📜

၂။ ဣဒ္ဓိကထာ

ဣဒ္ဓိကထာဝဏ္ဏနာ

၉။ ဣဒါနိ ပညာကထာယ အနန္တရံ ပညာနုဘာဝံ ဒဿေန္တေန ကထိတာယ ဣဒ္ဓိကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ ပုစ္ဆာသု တာဝ ကာ ဣဒ္ဓီတိ သဘာဝပုစ္ဆာ။ ကတိ ဣဒ္ဓိယောတိ ပဘေဒပုစ္ဆာ။ ကတိ ဘူမိယောတိ သမ္ဘာရပုစ္ဆာ။ ကတိ ပါဒါတိ ပတိဋ္ဌပုစ္ဆာ။ ကတိ ပဒါနီတိ အာသန္နကာရဏပုစ္ဆာ။ ကတိ မူလာနီတိ အာဒိကာရဏပုစ္ဆာ။ ဝိသဇ္ဇနေသု ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓီတိ နိပ္ဖတ္တိအတ္ထေန ပဋိလာဘဋ္ဌေန စာတိ အတ္ထော။ ယဉှိ နိပ္ဖဇ္ဇတိ ပဋိလဗ္ဘတိ စ၊ တံ ဣဇ္ဈတီတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘ကာမံ ကာမယမာနဿ၊ တဿ စေတံ သမိဇ္ဈတီ’’တိ (သု။ နိ။ ၇၇၂)။ ‘‘နေက္ခမ္မံ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ၊ ပဋိဟရတီတိ ပါဋိဟာရိယ’’န္တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၂)။ အပရော နယော – ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ၊ ဥပါယသမ္ပဒါယေတံ အဓိဝစနံ။ ဥပါယသမ္ပဒါ ဟိ ဣဇ္ဈတိ အဓိပ္ပေတဖလပ္ပသဝနတော။ ယထာဟ – ‘‘အယံ ခေါ၊ စိတ္တော ဂဟပတိ၊ သီလဝါ ကလျာဏဓမ္မော၊ သစေ ပဏိဒဟိဿတိ ‘အနာဂတမဒ္ဓါနံ ရာဇာ အဿံ စက္ကဝတ္တီ’တိ။ ဣဇ္ဈိဿတိ ဟိ သီလဝတော စေတောပဏိဓိ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၅၂)။ အပရော နယော – ဧတာယ သတ္တာ ဣဇ္ဈန္တီတိ ဣဒ္ဓိ။ ဣဇ္ဈန္တီတိ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၀။ ဒသသု ဣဒ္ဓီသု အဓိဋ္ဌာနဝသေန နိပ္ဖန္နတ္တာ အဓိဋ္ဌာနာ ဣဒ္ဓိ။ ပကတိဝဏ္ဏဝိဇဟနဝိကာရဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဝိကုဗ္ဗနာ ဣဒ္ဓိ။ သရီရဗ္ဘန္တရေ အညဿ မနောမယဿ သရီရဿ နိပ္ဖတ္တိဝသေန ပဝတ္တတ္တာ မနောမယာ ဣဒ္ဓိ။ ဉာဏပ္ပဝတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ တံခဏေ ဝါ ဉာဏာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တော ဝိသေသော ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။ သမာဓိတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ တံခဏေ ဝါ သမထာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တော ဝိသေသော သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။ စေတောဝသိပ္ပတ္တာနံ အရိယာနံယေဝ သမ္ဘဝတော အရိယာ ဣဒ္ဓိ။ ကမ္မဝိပါကဝသေန ဇာတော ဝိသေသော ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓိ။ ပုဗ္ဗေ ကတပုညဿ ဇာတော ဝိသေသော ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ ဝိဇ္ဇာယ ဇာတော ဝိသေသော ဝိဇ္ဇာမယာ ဣဒ္ဓိ။ တေန တေန သမ္မာပယောဂေန တဿ တဿ ကမ္မဿ ဣဇ္ဈနံ တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာပယောဂပစ္စယာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ။

ဣဒ္ဓိယာစတဿော ဘူမိယောတိ အဝိသေသေတွာ ဝုတ္တေပိ ယထာလာဘဝသေန အဓိဋ္ဌာနဝိကုဗ္ဗနမနောမယိဒ္ဓိယာ ဧဝ ဘူမိယော၊ န သေသာနံ။ ဝိဝေကဇာ ဘူမီတိ ဝိဝေကတော ဝါ ဝိဝေကေ ဝါ ဇာတာ ဝိဝေကဇာ ဘူမိ။ ပီတိသုခဘူမီတိ ပီတိသုခယုတ္တာ ဘူမိ။ ဥပေက္ခာသုခဘူမီတိ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ စ သုခေန စ ယုတ္တာ ဘူမိ။ အဒုက္ခမသုခါဘူမီတိ အဒုက္ခမသုခဝေဒနာယုတ္တာ ဘူမိ။ တေသု ပဌမဒုတိယာနိ ဈာနာနိ ပီတိဖရဏတာ၊ တီဏိ ဈာနာနိ သုခဖရဏတာ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ စေတောဖရဏတာ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမာနိ တီဏိ ဈာနာနိ ယသ္မာ ပီတိဖရဏေန စ သုခဖရဏေန စ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာ လဟုမုဒုကမ္မညကာယော ဟုတွာ ဣဒ္ဓိံ ပါပုဏာတိ၊ တသ္မာ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဣဒ္ဓိလာဘာယ သံဝတ္တနတော သမ္ဘာရဘူမိယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ပန ဣဒ္ဓိလာဘာယ ပကတိဘူမိယေဝ။ ဣဒ္ဓိလာဘာယာတိ အတ္တနော သန္တာနေ ပါတုဘာဝဝသေန ဣဒ္ဓီနံ လာဘာယ။ ဣဒ္ဓိပဋိလာဘာယာတိ ပရိဟီနာနံ ဝါ ဣဒ္ဓီနံ ဝီရိယာရမ္ဘဝသေန ပုန လာဘာယ၊ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝါ ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနတာယာတိ ဣဒ္ဓိယာ ဝိဝိဓကရဏဘာဝါယ။ ဣဒ္ဓိဝိသဝိတာယာတိ ဝိဝိဓံ ဝိသေသံ သဝတိ ဇနေတိ ပဝတ္တေတီတိ ဝိသဝီ၊ ဝိဝိဓံ သဝနံ ဝါ အဿ အတ္ထီတိ ဝိသဝီ၊ တဿ ဘာဝေါ ဝိသဝိတာ။ တဿာ ဝိသဝိတာယ၊ ဣဒ္ဓိယာ ဝိဝိဓဝိသေသပဝတ္တနဘာဝါယာတိ အတ္ထော။ ဣဒ္ဓိဝသီဘာဝါယာတိ ဣဒ္ဓိယာ ဣဿရဘာဝါယ။ ဣဒ္ဓိဝေသာရဇ္ဇာယာတိ ဣဒ္ဓိဝိသာရဒဘာဝါယ။ ဣဒ္ဓိပါဒါ ဉာဏကထာယံ ဝုတ္တတ္ထာ။

ဆန္ဒံစေ ဘိက္ခု နိဿာယာတိ ယဒိ ဘိက္ခု ဆန္ဒံ နိဿာယ ဆန္ဒံ အဓိပတိံ ကရိတွာ။ လဘတိ သမာဓိန္တိ သမာဓိံ ပဋိလဘတိ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ဆန္ဒဝီရိယစိတ္တဝီမံသာ စတ္တာရိ ပဒါနိ၊ တံသမ္ပယုတ္တာ စတ္တာရော သမာဓီ စတ္တာရိ ပဒါနီတိ ဧဝံ အဋ္ဌ ပဒါနိ။ ယသ္မာ ပန ဣဒ္ဓိမုပ္ပာဒေတုကာမတာဆန္ဒော သမာဓိနာ ဧကတော နိယုတ္တောဝ ဣဒ္ဓိလာဘာယ သံဝတ္တတိ၊ တထာ ဝီရိယာဒယော၊ တသ္မာ ဣမာနိ အဋ္ဌ ပဒါနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ယံ တံ ဘဂဝတာ အဘိညာ ဥပ္ပာဒေတုကာမဿ ယောဂိနော ကတ္တဗ္ဗယောဂဝိဓိံ ဒဿေန္တေန ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ ပရိသုဒ္ဓေ ပရိယောဒါတေ အနင်္ဂဏေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ မုဒုဘူတေ ကမ္မနိယေ ဌိတေ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၈) စိတ္တဿ အာနေဉ္ဇံ ဝုတ္တံ၊ တံ ထေရော သောဠသဓာ ဒဿေန္တော သောဠသမူလာနီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနောနတန္တိ ကောသဇ္ဇဝသေန အနောနတံ၊ အသလ္လီနန္တိ အတ္ထော။ အနုန္နတန္တိ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန ဥဒ္ဓံ န အာရုဠှံ၊ အနုဒ္ဓတန္တိ အတ္ထော။ အနဘိနတန္တိ လောဘဝသေန န အဘိနတံ၊ အနလ္လီနန္တိ အတ္ထော။ အဘိကာမတာယ နတံ အဘိနတန္တိ၊ ဣဒံ တာဒိသံ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ရာဂေတိ သင်္ခါရဝတ္ထုကေန လောဘေန။ အနပနတန္တိ ဒေါသဝသေန န အပနတံ၊ န ဃဋ္ဋနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘နတံ နတီ’’တိ အတ္ထတော ဧကံ။ အပဂတနတန္တိ အပနတံ၊ ဣဒံ တာဒိသံ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနိဿိတန္တိ အနတ္တတော ဒိဋ္ဌတ္တာ ဒိဋ္ဌိဝသေန ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝါ ‘‘အတ္တနိယ’’န္တိ ဝါ ကိဉ္စိ န နိဿိတံ။ အပ္ပဋိဗဒ္ဓန္တိ ပစ္စုပကာရာသာဝသေန နပ္ပဋိဗဒ္ဓံ။ ဆန္ဒရာဂေတိ သတ္တဝတ္ထုကေန လောဘေန။ ဝိပ္ပမုတ္တန္တိ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိဝသေန ကာမရာဂတော ဝိပ္ပမုတ္တံ။ အထ ဝါ ပဉ္စဝိမုတ္တိဝသေန ကာမရာဂတော ဝိပ္ပမုတ္တံ။ အထ ဝါ ပဉ္စဝိမုတ္တိဝသေန တတော တတော ပဋိပက္ခတော ဝိပ္ပမုတ္တံ။ ဣဒံ ပုထုဇ္ဇနသေခါသေခါနမ္ပိ အဘိညာယ ဥပ္ပာဒနတော နိရောဓသမာပတ္တိဉာဏေ ‘‘သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၈၄) ဝုတ္တနယေန ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဝုတ္တံ၊ ယထာလာဘဝသေန ပန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကာမရာဂေတိ မေထုနရာဂေန။ ဝိသညုတ္တန္တိ ဝိက္ခမ္ဘနတော သေသကိလေသေဟိ ဝိသံယုတ္တံ၊ ဥက္ကဋ္ဌနယေန သမုစ္ဆေဒတော ဝါ ဝိပ္ပယုတ္တံ။ ကိလေသေတိ သေသကိလေသေန။ ဝိမရိယာဒိကတန္တိ ဝိက္ခမ္ဘိတဗ္ဗမရိယာဒဝသေန ဝိဂတကိလေသမရိယာဒံ ကတံ၊ တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗမရိယာဒဝသေန ဝါ ဝိဂတကိလေသမရိယာဒံ ကတံ။ ကိလေသမရိယာဒေတိ တေန တေန ပဟီနေန ကိလေသမရိယာဒေန။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော စေတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧကတ္တဂတန္တိ ဧကာရမ္မဏဂတံ။ နာနတ္တကိလေသေဟီတိ နာနာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနေဟိ ကိလေသေဟိ။ ဣဒံ အာရမ္မဏမပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ၊ ‘‘အနောနတ’’န္တိအာဒိ ပန ကိလေသေ ဧဝ အပေက္ခိတွာ။ ဩဘာသဂတန္တိ ပညာယ ဝိသဒပ္ပဝတ္တိဝသေန ပညောဘာသံ ဂတံ။ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရေတိ ဗလဝအဝိဇ္ဇာယ။ စတဿော စ ဘူမိယော သောဠသ စ မူလာနိ ဣဒ္ဓိယာ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ စတ္တာရော စ ပါဒါ အဋ္ဌ စ ပဒါနိ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန စ သမ္ပယောဂဝသေန စ ဝုတ္တာနီတိ။

၁၀။ ဧဝံ ဣဒ္ဓိယာ ဘူမိပါဒပဒမူလဘူတေ ဓမ္မေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တာ ဣဒ္ဓိယော ဒဿေန္တော ကတမာ အဓိဋ္ဌာနာ ဣဒ္ဓီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥဒ္ဒေသပဒါနံ အတ္ထော ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တောယေဝ။ ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဘိက္ခု။ တေန သဗ္ဗပကာရဝသေန ဣဒ္ဓိဝိဓကာရကဿ အညတ္ထ အဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ နိဒ္ဒေသော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထော။ တေနေဝ စ ဣဒ္ဓိယာ ဘူမိပါဒပဒမူလဘူတေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၆၅-၃၆၆) ဝုတ္တေဟိ စုဒ္ဒသဟိ ပန္နရသဟိ ဝါ အာကာရေဟိ ပရိဒမိတစိတ္တတာ စ ဆန္ဒာဒိဧကေကာဓိပတိသမာပဇ္ဇနဝသေန အာဝဇ္ဇနာဒိဝသီဘာဝဝသေန စ မုဒုကမ္မညကတစိတ္တတာ စ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဗလဝပုဗ္ဗယောဂသမ္ပန္နော ပုဗ္ဗယောဂသမ္ပတ္တိယာ အရဟတ္တပဋိလာဘေနေဝ ပဋိလဒ္ဓါဘိညာဒိဂုဏော ဘိက္ခု ဘူမိအာဒီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဟောတီတိ ကတွာ သောပိ ဝုတ္တောဝ ဟောတိ။

ဗဟုကံ အာဝဇ္ဇတီတိ ပထဝီကသိဏာရမ္မဏံ အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ သစေ သတံ ဣစ္ဆတိ၊ ‘‘သတံ ဟောမိ၊ သတံ ဟောမီ’’တိ ပရိကမ္မကရဏဝသေန အာဝဇ္ဇတိ။ အာဝဇ္ဇိတွာဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတီတိ ဧဝံ ပရိကမ္မံ ကတွာ အဘိညာဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ။ ဧတ္ထ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန ပါဒကဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနံ န ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၈၆) ‘‘အာဝဇ္ဇတီတိ ပရိကမ္မဝသေနေဝ ဝုတ္တံ၊ အာဝဇ္ဇိတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတီတိ အဘိညာဉာဏဝသေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဗဟုကံ အာဝဇ္ဇတိ၊ တတော တေသံ ပရိကမ္မစိတ္တာနံ အဝသာနေ သမာပဇ္ဇတိ၊ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ ပုန ‘ဗဟုကော ဟောမီ’တိ အာဝဇ္ဇိတွာ တတော ပရံ ပဝတ္တာနံ တိဏ္ဏံ စတုန္နံ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂစိတ္တာနံ အနန္တရာ ဥပ္ပန္နေန သန္နိဋ္ဌာပနဝသေန အဓိဋ္ဌာနန္တိ လဒ္ဓနာမေန ဧကေနေဝ အဘိညာဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ‘‘ဘုဉ္ဇိတွာ သယတီ’’တိ ဝုတ္တေ ပါနီယံ အပိဝိတွာ ဟတ္ထဓောဝနာဒီနိ အကတွာ ဘုတ္တာနန္တရမေဝ သယတီတိ အတ္ထော န ဟောတီတိ အန္တရာ သန္တေသုပိ အညေသု ကိစ္စေသု ‘‘ဘုတွာ သယတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမိဓာပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဌမံ ပါဒကဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနမ္ပိ ဟိ ပါဠိယံ အဝုတ္တမေဝါတိ။ တေန ပန အဓိဋ္ဌာနဉာဏေန သဟေဝ သတံ ဟောတိ။ သဟဿေပိ သတသဟဿေပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ဧဝံ န ဣဇ္ဈတိ၊ ပုန ပရိကမ္မံ ကတွာ ဒုတိယမ္ပိ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ သံယုတ္တဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘ဧကဝါရံ ဒွိဝါရံ သမာပဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ နိမိတ္တာရမ္မဏံ၊ ပရိကမ္မစိတ္တာနိ သတာရမ္မဏာနိ ဝါ သဟဿာရမ္မဏာနိ ဝါ။ တာနိ စ ခေါ ဝဏ္ဏဝသေန၊ န ပဏ္ဏတ္တိဝသေန။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တမ္ပိ တထေဝ သတာရမ္မဏံ ဝါ သဟဿာရမ္မဏံ ဝါ။ တံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တအပ္ပနာစိတ္တမိဝ ဂေါတြဘုအနန္တရံ ဧကမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနိကံ။

ယထာယသ္မာ စူဠပန္ထကော ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတီတိ ဗဟုဓာဘာဝဿ ကာယသက္ခိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဝတ္တမာနဝစနံ ပနေတ္ထ ထေရဿ တထာကရဏပကတိကတ္တာ တဿ ဓရမာနကာလတ္တာ စ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧကော ဟောတီတိ ဝါရေပိ ဧသေဝ နယော။

တတြိဒံ ဝတ္ထု (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၈၆) – တေ ဒွေ ဘာတရော ကိရ ထေရာ ပန္ထေ ဇာတတ္တာ ‘‘ပန္ထကာ’’တိ နာမံ လဘိံသု။ တေသု ဇေဋ္ဌော မဟာပန္ထကော ပဗ္ဗဇိတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သော အရဟာ ဟုတွာ စူဠပန္ထကံ ပဗ္ဗာဇေတွာ –

‘‘ပဒုမံ ယထာ ကောကနဒံ သုဂန္ဓံ၊ ပါတော သိယာ ဖုလ္လမဝီတဂန္ဓံ၊

အင်္ဂီရသံ ပဿ ဝိရောစမာနံ၊ တပန္တမာဒိစ္စမိဝန္တလိက္ခေ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၅။၁၉၅၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၂၃) –

ဣမံ ဂါထံ အဒါသိ။ သော တံ စတူဟိ မာသေဟိ ပဂုဏံ ကာတုံ နာသက္ခိ။ အထ နံ ထေရော ‘‘အဘဗ္ဗော တွံ ဣမသ္မိံ သာသနေ၊ နိက္ခမ ဣတော’’တိ အာဟ။ တသ္မိဉ္စ ကာလေ ထေရော ဘတ္တုဒ္ဒေသကော ဟောတိ။ ဇီဝကော ကောမာရဘစ္စော ဗဟုံ မာလာဂန္ဓဝိလေပနံ အာဒါယ အတ္တနော အမ္ဗဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ပူဇေတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ဒသဗလံ ဝန္ဒိတွာ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘သွေ၊ ဘန္တေ၊ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခါနိ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ အာဒါယ အမှာကံ နိဝေသနေ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ အာဟ။ ထေရောပိ ‘‘ဌပေတွာ စူဠပန္ထကံ သေသာနံ အဓိဝါသေမီ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ စူဠပန္ထကော ဘိယျောသော မတ္တာယ ဒေါမနဿပ္ပတ္တော ဟုတွာ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ ဝိဟာရာ နိက္ခမိတွာ သာသနေ သာပေက္ခတာယ ဝိဟာရဒွါရကောဋ္ဌကေ ရောဒမာနော အဋ္ဌာသိ။

