📜

၂။ ဒိဋ္ဌိကထာ

၁။ အဿာဒဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၂၂။ ဣဒါနိ ဉာဏကထာနန္တရံ ကထိတာယ ဒိဋ္ဌိကထာယ အနုပုဗ္ဗအနုဝဏ္ဏနာ အနုပ္ပတ္တာ။ အယဉှိ ဒိဋ္ဌိကထာ ဉာဏကထာယ ကတဉာဏပရိစယဿ သမဓိဂတသမ္မာဒိဋ္ဌိဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမလဝိသောဓနာ သုကရာ ဟောတိ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ စ သုပရိသုဒ္ဓါ ဟောတီတိ ဉာဏကထာနန္တရံ ကထိတာ။ တတ္ထ ကာ ဒိဋ္ဌီတိအာဒိကာ ပုစ္ဆာ။ ကာ ဒိဋ္ဌီတိ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိအာဒိကံ ပုစ္ဆိတပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ကထံ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိအာဒိကော ဝိဿဇ္ဇိတဝိဿဇ္ဇနဿ ဝိတ္ထာရနိဒ္ဒေသော၊ သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယော အဿာဒဒိဋ္ဌိယောတိအာဒိကာ ဒိဋ္ဌိသုတ္တသံသန္ဒနာတိ ဧဝမိမေ စတ္တာရော ပရိစ္ဆေဒါ။ တတ္ထ ပုစ္ဆာပရိစ္ဆေဒေ တာဝ ကာ ဒိဋ္ဌီတိ ဓမ္မပုစ္ဆာ၊ သဘာဝပုစ္ဆာ။ ကတိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနီတိ ဟေတုပုစ္ဆာ ပစ္စယပုစ္ဆာ၊ ကိတ္တကာနိ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏာနီတိ အတ္ထော။ ကတိ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနီတိ သမုဒါစာရပုစ္ဆာ ဝိကာရပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဟိ သမုဒါစာရဝသေန စိတ္တံ ပရိယောနန္ဓန္တိယော ဥဋ္ဌဟန္တီတိ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ကတိ ဒိဋ္ဌိယောတိ ဒိဋ္ဌီနံ သင်္ခါပုစ္ဆာ ဂဏနာပုစ္ဆာ။ ကတိ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသာတိ ဝတ္ထုပ္ပဘေဒဝသေန အာရမ္မဏနာနတ္တဝသေန ဒိဋ္ဌိပ္ပဘေဒပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဟိ တံ တံ ဝတ္ထုံ တံ တံ အာရမ္မဏံ အဘိနိဝိသန္တိ ပရာမသန္တီတိ ဒိဋ္ဌိပရာမာသာတိ ဝုစ္စန္တိ။ ကတမော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနသမုဂ္ဃာတောတိ ဒိဋ္ဌီနံ ပဋိပက္ခပုစ္ဆာ ပဟာနူပါယပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌိကာရဏာနိ ဟိ ခန္ဓာဒီနိ ဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃာတေန တာသံ ကာရဏာနိ န ဟောန္တီတိ တာနိ စ ကာရဏာနိ သမုဂ္ဃာတိတာနိ နာမ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနိ သမ္မာ ဘုသံ ဟညန္တိ ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနသမုဂ္ဃာတောတိ ဝုစ္စတိ။

ဣဒါနိ ဧတာသံ ဆန္နံ ပုစ္ဆာနံ ကာ ဒိဋ္ဌီတိအာဒီနိ ဆ ဝိဿဇ္ဇနာနိ။ တတ္ထ ကာ ဒိဋ္ဌီတိ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗပုစ္ဆာ။ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ သာ ပန အနိစ္စာဒိကေ ဝတ္ထုသ္မိံ နိစ္စာဒိဝသေန အဘိနိဝိသတိ ပတိဋ္ဌဟတိ ဒဠှံ ဂဏှာတီတိ အဘိနိဝေသော။ အနိစ္စာဒိအာကာရံ အတိက္ကမိတွာ နိစ္စန္တိအာဒိဝသေန ဝတ္တမာနော ပရတော အာမသတိ ဂဏှာတီတိ ပရာမာသော။ အထ ဝါ နိစ္စန္တိအာဒိကံ ပရံ ဥတ္တမံ သစ္စန္တိ အာမသတိ ဂဏှာတီတိ ပရာမာသော၊ အဘိနိဝေသော စ သော ပရာမာသော စာတိ အဘိနိဝေသပရာမာသော။ ဧဝံပကာရော ဒိဋ္ဌီတိ ကိစ္စတော ဒိဋ္ဌိသဘာဝံ ဝိဿဇ္ဇေတိ။ တီဏိ သတန္တိ တီဏိ သတာနိ၊ ဝစနဝိပလ္လာသော ကတော။ ကတမော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနသမုဂ္ဃာတောတိ ပုစ္ဆံ အနုဒ္ဓရိတွာဝ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနသမုဂ္ဃာတောတိ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။

၁၂၃။ ဣဒါနိ ကထံ အဘိနိဝေသပရာမာသောတိအာဒိ ဝိတ္ထာရနိဒ္ဒေသော။ တတ္ထ ရူပန္တိ ဥပယောဂဝစနံ။ ရူပံ အဘိနိဝေသပရာမာသောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရူပန္တိ စေတ္ထ ရူပုပါဒါနက္ခန္ဓော ကသိဏရူပဉ္စ။ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌိ၊ ‘‘ဧသောဟမသ္မီ’’တိ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌိ၊ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတန္တိ သာမညဝစနံ။ တေနေဝ ‘‘ဝေဒနံ ဧတံ မမ၊ သင်္ခါရေ ဧတံ မမာ’’တိ နပုံသကဝစနံ ဧကဝစနဉ္စ ကတံ။ ဧသောတိ ပန ဝတ္တဗ္ဗမပေက္ခိတွာ ပုလ္လိင်္ဂေကဝစနံ ကတံ။ ဧတံ မမာတိ တဏှာမညနာမူလိကာ ဒိဋ္ဌိ။ ဧသောဟမသ္မီတိ မာနမညနာမူလိကာ ဒိဋ္ဌိ။ ဧသော မေ အတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိမညနာ ဧဝ။ ကေစိ ပန ‘‘ဧတံ မမာတိ မမံကာရကပ္ပနာ၊ ဧသောဟမသ္မီတိ အဟံကာရကပ္ပနာ၊ ဧသော မေ အတ္တာတိ အဟံကာရမမံကာရကပ္ပိတော အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ၊ တထာ ယထာက္ကမေနေဝ တဏှာမူလနိဝေသော မာနပဂ္ဂါဟော၊ တဏှာမူလနိဝိဋ္ဌော မာနပဂ္ဂဟိတော၊ အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ၊ သင်္ခါရာနံ ဒုက္ခလက္ခဏာဒဿနံ၊ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စလက္ခဏာဒဿနံ၊ သင်္ခါရာနံ တိလက္ခဏာဒဿနဟေတုကော အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ၊ ဒုက္ခေ အသုဘေ စ သုခံ သုဘန္တိ ဝိပလ္လာသဂတဿ၊ အနိစ္စေ နိစ္စန္တိ ဝိပလ္လာသဂတဿ၊ စတုဗ္ဗိဓဝိပလ္လာသဂတဿ စ အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ၊ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏဿ အာကာရကပ္ပနာ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿ အနာဂတပဋိလာဘကပ္ပနာ၊ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု ကပ္ပနိဿိတဿ အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ၊ နန္ဒိယာ အတီတမနွာဂမေတိ၊ နန္ဒိယာ အနာဂတံ ပဋိကင်္ခတိ၊ ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု သံဟီရတိ အတ္တာဘိနိဝေသောတိ စ၊ ပုဗ္ဗန္တေ အညာဏဟေတုကာ ဒိဋ္ဌိ၊ အပရန္တေ အညာဏဟေတုကာ ဒိဋ္ဌိ၊ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု အညာဏဟေတုကော အတ္တာဘိနိဝေသော’’တိ စ ဧတေသံ တိဏ္ဏံ ဝစနာနံ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။

ဒိဋ္ဌိယော ပနေတ္ထ ပဌမံ ပဉ္စက္ခန္ဓဝတ္ထုကာ။ တတော ဆအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနဝိညာဏ- ကာယသမ္ဖဿကာယဝေဒနာကာယသညာကာယစေတနာကာယတဏှာကာယဝိတက္ကဝိစာရဓာတုဒသကသိဏ- ဒွတ္တိံသာကာရဝတ္ထုကာ ဒိဋ္ဌိယော ဝုတ္တာ။ ဒွတ္တိံသာကာရေသု စ ယတ္ထ ဝိသုံ အဘိနိဝေသော န ယုဇ္ဇတိ၊ တတ္ထ သကလသရီရာဘိနိဝေသဝသေနေဝ ဝိသုံ အဘိနိဝေသော ဝိယ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတော ဒွါဒသာယတနအဋ္ဌာရသဓာတုဧကူနဝီသတိဣန္ဒြိယဝသေန ယောဇနာ ကတာ။ တီဏိ ဧကန္တလောကုတ္တရိန္ဒြိယာနိ န ယောဇိတာနိ။ န ဟိ လောကုတ္တရဝတ္ထုကာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာပိ စ လောကိယလောကုတ္တရမိဿေသု ဓမ္မေသု လောကုတ္တရေ ဌပေတွာ လောကိယာ ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပဉ္စ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ တတော တေဓာတုကဝသေန နဝဝိဓဘဝဝသေန ဈာနဗြဟ္မဝိဟာရသမာပတ္တိဝသေန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂဝသေန စ ယောဇနာ ကတာ။ ဇာတိဇရာမရဏာနံ ဝိသုံ ဂဟဏေ ပရိဟာရော ဝုတ္တနယော ဧဝ။ သဗ္ဗာနိ စေတာနိ ရူပါဒိကာနိ ဇရာမရဏန္တာနိ အဋ္ဌနဝုတိသတံ ပဒါနိ ဘဝန္တိ။

၁၂၄။ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေသု ခန္ဓာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ဝီသတိဝတ္ထုကာယပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံယေဝ ဝတ္ထုတ္တာ ‘‘ယေ ဟိ ကေစိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ အတ္တာနံ သမနုပဿမာနာ သမနုပဿန္တိ၊ သဗ္ဗေ တေ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေသုယေဝ သမနုပဿန္တိ၊ ဧတေသံ ဝါ အညတရ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၄၇) ဝုတ္တတ္တာ စ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ အဝိဇ္ဇာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အဝိဇ္ဇာယ အန္ဓီကတာနံ ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ယာယံ၊ ဘန္တေ၊ ဒိဋ္ဌိ ‘အသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေသု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’တိ၊ အယံ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဒိဋ္ဌိ ကိံ ပဋိစ္စ ပညာယတီတိ? မဟတီ ခေါ ဧသာ၊ ကစ္စာန၊ ဓာတု၊ ယဒိဒံ အဝိဇ္ဇာဓာတု။ ဟီနံ၊ ကစ္စာန၊ ဓာတုံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဟီနာ သညာ ဟီနာ ဒိဋ္ဌီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၉၇) ဝစနတော စ အဝိဇ္ဇာ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ ဖဿောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ တေန ဖဿေန ဖုဋ္ဌဿ ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ယေ တေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏဗြာဟ္မဏာ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိနော ပုဗ္ဗန္တံ အာရဗ္ဘ အနေကဝိဟိတာနိ အဓိဝုတ္တိပဒါနိ အဘိဝဒန္တိ၊ တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၂၃) ဝစနတော စ ဖဿော ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ သညာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အာကာရမတ္တဂ္ဂဟဏေန အယာထာဝသဘာဝဂါဟဟေတုတ္တာ သညာယ –

‘‘ယာနိ စ တီဏိ ယာနိ စ သဋ္ဌိ၊ သမဏပ္ပဝါဒသိတာနိ ဘူရိပည၊

သညက္ခရသညနိဿိတာနိ၊ ဩသရဏာနိ ဝိနေယျ ဩဃတမဂါ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၅၄၃) –

ဝစနတော ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၈၀၊ မဟာနိ။ ၁၀၉) ဝစနတော စ သညာ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ ဝိတက္ကောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အာကာရပရိဝိတက္ကေန ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော –

‘‘နဟေဝ သစ္စာနိ ဗဟူနိ နာနာ၊ အညတြ သညာယ နိစ္စာနိ လောကေ၊

တက္ကဉ္စ ဒိဋ္ဌီသု ပကပ္ပယိတွာ၊ သစ္စံ မုသာတိ ဒွယဓမ္မမာဟူ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၈၉၂) –

ဝစနတော စ ဝိတက္ကော ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ အယောနိသောမနသိကာရောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အယောနိသော မနသိကာရဿ အကုသလာနံ အသာဓာရဏဟေတုတ္တာ ‘‘တဿေဝံ အယောနိသော မနသိကရောတော ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အညတရာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၉) ဝစနတော စ အယောနိသော မနသိကာရော ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ ။ ပါပမိတ္တောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ပါပမိတ္တဿ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနေန ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ဗာဟိရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အင်္ဂန္တိ ကရိတွာ န အညံ ဧကင်္ဂမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ မဟတော အနတ္ထာယ သံဝတ္တတိ။ ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါပမိတ္တတာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၁၀) ဝစနတော စ ပါပမိတ္တော ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။ ပရတောပိ ဃောသော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ဒုရက္ခာတဓမ္မဿဝနေန ဒိဋ္ဌိဥပ္ပတ္တိတော ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဟေတူ ဒွေ ပစ္စယာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပာဒါယ ပရတော စ ဃောသော အယောနိသော စ မနသိကာရော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၁၂၆) ဝစနတော စ ပရတော ဃောသော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကတော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပဋိသညုတ္တကထာ ဒိဋ္ဌီနံ ကာရဏံ။

ဣဒါနိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရန္တော ခန္ဓာ ဟေတု ခန္ဓာ ပစ္စယောတိအာဒိမာဟ။ ခန္ဓာ ဧဝ ဒိဋ္ဌီနံ ဥပါဒါယ၊ ဇနကဟေတု စေဝ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယော စာတိ အတ္ထော။ သမုဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ သမုဋ္ဌဟန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဧတေနာတိ သမုဋ္ဌာနံ၊ ကာရဏန္တိ အတ္ထော။ တေန သမုဋ္ဌာနဋ္ဌေန၊ ဒိဋ္ဌိကာရဏဘာဝေနာတိ အတ္ထော။

၁၂၅။ ဣဒါနိ ကိစ္စဘေဒေန ဒိဋ္ဌိဘေဒံ ဒဿေန္တော ကတမာနိ အဋ္ဌာရသ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယာ ဒိဋ္ဌီတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာနံ အဋ္ဌာရသန္နံ ပဒါနံ သာဓာရဏံ မူလပဒံ။ ယာ ဒိဋ္ဌိ၊ တဒေဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ၊ ယာ ဒိဋ္ဌိ၊ တဒေဝ ဒိဋ္ဌိဂဟနန္တိ သဗ္ဗေဟိ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော။ အယာထာဝဒဿနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိ၊ တဒေဝ ဒိဋ္ဌီသု ဂတံ ဒဿနံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိအန္တောဂဓတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ ဟေဋ္ဌာပိဿ အတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ ဒွိန္နံ အန္တာနံ ဧကန္တဂတတ္တာပိ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ သာ ဧဝ ဒိဋ္ဌိ ဒုရတိက္ကမနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိဂဟနံ တိဏဂဟနဝနဂဟနပဗ္ဗတဂဟနာနိ ဝိယ။ သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိကန္တာရံ စောရကန္တာရဝါဠကန္တာရနိရုဒကကန္တာရဒုဗ္ဘိက္ခကန္တာရာ ဝိယ။ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ ‘‘ဒိဋ္ဌိကန္တာရော’’တိ သကလိင်္ဂေနေဝ အာဂတံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ပဋိလောမဋ္ဌေန စ ဒိဋ္ဌိဝိသူကံ။ မိစ္ဆာဒဿနဉှိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သမ္မာဒဿနံ ဝိနိဝိဇ္ဈတိ စေဝ ဝိလောမေတိ စ။ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ (ဓ။ သ။ ၃၉၂၊ ၁၁၀၅) ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိသူကာယိက’’န္တိ အာဂတံ။ ကဒါစိ သဿတဿ၊ ကဒါစိ ဥစ္ဆေဒဿ ဂဟဏတော ဒိဋ္ဌိယာ ဝိရူပံ ဖန္ဒိတန္တိ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတံ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ဟိ ဧကသ္မိံ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောတိ၊ ကဒါစိ သဿတံ အနုဿရတိ၊ ကဒါစိ ဥစ္ဆေဒံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ အနတ္ထေ သံယောဇေတီတိ ဒိဋ္ဌိသညောဇနံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ အန္တောတုဒနဋ္ဌေန ဒုန္နီဟရဏီယဋ္ဌေန စ သလ္လန္တိ ဒိဋ္ဌိသလ္လံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ပီဠာကရဏဋ္ဌေန သမ္ဗာဓောတိ ဒိဋ္ဌိသမ္ဗာဓော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ မောက္ခာဝရဏဋ္ဌေန ပလိဗောဓောတိ ဒိဋ္ဌိပလိဗောဓော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒုမ္မောစနီယဋ္ဌေန ဗန္ဓနန္တိ ဒိဋ္ဌိဗန္ဓနံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒုရုတ္တရဋ္ဌေန ပပါတောတိ ဒိဋ္ဌိပပါတော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ထာမဂတဋ္ဌေန အနုသယောတိ ဒိဋ္ဌာနုသယော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ အတ္တာနံ သန္တာပေတီတိ ဒိဋ္ဌိသန္တာပေါ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ အတ္တာနံ အနုဒဟတီတိ ဒိဋ္ဌိပရိဠာဟော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ကိလေသကာယံ ဂန္ထေတီတိ ဒိဋ္ဌိဂန္ထော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဘုသံ အာဒိယတီတိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ‘‘သစ္စ’’န္တိအာဒိဝသေန အဘိနိဝိသတီတိ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဣဒံ ပရန္တိ အာမသတိ၊ ပရတော ဝါ အာမသတီတိ ဒိဋ္ဌိပရာမာသော။

၁၂၆။ ဣဒါနိ ရာသိဝသေန သောဠသ ဒိဋ္ဌိယော ဥဒ္ဒိသန္တော ကတမာ သောဠသ ဒိဋ္ဌိယောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုခသောမနဿသင်္ခါတေ အဿာဒေ ဒိဋ္ဌိ အဿာဒဒိဋ္ဌိ။ အတ္တာနံ အနုဂတာ ဒိဋ္ဌိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ။ နတ္ထီတိ ပဝတ္တတ္တာ ဝိပရီတာ ဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ သတိ ကာယေ ဒိဋ္ဌိ၊ သန္တီ ဝါ ကာယေ ဒိဋ္ဌိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ။ ကာယောတိ စေတ္ထ ခန္ဓပဉ္စကံ၊ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတော သက္ကာယော ဝတ္ထု ပတိဋ္ဌာ ဧတိဿာတိ သက္ကာယဝတ္ထုကာ။ သဿတန္တိ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ သဿတဒိဋ္ဌိ။ ဥစ္ဆေဒေါတိ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ သဿတာဒိအန္တံ ဂဏှာတီတိ အန္တဂ္ဂါဟိကာ၊ အန္တဂ္ဂါဟော ဝါ အဿာ အတ္ထီတိ အန္တဂ္ဂါဟိကာ။ အတီတသင်္ခါတံ ပုဗ္ဗန္တံ အနုဂတာ ဒိဋ္ဌိ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိ။ အနာဂတသင်္ခါတံ အပရန္တံ အနုဂတာ ဒိဋ္ဌိ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိ။ အနတ္ထေ သံယောဇေတီတိ သညောဇနိကာ။ အဟင်္ကာရဝသေန အဟန္တိ ဥပ္ပန္နေန မာနေန ဒိဋ္ဌိယာ မူလဘူတေန ဝိနိဗန္ဓာ ဃဋိတာ ဥပ္ပာဒိတာ ဒိဋ္ဌိ အဟန္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာ ဒိဋ္ဌိ။ တထာ မမင်္ကာရဝသေန မမန္တိ ဥပ္ပန္နေန မာနေန ဝိနိဗန္ဓာ ဒိဋ္ဌိ မမန္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာ ဒိဋ္ဌိ။ အတ္တနော ဝဒနံ ကထနံ အတ္တဝါဒေါ၊ တေန ပဋိသညုတ္တာ ဗဒ္ဓါ ဒိဋ္ဌိ အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ အတ္တာနံ လောကောတိ ဝဒနံ ကထနံ လောကဝါဒေါ၊ တေန ပဋိသညုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ လောကဝါဒပဋိသံယုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ။ ဘဝေါ ဝုစ္စတိ သဿတံ၊ သဿတဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနဒိဋ္ဌိ ဘဝဒိဋ္ဌိ။ ဝိဘဝေါ ဝုစ္စတိ ဥစ္ဆေဒေါ၊ ဥစ္ဆေဒဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနဒိဋ္ဌိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ။

၁၂၇-၁၂၈။ ဣဒါနိ တီဏိ သတံ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသေ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ကတမေ တီဏိ သတံ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသာတိ ပုစ္ဆိတွာ တေ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဝိသုံ ဝိသုံ အဘိနိဝေသဝိဿဇ္ဇနေနေဝ တေ ဝိဿဇ္ဇေတုကာမော အဿာဒဒိဋ္ဌိယာ၊ ကတိဟာကာရေဟိအဘိနိဝေသော ဟောတီတိအာဒိနာ နယေန သောဠသန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အဘိနိဝေသာကာရဂဏနံ ပုစ္ဆိတွာ ပုန အဿာဒဒိဋ္ဌိယာ ပဉ္စတိံသာယ အာကာရေဟိ အဘိနိဝေသော ဟောတီတိ တာသံ သောဠသန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အဘိနိဝေသာကာရဂဏနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုန တာနိ ဂဏနာနိ ဝိဿဇ္ဇေန္တော အဿာဒဒိဋ္ဌိယာ ကတမေဟိ ပဉ္စတိံသာယ အာကာရေဟိ အဘိနိဝေသောဟောတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရူပံ ပဋိစ္စာတိ ရူပက္ခန္ဓံ ပဋိစ္စ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနဿန္တိ ‘‘အယံ မေ ကာယော ဤဒိသော’’တိ ရူပသမ္ပဒံ နိဿာယ ဂေဟသိတံ ရာဂသမ္ပယုတ္တံ သုခံ သောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေနဋ္ဌေန သုခဉ္စ သောမနဿဉ္စ။ တံယေဝ ရူပဿ အဿာဒေါတိ ရူပနိဿယော အဿာဒေါ။ တဉှိ သုခံ တဏှာဝသေန အဿာဒီယတိ ဥပဘုဉ္ဇီယတီတိ အဿာဒေါ။ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဒိဋ္ဌီတိ သော အဿာဒေါ သဿတောတိ ဝါ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿတီတိ ဝါ သဿတံ ဝါ ဥစ္ဆိဇ္ဇမာနံ ဝါ အတ္တာနံ သုခိတံ ကရောတီတိ ဝါ အဘိနိဝေသပရာမာသော ဟောတိ။ တသ္မာ ယာ စ ဒိဋ္ဌိ ယော စ အဿာဒေါတိ အဿာဒဿ ဒိဋ္ဌိဘာဝါဘာဝေပိ အဿာဒံ ဝိနာ သာ ဒိဋ္ဌိ န ဟောတီတိ ကတွာ ဥဘယမ္ပိ သမုစ္စိတံ။ အဿာဒဒိဋ္ဌီတိ အဿာဒေ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဣဒါနိ နာနာသုတ္တေဟိ သံသန္ဒေတွာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဉ္စ ဂရဟိတုကာမော အဿာဒဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိဝိနာသကမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတဒိဋ္ဌိယာ ဝိပတ္တိ။ ဒိဋ္ဌိဝိပန္နောတိ ဝိပန္နာ ဝိနဋ္ဌာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ အဿာတိ ဒိဋ္ဌိဝိပန္နော၊ ဝိပန္နဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဝါ ဝိပန္နော ဝိနဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌိဝိပန္နော။ န သေဝိတဗ္ဗော ဥပသင်္ကမနေန။ န ဘဇိတဗ္ဗော စိတ္တေန။ န ပယိရုပါသိတဗ္ဗော ဥပသင်္ကမိတွာ နိသီဒနေန။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ ‘‘တံ သေဝနာဒိကံ ကေန ကာရဏေန န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ တဿ ကာရဏပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌိ ဟိဿ ပါပိကာတိ ကာရဏဝိဿဇ္ဇနံ။ ယသ္မာ အဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒိဋ္ဌိ ပါပိကာ၊ တသ္မာ တံ သေဝနာဒိကံ န ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိယာ ရာဂေါတိ ‘‘သုန္ဒရာ မေ ဒိဋ္ဌီ’’တိ ဒိဋ္ဌိံ အာရဗ္ဘ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပဇ္ဇနရာဂေါ ။ ဒိဋ္ဌိရာဂရတ္တောတိ တေန ဒိဋ္ဌိရာဂေန ရင်္ဂေန ရတ္တံ ဝတ္ထံ ဝိယ ရတ္တော။ န မဟပ္ဖလန္တိ ဝိပါကဖလေန။ န မဟာနိသံသန္တိ နိဿန္ဒဖလေန။

