📜

၃။ အာနာပါနဿတိကထာ

၁။ ဂဏနဝါရဝဏ္ဏနာ

၁၅၂။ ဣဒါနိ ဒိဋ္ဌိကထာနန္တရံ ကထိတာယ အာနာပါနဿတိကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ အနုပ္ပတ္တာ။ အယဉှိ အာနာပါနဿတိကထာ ဒိဋ္ဌိကထာယ သုဝိဒိတဒိဋ္ဌာဒီနဝဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမလဝိသောဓနေန သုဝိသုဒ္ဓစိတ္တဿ ယထာဘူတာဝဗောဓာယ သမာဓိဘာဝနာ သုကရာ ဟောတိ၊ သဗ္ဗသမာဓိဘာဝနာသု စ သဗ္ဗသဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တာနံ ဗောဓိမူလေ ဣမိနာဝ သမာဓိနာ သမာဟိတစိတ္တာနံ ယထာဘူတာဝဗောဓတော အယမေဝ သမာဓိဘာဝနာ ပဓာနာတိ စ ဒိဋ္ဌိကထာနန္တရံ ကထိတာ။ တတ္ထ သောဠသဝတ္ထုကံ အာနာပါနဿတိသမာဓိံ ဘာဝယတော သမဓိကာနိ ဒွေ ဉာဏသတာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဉာဏဂဏနုဒ္ဒေသော၊ အဋ္ဌ ပရိပန္ထေ ဉာဏာနီတိအာဒိ ဉာဏဂဏနနိဒ္ဒေသော၊ ကတမာနိ အဋ္ဌ ပရိပန္ထေ ဉာဏာနီတိအာဒိ။ ဣမာနိ ဧကဝီသတိ ဝိမုတ္တိသုခေ ဉာဏာနီတိပရိယန္တံ သဗ္ဗဉာဏာနံ ဝိတ္ထာရနိဒ္ဒေသော၊ အန္တေ သောဠသဝတ္ထုကံ အာနာပါနဿတိသမာဓိံ ဘာဝယတောတိအာဒိ နိဂမနန္တိ ဧဝံ တာဝ ပါဠိဝဝတ္ထာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ဂဏနုဒ္ဒေသေ ဂဏနဝါရေ တာဝ သောဠသဝတ္ထုကန္တိ ဒီဃံ ရဿံ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရန္တိ ကာယာနုပဿနာစတုက္ကံ၊ ပီတိပဋိသံဝေဒီ သုခပဋိသံဝေဒီ စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ စိတ္တသင်္ခါရန္တိ ဝေဒနာနုပဿနာစတုက္ကံ၊ စိတ္တပဋိသံဝေဒီ အဘိပ္ပမောဒယံ စိတ္တံ သမာဒဟံ စိတ္တံ ဝိမောစယံ စိတ္တန္တိ စိတ္တာနုပဿနာစတုက္ကံ၊ အနိစ္စာနုပဿီ ဝိရာဂါနုပဿီ နိရောဓာနုပဿီ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီတိ ဓမ္မာနုပဿနာစတုက္ကန္တိ ဣမေသံ စတုန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေန သောဠသ ဝတ္ထူနိ ပတိဋ္ဌာ အာရမ္မဏာနိ အဿာတိ သောဠသဝတ္ထုကော။ တံ သောဠသဝတ္ထုကံ။ သမာသဝသေန ပနေတ္ထ ဝိဘတ္တိလောပေါ ကတော။ အာနန္တိ အဗ္ဘန္တရံ ပဝိသနဝါတော။ အပါနန္တိ ဗဟိနိက္ခမနဝါတော။ ကေစိ ပန ဝိပရိယာယေန ဝဒန္တိ။ အပါနဉှိ အပေတံ အာနတောတိ အပါနန္တိ ဝုစ္စတိ၊ နိဒ္ဒေသေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၀) ပန နာ-ကာရဿ ဒီဃတ္တမဇ္ဈုပေက္ခိတွာ အာပါနန္တိ။ တသ္မိံ အာနာပါနေ သတိ အာနာပါနဿတိ၊ အဿာသပဿာသပရိဂ္ဂါဟိကာယ သတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ အာနာပါနဿတိယာ ယုတ္တော သမာဓိ၊ အာနာပါနဿတိယံ ဝါ သမာဓိ အာနာပါနဿတိသမာဓိ။ ဘာဝယတောတိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ဘာဝေန္တဿ။ သမဓိကာနီတိ သဟ အဓိကေန ဝတ္တန္တီတိ သမဓိကာနိ၊ သာတိရေကာနီတိ အတ္ထော။ မ-ကာရော ပနေတ္ထ ပဒသန္ဓိကရော။ ကေစိ ပန ‘‘သံအဓိကာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ ဒွေ ဉာဏသတာနိယေဝ အဓိကာနီတိ အာပဇ္ဇတိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ။ ဣမာနိ ဟိ ဝီသတိအဓိကာနိ ဒွေ ဉာဏသတာနိ ဟောန္တီတိ။

ပရိပန္ထေ ဉာဏာနီတိ ပရိပန္ထံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တဉာဏာနိ။ တထာ ဥပကာရေ ဥပက္ကိလေသေ ဉာဏာနိ။ ဝေါဒါနေ ဉာဏာနီတိ ဝေါဒါယတိ၊ တေန စိတ္တံ ပရိသုဒ္ဓံ ဟောတီတိ ဝေါဒါနံ။ ကိံ တံ? ဉာဏံ။ ‘‘ဝေါဒါနဉာဏာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သုတမယေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ မာတိကာ ၁။၁၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁) ဝိယ ‘‘ဝေါဒါနေ ဉာဏာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သတော သမ္ပဇာနော ဟုတွာ ကရောတီတိ သတောကာရီ၊ တဿ သတောကာရိဿ ဉာဏာနိ။ နိဗ္ဗိဒါဉာဏာနီတိ နိဗ္ဗိဒါဘူတာနိ ဉာဏာနိ။ နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏာနီတိ နိဗ္ဗိဒါယ အနုကူလာနိ ဉာဏာနိ။ နိဗ္ဗိဒါနုလောမိဉာဏာနီတိပိ ပါဌော၊ နိဗ္ဗိဒါနုလောမော ဧတေသံ အတ္ထီတိ နိဗ္ဗိဒါနုလောမီတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏာနီတိ နိဗ္ဗိဒါယ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယံ ဉာဏာနိ။ ဝိမုတ္တိသုခေ ဉာဏာနီတိ ဝိမုတ္တိသုခေန သမ္ပယုတ္တာနိ ဉာဏာနိ။

ကတမာနိ အဋ္ဌာတိအာဒီဟိ ပရိပန္ထဥပကာရာနံ ပဋိပက္ခဝိပက္ခယုဂလတ္တာ တေသု ဉာဏာနိ သဟေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ကာမစ္ဆန္ဒနေက္ခမ္မာဒီနိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ ဥပကာရန္တိ စ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန နပုံသကဝစနံ ကတံ။ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာတိ ဝုတ္တာဝသေသာ ယေ ကေစိ အကုသလာ ဓမ္မာ။ တထာ သဗ္ဗေပိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ ကုသလာ ဓမ္မာ။ ‘‘ပရိပန္ထော ဥပကာရ’’န္တိ စ တံ တဒေဝ အပေက္ခိတွာ ဧကဝစနံ ကတံ။ ဧတ္ထ စ ပရိပန္ထေ ဉာဏာနိ စ ဥပကာရေ ဉာဏာနိ စ ပုစ္ဆိတွာ တေသံ အာရမ္မဏာနေဝ ဝိဿဇ္ဇိတွာ တေဟေဝ တာနိ ဝိဿဇ္ဇိတာနိ ဟောန္တီတိ တဒါရမ္မဏာနိ ဉာဏာနိ နိဂမေတွာ ဒဿေသိ။ ဥပက္ကိလေသေ ဉာဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဂဏနဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သောဠသဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၅၃။ သောဠသဟိအာကာရေဟီတိ ဥဘယပက္ခဝသေန ဝုတ္တေဟိ သောဠသဟိ ဉာဏကောဋ္ဌာသေဟိ။ ဥဒုစိတံ စိတ္တံ သမုဒုစိတန္တိ ဥပစာရဘူမိယံ စိတ္တံ ဥဒ္ဓံ ဥစိတံ၊ သမ္မာ ဥဒ္ဓံ ဥစိတံ၊ ဥပရူပရိ ကတပရိစယံ သမ္မာ ဥပရူပရိ ကတပရိစယန္တိ အတ္ထော။ ဥဒုဇိတံ စိတ္တံ သမုဒုဇိတန္တိပိ ပါဌော။ ဥပရိဘာဝါယ ဇိတံ၊ ဥပရိဘာဝကရေဟိ ဝါ ဉာဏေဟိ ဇိတံ ဥဒုဇိတံ။ သမုဒုဇိတန္တိ သမာ ဥပရိဘာဝါယ၊ ဥပရိဘာဝကရေဟိ ဝါ ဉာဏေဟိ ဇိတံ။ သမာတိ စေတ္ထ ဝိသမဘာဝပဋိက္ခေပေါ။ ဣမသ္မိံ ပါဌေ ဥ၊ ဒု-ဣတိ ဒွေ ဒွေ ဥပသဂ္ဂါ ဟောန္တိ။ ဥရူဇိတံ စိတ္တံ သမ္မာရူဇိတန္တိပိ ပါဌော။ ဧတ္ထာပိ ဇိတတ္ထောယေဝ။ ဥရူ အရူတိ ဣဒံ ပန နိပါတမတ္တမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဝီဏောပမဋ္ဌကထာယ တဇ္ဇိတံ သုတဇ္ဇိတန္တိ စ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ သော ဣဓ န ယုဇ္ဇတိ။ ဧကတ္တေ သန္တိဋ္ဌတီတိ ဥပစာရဘူမိယံ တာဝ နာနာရမ္မဏဝိက္ခေပါဘာဝေန ဧကတ္တေ ပတိဋ္ဌာတိ။ နိယျာနာဝရဏဋ္ဌေန နီဝရဏာတိ ဧတ္ထ အရတိပိ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ အာဝရဏဋ္ဌေန နီဝရဏာတိ ဝုတ္တာ။ နိယျာနာဝရဏဋ္ဌေနာတိ နိယျာနာနံ အာဂမနမဂ္ဂပိဒဟနဋ္ဌေန။ နိယျာနဝါရဏဋ္ဌေနာတိပိ ပါဌော၊ နိယျာနာနံ ပဋိက္ခေပနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ နေက္ခမ္မံ အရိယာနံ နိယျာနန္တိ မဂ္ဂဋ္ဌာနံ အရိယာနံ နိယျာနသင်္ခါတဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဟေတုတ္တာ ဖလူပစာရေန အရိယာနံ နိယျာနံ။ တေန စ ဟေတုဘူတေန မဂ္ဂက္ခဏေ အရိယာ နိယျန္တိ နိဂစ္ဆန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘နိယျာနန္တိ မဂ္ဂေါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣဓ ဥပစာရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ မဂ္ဂက္ခဏေ စ အာလောကသညာယ သဗ္ဗကုသလဓမ္မာနဉ္စ အဘာဝါ တံ န ယုဇ္ဇတိ။ နိဝုတတ္တာတိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ။ နပ္ပဇာနာတီတိ ပုဂ္ဂလဝသေန ဝုတ္တံ။