ဘဂဝါ တဿ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ကသ္မာ ရောဒသီ’’တိ အာဟ။ သော တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိ။ ဘဂဝါ ‘‘န သဇ္ဈာယံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော မမ သာသနေ အဘဗ္ဗော နာမ ဟောတိ၊ မာ သောစိ၊ ပန္ထကာ’’တိ စက္ကစိတ္တတလေန ပါဏိနာ တဿ သီသံ ပရာမသိတွာ တံ ဗာဟာယံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ဂန္ဓကုဋိပမုခေ နိသီဒါပေတွာ ဣဒ္ဓိယာ အဘိသင်္ခတံ ပရိသုဒ္ဓံ ပိလောတိကခဏ္ဍံ ‘‘ဣမံ ပိလောတိကံ ‘ရဇောဟရဏံ ရဇောဟရဏ’န္တိ ဟတ္ထေန ပရိမဇ္ဇန္တော နိသီဒ၊ ပန္ထကာ’’တိ ဝတွာ တဿ ပိလောတိကခဏ္ဍံ ဒတွာ ကာလေ အာရောစိတေ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော ဇီဝကဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိ။ တဿ တံ ပိလောတိကခဏ္ဍံ တထာပရိမဇ္ဇန္တဿ ကိလိဋ္ဌံ ဟုတွာ ကမေန ကာဠဝဏ္ဏံ အဟောသိ။ သော ‘‘ဣဒံ ပရိသုဒ္ဓံ ပိလောတိကခဏ္ဍံ၊ နတ္ထေတ္ထ ဒေါသော၊ အတ္တဘာဝံ နိဿာယ ပနာယံ ဒေါသော’’တိ သညံ ပဋိလဘိတွာ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ဉာဏံ ဩတာရေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေသိ။ အထဿ ဘဂဝါ ဩဘာသံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုရတော နိသိန္နော ဝိယ ပညာယမာနရူပေါ ဟုတွာ ဣမာ ဩဘာသဂါထာ အဘာသိ –

‘‘ရာဂေါ ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ၊ ရာဂဿေတံ အဓိဝစနံ ရဇောတိ၊

ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွ ဘိက္ခဝေါ၊ ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ။

‘‘ဒေါသော…ပေ… သာသနေ။

‘‘မောဟော ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ၊ မောဟဿေတံ အဓိဝစနံ ရဇောတိ၊

ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွ ဘိက္ခဝေါ၊ ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ။ (မဟာနိ။ ၂၀၉)၊

‘‘အဓိစေတသော အပ္ပမဇ္ဇတော၊ မုနိနော မောနပထေသု သိက္ခတော၊

သောကာ န ဘဝန္တိ တာဒိနော၊ ဥပသန္တဿ သဒါ သတီမတော’’တိ။ (ဥဒါ။ ၃၇)၊

ဂါထာပရိယောသာနေ ထေရော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သော မနောမယဇ္ဈာနလာဘီ ဟုတွာ ဧကော ဟုတွာ ဗဟုဓာ၊ ဗဟုဓာ ဟုတွာ ဧကော ဘဝိတုံ သမတ္ထော အဟောသိ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေနေဝဿ တီဏိ ပိဋကာနိ ဆ စ အဘိညာ အာဂမိံသု။

ဇီဝကောပိ ခေါ ဒသဗလဿ ဒက္ခိဏောဒကံ ဥပနာမေသိ။ သတ္ထာ ပတ္တံ ဟတ္ထေန ပိဒဟိတွာ ‘‘ကိံ ဘန္တေ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ဝိဟာရေ ဧကော ဘိက္ခု အတ္ထိ၊ ဇီဝကာ’’တိ အာဟ။ သော ပုရိသံ ပေသေသိ ‘‘ဂစ္ဆ အယျံ ဂဟေတွာ သီဃံ ဧဟီ’’တိ။ စူဠပန္ထကတ္ထေရော တဿ ပုရိသဿ ပုရေ အာဂမနာယေဝ ဘာတရံ အတ္တနော ပတ္တဝိသေသံ ဉာပေတုကာမော ဘိက္ခုသဟဿံ နိမ္မိနိတွာ ဧကမ္ပိ ဧကေန အသဒိသံ၊ ဧကဿာပိ စ စီဝရဝိစာရဏာဒိသာမဏကကမ္မံ အညေန အသဒိသံ အကာသိ။ ပုရိသော ဂန္တွာ ဝိဟာရေ ဗဟူ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ပစ္စာဂန္တွာ ‘‘ဗဟူ၊ ဘန္တေ၊ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ၊ ပက္ကောသိတဗ္ဗံ အယျံ န ပဿာမီ’’တိ ဇီဝကဿ ကထေသိ။ ဇီဝကော သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိတွာ တဿ နာမံ ဝတွာ ပုန တံ ပေသေသိ။ သော ဂန္တွာ ‘‘စူဠပန္ထကော နာမ ကတရော ဘန္တေ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အဟံ စူဠပန္ထကော၊ အဟံ စူဠပန္ထကော’’တိ သကိံယေဝ မုခသဟဿံ ကထေသိ။ သော ပုန ဂန္တွာ ‘‘သဗ္ဗေပိ ကိရ စူဠပန္ထကာ၊ အဟံ ပက္ကောသိတဗ္ဗံ န ဇာနာမီ’’တိ အာဟ။ ဇီဝကော ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စတာယ ‘‘ဣဒ္ဓိမာ ဘိက္ခူ’’တိ နယတော အညာသိ။ ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘ဂစ္ဆ၊ ယံ ပဌမံ ပဿသိ၊ တံ စီဝရကဏ္ဏေ ဂဟေတွာ သတ္ထာ တံ အာမန္တေတီတိ ဝတွာ အာနေဟီ’’တိ။ သော ဂန္တွာ တထာ အကာသိ။ တာဝဒေဝ သဗ္ဗေပိ နိမ္မိတာ အန္တရဓာယိံသု။ ထေရော တံ ဥယျောဇေတွာ မုခဓောဝနာဒိသရီရကိစ္စံ နိဋ္ဌပေတွာ ပဌမတရံ ဂန္တွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ သတ္ထာ ဒက္ခိဏောဒကံ ဂဏှိတွာ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ စူဠပန္ထကတ္ထေရေနေဝ ဘတ္တာနုမောဒနံ ဓမ္မကထံ ကထာပေသိ။ ထေရော ဒီဃမဇ္ဈိမာဂမပ္ပမာဏံ ဓမ္မကထံ ကထေသီတိ။

အညေ ဘိက္ခူ အဓိဋ္ဌာနေန မနောမယံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနိတွာ တယော ဝါ စတ္တာရော ဝါ အဘိနိမ္မိနန္တိ၊ ဗဟုကေ ဧကသဒိသေယေဝ စ ကတွာ နိမ္မိနန္တိ ဧကဝိဓမေဝ ကမ္မံ ကုရုမာနေ။ စူဠပန္ထကတ္ထေရော ပန ဧကာဝဇ္ဇနေနေဝ ဘိက္ခုသဟဿံ မာပေသိ။ ဒွေပိ ဇနေ န ဧကသဒိသေ အကာသိ၊ န ဧကဝိဓံ ကမ္မံ ကုရုမာနေ။ တသ္မာ မနောမယံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနန္တာနံ အဂ္ဂေါ နာမ ဇာတော။ အညေ ပန ဗဟူ အနိယမေတွာ နိမ္မိတာ ဣဒ္ဓိမတာ သဒိသာဝ ဟောန္တိ။ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု စ ဘာသိတတုဏှီဘာဝါဒီသု စ ယံ ယံ ဣဒ္ဓိမာ ကရောတိ၊ တံ တဒေဝ ကရောန္တိ။ သစေ ပန နာနာဝဏ္ဏံ ကာတုကာမော ဟောတိ ကေစိ ပဌမဝယေ ကေစိ မဇ္ဈိမဝယေ ကေစိ ပစ္ဆိမဝယေ၊ တထာ ဒီဃကေသေ ဥပဍ္ဎမုဏ္ဍေ မုဏ္ဍေ မိဿကကေသေ ဥပဍ္ဎရတ္တစီဝရေ ပဏ္ဍုကစီဝရေ ပဒဘာဏဓမ္မကထာသရဘညပဉှာပုစ္ဆနပဉှာဝိသဇ္ဇနရဇနပစနစီဝရသိဗ္ဗနဓောဝနာဒီနိ ကရောန္တေ အပရေပိ ဝါ နာနပ္ပကာရကေ ကာတုကာမော ဟောတိ၊ တေန ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧတ္တကာ ဘိက္ခူ ပဌမဝယာ ဟောန္တူ’’တိအာဒိနာ နယေန ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတပ္ပကာရာယေဝ ဟောန္တီတိ။ ဧသေဝ နယော ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောတီတိအာဒီသု။

အယံ ပန ဝိသေသော – ပကတိယာ ဗဟုကောတိ နိမ္မိတကာလဗ္ဘန္တရေ နိမ္မိတပကတိယာ ဗဟုကော။ ဣမိနာ စ ဘိက္ခုနာ ဧဝံ ဗဟုဘာဝံ နိမ္မိနိတွာ ပုန ‘‘ဧကောဝ ဟုတွာ စင်္ကမိဿာမိ၊ သဇ္ဈာယံ ကရိဿာမိ၊ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဝါ၊ ‘‘အယံ ဝိဟာရော အပ္ပဘိက္ခုကော၊ သစေ ကေစိ အာဂမိဿန္တိ ‘ကုတော ဣမေ ဧတ္တကာ ဧကသဒိသာ ဘိက္ခူ၊ အဒ္ဓါ ထေရဿ ဧသ အာနုဘာဝေါ’တိ မံ ဇာနိဿန္တီ’’တိ အပ္ပိစ္ဆတာယ ဝါ အန္တရာဝ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ ဣစ္ဆန္တေန ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧကော ဟောမီ’’တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဒ္ဓိံယေဝ ဧကော ဟောတိ။ ဧဝံ အကရောန္တော ပန ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေန သယမေဝ ဧကော ဟောတိ။

၁၁။ အာဝိဘာဝန္တိ ပဒံ နိက္ခိပိတွာ ကေနစိ အနာဝဋံ ဟောတီတိ ဝုတ္တတ္တာ ကေနစိ အနာဝဋပဒေန အာဝိဘာဝပဒဿ ပါကဋဘာဝတ္ထော ဝုတ္တော။ ‘‘ဟောတီ’’တိ ပဒေန ‘‘ကရောတီ’’တိ ပါဌသေသော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပါကဋံ ဟောန္တဉှိ အာဝိဘာဝေ ကတေ ဟောတိ။ ကေနစိ အနာဝဋန္တိ ကုဋ္ဋာဒိနာ ယေန ကေနစိ အနာဝဋံ အာဝရဏဝိရဟိတံ။ အပ္ပဋိစ္ဆန္နန္တိ ဥပရိတော အစ္ဆာဒိတံ။ တဒေဝ အနာဝဋတ္တာ ဝိဝဋံ။ အပ္ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ ပါကဋံ။ တိရောဘာဝန္တိ အန္တရိတဘာဝံ ကရောတိ။ အာဝဋံယေဝ တေန အာဝရဏေန ပိဟိတံ။ ပဋိစ္ဆန္နံယေဝ တေန ပဋိစ္ဆာဒနေန ပဋိကုဇ္ဇိတံ။

အာကာသကသိဏသမာပတ္တိယာတိ ပရိစ္ဆေဒါကာသကသိဏေ ဥပ္ပာဒိတာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပတ္တိယာ။ လာဘီတိ လာဘော အဿ အတ္ထီတိ လာဘီ။ အပရိက္ခိတ္တေတိ ကေနစိ သမန္တတော အပရိက္ခိတ္တေ ပဒေသေ။ ဣဓ အာကာသကသိဏဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ တတ္ထ ဘာဝိတမေဝ ဈာနံ အာကာသကရဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ န အညန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥပရိအာပေါကသိဏာဒီသုပိ တဒါရမ္မဏမေဝ ဈာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န အညံ ။ ပထဝိံ အာဝဇ္ဇတိ၊ ဥဒကံ အာဝဇ္ဇတိ၊ အာကာသံ အာဝဇ္ဇတီတိ ပကတိပထဝီဥဒကအာကာသေ အာဝဇ္ဇတိ။ အန္တလိက္ခေတိ တဿ အာကာသဿ ပထဝိတော ဒူရာကာသဘာဝံ ဒီပေတိ။

၁၂။ စန္ဒိမသူရိယပရိမဇ္ဇနေ ကသိဏနိယမံ အကတွာ ‘‘ဣဒ္ဓိမာ စေတောဝသိပ္ပတ္တော’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ နတ္ထေတ္ထ ကသိဏသမာပတ္တိနိယမောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိသိန္နကော ဝါ နိပန္နကော ဝါတိ နိသိန္နော ဝါ နိပန္နော ဝါ။ ဣမေဟေဝ ဣတရဣရိယာပထဒွယမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ ဟတ္ထပါသေ ဟောတူတိ ဟတ္ထသမီပေ ဟောတု။ ဟတ္ထပဿေ ဟောတူတိပိ ပါဌော။ ဣဒံ တထာ ကာတုကာမဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အယံ ပန တတ္ထ ဂန္တွာပိ ဟတ္ထံ ဝဍ္ဎေတွာပိ အာမသတိ။ အာမသတီတိ ဤသကံ ဖုသတိ။ ပရာမသတီတိ ဗာဠှံ ဖုသတိ။ ပရိမဇ္ဇတီတိ သမန္တတော ဖုသတိ။ ရူပဂတန္တိ ဟတ္ထပါသေ ဌိတရူပမေဝ။

ဒူရေပိ သန္တိကေ အဓိဋ္ဌာတီတိ ပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဒူရေ ဒေဝလောကံ ဝါ ဗြဟ္မလောကံ ဝါ အာဝဇ္ဇတိ ‘‘သန္တိကေ ဟောတူ’’တိ။ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ ‘‘သန္တိကေ ဟောတူ’’တိ။ သန္တိကေ ဟောတိ။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ ဗြဟ္မလောကံ ပန ဂန္တုကာမဿ ဒူရဿ သန္တိကကရဏံ ဝတွာ ဗြဟ္မလောကဂမနဿ အနုပကာရမ္ပိ ဣမာယ ဣဒ္ဓိယာ ဣဇ္ဈမာနဝိသေသံ ဒဿေန္တော သန္တိကေပီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ န ကေဝလံ ထောကကရဏဗဟုကရဏမေဝ၊ ‘‘အမဓုရံ မဓုရ’’န္တိအာဒီသုပိ ယံ ယံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ သဗ္ဗံ ဣဒ္ဓိမတော ဣဇ္ဈတိ။ အပရော နယော – ဒူရေပိ သန္တိကေ အဓိဋ္ဌာတီတိ ဒူရေ ဗြဟ္မလောကံ ဝါ မနုဿလောကဿ သန္တိကေ အဓိဋ္ဌာတိ။ သန္တိကေပိ ဒူရေ အဓိဋ္ဌာတီတိ သန္တိကေ မနုဿလောကံ ဝါ ဒူရေ ဗြဟ္မလောကေ အဓိဋ္ဌာတိ။ ဗဟုကမ္ပိ ထောကံ အဓိဋ္ဌာတီတိ သစေ ဗြဟ္မာနော ဗဟူ သန္နိပတိတာ ဟောန္တိ၊ မဟာအတ္တဘာဝတ္တာ ဒဿနူပစာရံ သဝနူပစာရံ ပဇဟန္တိ၊ ဒဿနူပစာရေ စ သဝနူပစာရေ စ ဧကဇ္ဈံ သင်္ခိပိတွာ ဗဟုကမ္ပိ ထောကန္တိ အဓိဋ္ဌာတိ။ ထောကမ္ပိ ဗဟုကံ အဓိဋ္ဌာတီတိ သစေ မဟာပရိဝါရေန ဂန္တုကာမော ဟောတိ၊ ဧကကတ္တာ ထောကံ အတ္တာနံ ဗဟုကံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ မဟာပရိဝါရော ဂစ္ဆတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ သတိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ တံ ဗြဟ္မလောကဂမနေ ဥပကာရော ဟောတိ။

ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ တဿ ဗြဟ္မုနော ရူပံ ပဿတီတိ ဣဓ ဌိတော အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ယဿ ဗြဟ္မုနော ရူပံ ဒဋ္ဌုကာမော၊ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ တဿ ဗြဟ္မုနော ရူပံ ပဿတိ။ ဣဓေဝ ဌိတော ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ တဿ ဗြဟ္မုနော ဘာသမာနဿ သဒ္ဒံ သုဏာတိ။ စေတောပရိယဉာဏေန တဿ ဗြဟ္မုနော စိတ္တံ ပဇာနာတိ။ ဒိဿမာနေနာတိ စက္ခုနာ ပေက္ခိယမာနေန။ ကာယဝသေန စိတ္တံ ပရိဏာမေတီတိ ရူပကာယဿ ဝသေန စိတ္တံ ပရိဏာမေတိ။ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ ဂဟေတွာ ကာယေ အာရောပေတိ၊ ကာယာနုဂတိကံ ကရောတိ ဒန္ဓဂမနံ။ ကာယဂမနဉှိ ဒန္ဓံ ဟောတိ။ အဓိဋ္ဌာတီတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ၊ သန္နိဋ္ဌာပေတီတိ အတ္ထော။ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာတိ ပါဒကဇ္ဈာနာရမ္မဏေန ဣဒ္ဓိစိတ္တေန သဟဇာတံ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာ ပဝိသိတွာ ဖုသိတွာ ပါပုဏိတွာ။ သုခသညာ စ နာမ ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တသညာ။ ဥပေက္ခာ ဟိ သန္တံ သုခန္တိ ဝုတ္တာ၊ သာယေဝ သညာ နီဝရဏေဟိ စေဝ ဝိတက္ကာဒိပစ္စနီကေဟိ စ ဝိမုတ္တတ္တာ လဟုသညာတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံ ဩက္ကန္တဿ ပနဿ ကရဇကာယောပိ တူလပိစု ဝိယ သလ္လဟုကော ဟောတိ။ သော ဧဝံ ဝါတက္ခိတ္တတူလပိစုနာ ဝိယ သလ္လဟုကေန ဒိဿမာနေန ကာယေန ဗြဟ္မလောကံ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တော စ သစေ ဣစ္ဆတိ၊ ပထဝီကသိဏဝသေန အာကာသေ မဂ္ဂံ နိမ္မိနိတွာ ပဒသာ ဂစ္ဆတိ။ သစေ ဣစ္ဆတိ၊ အာကာသေ ပထဝီကသိဏဝသေနေဝ ပဒေ ပဒေ ပဒုမံ နိမ္မိနိတွာ ပဒုမေ ပဒုမေ ပဒံ နိက္ခိပန္တော ပဒသာ ဂစ္ဆတိ။ သစေ ဣစ္ဆတိ၊ ဝါယောကသိဏဝသေန ဝါတံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ တူလပိစု ဝိယ ဝါယုနာ ဂစ္ဆတိ။ အပိစ ဂန္တုကာမတာဝ ဧတ္ထ ပမာဏံ။ သတိ ဟိ ဂန္တုကာမတာယ ဧဝံကတစိတ္တာဓိဋ္ဌာနော အဓိဋ္ဌာနဝေဂက္ခိတ္တောဝ သော ဇိယာဝေဂက္ခိတ္တော သရော ဝိယ ဒိဿမာနော ဂစ္ဆတိ။