ပုရိသပုဂ္ဂလဿာတိ ပုရိသသင်္ခါတဿ ပုဂ္ဂလဿ။ လောကိယဝေါဟာရေန ဟိ ပုရိ ဝုစ္စတိ သရီရံ၊ တသ္မိံ ပုရိသ္မိံ သေတိ ပဝတ္တတီတိ ပုရိသော၊ ပုံ ဝုစ္စတိ နိရယော၊ တံ ပုံ ဂလတိ ဂစ္ဆတီတိ ပုဂ္ဂလော။ ယေဘုယျေန ဟိ သတ္တာ သုဂတိတော စုတာ ဒုဂ္ဂတိယံယေဝ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ တံ န မဟပ္ဖလတ္တံ ကေန ကာရဏေန ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိ ဟိဿ ပါပိကာတိ ယသ္မာ အဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒိဋ္ဌိ ပါပိကာ၊ တသ္မာ န မဟပ္ဖလံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဒွေဝ ဂတိယောတိ ပဉ္စသု ဂတီသု ဒွေဝ ဂတိယော။ ဝိပဇ္ဇမာနာယ ဒိဋ္ဌိယာ နိရယော။ သမ္ပဇ္ဇမာနာယ တိရစ္ဆာနယောနိ။ ယဉ္စေဝ ကာယကမ္မန္တိ သကလိင်္ဂဓာရဏပဋိပဒါနုယောဂအဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနအဉ္ဇလိကမ္မာဒိ ကာယကမ္မံ။ ယဉ္စ ဝစီကမ္မန္တိ သကသမယပရိယာပုဏနသဇ္ဈာယနဒေသနာသမာဒပနာဒိ ဝစီကမ္မံ။ ယဉ္စ မနောကမ္မန္တိ ဣဓလောကစိန္တာပဋိသံယုတ္တဉ္စ ပရလောကစိန္တာပဋိသံယုတ္တဉ္စ ကတာကတစိန္တာပဋိသံယုတ္တဉ္စ မနောကမ္မံ။ တိဏကဋ္ဌဓညဗီဇေသု သတ္တဒိဋ္ဌိဿ ဒါနာနုပ္ပဒါနပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂေသု စ ကာယဝစီမနောကမ္မာနိ။ ယထာဒိဋ္ဌီတိ ယာ အယံ ဒိဋ္ဌိ၊ တဿာနုရူပံ။ သမတ္တန္တိ ပရိပုဏ္ဏံ။ သမာဒိန္နန္တိ ဂဟိတံ။

အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝုတ္တံ – တဒေတံ ယထာဒိဋ္ဌိယံ ဌိတကာယကမ္မံ၊ ဒိဋ္ဌိသဟဇာတကာယကမ္မံ၊ ဒိဋ္ဌာနုလောမိကကာယကမ္မန္တိ တိဝိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ‘‘ပါဏံ ဟနတော အဒိန္နံ အာဒိယတော မိစ္ဆာစရတော နတ္ထိ တတောနိဒါနံ ပါပံ၊ နတ္ထိ ပါပဿ အာဂမော’’တိ ယံ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိကဿ သတော ပါဏာတိပါတအဒိန္နာဒါနမိစ္ဆာစာရသင်္ခါတံ ကာယကမ္မံ၊ ဣဒံ ယထာဒိဋ္ဌိယံ ဌိတကာယကမ္မံ နာမ။ ‘‘ပါဏံ ဟနတော အဒိန္နံ အာဒိယတော မိစ္ဆာစရတော နတ္ထိ တတောနိဒါနံ ပါပံ၊ နတ္ထိ ပါပဿ အာဂမော’’တိ ယံ ဣမာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဣမိနာ ဒဿနေန သဟဇာတံ ကာယကမ္မံ၊ ဣဒံ ဒိဋ္ဌိသဟဇာတကာယကမ္မံ နာမ။ တဒေဝ ပန သမတ္တံ သမာဒိန္နံ ဂဟိတံ ပရာမဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌာနုလောမိကကာယကမ္မံ နာမ။ ဝစီကမ္မမနောကမ္မေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန မုသာ ဘဏတော ပိသုဏံ ဘဏတော ဖရုသံ ဘဏတော သမ္ဖံ ပလပတော အဘိဇ္ဈာလုနော ဗျာပန္နစိတ္တဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ သတော နတ္ထိ တတောနိဒါနံ ပါပံ၊ နတ္ထိ ပါပဿ အာဂမောတိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ လိင်္ဂဓာရဏာဒိပရိယာပုဏနာဒိလောကစိန္တာဒိဝသေန ဝုတ္တနယော စေတ္ထ သုန္ဒရော။

စေတနာဒီသု ဒိဋ္ဌိသဟဇာတာ စေတနာ စေတနာ နာမ။ ဒိဋ္ဌိသဟဇာတာ ပတ္ထနာ ပတ္ထနာ နာမ။ စေတနာပတ္ထနာနံ ဝသေန စိတ္တဋ္ဌပနာ ပဏိဓိ နာမ။ တေဟိ ပန စေတနာဒီဟိ သမ္ပယုတ္တာ ဖဿာဒယော သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နာ ဓမ္မာ သင်္ခါရာ နာမ။ အနိဋ္ဌာယာတိအာဒီဟိ ဒုက္ခမေဝ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခဉှိ သုခကာမေဟိ သတ္တေဟိ န ဧသိတတ္တာ အနိဋ္ဌံ။ အပ္ပိယတ္တာ အကန္တံ။ မနဿ အဝဍ္ဎနတော၊ မနသိ အဝိသပ္ပနတော စ အမနာပံ။ အာယတိံ အဘဒ္ဒတာယ အဟိတံ။ ပီဠနတော ဒုက္ခန္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ တံ ဧဝံ သံဝတ္တနံ ကေန ကာရဏေန ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိဿ ကာရဏံ ဒိဋ္ဌိ ဟိဿ ပါပိကာတိ။ ယသ္မာ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒိဋ္ဌိ ပါပိကာ လာမကာ၊ တသ္မာ ဧဝံ သံဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ အလ္လာယ ပထဝိယာ နိက္ခိတ္တန္တိ ဥဒကေန တိန္တာယ ဘူမိယာ ရောပိတံ။ ပထဝီရသံ အာပေါရသန္တိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ပထဝိယာ စ သမ္ပဒံ အာပဿ စ သမ္ပဒံ။ ဗီဇနိက္ခိတ္တဋ္ဌာနေ ဟိ န သဗ္ဗာ ပထဝီ န သဗ္ဗော အာပေါ စ ဗီဇံ ဖလံ ဂဏှာပေတိ။ ယော ပန တေသံ ပဒေသော ဗီဇံ ဖုသတိ၊ သောယေဝ ဗီဇံ ဖလံ ဂဏှာပေတိ။ တသ္မာ ဗီဇပေါသနာယ ပစ္စယဘူတောယေဝ သော ပဒေသော ပထဝီရသော အာပေါရသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရသသဒ္ဒဿ ဟိ သမ္ပတ္တိ စ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘ကိစ္စသမ္ပတ္တိအတ္ထေန ရသော နာမ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ လောကေ စ ‘‘သုရသော ဂန္ဓဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တေ သုသမ္ပန္နော ဂန္ဓဗ္ဗောတိ အတ္ထော ဉာယတိ။ ဥပါဒိယတီတိ ဂဏှာတိ။ ယော ဟိ ပဒေသော ပစ္စယော ဟောတိ၊ တံ ပစ္စယံ လဘမာနံ ဗီဇံ တံ ဂဏှာတိ နာမ။ သဗ္ဗံ တန္တိ သဗ္ဗံ တံ ရသဇာတံ။ တိတ္တကတ္တာယာတိ သော ပထဝီရသော အာပေါရသော စ အတိတ္တကော သမာနောပိ တိတ္တကံ ဗီဇံ နိဿာယ နိမ္ဗရုက္ခာဒီနံ တေသံ ဖလာနဉ္စ တိတ္တကဘာဝါယ သံဝတ္တတိ။ ကဋုကတ္တာယာတိ ဣဒံ ပုရိမဿေဝ ဝေဝစနံ။

‘‘ဝဏ္ဏဂန္ဓရသူပေတော၊ အမ္ဗောယံ အဟုဝါ ပုရေ၊

တမေဝ ပူဇံ လဘမာနော၊ ကေနမ္ဗော ကဋုကပ္ဖလော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၇၁) –

အာဂတဋ္ဌာနေ ဝိယ ဟိ ဣဓာပိ တိတ္တကမေဝ အပ္ပိယဋ္ဌေန ကဋုကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသာတတ္တာယာတိ အမဓုရဘာဝါယ။ အသာဒုတ္တာယာတိပိ ပါဌော၊ အသာဒုဘာဝါယာတိ အတ္ထော။ သာဒူတိ ဟိ မဓုရံ။ ဗီဇံ ဟိဿာတိ အဿ နိမ္ဗာဒိကဿ ဗီဇံ။ ဧဝမေဝန္တိ ဧဝံ ဧဝံ။ ယသ္မာ သုခါ ဝေဒနာ ပရမော အဿာဒေါ၊ တသ္မာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဒုက္ခဝေဒနာဝသေန အာဒီနဝေါ ဒဿိတောတိ။ ပုန အဋ္ဌာရသဘေဒေန ဒိဋ္ဌိယာ အာဒီနဝံ ဒဿေတုံ အဿာဒဒိဋ္ဌိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိအာဒိမာဟ။ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဣမေဟိ အဋ္ဌာရသဟိ အာကာရေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တဿ သညောဂေါတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဧဝ သံသာရေ ဗန္ဓနံ ဒဿေတိ။

၁၂၉။ ယသ္မာ ပန ဒိဋ္ဌိဘူတာနိပိ သညောဇနာနိ အတ္ထိ အဒိဋ္ဌိဘူတာနိပိ၊ တသ္မာ တံ ပဘေဒံ ဒဿေန္တော အတ္ထိ သညောဇနာနိ စေဝါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ ကာမရာဂသညောဇနဿေဝ အနုနယသညောဇနန္တိ အာဂတဋ္ဌာနမ္ပိ အတ္ထိ၊ တသ္မာ အနုနယသညောဇနန္တိ ဝုတ္တံ။ ကာမရာဂဘာဝံ အပ္ပတွာ ပဝတ္တံ လောဘံ သန္ဓာယ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသခန္ဓာယတနာဒိမူလကေသုပိ ဝါရေသု ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝေဒနာပရမတ္တာ စ အဿာဒဿ ဝေဒနာပရိယောသာနာ ဧဝ ဒေသနာ ကတာ။ သညာဒယော န ဂဟိတာ။ ဣမေဟိ ပဉ္စတိံသာယ အာကာရေဟီတိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာဒီနိ ပဉ္စ ဆက္ကာနိ စာတိ ဣမာနိ ပဉ္စတိံသ ဝတ္ထူနိ နိဿာယ ဥပ္ပန္နအဿာဒါရမ္မဏဝသေန ပဉ္စတိံသာယ အာကာရေဟိ။

အဿာဒဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၃၀။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယံ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနောတိ အာဂမာဓိဂမာဘာဝါ ဉေယျော အဿုတဝါ ဣတိ။ ယဿ ဟိ ခန္ဓဓာတုအာယတနသစ္စပစ္စယာကာရသတိပဋ္ဌာနာဒီသု ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝိနိစ္ဆယဝိရဟိတတ္တာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိပဋိသေဓကရော နေဝ အာဂမော၊ ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂန္တဗ္ဗဿ အနဓိဂတတ္တာ န စ အဓိဂမော အတ္ထိ၊ သော အာဂမာဓိဂမာနံ အဘာဝါ ဉေယျော အဿုတဝါ ဣတိ။ သုတန္တိ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနာဂမော စ သုတဖလတ္တာ ဟေတုဝေါဟာရဝသေန အဓိဂမော စ၊ တံ သုတံ အဿ အတ္ထီတိ သုတဝါ၊ န သုတဝါ အဿုတဝါ။ သွာယံ –

ပုထူနံ ဇနနာဒီဟိ၊ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော၊

ပုထုဇ္ဇနန္တောဂဓတ္တာ၊ ပုထုဝါယံ ဇနော ဣတိ။

သော ဟိ ပုထူနံ နာနပ္ပကာရာနံ ကိလေသာဒီနံ ဇနနာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော။ ယထာဟ – ‘‘ပုထု ကိလေသေ ဇနေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု အဝိဟတသက္ကာယဒိဋ္ဌိကာတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု သတ္ထာရာနံ မုခုလ္လောကိကာတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု သဗ္ဗဂတီဟိ အဝုဋ္ဌိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာဘိသင်္ခါရေ အဘိသင်္ခရောန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာဩဃေဟိ ဝုယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာသန္တာပေဟိ သန္တပ္ပေန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု နာနာပရိဠာဟေဟိ ပရိဒယှန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ရတ္တာ ဂိဒ္ဓါ ဂဓိတာ မုစ္ဆိတာ အဇ္ဈောသန္နာ လဂ္ဂါ လဂ္ဂိတာ ပလိဗုဒ္ဓါတိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ အာဝုတာ နိဝုတာ ဩဝုတာ ပိဟိတာ ပဋိစ္ဆန္နာ ပဋိကုဇ္ဇိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ’’တိ (မဟာနိ။ ၉၄)။ ပုထူနံ ဝါ ဂဏနပထမတီတာနံ အရိယဓမ္မပရမ္မုခါနံ နီစဓမ္မသမုဒါစာရာနံ ဇနာနံ အန္တောဂဓတ္တာပိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထု ဝါ အယံ၊ ဝိသုံယေဝ သင်္ခံ ဂတော ဝိသံသဋ္ဌော သီလသုတာဒိဂုဏယုတ္တေဟိ အရိယေဟိ ဇနောတိပိ ပုထုဇ္ဇနော။ ဧဝမေတေဟိ ‘‘အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ယေ တေ –

‘‘ဒုဝေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ၊ ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ၊