ဝိသုဒ္ဓစိတ္တဿာတိ ဥပစာရဘူမိယံယေဝ။ ခဏိကသမောဓာနာတိ စိတ္တက္ခဏေ စိတ္တက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ခဏော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ခဏိကာ၊ ဥပက္ကိလေသာ၊ ခဏိကာနံ သမောဓာနော သမာဂမော ပဗန္ဓော ခဏိကသမောဓာနော။ တသ္မာ ခဏိကသမောဓာနာ၊ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပက္ကိလေသာ ခဏိကပ္ပဗန္ဓဝသေန ခဏိကပရမ္ပရာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န ဧကစိတ္တက္ခဏဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သောဠသဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဥပက္ကိလေသဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

ပဌမစ္ဆက္ကံ

၁၅၄။ ပဌမစ္ဆက္ကေ အဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိ အဗ္ဘန္တရပဝိသနဝါတဿ နာသိကဂ္ဂံ ဝါ မုခနိမိတ္တံ ဝါ အာဒိ၊ ဟဒယံ မဇ္ဈံ၊ နာဘိ ပရိယောသာနံ။ တံ တဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ သတိယာ အနုဂစ္ဆတော ယောဂိဿ ဌာနနာနတ္တာနုဂမနေန စိတ္တံ အဇ္ဈတ္တံ ဝိက္ခေပံ ဂစ္ဆတိ၊ တံ အဇ္ဈတ္တဝိက္ခေပဂတံ စိတ္တံ ဧကတ္တေ အသဏ္ဌဟနတော သမာဓိဿ ပရိပန္ထော။ ပဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိ ဗဟိနိက္ခမနဝါတဿ နာဘိ အာဒိ၊ ဟဒယံ မဇ္ဈံ၊ နာသိကဂ္ဂံ ဝါ မုခနိမိတ္တံ ဝါ ဗဟိအာကာသော ဝါ ပရိယောသာနံ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဿာသပဋိကင်္ခနာ နိကန္တိတဏှာစရိယာတိ ‘‘နာသိကာဝါတာယတ္တမိဒံ ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ သလ္လက္ခေတွာ ဩဠာရိကောဠာရိကဿ အဿာသဿ ပတ္ထနာသင်္ခါတာ နိကာမနာ ဧဝ တဏှာပဝတ္တိ။ တဏှာပဝတ္တိယာ သတိ ဧကတ္တေ အသဏ္ဌဟနတော သမာဓိဿ ပရိပန္ထော။ ပဿာသပဋိကင်္ခနာ နိကန္တီတိ ပုန အဿာသပုဗ္ဗကဿ ပဿာသဿ ပတ္ထနာသင်္ခါတာ နိကန္တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဿာသေနာဘိတုန္နဿာတိ အတိဒီဃံ အတိရဿံ ဝါ အဿာသံ ကရောန္တဿ အဿာသမူလကဿ ကာယစိတ္တကိလမထဿ သဗ္ဘာဝတော တေန အဿာသေန ဝိဒ္ဓဿ ပီဠိတဿ။ ပဿာသပဋိလာဘေ မုစ္ဆနာတိ အဿာသေန ပီဠိတတ္တာယေဝ ပဿာသေ အဿာဒသညိနော ပဿာသံ ပတ္ထယတော တသ္မိံ ပဿာသပဋိလာဘေ ရဇ္ဇနာ။ ပဿာသမူလကေပိ ဧသေဝ နယော။

ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထဿ အနုဝဏ္ဏနတ္ထံ ဝုတ္တေသု ဂါထာဗန္ဓေသု အနုဂစ္ဆနာတိ အနုဂစ္ဆမာနာ။ သတီတိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဝိက္ခေပဟေတုဘူတာ သတိ။ ဝိက္ခိပတိ အနေန စိတ္တန္တိ ဝိက္ခေပေါ။ ကော သော? အဿာသော။ အဇ္ဈတ္တံ ဝိက္ခေပေါ အဇ္ဈတ္တဝိက္ခေပေါ၊ တဿ အာကင်္ခနာ အဇ္ဈတ္တဝိက္ခေပါကင်္ခနာ၊ အသမ္မာမနသိကာရဝသေန အဇ္ဈတ္တဝိက္ခေပကဿ အဿာသဿ အာကင်္ခနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေနေဝ နယေန ဗဟိဒ္ဓါဝိက္ခေပပတ္ထနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေဟီတိ ယေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ။ ဝိက္ခိပ္ပမာနဿာတိ ဝိက္ခိပိယမာနဿ ဝိက္ခေပံ အာပါဒိယမာနဿ။ နော စ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီတိ စိတ္တံ အဿာသပဿာသာရမ္မဏေ စ နာဓိမုစ္စတိ၊ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ စ န ဝိမုစ္စတိ။ စိတ္တံ နော စ ဝိမုစ္စတိ ပရပတ္တိယာ စ ဟောန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိမောက္ခံ အပ္ပဇာနန္တာတိ သော ဝါ အညော ဝါ အာရမ္မဏာဓိမုတ္တိဝိမောက္ခဉ္စ ပစ္စနီကဝိမုတ္တိဝိမောက္ခဉ္စ ဧဝံ အပ္ပဇာနန္တာ။ ပရပတ္တိယာတိ ပရပစ္စယံ ပရသဒ္ဒဟနံ အရဟန္တိ၊ န အတ္တပစ္စက္ခံ ဉာဏန္တိ ‘‘ပရပစ္စယိကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ပရပတ္တိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထော ပန သောယေဝ။

ဒုတိယစ္ဆက္ကံ

၁၅၅။ ဒုတိယစ္ဆက္ကေ နိမိတ္တန္တိ အဿာသပဿာသာနံ ဖုသနဋ္ဌာနံ။ အဿာသပဿာသာ ဟိ ဒီဃနာသိကဿ နာသာပုဋံ ဃဋ္ဋေန္တာ ပဝတ္တန္တိ၊ ရဿနာသိကဿ ဥတ္တရောဋ္ဌံ။ ယဒိ ဟိ အယံ ယောဂီ တံ နိမိတ္တမေဝ အာဝဇ္ဇတိ၊ တဿ နိမိတ္တမေဝ အာဝဇ္ဇမာနဿ အဿာသေ စိတ္တံ ဝိကမ္ပတိ၊ န ပတိဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ တဿ တသ္မိံ စိတ္တေ အပ္ပတိဋ္ဌိတေ သမာဓိဿ အဘာဝတော တံ ဝိကမ္ပနံ သမာဓိဿ ပရိပန္ထော။ ယဒိ အဿာသမေဝ အာဝဇ္ဇတိ၊ တဿ စိတ္တံ အဗ္ဘန္တရပဝေသနဝသေန ဝိက္ခေပံ အာဝဟတိ၊ နိမိတ္တေ န ပတိဋ္ဌာတိ၊ တသ္မာ နိမိတ္တေ ဝိကမ္ပတိ။ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဂါထာသု ဝိက္ခိပ္ပတေတိ ဝိက္ခိပီယတိ ဝိက္ခေပံ အာပါဒီယတိ။

တတိယစ္ဆက္ကံ

၁၅၆။ တတိယစ္ဆက္ကေ အတီတာနုဓာဝနံ စိတ္တန္တိ ဖုသနဋ္ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ ဂတံ အဿာသံ ဝါ ပဿာသံ ဝါ အနုဂစ္ဆမာနံ စိတ္တံ။ ဝိက္ခေပါနုပတိတန္တိ ဝိက္ခေပေန အနုဂတံ၊ ဝိက္ခေပံ ဝါ သယံ အနုပတိတံ အနုဂတံ။ အနာဂတပဋိကင်္ခနံ စိတ္တန္တိ ဖုသနဋ္ဌာနံ အပ္ပတ္တံ အဿာသံ ဝါ ပဿာသံ ဝါ ပဋိကင်္ခမာနံ ပစ္စာသီသမာနံ စိတ္တံ။ ဝိကမ္ပိတန္တိ တသ္မိံ အပ္ပတိဋ္ဌာနေနေဝ ဝိက္ခေပေန ဝိကမ္ပိတံ။ လီနန္တိ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟိ သင်္ကုစိတံ။ ကောသဇ္ဇာနုပတိတန္တိ ကုသီတဘာဝါနုဂတံ။ အတိပဂ္ဂဟိတန္တိ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟိ အတိဥဿာဟိတံ။ ဥဒ္ဓစ္စာနုပတိတန္တိ ဝိက္ခေပါနုဂတံ။ အဘိနတန္တိ အဿာဒဝတ္ထူသု ဘုသံ နတံ အလ္လီနံ။ အပနတန္တိ နိရဿာဒဝတ္ထူသု ပတိဟတံ၊ တတော အပဂတံ ဝါ၊ အပဂတနတံ ဝါ၊ န တတော အပဂတန္တိ အတ္ထော။ ရာဂါနုပတိတန္တိ ဧတ္ထ အဿာသပဿာသနိမိတ္တံ မနသိကရောတော ဥပ္ပန္နပီတိသုခေ ဝါ ပုဗ္ဗေ ဟသိတလပိတကီဠိတဝတ္ထူသု ဝါ ရာဂေါ အနုပတတိ။ ဗျာပါဒါနုပတိတန္တိ ဧတ္ထ မနသိကာရေ နိရဿာဒဂတစိတ္တဿ ဥပ္ပန္နဒေါမနဿဝသေန ဝါ ပုဗ္ဗေ သမုဒါစိဏ္ဏေသု အာဃာတဝတ္ထူသု ဝါ ဗျာပါဒေါ အနုပတတိ။ ဂါထာသု န သမာဓိယတီတိ န သမာဟိတံ ဟောတိ။ အဓိစိတ္တန္တိ စိတ္တသီသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော အဓိကော သမာဓိ။