စိတ္တဝသေန ကာယံ ပရိဏာမေတီတိ ကရဇကာယံ ဂဟေတွာ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တေ အာရောပေတိ၊ စိတ္တာနုဂတိကံ ကရောတိ သီဃဂမနံ။ စိတ္တဂမနဉှိ သီဃံ ဟောတိ။ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာတိ ရူပကာယာရမ္မဏေန ဣဒ္ဓိစိတ္တေန သဟဇာတံ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ပန စိတ္တဂမနမေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ အဒိဿမာနေန ကာယေန ဂစ္ဆန္တော ပနာယံ ကိံ တဿာဓိဋ္ဌာနစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေ ဂစ္ဆတိ? ဥဒါဟု ဌိတိက္ခဏေ ဘင်္ဂက္ခဏေ ဝါတိ ဝုတ္တေ ‘‘တီသုပိ ခဏေသု ဂစ္ဆတီ’’တိ ထေရော အာဟ။ ကိံ ပန သော သယံ ဂစ္ဆတိ၊ နိမ္မိတံ ပေသေတီတိ? ယထာရုစိ ကရောတိ။ ဣဓ ပနဿ သယံ ဂမနမေဝ အာဂတံ။

မနောမယန္တိ အဓိဋ္ဌာနမနေန နိမ္မိတတ္တာ မနောမယံ။ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂန္တိ သဗ္ဗအင်္ဂပစ္စင်္ဂဝန္တံ။ အဟီနိန္ဒြိယန္တိ ဣဒံ စက္ခုသောတာဒီနံ သဏ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ၊ နိမ္မိတရူပေ ပန ပသာဒေါ နာမ နတ္ထိ။ သစေ သော ဣဒ္ဓိမာ စင်္ကမတိ၊ နိမ္မိတောပိ တတ္ထ စင်္ကမတီတိအာဒိ သဗ္ဗံ သာဝကနိမ္မိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဗုဒ္ဓနိမ္မိတာ ပန ယံ ယံ ဘဂဝါ ကရောတိ၊ တံ တမ္ပိ ကရောန္တိ၊ ဘဂဝတော စိတ္တဝသေန အညမ္ပိ ကရောန္တီတိ။ ဓူမာယတိ ပဇ္ဇလတီတိ တေဇောကသိဏဝသေန။ ဓမ္မံ ဘာသတီတိအာဒီနိ တီဏိ အနိယမေတွာ ဝုတ္တာနိ။ သန္တိဋ္ဌတီတိ သင်္ဂမ္မ တိဋ္ဌတိ။ သလ္လပတီတိ သင်္ဂမ္မ လပတိ။ သာကစ္ဆံ သမာပဇ္ဇတီတိ အညမညဿ ဥတ္တရပစ္စုတ္တရဒါနဝသေန သံကထံ ကရောတိ။ ဧတ္ထ စ ယံ သော ဣဒ္ဓိမာ ဣဓေဝ ဌိတော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ရူပံ ပဿတိ၊ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ သဒ္ဒံ သုဏာတိ၊ စေတောပရိယဉာဏေန စိတ္တံ ပဇာနာတိ၊ ယမ္ပိ သော ဣဓေဝ ဌိတော တေန ဗြဟ္မုနာ သဒ္ဓိံ သန္တိဋ္ဌတိ ၊ သလ္လပတိ၊ သာကစ္ဆံ သမာပဇ္ဇတိ၊ ယမ္ပိဿ ‘‘ဒူရေပိ သန္တိကေ အဓိဋ္ဌာတီ’’တိအာဒိကံ အဓိဋ္ဌာနံ၊ ယမ္ပိ သော ဒိဿမာနေန ဝါ အဒိဿမာနေန ဝါ ကာယေန ဗြဟ္မလောကံ ဂစ္ဆတိ၊ ဧတ္တာဝတာ န ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတိ။ ယဉ္စ ခေါ ‘‘သော တဿ ဗြဟ္မုနော ပုရတော ရူပိံ အဘိနိမ္မိနာတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တဝိဓာနံ အာပဇ္ဇတိ၊ ဧတ္တာဝတာ ကာယေန ဝသံ ဝတ္တေတိ နာမ။ သေသံ ပန ကာယေန ဝသဝတ္တနာယ ပုဗ္ဗဘာဂဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ။ အယံ တာဝ အဓိဋ္ဌာနာ ဣဒ္ဓိ။

၁၃။ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ သိခိဿ ဘဂဝတော သာဝကနိဒဿနံ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိယာ ကာယသက္ခိပုဂ္ဂလဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တမ္ပိ ဒဿေန္တော ပဌမံ တာဝ ဗြဟ္မလောကေ ဌိတော သဟဿိလောကဓာတုံ သရေန ဝိညာပေသီတိ အတိဝိယ အစ္ဆရိယအဗ္ဘုတဘူတံ သဟဿိလောကဓာတုယာ သဒ္ဒသဝနံ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိံ ဒဿေသိ။ ဣဒါနိ တဿ ဝတ္ထုဿ ပရိဒီပနတ္ထမိဒံ ဝုစ္စတိ – ဣမသ္မာ ဟိ ကပ္ပာ ဧကတိံသေ ကပ္ပေ သိခီ ဘဂဝါ အနန္တရဇာတိယာ တုသိတပုရတော စဝိတွာ အရုဏဝတီနဂရေ အရုဏဝတော ရညော ပဘာဝတိယာ နာမ မဟေသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပရိပက္ကဉာဏော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ဗောဓိမဏ္ဍေ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ပဝတ္တဝရဓမ္မစက္ကော အရုဏဝတိံ နိဿာယ ဝိဟရန္တော ဧကဒိဝသံ ပါတောဝ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ မဟာဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝါရော ‘‘အရုဏဝတိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိဿာမီ’’တိ နိက္ခမိတွာ ဝိဟာရဒွါရကောဋ္ဌကသမီပေ ဌိတော အဘိဘုံ နာမ အဂ္ဂသာဝကံ အာမန္တေသိ – ‘‘အတိပ္ပဂေါ ခေါ၊ ဘိက္ခု၊ အရုဏဝတိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတုံ။ ယေန အညတရော ဗြဟ္မလောကော တေနုပသင်္ကမိဿာမာ’’တိ။ ယထာဟ –

‘‘အထ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သိခီ ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အဘိဘုံ ဘိက္ခုံ အာမန္တေသိ – ‘အာယာမ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ယေန အညတရော ဗြဟ္မလောကော၊ တေနုပသင်္ကမိဿာမ ယာဝ ဘတ္တဿ ကာလော ဘဝိဿတီ’တိ။ ‘ဧဝံ ဘန္တေ’တိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိဘူ ဘိက္ခု သိခိဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပစ္စဿောသိ။ အထ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သိခီ စ ဘဂဝါ အဘိဘူ စ ဘိက္ခု ယေန အညတရော ဗြဟ္မလောကော၊ တေနုပသင်္ကမိံသူ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၅)။

တတ္ထ မဟာဗြဟ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ အတ္တမနော ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ဗြဟ္မာသနံ ပညာပေတွာ အဒါသိ။ ထေရဿာပိ အနုစ္ဆဝိကံ အာသနံ ပညာပယိံသု။ နိသီဒိ ဘဂဝါ ပညတ္တေ အာသနေ၊ ထေရောပိ အတ္တနော ပတ္တာသနေ နိသီဒိ။ မဟာဗြဟ္မာပိ ဒသဗလံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ တေနာဟ – အထ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သိခီ ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အဘိဘုံ ဘိက္ခုံ အာမန္တေသိ – ‘‘ပဋိဘာတု၊ ဗြာဟ္မဏ၊ တံ ဗြဟ္မုနော စ ဗြဟ္မပရိသာယ စ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာနဉ္စ ဓမ္မီ ကထာ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဘိဘူ ဘိက္ခု သိခိဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပဋိဿုဏိတွာ ဗြဟ္မုနော စ ဗြဟ္မပရိသာယ စ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာနဉ္စ ဓမ္မကထံ ကထေသိ။ ထေရေ ဓမ္မကထံ ကထေန္တေ ဗြဟ္မာနော ဥဇ္ဈာယိံသု ‘‘စိရဿဉ္စ မယံ သတ္ထု ဗြဟ္မလောကာဂမနံ လဘိမှာ၊ အယဉ္စ ဘိက္ခု ဌပေတွာ သတ္ထာရံ သယံ ဓမ္မကထံ အာရဘီ’’တိ။ သတ္ထာ တေသံ အနတ္တမနဘာဝံ ဉတွာ အဘိဘုံ ဘိက္ခုံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ဥဇ္ဈာယန္တိ ခေါ တေ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဗြဟ္မာ စ ဗြဟ္မပရိသာ စ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာ စ။ တေန ဟိ၊ တွံ ဗြာဟ္မဏ၊ ဘိယျောသော မတ္တာယ သံဝေဇေဟီ’’တိ။ ထေရော သတ္ထု ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ အနေကဝိဟိတံ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ ကတွာ သဟဿိလောကဓာတုံ သရေန ဝိညာပေန္တော –

‘‘အာရမ္ဘထ နိက္ကမထ၊ ယုဉ္ဇထ ဗုဒ္ဓသာသနေ၊

ဓုနာထ မစ္စုနော သေနံ၊ နဠာဂါရံဝ ကုဉ္ဇရော။

‘‘ယော ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ၊ အပ္ပမတ္တော ဝိဟဿတိ၊

ပဟာယ ဇာတိသံသာရံ၊ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿတီ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၅) –

ဣမံ ဂါထာဒွယံ အဘာသိ။

ကိံ ပန ကတွာ ထေရော သဟဿိလောကဓာတုံ သရေန ဝိညာပေသီတိ? နီလကသိဏံ တာဝ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဘိညာဉာဏေန စက္ကဝါဠသဟဿေ သဗ္ဗတ္ထ အန္ဓကာရံ ဖရိ။ တတော ‘‘ကိမိဒံ အန္ဓကာရ’’န္တိ သတ္တာနံ အာဘောဂေ ဥပ္ပန္နေ အာလောကကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အာလောကံ ဒဿေသိ။ ‘‘ကိံ အာလောကော အယ’’န္တိ ဝိစိနန္တာနံ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ စက္ကဝါဠသဟဿေ စ ဒေဝမနုဿာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဏှိတွာ ထေရံယေဝ နမဿမာနာ အဋ္ဌံသု။ ထေရော ‘‘မဟာဇနော မယှံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ သဒ္ဒံ သုဏာတူ’’တိ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ။ သဗ္ဗေ ဩသဋာယ ပရိသာယ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ ဝိယ သဒ္ဒံ အဿောသုံ။ အတ္ထောပိ တေသံ ပါကဋော အဟောသိ။ တံ ဝိညာပနံ သန္ဓာယ ‘‘သရေန ဝိညာပေသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ကတံ အနေကဝိဟိတံ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ သန္ဓာယ ပုန သော ဒိဿမာနေနပီတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဓမ္မံ ဒေသေသီတိ ပဌမံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ ဒဿေန္တော ဓမ္မံ ဒေသေသိ၊ တတော ယထာဝုတ္တက္ကမေန ဒွေ ဂါထာ ဘာသန္တော သရေန ဝိညာပေသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒိဿမာနေနပိ ကာယေနာတိအာဒီသု စ ဣတ္ထံဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ၊ ဧဝံဘူတကာယော ဟုတွာတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ တံ ဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ အညဿာပိ ဣဒ္ဓိမတော ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိကရဏဝိဓာနံ ဒဿေန္တော သော ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သောတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝိဓာနေန မုဒုကမ္မညကတစိတ္တော သော ဣဒ္ဓိမာ ဘိက္ခု။ သစေ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိံ ကာတုကာမော ဟောတိ၊ အတ္တနော ပကတိဝဏ္ဏံ ပကတိသဏ္ဌာနံ ဝိဇဟိတွာ ကုမာရကဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ။ ကထံ? ပထဝီကသိဏာရမ္မဏာဘိညာပါဒကစတုတ္ထဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧဝရူပေါ ကုမာရကော ဟောမီ’’တိ နိမ္မိနိတဗ္ဗံ ကုမာရကဝဏ္ဏံ အာဝဇ္ဇိတွာ ကတပရိကမ္မာဝသာနေ ပုန သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဧဝရူပေါ နာမ ကုမာရကော ဟောမီ’’တိ အဘိညာဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ၊ သဟ အဓိဋ္ဌာနေန ကုမာရကော ဟောတီတိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၀၀) ကသိဏနိဒ္ဒေသေ ‘‘ပထဝီကသိဏဝသေန ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတီတိအာဒိဘာဝေါ…ပေ… ဧဝမာဒီနိ ဣဇ္ဈန္တီ’’တိ ဝစနေန ဣဓ ပထဝီကသိဏာရမ္မဏံ ပါဒကဇ္ဈာနံ ယုဇ္ဇတိ။ တတ္ထေဝ ပန အဘိညာနိဒ္ဒေသေ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိယာ ‘‘ပထဝီကသိဏာဒီသု အညတရာရမ္မဏတော အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထေဝ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၉၈) စ ‘‘အတ္တနော ကုမာရကဝဏ္ဏော အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ နာဂါဒိနိမ္မာနေ န ယုဇ္ဇတိ ဝိယ။ နာဂဝဏ္ဏာဒိနိမ္မာနေပိ ဧသေဝ နယော။

တတ္ထ နာဂဝဏ္ဏန္တိ သပ္ပသဏ္ဌာနံ။ သုပဏ္ဏဝဏ္ဏန္တိ ဂရုဠသဏ္ဌာနံ။ ဣန္ဒဝဏ္ဏန္တိ သက္ကသဏ္ဌာနံ။ ဒေဝဝဏ္ဏန္တိ သေသဒေဝသဏ္ဌာနံ။ သမုဒ္ဒဝဏ္ဏံ ပန အာပေါကသိဏဝသေန ဣဇ္ဈတိ။ ပတ္တိန္တိ ပဒါတိံ။ ဝိဝိဓမ္ပိ သေနာဗျူဟန္တိ ဟတ္ထိအာဒီနံ ဝသေန အနေကဝိဟိတံ သေနာသမူဟံ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပန ‘‘ဟတ္ထိမ္ပိ ဒဿေတီတိအာဒိ ပနေတ္ထ ဗဟိဒ္ဓါပိ ဟတ္ထိအာဒိဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘ဟတ္ထီ ဟောမီ’တိ အနဓိဋ္ဌဟိတွာ ‘ဟတ္ထီ ဟောတူ’တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ အဿာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ‘‘ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာ’’တိ ဝုတ္တမူလပဒေန စ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိဘာဝေန စ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ပါဠိယံ ဝုတ္တက္ကမေန ဟိ ပကတိဝဏ္ဏံ အဝိဇဟိတွာ အဓိဋ္ဌာနဝသေန အညဿ ဒဿနံ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိ နာမ၊ ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာ အဓိဋ္ဌာနဝသေန အတ္တနော အညထာဒဿနံ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိ နာမ။

၁၄။ မနောမယိဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဣမမှာ ကာယာ အညံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနာတီတိအာဒီသု ဣဒ္ဓိမာ ဘိက္ခု မနောမယိဒ္ဓိံ ကာတုကာမော အာကာသကသိဏာရမ္မဏပါဒကဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ အတ္တနော ရူပကာယံ တာဝ အာဝဇ္ဇိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘‘သုသိရော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာတိ၊ သုသိရော ဟောတိ ။ အထ တဿ အဗ္ဘန္တရေ ပထဝီကသိဏဝသေန အညံ ကာယံ အာဝဇ္ဇိတွာ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ အဓိဋ္ဌာတိ၊ တဿ အဗ္ဘန္တရေ အညော ကာယော ဟောတိ။ သော တံ မုခတော အဗ္ဗူဟိတွာ ဗဟိ ဌပေတိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဥပမာဟိ ပကာသေန္တော သေယျထာပီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မုဉ္ဇမှာတိ မုဉ္ဇတိဏမှာ။ ဤသိကံ ပဝါဟေယျာတိ ကဠီရံ လုဉ္စေယျ။ ကောသိယာတိ ကောသကတော။ ကရဏ္ဍာတိ ကရဏ္ဍာယ၊ ပုရာဏတစကဉ္စုကတောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ စ ဥဒ္ဓရေယျာတိ စိတ္တေနေဝဿ ဥဒ္ဓရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယဉှိ အဟိ နာမ သဇာတိယံ ဌိတော၊ ကဋ္ဌန္တရံ ဝါ ရုက္ခန္တရံ ဝါ နိဿာယ၊ တစတော သရီရံ နိက္ကဍ္ဎနပယောဂသင်္ခါတေန ထာမေန၊ သရီရံ ခါဒယမာနံ ဝိယ ပုရာဏတစံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဣမေဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သယမေဝ ကဉ္စုကံ ပဇဟာတိ။

ဧတ္ထ စ ယထာ ဤသိကာဒယော မုဉ္ဇာဒီဟိ သဒိသာ ဟောန္တိ၊ ဧဝမိဒံ မနောမယံ ရူပံ ဣဒ္ဓိမတာ သဗ္ဗာကာရေဟိ သဒိသမေဝ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဣမာ ဥပမာ ဝုတ္တာတိ။ ‘‘မနောမယေန ကာယေန၊ ဣဒ္ဓိယာ ဥပသင်္ကမီ’’တိ (ထေရဂါ။ ၉၀၁) ဧတ္ထ အဘိညာမနေန ကတကာယော မနောမယကာယော နာမ။ ‘‘အညတရံ မနောမယံ ကာယံ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၃၃) ဧတ္ထ ဈာနမနေန နိဗ္ဗိတ္တိတကာယော တေန မနေန ကတတ္တာ မနောမယကာယော နာမ။ ဣဓ ပန အဘိညာမနေန ဥပ္ပာဒိတကာယော တေန မနေန ကတတ္တာ မနောမယကာယော နာမ။ ဧဝံ သတိ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိယာ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိယာ စ ကတော မနောမယကာယော နာမ ဟောတီတိ စေ? ဟောတိယေဝ။ ဣဓ ပန တာသံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝိသေသေန ဝိသေသေတွာ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓီတိ စ ဝုတ္တတ္တာ အဗ္ဘန္တရတော နိမ္မာနမေဝ မနောမယိဒ္ဓိ နာမ။