အန္ဓော ပုထုဇ္ဇနော ဧကော၊ ကလျာဏေကော ပုထုဇ္ဇနော’’တိ။ –

ဒွေ ပုထုဇ္ဇနာ ဝုတ္တာ၊ တေသု အန္ဓပုထုဇ္ဇနော ဝုတ္တော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အရိယာနံအဒဿာဝီတိအာဒီသု အရိယာတိ အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ၊ အနယေ န ဣရိယနတော၊ အယေ စ ဣရိယနတော၊ သဒေဝကေန စ လောကေန အရဏီယတော ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ ဗုဒ္ဓသာဝကာ စ ဝုစ္စန္တိ၊ ဗုဒ္ဓါ ဧဝ ဝါ ဣဓ အရိယာ။ ယထာဟ – ‘‘သဒေဝကေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ…ပေ… တထာဂတော အရိယောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၈)။

သပ္ပုရိသာတိ ဧတ္ထ ပန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ တထာဂတသာဝကာ စ ‘‘သပ္ပုရိသာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ဟိ လောကုတ္တရဂုဏယောဂေန သောဘနာ ပုရိသာတိ သပ္ပုရိသာ။ သဗ္ဗေယေဝ ဝါ ဧတေ ဒွေဓာပိ ဝုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓါပိ ဟိ အရိယာ စ သပ္ပုရိသာ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓသာဝကာပိ။ ယထာဟ –

‘‘ယော ဝေ ကတညူ ကတဝေဒိ ဓီရော၊ ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စ ဟောတိ၊

ဒုခိတဿ သက္ကစ္စ ကရောတိ ကိစ္စံ၊ တထာဝိဓံ သပ္ပုရိသံ ဝဒန္တီ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၇၈)၊

ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ကတညူ ကတဝေဒိ ဓီရော’’တိ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝုတ္တော၊ ‘‘ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စာ’’တိ ဗုဒ္ဓသာဝကော၊ ‘‘ဒုခိတဿ သက္ကစ္စ ကရောတိ ကိစ္စ’’န္တိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ။ ဣဒါနိ ယော တေသံ အရိယာနံ အဒဿနသီလော ၊ န စ ဒဿနေ သာဓုကာရီ၊ သော ‘‘အရိယာနံ အဒဿာဝီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ စက္ခုနာ အဒဿာဝီ ဉာဏေန အဒဿာဝီတိ ဒုဝိဓော။ တေသု ဉာဏေန အဒဿာဝီ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ မံသစက္ခုနာ ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဝါ အရိယာ ဒိဋ္ဌာပိ အဒိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ တေသံ စက္ခူနံ ဝဏ္ဏမတ္တဂဟဏတော န အရိယဘာဝဂေါစရတော။ သောဏသိင်္ဂါလာဒယောပိ ဟိ စက္ခုနာ အရိယေ ပဿန္တိ၊ န စ တေ အရိယာနံ ဒဿာဝိနော၊ တသ္မာ စက္ခုနာ ဒဿနံ န ဒဿနံ၊ ဉာဏေန ဒဿနမေဝ ဒဿနံ။ ယထာဟ – ‘‘ကိံ တေ၊ ဝက္ကလိ၊ ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန၊ ယော ခေါ၊ ဝက္ကလိ၊ ဓမ္မံ ပဿတိ၊ သော မံ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇)။ တသ္မာ စက္ခုနာ ပဿန္တောပိ ဉာဏေန အရိယေဟိ ဒိဋ္ဌံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏံ အပဿန္တော အရိယာဓိဂတဉ္စ ဓမ္မံ အနဓိဂစ္ဆန္တော အရိယကရဓမ္မာနံ အရိယဘာဝဿ စ အဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘အရိယာနံ အဒဿာဝီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒေါတိ သတိပဋ္ဌာနာဒိဘေဒေ အရိယဓမ္မေ အကုသလော။ အရိယဓမ္မေ အဝိနီတောတိ ဧတ္ထ ပန –

ဒုဝိဓော ဝိနယော နာမ၊ ဧကမေကေတ္ထ ပဉ္စဓာ၊

အဘာဝတော တဿ အယံ၊ ‘‘အဝိနီတော’’တိ ဝုစ္စတိ။

အယဉှိ သံဝရဝိနယော ပဟာနဝိနယောတိ ဒုဝိဓော ဝိနယော။ ဧတ္ထ စ ဒုဝိဓေပိ ဝိနယေ ဧကမေကော ဝိနယော ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတိ။ သံဝရဝိနယောပိ ဟိ သီလသံဝရော၊ သတိသံဝရော၊ ဉာဏသံဝရော၊ ခန္တိသံဝရော၊ ဝီရိယသံဝရောတိ ပဉ္စဝိဓော။ ပဟာနဝိနယောပိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ၊ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ၊ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ၊ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ၊ နိဿရဏပ္ပဟာနန္တိ ပဉ္စဝိဓော။

တတ္ထ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) အယံ သီလသံဝရော။ ‘‘ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) အယံ သတိသံဝရော။

‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိံ၊ (အဇိတာတိ ဘဂဝါ)

သတိ တေသံ နိဝါရဏံ၊

သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ၊ ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၄) –

အယံ ဉာဏသံဝရော။ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) အယံ ခန္တိသံဝရော။ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) အယံ ဝီရိယသံဝရော။ သဗ္ဗောပိ စာယံ သံဝရော ယထာသကံ သံဝရိတဗ္ဗာနံ ဝိနေတဗ္ဗာနဉ္စ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ သံဝရဏတော ‘‘သံဝရော’’၊ ဝိနယနတော ‘‘ဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ တာဝ သံဝရဝိနယော ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တထာ ယံ နာမရူပပရိစ္ဆေဒါဒီသု ဝိပဿနာဉာဏေသု ပဋိပက္ခဘာဝတော ဒီပါလောကေန ဝိယ တမဿ တေန တေန ဝိပဿနာဉာဏေန တဿ တဿ အနတ္ထဿ ပဟာနံ၊ သေယျထိဒံ – နာမရူပဝဝတ္ထာနေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ၊ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန အဟေတုဝိသမဟေတုဒိဋ္ဌီနံ၊ ကင်္ခါဝိတရဏေန ကထံကထီဘာဝဿ၊ ကလာပသမ္မသနေန ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဂါဟဿ၊ မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနေန အမဂ္ဂေ မဂ္ဂသညာယ၊ ဥဒယဒဿနေန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ၊ ဝယဒဿနေန သဿတဒိဋ္ဌိယာ၊ ဘယဒဿနေန သဘယေ အဘယသညာယ၊ အာဒီနဝဒဿနေန အဿာဒသညာယ၊ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနေန အဘိရတိသညာယ၊ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏေန အမုဉ္စိတုကမျတာယ၊ ဥပေက္ခာဉာဏေန အနုပေက္ခာယ၊ အနုလောမဉာဏေန ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ နိဗ္ဗာနေ စ ပဋိလောမဘာဝဿ၊ ဂေါတြဘုနာ သင်္ခါရနိမိတ္တဂါဟဿ ပဟာနံ၊ ဧတံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ နာမ။

ယံ ပန ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ပဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏတော ဃဋပ္ပဟာရေန ဝိယ ဥဒကပိဋ္ဌေ သေဝါလဿ တေသံ တေသံ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနံ ပဟာနံ၊ ဣဒံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ တံတံမဂ္ဂဝတော အတ္တနော သန္တာနေ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၂၇၇၊ ဝိဘ။ ၆၂၈) နယေန ဝုတ္တဿ သမုဒယပက္ခိကဿ ကိလေသဂ္ဂဏဿ အစ္စန္တအပ္ပဝတ္တိဘာဝေန ပဟာနံ၊ ဣဒံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ ပန ဖလက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တံ ကိလေသာနံ၊ ဣဒံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿဋတ္တာ ပဟီနသဗ္ဗသင်္ခတံ နိဗ္ဗာနံ၊ ဣဒံ နိဿရဏပ္ပဟာနံ နာမ။ သဗ္ဗမ္ပိ စေတံ ပဟာနံ ယသ္မာ စာဂဋ္ဌေန ပဟာနံ၊ ဝိနယနဋ္ဌေန ဝိနယော၊ တသ္မာ ‘‘ပဟာနဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံတံပဟာနဝတော ဝါ တဿ တဿ ဝိနယဿ သမ္ဘဝတောပေတံ ‘‘ပဟာနဝိနယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ပဟာနဝိနယောပိ ပဉ္စဓာ ဘိဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝမယံ သင်္ခေပတော ဒုဝိဓော၊ ပဘေဒတော စ ဒသဝိဓော ဝိနယော ဘိန္နသံဝရတ္တာ ပဟာတဗ္ဗဿ စ အပ္ပဟီနတ္တာ ယသ္မာ ဧတဿ အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ နတ္ထိ၊ တသ္မာ အဘာဝတော တဿ အယံ ‘‘အဝိနီတော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ ဧသ နယော သပ္ပုရိသာနံ အဒဿာဝီ သပ္ပုရိသဓမ္မဿ အကောဝိဒေါ သပ္ပုရိသဓမ္မေ အဝိနီတောတိ ဧတ္ထာပိ။ နိန္နာနာကာရဏဉှိ ဧတံ အတ္ထတော။ ယထာဟ – ‘‘ယေဝ တေ အရိယာ၊ တေဝ တေ သပ္ပုရိသာ။ ယေဝ တေ သပ္ပုရိသာ၊ တေဝ တေ အရိယာ။ ယောဝ သော အရိယာနံ ဓမ္မော၊ သောဝ သော သပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မော။ ယောဝ သော သပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မော၊ သောဝ သော အရိယာနံ ဓမ္မော။ ယေဝ တေ အရိယဝိနယာ၊ တေဝ တေ သပ္ပုရိသဝိနယာ။ ယေဝ တေ သပ္ပုရိသဝိနယာ၊ တေဝ တေ အရိယဝိနယာ။ အရိယေတိ ဝါ သပ္ပုရိသေတိ ဝါ၊ အရိယဓမ္မေတိ ဝါ သပ္ပုရိသဓမ္မေတိ ဝါ၊ အရိယဝိနယေတိ ဝါ သပ္ပုရိသဝိနယေတိ ဝါ ဧသေသေ ဧကေ ဧကဋ္ဌေ သမေ သမဘာဂေ တဇ္ဇာတေ တညေဝါ’’တိ။

ကသ္မာ ပန ထေရော အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယာ ကတမေဟိ ဝီသတိယာ အာကာရေဟိ အဘိနိဝေသော ဟောတီတိ ပုစ္ဆိတွာ တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ‘‘ဣဓ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိ ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနံ နိဒ္ဒိသီတိ? ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ တံ အတ္ထံ အာဝိကာတုံ ပဌမံ ပုထုဇ္ဇနံ နိဒ္ဒိသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၃၁။ ဧဝံ ပုထုဇ္ဇနံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ အဘိနိဝေသုဒ္ဒေသံ ဒဿေန္တော ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိအာဒိမာဟ ။ တတ္ထ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ ရူပက္ခန္ဓံ ကသိဏရူပဉ္စ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဒိဋ္ဌိပဿနာယ သမနုပဿတိ။ နိဒ္ဒေသေ ပနဿ ရူပက္ခန္ဓေ အဘိနိဝေသော ပဉ္စက္ခန္ဓာဓိကာရတ္တာ ပါကဋောတိ တံ အဝတွာ ကသိဏရူပမေဝ ‘‘ရူပ’’န္တိ သာမညဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနန္တိ အရူပံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တံ အတ္တာနံ ရူပဝန္တံ သမနုပဿတိ။ အတ္တနိ ဝါ ရူပန္တိ အရူပမေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တသ္မိံ အတ္တနိ ရူပံ သမနုပဿတိ။ ရူပသ္မိံ ဝါ အတ္တာနန္တိ အရူပမေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တံ အတ္တာနံ ရူပသ္မိံ သမနုပဿတိ။

တတ္ထ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ သုဒ္ဓရူပမေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ကထိတံ။ ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ၊ အတ္တနိ ဝါ ရူပံ၊ ရူပသ္မိံ ဝါ အတ္တာနံ၊ ဝေဒနံ အတ္တတော သမနုပဿတိ၊ သညံ၊ သင်္ခါရေ၊ ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ ဣမေသု သတ္တသု ဌာနေသု အရူပံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ကထိတံ။ ဝေဒနာဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ၊ အတ္တနိ ဝါ ဝေဒနံ၊ ဝေဒနာယ ဝါ အတ္တာနန္တိ ဧဝံ စတူသု ခန္ဓေသု တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ ဝသေန ဒွါဒသသု ဌာနေသု ရူပါရူပမိဿကော အတ္တာ ကထိတော။ တာ ပန ဝီသတိပိ ဒိဋ္ဌိယော မဂ္ဂါဝရဏာ၊ န သဂ္ဂါဝရဏာ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝဇ္ဈာ။

ဣဒါနိ တံ နိဒ္ဒိသန္တော ကထံ ရူပန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပထဝီကသိဏန္တိ ပထဝီမဏ္ဍလံ နိဿာယ ဥပ္ပာဒိတံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တသင်္ခါတံ သကလဖရဏဝသေန ပထဝီကသိဏံ။ အဟန္တိ အတ္တာနမေဝ သန္ဓာယ ဂဏှာတိ။ အတ္တန္တိ အတ္တာနံ။ အဒွယန္တိ ဧကမေဝ။ တေလပ္ပဒီပဿာတိ တေလယုတ္တဿ ပဒီပဿ။ ဈာယတောတိ ဇလတော။ ယာ အစ္စိ၊ သော ဝဏ္ဏောတိအာဒိ အစ္စိံ မုဉ္စိတွာ ဝဏ္ဏဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ယာ စ ဒိဋ္ဌိ ယဉ္စ ဝတ္ထူတိ တဒုဘယံ ဧကတော ကတွာ ရူပဝတ္ထုကာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။