၁၅၇။ ဧတ္တာဝတာ တီဟိ ဆက္ကေဟိ အဋ္ဌာရသ ဥပက္ကိလေသေ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ တေသံ ဥပက္ကိလေသာနံ သမာဓိဿ ပရိပန္ထဘာဝသာဓနေန အာဒီနဝံ ဒဿေန္တော ပုန အဿာသာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ သာရဒ္ဓါ စ ဟောန္တီတိ ဝိက္ခေပသမုဋ္ဌာနရူပါနံ ဝသေန ရူပကာယောပိ၊ ဝိက္ခေပသန္တတိဝသေန စိတ္တမ္ပိ မဟတာ ခေါဘေန ခုဘိတာ သဒရထာ စ ဟောန္တိ။ တတော မန္ဒတရေန ဣဉ္ဇိတာ ကမ္ပိတာ၊ တတော မန္ဒတရေန ဖန္ဒိတာ စလိတာ ဟောန္တိ။ ဗလဝါပိ မဇ္ဈိမောပိ မန္ဒောပိ ခေါဘော ဟောတိယေဝ၊ န သက္ကာ ခေါဘေန န ဘဝိတုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စိတ္တံ ဝိကမ္ပိတတ္တာတိ စိတ္တဿ ဝိကမ္ပိတတ္တာ။ ဂါထာသု ပရိပုဏ္ဏာ အဘာဝိတာတိ ယထာ ပရိပုဏ္ဏာ ဟောတိ၊ တထာ အဘာဝိတာ။ ဣဉ္ဇိတောတိ ကမ္ပိတော။ ဖန္ဒိတောတိ မန္ဒကမ္ပိတော။ ဟေဋ္ဌာ နီဝရဏာနံ အနန္တရတ္တာ ‘‘ဣမေဟိ စ ပန နီဝရဏေဟီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၃) အစ္စန္တသမီပနိဒဿနဝစနံ ကတံ။ ဣဓ ပန နိဂမနေ နီဝရဏာနံ သန္တရတ္တာ တေဟိ စ ပန နီဝရဏေဟီတိ ပရမ္မုခနိဒဿနဝစနံ ကတံ။

ဥပက္ကိလေသဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဝေါဒါနဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၅၈။ ဝေါဒါနေ ဉာဏာနီတိ ဝိသုဒ္ဓဉာဏာနိ။ တံ ဝိဝဇ္ဇယိတွာတိ ယံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ အတီတာနုဓာဝနံ စိတ္တံ ဝိက္ခေပါနုပတိတံ၊ တံ ဝိဝဇ္ဇယိတွာတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧကဋ္ဌာနေ သမာဒဟတီတိ အဿာသပဿာသာနံ ဖုသနဋ္ဌာနေ သမံ အာဒဟတိ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ တတ္ထေဝ အဓိမောစေတီတိ ဧကဋ္ဌာနေတိ ဝုတ္တေ အဿာသပဿာသာနံ ဖုသနဋ္ဌာနေယေဝ သန္နိဋ္ဌပေတိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ။ ပဂ္ဂဏှိတွာတိ ဓမ္မဝိစယပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယ ပဂ္ဂဟေတွာ။ ဝိနိဂ္ဂဏှိတွာတိ ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယ ဝိနိဂ္ဂဏှိတွာ။ ‘‘သတိန္ဒြိယဝီရိယိန္ဒြိယေဟိ ပဂ္ဂဟေတွာ၊ သတိန္ဒြိယသမာဓိန္ဒြိယေဟိ ဝိနိဂ္ဂဟေတွာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ သမ္ပဇာနော ဟုတွာတိ အသုဘဘာဝနာဒီဟိ။ ပုန သမ္ပဇာနော ဟုတွာတိ မေတ္တာဘာဝနာဒီဟိ။ ယေန ရာဂေန အနုပတိတံ၊ ယေန ဗျာပါဒေန အနုပတိတံ၊ တံ ပဇဟတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တံ စိတ္တံ ဤဒိသန္တိ သမ္ပဇာနန္တော တပ္ပဋိပက္ခေန ရာဂံ ပဇဟတိ၊ ဗျာပါဒံ ပဇဟတီတိ ဝါ အတ္ထော။ ပရိသုဒ္ဓန္တိ နိရုပက္ကိလေသံ။ ပရိယောဒါတန္တိ ပဘဿရံ။ ဧကတ္တဂတံ ဟောတီတိ တံ တံ ဝိသေသံ ပတ္တဿ တံ တံ ဧကတ္တံ ဂတံ ဟောတိ။

ကတမေ တေ ဧကတ္တာတိ ဣဓ ယုဇ္ဇမာနာယုဇ္ဇမာနေပိ ဧကတ္တေ ဧကတော ကတွာ ပုစ္ဆတိ။ ဒါနူပသဂ္ဂုပဋ္ဌာနေကတ္တန္တိ ဒါနဝတ္ထုသင်္ခါတဿ ဒါနဿ ဥပသဂ္ဂေါ ဝေါသဇ္ဇနံ ဒါနူပသဂ္ဂေါ၊ ဒါနဝတ္ထုပရိစ္စာဂစေတနာ။ တဿ ဥပဋ္ဌာနံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဥပဂန္တွာ ဌာနံ ဒါနူပသဂ္ဂုပဋ္ဌာနံ၊ တဒေဝ ဧကတ္တံ၊ တေန ဝါ ဧကတ္တံ ဧကဂ္ဂဘာဝေါ ဒါနူပသဂ္ဂုပဋ္ဌာနေကတ္တံ။ ဒါနဝေါသဂ္ဂုပဋ္ဌာနေကတ္တန္တိ ပါဌော သုန္ဒရတရော၊ သော ဧဝတ္ထော။ ဧတေန ပဒုဒ္ဓါရဝသေန စာဂါနုဿတိသမာဓိ ဝုတ္တော။ ပဒုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တောပိ စေသ ဣတရေသံ တိဏ္ဏမ္ပိ ဧကတ္တာနံ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဣဓ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ဝဒန္တိ။ ဝိသာခါပိ ဟိ မဟာဥပါသိကာ အာဟ – ‘‘ဣဓ၊ ဘန္တေ၊ ဒိသာသု ဝဿံဝုဋ္ဌာ ဘိက္ခူ သာဝတ္ထိံ အာဂစ္ဆိဿန္တိ ဘဂဝန္တံ ဒဿနာယ၊ တေ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိဿန္တိ ‘ဣတ္ထန္နာမော၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခု ကာလင်္ကတော၊ တဿ ကာ ဂတိ၊ ကော အဘိသမ္ပရာယော’တိ? တံ ဘဂဝါ ဗျာကရိဿတိ သောတာပတ္တိဖလေ ဝါ သကဒါဂါမိဖလေ ဝါ အနာဂါမိဖလေ ဝါ အရဟတ္တေ ဝါ။ တျာဟံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိဿာမိ ‘အာဂတပုဗ္ဗာ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ တေန အယျေန သာဝတ္ထီ’တိ? သစေ မေ ဝက္ခန္တိ ‘အာဂတပုဗ္ဗာ တေန ဘိက္ခုနာ သာဝတ္ထီ’တိ။ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂစ္ဆိဿာမိ နိဿံသယံ ပရိဘုတ္တံ တေန အယျေန ဝဿိကသာဋိကာ ဝါ အာဂန္တုကဘတ္တံ ဝါ ဂမိကဘတ္တံ ဝါ ဂိလာနဘတ္တံ ဝါ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘတ္တံ ဝါ ဂိလာနဘေသဇ္ဇံ ဝါ ဓုဝယာဂု ဝါတိ။ တဿာ မေ တဒနုဿရန္တိယာ ပါမောဇ္ဇံ ဇာယိဿတိ၊ ပမုဒိတာယ ပီတိ ဇာယိဿတိ၊ ပီတိမနာယ ကာယော ပဿမ္ဘိဿတိ၊ ပဿဒ္ဓကာယာ သုခံ ဝေဒယိဿာမိ၊ သုခိနိယာ စိတ္တံ သမာဓိယိဿတိ၊ သာ မေ ဘဝိဿတိ ဣန္ဒြိယဘာဝနာ ဗလဘာဝနာ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၅၁)။ အထ ဝါ ဧကတ္တေသု ပဌမံ ဥပစာရသမာဓိဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဒုတိယံ အပ္ပနာသမာဓိဝသေန၊ တတိယံ ဝိပဿနာဝသေန၊ စတုတ္ထံ မဂ္ဂဖလဝသေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမထဿ နိမိတ္တံ သမထနိမိတ္တံ။ ဝယော ဘင်္ဂေါ ဧဝ လက္ခဏံ ဝယလက္ခဏံ။ နိရောဓော နိဗ္ဗာနံ။ သေသမေတေသု တီသု ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။