၁၅။ ဉာဏဝိပ္ဖာရိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ ဉာဏဿ ဝိပ္ဖာရော ဝေဂေါ အဿာ အတ္ထီတိ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ။ ဧတ္ထ စ သတ္တအနုပဿနာဝသေနေဝ ဣဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ သေသာ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ သင်္ခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အာယသ္မတောဗာကုလဿ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓီတိအာဒီသု ဗာကုလတ္ထေရော တာဝ ဒွီသု ကုလေသု ဝဍ္ဎိတတ္တာ ဧဝံလဒ္ဓနာမော ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ပုညသမ္ပဒါယ သမ္ပန္နော ထေရော။ သော ဟိ မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနော ဒေဝမနုဿေသု သံသရန္တော အမှာကံ ဒသဗလဿ နိဗ္ဗတ္တိတော ပုရေတရမေဝ ကောသမ္ဗိယံ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တံ ဇာတကာလေ မင်္ဂလတ္ထာယ မဟာပရိဝါရေန ယမုနံ နေတွာ သပရိဝါရာ ဓာတီ နိမုဇ္ဇနုမ္မုဇ္ဇနဝသေန ကီဠာပေန္တီ နှာပေတိ။ ဧကော မဟာမစ္ဆော ‘‘ဘက္ခော မေ အယ’’န္တိ မညမာနော မုခံ ဝိဝရိတွာ ဥပဂတော။ ဓာတီ ဒါရကံ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာတာ။ မဟာမစ္ဆော တံ ဂိလိ။ ပုညဝါ သတ္တော သယနဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ နိပန္နော ဝိယ န ကိဉ္စိ ဒုက္ခံ ပါပုဏိ။ မစ္ဆော ဒါရကဿ တေဇေန တတ္တကံ ဖာလံ ဂိလိတွာ ဝိယ ဒယှမာနော ဝေဂေန တိံသယောဇနံ ဂန္တွာ ဗာရာဏသိဝါသိနော မစ္ဆဗန္ဓဿ ဇာလံ ပါဝိသိ။ သော ဒါရကဿ တေဇေန ဇာလတော နီဟဋမတ္တောဝ မတော။ မစ္ဆဗန္ဓာ တံ သကလမေဝ အန္တရကာဇေန အာဒါယ ‘‘သဟဿေန ဒေမာ’’တိ နဂရေ စရန္တာ အသီတိကောဋိဓနဿ အပုတ္တကဿ သေဋ္ဌိဿ ဃရဒွါရံ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိဘရိယာယ ဧကေန ကဟာပဏေန အဒံသု။ သာ တံ သယမေဝ ဖလကေ ဌပေတွာ ပိဋ္ဌိတော ဖာလေန္တီ မစ္ဆကုစ္ဆိယံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဒါရကံ ဒိသွာ ‘‘မစ္ဆကုစ္ဆိယံ မေ ပုတ္တော လဒ္ဓါ’’တိ နာဒံ နဒိတွာ ဒါရကံ အာဒါယ သာမိကံ ဥပဂစ္ဆိ။ သေဋ္ဌိ တာဝဒေဝ ဘေရိံ စရာပေတွာ ဒါရကံ အာဒါယ ရညော သန္တိကံ အာနေတွာ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ရာဇာ ‘‘ပုညဝါ ဒါရကော၊ ပေါသေဟိ န’’န္တိ အာဟ။ ဣတရမ္ပိ သေဋ္ဌိကုလံ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘အမှာကံ ပုတ္တော’’တိ တံ ဒါရကံ ဂဏှိတုံ ဝိဝဒိ။ ဥဘောပိ ရာဇကုလံ အဂမံသု။ ရာဇာ ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ အပုတ္တကံ ကာတုံ န သက္ကာ၊ ဒွိန္နမ္ပိ ဒါယာဒေါ ဟောတူ’’တိ အာဟ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဒွေပိ ကုလာနိ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တာနိ အဟေသုံ။ တဿ ဒွီဟိ ကုလေဟိ ဝဍ္ဎိတတ္တာ ‘‘ဗာကုလကုမာရော’’တိ နာမံ အကံသု။ တဿ ဝိညုတံ ပတ္တဿ ဒွီသုပိ နဂရေသု တယော တယော ပါသာဒေ ကာရေတွာ နာဋကာနိ ပစ္စုပဋ္ဌပေသုံ။ ဧကေကသ္မိံ နဂရေ စတ္တာရော စတ္တာရော မာသေ ဝသိ။ တဟိံ ဧကသ္မိံ နဂရေ စတ္တာရော မာသေ ဝုဋ္ဌဿ သင်္ဃာဋနာဝါသု မဏ္ဍပံ ကာရေတွာ တတ္ထ နံ နာဋကေဟိ သဒ္ဓိံ အာရောပေတွာ မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနံ ဒွီဟိ မာသေဟိ ဣတရံ နဂရံ ဥပဍ္ဎပထံ နေန္တိ။ ဣတရနဂရဝါသိနော နာဋကာပိ ‘‘ဒွီဟိ မာသေဟိ ဥပဍ္ဎပထံ အာဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ တထေဝ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ဒွီဟိ မာသေဟိ အတ္တနော နဂရံ အာနေန္တိ။ ဣတရနာဋကာ မဇ္ဈေ နိဝတ္တိတွာ အတ္တနော နဂရမေဝ ဂစ္ဆန္တိ။ တတ္ထ စတ္တာရော မာသေ ဝသိတွာ တေနေဝ နိယာမေန ပုန ဣတရနဂရံ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝမဿ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တဿ အသီတိ ဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ။

တသ္မိံ သမယေ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တော သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ ပဝတ္တဝရဓမ္မစက္ကော အနုက္ကမေန စာရိကံ စရန္တော ကောသမ္ဗိံ ပါပုဏိ။ ‘‘ဗာရာဏသိ’’န္တိ မဇ္ဈိမဘာဏကာ။ ဗာကုလသေဋ္ဌိပိ ခေါ ‘‘ဒသဗလော အာဂတော’’တိ သုတွာ ဗဟုံ ဂန္ဓမာလံ အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပဋိလဒ္ဓသဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇိ။ သော သတ္တာဟမေဝ ပုထုဇ္ဇနော ဟုတွာ အဋ္ဌမေ အရုဏေ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အထဿ ဒွီသု နဂရေသု ပရိစိတမာတုဂါမာ အတ္တနော ကုလဃရာနိ အာဂန္တွာ တတ္ထေဝ ဝသမာနာ စီဝရာနိ ကရိတွာ ပဟိဏိံသု။ ထေရော ဧကံ အဍ္ဎမာသံ ကောသမ္ဗိဝါသီဟိ ပဟိတံ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ ဧကံ အဍ္ဎမာသံ ဗာရာဏသိဝါသီဟီတိ ဧတေနေဝ နိယာမေန ဒွီသု နဂရေသု ယံ ယံ ဥတ္တမံ၊ တံ တံ ထေရဿေဝ အာဟရီယတိ။ ပဗ္ဗဇိတဿာပိဿ သုခေနေဝ အသီတိ ဝဿာနိ အဂမံသု။ ဥဘယတ္ထာပိဿ မုဟုတ္တမတ္တမ္ပိ အပ္ပမတ္တကောပိ အာဗာဓော န ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗော။ သော ပစ္ဆိမေ ကာလေ ဗာကုလသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၃။၂၀၉ အာဒယော) ကထေတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ ။ ဧဝံ မစ္ဆကုစ္ဆိယံ အရောဂဘာဝေါ အာယသ္မတော ဗာကုလဿ ပစ္ဆိမဘဝိကဿ တေန အတ္တဘာဝေန ပဋိလဘိတဗ္ဗအရဟတ္တဉာဏာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ နာမ။ သုစရိတကမ္မဖလပ္ပတ္တဿ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏဿ အာနုဘာဝေနာတိပိ ဝဒန္တိ။

သံကိစ္စတ္ထေရောပိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၇၃) ပုဗ္ဗေ ကတပုညော ဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရဿ ဥပဋ္ဌာကဿ သာဝတ္ထိယံ အဍ္ဎကုလဿ ဓီတု ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိ။ သာ တသ္မိံ ကုစ္ဆိဂတေ ဧကေန ဗျာဓိနာ တံ ခဏံယေဝ ကာလမကာသိ၊ တဿာ သရီရေ ဈာပိယမာနေ ဌပေတွာ ဂဗ္ဘမံသံ သေသမံသံ ဈာပယိ။ အထဿာ ဂဗ္ဘမံသံ စိတကတော ဩတာရေတွာ ဒွီသု တီသု ဌာနေသု သူလေဟိ ဝိဇ္ဈိံသု။ သူလကောဋိ ဒါရကဿ အက္ခိကောဋိံ ဖုသိ။ ဧဝံ ဂဗ္ဘမံသံ ဝိဇ္ဈိတွာ အင်္ဂါရရာသိမှိ ပက္ခိပိတွာ အင်္ဂါရေဟေဝ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပက္ကမိံသု။ ဂဗ္ဘမံသံ ဈာယိ၊ အင်္ဂါရမတ္ထကေ ပန သုဝဏ္ဏဗိမ္ဗသဒိသော ဒါရကော ပဒုမဂဗ္ဘေ နိပန္နော ဝိယ အဟောသိ။ ပစ္ဆိမဘဝိကသတ္တဿ ဟိ သိနေရုနာ ဩတ္ထရိယမာနဿာပိ အရဟတ္တံ အပ္ပတွာ ဇီဝိတက္ခယော နာမ နတ္ထိ။ ပုနဒိဝသေ ‘‘စိတကံ နိဗ္ဗာပေဿာမာ’’တိ အာဂတာ တထာ နိပန္နံ ဒါရကံ ဒိသွာ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတာ ဒါရကံ အာဒါယ နဂရံ ဂန္တွာ နေမိတ္တကေ ပုစ္ဆိံသု။ နေမိတ္တကာ ‘‘သစေ အယံ ဒါရကော အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိဿတိ၊ ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ဉာတကာ ဒုဂ္ဂတာ ဘဝိဿန္တိ။ သစေ ပဗ္ဗဇိဿတိ၊ ပဉ္စဟိ သမဏသတေဟိ ပရိဝုတော စရိဿတီ’’တိ အာဟံသု။ အယျကာ တံ ဒါရကံ ဝဍ္ဎေသိ။ ဉာတကာပိ ဝဍ္ဎိတကာလေ ‘‘အမှာကံ အယျဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေဿာမာ’’တိ ပေါသယိံသု။ သော သတ္တဝဿိကကာလေ ‘‘တဝ ကုစ္ဆိယာ ဝသနကာလေ မာတာ တေ ကာလမကာသိ၊ တဿာ သရီရေ ဈာပိယမာနေပိ တွံ န ဈာယီ’’တိ ကုမာရကာနံ ကထံ သုတွာ ‘‘အဟံ ကိရ ဧဝရူပါ ဘယာ မုတ္တော၊ ကိံ မေ ဃရာဝါသေန ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဉာတကာနံ အာရောစေသိ။ တေ ‘‘သာဓု၊ တာတာ’’တိ တံ ဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရဿ သန္တိကံ နေတွာ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမံ ပဗ္ဗာဇေထာ’’တိ အဒံသု။ ထေရော တစပဉ္စကကမ္မဋ္ဌာနံ ဒတွာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သော ခုရဂ္ဂေယေဝ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ပရိပုဏ္ဏဝဿော စ ဥပသမ္ပဒံ လဘိတွာ ဒသဝဿော ဟုတွာ ပဉ္စသတဘိက္ခုပရိဝါရော ဝိစရီတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒါရုစိတကာယ အရောဂဘာဝေါ အာယသ္မတော သံကိစ္စဿ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ နာမ။

ဘူတပါလတ္ထေရောပိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၇၃) ပုဗ္ဗဟေတုသမ္ပန္နော။ တဿ ပိတာ ရာဇဂဟေ ဒလိဒ္ဒမနုဿော။ သော တံ ဒါရကံ ဂဟေတွာ ဒါရူနံ အတ္ထာယ သကဋေန အဋဝိံ ဂန္တွာ ဒါရုဘာရံ ကတွာ သာယံ နဂရဒွါရသမီပံ ပတ္တော။ အထဿ ဂေါဏာ ယုဂံ ဩဿဇိတွာ နဂရံ ပဝိသိံသု။ သော သကဋမူလေ ပုတ္တကံ နိသီဒါပေတွာ ဂေါဏာနံ အနုပဒံ ဂစ္ဆန္တော နဂရမေဝ ပါဝိသိ။ တဿ အနိက္ခန္တဿေဝ ဒွါရံ ပိဒဟိ။ ဒါရကော သကလရတ္တိံ သကဋဿ ဟေဋ္ဌာ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိ။ ရာဇဂဟံ ပကတိယာပိ အမနုဿဗဟုလံ၊ ဣဒံ ပန သုသာနသမီပဋ္ဌာနံ။ န စ ကောစိ ယက္ခော တဿ ပစ္ဆိမဘဝိကဿ ဒါရကဿ ဥပဒ္ဒဝံ ကာတုမသက္ခိ။ သော အပရေန သမယေန ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတွာ ဘူတပါလတ္ထေရော နာမ အဟောသီတိ။ ဧဝံ ဝါဠယက္ခာနုစရိတေပိ ပဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ အရောဂဘာဝေါ အာယသ္မတော ဘူတပါလဿ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ နာမ။

၁၆။ သမာဓိဝိပ္ဖာရိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓီတိအာဒီသု အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ကပေါတကန္ဒရာယံ ဝိဟရတော ဇုဏှာယ ရတ္တိယာ နဝေါရောပိတေဟိ ကေသေဟိ အဇ္ဈောကာသေ နိသိန္နဿ ဧကော ဒုဋ္ဌယက္ခော သဟာယကေန ယက္ခေန ဝါရိယမာနောပိ သီသေ ပဟာရံ အဒါသိ။ ယဿ မေဃဿ ဝိယ ဂဇ္ဇတော သဒ္ဒေါ အဟောသိ၊ ထေရော တဿ ပဟရဏသမယေ သမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာ နိသိန္နော ဟောတိ။ အထဿ တေန ပဟာရေန န ကောစိ အာဗာဓော အဟောသိ။ အယံ တဿ အာယသ္မတော သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။ ယထာဟ –

‘‘ဧဝံ မေ သုတံ (ဥဒါ။ ၃၄) – ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ ကလန္ဒကနိဝါပေ။ တေန ခေါ ပန သမယေန အာယသ္မာ စ သာရိပုတ္တော အာယသ္မာ စ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ကပေါတကန္ဒရာယံ ဝိဟရန္တိ။ တေန ခေါ ပန သမယေန အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဇုဏှာယ ရတ္တိယာ နဝေါရောပိတေဟိ ကေသေဟိ အဗ္ဘောကာသေ နိသိန္နော ဟောတိ အညတရံ သမာဓိံ သမာပဇ္ဇိတွာ။

‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဒွေ ယက္ခာ သဟာယကာ ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ဒက္ခိဏံ ဒိသံ ဂစ္ဆန္တိ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန။ အဒ္ဒသံသု ခေါ တေ ယက္ခာ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တံ ဇုဏှာယ ရတ္တိယာ နဝေါရောပိတေဟိ ကေသေဟိ အဗ္ဘောကာသေ နိသိန္နံ၊ ဒိသွာန ဧကော ယက္ခော ဒုတိယံ ယက္ခံ ဧတဒဝေါစ – ‘ပဋိဘာတိ မံ၊ သမ္မ၊ ဣမဿ သမဏဿ သီသေ ပဟာရံ ဒါတု’န္တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သော ယက္ခော တံ ယက္ခံ ဧတဒဝေါစ – ‘အလံ၊ သမ္မ၊ မာ သမဏံ အာသာဒေသိ၊ ဥဠာရော သော၊ သမ္မ၊ သမဏော မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ’တိ။

‘‘ဒုတိယမ္ပိ ခေါ…ပေ… တတိယမ္ပိ ခေါ သော ယက္ခော တံ ယက္ခံ ဧတဒဝေါစ – ‘ပဋိဘာတိ မံ၊ သမ္မ၊ ဣမဿ သမဏဿ သီသေ ပဟာရံ ဒါတု’န္တိ။ တတိယမ္ပိ ခေါ သော ယက္ခော တံ ယက္ခံ ဧတဒဝေါစ – ‘အလံ၊ သမ္မ၊ မာ သမဏံ အာသာဒေသိ၊ ဥဠာရော သော၊ သမ္မ၊ သမဏော မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ’တိ။

‘‘အထ ခေါ သော ယက္ခော တံ ယက္ခံ အနာဒိယိတွာ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ သီသေ ပဟာရံ အဒါသိ။ တာဝ မဟာပဟာရော အဟောသိ၊ အပိ တေန ပဟာရေန သတ္တရတနံ ဝါ အဍ္ဎဋ္ဌမရတနံ ဝါ နာဂံ ဩသာရေယျ၊ မဟန္တံ ဝါ ပဗ္ဗတကူဋံ ပဒါလေယျ။ အထ စ ပန သော ယက္ခော ‘ဒယှာမိ ဒယှာမီ’တိ တတ္ထေဝ မဟာနိရယံ အပတာသိ။

‘‘အဒ္ဒသာ ခေါ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန တေန ယက္ခေန အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ သီသေ ပဟာရံ ဒီယမာနံ၊ ဒိသွာ ယေန အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော တေနုပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တံ ဧတဒဝေါစ – ‘ကစ္စိ တေ၊ အာဝုသော သာရိပုတ္တ၊ ခမနီယံ၊ ကစ္စိ ယာပနီယံ၊ ကစ္စိ န ကိဉ္စိ ဒုက္ခ’န္တိ။ ‘ခမနီယံ မေ၊ အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန၊ ယာပနီယံ မေ၊ အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန၊ အပိ စ မေ သီသံ ထောကံ ဒုက္ခ’န္တိ။

‘‘အစ္ဆရိယံ၊ အာဝုသော သာရိပုတ္တ၊ အဗ္ဘုတံ၊ အာဝုသော သာရိပုတ္တ၊ ယာဝ မဟိဒ္ဓိကော အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော မဟာနုဘာဝေါ။ ဣဓ တေ၊ အာဝုသော သာရိပုတ္တ၊ အညတရော ယက္ခော သီသေ ပဟာရံ အဒါသိ။ တာဝ မဟာ ပဟာရော အဟောသိ၊ အပိ တေန ပဟာရေန သတ္တရတနံ ဝါ အဍ္ဎဋ္ဌမရတနံ ဝါ နာဂံ ဩသာရေယျ၊ မဟန္တံ ဝါ ပဗ္ဗတကူဋံ ပဒါလေယျ။ အထ စ ပနာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဧဝမာဟ – ‘ခမနီယံ မေ၊ အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန၊ ယာပနီယံ မေ၊ အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန၊ အပိ စ မေ သီသံ ထောကံ ဒုက္ခ’န္တိ။

‘‘အစ္ဆရိယံ၊ အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန၊ အဗ္ဘုတံ၊ အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန၊ ယာဝ မဟိဒ္ဓိကော အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော မဟာနုဘာဝေါ၊ ယတြ ဟိ နာမ ယက္ခမ္ပိ ပဿိဿတိ၊ မယံ ပနေတရဟိ ပံသုပိသာစကမ္ပိ န ပဿာမာတိ။

‘‘အဿောသိ ခေါ ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ ဝိသုဒ္ဓါယ အတိက္ကန္တမာနုသိကာယ တေသံ ဥဘိန္နံ မဟာနာဂါနံ ဣမံ ဧဝရူပံ ကထာသလ္လာပံ။

အထ ခေါ ဘဂဝါ ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာ တာယံ ဝေလာယံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ –

‘‘ယဿ သေလူပမံ စိတ္တံ၊ ဌိတံ နာနုပကမ္ပတိ၊

ဝိရတ္တံ ရဇနီယေသု၊ ကောပနီယေ န ကုပ္ပတိ၊

ယဿေဝံ ဘာဝိတံ စိတ္တံ၊ ကုတော တံ ဒုက္ခမေဿတီ’’တိ။ (ဥဒါ။ ၃၄)၊

ဧတ္ထ စ ‘‘ကုတော တံ ဒုက္ခမေဿတီ’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တဝစနေန ‘‘တေန ပဟာရေန န ကောစိ အာဗာဓော အဟောသီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ အတိဝိယ သမေတိ။ တသ္မာ ‘‘အပိစ မေ သီသံ ထောကံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဝစနေန ဒုက္ခဝေဒနာ န ဟောတိ၊ သီသဿ ပန အကမ္မညဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ လောကေပိ ဟိ အကိစ္ဆေန ပရိဟရိတုံ သက္ကုဏေယျော သုခသီလော၊ ကိစ္ဆေန ပရိဟရိတုံ သက္ကုဏေယျော ဒုက္ခသီလောတိ ဝုစ္စတိ။ တမ္ပိ ခေါ အကမ္မညတံ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတသမယတ္တာ အဟောသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမာပတ္တိအပ္ပိတသမယေ ဟိ တမ္ပိ န ဘဝေယျာတိ။ ‘‘ဧတရဟိ ပံသုပိသာစကမ္ပိ န ပဿာမာ’’တိ ဒဋ္ဌုံ အသမတ္ထတာယ န ဝုတ္တံ၊ အဘိညာသု ဗျာပါရာဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ထေရော ကိရ ‘‘ပစ္ဆိမာ ဇနတာ ပေါထုဇ္ဇနိကာယ ဣဒ္ဓိယာ သာရသညာ မာဟေသု’’န္တိ ပစ္ဆိမံ ဇနတံ အနုကမ္ပမာနော ယေဘုယျေန ဣဒ္ဓိံ န ဝလဉ္ဇေသိ။ ထေရဂါထာယ စ –