အာပေါကသိဏာဒီနိ အာပါဒီနိ နိဿာယ ဥပ္ပာဒိတကသိဏနိမိတ္တာနေဝ။ ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏံ ပန ရူပဇ္ဈာနဿ အာရမ္မဏံ ဟောန္တမ္ပိ အာကာသကသိဏန္တိ ဝုစ္စမာနေ အရူပဇ္ဈာနာရမ္မဏေန ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေန သံကိဏ္ဏံ ဟောတီတိ န ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပါဓိကာရတ္တာ ဝိညာဏကသိဏံ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝါတိ။ ဣဓေကစ္စော ဝေဒနံ သညံ သင်္ခါရေ ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ စတ္တာရော ခန္ဓေ အဘိန္ဒိတွာ ဧကတော ဂဟဏဝသေန ဝုတ္တံ။ သော ဟိ စိတ္တစေတသိကာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ကရဏေ အသမတ္ထတ္တာ သဗ္ဗေ ဧကတော ကတွာ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတိ။ ဣမိနာ ရူပေန ရူပဝါတိ ဧတ္ထ သရီရရူပမ္ပိ ကသိဏရူပမ္ပိ လဗ္ဘတိ။ ဆာယာသမ္ပန္နောတိ ဆာယာယ သမ္ပန္နော အဝိရဠော။ တမေနာတိ ဧတ္ထ ဧန-သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တံ၊ တမေတန္တိ ဝါ အတ္ထော။ ဆာယာဝါတိ ဝိဇ္ဇမာနစ္ဆာယော ။ ရူပံ အတ္တာတိ အဂ္ဂဟိတေပိ ရူပံ အမုဉ္စိတွာ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပန္နတ္တာ ရူပဝတ္ထုကာတိ ဝုတ္တံ။

အတ္တနိ ရူပံ သမနုပဿတီတိ သရီရရူပဿ ကသိဏရူပဿ စ စိတ္တနိဿိတတ္တာ တသ္မိံ အရူပသမုဒါယေ အတ္တနိ တံ ရူပံ သမနုပဿတိ။ အယံ ဂန္ဓောတိ ဃာယိတဂန္ဓံ အာဟ။ ဣမသ္မိံ ပုပ္ဖေတိ ပုပ္ဖနိဿိတတ္တာ ဂန္ဓဿ ဧဝမာဟ။

ရူပသ္မိံ အတ္တာနံ သမနုပဿတီတိ ယတ္ထ ရူပံ ဂစ္ဆတိ၊ တတ္ထ စိတ္တံ ဂစ္ဆတိ။ တသ္မာ ရူပနိဿိတံ စိတ္တံ ဂဟေတွာ တံ အရူပသမုဒါယံ အတ္တာနံ တသ္မိံ ရူပေ သမနုပဿတိ။ ဩဠာရိကတ္တာ ရူပဿ ဩဠာရိကာဓာရံ ကရဏ္ဍကမာဟ။

၁၃၂။ ဣဓေကစ္စောစက္ခုသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနန္တိအာဒီသု ဝိသုံ ဝိသုံ ဝေဒနာယ ဒိဋ္ဌိဂဟဏေ အသတိပိ ဝေဒနာတိ ဧကဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတေ သဗ္ဗာသံ ဝေဒနာနံ အန္တောဂဓတ္တာ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သော ဟိ အနုဘဝနဝသေန ဝေဒနာယ ဩဠာရိကတ္တာ ဝေဒနံယေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတိ။ သညံ သင်္ခါရေ ဝိညာဏံ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ သညာဒယော အရူပဓမ္မေ ရူပဉ္စ ဧကတော ကတွာ ‘‘အတ္တာ’’တိ သမနုပဿတိ။ ဥမ္မတ္တကော ဝိယ ဟိ ပုထုဇ္ဇနော ယထာ ယထာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တထာ တထာ ဂဏှာတိ။

၁၃၃။ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ သညန္တိအာဒီသု သဉ္ဇာနနဝသေန သညာယ ပါကဋတ္တာ သညံ ‘‘အတ္တာ’တိ ဂဏှာတိ။ သေသံ ဝေဒနာယ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၃၄။ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ စေတနန္တိအာဒီသု သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နေသု ဓမ္မေသု စေတနာယ ပဓာနတ္တာ ပါကဋတ္တာ စ စေတနာ ဧဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တာယ ဣတရေပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာဝ ဟောန္တိ။ သော ပန စေတသိကဘာဝဝသေန ပါကဋတ္တာ စေတနံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

၁၃၅။ စက္ခုဝိညာဏန္တိအာဒီသု ဝိဇာနနဝသေန စိတ္တဿ ပါကဋတ္တာ စိတ္တံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတိ။ သေသမေတ္ထာပိ ဝုတ္တနယမေဝ။

အတ္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၃၆။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။ အယံ ပန အပရော နယော – နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကတ္တာ ဒါနဖလံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ ယိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ ယိဋ္ဌန္တိ ခုဒ္ဒကယညော။ ဟုတန္တိ မဟာယညော။ ဒွိန္နမ္ပိ ဖလံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ သုကတဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ဖလံ ဝိပါကောတိ ဒါနဖလဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ သီလာဒီနံ ပုညကမ္မာနံ၊ ပါဏာတိပါတာဒီနံ ပါပကမ္မာနံ ဖလံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ အယံ လောကောတိ ပုရေ ကတေန ကမ္မုနာ။ နတ္ထိ ပရော လောကောတိ ဣဓ ကတေန ကမ္မုနာ။ နတ္ထိ မာတာ၊ နတ္ထိ ပိတာတိ တေသု ကတကမ္မာနံ ဖလံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာတိ ကမ္မဟေတုကံ ဥပပတ္တိံ ပဋိက္ခိပတိ။ နတ္ထိ လောကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ…ပေ… ပဝေဒေန္တီတိ ဣဓလောကပရလောကေ ပဿိတုံ အဘိညာပဋိလာဘာယ ပဋိပဒံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဣဓ ပါဠိယံ ပန နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဝတ္ထူတိ နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဝုစ္စမာနံ ဒါနံ၊ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ဝတ္ထူတိ အတ္ထော ။ ဧဝံဝါဒေါ မိစ္ဆာတိ ဧဝံ နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဝါဒေါ ဝစနံ မိစ္ဆာ ဝိပရီတောတိ အတ္ထော။

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၃၇။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ပန အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယေဝ၊ အညတ္ထ အာဂတပရိယာယဝစနဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သက္ကာယဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သဿတဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၃၈။ သက္ကာယဝတ္ထုကာယ သဿတဒိဋ္ဌိယာတိ ကမ္မဓာရယသမာသော။ ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနန္တိအာဒီနံ ပန္နရသန္နံ ဝစနာနံ အန္တေ သမနုပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော၊ ပါဌော ဝါ။ အညထာ ဟိ န ဃဋီယတီတိ။ ဧဝံ ‘‘ရူပဝန္တံ ဝါ အတ္တာနံ သမနုပဿတီ’’တိ ဧကမေဝ ဒဿေတွာ သေသာ စုဒ္ဒသ သံခိတ္တာ။

သဿတဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၃၉။ သက္ကာယဝတ္ထုကာယဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ ဧဝံ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ ဧကမေဝ ဒဿေတွာ သေသာ စတဿော သံခိတ္တာ။

ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ အန္တဂ္ဂါဟိကာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၀။ အန္တဂ္ဂါဟိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ ပဌမဝါရေ အာကာရပုစ္ဆာ။ ဒုတိယေ အာကာရဂဟဏံ။ တတိယေ အာကာရဝိဿဇ္ဇနံ။ တတ္ထ လောကောတိ အတ္တာ။ သော အန္တောတိ အညမညပဋိပက္ခေသု သဿတုစ္ဆေဒန္တေသု သဿတဂ္ဂါဟေ သဿတန္တော၊ အသဿတဂ္ဂါဟေ ဥစ္ဆေဒန္တော။ ပရိတ္တံ ဩကာသန္တိ သုပ္ပမတ္တံ ဝါ သရာဝမတ္တံ ဝါ ခုဒ္ဒကံ ဌာနံ။ နီလကတော ဖရတီတိ နီလန္တိ အာရမ္မဏံ ကရောတိ။ အယံ လောကောတိ အတ္တာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပရိဝဋုမောတိ သမန္တတော ပရိစ္ဆေဒဝါ။ အန္တသညီတိ အန္တဝါတိသညီ။ အန္တော အဿ အတ္ထီတိ အန္တောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယံ ဖရတီတိ ယံ ကသိဏရူပံ ဖရတိ။ တံ ဝတ္ထု စေဝ လောကော စာတိ တံ ကသိဏရူပံ အာရမ္မဏဉ္စေဝ အာလောကိယဋ္ဌေန လောကော စ။ ယေန ဖရတီတိ ယေန စိတ္တေန ဖရတိ။ သော အတ္တာ စေဝ လောကော စာတိ အတ္တာနမပေက္ခိတွာ ပုလ္လိင်္ဂံ ကတံ၊ တံ စိတ္တံ အတ္တာ စေဝ အာလောကနဋ္ဌေန လောကော စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အန္တဝါတိ အန္တော။ ဩကာသကတော ဖရတီတိ အာလောကကသိဏဝသေန တေဇောကသိဏဝသေန ဩဒါတကသိဏဝသေန ဝါ ဩဘာသောတိ ဖရတိ။ နီလာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ပဘဿရကသိဏာနံယေဝ ဂဟိတတ္တာ ပထဝီအာပေါဝါယောကသိဏဝသေန အတ္တာဘိနိဝေသော န ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဝိပုလံ ဩကာသန္တိ ခလမဏ္ဍလမတ္တာဒိဝသေန မဟန္တံ ဌာနံ။ အနန္တဝါတိ ဝုဒ္ဓအနန္တဝါ။ အပရိယန္တောတိ ဝုဒ္ဓအပရိယန္တော။ အနန္တသညီတိ အနန္တောတိသညီ။ တံ ဇီဝန္တိ သော ဇီဝေါ။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော။ ဇီဝေါတိ စ အတ္တာ ဧဝ။ ရူပါဒီနိ ပဉ္စပိ ပရိဝဋုမဋ္ဌေန သရီရံ။ ဇီဝံ န သရီရန္တိ အတ္တသင်္ခါတော ဇီဝေါ ရူပသင်္ခါတံ သရီရံ န ဟောတိ။ ဧသ နယော ဝေဒနာဒီသု။ တထာဂတောတိ သတ္တော။ အရဟန္တိ ဧကေ။ ပရံ မရဏာတိ မရဏတော ဥဒ္ဓံ၊ ပရလောကေတိ အတ္ထော။ ရူပံ ဣဓေဝ မရဏဓမ္မန္တိ အတ္တနော ပါကဋက္ခန္ဓသီသေန ပဉ္စက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏံ၊ တံ ဣမသ္မိံယေဝ လောကေ နဿနပကတိကန္တိ အတ္ထော။ သေသက္ခန္ဓေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကာယဿ ဘေဒါတိ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတဿ ကာယဿ ဘေဒတော ပရံ။ ဣမိနာ ဝစနေန ‘‘ပရံ မရဏာ’’တိ ဧတဿ ဥဒ္ဒေသဿ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဟောတိပီတိအာဒီသု ဟောတီတိ မူလပဒံ။ စတူသုပိ အပိ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ တိဋ္ဌတီတိ သဿတတ္တာ တိဋ္ဌတိ၊ န စဝတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဟောတီ’’တိ ပဒဿ ဝါ အတ္ထဝိသေသနတ္ထံ ‘‘တိဋ္ဌတီ’’တိ ပဒံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇယောနိပဝေသဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ၊ နိဗ္ဗတ္တတီတိ သံသေဒဇဩပပါတိကယောနိပဝေသဝသေန နိဗ္ဗတ္တတိ နာမာတိ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီတိ ပဗန္ဓာဘာဝဝသေန။ ဝိနဿတီတိ ဘင်္ဂဝသေန။ န ဟောတိ ပရံ မရဏာတိ ပုရိမပဒါနံ အတ္ထဝိဝရဏံ၊ စုတိတော ဥဒ္ဓံ န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဟောတိ စ န စ ဟောတီတိ ဧကစ္စသဿတိကာနံ ဒိဋ္ဌိ၊ ဧကေန ပရိယာယေန ဟောတိ၊ ဧကေန ပရိယာယေန န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဇီဝဘာဝေန ဟောတိ၊ ပုဗ္ဗဇီဝဿ အဘာဝေန န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီတိ အမရာဝိက္ခေပိကာနံ ဒိဋ္ဌိ၊ ဟောတီတိ စ နေဝ ဟောတိ၊ န ဟောတီတိ စ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အနုဝါဒဘယာ မုသာဝါဒဘယာ စ မန္ဒတ္တာ မောမူဟတ္တာ စ ပုဗ္ဗဝုတ္တနယဿ ပဋိက္ခေပမတ္တံ ကရောတိ။ ဣမေဟိ ပညာသာယ အာကာရေဟီတိ ယထာဝုတ္တာနံ ဒသန္နံ ပဉ္စကာနံ ဝသေန ပညာသာယ အာကာရေဟီတိ။