စာဂါဓိမုတ္တာနန္တိ ဒါနေ အဓိမုတ္တာနံ။ အဓိစိတ္တန္တိ ဝိပဿနာပါဒကသမာဓိ။ ဝိပဿကာနန္တိ ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ တီဟိ အနုပဿနာဟိ သင်္ခါရေ ဝိပဿန္တာနံ။ အရိယပုဂ္ဂလာနန္တိ အဋ္ဌန္နံ။ ဒုတိယာဒီနိ တီဏိ ဧကတ္တာနိ အာနာပါနဿတိဝသေန သေသကမ္မဋ္ဌာနဝသေန စ ယုဇ္ဇန္တိ။ စတူဟိ ဌာနေဟီတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ။ သမာဓိဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနံ ဝသေန ‘‘ဧကတ္တဂတံ စိတ္တံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒဉ္စေဝ ဟောတိ ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတဉ္စ ဉာဏေန စ သမ္ပဟံသိတ’’န္တိ ဥဒ္ဒေသပဒါနိ။ ‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ ကော အာဒီ’’တိအာဒီနိ တေသံ ဥဒ္ဒေသပဒါနံ ဝိတ္ထာရေတုကမျတာပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမာနိ နိဒ္ဒေသပဒါနိ။ တတ္ထ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒန္တိ ပဋိပဒါ ဧဝ နီဝရဏမလဝိသောဓနတော ဝိသုဒ္ဓိ၊ တံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိံ ပက္ခန္ဒံ ပဝိဋ္ဌံ။ ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတန္တိ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ဗြူဟိတံ ဝဍ္ဎိတံ။ ဉာဏေန စ သမ္ပဟံသိတန္တိ ပရိယောဒါပကေန ဉာဏေန သမ္ပဟံသိတံ ပရိယောဒါပိတံ ဝိသောဓိတံ။ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ နာမ သသမ္ဘာရိကော ဥပစာရော၊ ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ နာမ အပ္ပနာ၊ သမ္ပဟံသနာ နာမ ပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဧဝမေကေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဧကတ္တဂတံ စိတ္တံ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒဉ္စေဝ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အန္တောအပ္ပနာယမေဝ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ၊ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ၊ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာဒိဘာဝသာဓနေန ပရိယောဒါပကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန သမ္ပဟံသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? ယသ္မိဉှိ ဝါရေ အပ္ပနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မိံ ယော နီဝရဏသင်္ခါတော ကိလေသဂဏော တဿ ဈာနဿ ပရိပန္ထော၊ တတော စိတ္တံ ဝိသုဇ္ဈတိ၊ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ အာဝရဏဝိရဟိတံ ဟုတွာ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ နာမ သမပ္ပဝတ္တော အပ္ပနာသမာဓိယေဝ။ တဒနန္တရံ ပန ပုရိမစိတ္တံ ဧကသန္တတိပရိဏာမနယေန တထတ္တံ ဥပဂစ္ဆမာနံ မဇ္ဈိမံ သမထနိမိတ္တံ ပဋိပဇ္ဇတိ နာမ။ ဧဝံ ပဋိပန္နတ္တာ တထတ္တုပဂမနေန တတ္ထ ပက္ခန္ဒတိ နာမ။ ဧဝံ တာဝ ပုရိမစိတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနာကာရနိပ္ဖာဒိကာ ပဌမဿ ဈာနဿ ဥပ္ပာဒက္ခဏေယေဝ အာဂမနဝသေန ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဝိသုဒ္ဓဿ ပန တဿ ပုန ဝိသောဓေတဗ္ဗာဘာဝတော ဝိသောဓနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ သမထဘာဝူပဂမနေန သမထပဋိပန္နဿ ပုန သမာဒါနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော သမထပဋိပန္နံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ သမထပဋိပန္နဘာဝတော ဧဝ စဿ ကိလေသသံသဂ္ဂံ ပဟာယ ဧကတ္တေန ဥပဋ္ဌိတဿ ပုန ဧကတ္တုပဋ္ဌာနေ ဗျာပါရံ အကရောန္တော ဧကတ္တုပဋ္ဌာနံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ နာမ။ ဧဝံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာယ ကိစ္စဝသေန ဥပေက္ခာနုဗြူဟနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယေ ပနေတေ ဧဝံ ဥပေက္ခာနုဗြူဟိတေ တတ္ထ ဇာတာ သမာဓိပညာသင်္ခါတာ ယုဂနဒ္ဓဓမ္မာ အညမညံ အနတိဝတ္တမာနာ ဟုတွာ ပဝတ္တာ၊ ယာနိ စ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ နာနာကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမုတ္တိရသေန ဧကရသာနိ ဟုတွာ ပဝတ္တာနိ၊ ယံ စေသ တဒုပဂံ တေသံ အနတိဝတ္တနဧကရသဘာဝါနံ အနုစ္ဆဝိကံ ဝီရိယံ ဝါဟယတိ၊ ယာ စဿ တသ္မိံ ခဏေ ပဝတ္တာ အာသေဝနာ၊ သဗ္ဗေပိ တေ အာကာရာ ယသ္မာ ဉာဏေန သံကိလေသဝေါဒါနေသု တံ တံ အာဒီနဝဉ္စ အာနိသံသဉ္စ ဒိသွာ တထာ တထာ သမ္ပဟံသိတတ္တာ ဝိသောဓိတတ္တာ ပရိယောဒါပိတတ္တာ နိပ္ဖန္နာ၊ တသ္မာ ဓမ္မာနံ အနတိဝတ္တနာဒိဘာဝသာဓနေန ပရိယောဒါပကဿ ဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိဝသေန သမ္ပဟံသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဥပေက္ခာဝသေန ဉာဏံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ယထာဟ – ‘‘တထာပဂ္ဂဟိတံ စိတ္တံ သာဓုကံ အဇ္ဈုပေက္ခတိ၊ ဥပေက္ခာဝသေန ပညာဝသေန ပညိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတိ။ ဥပေက္ခာဝသေန နာနတ္တကိလေသေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတိ၊ ဝိမောက္ခဝသေန ပညာဝသေန ပညိန္ဒြိယံ အဓိမတ္တံ ဟောတိ။ ဝိမုတ္တတ္တာ တေ ဓမ္မာ ဧကရသာ ဟောန္တိ၊ ဧကရသဋ္ဌေန ဘာဝနာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၁)။ တသ္မာ ဉာဏကိစ္စဘူတာ သမ္ပဟံသနာ ပရိယောသာနန္တိ ဝုတ္တာ။

ဧဝံ တိဝတ္တဂတန္တိအာဒီနိ တဿေဝ စိတ္တဿ ထောမနဝစနာနိ။ တတ္ထ ဧဝံ တိဝတ္တဂတန္တိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တေန ဝိဓိနာ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိပက္ခန္ဒနဥပေက္ခာနုဗြူဟနာဉာဏသမ္ပဟံသနာဝသေန တိဝိဓဘာဝံ ဂတံ။ ဝိတက္ကသမ္ပန္နန္တိ ကိလေသက္ခောဘဝိရဟိတတ္တာ ဝိတက္ကေန သုန္ဒရဘာဝံ ပန္နံ ဂတံ။ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနသမ္ပန္နန္တိ တသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ နိရန္တရပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတေန အဓိဋ္ဌာနေန သမ္ပန္နံ အနူနံ။ ယထာ အဓိဋ္ဌာနဝသိယံ အဓိဋ္ဌာနန္တိ ဈာနပ္ပဝတ္တိ၊ တထာ ဣဓာပိ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနန္တိ စိတ္တေကဂ္ဂတာပိ ယုဇ္ဇတိ။ တေန ဟိ ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာတိ၊ န ဧတ္ထ ဝိက္ခိပတီတိ။ ‘‘သမာဓိသမ္ပန္န’’န္တိ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ ပန ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ သမာဓိဿေဝ ဈာနသင်္ဂဟိတတ္တာ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနသမ္ပန္နန္တိ ဈာနင်္ဂပဉ္စကဝသေန ဝုတ္တံ။ သမာဓိသမ္ပန္နန္တိ ဣန္ဒြိယသင်္ဂဟိတတ္တာ ဣန္ဒြိယပဉ္စကဝသေန၊ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီသု ပန အလဗ္ဘမာနာနိ ပဒါနိ ပဟာယ လဗ္ဘမာနကဝသေန ပီတိသမ္ပန္နန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အနိစ္စာနုပဿနာဒီသု အဋ္ဌာရသသု မဟာဝိပဿနာသု ဝိတက္ကာဒယော ပရိပုဏ္ဏာယေဝ တာသံ ကာမာဝစရတ္တာ။ ဧတာသု စ အပ္ပနာယ အဘာဝတော ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိအာဒယော ခဏိကသမာဓိဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာ။ စတူသု မဂ္ဂေသု ပဌမဇ္ဈာနိကဝသေန ဝိတက္ကာဒီနံ လဗ္ဘနတော လဗ္ဘမာနကဝသေနေဝ ဝိတက္ကာဒယော ပရိပုဏ္ဏာ ဝုတ္တာ။ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာဒီသု ဟိ မဂ္ဂေသု ဝိတက္ကာဒယော ဈာနေသု ဝိယ ပရိဟာယန္တီတိ။ ဧတ္တာဝတာ တေရသ ဝေါဒါနဉာဏာနိ ဝိတ္ထာရတော နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ။ ကထံ? ဧကဋ္ဌာနေ သမာဒဟနေန တတ္ထေဝ အဓိမုစ္စနေန ကောသဇ္ဇပ္ပဇဟနေန ဥဒ္ဓစ္စပ္ပဇဟနေန ရာဂပ္ပဇဟနေန ဗျာပါဒပ္ပဇဟနေန သမ္ပယုတ္တာနိ ဆ ဉာဏာနိ၊ စတူဟိ ဧကတ္တေဟိ သမ္ပယုတ္တာနိ စတ္တာရိ ဉာဏာနိ၊ ပဋိပဒါဝိသုဒ္ဓိဥပေက္ခာနုဗြူဟနာသမ္ပဟံသနာဟိ သမ္ပယုတ္တာနိ တီဏိ ဉာဏာနီတိ ဧဝံ တေရသ ဉာဏာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။

၁၅၉။ ဧဝံ သန္တေပိ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာဝသေန တေသံ နိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေတုကာမော တာနိ ဉာဏာနိ အနိဂမေတွာဝ နိမိတ္တံ အဿာသပဿာသာတိအာဒိနာ နယေန စောဒနာပုဗ္ဗင်္ဂမံ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာဝိဓိံ ဒဿေတွာ အန္တေ တာနိ ဉာဏာနိ နိဂမေတွာ ဒဿေသိ။ တတ္ထ နိမိတ္တံ ဝုတ္တမေဝ။ အနာရမ္မဏာမေကစိတ္တဿာတိ အနာရမ္မဏာ ဧကစိတ္တဿ။ မ-ကာရော ပနေတ္ထ ပဒသန္ဓိကရော။ အနာရမ္မဏမေကစိတ္တဿာတိပိ ပါဌော၊ ဧကဿ စိတ္တဿ အာရမ္မဏံ န ဘဝန္တီတိ အတ္ထော။ တယော ဓမ္မေတိ နိမိတ္တာဒယော တယော ဓမ္မေ။ ဘာဝနာတိ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာ။ ကထန္တိ ပဌမံ ဝုတ္တာယ စောဒနာဂါထာယ အနန္တရံ ဝုတ္တာယ ပရိဟာရဂါထာယ အတ္ထံ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ န စိမေတိ န စ ဣမေ။ န စမေတိပိ ပါဌော၊ သောယေဝ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ကထံ န စ အဝိဒိတာ ဟောန္တိ၊ ကထံ န စ စိတ္တံ ဝိက္ခေပံ ဂစ္ဆတီတိ ဧဝံ ကထံ သဒ္ဒေါ သေသေဟိ ပဉ္စဟိ ယောဇေတဗ္ဗော။ ပဓာနဉ္စ ပညာယတီတိ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာရမ္ဘကံ ဝီရိယံ သန္ဒိဿတိ။ ဝီရိယဉှိ ပဒဟန္တိ တေနာတိ ပဓာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပယောဂဉ္စ သာဓေတီတိ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘကံ ဈာနဉ္စ ယောဂီ နိပ္ဖာဒေတိ။ ဈာနဉှိ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနာယ ပယုဉ္ဇီယတီတိ ပယောဂေါတိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီတိ သံယောဇနပ္ပဟာနကရံ မဂ္ဂဉ္စ ပဋိလဘတိ။ မဂ္ဂေါ ဟိ သမထဝိပဿနာနံ အာနိသံသတ္တာ ဝိသေသောတိ ဝုတ္တော။ ဝိသေသဿ စ ပမုခဘူတတ္တာ စ-ကာရေန သမုစ္စယော န ကတော။