‘‘နေဝ ပုဗ္ဗေနိဝါသာယ၊ နပိ ဒိဗ္ဗဿ စက္ခုနော၊

စေတောပရိယာယ ဣဒ္ဓိယာ၊ စုတိယာ ဥပပတ္တိယာ၊

သောတဓာတုဝိသုဒ္ဓိယာ၊ ပဏိဓိ မေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၉၉၆) –

ထေရေန သယမေဝ အဘိညာသု ပတ္ထနာဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ထေရော ပန သတ္တသဋ္ဌိယာ သာဝကပါရမီဉာဏေသု ပါရမိပ္ပတ္တောတိ။

သဉ္ဇီဝတ္ထေရံ ပန ကကုသန္ဓဿ ဘဂဝတော ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကံ နိရောဓသမာပန္နံ ‘‘ကာလင်္ကတော’’တိ သလ္လက္ခေတွာ ဂေါပါလကာဒယော တိဏကဋ္ဌာဒီနိ သံကဍ္ဎိတွာ အဂ္ဂိံ အဒံသု။ ထေရဿ စီဝရေ အံသုမတ္တမ္ပိ န ဈာယိတ္ထ။ အယမဿာယသ္မတော အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တိဝသေန ပဝတ္တသမထာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တတ္တာ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။ ယထာဟ –

‘‘တေန ခေါ ပန၊ ပါပိမ၊ သမယေန ကကုသန္ဓော ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥပ္ပန္နော ဟောတိ။ ကကုသန္ဓဿ ခေါ ပန၊ ပါပိမ၊ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝိဓုရသဉ္ဇီဝံ နာမ သာဝကယုဂံ အဟောသိ အဂ္ဂံ ဘဒ္ဒယုဂံ။ ယာဝတာ ပန၊ ပါပိမ၊ ကကုသန္ဓဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာဝကာ။ တေသု န စ ကောစိ အာယသ္မတာ ဝိဓုရေန သမသမော ဟောတိ ယဒိဒံ ဓမ္မဒေသနာယ။ ဣမိနာ ခေါ ဧတံ၊ ပါပိမ၊ ပရိယာယေန အာယသ္မတော ဝိဓုရဿ ဝိဓုရောတေဝ သမညာ ဥဒပါဒိ။ အာယသ္မာ ပန၊ ပါပိမ၊ သဉ္ဇီဝေါ အရညဂတောပိ ရုက္ခမူလဂတောပိ သုညာဂါရဂတောပိ အပ္ပကသိရေနေဝ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပဇ္ဇတိ။

‘‘ဘူတပုဗ္ဗံ၊ ပါပိမ၊ အာယသ္မာ သဉ္ဇီဝေါ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပန္နော နိသိန္နော ဟောတိ။ အဒ္ဒသံသု ခေါ၊ ပါပိမ၊ ဂေါပါလကာ ပသုပါလကာ ကဿကာ ပထာဝိနော အာယသ္မန္တံ သဉ္ဇီဝံ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပန္နံ၊ ဒိသွာန တေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘အစ္ဆရိယံ ဝတ ဘော၊ အဗ္ဘုတံ ဝတ ဘော၊ အယံ သမဏော နိသိန္နကော ကာလင်္ကတော၊ ဟန္ဒ နံ ဒဟာမာ’တိ။

‘‘အထ ခေါ တေ၊ ပါပိမ၊ ဂေါပါလကာ ပသုပါလကာ ကဿကာ ပထာဝိနော တိဏဉ္စ ကဋ္ဌဉ္စ ဂေါမယဉ္စ သံကဍ္ဎိတွာ အာယသ္မတော သဉ္ဇီဝဿ ကာယေ ဥပစိနိတွာ အဂ္ဂိံ ဒတွာ ပက္ကမိံသု။ အထ ခေါ၊ ပါပိမ၊ အာယသ္မာ သဉ္ဇီဝေါ တဿာ ရတ္တိယာ အစ္စယေန တာယ သမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ စီဝရာနိ ပပ္ဖောဋေတွာ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ အဒ္ဒသံသု ခေါ တေ၊ ပါပိမ၊ ဂေါပါလကာ ပသုပါလကာ ကဿကာ ပထာဝိနော အာယသ္မန္တံ သဉ္ဇီဝံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ၊ ဒိသွာန နေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘အစ္ဆရိယံ ဝတ ဘော၊ အဗ္ဘုတံ ဝတ ဘော၊ အယံ သမဏော နိသိန္နကောဝ ကာလင်္ကတော၊ သွာယံ ပဋိသဉ္ဇီဝိတော’တိ။ ဣမိနာ ခေါ ဧဝံ၊ ပါပိမ၊ ပရိယာယေန အာယသ္မတော သဉ္ဇီဝဿ သဉ္ဇီဝေါတေဝ သမညာ ဥဒပါဒီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၅၀၇)။

ခါဏုကောဏ္ဍညတ္ထေရော ပန ပကတိယာဝ သမာပတ္တိဗဟုလော၊ သော အညတရသ္မိံ အရညေ ရတ္တိံ သမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာ နိသီဒိ၊ ပဉ္စသတာ စောရာ ဘဏ္ဍကံ ထေနေတွာ ဂစ္ဆန္တာ ‘‘ဣဒါနိ အမှာကံ အနုပဒံ ဂစ္ဆန္တာ နတ္ထီ’’တိ ဝိဿမိတုကာမာ ဘဏ္ဍကံ ဩရောပယမာနာ ‘‘ခါဏုကော အယ’’န္တိ မညမာနာ ထေရဿေဝ ဥပရိ သဗ္ဗဘဏ္ဍကာနိ ဌပေသုံ။ တေသံ ဝိဿမိတွာ ဂစ္ဆန္တာနံ ပဌမံ ဌပိတဘဏ္ဍကဿ ဂဟဏကာလေ ကာလပရိစ္ဆေဒဝသေန ထေရော ဝုဋ္ဌာသိ။ တေ ထေရဿ စလနာကာရံ ဒိသွာ ဘီတာ ဝိရဝိံသု။ ထေရော ‘‘မာ ဘာယထ၊ ဥပါသကာ၊ ဘိက္ခု အဟ’’န္တိ အာဟ။ တေ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ထေရဂတေန ပသာဒေန ပဗ္ဗဇိတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တတော ပဘုတိ စ ထေရော ခါဏုကောဏ္ဍညတ္ထေရော နာမ အဟောသိ။ အယမေတ္ထ ပဉ္စဟိ ဘဏ္ဍကသတေဟိ အဇ္ဈောတ္ထဋဿ တဿာယသ္မတော အာဗာဓာဘာဝေါ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။

ဥတ္တရာ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၆၂) ပန ဥပါသိကာ ရာဇဂဟေ မဟာဓနဿ ပုဏ္ဏဿ သေဋ္ဌိနော ဓီတာ၊ ကုမာရိကကာလေယေဝ သဒ္ဓိံ မာတာပိတူဟိ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တာ၊ သာ ဝယပ္ပတ္တာ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိနော မဟတာ နိဗန္ဓေန တဿ ပုတ္တဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ ဒိန္နာ။ သာ ဗုဒ္ဓဒဿနာယ ဓမ္မဿဝနာယ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဒါနဉ္စ ဒါတုံ ဓမ္မဉ္စ သောတုံ ဩကာသံ အလဘမာနာ ဥပဒ္ဒုတာ ဟုတွာ တသ္မိံယေဝ နဂရေ သိရိမံ နာမ ဂဏိကံ ပက္ကောသာပေတွာ ဩကာသကရဏတ္ထမေဝ ပိတု ဃရာဝ အာနီတာနိ ပဉ္စဒသကဟာပဏသဟဿာနိ တဿာ ဒတွာ ‘‘ဣမေ ကဟာပဏေ ဂဟေတွာ ဣမံ အဍ္ဎမာသံ သေဋ္ဌိပုတ္တံ ပရိစရာဟီ’’တိ တံ သာမိကဿ အပ္ပေတွာ သယံ ဥပေါသထင်္ဂါနိ အဓိဋ္ဌာယ ‘‘ဣမံ အဍ္ဎမာသံ ဗုဒ္ဓဒဿနာဒီနိ လဘိဿာမီ’’တိ တုဋ္ဌမာနသာ ယာဝ ပဝါရဏာယ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ နိမန္တာပေတွာ အဍ္ဎမာသံ မဟာဒါနံ အဒါသိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တံ မဟာနသေ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇာဒီနိ သံဝိဒဟာပေတိ။ တဿာ သာမိကော ‘‘သွေ ပဝါရဏာ’’တိ သိရိမာယ သဟ ဝါတပါနေ ဌတွာ ဗဟိ ဩလောကေန္တော တံ တထာဝိစရန္တိံ သေဒကိလိန္နံ ဆာရိကာယ ဩကိဏ္ဏံ အင်္ဂါရမသိမက္ခိတံ ဒိသွာ ‘‘အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ အဘုဉ္ဇိတွာ ကုသလံ နာမ ကရောတိ ဗာလာ’’တိ ဟသိ။ ဥတ္တရာပိ တံ ဩလောကေတွာ ‘‘သမ္ပရာယတ္ထံ ကုသလံ န ကရောတိ ဗာလော’’တိ ဟသိ။

သိရိမာ ဥဘိန္နမ္ပိ တံ ကိရိယံ ဒိသွာ ‘‘အဟံ ဃရသာမိနီ’’တိ မညမာနာ ဣဿာပကတာ ဥတ္တရာယ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒေဿာမီ’’တိ ပါသာဒါ ဩတရတိ။ ဥတ္တရာ တံ ဉတွာ ပီဌကေ နိသီဒိတွာ တံ မေတ္တေန စိတ္တေန ဖရိ။ သိရိမာ ပါသာဒါ ဩရုယှ မဟာနသံ ပဝိသိတွာ ပူဝပစနတော ဥဠုင်္ကပူရံ ပက္ကုထိတံ သပ္ပိံ ဂဟေတွာ တဿာ မတ္ထကေ ဩကိရိ။ တံ ပဒုမိနိပဏ္ဏေ သီတူဒကံ ဝိယ ဝိနိဝဋ္ဋေတွာ အဂမာသိ။ ဒါသိယော သိရိမံ ဟတ္ထေဟိ ပါဒေဟိ ပေါထေတွာ ဘူမိယံ ပါတေသုံ။ ဥတ္တရာ မေတ္တာဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ဒါသိယော ဝါရေသိ။ သိရိမာ ဥတ္တရံ ခမာပေသိ။ ဥတ္တရာ ‘‘သွေ သတ္ထု ပုရတော ခမာပေဟီ’’တိ ဝတွာ တာယ ကာယဝေယျာဝဋိကံ ယာစိတာယ ဗျဉ္ဇနသမ္ပာဒနံ အာစိက္ခိ။ သာ တံ သမ္ပာဒေတွာ အတ္တနော ပရိဝါရာ ပဉ္စသတာ ဂဏိကာယော သသင်္ဃံ သတ္ထာရံ ပရိဝိသိတွာ ‘‘ခမာပနသဟာယိကာ ဟောထာ’’တိ ဝတွာ ပုနဒိဝသေ တထာ တာဟိ ဂဏိကာဟိ သဒ္ဓိံ သတ္ထု ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ ဘဂဝါ ဥတ္တရာယ အပရဇ္ဈိံ၊ ခမတု မေ ဥတ္တရာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘ခမ၊ ဥတ္တရေ’’တိ ဝတွာ ‘‘ခမာမိ၊ ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အက္ကောဓေန ဇိနေ ကောဓ’’န္တိအာဒိကံ (ဓ။ ပ။ ၂၂၃) ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဥတ္တရာ ပုရေတရမေဝ သာမိကဉ္စ သဿုသသုရေ စ သတ္ထု သန္တိကေ ဥပနေသိ။ ဒေသနာဝသာနေ တေ စ တယော ဇနာ၊ သဗ္ဗာ စ ဂဏိကာယော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။ ဧဝံ ဥတ္တရာယ ဥပါသိကာယ ပက္ကုထိတသပ္ပိနာ ပီဠာဘာဝေါ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ။

သာမာဝတီဥပါသိကာ နာမ ကောသမ္ဗိယံ ဥဒေနဿ ရညော အဂ္ဂမဟေသီ။ တဿ ဟိ ရညော ပဉ္စသတပဉ္စသတဣတ္ထိပရိဝါရာ တိဿော အဂ္ဂမဟေသိယော အဟေသုံ။ တာသံ သာမာဝတီ ဘဒ္ဒိယနဂရေ ဘဒ္ဒိယသေဋ္ဌိနော ဓီတာ။ ပိတရိ ကာလင်္ကတေ ပိတု သဟာယကဿ ကောသမ္ဗိယံ ဃောသိတသေဋ္ဌိနော ဃရေ ပဉ္စသတဣတ္ထိပရိဝါရဝဍ္ဎိတံ ဝယပ္ပတ္တံ ရာဇာ ဒိသွာ သဉ္ဇာတသိနေဟော သပရိဝါရမတ္တနော ဃရံ နေတွာ အဘိသေကဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ စဏ္ဍပဇ္ဇောတဿ ရညော ဓီတာ ဝါသုလဒတ္တာ နာမ ဧကာ မဟေသီ။ မာဂဏ္ဍိယဗြာဟ္မဏဿ ဓီတာ ဘဂဝတော ပါဒပရိစာရိကံ ကတွာ ပိတရာ ဒိယျမာနာ –

‘‘ဒိသွာန တဏှံ အရတိံ ရဂဉ္စ၊ နာဟောသိ ဆန္ဒော အပိ မေထုနသ္မိံ၊

ကိမေဝိဒံ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ၊ ပါဒါပိ နံ သမ္ဖုသိတုံ န ဣစ္ဆေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၈၄၁) –

ဘဂဝတာ ဘာသိတံ ဂါထံ သုတွာ ဘဂဝတိ အာဃာတံ ဗန္ဓိ။ တဿာ မာတာပိတရော မာဂဏ္ဍိယသုတ္တဒေသနာဝသာနေ အနာဂါမိဖလံ ပတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ တဿာ စူဠပိတာ မာဂဏ္ဍိယော တံ ကောသမ္ဗိံ နေတွာ ရညော အဒါသိ။ သာ ရညော ဧကာ မဟေသီ။

အထ ခေါ ဃောသိတသေဋ္ဌိ ကုက္ကုဋသေဋ္ဌိ ပါဝါရိကသေဋ္ဌီတိ တယော သေဋ္ဌိနော လောကေ တထာဂတုပ္ပာဒံ သုတွာ ဇေတဝနံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုတွာ သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ အဍ္ဎမာသံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ မဟာဒါနံ ဒတွာ သတ္ထု ကောသမ္ဗိဂမနံ အာယာစိတွာ ကောသမ္ဗိံ ဂန္တွာ ဃောသိတာရာမော ကုက္ကုဋာရာမော ပါဝါရိကာရာမောတိ တယော ဇနာ တယော အာရာမေ ကာရာပေတွာ အနုပုဗ္ဗေန တတ္ထ အာဂတံ သတ္ထာရံ ပဋိပါဋိယာ ဧကေကသ္မိံ ဒိဝသေ ဧကေကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသာပေတွာ ဧကေကော သသင်္ဃဿ ဘဂဝတော မဟာဒါနမဒါသိ။ အထေကဒိဝသံ တေသံ ဥပဋ္ဌာကော သုမနော နာမ မာလာကာရော သေဋ္ဌိနော အာယာစိတွာ သသင်္ဃံ သတ္ထာရံ ဘောဇေတုံ အတ္တနော ဃရေ နိသီဒါပေသိ။ တသ္မိံ ခဏေ သာမာဝတိယာ ပရိစာရိကာ ခုဇ္ဇုတ္တရာ နာမ ဒါသီ အဋ္ဌ ကဟာပဏေ ဂဟေတွာ တဿ ဃရံ အဂမာသိ။ သော ‘‘သသင်္ဃဿ တာဝ သတ္ထုနော ပရိဝေသနသဟာယာ ဟောဟီ’’တိ အာဟ။ သာ တထာ ကတွာ သတ္ထု ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သောတာပန္နာ ဟုတွာ အညဒါ စတ္တာရော ကဟာပဏေ အတ္တနော အာဒိယန္တီ အဒိန္နံ အာဒိယိတုံ အဘဗ္ဗတ္တာ အဋ္ဌဟိ ကဟာပဏေဟိ ပုပ္ဖာနိ အာဒါယ သာမာဝတိယာ ဥပနာမေသိ။ တာယ ပုပ္ဖာနံ ဗဟုဘာဝကာရဏံ ပုဋ္ဌာ မုသာ ဘဏိတုံ အဘဗ္ဗတ္တာ ယထာသဘာဝံ အာဟ။ ‘‘အဇ္ဇ ကသ္မာ န ဂဏှီ’’တိ ဝုတ္တာ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဓမ္မံ သုတွာ အမတံ သစ္ဆာကာသိ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘အမ္မ ဥတ္တရေ၊ တံ ဓမ္မံ အမှာကမ္ပိ ကထေဟီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ မံ နှာပေတွာ သုဒ္ဓံ ဝတ္ထယုဂံ ဒတွာ ဥစ္စေ အာသနေ နိသီဒါပေတွာ သဗ္ဗာ နီစာသနေသု နိသီဒထာ’’တိ အာဟ။ တာ သဗ္ဗာပိ တထာ ကရိံသု။ သာ သေခပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တာ အရိယသာဝိကာ ဧကံ ဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကတွာ ဗီဇနိံ ဂဟေတွာ တာသံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာမာဝတီ စ ပဉ္စသတာ စ ဣတ္ထိယော သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိံသု။ တာ သဗ္ဗာပိ ခုဇ္ဇုတ္တရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အမ္မ၊ အဇ္ဇတော ပဋ္ဌာယ ဝေယျာဝစ္စံ အကတွာ အမှာကံ မာတုဋ္ဌာနေ အာစရိယဋ္ဌာနေ စ ဌတွာ သတ္ထာရာ ဒေသိတဒေသိတံ ဓမ္မံ သုတွာ အမှာကံ ကထေဟီ’’တိ အာဟံသု။ သာ တထာ ကရောန္တီ အပရဘာဂေ တိပိဋကဓရာ ဟုတွာ သတ္ထာရာ ဗဟုဿုတာနံ ဥပါသိကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပိတာ အဂ္ဂဋ္ဌာနံ လဘိ။ သာမာဝတိမိဿိကာ ဗုဒ္ဓဿ ဒဿနံ ပိဟေန္တိ၊ ဒသဗလေ အန္တရဝီထိံ ပဋိပန္နေ ဝါတပါနေသု အပ္ပဟောန္တေသု ဘိတ္တိံ ဘိန္ဒိတွာ သတ္ထာရံ ဩလောကေန္တိ၊ ဝန္ဒနပူဇနဉ္စ ကရောန္တိ။