အန္တဂ္ဂါဟိကာဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၁။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာနုဒိဋ္ဌီသု သဿတံ ဝဒန္တီတိ သဿတဝါဒါ။ အထ ဝါ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ ဒိဋ္ဌိဂတဿေတံ အဓိဝစနံ။ သဿတန္တိ ဝါဒေါပိ သဿတယောဂေန သဿတော၊ သဿတော ဝါဒေါ ဧတေသန္တိ သဿတဝါဒါ။ တထာ ဧကစ္စံ သဿတန္တိ ဝါဒေါ ဧကစ္စသဿတော၊ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဧကစ္စသဿတိကာ။ တထာ အန္တဝါ၊ အနန္တဝါ၊ အန္တဝါ စ အနန္တဝါ စ၊ နေဝန္တဝါ နာနန္တဝါတိ ပဝတ္တော ဝါဒေါ အန္တာနန္တော၊ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ အန္တာနန္တိကာ။ န မရတီတိ အမရာ။ ကာ သာ? ‘‘ဧဝမ္ပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၆၂-၆၃) နယေန ပရိယန္တရဟိတဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဒိဋ္ဌိ စေဝ ဝါစာ စ။ ဝိဝိဓော ခေပေါ ဝိက္ခေပေါ၊ အမရာယ ဒိဋ္ဌိယာ၊ ဝါစာယ ဝါ ဝိက္ခေပေါ အမရာဝိက္ခေပေါ၊ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ အမရာဝိက္ခေပိကာ။ အပရော နယော – အမရာ နာမ မစ္ဆဇာတိ ၊ သာ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနာဒိဝသေန ဥဒကေ သန္ဓာဝမာနာ ဂဟေတုံ န သက္ကာ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝံ အယမ္ပိ ဝါဒေါ ဣတော စိတော စ သန္ဓာဝတိ၊ ဂါဟံ န ဥပဂစ္ဆတီတိ အမရာဝိက္ခေပေါတိ ဝုစ္စတိ၊ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ အမရာဝိက္ခေပိကာ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နောတိ အကာရဏသမုပ္ပန္နော အတ္တာ စ လောကော စာတိ ဒဿနံ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နံ၊ တံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ။

ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၂။ သညိံ ဝဒန္တီတိ သညီဝါဒါ။ အသညိံ ဝဒန္တီတိ အသညီဝါဒါ။ နေဝသညီနာသညိံ ဝဒန္တီတိ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ။ အထ ဝါ သညီတိ ပဝတ္တော ဝါဒေါ သညီဝါဒေါ၊ သော ယေသံ အတ္ထီတိ တေ သညီဝါဒါ၊ တထာ အသညီဝါဒါ၊ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ စ။ ဥစ္ဆေဒံ ဝဒန္တီတိ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ပစ္စက္ခဓမ္မော၊ တတ္ထ တတ္ထ ပဋိလဒ္ဓအတ္တဘာဝဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ နိဗ္ဗာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနံ၊ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဒုက္ခဝူပသမောတိ အတ္ထော၊ တံ ဝဒန္တီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ဝိတ္ထာရိယမာနေ သာဋ္ဌကထံ သကလံ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တံ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ သတိ အတိပပဉ္စော ဟောတီတိ န ဝိတ္ထာရိတော။ တဒတ္ထိကေဟိ တံ အပေက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။

အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀-၁၂။ သညောဇနိကာဒိဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၃။ ယသ္မာ သညောဇနိကာ ဒိဋ္ဌိ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသာဓာရဏာ၊ တသ္မာ တဿာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသညောဇနတ္တာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသာဓာရဏော အတ္ထော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနေဝ။

၁၄၄။ မာနဝိနိဗန္ဓဒိဋ္ဌီသု စက္ခု အဟန္တိ အဘိနိဝေသပရာမာသောတိ မာနပုဗ္ဗကော အဘိနိဝေသပရာမာသော။ န ဟိ ဒိဋ္ဌိ မာနသမ္ပယုတ္တာ ဟောတိ။ တေနေဝ စ မာနဝိနိဗန္ဓာတိ ဝုတ္တံ၊ မာနပဋိဗန္ဓာ မာနမူလကာတိ အတ္ထော။

၁၄၅။ စက္ခု မမန္တိ အဘိနိဝေသပရာမာသောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘မမာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မမ’’န္တိ အနုနာသိကာဂမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အဟ’’န္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာယ ရူပါဒီနိပိ အဇ္ဈတ္တိကာနေဝ။ န ဟိ ကသိဏရူပံ ဝိနာ ဗာဟိရာနိ ‘‘အဟ’’န္တိ ဂဏှာတိ။ ‘‘မမ’’န္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာယ ပန ဗာဟိရာနိပိ လဗ္ဘန္တိ။ ဗာဟိရာနိပိ ဟိ ‘‘မမ’’န္တိ ဂဏှာတိ။ ယသ္မာ ပန ဒုက္ခာ ဝေဒနာ အနိဋ္ဌတ္တာ မာနဝတ္ထု န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဆ ဝေဒနာ တာသံ မူလပစ္စယာ ဆ ဖဿာ စ န ဂဟိတာ။ သညာဒယော ပန ဣဓ ပစ္ဆိန္နတ္တာ န ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သံယောဇနိကာဒိဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၆။ အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယေဝ။ အတ္တာတိ ဝါဒေန ပဋိသံယုတ္တတ္တာ ပုန ဧဝံ ဝုတ္တာ။

အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၄။ လောကဝါဒပဋိသံယုတ္တဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၇။ အတ္တာ စ လောကော စာတိ သော ဧဝ အတ္တာ စ အာလောကနဋ္ဌေန လောကော စာတိ အတ္ထော။ သဿတောတိ သဿတဝါဒါနံ ဒိဋ္ဌိ။ အသဿတောတိ ဥစ္ဆေဒဝါဒါနံ။ သဿတော စ အသဿတော စာတိ ဧကစ္စသဿတိကာနံ။ နေဝ သဿတော နာသဿတောတိ အမရာဝိက္ခေပိကာနံ။ အန္တဝါတိ ပရိတ္တကသိဏလာဘီနံ တက္ကိကာနဉ္စ နိဂဏ္ဌာဇီဝိကာနဉ္စ။ အထ ဝါ ဥစ္ဆေဒဝါဒိနော ‘‘သတ္တော ဇာတိယာ ပုဗ္ဗန္တဝါ၊ မရဏေန အပရန္တဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ ‘‘သတ္တော ဇာတိယာ ပုဗ္ဗန္တဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အနန္တဝါတိ အပ္ပမာဏကသိဏလာဘီနံ။ သဿတဝါဒိနော ပန ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာ နတ္ထိ၊ တေန အနန္တဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ ‘‘အပရန္တေန အနန္တဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

အန္တဝါစ အနန္တဝါ စာတိ ဥဒ္ဓမဓော အဝဍ္ဎိတွာ တိရိယံ ဝဍ္ဎိတကသိဏာနံ။ နေဝ အန္တဝါ န အနန္တဝါတိ အမရာဝိက္ခေပိကာနံ။

လောကဝါဒပဋိသံယုတ္တဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၅-၁၆။ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၈။ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌီနံ ယထာဝုတ္တဒိဋ္ဌိတော ဝိသုံ အဘိနိဝေသာဘာဝတော ဝိသုံ နိဒ္ဒေသံ အကတွာ ယထာဝုတ္တဒိဋ္ဌီနံယေဝ ဝသေန ‘‘ဩလီယနံ အတိဓာဝန’’န္တိ ဧကေကံ အာကာရံ နိဒ္ဒိသိတုံ ပုစ္ဆံ အကတွာ စ ဩလီယနာဘိနိဝေသော ဘဝဒိဋ္ဌိ၊ အတိဓာဝနာဘိနိဝေသော ဝိဘဝဒိဋ္ဌီတိ အာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဘဝနိရောဓာယ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ စိတ္တံ န ပက္ခန္ဒတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၄၉) ဝုတ္တဩလီယနာဘိနိဝေသော၊ သဿတသညာယ နိဗ္ဗာနတော သင်္ကောစနာဘိနိဝေသောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဘဝေနေဝ ခေါ ပနေကေ အဋ္ဋီယမာနာ ဟရာယမာနာ ဇိဂုစ္ဆမာနာ ဝိဘဝံ အဘိနန္ဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တအတိဓာဝနာဘိနိဝေသော၊ ဥစ္ဆေဒသညာယ နိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါတိက္ကမနာဘိနိဝေသောတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ တာဝ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော သဗ္ဗဒိဋ္ဌီသု ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ အဿာဒဒိဋ္ဌိယာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ အဿာဒဒိဋ္ဌိကာ သဿတံ ဝါ ဥစ္ဆေဒံ ဝါ နိဿာယ ‘‘နတ္ထိ ကာမေသု ဒေါသော’’တိ ဂဏှန္တိ၊ တသ္မာ ပဉ္စတိံသာကာရာပိ အဿာဒဒိဋ္ဌိယော သိယာ ဘဝဒိဋ္ဌိယော၊ သိယာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဧကေကာပိ ဒိဋ္ဌိယော သဿတဂ္ဂါဟဝသေန ဘဝဒိဋ္ဌိယော ဘဝေယျုံ၊ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟဝသေန ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော ဘဝေယျုန္တိ အတ္ထော။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယာ ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတိ၊ ဝေဒနံ… သညံ… သင်္ခါရေ… ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ ပဉ္စသု ရူပါဒိတော အတ္တနော အနညတ္တာ တေသု ဥစ္ဆိန္နေသု အတ္တာ ဥစ္ဆိန္နောတိ ဂဟဏတော ပဉ္စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ သေသေသု ပဉ္စဒသသု ဌာနေသု ရူပါဒိတော အတ္တနော အညတ္တာ တေသု ဥစ္ဆိန္နေသုပိ ‘‘အတ္တာ သဿတောတိ ဂဟဏတော ပန္နရသ ဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ‘‘သဗ္ဗာဝ တာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော’’တိ ဥစ္ဆေဒဝသေန ပဝတ္တတ္တာ အန္တဝါနန္တဝါဒိဋ္ဌီသု ပရိတ္တာရမ္မဏအပ္ပမာဏာရမ္မဏဈာနလာဘိနော ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ရူပဓာတုယာ စဝိတွာ သတ္တေ အညတ္ထ ဥပပန္နေ ပဿိတွာ ဘဝဒိဋ္ဌိံ အပဿိတွာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိံ ဂဏှန္တိ။ တသ္မာ တတ္ထ သိယာ ဘဝဒိဋ္ဌိယော၊ သိယာဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ ဟောတိ စ န စ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ဟောတိ စာတိ ဘဝဒိဋ္ဌိ၊ န စ ဟောတီတိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ။ နေဝ ဟောတိ န န ဟောတီတိ ဧတ္ထ နေဝ ဟောတီတိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ၊ န န ဟောတီတိ ဘဝဒိဋ္ဌိ။ တသ္မာ တတ္ထ ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိယာ ဧကစ္စသဿတိကာ သဿတဉ္စ ပညပေန္တိ၊ အသဿတဉ္စ ပညပေန္တိ။ တသ္မာ သာ ဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဟောတိ။ စတ္တာရော အန္တာနန္တိကာ အန္တာနန္တံ အတ္တာနံ ပညပေန္တိ ။ တသ္မာ သာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိသဒိသာ ဘဝဒိဋ္ဌိ စ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ စ။ စတ္တာရော အမရာဝိက္ခေပိကာ ဘဝဒိဋ္ဌိံ ဝါ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိံ ဝါ နိဿာယ ဝါစာဝိက္ခေပံ အာပဇ္ဇန္တိ၊ အဝသေသာ ပန ဘဝဒိဋ္ဌိယောဝ။ တသ္မာ တေ တေ သန္ဓာယ ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိယာ သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယော၊ အဝသေသာ ဘဝဒိဋ္ဌိယော။ တသ္မာ တေ တေ သန္ဓာယ ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သညောဇနိကဒိဋ္ဌိယာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌီနံ ဝသေန ‘‘သိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဟန္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာယ ဒိဋ္ဌိယာ စက္ခာဒီနံ အဟန္တိ ဂဟိတတ္တာ တေသံ ဝိနာသေ အတ္တာ ဝိနဋ္ဌော ဟောတီတိ သဗ္ဗာဝ တာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယော ဝိယ မမန္တိ မာနဝိနိဗန္ဓာယ ဒိဋ္ဌိယာ စက္ခာဒိတော အတ္တနော အညတ္တာ တေသံ ဝိနာသေပိ အတ္တာ န ဝိနဿတီတိ သဗ္ဗာဝ တာ ဘဝဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ။ လောကဝါဒပဋိသံယုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၄၇) နယေန ဝုတ္တတ္တာ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိ ပါကဋာယေဝ။ ဧတ္တာဝတာ အဿာဒဒိဋ္ဌာဒိကာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိပရိယောသာနာ သောဠသ ဒိဋ္ဌိယော တီဏိသတဉ္စ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ စ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ စ အတ္တဝါဒပဋိသညုတ္တာ ဒိဋ္ဌိ စ အတ္ထတော ဧကာ ပရိယာယေန တိဝိဓာ ဝုတ္တာ။ သညောဇနိကာ ပန ဒိဋ္ဌိ အဝတ္ထာဘေဒေန သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။