ဣဒါနိ တံ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဥပမာယ သာဓေန္တော သေယျထာပိ ရုက္ခောတိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ယထာ နာမ ကကစေန ဖာလနတ္ထံ ဝါသိယာ တစ္ဆိတွာ ရုက္ခော ဖာလနကာလေ နိစ္စလဘာဝတ္ထံ သမေ ဘူမိပဒေသေ ပယောဂက္ခမံ ကတွာ ဌပိတော။ ကကစေနာတိ ဟတ္ထကကစေန။ အာဂတေတိ ရုက္ခံ ဖုသိတွာ အတ္တနော သမီပဘာဂံ အာဂတေ။ ဂတေတိ ရုက္ခံ ဖုသိတွာ ပရဘာဂံ ဂတေ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ န အဝိဒိတာ ဟောန္တီတိ ရုက္ခေ ကကစဒန္တေဟိ ဖုဋ္ဌံ ပုရိသေန ပေက္ခမာနံ ဌာနံ အပ္ပတွာ တေသံ အာဂမနဂမနာဘာဝတော သဗ္ဗေပိ ကကစဒန္တာ ဝိဒိတာဝ ဟောန္တိ။ ပဓာနန္တိ ရုက္ခစ္ဆေဒနဝီရိယံ။ ပယောဂန္တိ ရုက္ခစ္ဆေဒနကိရိယံ။ ‘‘ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီ’’တိ ဝစနံ ဥပမာယ နတ္ထိ။ ဥပနိဗန္ဓနာ နိမိတ္တန္တိ ဥပနိဗန္ဓနာယ သတိယာ နိမိတ္တဘူတံ ကာရဏဘူတံ နာသိကဂ္ဂံ ဝါ မုခနိမိတ္တံ ဝါ။ ဥပနိဗန္ဓတိ ဧတာယ အာရမ္မဏေ စိတ္တန္တိ ဥပနိဗန္ဓနာ နာမ သတိ။ နာသိကဂ္ဂေ ဝါတိ ဒီဃနာသိကော နာသိကဂ္ဂေ။ မုခနိမိတ္တေ ဝါတိ ရဿနာသိကော ဥတ္တရောဋ္ဌေ။ ဥတ္တရောဋ္ဌော ဟိ မုခေ သတိယာ နိမိတ္တန္တိ မုခနိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တော။ အာဂတေတိ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနတော အဗ္ဘန္တရံ အာဂတေ။ ဂတေတိ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနတော ဗဟိဒ္ဓါ ဂတေ။ န အဝိဒိတာ ဟောန္တီတိ ဖုသနဋ္ဌာနံ အပ္ပတွာ အဿာသပဿာသာနံ အာဂမနဂမနာဘာဝတော သဗ္ဗေပိ တေ ဝိဒိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ကမ္မနိယံ ဟောတီတိ ယေန ဝီရိယေန ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ ကမ္မနိယံ ဘာဝနာကမ္မက္ခမံ ဘာဝနာကမ္မယောဂ္ဂံ ဟောတိ။ ဣဒံ ဝီရိယံ ပဓာနံ နာမာတိ ဖလေန ကာရဏံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပက္ကိလေသာ ပဟီယန္တီတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန နီဝရဏာနိ ပဟီယန္တိ။ ဝိတက္ကာ ဝူပသမ္မန္တီတိ နာနာရမ္မဏစာရိနော အနဝဋ္ဌိတာ ဝိတက္ကာ ဥပသမံ ဂစ္ဆန္တိ။ ယေန ဈာနေန ဥပက္ကိလေသာ ပဟီယန္တိ၊ ဝိတက္ကာ ဝူပသမ္မန္တိ။ အယံ ပယောဂေါတိ ပယောဂမပေက္ခိတွာ ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော ကတော။ သညောဇနာ ပဟီယန္တီတိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈာ သညောဇနာ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေန ပဟီယန္တိ။ အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တီတိ ပဟီနာနံ ပုန အနုပ္ပတ္တိဓမ္မကတ္တာ ဝိဂတော ဥပ္ပာဒန္တော ဝါ ဝယန္တော ဝါ ဧတေသန္တိ ဗျန္တာ၊ ပုဗ္ဗေ အဗျန္တာ ဗျန္တာ ဟောန္တီတိ ဗျန္တီဟောန္တိ၊ ဝိနဿန္တီတိ အတ္ထော။ သညောဇနပ္ပဟာနံ အနုသယပ္ပဟာနေန ဟောတိ၊ န အညထာတိ ဒဿနတ္ထံ အနုသယပ္ပဟာနမာဟ။ ယေန မဂ္ဂေန သညောဇနာ ပဟီယန္တိ အနုသယာ ဗျန္တီဟောန္တိ၊ အယံ ဝိသေသောတိ အတ္ထော။ စတုတ္ထစတုက္ကေ အရိယမဂ္ဂဿာပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဣဓ အရိယမဂ္ဂေါ ဝုတ္တော။ ဧကစိတ္တဿ အာရမ္မဏဒွယာဘာဝဿ အဝုတ္တေပိ သိဒ္ဓတ္တာ တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဧဝံ ဣမေ တယော ဓမ္မာ ဧကစိတ္တဿ အာရမ္မဏာ န ဟောန္တီတိ နိဂမနံ ကတံ။

၁၆၀။ ဣဒါနိ တံ ဘာဝနာသိဒ္ဓိသာဓကံ ယောဂါဝစရံ ထုနန္တော အာနာပါနဿတိ ယဿာတိ ဂါထံ ဝတွာ တဿာ နိဒ္ဒေသမာဟ။ တတ္ထ အာနာပါနဿတိယော ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတာ၊ တထာ ပရိပုဏ္ဏာ သုဘာဝိတာ အနုပုဗ္ဗံ ပရိစိတာ ယဿ အတ္ထိ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ သော ဣမံ လောကံ ပဘာသေတိ။ ကိံ ဝိယ? အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ ယထာ အဗ္ဘာဒီဟိ မုတ္တော စန္ဒိမာ ဣမံ ဩကာသလောကံ ပဘာသေတိ၊ တထာ သော ယောဂါဝစရော ဣမံ ခန္ဓာဒိလောကံ ပဘာသေတီတိ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အဗ္ဘာ မုတ္တောဝ စန္ဒိမာ’’တိ စ ပဒဿ နိဒ္ဒေသေ မဟိကာဒီနမ္ပိ ဝုတ္တတ္တာ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒလောပေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဂါထာနိဒ္ဒေသေ နော ပဿာသော နော အဿာသောတိ သော သောယေဝ အတ္ထော ပဋိသေဓေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တော။ ဥပဋ္ဌာနံ သတီတိ အသမ္မုဿနတာယ တမေဝ အဿာသံ ဥပဂန္တွာ ဌာနံ သတိ နာမာတိ အတ္ထော။ တထာ ပဿာသံ။ ဧတ္တာဝတာ အာနာပါနေသု သတိ အာနာပါနဿတီတိ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။