မာဂဏ္ဍိယာ တတ္ထ ဂတာ တာနိ ဆိဒ္ဒါနိ ဒိသွာ တတ္ထ ကာရဏံ ပုစ္ဆန္တီ သတ္ထု အာဂတဘာဝံ ဉတွာ ဘဂဝတိ အာဃာတေန တာသမ္ပိ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘မဟာရာဇ၊ သာမာဝတိမိဿိကာနံ ဗဟိဒ္ဓါ ပတ္ထနာ အတ္ထိ၊ ဘိတ္တိံ ဘိန္ဒိတွာ သမဏံ ဂေါတမံ ဩလောကေန္တိ၊ ကတိပါဟေန တံ မာရေဿန္တီ’’တိ ရာဇာနံ အာဟ။ ရာဇာ ဆိဒ္ဒါနိ ဒိသွာပိ တဿာ ဝစနံ န သဒ္ဒဟိ၊ ဥဒ္ဓစ္ဆိဒ္ဒကဝါတပါနာနိ ကာရာပေသိ။ ပုန မာဂဏ္ဍိယာ ရာဇာနံ တာသု ဘိန္ဒိတုကာမာ အဋ္ဌ သဇီဝကုက္ကုဋေ အာဟရာပေတွာ ‘‘မဟာရာဇ၊ တာသံ ဝီမံသနတ္ထံ ဣမေ ကုက္ကုဋေ မာရေတွာ ‘မမတ္ထာယ ပစာဟီ’တိ ပေသေဟီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တထာ ပေသေသိ။ တာယ ‘‘ပါဏာတိပါတံ န ကရောမာ’’တိ ဝုတ္တေ ပုန ‘‘တဿ သမဏဿ ဂေါတမဿ ပစိတွာ ပေသေဟီ’’တိ အာဟ။ ရညာ တထာ ပေသိတေ မာဂဏ္ဍိယာ အဋ္ဌ မာရိတကုက္ကုဋေ တထာ ဝတွာ ပေသေသိ။ သာမာဝတီ ပစိတွာ ဒသဗလဿ ပါဟေသိ။ မာဂဏ္ဍိယာ တေနပိ ရာဇာနံ ကောပေတုံ နာသက္ခိ။

ရာဇာ ပန တီသု မဟေသီသု ဧကေကိဿာ ဝသနဋ္ဌာနေ သတ္တ သတ္တ ဒိဝသာနိ ဝသတိ။ ရာဇာ အတ္တနော ဂမနဋ္ဌာနံ ဟတ္ထိကန္တဝီဏံ အာဒါယ ဂစ္ဆတိ။ မာဂဏ္ဍိယာ ရညော သာမာဝတိယာ ပါသာဒဂမနကာလေ ဒါဌာ အဂဒေန ဓောဝါပေတွာ ဝေဠုပဗ္ဗေ ပက္ခိပါပေတွာ ဧကံ ကဏှသပ္ပပေါတကံ အာဟရာပေတွာ အန္တောဝီဏာယ ပက္ခိပိတွာ မာလာဂုဠကေန ဆိဒ္ဒံ ပိဒဟိ။ တံ ရညော တတ္ထ ဂတကာလေ အပရာပရံ ဝိစရန္တီ ဝိယ ဟုတွာ ဝီဏာဆိဒ္ဒတော မာလာဂုဠကံ အပနေသိ။ သပ္ပော နိက္ခမိတွာ ပဿသန္တော ဖဏံ ကတွာ သယနပိဋ္ဌေ နိပဇ္ဇိ။ သာ အာဟ – ‘‘ဓီ သပ္ပော’’တိ မဟာသဒ္ဒမကာသိ။ ရာဇာ သပ္ပံ ဒိသွာ ကုဇ္ဈိ။ သာမာဝတီ ရညော ကုဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ ပဉ္စန္နံ ဣတ္ထိသတာနံ သညမဒါသိ ‘‘အဇ္ဇ ဩဓိသကမေတ္တာဖရဏေန ရာဇာနံ ဖရထာ’’တိ။ သယမ္ပိ တထာ အကာသိ။ ရာဇာ သဟဿထာမဓနုံ အာဒါယ ဇိယံ ပေါဌေတွာ သာမာဝတိံ ဓုရေ ကတွာ သဗ္ဗာ တာ ဣတ္ထိယော ပဋိပါဋိယာ ဌပါပေတွာ ဝိသပီတံ ခုရပ္ပံ သန္နယှိတွာ ဓနုံ ပူရေတွာ အဋ္ဌာသိ။ ခုရပ္ပံ နေဝ ခိပိတုံ ၊ န ဩရောပိတုံ သက္ကောတိ၊ ဂတ္တေဟိ သေဒါ မုစ္စန္တိ၊ သရီရံ ဝေဓတိ၊ မုခတော ခေဠော ပတတိ၊ ဂဏှိတဗ္ဗဂဟဏံ န ပဿတိ၊ အထ နံ သာမာဝတီ ‘‘ကိံ၊ မဟာရာဇ၊ ကိလမသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ၊ ဒေဝိ၊ ကိလမာမိ၊ အဝဿယော မေ ဟောဟီ’’တိ။ ‘‘သာဓု၊ မဟာရာဇ၊ ခုရပ္ပံ ပထဝီမုခံ ကရောဟီ’’တိ။ ရာဇာ တထာ အကာသိ။ သာ ‘‘ရညော ဟတ္ထတော ခုရပ္ပံ မုစ္စတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ခုရပ္ပံ မုစ္စိ။ ရာဇာ တံခဏညေဝ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိတွာ အလ္လဝတ္ထော အလ္လကေသော သာမာဝတိယာ ပါဒေသု နိပတိတွာ ‘‘ခမ၊ ဒေဝိ၊ မယှံ –

‘သမ္မုယှာမိ ပမုယှာမိ၊ သဗ္ဗာ မုယှန္တိ မေ ဒိသာ၊

သာမာဝတီ မံ တာယဿု၊ တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝါ’’’တိ။ – အာဟ၊

သာမာဝတီ –

‘‘မာ မံ တွံ သရဏံ ဂစ္ဆ၊ ယမဟံ သရဏံ ဂတာ၊

သရဏံ ဂစ္ဆ တံ ဗုဒ္ဓံ၊ တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝါ’’တိ။ –

အာဟ။ ရာဇာ ‘‘တေန ဟိ တံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ သတ္ထာရဉ္စ၊ ဝရဉ္စ တေ ဒမ္မီ’’တိ အာဟ။ သာ ‘‘ဝရော ဂဟိတော ဟောတု၊ မဟာရာဇာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ သရဏံ ဂန္တွာ နိမန္တေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သင်္ဃဿ သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ ဒတွာ ‘‘သာမာဝတိံ ဝရံ ဂဏှာဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု၊ မဟာရာဇ၊ ဣမံ မေ ဝရံ ဒေဟိ၊ သတ္ထာ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဣဓာဂစ္ဆတု၊ ဓမ္မံ သောဿာမီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ၊ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ နိဗဒ္ဓံ ဣဓာဂစ္ဆထ၊ သာမာဝတိမိဿိကာ ‘ဓမ္မံ သောဿာမာ’တိ ဝဒန္တီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘မဟာရာဇ၊ ဗုဒ္ဓါနံ နာမ ဧကဋ္ဌာနံ နိဗဒ္ဓံ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ မဟာဇနောပိ ပစ္စာသီသတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခူ အာဏာပေထာ’’တိ။ သတ္ထာ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာဏာပေသိ။ ထေရော ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ အာဒါယ နိဗဒ္ဓံ ရာဇကုလံ ဂစ္ဆတိ။ တာပိ ဒေဝီပမုခါ ဣတ္ထိယော ထေရံ ဘောဇေတွာ ဓမ္မံ သုဏိံသု။ သာမာဝတိဉ္စ သတ္ထာ မေတ္တာဝိဟာရီနံ ဥပါသိကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသီတိ။ ဧဝံ ရညော ခုရပ္ပံ မုဉ္စိတုံ အဝိသဟနဘာဝေါ သာမာဝတိယာ ဥပါသိကာယ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓီတိ ။ ဧတ္ထ စ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန ဝါ ဩကပ္ပနပသာဒေန ဝါ ရတနတ္တယသရဏဂမနေန ဝါ ရတနတ္တယံ ဥပါသတီတိ ဥပါသိကာတိ ဝုစ္စတီတိ။

၁၇။ အရိယိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ အရိယာ ဣဒ္ဓီတိ စေတောဝသိပ္ပတ္တာနံ ခီဏာသဝအရိယာနံယေဝ သမ္ဘဝတော အရိယာ ဣဒ္ဓီတိ ဝုစ္စတီတိ။ ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု။ အနိဋ္ဌေ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ အာရမ္မဏပကတိယာ အမနာပေ ဝတ္ထုသ္မိံ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ။ မေတ္တာယ ဝါ ဖရတီတိ သတ္တော စေ ဟောတိ၊ မေတ္တာဘာဝနာယ ဖရတိ။ ဓာတုတော ဝါ ဥပသံဟရတီတိ သင်္ခါရော စေ ဟောတိ၊ ‘‘ဓာတုမတ္တ’’န္တိ ဓာတုမနသိကာရံ ဥပသံဟရတိ။ သတ္တေပိ ဓာတူပသံဟာရော ဝဋ္ဋတိ။ အသုဘာယ ဝါ ဖရတီတိ သတ္တော စေ၊ အသုဘဘာဝနာယ ဖရတိ။ အနိစ္စတော ဝါ ဥပသံဟရတီတိ သင်္ခါရော စေ၊ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ မနသိကာရံ ဥပသံဟရတိ။ တဒုဘယန္တိ တံ ဥဘယံ။ ဥပေက္ခကောတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာယ ဥပေက္ခကော။ သတောတိ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တတ္တာ။ သမ္ပဇာနောတိ ပညာယ သမ္ပဇာနကာရိတ္တာ။ စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာတိ ကာရဏဝသေန စက္ခူတိ လဒ္ဓဝေါဟာရေန ရူပဒဿနသမတ္ထေန စက္ခုဝိညာဏေန ရူပံ ဒိသွာ။ ပေါရာဏာ ပနာဟု – ‘‘စက္ခု ရူပံ န ပဿတိ အစိတ္တကတ္တာ၊ စိတ္တံ န ပဿတိ အစက္ခုကတ္တာ၊ ဒွါရာရမ္မဏသင်္ဃဋ္ဋနေ ပန ပသာဒဝတ္ထုကေန စိတ္တေန ပဿတိ။ ဤဒိသီ ပနေသာ ‘ဓနုနာ ဝိဇ္ဈတီ’တိအာဒီသု ဝိယ သသမ္ဘာရကထာ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ စက္ခုဝိညာဏေန ရူပံ ဒိသွာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅၂)။ အထ ဝါ စက္ခုနာ ကရဏဘူတေန ရူပံ ဒိသွာတိ အတ္ထော။ နေဝ သုမနော ဟောတီတိ ဂေဟသိတသောမနဿပဋိက္ခေပေါ၊ န ကိရိယဘူတာယ သောမနဿဝေဒနာယ။ န ဒုမ္မနောတိ သဗ္ဗဒေါမနဿပဋိက္ခေပေါ။ ဥပေက္ခကော ဝိဟရတီတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏာပါထေ ပရိသုဒ္ဓပကတိဘာဝါဝိဇဟနာကာရဘူတာယ ဆသု ဒွါရေသု ပဝတ္တနတော ‘‘ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ’’တိ လဒ္ဓနာမာယ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ဥပေက္ခကော ဝိဟရတိ။ သောတေန သဒ္ဒံ သုတွာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

၁၈။ ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ သဗ္ဗေသံ ပက္ခီနန္တိ သဗ္ဗေသံ ပက္ခိဇာတာနံ ဈာနာဘိညာ ဝိနာယေဝ အာကာသေန ဂမနံ။ တထာ သဗ္ဗေသံ ဒေဝါနံ အာကာသဂမနံ ဒဿနာဒီနိ စ။ ဧကစ္စာနံ မနုဿာနန္တိ ပဌမကပ္ပိကာနံ မနုဿာနံ။ ဧကစ္စာနံ ဝိနိပါတိကာနန္တိ ပိယင်္ကရမာတာ ပုနဗ္ဗသုမာတာ ဖုဿမိတ္တာ ဓမ္မဂုတ္တာတိဧဝမာဒီနံ သုခသမုဿယတော ဝိနိပတိတတ္တာ ဝိနိပါတိကာနံ အညေသဉ္စ ပေတာနံ နာဂသုပဏ္ဏာနဉ္စ အာကာသဂမနာဒိကံ ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓိ။

ပုညဝတော ဣဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ ရာဇာတိ ဓမ္မေန ပရေသံ ရဉ္ဇနတော ရာဇာ။ ရတနစက္ကံ ဝတ္တေတီတိ စက္ကဝတ္တီ။ ဝေဟာသံ ဂစ္ဆတီတိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ စတုရင်္ဂိနိယာတိ ဟတ္ထိအဿရထပတ္တိသင်္ခါတစတုအင်္ဂဝတိယာ။ သေနာတိ တေသံ သမူဟမတ္တမေဝ။ အန္တမသောတိ ဟေဋ္ဌိမန္တတော။ အဿဗန္ဓာ နာမ အဿာနံ ရက္ခကာ။ ဂေါပုရိသာ နာမ ဂုန္နံ ရက္ခကာ။ ဥပါဒါယာတိ အဝိဿဇ္ဇေတွာ။ ဧဝံ တေသံ ဝေဟာသဂမနဉ္စ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီတိ အတ္ထော။

ဇောတိကဿဂဟပတိဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီတိ ဇောတိကော နာမ ပုဗ္ဗေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ရာဇဂဟနဂရေ သေဋ္ဌိ။ တဿ ကိရ ဇာတဒိဝသေ သကလနဂရေ သဗ္ဗာဝုဓာနိ ဇလိံသု၊ သဗ္ဗေသံ ကာယာရုဠှာနိ အာဘရဏာနိပိ ပဇ္ဇလိတာနိ ဝိယ ဩဘာသံ မုဉ္စိံသု၊ နဂရံ ဧကပဇ္ဇောတံ အဟောသိ။ အထဿ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ သကလနဂရဿ ဧကဇောတိဘူတတ္တာ ဇောတိကောတိ နာမံ ကရိံသု။ အထဿ ဝယပ္ပတ္တကာလေ ဂေဟကရဏတ္ထာယ ဘူမိတလေ သောဓိယမာနေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အာဂန္တွာ သောဠသကရီသမတ္တေ ဌာနေ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ သတ္တရတနမယံ သတ္တဘူမိကံ ပါသာဒံ ဥဋ္ဌာပေသိ၊ ပါသာဒံ ပရိက္ခိပိတွာ သတ္တရတနမယေ သတ္တဒွါရကောဋ္ဌကယုတ္တေ သတ္တပါကာရေ ဥဋ္ဌာပေသိ၊ ပါကာရပရိယန္တေ စတုသဋ္ဌိ ကပ္ပရုက္ခေ ဥဋ္ဌာပေသိ၊ ပါသာဒဿ စတူသု ကဏ္ဏေသု ယောဇနိကတိဂါဝုတိကဒွိဂါဝုတိကဧကဂါဝုတိကာ စတဿော နိဓိကုမ္ဘိယော ဥဋ္ဌာပေသိ။ ပါသာဒဿ စတူသု ကဏ္ဏေသု တရုဏတာလက္ခန္ဓပ္ပမာဏာ စတဿော သုဝဏ္ဏမယာ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိယော နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တာသံ မဏိမယာနိ ပတ္တာနိ သုဝဏ္ဏမယာနိ ပဗ္ဗာနိ အဟေသုံ။ သတ္တသု ဒွါရကောဋ္ဌကေသု ဧကေကသ္မိံ ဧကဒွိတိစတုပဉ္စဆသတ္တယက္ခသဟဿပရိဝါရာ သတ္တ ယက္ခာ အာရက္ခံ ဂဏှိံသု။

ဗိမ္ဗိသာရမဟာရာဇာ ပါသာဒါဒီနံ ဥဋ္ဌာနံ သုတွာ သေဋ္ဌိဆတ္တံ ပဟိဏိ။ သော ဇောတိကသေဋ္ဌီတိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋော ဟုတွာ ဥတ္တရကုရုတော ဒေဝတာဟိ အာနေတွာ သိရိဂဗ္ဘေ နိသီဒါပိတာယ ဧကဉ္စ တဏ္ဍုလနာဠိံ တယော စ ဇောတိပါသာဏေ ဂဟေတွာ အာဂတာယ ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ တသ္မိံ ပါသာဒေ မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တော ဝသိ။ တေသံ ယာဝဇီဝံ တာယ ဧကတဏ္ဍုလနာဠိယာ ဘတ္တံ ပဟောသိ။ သစေ ကိရ တေ သကဋသတမ္ပိ တဏ္ဍုလာနံ ပူရေတုကာမာ ဟောန္တိ၊ သာ တဏ္ဍုလနာဠိယေဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ ဘတ္တပစနကာလေ တဏ္ဍုလေ ဥက္ခလိယံ ပက္ခိပိတွာ တေသံ ပါသာဏာနံ ဥပရိ ဌပေန္တိ။ ပါသာဏာ တာဝဒေဝ ပဇ္ဇလိတွာ ဘတ္တေ ပက္ကမတ္တေ နိဗ္ဗာယန္တိ။ တေနေဝ သညာဏေန ဘတ္တဿ ပက္ကဘာဝံ ဇာနန္တိ။ သူပေယျာဒိပစနကာလေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ တေသံ ဇောတိပါသာဏေဟိ အာဟာရော ပစ္စတိ၊ မဏိအာလောကေန ဝသန္တိ။ အဂ္ဂိဿ ဝါ ဒီပဿ ဝါ ဩဘာသမေဝ န ဇာနိံသု။ ဇောတိကဿ ကိရ ဧဝရူပါ သမ္ပတ္တီတိ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋော အဟောသိ။ မဟာဇနော ယာနာဒီဟိ ဒဿနတ္ထာယ အာဂစ္ဆတိ။ ဇောတိကသေဋ္ဌိ အာဂတာဂတာနံ ဥတ္တရကုရုတဏ္ဍုလာနံ ဘတ္တံ ဒါပေတိ၊ ‘‘ကပ္ပရုက္ခေဟိ ဝတ္ထာဘရဏာနိ ဂဏှန္တူ’’တိ အာဏာပေတိ၊ ‘‘ဂါဝုတိကနိဓိကုမ္ဘိယာ မုခံ ဝိဝရာပေတွာ ယာပနမတ္တံ ဂဏှန္တူ’’တိ အာဏာပေတိ။ သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသိကေသု ဓနံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေသု နိဓိကုမ္ဘိယာ အင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ ဦနံ နာဟောသီတိ အယမဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။