ဣဒါနိ သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယော အဿာဒဒိဋ္ဌိယောတိအာဒိ အညေန ပရိယာယေန ယထာယောဂံ ဒိဋ္ဌိသံသန္ဒနာ။ တတ္ထ သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယောတိ ယထာဝုတ္တာ အနဝသေသာ ဒိဋ္ဌိယော။ ဒိဋ္ဌိရာဂရတ္တတ္တာ တဏှာဿာဒနိဿိတတ္တာ စ အဿာဒဒိဋ္ဌိယော၊ အတ္တသိနေဟာနုဂတတ္တာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိယော၊ ဝိပရီတဒဿနတ္တာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော၊ ခန္ဓဝတ္ထုကတ္တာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယော၊ ဧကေကဿ အန္တဿ ဂဟိတတ္တာ အန္တဂ္ဂါဟိကာ ဒိဋ္ဌိယော၊ အနတ္ထသံယောဇနိကတ္တာ သညောဇနိကာ ဒိဋ္ဌိယော၊ အတ္တဝါဒေန ယုတ္တတ္တာ အတ္တဝါဒပဋိသံယုတ္တာဒိဋ္ဌိယောတိ ဣမာ သတ္တ ဒိဋ္ဌိယော သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသင်္ဂါဟိကာ၊ သေသာ ပန နဝ ဒိဋ္ဌိယော န သဗ္ဗဒိဋ္ဌိသင်္ဂါဟိကာ။

ဣဒါနိ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တာ သဗ္ဗာဝ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဒွီသုယေဝ ဒိဋ္ဌီသု သင်္ခိပိတွာ သတ္တာနံ ဒိဋ္ဌိဒွယနိဿယံ ဒဿေန္တော ဘဝဉ္စ ဒိဋ္ဌိန္တိဂါထမာဟ။ သဗ္ဗာပိ ဟိ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဘဝဒိဋ္ဌီ ဝါ ဟောန္တိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌီ ဝါ။ ဘဝဉ္စ ဒိဋ္ဌိံ ဝိဘဝဉ္စ ဒိဋ္ဌိန္တိ ဧတ္ထ ပန စ-သဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌိမေဝ သမုစ္စိနောတိ၊ န နိဿယံ။ န ဟိ ဧကော ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိဒွယံ နိဿယတိ။ ယထာဟ – ‘‘ဣတိ ဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိဿိတာ ဝါ သတ္တာ ဟောန္တိ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိသန္နိဿိတာ ဝါ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃)။ တက္ကိကာတိ တက္ကေန ဝဒန္တီတိ တက္ကိကာ။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ သဘာဝပဋိဝေဓပညာယ အဘာဝါ ကေဝလံ တက္ကေန ဝတ္တန္တိ။ ယေပိ စ ဈာနလာဘိနော အဘိညာလာဘိနော ဝါ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှန္တိ၊ တေပိ တက္ကေတွာ ဂဟဏတော တက္ကိကာ ဧဝ။ နိဿိတာသေတိ နိဿိတာတိ အတ္ထော။ ဧကမေဝ ပဒံ၊ ‘‘သေ’’တိ နိပါတမတ္တံ ဝါ။ တေသံ နိရောဓမှိ န ဟတ္ထိ ဉာဏန္တိ ဒိဋ္ဌိနိဿယဿ ကာရဏဝစနမေတံ။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ ယသ္မာ တေသံ ဉာဏံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဧတံ ဒိဋ္ဌိဒွယံ နိဿိတာတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဟိ အတ္ထိ ဉာဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ဟိ-ကာရော ကာရဏောပဒေသေ နိပါတော။ ယတ္ထာယံ လောကော ဝိပရီတသညီတိ ယတ္ထ သုခေ နိရောဓမှိ အယံ သဒေဝကော လောကော ‘‘ဒုက္ခ’’မိတိ ဝိပရီတသညီ ဟောတိ၊ တသ္မိံ နိရောဓမှိ န ဟတ္ထိ ဉာဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုက္ခမိတိ ဝိပရီတသညိတာယ ဣဒံ သုတ္တံ –

‘‘ရူပါ သဒ္ဒါ ရသာ ဂန္ဓာ၊ ဖဿာ ဓမ္မာ စ ကေဝလာ၊

ဣဋ္ဌာ ကန္တာ မနာပါ စ၊ ယာဝတတ္ထီတိ ဝုစ္စတိ။

‘‘သဒေဝကဿ လောကဿ၊ ဧတေ ဝေါ သုခသမ္မတာ၊

ယတ္ထ စေတေ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ တံ နေသံ ဒုက္ခသမ္မတံ။

‘‘သုခန္တိ ဒိဋ္ဌမရိယေဟိ၊ သက္ကာယဿုပရောဓနံ၊

ပစ္စနီကမိဒံ ဟောတိ၊ သဗ္ဗလောကေန ပဿတံ။

‘‘ယံ ပရေ သုခတော အာဟု၊ တဒရိယာ အာဟု ဒုက္ခတော၊

ယံ ပရေ ဒုက္ခတော အာဟု၊ တဒရိယာ သုခတော ဝိဒူ။

‘‘ပဿ ဓမ္မံ ဒုရာဇာနံ၊ သမ္ပမူဠှေတ္ထဝိဒ္ဒသု၊

နိဝုတာနံ တမော ဟောတိ၊ အန္ဓကာရော အပဿတံ။

‘‘သတဉ္စ ဝိဝဋံ ဟောတိ၊ အာလောကော ပဿတာမိဝ၊

သန္တိကေ န ဝိဇာနန္တိ၊ မဂါ ဓမ္မဿကောဝိဒါ။

‘‘ဘဝရာဂပရေတေဟိ၊ ဘဝသောတာနုသာရိဘိ၊

မာရဓေယျာနုပန္နေဟိ၊ နာယံ ဓမ္မော သုသမ္ဗုဓော။

‘‘ကော နု အညတြ အရိယေဘိ၊ ပဒံ သမ္ဗုဒ္ဓုမရဟတိ၊

ယံ ပဒံ သမ္မဒညာယ၊ ပရိနိဗ္ဗန္တိ အနာသဝါ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၇၆၄-၇၇၁)၊

၁၄၉။ ဣဒါနိ သဗ္ဗာသံ ဒိဋ္ဌီနံ ဒိဋ္ဌိဒွယဘာဝံ ဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃာတကဉ္စ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ သုတ္တတော ဒဿေတုကာမော၊ ဒွီဟိ ဘိက္ခဝေတိ သုတ္တံ အာဟရိ။ တတ္ထ ဒေဝါတိ ဗြဟ္မာနောပိ ဝုစ္စန္တိ။ ဩလီယန္တီတိ သင်္ကုစန္တိ။ အတိဓာဝန္တီတိ အတိက္ကမိတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ စက္ခုမန္တောတိ ပညဝန္တော။ စ-သဒ္ဒေါ အတိရေကတ္ထော။ ဘဝါရာမာတိ ဘဝေါ အာရာမော အဘိရမဋ္ဌာနံ ဧတေသန္တိ ဘဝါရာမာ။ ဘဝရတာတိ ဘဝေ အဘိရတာ။ ဘဝသမ္မုဒိတာတိ ဘဝေန သန္တုဋ္ဌာ။ ဒေသိယမာနေတိ တထာဂတေန ဝါ တထာဂတသာဝကေန ဝါ ဒေသိယမာနေ။ န ပက္ခန္ဒတီတိ ဓမ္မဒေသနံ ဝါ ဘဝနိရောဓံ ဝါ န ပဝိသတိ။ န ပသီဒတီတိ တတ္ထ ပသာဒံ န ပါပုဏာတိ။ န သန္တိဋ္ဌတီတိ တတ္ထ န ပတိဋ္ဌာတိ။ နာဓိမုစ္စတီတိ တတ္ထ ဃနဘာဝံ န ပါပုဏာတိ။ ဧတ္တာဝတာ သဿတဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။

အဋ္ဋီယမာနာတိ ဒုက္ခံ ပါပုဏမာနာ။ ဟရာယမာနာတိ လဇ္ဇံ ပါပုဏမာနာ။ ဇိဂုစ္ဆမာနာတိ ဇိဂုစ္ဆံ ပါပုဏမာနာ။ ဝိဘဝံ အဘိနန္ဒန္တီတိ ဥစ္ဆေဒံ ပဋိစ္စ တုဿန္တိ၊ ဥစ္ဆေဒံ ပတ္ထယန္တီတိ ဝါ အတ္ထော။ ကိရာတိ အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော။ ဘောတိ အာလပနမေတံ။ သန္တန္တိ နိဗ္ဗုတံ။ ပဏီတန္တိ ဒုက္ခာဘာဝတော ပဏီတံ၊ ပဓာနဘာဝံ နီတန္တိ ဝါ ပဏီတံ။ ယာထာဝန္တိ ယထာသဘာဝံ။ ဧတ္တာဝတာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။

ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ ဘူတန္တိ ဟေတုတော သဉ္ဇာတံ ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတံ ဒုက္ခံ။ ဘူတတော ပဿတီတိ ဣဒံ ဘူတံ ဒုက္ခန္တိ ပဿတိ။ နိဗ္ဗိဒါယာတိ ဝိပဿနတ္ထာယ။ ဝိရာဂါယာတိ အရိယမဂ္ဂတ္ထာယ။ နိရောဓာယာတိ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ။ ပဋိပန္နော ဟောတီတိ တဒနုရူပံ ပဋိပဒံ ပဋိပန္နော ဟောတိ။ ဧဝံ ပဿန္တီတိ ဣမိနာ ပကာရေန ပုဗ္ဗဘာဂေ လောကိယဉာဏေန၊ ပဋိဝေဓကာလေ လောကုတ္တရဉာဏေန ပဿန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ။

ဣဒါနိ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ တဿာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အာနိသံသံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ယော ဘူတံ ဘူတတော ဒိသွာတိ ဒုက္ခံ ပရိညာဘိသမယေန အဘိသမေတွာတိ အတ္ထော။ ဘူတဿ စ အတိက္ကမန္တိ နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေန အဘိသမေတွာတိ အတ္ထော။ ယထာဘူတေဓိမုစ္စတီတိ မဂ္ဂဘာဝနာဘိသမယဝသေန ယထာသဘာဝေ နိရောဓေ ‘‘ဧတံ သန္တံ၊ ဧတံ ပဏီတ’’န္တိ အဓိမုစ္စတိ။ ဘဝတဏှာ ပရိက္ခယာတိ သမုဒယဿ ပဟာနေနာတိ အတ္ထော။ အသတိပိ စေတ္ထ သစ္စာနံ နာနာဘိသမယတ္တေ ‘‘ဒိသွာ’’တိ ပုဗ္ဗကာလိကဝစနံ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ပုဗ္ဗံ ပဿိတွာ ပစ္ဆာ အဓိမုစ္စတိ။ စတုသစ္စာဘိသမယော သမာနကာလမေဝ ဟောတိ။ သမာနကာလေပိ ဝါ ပုဗ္ဗကာလိကာနိ ပဒါနိ ဘဝန္တီတိ န ဒေါသော။ သဝေတိ ဧကံသေန သော အရဟံ။ ဘူတပရိညာတောတိ ဒုက္ခံ ပရိညာတဝါ။ ဝီတတဏှောတိ ဝိဂတတဏှော။ ဘဝါဘဝေတိ ခုဒ္ဒကေ စ မဟန္တေ စ ဘဝေ။ ဝုဒ္ဓိအတ္ထေပိ ဟိ အ-ကာရဿ သမ္ဘဝတော အဘဝေါတိ မဟာဘဝေါ။ သော ပန ခုဒ္ဒကမဟန္တဘာဝေါ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ဘဝေတိ သဿတေ။ အဘဝေတိ ဥစ္ဆေဒေ။ တဒုဘယေပိ ဒိဋ္ဌိရာဂါဘာဝေန ဝီတတဏှော။ ဘူတဿ ဝိဘဝါတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ သမုစ္ဆေဒါ။ နာဂစ္ဆတိ ပုနဗ္ဘဝန္တိ အရဟတော ပရိနိဗ္ဗာနံ ဝုတ္တံ။

၁၅၀။ တယော ပုဂ္ဂလာတိအာဒိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဂရဟဏတ္ထံ သမ္မာဒိဋ္ဌိကပသံသနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိရူပဘာဝံ ပန္နာ ဂတာ ဒိဋ္ဌိ ဧတေသန္တိ ဝိပန္နဒိဋ္ဌီ။ သုန္ဒရဘာဝံ ပန္နာ ဂတာ ဒိဋ္ဌိ ဧတေသန္တိ သမ္ပန္နဒိဋ္ဌီ။ တိတ္ထိယောတိ တိတ္ထံ ဝုစ္စတိ ဒိဋ္ဌိ၊ တံ ပဋိပန္နတ္တာ တိတ္ထေ သာဓု၊ တိတ္ထံ ယဿ အတ္ထီတိ ဝါ တိတ္ထိယော။ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတော။ တိတ္ထိယသာဝကောတိ တေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိမာပန္နော ဂဟဋ္ဌော။ ယော စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကောတိ တဒုဘယဘာဝံ အနုပဂန္တွာ ယာယ ကာယစိ ဒိဋ္ဌိယာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော။

တထာဂတောတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟိတော။ တထာဂတသာဝကောတိ မဂ္ဂပ္ပတ္တော ဖလပ္ပတ္တော စ။ ယော စ သမ္မာဒိဋ္ဌိကောတိ တဒုဘယဝိနိမုတ္တော လောကိယသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိကော။

ဂါထာသု ကောဓနောတိ ယော အဘိဏှံ ကုဇ္ဈတိ၊ သော။ ဥပနာဟီတိ တမေဝ ကောဓံ ဝဍ္ဎေတွာ ဥပနန္ဓနသီလော။ ပါပမက္ခီတိ လာမကဘူတမက္ခဝါ။ မာယာဝီတိ ကတပါပပဋိစ္ဆာဒနဝါ။ ဝသလောတိ ဟီနဇစ္စော။ ဝိသုဒ္ဓါတိ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယာ ဝိသုဒ္ဓါ။ သုဒ္ဓတံ ဂတောတိ မဂ္ဂဖလသင်္ခါတံ သုဒ္ဓဘာဝံ ဂတော။ မေဓာဝီတိ ပညဝါ။ ဣမာယ ဂါထာယ လောကုတ္တရသမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ဧဝ ထောမိတော။

ဝိပန္နဒိဋ္ဌိယော သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိယောတိ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရံ ပဟာယ ဓမ္မမေဝ ဂရဟန္တော ထောမေန္တော စ အာဟ။ ဧတံ မမာတိ တဏှာမညနဝသေန ဒိဋ္ဌိ။ ဧသောဟမသ္မီတိ မာနမညနမူလိကာ ဒိဋ္ဌိ။ ဧသော မေ အတ္တာတိ ဒိဋ္ဌိမညနမေဝ။

ဧတံမမာတိ ကာ ဒိဋ္ဌီတိအာဒီဟိ တိဿန္နံ ဝိပန္နဒိဋ္ဌီနံ ဝိဘာဂဉ္စ ဂဏနဉ္စ ကာလသင်္ဂဟဉ္စ ပုစ္ဆိတွာ ဝိဿဇ္ဇနံ ကတံ။ တတ္ထ ကာ ဒိဋ္ဌီတိ အနေကာသု ဒိဋ္ဌီသု ကတမာ ဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။ ကတမန္တာနုဂ္ဂဟိတာတိ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တသင်္ခါတကာလဒွယေ ကတမေန ကာလေန အနုဂ္ဂဟိတာ၊ အနုဗဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ ပရာမသန္တော ‘‘ဧတံ မမ အဟောသိ၊ ဧဝံ မမ အဟောသိ၊ ဧတ္တကံ မမ အဟောသီ’’တိ အတီတံ ဝတ္ထုံ အပဒိသိတွာ ပရာမသတိ၊ တသ္မာ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗန္တာနုဂ္ဂဟိတာ စ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ ယသ္မာ ‘‘ဧသောဟမသ္မီ’’တိ ပရာမသန္တော ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဝါ ဝတေန ဝါ တပေန ဝါ ဗြဟ္မစရိယေန ဝါ ဧသောသ္မိ ဝိသုဇ္ဈိဿာမီ’’တိ အနာဂတဖလံ ဥပါဒါယ ပရာမသတိ၊ တသ္မာ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။ အပရန္တာနုဂ္ဂဟိတာ စ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ ယသ္မာ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ပရာမသန္တော အတီတာနာဂတံ ဥပါဒိန္နသန္တတိံ ဥပါဒါယ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ပရာမသတိ၊ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝသေန စ ပရာမသတိ၊ တသ္မာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာနုဂ္ဂဟိတာ စ တာ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ ယသ္မာ ပန သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခါယေဝ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ၊ သက္ကာယဒိဋ္ဌိသမုဂ္ဃာတေနေဝ စ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော သမုဂ္ဃာတံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခေန ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနီတိ ဝုတ္တာ၊ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိဒွါရေန ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခါနီတိ ပါဌော သုန္ဒရတရော။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ပမုခါ အာဒိ ဧတေသန္တိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခါနိ။ ကာနိ တာနိ? ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ။

‘‘ကာ ဒိဋ္ဌီ’’တိ ပုစ္ဆာယ ဝီသတိဝတ္ထုကာ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ၊ ဝီသတိဝတ္ထုကာ သက္ကာယဒိဋ္ဌီတိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ‘‘ကတိ ဒိဋ္ဌိယော’’တိ ပုစ္ဆာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပမုခါနိ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနီတိ ဝိဿဇ္ဇနံ။ သာယေဝ ပန သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ဝစနသာမညေန အတ္တာနုဒိဋ္ဌီတိ ဝုတ္တာ။ တဿာ ဝုတ္တာယ အတ္တဝါဒပဋိသညုတ္တာ ဒိဋ္ဌိပိ ဝုတ္တာယေဝ ဟောတိ။

၁၅၁။ ယေ ကေစိ၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒိသုတ္တာဟရဏံ သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိပုဂ္ဂလသမ္ဗန္ဓေန သမ္ပန္နဒိဋ္ဌိပုဂ္ဂလဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ ကတံ။ တတ္ထ နိဋ္ဌံ ဂတာတိ မဂ္ဂဉာဏဝသေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါတိ နိစ္ဆယံ ဂတာ၊ နိဗ္ဗေမတိကာတိ အတ္ထော။ နိဋ္ဌာဂတာတိ ပါဌော သမာသပဒံ ဟောတိ၊ အတ္ထော ပန သောယေဝ။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နာတိ ဒိဋ္ဌိယာ သုန္ဒရဘာဝံ ဂတာ။ ဣဓ နိဋ္ဌာတိ ဣမိဿာ ကာမဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာနံ။ ဣဓ ဝိဟာယ နိဋ္ဌာတိ ဣမံ ကာမဘဝံ ဝိဇဟိတွာ သုဒ္ဓါဝါသဗြဟ္မလောကေ ပရိနိဗ္ဗာနံ။ သတ္တက္ခတ္တုပရမဿာတိ သတ္တက္ခတ္တုံပရမာ သတ္တဝါရပရမာ ဘဝူပပတ္တိ အတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏံ အဿ၊ တတော ပရံ အဋ္ဌမံ ဘဝံ နာဒိယတီတိ သတ္တက္ခတ္တုပရမော။ တဿ သတ္တက္ခတ္တုပရမဿ သောတာပန္နဿ။ ကောလံကောလဿာတိ ကုလတော ကုလံ ဂစ္ဆတီတိ ကောလံကောလော။ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယတော ဟိ ပဋ္ဌာယ နီစေ ကုလေ ဥပပတ္တိ နာမ နတ္ထိ၊ မဟာဘောဂကုလေသုယေဝ နိဗ္ဗတ္တတီတိ အတ္ထော။ တဿ ကောလံကောလဿ သောတာပန္နဿ။ ဧကဗီဇိဿာတိ ခန္ဓဗီဇံ နာမ ကထိတံ။ ယဿ ဟိ သောတာပန္နဿ ဧကံယေဝ ခန္ဓဗီဇံ အတ္ထိ၊ ဧကံ အတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏံ၊ သော ဧကဗီဇီ နာမ။ တဿ ဧကဗီဇိဿ သောတာပန္နဿ။ ဘဂဝတာ ဂဟိတနာမဝသေနေဝေတာနိ ဧတေသံ နာမာနိ။ ဧတ္တကဉှိ ဌာနံ ဂတော သတ္တက္ခတ္တုပရမော နာမ ဟောတိ၊ ဧတ္တကံ ကောလံကောလော၊ ဧတ္တကံ ဧကဗီဇီတိ ဘဂဝတာ ဧတေသံ နာမံ ဂဟိတံ။ ဘဂဝါ ဟိ ‘‘အယံ ဧတ္တကံ ဌာနံ ဂမိဿတိ၊ အယံ ဧတ္တကံ ဌာနံ ဂမိဿတီ’’တိ ဉတွာ တေသံ တာနိ တာနိ နာမာနိ အဂ္ဂဟေသိ။ မုဒုပညော ဟိ သောတာပန္နော သတ္တ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တေန္တော သတ္တက္ခတ္တုပရမော နာမ၊ မဇ္ဈိမပညော ပရံ ဆဋ္ဌံ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေန္တော ကောလံကောလော နာမ ၊ တိက္ခပညော ဧကံ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တေန္တော ဧကဗီဇီ နာမ။ တံ ပနေတံ တေသံ မုဒုမဇ္ဈိမတိက္ခပညတံ ပုဗ္ဗဟေတု နိယမေတိ။ ဣမေ တယောပိ သောတာပန္နာ ကာမဘဝဝသေန ဝုတ္တာ၊ ရူပါရူပဘဝေ ပန ဗဟုကာပိ ပဋိသန္ဓိယော ဂဏှန္တိ။ သကဒါဂါမိဿာတိ ပဋိသန္ဓိဝသေန သကိံ ကာမဘဝံ အာဂစ္ဆတီတိ သကဒါဂါမီ။ တဿ သကဒါဂါမိဿ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အရဟာတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အရဟာ။ အရဟန္တိပိ ပါဌော။ ဣဓ နိဋ္ဌာတိ ကာမဘဝံ သံသရန္တေယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ရူပါရူပဘဝေ ဥပ္ပန္နာ ပန အရိယာ ကာမဘဝေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယန္တိ။

အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိဿာတိ အာယုဝေမဇ္ဈဿ အန္တရာယေဝ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယနတော အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ။ သော ပန ဥပ္ပန္နသမနန္တရာ ပရိနိဗ္ဗာယီ၊ အာယုဝေမဇ္ဈံ အပ္ပတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီ၊ အာယုဝေမဇ္ဈံ ပတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ တိဝိဓော ဟောတိ။ တဿ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယိဿ အနာဂါမိနော။ ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယိဿာတိ အာယုဝေမဇ္ဈံ အတိက္ကမိတွာ ဝါ ကာလကိရိယံ ဥပဂန္တွာ ဝါ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယန္တဿ အနာဂါမိနော။ အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိဿာတိ အသင်္ခါရေန အပ္ပယောဂေန အဓိမတ္တပ္ပယောဂံ အကတွာဝ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယနဓမ္မဿ အနာဂါမိနော။ သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိဿာတိ သသင်္ခါရေန ဒုက္ခေန ကသိရေန အဓိမတ္တပ္ပယောဂံ ကတွာဝ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗာယနဓမ္မဿ အနာဂါမိနော။ ဥဒ္ဓံသောတဿ အကနိဋ္ဌဂါမိနောတိ ဥဒ္ဓံဝါဟိဘာဝေန ဥဒ္ဓမဿ တဏှာသောတံ ဝဋ္ဋသောတံ ဝါတိ ဥဒ္ဓံသောတော၊ ဥဒ္ဓံ ဝါ ဂန္တွာ ပဋိလဘိတဗ္ဗတော ဥဒ္ဓမဿ မဂ္ဂသောတန္တိ ဥဒ္ဓံသောတော၊ အကနိဋ္ဌံ ဂစ္ဆတီတိ အကနိဋ္ဌဂါမီ။ တဿ ဥဒ္ဓံသောတဿ အကနိဋ္ဌဂါမိနော အနာဂါမိဿ။ အယံ ပန အနာဂါမီ စတုပ္ပဘေဒေါ – ယော အဝိဟတော ပဋ္ဌာယ စတ္တာရော ဗြဟ္မလောကေ သောဓေတွာ အကနိဋ္ဌံ ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ အယံ ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ယော ဟေဋ္ဌာ တယော ဗြဟ္မလောကေ သောဓေတွာ သုဒဿီဗြဟ္မလောကေ ဌတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ အယံ ဥဒ္ဓံသောတော န အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ယော ဣတော အကနိဋ္ဌမေဝ ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ အယံ န ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမ။ ယော ဟေဋ္ဌာ စတူသု ဗြဟ္မလောကေသု တတ္ထ တတ္ထေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ အယံ န ဥဒ္ဓံသောတော န အကနိဋ္ဌဂါမီ နာမာတိ။ ဣမေ ပဉ္စ အနာဂါမိနော သုဒ္ဓါဝါသံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ။ အနာဂါမိနော ပန ရူပရာဂါရူပရာဂါနံ အပ္ပဟီနတ္တာ အာကင်္ခမာနာ သေသရူပါရူပဘဝေသုပိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ သုဒ္ဓါဝါသေ နိဗ္ဗတ္တာ ပန အညတ္ထ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ အဝေစ္စပ္ပသန္နာတိ အရိယမဂ္ဂဝသေန ဇာနိတွာ ဗုဇ္ဈိတွာ အစလပ္ပသာဒေန ပသန္နာ။ သောတာပန္နာတိ အရိယမဂ္ဂသောတံ အာပန္နာ။ ဣမိနာ သဗ္ဗေပိ အရိယဖလဋ္ဌာ ပုဂ္ဂလာ ဂဟိတာတိ။

ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဋ္ဌကထာယ

ဒိဋ္ဌိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။