ဣဒါနိ သတိဝသေနေဝ ‘‘ယဿာ’’တိ ဝုတ္တံ ပုဂ္ဂလံ နိဒ္ဒိသိတုကာမော ယော အဿသတိ၊ တဿုပဋ္ဌာတိ။ ယော ပဿသတိ၊ တဿုပဋ္ဌာတီတိ ဝုတ္တံ။ ယော အဿသတိ၊ တဿ သတိ အဿာသံ ဥပဂန္တွာ တိဋ္ဌတိ။ ယော ပဿသတိ၊ တဿ သတိ ပဿာသံ ဥပဂန္တွာ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ ပရိပုဏ္ဏာတိ ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂပရမ္ပရာယ အရဟတ္တမဂ္ဂပ္ပတ္တိယာ ပရိပုဏ္ဏာ။ တေယေဝ ဟိ ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဓမ္မေ သန္ဓာယ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေနာတိအာဒိမာဟ။ တေ ဟိ ဓမ္မာ ဣမိနာ ယောဂိနာ ပရိဂ္ဂယှမာနတ္တာ ပရိဂ္ဂဟာ၊ တေန ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌေန ပရိပုဏ္ဏာ။ တတ္ထ သဗ္ဗေသံ စိတ္တစေတသိကာနံ အညမညပရိဝါရတ္တာ ပရိဝါရဋ္ဌေန ပရိပုဏ္ဏာ။ ဘာဝနာပါရိပူရိဝသေန ပရိပူရဋ္ဌေန ပရိပုဏ္ဏာ။ စတဿော ဘာဝနာတိအာဒီနိ သုဘာဝိတာတိ ဝုတ္တပဒဿ အတ္ထဝသေန ဝုတ္တာနိ။ စတဿော ဘာဝနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာယေဝ။ ယာနီကတာတိ ယုတ္တယာနသဒိသာ ကတာ။ ဝတ္ထုကတာတိ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန ဝတ္ထုသဒိသာ ကတာ။ အနုဋ္ဌိတာတိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ။ ပရိစိတာတိ သမန္တတော စိတာ ဥပစိတာ။ သုသမာရဒ္ဓါတိ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓါ သုကတာ။ ယတ္ထ ယတ္ထ အာကင်္ခတီတိ ယေသု ယေသု ဈာနေသု ယာသု ယာသု ဝိပဿနာသု သစေ ဣစ္ဆတိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု တေသု ဈာနေသု တာသု တာသု ဝိပဿနာသု။ ဝသိပ္ပတ္တောတိ ဝသီဘာဝံ ဗဟုဘာဝံ ပတ္တော။ ဗလပ္ပတ္တောတိ သမထဝိပဿနာဗလပ္ပတ္တော။ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တောတိ ဝိသာရဒဘာဝံ ပဋုဘာဝံ ပတ္တော။ တေ ဓမ္မာတိ သမထဝိပဿနာ ဓမ္မာ။ အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓါတိ အာဝဇ္ဇနာယတ္တာ၊ အာဝဇ္ဇိတမတ္တေယေဝ တဿ သန္တာနေန၊ ဉာဏေန ဝါ သမ္ပယောဂံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ အာကင်္ခပဋိဗဒ္ဓါတိ ရုစိအာယတ္တာ၊ ရောစိတမတ္တေယေဝ ဝုတ္တနယေန သမ္ပယောဂံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ မနသိကာရော ပနေတ္ထ အာဝဇ္ဇနာယ စိတ္တုပ္ပာဒေါ။ အာကင်္ခနာယ ဝေဝစနဝသေန အတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ဝုတ္တော။ တေန ဝုစ္စတိ ယာနီကတာတိ ဧဝံ ကတတ္တာယေဝ တေ ယုတ္တယာနသဒိသာ ကတာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ သောဠသသု ဝတ္ထူသု ဧကေကသ္မိံ။ သွာဓိဋ္ဌိတန္တိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတံ။ သူပဋ္ဌိတာတိ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတာ။ သမ္ပယုတ္တစိတ္တသတီနံ သဟေဝ သကသကကိစ္စကရဏတော အနုလောမပဋိလောမဝသေန ယောဇေတွာ တေ ဒွေ ဓမ္မာ ဒဿိတာ။ တေန ဝုစ္စတိ ဝတ္ထုကတာတိ ဧဝံ ဘူတတ္တာယေဝ ကတပတိဋ္ဌာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယေန ယေန စိတ္တံ အဘိနီဟရတီတိ ပုဗ္ဗပ္ပဝတ္တိတော အပနေတွာ ယတ္ထ ယတ္ထ ဘာဝနာဝိသေသေ စိတ္တံ ဥပနေတိ။ တေန တေန သတိ အနုပရိဝတ္တတီတိ တသ္မိံ တသ္မိံယေဝ ဘာဝနာဝိသေသေ သတိ အနုကူလာ ဟုတွာ ပုဗ္ဗပ္ပဝတ္တိတော နိဝတ္တိတွာ ပဝတ္တတိ။ ‘‘ယေန၊ တေနာ’’တိ စေတ္ထ ‘‘ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီ’’တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၅။၁၊ သု။ နိ။ မင်္ဂလသုတ္တ) ဝိယ ဘုမ္မတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေန ဝုစ္စတိ အနုဋ္ဌိတာတိ ဧဝံ ကရဏတောယေဝ တံ တံ ဘာဝနံ အနုဂန္တွာ ဌိတာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာနာပါနဿတိယာ သတိပဓာနတ္တာ ဝတ္ထုကတာနုဋ္ဌိတပဒေသု သတိယာ သဟ ယောဇနာ ကတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယသ္မာ ပန ပရိပုဏ္ဏာယေဝ ပရိစိတာ ဟောန္တိ ဝဍ္ဎိတာ လဒ္ဓါသေဝနာ၊ တသ္မာ ‘‘ပရိပုဏ္ဏာ’’တိပဒေ ဝုတ္တာ တယော အတ္ထာ ‘‘ပရိစိတာ’’တိပဒေပိ ဝုတ္တာ၊ စတုတ္ထော ဝိသေသတ္ထောပိ ဝုတ္တော။ တတ္ထ သတိယာ ပရိဂ္ဂဏှန္တောတိ သမ္ပယုတ္တာယ၊ ပုဗ္ဗဘာဂါယ ဝါ သတိယာ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗေ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ယောဂီ။ ဇိနာတိ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန လာမကေ ကိလေသေ ဇိနာတိ အဘိဘဝတိ။ အယဉ္စ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မဒေသနာ။ ဓမ္မေသု ဟိ ဇိနန္တေသု တံဓမ္မသမင်္ဂီပုဂ္ဂလောပိ ဇိနာတိ နာမ။ တေ စ ဓမ္မာ သတိံ အဝိဟာယ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေ ဇိနိတုမာရဒ္ဓါ ဇိတာတိ ဝုစ္စန္တိ ယထာ ‘‘ဘုဉ္ဇိတုမာရဒ္ဓါ ဘုတ္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။ လက္ခဏံ ပနေတ္ထ သဒ္ဒသတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ပရိဇိတာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဇ-ကာရဿ စ-ကာရံ ကတွာ ‘‘ပရိစိတာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ယထာ သမ္မာ ဂဒေါ အဿာတိ သုဂတောတိ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရော နိရုတ္တိလက္ခဏေန ကတော၊ ဧဝမိဓာပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ပရိစိတာတိ ပဒံ ကတ္တုသာဓနံ၊ ပုရိမာနိ တီဏိ ကမ္မသာဓနာနိ။

စတ္တာရော သုသမာရဒ္ဓါတိ စတ္တာရော သုသမာရဒ္ဓတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ အတ္ထသဒ္ဒဿ လောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သုသမာရဒ္ဓါတိ ပဒဿ အတ္ထာပိ ဟိ ဣဓ သုသမာရဒ္ဓါတိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ သုသမာရဒ္ဓဓမ္မာ ဝါ။ စတုရတ္ထဘေဒတော စတ္တာရောတိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဓမ္မဘေဒတော။ ယသ္မာ ပန သုဘာဝိတာယေဝ သုသမာရဒ္ဓါ ဟောန္တိ၊ န အညေ၊ တသ္မာ တယော ဘာဝနတ္ထာ ဣဓာပိ ဝုတ္တာ။ အာသေဝနတ္ထောပိ တီသု ဝုတ္တေသု ဝုတ္တောယေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ အဝတွာ တပ္ပစ္စနီကာနံ သုသမူဟတတ္ထော ဝုတ္တော။ ပစ္စနီကသမုဂ္ဃာတေန ဟိ အာရဒ္ဓပရိယောသာနံ ပညာယတိ၊ တေန သုသမာရဒ္ဓဿ သိခါပ္ပတ္တော အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ တတ္ထ တပ္ပစ္စနီကာနန္တိ တေသံ ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂါနံ ပဋိပက္ခဘူတာနံ။ ကိလေသာနန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ နိစ္စသညာဒိသမ္ပယုတ္တာနံ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနဉ္စ။ သုသမူဟတတ္တာတိ ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒဝသေန သုဋ္ဌု သမူဟတတ္တာ နာသိတတ္တာ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘သုသမုဂ္ဃာတတ္တာ’’တိ လိခန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။

၁၆၁။ ပုန တဿေဝ ပဒဿ အညမ္ပိ အတ္ထဝိကပ္ပံ ဒဿေန္တော သုသမန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထ ဇာတာတိ တသ္မိံ သိခါပ္ပတ္တဘာဝနာဝိသေသေ ဇာတာ။ အနဝဇ္ဇာတိ ကိလေသာနံ အာရမ္မဏဘာဝါနုပဂမနေန ကိလေသဒေါသဝိရဟိတာ။ ကုသလာတိ ဇာတိဝသေန ကုသလာ။ ဗောဓိပက္ခိယာတိ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ဗောဓီတိ လဒ္ဓနာမဿ အရိယဿ ပက္ခေ ဘဝတ္တာ ဗောဓိပက္ခိယာ။ ပက္ခေ ဘဝတ္တာတိ ဟိ ဥပကာရဘာဝေ ဌိတတ္တာ။ တေ စ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ၊ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ၊ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ၊ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ၊ ပဉ္စ ဗလာနိ၊ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၅၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၅။၄။၁) သတ္တတိံသ ဓမ္မာ။ ဣဒံ သမန္တိ ဣဒံ မဂ္ဂက္ခဏေ ဓမ္မဇာတံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသေ သမေတိ ဝိနာသေတီတိ သမံ နာမ။ နိရောဓောနိဗ္ဗာနန္တိ ဒုက္ခနိရောဓတ္တာ နိရောဓော၊ ဝါနသင်္ခါတာယ တဏှာယ အဘာဝါ နိဗ္ဗာနံ။ ဣဒံ သုသမန္တိ ဣဒံ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗသင်္ခတဝိသမာပဂတတ္တာ သုဋ္ဌု သမန္တိ သုသမံ နာမ။ ဉာတန္တိ ဗောဓိပက္ခိယသင်္ခါတံ သမံ အသမ္မောဟတော ဉာဏေန ဉာတံ၊ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ သုသမံ အာရမ္မဏတော ဉာဏေန ဉာတံ။ တဒေဝ ဒွယံ တေနေဝ စက္ခုနာ ဝိယ ဒိဋ္ဌံ။ ဝိဒိတန္တိ တဒေဝ ဒွယံ သန္တာနေ ဥပ္ပာဒနေန အာရမ္မဏကရဏေန စ ပဋိလဒ္ဓံ။ ဉာတံ ဝိယ ပညာယ သစ္ဆိကတံ ဖဿိတဉ္စ။ ‘‘အသလ္လီနံ အသမ္မုဋ္ဌာ အသာရဒ္ဓါ ဧကဂ္ဂ’’န္တိ ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပဒဿ အတ္ထပ္ပကာသနံ။ တတ္ထ အာရဒ္ဓန္တိ ပဋ္ဌပိတံ။ အသလ္လီနန္တိ အသင်္ကုစိတံ။ ဥပဋ္ဌိတာတိ ဥပဂန္တွာ ဌိတာ။ အသမ္မုဋ္ဌာတိ အဝိနဋ္ဌာ။ ပဿဒ္ဓါတိ နိဗ္ဗုတော။ အသာရဒ္ဓါတိ နိဒ္ဒရထော။ သမာဟိတန္တိ သမံ ဌပိတံ။ ဧကဂ္ဂန္တိ အဝိက္ခိတ္တံ။

‘‘စတ္တာရော သုသမာရဒ္ဓါ’’တိအာဒိ သကလဿ သုသမာရဒ္ဓဝစနဿ မူလတ္ထော။ ‘‘အတ္ထိ သမ’’န္တိအာဒိ ပန သုသမဝစနဿ၊ ‘‘ဉာတ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓဝစနဿ ဝိကပ္ပတ္ထာ။ တတ္ထာယံ ပဒတ္ထသံသန္ဒနာ – ‘‘သမာ စ သုသမာ စ သမသုသမာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဒေသသရူပေကသေသံ ကတွာ ‘‘သုသမာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တာ ယထာ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ နာမရူပဉ္စ နာမရူပန္တိ။ ‘‘ဣဒံ သမံ၊ ဣဒံ သုသမ’’န္တိ ပန အနညာပေက္ခံ ကတွာ နပုံသကဝစနံ ကတံ။ ယသ္မာ ပန ဉာတမ္ပိ ဒိဋ္ဌန္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဒိဋ္ဌဉ္စ အာရဒ္ဓဉ္စ အတ္ထတော ဧကံ။ ဝိဒိတသစ္ဆိကတဖဿိတာနိ ပန ဉာတဝေဝစနာနိ၊ တသ္မာ ဉာတန္တိ အာရဒ္ဓတ္ထောယေဝ ဝုတ္တော ဟောတိ။