ဇဋိလဿ ဂဟပတိဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီတိ ဇဋိလော နာမ ကဿပဿ ဘဂဝတော ဓာတုစေတိယေ ကတာဓိကာရော တက္ကသိလာယံ သေဋ္ဌိ။ တဿ ကိရ မာတာ ဗာရာဏသိယံ သေဋ္ဌိဓီတာ အဘိရူပါ အဟောသိ ။ တံ ပန္နရသသောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကကာလေ အာရက္ခနတ္ထာယ သတ္တဘူမိကဿ ပါသာဒဿ ဥပရိတလေ ဝါသယိံသု။ တံ ဧကဒိဝသံ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ ဗဟိ ဩလောကိယမာနံ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော ဝိဇ္ဇာဓရော ဒိသွာ ဥပ္ပန္နသိနေဟော ဝါတပါနေန ပဝိသိတွာ တာယ သဒ္ဓိံ သန္ထဝမကာသိ။ သာ တေန ဂဗ္ဘံ ဂဏှိ။ အထ နံ ဒါသီ ဒိသွာ ‘‘အမ္မ၊ ကိံ ဣဒ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဟောတု၊ ကဿစိ မာ အာစိက္ခီ’’တိ ဝုတ္တာ ဘယေန တုဏှီ အဟောသိ။ သာပိ ဒသမေ မာသေ ပုတ္တံ ဝိဇာယိတွာ နဝဘာဇနံ အာဟရာပေတွာ တတ္ထ တံ ဒါရကံ နိပဇ္ဇာပေတွာ တံ ဘာဇနံ ပိဒဟိတွာ ဥပရိ ပုပ္ဖဒါမာနိ ဌပေတွာ ‘‘ဣမံ သီသေန ဥက္ခိပိတွာ ဂန္တွာ ဂင်္ဂါယ ဝိဿဇ္ဇေဟိ၊ ‘ကိံ ဣဒ’န္တိ စ ပုဋ္ဌာ ‘အယျာယ မေ ဗလိကမ္မ’န္တိ ဝဒေယျာသီ’’တိ ဒါသိံ အာဏာပေသိ။ သာ တထာ အကာသိ။ ဟေဋ္ဌာဂင်္ဂါယပိ ဒွေ ဣတ္ထိယော နှာယမာနာ တံ ဘာဇနံ ဥဒကေန အာဟရိယမာနံ ဒိသွာ ဧကာ ‘‘မယှေတံ ဘာဇန’’န္တိ အာဟ။ ဧကာ ‘‘ယံ ဧတဿ အန္တော၊ တံ မယှ’’န္တိ ဝတွာ ဘာဇနေ သမ္ပတ္တေ တံ အာဒါယ ထလေ ဌပေတွာ ဝိဝရိတွာ ဒါရကံ ဒိသွာ ဧကာ ‘‘မမ ဘာဇန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဒါရကော မမေဝ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဧကာ ‘‘ယံ ဘာဇနဿ အန္တော၊ တံ မမာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မမ ဒါရကော’’တိ အာဟ။ တာ ဝိဝဒမာနာ ဝိနိစ္ဆယံ ဂန္တွာ အမစ္စေသု ဝိနိစ္ဆိတုံ အသက္ကောန္တေသု ရညော သန္တိကံ အဂမံသု။ ရာဇာ တာသံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘တွံ ဒါရကံ ဂဏှ၊ တွံ ဘာဇန’’န္တိ အာဟ။ ယာယ ပန ဒါရကော လဒ္ဓါ၊ သာ မဟာကစ္စာယနတ္ထေရဿ ဥပဋ္ဌာယိကာ ဟောတိ။ သာ တံ ဒါရကံ ‘‘ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေဿာမီ’’တိ ပေါသေသိ။ တဿ ဇာတဒိဝသေ ဂဗ္ဘမလဿ ဓောဝိတွာ အနပနီတတ္တာ ကေသာ ဇဋိတာ ဟုတွာ အဋ္ဌံသု။ တေနဿ ဇဋိလောတေဝ နာမံ အကံသု။

တဿ ပဒသာ ဝိစရဏကာလေ ထေရော တံ ဂေဟံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ ဥပါသိကာ ထေရံ နိသီဒါပေတွာ အာဟာရမဒါသိ။ ထေရော ဒါရကံ ဒိသွာ ‘‘ဥပါသိကေ၊ ဒါရကော တေ လဒ္ဓါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ ဣမာဟံ တုမှာကံ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေဿန္တိ ပေါသေသိ’’န္တိ အာဟ။ ထေရော ‘‘သာဓူ’’တိ တံ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တော ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ဣမဿ ဂိဟိသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတုံ ပုညကမ္မ’’န္တိ ဩလောကေန္တော ‘‘မဟာပုညော သတ္တော မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိဿတိ၊ ဒဟရော ဧဝ စ တာဝ၊ ဉာဏမ္ပိ တာဝဿ ပရိပါကံ န ဂစ္ဆတီ’’တိ စိန္တေတွာ တံ အာဒါယ တက္ကသိလာယံ ဧကဿ ဥပဋ္ဌာကဿ ဂေဟံ အဂမာသိ။ သော ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ဌိတော ဒါရကံ ဒိသွာ ‘‘ဒါရကော၊ ဘန္တေ၊ လဒ္ဓါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ ဥပါသက၊ ပဗ္ဗဇိဿတိ၊ ဒဟရော တာဝ တဝ သန္တိကေ ဟောတူ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ’’တိ တံ ပုတ္တဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ပဋိဇဂ္ဂိ။ တဿ ပန ဂေဟေ ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဘဏ္ဍကံ ဥဿန္နံ ဟောတိ။ သော ဂါမန္တရံ ဂစ္ဆန္တော သဗ္ဗမ္ပိ တံ ဘဏ္ဍကံ အာပဏံ အာဟရိတွာ တဿ တဿ ဘဏ္ဍကဿ မူလံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဧတ္တကံ နာမ ဓနံ ဂဟေတွာ ဒဒေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။

တံ ဒိဝသံ နဂရပရိဂ္ဂါဟိကာ ဒေဝတာ အန္တမသော ဇီရကမရိစမတ္တကေနာပိ အတ္ထိကေ တဿေဝ အာပဏာဘိမုခေ ကရိံသု။ သော ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဥဿန္နဘဏ္ဍကံ ဧကဒိဝသေနေဝ ဝိက္ကိဏိ။ ကုဋုမ္ဗိကော အာဂန္တွာ အာပဏေ ကိဉ္စိ အဒိသွာ ‘‘သဗ္ဗံ တေ၊ တာတ၊ ဘဏ္ဍကံ နာသိတ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘န နာသိတံ၊ တာတ၊ သဗ္ဗံ တုမှေဟိ ဝုတ္တနယေန ဝိက္ကိဏိတံ၊ ဣဒံ အသုကဿ မူလံ၊ ဣဒံ အသုကဿ မူလ’’န္တိ သဗ္ဗမူလံ တဿေဝ အပ္ပေသိ။ ကုဋုမ္ဗိကော ပသီဒိတွာ ‘‘အနဂ္ဃော ပုရိသော ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဇီဝိတုံ သမတ္ထော’’တိ အတ္တနော ဝယပ္ပတ္တံ ဓီတရံ တဿ ဒတွာ ‘‘ဂေဟမဿ ကရောထာ’’တိ ပုရိသေ အာဏာပေတွာ နိဋ္ဌိတေ ဂေဟေ ‘‘ဂစ္ဆထ တုမှေ၊ အတ္တနော ဂေဟေ ဝသထာ’’တိ အာဟ။ အထဿ ဂေဟပဝိသနကာလေ ဧကေန ပါဒေန ဥမ္မာရေ အက္ကန္တမတ္တေ ဂေဟဿ ပစ္ဆိမဘာဂေ ဘူမိဋ္ဌာနေ အသီတိဟတ္ထော သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတော ဥဋ္ဌဟိ။ ရာဇာ ကိရ ဇဋိလဿ ဂေဟေ ဘူမိံ ဘိန္ဒိတွာ သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတော ဥဋ္ဌိတောတိ သုတွာ တဿ သေဋ္ဌိဆတ္တံ ပေသေသိ။ သော ဇဋိလသေဋ္ဌိ နာမ အဟောသီတိ အယမဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။

မေဏ္ဍကဿ သေဋ္ဌိဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီတိ (မဟာဝ။ ၂၉၆) မေဏ္ဍကော နာမ ဝိပဿိမှိ ဘဂဝတိ ကတာဓိကာရော မဂဓရဋ္ဌေ ဘဒ္ဒိယနဂရေ သေဋ္ဌိ။ တဿ ကိရ ပစ္ဆိမဂေဟေ အဋ္ဌကရီသမတ္တေ ဌာနေ ဟတ္ထိအဿဥသဘပ္ပမာဏာ သုဝဏ္ဏမေဏ္ဍကာ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ပိဋ္ဌိယာ ပိဋ္ဌိံ ပဟရမာနာ ဥဋ္ဌဟိံသု၊ တေသံ မုခေသု ပဉ္စဝဏ္ဏာနံ သုတ္တာနံ ဂေဏ္ဍုကာ ပက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ။ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတာဒီဟိ စ ဝတ္ထစ္ဆာဒနဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီဟိ စ အတ္ထေ သတိ တေသံ မုခတော ဂေဏ္ဍုကံ အပနေန္တိ။ ဧကဿပိ မေဏ္ဍကဿ မုခတော သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ ပဟောနကံ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတဝတ္ထစ္ဆာဒနဟိရညသုဝဏ္ဏံ နိက္ခမတိ။ တတော ပဋ္ဌာယေသ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌီတိ ပညာယီတိ အယမဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။

ဃောသိတဿဂဟပတိဿ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီတိ ဃောသိတော (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၆၀-၂၆၁) နာမ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေ ကတာဓိကာရော သက္ကရဋ္ဌေ ကောသမ္ဗိယံ သေဋ္ဌိ။ သော ကိရ ဒေဝလောကတော စဝိတွာ ကောသမ္ဗိယံ နဂရသောဘိနိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တိ။ သာ တံ ဝိဇာတဒိဝသေ သုပ္ပေ သယာပေတွာ သင်္ကာရကူဋေ ဆဍ္ဍာပေသိ။ ဒါရကံ ကာကသုနခါ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသု။ ဧကော ပုရိသော တံ ဒိသွာဝ ပုတ္တသညံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ ဂေဟံ နေသိ။ တဒါ ကောသမ္ဗိကသေဋ္ဌိ ပုရောဟိတံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ၊ အာစရိယ၊ အဇ္ဇ တေ တိထိကရဏနက္ခတ္တာဒယော ဩလောကိတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ၊ မဟာသေဋ္ဌီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဇနပဒဿ ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဣမသ္မိံ နဂရေ အဇ္ဇ ဇာတဒါရကော ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌိ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ တဒါ သေဋ္ဌိနော ဘရိယာ ဂရုဂဗ္ဘာ ဟောတိ၊ တသ္မာ သော သီဃံ ဂေဟံ ပေသေသိ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဇာနာဟိ နံ ဝိဇာတာ ဝါ၊ န ဝါ’’တိ။ ‘‘န ဝိဇာတာ’’တိ သုတွာ ဂေဟံ ဂန္တွာ ကာဠိံ နာမ ဒါသိံ ပက္ကောသိတွာ သဟဿံ ဒတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဣမသ္မိံ နဂရေ ဥပဓာရေတွာ အဇ္ဇ ဇာတဒါရကံ ဂဏှိတွာ ဧဟီ’’တိ အာဟ။ သာ ဥပဓာရေန္တီ တံ ဂေဟံ ဂန္တွာ တံ ဒါရကံ တံ ဒိဝသံ ဇာတံ ဉတွာ သဟဿံ ဒတွာ အာနေတွာ သေဋ္ဌိနော ဒဿေသိ။ သေဋ္ဌိ ‘‘သစေ မေ ဓီတာ ဇာယိဿတိ၊ တာယ နံ သဒ္ဓိံ နိဝါသေတွာ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနဿ သာမိကံ ကရိဿာမိ။ သစေ ပုတ္တော ဇာယိဿတိ၊ ဃာတေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ တံ ဂေဟေ ဝဍ္ဎာပေသိ။

အထဿ ဘရိယာ ကတိပါဟစ္စယေန ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ သေဋ္ဌိ ‘‘ဣမသ္မိံ အသတိ မမ ပုတ္တော သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ လဘိဿတိ။ ဣဒါနေဝ နံ မာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကာဠိံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ ဇေ၊ ဝဇတော ဂုန္နံ နိက္ခမနဝေလာယ ဝဇဒွါရမဇ္ဈေ ဣမံ တိရိယံ နိပဇ္ဇာပေဟိ၊ ဂါဝိယော နံ မဒ္ဒိတွာ မာရေဿန္တိ၊ မဒ္ဒိတာမဒ္ဒိတဘာဝံ ပနဿ ဉတွာ ဧဟီ’’တိ အာဟ။ သာ ဂန္တွာ ဂေါပါလကေန ဝဇဒွါရေ ဝိဝဋမတ္တေယေဝ တံ တထာ နိပဇ္ဇာပေသိ။ ဂေါဂဏဇေဋ္ဌကော ဥသဘော အညသ္မိံ ကာလေ သဗ္ဗပစ္ဆာ နိက္ခမန္တောပိ တံဒိဝသံ သဗ္ဗပဌမံ နိက္ခမိတွာ ဒါရကံ စတုန္နံ ပါဒါနံ အန္တရေ ကတွာ အဋ္ဌာသိ။ အနေကသတာ ဂါဝေါ ဥသဘဿ ဒွေ ပဿာနိ ဃံသန္တိယော နိက္ခမိံသု။ ဂေါပါလကောပိ ‘‘အယံ ဥသဘော ပုဗ္ဗေ သဗ္ဗပစ္ဆာ နိက္ခမတိ၊ အဇ္ဇ ပန ပဌမံ နိက္ခမိတွာ ဒွါရမဇ္ဈေ နိစ္စလောဝ ဌိတော၊ ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဂန္တွာ တဿ ဟေဋ္ဌာ နိပန္နံ ဒါရကံ ဒိသွာ ပုတ္တသိနေဟံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ ဂေဟံ နေသိ။

ကာဠီ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ နံ ပုန ဣမံ သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ ပုန အာနေတွာ အဒါသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိ အာဟ – ‘‘အမ္မ ကာဠိ၊ ဣမသ္မိံ နဂရေ ပဉ္စသကဋသတာနိ ပစ္စူသကာလေ ဥဋ္ဌာယ ဝါဏိဇ္ဇာယ ဂစ္ဆန္တိ၊ တွံ ဣမံ နေတွာ စက္ကမဂ္ဂေ နိပဇ္ဇာပေဟိ၊ ဂေါဏာ ဝါ နံ မဒ္ဒိဿန္တိ၊ စက္ကံ ဝါ ဆိန္ဒိဿတိ၊ ပဝတ္တိဉ္စဿ ဉတွာ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သာ ဂန္တွာ စက္ကမဂ္ဂေ နိပဇ္ဇာပေသိ။ သာကဋိကဇေဋ္ဌကော ပုရတော အဟောသိ။ အထဿ ဂေါဏာ တံ ဌာနံ ပတွာ ဓုရံ ဆဍ္ဍေသုံ၊ ပုနပ္ပုနံ အာရောပေတွာ ပါဇိယမာနာပိ ပုရတော န ဂစ္ဆိံသု။ ဧဝံ တဿ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဝါယမန္တဿေဝ အရုဏံ ဥဋ္ဌဟိ။ သော ‘‘ကိံ နာမ ဂေါဏာ ကရိံသူ’’တိ မဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော ဒါရကံ ဒိသွာ ‘‘ဘာရိယံ ဝတ ကမ္မ’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ တုဋ္ဌမာနသော တံ ဂေဟံ နေသိ။

ကာဠီပိ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ နံ ပုန သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ တထာ အကာသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိ အာဟ – ‘‘ဣဒါနိ နံ အာမကသုသာနံ နေတွာ ဂစ္ဆန္တရေ နိပဇ္ဇာပေဟိ၊ တတ္ထ သုနခါဒီဟိ ခါဒိတော၊ အမနုဿေန ဝါ ပဟဋော မရိဿတိ၊ မတာမတဘာဝဉ္စဿ ဇာနိတွာ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သာ တံ နေတွာ တတ္ထ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဧကမန္တေ အဋ္ဌာသိ။ တံ သုနခါဒယော ဝါ အမနုဿော ဝါ ဥပသင်္ကမိတုံ နာသက္ခိံသု။ အထေကော အဇပါလော အဇာ ဂေါစရံ နေန္တော သုသာနပဿေန ဂစ္ဆတိ။ ဧကာ အဇာ ပဏ္ဏာနိ ခါဒမာနာ ဂစ္ဆန္တရံ ပဝိသိတွာ ဒါရကံ ဒိသွာ ဇဏ္ဏုကေဟိ ဌတွာ ဒါရကဿ ထနံ အဒါသိ။ အဇပါလကေန ‘‘ဟေ ဟေ’’တိ သဒ္ဒေ ကတေပိ န နိက္ခမိ။ သော ‘‘ယဋ္ဌိယာ နံ ပဟရိတွာ နီဟရိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆန္တရံ ပဝိဋ္ဌော ဇဏ္ဏုကေဟိ ဌတွာ ဒါရကံ ခီရံ ပါယန္တိံ ဒိသွာ ဒါရကေ ပုတ္တသိနေဟံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ အာဒါယ ပက္ကာမိ။

ကာဠီ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ နံ ပုန သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ တထာ အကာသိ။ အယ နံ သေဋ္ဌိ အာဟ – ‘‘အမ္မ၊ ဣမံ အာဒါယ စောရပပါတပဗ္ဗတံ အဘိရုဟိတွာ ပပါတေ ခိပ၊ ပဗ္ဗတကုစ္ဆိယံ ပဋိဟညမာနော ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကော ဟုတွာ ဘူမိယံ ပတိဿတိ၊ မတာမတဘာဝဉ္စဿ ဉတွာ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သာ တံ တထာ နေတွာ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဌတွာ ခိပိ။ တံ ခေါ ပန ပဗ္ဗတကုစ္ဆိံ နိဿာယ မဟာဝေဠုဂုမ္ဗော ပဗ္ဗတာနုသာရေနေဝ ဝဍ္ဎိ၊ တဿ မတ္ထကံ ဃနဇာတော ဇိဉ္ဇုကဂုမ္ဗော အဝတ္ထရိ။ ဒါရကော ပတန္တော ကောဇဝေ ဝိယ တသ္မိံ ပတိ။ တံ ဒိဝသဉ္စ နဠကာရဇေဋ္ဌကဿ ဝေဏုဗလိ ပတ္တော ဟောတိ။ သော ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ တံ ဝေဠုဂုမ္ဗံ ဆိန္ဒိတုံ အာရဘိ။ တသ္မိံ စလိတေ ဒါရကော သဒ္ဒမကာသိ။ သော ဒါရကသဒ္ဒေါ ဝိယာတိ ဧကေန ပဿေန အဘိရုဟိတွာ တံ ဒိသွာ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တော အာဒါယ ဂတော။ ကာဠီ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ နံ ပုန သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ တထာ အကာသိ။

သေဋ္ဌိနော ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရောန္တဿေဝ ဒါရကော ဝဍ္ဎိတော။ မဟာဃောသဝစနတ္တာ စဿ ဃောသိတောတေဝ နာမံ အဟောသိ။ သော သေဋ္ဌိနော အက္ခိမှိ ကဏ္ဋကော ဝိယ ခါယိ၊ ဥဇုကံ ဩလောကေတုမ္ပိ န ဝိသဟိ။ အထဿ မရဏူပါယံ စိန္တေန္တော အတ္တနော ကုမ္ဘကာရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တဿ ‘‘ကဒါ အာဝါပံ အာလိမ္ပေဿသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သွေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ ဣဒံ သဟဿံ ဂဏှိတွာ မမေကံ ကမ္မံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ သာမီ’’တိ? ‘‘ဧကော မေ အဝဇာတပုတ္တော အတ္ထိ၊ တံ တဝ သန္တိကံ ပေသိဿာမိ၊ အထ နံ ဂဗ္ဘံ ပဝေသေတွာ တိဏှာယ ဝါသိယာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆိန္ဒိတွာ စာဋိယံ ပက္ခိပိတွာ အာဝါပေ ပဝေသေယျာသီတိ။ ဣဒံ တေ သဟဿံ သစ္စကာရသဒိသံ၊ ဥတ္တရိံ ပန တေ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ပစ္ဆာ ကရိဿာမီ’’တိ။ ကုမ္ဘကာရော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။

သေဋ္ဌိ ပုနဒိဝသေ ဃောသိတံ ပက္ကောသိတွာ ‘‘ဟိယျော မယာ ကုမ္ဘကာရော ဧကံ ကမ္မံ အာဏတ္တော၊ ဧဟိ ၊ တွံ တာတ၊ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဧဝံ ဝဒေဟိ ‘ဟိယျော ကိရ မေ ပိတရာ အာဏတ္တံ ကမ္မံ နိပ္ဖာဒေဟီ’’’တိ ပဟိဏိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ အဂမာသိ။ တံ တတ္ထ ဂစ္ဆန္တံ ဣတရော သေဋ္ဌိနော ပုတ္တော ဒါရကေဟိ သဒ္ဓိံ ဂုဠကကီဠံ ကီဠန္တော ဒိသွာ ပက္ကောသိတွာ ‘‘ကုဟိံ ဂစ္ဆသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ပိတု သာသနံ ဂဟေတွာ ‘‘ကုမ္ဘကာရဿ သန္တိက’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ တတ္ထ ဂမိဿာမိ၊ ဣမေ မံ ဒါရကာ ဗဟုလက္ခံ ဇိနိံသု၊ တံ မေ ပဋိဇိနိတွာ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ ပိတု ဘာယာမီ’’တိ။ ‘‘မာ ဘာယိ၊ ဘာတိက၊ အဟံ တံ သာသနံ ဟရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ဗဟူဟိ ဇိတော ယာဝါဟံ အာဂစ္ဆာမိ၊ တာဝ မေ လက္ခံ ပဋိဇိနာဟီ’’တိ။ ဃောသိတော ကိရ ဂုဠကကီဠာယံ ဆေကော၊ တေန နံ ဧဝံ နိဗန္ဓိ။ သောပိ တံ ‘‘တေန ဟိ ဂန္တွာ ကုမ္ဘကာရံ ဝဒေဟိ ‘ပိတရာ ကိရ မေ ဟိယျော ဧကံ ကမ္မံ အာဏတ္တံ၊ တံ နိပ္ဖာဒေဟီ’’’တိ ဥယျောဇေသိ။ သော တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တထာ အဝစ။ အထ နံ ကုမ္ဘကာရော သေဋ္ဌိနာ ဝုတ္တနိယာမေန မာရေတွာ အာဝါပေ ခိပိ။ ဃောသိတောပိ ဒိဝသဘာဂံ ကီဠိတွာ သာယနှသမယေဝ ဂေဟံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ၊ တာတ၊ န ဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ အတ္တနော အဂတကာရဏဉ္စ ကနိဋ္ဌဿ ဂတကာရဏဉ္စ အာရောစေသိ။ သေဋ္ဌိ ‘‘ဓီ ဓီ’’တိ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝိတွာ သကလသရီရေ ပက္ကုထိတလောဟိတော ဝိယ ဟုတွာ ‘‘အမ္ဘော ကုမ္ဘကာရ၊ မာ နာသယိ၊ မာ နာသယီ’’တိ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒန္တော တဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ ကုမ္ဘကာရော တံ တထာ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘သာမိ၊ မာ သဒ္ဒံ ကရိ၊ ကမ္မံ နိပ္ဖန္န’’န္တိ အာဟ။ သော ပဗ္ဗတေန ဝိယ မဟန္တေန သောကေန အဝတ္ထဋော ဟုတွာ အနပ္ပကံ ဒေါမနဿံ ပဋိသံဝေဒေသိ။

ဧဝံ သန္တေပိ ပန သေဋ္ဌိ တံ ဥဇုကံ ဩလောကေတုံ န သက္ကောတိ။ ‘‘ကိန္တိ နံ မာရေယျ’’န္တိ စိန္တေန္တော ‘‘မမ ဂါမသတေ အာယုတ္တကဿ သန္တိကံ ပေသေတွာ မာရာပေဿာမီ’’တိ ဥပါယံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မေ အဝဇာတပုတ္တော၊ ဣမံ မာရေတွာ ဝစ္စကူပေ ခိပတု၊ ဧဝဉ္စ ကတေ အဟံ မာတုလဿ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ဇာနိဿာမီ’’တိ တဿ ပဏ္ဏံ လိခိတွာ ‘‘တာတ ဃောသိတ၊ အမှာကံ ဂါမသတေ အာယုတ္တကော အတ္ထိ၊ ဣမံ ပဏ္ဏံ ဟရိတွာ တဿ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ပဏ္ဏံ တဿ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိ။ သော ပန အက္ခရသမယံ န ဇာနာတိ။ ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ တံ မာရာပေန္တောဝ သေဋ္ဌိ မာရေတုံ နာသက္ခိ၊ ကိံ အက္ခရသမယံ သိက္ခာပေဿတိ။ သော အတ္တနော မရဏပဏ္ဏမေဝ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိတွာ နိက္ခမန္တော အာဟ – ‘‘ပါထေယျံ မေ၊ တာတ၊ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ပါထေယျေန ကမ္မံ နတ္ထိ၊ အန္တရာမဂ္ဂေ အသုကဂါမေ နာမ မမ သဟာယကော သေဋ္ဌိ အတ္ထိ၊ တဿ ဃရေ ပါတရာသံ ကတွာ ပုရတော ဂစ္ဆာ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခန္တော တံ ဂါမံ ပတွာ သေဋ္ဌိဃရံ ပုစ္ဆိတွာ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိဇာယံ ပဿိ။ ‘‘ကုတော အာဂတောသီ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘အန္တောနဂရတော’’တိ အာဟ။ ‘‘ကဿ ပုတ္တောသီ’’တိ? ‘‘တုမှာကံ သဟာယသေဋ္ဌိနော၊ အမ္မာ’’တိ။ ‘‘တွံသိ ဃောသိတော နာမာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ အမ္မာ’’တိ။ တဿာ သဟ ဒဿနေနေဝ တသ္မိံ ပုတ္တသိနေဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သေဋ္ဌိနော ပနေကာ ဓီတာ အတ္ထိ ပန္နရသသောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ အဘိရူပါ ပါသာဒိကာ၊ တံ ရက္ခိတုံ ဧကမေဝ ပေသနကာရိကံ ဒါသိံ ဒတွာ သတ္တဘူမိကဿ ပါသာဒဿ ဥပရိမတလေ သိရိဂဗ္ဘေ ဝသာပေန္တိ။ သေဋ္ဌိဓီတာ တသ္မိံ ခဏေ တံ ဒါသိံ အန္တရာပဏံ ပေသေသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိဇာယာ ဒိသွာ ‘‘ကုဟိံ ဂစ္ဆသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အယျဓီတာယ ပေသနေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣတော တာဝ ဧဟိ၊ တိဋ္ဌတု ပေသနံ၊ ပုတ္တဿ မေ ပီဌကံ အတ္ထရိတွာ ဥဒကံ အာဟရိတွာ ပါဒေ ဓောဝိတွာ တေလံ မက္ခိတွာ သယနံ အတ္ထရိတွာ ဒေဟိ၊ ပစ္ဆာ ပေသနံ ကရိဿသီ’’တိ အာဟ။ သာ တထာ အကာသိ။

အထ နံ စိရေနာဂတံ သေဋ္ဌိဓီတာ သန္တဇ္ဇေသိ။ အထ နံ သာ အာဟ – ‘‘မာ မေ ကုဇ္ဈိ၊ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဃောသိတော အာဂတော၊ တဿ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ အာဂတာမှီ’’တိ။ သေဋ္ဌိဓီတာယ ‘‘သေဋ္ဌိပုတ္တော ဃောသိတော’’တိ နာမံ သုတွာဝ ပုဗ္ဗသန္နိဝါသဝသေန ပေမံ ဆဝိအာဒီနိ ဆိန္ဒိတွာ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ ဌိတံ။ အထ နံ ပုစ္ဆိ ‘‘ကုဟိံ သော အမ္မာ’’တိ? ‘‘သယနေ နိပန္နော နိဒ္ဒါယတီ’’တိ ။ ‘‘အတ္ထိ ပနဿ ဟတ္ထေ ကိဉ္စီ’’တိ? ‘‘ဒုဿန္တေ ပဏ္ဏံ အတ္ထီ’’တိ။ သာ ‘‘ကိံ ပဏ္ဏံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ တသ္မိံ နိဒ္ဒါယန္တေ မာတာပိတူနံ အညဝိဟိတတာယ အပဿန္တာနံ ဩတရိတွာ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ ပဏ္ဏံ မောစေတွာ အာဒါယ အတ္တနော ဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ အက္ခရသမယေ ကုသလတာယ တံ ပဏ္ဏံ ဝါစေတွာ ‘‘အဟော ဝတ ဗာလော အတ္တနော မရဏပဏ္ဏံ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိတွာ ဝိစရတိ၊ သစေ မယာ န ဒိဋ္ဌံ အဿ၊ နတ္ထိ တဿ ဇီဝိတ’’န္တိ။ တံ ပဏ္ဏံ ဖာလေတွာ နာသေတွာ သေဋ္ဌိဿ ဝစနေန အပရံ ပဏ္ဏံ လိခိ – ‘‘အယံ မမ ပုတ္တော ဃောသိတော နာမ၊ ဂါမသတတော ပဏ္ဏာကာရံ အာဟရာပေတွာ ဣမဿ ဇနပဒသေဋ္ဌိနော ဓီတရာ သဒ္ဓိံ မင်္ဂလံ ကတွာ အတ္တနော ဝသနဂါမဿ မဇ္ဈေ ဒွိဘူမိကံ ဂေဟံ ကာရေတွာ ပါကာရပရိက္ခေပေန စေဝ ပုရိသဂုတ္တီဟိ စ သုသံဝိဟိတာရက္ခံ ကရောတု၊ မယှံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ မယာ ကတန္တိ သာသနံ ပေသေတု။ ဧဝံ ကတေ အဟံ မာတုလဿ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ဇာနိဿာမီ’’တိ လိခိတွာ စ ပဏ္ဏံ သင်္ဃရိတွာ ဒုဿန္တေယေဝဿ ဗန္ဓိ။

သော ဒိဝသဘာဂံ နိဒ္ဒါယိတွာ ဥဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇိတွာ ပက္ကာမိ၊ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ တံ ဂါမံ ဂန္တွာ အာယုတ္တကံ ဂါမကိစ္စံ ကရောန္တမေဝ ပဿိ။ သော တံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ တာတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ပိတရာ မေ တုမှာကံ ပဏ္ဏံ ပေသိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ပဏ္ဏံ ဂဟေတွာ ဝါစေတွာ တုဋ္ဌမာနသော ‘‘ပဿထ၊ ဘော၊ မမ သာမိနော မယိ သိနေဟံ ကတွာ ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ မင်္ဂလံ ကရောတူ’’တိ မမ သန္တိကံ ပဟိဏိ။ ‘‘သီဃံ ဒါရုအာဒီနိ အာဟရထာ’’တိ ဂဟပတိကေ အာဏာပေတွာ ဂါမမဇ္ဈေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဂေဟံ ကာရာပေတွာ ဂါမသတတော ပဏ္ဏာကာရံ အာဟရာပေတွာ ဇနပဒသေဋ္ဌိနော ဓီတရံ အာနေတွာ မင်္ဂလံ ကတွာ သေဋ္ဌိဿ သာသနံ ပဟိဏိ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ မယာ ကတ’’န္တိ။

တံ သုတွာ သေဋ္ဌိနော ‘‘ယံ ကာရေမိ၊ တံ န ဟောတိ။ ယံ န ကာရေမိ၊ တံ ဟောတီ’’တိ မဟန္တံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ပုတ္တသောကေန သဒ္ဓိံ သော သောကော ဧကတော ဟုတွာ ကုစ္ဆိဒါဟံ ဥပ္ပာဒေတွာ အတိသာရံ ဇနေသိ။ သေဋ္ဌိဓီတာပိ ‘‘သစေ ကောစိ သေဋ္ဌိနော သန္တိကာ အာဂစ္ဆတိ၊ မမ အကထေတွာ သေဋ္ဌိပုတ္တဿ ပဌမတရံ မာ ကထေထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ သေဋ္ဌိပိ ခေါ ‘‘န ဒါနိ ဒုဋ္ဌပုတ္တံ မမ သာပတေယျဿ သာမိကံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧကံ အာယုတ္တကံ အာဟ – ‘‘မာတုလ၊ ပုတ္တံ မေ ဒဋ္ဌုကာမောမှိ၊ ဧကံ ပါဒမူလိကံ ပေသေတွာ ဧကံ ပဏ္ဏံ လိခိတွာ ပေသေတွာ မမ ပုတ္တံ ပက္ကောသာပေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဏ္ဏံ ဒတွာ ဧကံ ပုရိသံ ပေသေသိ။ သေဋ္ဌိဓီတာ သေဋ္ဌိဿ ဗလဝဂိလာနကာလေ ဃောသိတကုမာရံ အာဒါယ အဂမာသိ။ သေဋ္ဌိ ကာလမကာသိ။ ရာဇာ ပိတရိ ကာလင်္ကတေ ပိတရာ ဘုတ္တဘောဂံ ဒတွာ သဗ္ဗသတေန သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ ဃောသိတသေဋ္ဌိ နာမ ဟုတွာ မဟာသမ္ပတ္တိယံ ဌိတော သေဋ္ဌိဓီတာယ ကာဠိယာ ဝစနေန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သတ္တသု ဌာနေသု အတ္တနော မရဏမုတ္တဘာဝံ ဉတွာ ဒေဝသိကံ သတသဟဿံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒါနံ ပဋ္ဌပေသီတိ။ ဧဝမဿ သတ္တသု ဌာနေသု အရောဂဘာဝေါ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ တတ္ထ ဂဟန္တိ ဂေဟံ ဝုစ္စတိ၊ ဂဟေ ပတိ ဂဟပတိ။ မဟာသာလကုလေ အဓိပတိဿေတံ နာမံ။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ဃောသိတာနန္တရံ မေဏ္ဍကော လိခိတော။

ပဉ္စန္နံ မဟာပုညာနံ ပုညဝတော ဣဒ္ဓီတိ ဧတ္ထ ပုညိဒ္ဓိ ပဉ္စန္နံ မဟာပုညာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ပဉ္စ မဟာပုညာ နာမ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိ၊ တဿ ဘရိယာ စန္ဒပဒုမာ၊ ပုတ္တော ဓနဉ္စယသေဋ္ဌိ၊ သုဏိသာ သုမနဒေဝီ၊ ဒေါသော ပုဏ္ဏော နာမာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဇနာ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေ ကတာဓိကာရာ။ တေသု မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိ အဍ္ဎတေရသာနိ ကောဋ္ဌသတာနိ သောဓာပေတွာ သီသံ နှာတော ဒွါရေ နိသီဒိတွာ ဥဒ္ဓံ ဥလ္လောကေတိ၊ အာကာသတော ရတ္တသာလိဓာရာ ဩပတိတွာ သဗ္ဗကောဋ္ဌေ ပူရေတိ။ တဿ ဘရိယာ တဏ္ဍုလံ ဧကနာဠိမတ္တံ ဂဟေတွာ ဘတ္တံ ပစာပေတွာ ဧကသ္မိံ သူပဗျဉ္ဇနကေ သူပံ ကာရေတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ ဒွါရကောဋ္ဌကေ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိတွာ ‘‘သဗ္ဗေ ဘတ္တေန အတ္ထိကာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဃောသာပေတွာ ပက္ကောသာပေတွာ သုဝဏ္ဏကဋစ္ဆုံ အာဒါယ အာဂတာဂတာနံ ဥပနီတဘာဇနာနိ ပူရေတွာ ဒေတိ၊ သကလဒိဝသမ္ပိ ဒေန္တိယာ ကဋစ္ဆုနာ သကိံ ဂဟိတဋ္ဌာနမတ္တမေဝ ပညာယတိ။ တဿ ပုတ္တော သီသံ နှာတော သဟဿတ္ထဝိကံ အာဒါယ ‘‘ကဟာပဏေဟိ အတ္ထိကာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဃောသာပေတွာ အာဂတာဂတာနံ ဂဟိတဘာဇနာနိ ပူရေတွာ ဒေတိ။ ထဝိကာယ ကဟာပဏသဟဿမေဝ ဟောတိ။ တဿ သုဏိသာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ စတုဒေါဏိကံ ဝီဟိပိဋကံ အာဒါယ အာသနေ နိသိန္နာ ‘‘ဗီဇဘတ္တေန အတ္ထိကာ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ ဃောသာပေတွာ အာဂတာဂတာနံ ဂဟိတဘာဇနာနိ ပူရေတွာ ဒေတိ၊ ပိဋကံ ယထာပူရိတမေဝ ဟောတိ။ တဿ ဒါသော သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော သုဝဏ္ဏယုဂေ သုဝဏ္ဏယောတ္တေဟိ ဂေါဏေ ယောဇေတွာ သုဝဏ္ဏပတောဒယဋ္ဌိံ အာဒါယ ဂေါဏာနံ ဂန္ဓပဉ္စင်္ဂုလိကာနိ ဒတွာ ဝိသာဏေသု သုဝဏ္ဏကောသကေ ပဋိမုဉ္စိတွာ ခေတ္တံ ဂန္တွာ ပါဇေတိ ၊ ဣတော တိဿော၊ ဣတော တိဿော၊ မဇ္ဈေ ဧကာတိ သတ္တ သီတာယော ဘိဇ္ဇိတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော ဘတ္တဗီဇဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီသု ယထာရုစိတံ သေဋ္ဌိဂေဟတောယေဝ ဂဏှိံသု။ အနုက္ကမေန ပန ဘဒ္ဒိယနဂရံ အနုပ္ပတ္တေ ဘဂဝတိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာယ ပဉ္စ မဟာပုညာ စ ဓနဉ္စယသေဋ္ဌိဿ ဓီတာ ဝိသာခါ စ သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိံသု။ အယံ ပန နေသံ ပဉ္စန္နံ မဟာပုညာနံ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ သင်္ခေပေန ပန ပရိပါကဂတေ ပုညသမ္ဘာရေ ဣဇ္ဈနကဝိသေသော ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။

ဝိဇ္ဇာမယိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ ဣဇ္ဈနာကာရံ ဂန္ဓာရိဝိဇ္ဇံ ဝါ ဥပစာရသိဒ္ဓံ ပတ္ထိတသိဒ္ဓံ အညံ ဝါ ဝိဇ္ဇံ ဓာရေန္တီတိ ဝိဇ္ဇာဓရာ။ ဝိဇ္ဇံ ပရိဇပ္ပေတွာတိ ယထောပစာရံ ဝိဇ္ဇံ မုခေန ပရိဝတ္တေတွာ။ သေသံ ဝုတ္တတ္ထမေဝါတိ။

သမ္မာပယောဂိဒ္ဓိနိဒ္ဒေသေ ဣဇ္ဈနာကာရမတ္တံ ပုစ္ဆိတွာ အညဿ ဝိသေသဿ အဘာဝတော ‘‘ကတမာ’’တိ အပုစ္ဆိတွာ ပကာရမတ္တမေဝ ပုစ္ဆန္တေန ‘‘ကထ’’န္တိ ပုစ္ဆာ ကတာ၊ တထေဝ ‘‘ဧဝ’’န္တိ နိဂမနံ ကတံ။ ဧတ္ထ စ ပဋိပတ္တိသင်္ခါတဿေဝ သမ္မာပယောဂဿ ဒီပနဝသေန ပုရိမပါဠိသဒိသာဝ ပါဠိ အာဂတာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန သကဋဗျူဟာဒိကရဏဝသေန ယံကိဉ္စိ သံဝိဒဟနံ ယံကိဉ္စိ သိပ္ပကမ္မံ ယံကိဉ္စိ ဝေဇ္ဇကမ္မံ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ဥဂ္ဂဟဏံ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ ဥဂ္ဂဟဏံ၊ အန္တမသော ကသနဝပနာဒီနိ ဥပါဒါယ တံ တံ ကမ္မံ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တဝိသေသော တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာပယောဂပစ္စယာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓီတိ အာဂတာတိ။

ဣဒ္ဓိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။