အာရဒ္ဓံ ဟောတိ ဝီရိယံ အသလ္လီနန္တိ အယံ ပန အာရဒ္ဓဝစနဿ ဥဇုကတ္ထောယေဝ။ ဥပဋ္ဌိတာ သတီတိအာဒီနိ ပန သမ္ပယုတ္တဝီရိယဿ ဥပကာရကဓမ္မဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ၊ န အာရဒ္ဓဝစနဿ အတ္ထဒဿနတ္ထံ။ ပုရိမေန အတ္ထေန သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓါတိ သုသမာရဒ္ဓါ စ၊ ဣမိနာ အတ္ထေန သုသမာ အာရဒ္ဓါတိ သုသမာရဒ္ဓါ စ ဧကသေသေ ကတေ ‘‘သုသမာရဒ္ဓါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣမမတ္ထံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘တေန ဝုစ္စတိ သုသမာရဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ။

အနုပုဗ္ဗန္တိ ယထာနုက္ကမေနာတိ အတ္ထော၊ ပုဗ္ဗံ ပုဗ္ဗံ အနူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိ ဒီဃန္တိ ဝုတ္တအဿာသဝသေန။ ပုရိမာ ပုရိမာတိ ပုရိမာ ပုရိမာ သတိ။ ဧတေန ပုဗ္ဗန္တိပဒဿ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပစ္ဆိမာ ပစ္ဆိမာတိ သတိယေဝ။ ဧတေန အနူတိပဒဿ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဥဘယေန ပုဗ္ဗဉ္စ အနု စ ပရိစိတာတိ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဥပရိ သောဠသ ဝတ္ထူနိ ဝိတ္ထာရေတွာ ဝစနတော ဣဓ သင်္ခိပိတွာ ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ’’တိ အန္တိမမေဝ ဒဿိတံ။ ယသ္မာ သိခါပ္ပတ္တဘာဝနဿ သဗ္ဗာပိ အာနာပါနဿတိယော ပုနပ္ပုနံ ယထာရုစိ ပဝတ္တနတော အနုပရိစိတာပိ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အညမညံ ပရိစိတာ စေဝ ဟောန္တိ အနုပရိစိတာ စာ’’တိ။

ယထတ္ထာတိ ယထာသဘာဝတ္ထာ။ အတ္တဒမထတ္ထောတိ အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ အတ္တနော နိဗ္ဗိသေဝနတ္ထော။ သမထတ္ထောတိ သီတိဘာဝတ္ထော။ ပရိနိဗ္ဗာပနတ္ထောတိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန။ အဘိညတ္ထောတိ သဗ္ဗဓမ္မဝသေန။ ပရိညတ္ထာဒယော မဂ္ဂဉာဏကိစ္စဝသေန။ သစ္စာဘိသမယတ္ထော စတုန္နံ သစ္စာနံ ဧကပဋိဝေဓဒဿနဝသေန။ နိရောဓေ ပတိဋ္ဌာပကတ္ထော အာရမ္မဏကရဏဝသေန။

ဗုဒ္ဓါတိပဒဿ အဘာဝေပိ ဗုဒ္ဓေနာတိပဒေ ယော သော ဗုဒ္ဓါ၊ တံ နိဒ္ဒိသိတုကာမေန ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ။ သယမ္ဘူတိ ဥပဒေသံ ဝိနာ သယမေဝ ဘူတော။ အနာစရိယကောတိ သယမ္ဘူပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏံ။ ယော ဟိ အာစရိယံ ဝိနာ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ သော သယမ္ဘူ နာမ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသူတိအာဒိ အနာစရိယကဘာဝဿ အတ္ထပ္ပကာသနံ။ အနနုဿုတေသူတိ အာစရိယံ အနနုဿုတေသု။ သာမန္တိ သယမေဝ။ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈီတိ ဘုသံ သမ္မာ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏီတိ တေသု စ သစ္စေသု သဗ္ဗညုဘာဝံ ပါပုဏိ။ ယထာ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တာ သဗ္ဗညုနော ဟောန္တိ၊ တထာ သစ္စာနံ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တောတိပိ ပါဌော။ ဗလေသု စ ဝသီဘာဝန္တိ ဒသသု စ တထာဂတဗလေသု ဣဿရဘာဝံ ပါပုဏိ။ ယော သော ဧဝံ ဘူတော၊ သော ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏနိမိတ္တာနုတ္တရဝိမောက္ခာဓိဂမပရိဘာဝိတံ ခန္ဓသန္တာနံ ဥပါဒါယ ပဏ္ဏတ္တိကော၊ သဗ္ဗညုတပဒဋ္ဌာနံ ဝါ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓိမုပါဒါယ ပဏ္ဏတ္တိကော သတ္တဝိသေသော ဗုဒ္ဓါ။ ဧတ္တာဝတာ အတ္ထတော ဗုဒ္ဓဝိဘာဝနာ ကတာ ဟောတိ။

၁၆၂။ ဣဒါနိ ဗျဉ္ဇနတော ဝိဘာဝေန္တော ဗုဒ္ဓါတိ ကေနဋ္ဌေန ဗုဒ္ဓါတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာ လောကေ အဝဂန္တာ အဝဂတောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓါ။ ယထာ ပဏ္ဏသောသာ ဝါတာ ပဏ္ဏသုသာတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓါ။ သဗ္ဗညုတာယ ဗုဒ္ဓါတိ သဗ္ဗဓမ္မဗုဇ္ဈနသမတ္ထာယ ဗုဒ္ဓိယာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗဒဿာဝိတာယ ဗုဒ္ဓါတိ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဉာဏစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနညနေယျတာယဗုဒ္ဓါတိ အညေန အဗောဓနီယတော သယမေဝ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိသဝိတာယ ဗုဒ္ဓါတိ နာနာဂုဏဝိသဝနတော ပဒုမမိဝ ဝိကသနဋ္ဌေန ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ခီဏာသဝသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓါတိအာဒီဟိ ဆဟိ ပရိယာယေဟိ စိတ္တသင်္ကောစကရဓမ္မပ္ပဟာနေန နိဒ္ဒက္ခယဝိဗုဒ္ဓါ ပုရိသော ဝိယ သဗ္ဗကိလေသနိဒ္ဒက္ခယဝိဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သင်္ခါ သင်္ခါတန္တိ အတ္ထတော ဧကတ္တာ သင်္ခါတေနာတိ ဝစနဿ ကောဋ္ဌာသေနာတိ အတ္ထော။ တဏှာလေပဒိဋ္ဌိလေပါဘာဝေန နိရုပလေပသင်္ခါတေန။ သဝါသနာနံ သဗ္ဗကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ ဧကန္တဝစနေန ဝိသေသေတွာ ဧကန္တဝီတရာဂေါတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကန္တနိက္ကိလေသောတိ ရာဂဒေါသမောဟာဝသေသေဟိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ နိက္ကိလေသော။ ဧကာယနမဂ္ဂံ ဂတောတိ ဗုဒ္ဓါတိ ဂမနတ္ထာနံ ဓာတူနံ ဗုဇ္ဈနတ္ထတ္တာ ဗုဇ္ဈနတ္ထာပိ ဓာတုယော ဂမနတ္ထာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဧကာယနမဂ္ဂံ ဂတတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကာယနမဂ္ဂေါတိ စေတ္ထ –

‘‘မဂ္ဂေါ ပန္ထော ပထော ပဇ္ဇော၊ အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယနံ၊

နာဝါ ဥတ္တရသေတု စ၊ ကုလ္လော စ ဘိသိ သင်္ကမော’’တိ ။ (စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၁) –

မဂ္ဂဿ ဗဟူသု နာမေသု အယနနာမေန ဝုတ္တော။ တသ္မာ ဧကမဂ္ဂဘူတော မဂ္ဂေါ၊ န ဒွေဓာပထဘူတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဧကေန အယိတဗ္ဗော မဂ္ဂေါတိ ဧကာယနမဂ္ဂေါ။ ဧကေနာတိ ဂဏသင်္ဂဏိကံ ပဟာယ ပဝိဝေကေန စိတ္တေန။ အယိတဗ္ဗောတိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗော။ အယန္တိ ဝါ ဧတေနာတိ အယနော၊ သံသာရတော နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ဧကေသံ အယနော ဧကာယနော။ ဧကေတိ သေဋ္ဌာ၊ သဗ္ဗသတ္တသေဋ္ဌာ စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ ဧကာယနမဂ္ဂေါတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ အယနဘူတော မဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယတီတိ ဝါ အယနော၊ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဧကသ္မိံ အယနော မဂ္ဂေါတိ ဧကာယနမဂ္ဂေါ၊ ဧကသ္မိံယေဝ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဝတ္တမာနော မဂ္ဂေါ၊ န အညတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အပိ စ ဧကံ အယတီတိ ဧကာယနော၊ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနာမုခဘာဝနာနယပ္ပဝတ္တောပိ အပရဘာဂေ ဧကံ နိဗ္ဗာနမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧကာယနမဂ္ဂေါတိ ဧကနိဗ္ဗာနဂမနမဂ္ဂေါတိ အတ္ထော။ ဧကော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓါတိ န ပရေဟိ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါ၊ ကိံ ပန သယမေဝ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဗုဒ္ဓိဝိဟတတ္တာ ဗုဒ္ဓိပဋိလာဘာ ဗုဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓိ ဗုဒ္ဓံ ဗောဓောတိ ပရိယာယဝစနမေတံ။ တတ္ထ ယထာ နီလရတ္တဂုဏယောဂါ နီလော ပဋော ရတ္တော ပဋောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဗုဒ္ဓဂုဏယောဂါ ဗုဒ္ဓါတိ ဉာပေတုံ ဝုတ္တံ။

တတော ပရံ ဗုဒ္ဓါတိ နေတံ နာမန္တိအာဒိ ‘‘အတ္ထမနုဂတာ အယံ ပညတ္တီ’’တိ ဉာပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မိတ္တာ သဟာယာ။ အမစ္စာ ဘစ္စာ။ ဉာတီ ပိတုပက္ခိကာ။ သာလောဟိတာ မာတုပက္ခိကာ။ သမဏာ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတာ။ ဗြာဟ္မဏာ ဘောဝါဒိနော၊ သမိတပါပဗာဟိတပါပါ ဝါ။ ဒေဝတာ သက္ကာဒယော ဗြဟ္မာနော စ။ ဝိမောက္ခန္တိကန္တိ ဝိမောက္ခော အရဟတ္တမဂ္ဂေါ၊ ဝိမောက္ခဿ အန္တော အရဟတ္တဖလံ၊ တသ္မိံ ဝိမောက္ခန္တေ ဘဝံ ဝိမောက္ခန္တိကံ နာမ။ သဗ္ဗညုဘာဝေါ ဟိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သိဇ္ဈတိ၊ အရဟတ္တဖလောဒယေ သိဒ္ဓါ ဟောတိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗညုဘာဝေါ ဝိမောက္ခန္တေ ဘဝေါ ဟောတိ။ တံ နေမိတ္တိကမ္ပိ နာမံ ဝိမောက္ခန္တေ ဘဝံ နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာန’’န္တိ။ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘာတိ မဟာဗောဓိရုက္ခမူလေ ယထာဝုတ္တက္ခဏေ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘေန သဟ။ သစ္ဆိကာ ပညတ္တီတိ အရဟတ္တဖလသစ္ဆိကိရိယာယ၊ သဗ္ဗဓမ္မသစ္ဆိကိရိယာယ ဝါ ဇာတာ ပညတ္တိ။ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓါတိ ယာ အယံ ဗုဒ္ဓါတိ ပညတ္တိ၊ အယံ ဗျဉ္ဇနတော ဗုဒ္ဓဝိဘာဝနာ။

‘‘ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတာ’’တိဂါထာပါဒဿ ပန ဣမိနာ ပဒဘာဇနီယေ ဝုတ္တတ္ထေန အယံ သံသန္ဒနာ – အာနာပါနဿတိယော စ ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတာ၊ ယေန ပကာရေန ဒေသိတာ။ ယထာသဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာ ဒသ ယထတ္ထာ စ ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတာ၊ ယေန ပကာရေန ဒေသိတာတိ ပကာရတ္ထဿ စ ယထာသဒ္ဒဿ၊ သဘာဝတ္ထဿ စ ယထာသဒ္ဒဿ သရူပေကသေသဝသေန ဧကသေသံ ကတွာ ‘‘ယထာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဒဘာဇနီယေ ပနဿ ယထတ္ထေသု ဧကေကဿ ယောဇနာဝသေန ‘‘ဒေသိတော’’တိ ဧကဝစနံ ကတံ။

‘‘သောတိ ဂဟဋ္ဌော ဝါ ဟောတိ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဒိပဒေပိ ယဿ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါတိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ လောကတ္ထော ဝုတ္တောယေဝ။ ပဘာသေတီတိ အတ္တနော ဉာဏဿ ပါကဋံ ကရောတီတိ အတ္ထော ။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာတိ သာဝကပါရမိဉာဏေနပိ ပဋိဝိဒ္ဓဘာဝေန။ ဩဘာသေတီတိ ကာမာဝစရဘူတံ လောကံ။ ဘာသေတီတိ ရူပါဝစရဘူတံ လောကံ။ ပဘာသေတီတိ အရူပါဝစရဘူတံ လောကံ။

အရိယဉာဏန္တိ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ။ မဟိကာ မုတ္တောတိ မဟိကာယ မုတ္တော။ မဟိကာတိ နီဟာရော ဝုစ္စတိ။ မဟိယာ မုတ္တောတိပိ ပါဌော။ ဓူမရဇာ မုတ္တောတိ ဓူမတော စ ရဇတော စ မုတ္တော။ ရာဟုဂဟဏာ ဝိပ္ပမုတ္တောတိ ရာဟုနော စန္ဒဿ အာသန္နုပက္ကိလေသတ္တာ ဒွီဟိ ဥပသဂ္ဂေဟိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဘာသတေ ဣတိ သဩဘာသဋ္ဌေန။ တပတေ ဣတိ သတေဇဋ္ဌေန။ ဝိရောစတေ ဣတိ ရုစိရဋ္ဌေန။ ဧဝမေဝန္တိ ဧဝံ ဧဝံ။ ယသ္မာ ပန စန္ဒောပိ သယံ ဘာသန္တော တပန္တော ဝိရောစန္တော ဣမံ ဩကာသလောကံ ဩဘာသေတိ၊ ဘိက္ခု စ ပညာယ ဘာသန္တော တပန္တော ဝိရောစန္တော ဣမံ ခန္ဓာဒိလောကံ ပညာယ ဩဘာသေတိ၊ တသ္မာ ဥဘယတြာပိ ‘‘ဘာသေတီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဘာသတေ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ ဝုတ္တေ ဟေတုအတ္ထောပိ ဝုတ္တော ဟောတိ။ အတိဝိသဒတရာဘသူရိယောပမံ အဂ္ဂဟေတွာ ကသ္မာ စန္ဒောပမာ ဂဟိတာတိ စေ? သဗ္ဗကိလေသပရိဠာဟဝူပသမေန သန္တဿ ဘိက္ခုနော သန္တဂုဏယုတ္တစန္ဒောပမာ အနုစ္ဆဝိကာတိ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အာနာပါနဿတိဘာဝနာသိဒ္ဓိသာဓကံ ယောဂါဝစရံ ထုနိတွာ ဣမာနိ တေရသ ဝေါဒါနေ ဉာဏာနီတိ တာနိ ဉာဏာနိ နိဂမေတွာ ဒဿေတီတိ။

ဝေါဒါနဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သတောကာရိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၆၃။ သတောကာရိဉာဏနိဒ္ဒေသေ မာတိကာယံ ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဘိက္ခု။ အယဉှိ ဧတ္ထ ဣဓ-သဒ္ဒေါ သဗ္ဗပ္ပကာရအာနာပါနဿတိသမာဓိနိဗ္ဗတ္တကဿ ပုဂ္ဂလဿ သန္နိဿယဘူတသာသနပရိဒီပနော၊ အညသာသနဿ တထာဘာဝပဋိသေဓနော စ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏော…ပေ… သုညာ ပရပ္ပဝါဒါ သမဏေဘိ အညေဟီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)။

အရညဂတော ဝါ ရုက္ခမူလဂတော ဝါ သုညာဂါရဂတော ဝါတိ ဣဒမဿ အာနာပါနဿတိသမာဓိ ဘာဝနာနုရူပသေနာသနပရိဂ္ဂဟပရိဒီပနံ။ ဣမဿ ဟိ ဘိက္ခုနော ဒီဃရတ္တံ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု အနုဝိသဋံ စိတ္တံ အာနာပါနဿတိသမာဓိအာရမ္မဏံ အဘိရုဟိတုံ န ဣစ္ဆတိ၊ ကူဋဂေါဏယုတ္တရထော ဝိယ ဥပ္ပထမေဝ ဓာဝတိ။ တသ္မာ သေယျထာပိ နာမ ဂေါပေါ ကူဋဓေနုယာ သဗ္ဗံ ခီရံ ပိဝိတွာ ဝဍ္ဎိတံ ကူဋဝစ္ဆံ ဒမေတုကာမော ဓေနုတော အပနေတွာ ဧကမန္တေ မဟန္တံ ထမ္ဘံ နိခဏိတွာ တတ္ထ ယောတ္တေန ဗန္ဓေယျ၊ အထဿ သော ဝစ္ဆော ဣတော စိတော စ ဝိပ္ဖန္ဒိတွာ ပလာယိတုံ အသက္ကောန္တော တမေဝ ထမ္ဘံ ဥပနိသီဒေယျ ဝါ ဥပနိပဇ္ဇေယျ ဝါ၊ ဧဝမေဝ ဣမိနာပိ ဘိက္ခုနာ ဒီဃရတ္တံ ရူပါရမ္မဏာဒိရသပါနဝဍ္ဎိတံ ဒုဋ္ဌစိတ္တံ ဒမေတုကာမေန ရူပါဒိအာရမ္မဏတော အပနေတွာ အရညံ ဝါ ရုက္ခမူလံ ဝါ သုညာဂါရံ ဝါ ပဝေသေတွာ တတ္ထ အဿာသပဿာသထမ္ဘေ သတိယောတ္တေန ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧဝမဿ တံ စိတ္တံ ဣတော စိတော စ ဝိပ္ဖန္ဒိတွာပိ ပုဗ္ဗေ အာစိဏ္ဏာရမ္မဏံ အလဘမာနံ သတိယောတ္တံ ဆိန္ဒိတွာ ပလာယိတုံ အသက္ကောန္တံ တမေဝါရမ္မဏံ ဥပစာရပ္ပနာဝသေန ဥပနိသီဒတိ စေဝ ဥပနိပဇ္ဇတိ စ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ယထာ ထမ္ဘေ နိဗန္ဓေယျ၊ ဝစ္ဆံ ဒမံ နရော ဣဓ၊

ဗန္ဓေယျေဝံ သကံ စိတ္တံ၊ သတိယာရမ္မဏေ ဒဠှ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၁၇၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၄၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၇) –

ဧဝမဿ တံ သေနာသနံ ဘာဝနာနုရူပံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ယသ္မာ ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနပ္ပဘေဒေ မုဒ္ဓဘူတံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနံ ဝိသေသာဓိဂမဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရပဒဋ္ဌာနံ အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ ဣတ္ထိပုရိသဟတ္ထိအဿာဒိသဒ္ဒသမာကုလံ ဂါမန္တံ အပရိစ္စဇိတွာ န သုကရံ ဘာဝေတုံ သဒ္ဒကဏ္ဋကတ္တာ ဈာနဿ။ အဂါမကေ ပန အရညေ သုကရံ ယောဂါဝစရေန ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အာနာပါနစတုက္ကဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တဒေဝ ပါဒကံ ကတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ အဂ္ဂဖလံ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ။ တသ္မာ တဿ အနုရူပံ သေနာသနံ ဥပဒိသန္တော ဘဂဝါ ‘‘အရညဂတော ဝါ’’တိအာဒိမာဟ၊ တထေဝ ထေရော။

ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယော ဝိယ ဟိ ဘဂဝါ၊ သော ယထာ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယော နဂရဘူမိံ ပဿိတွာ သုဋ္ဌု ဥပပရိက္ခိတွာ ‘‘ဧတ္ထ နဂရံ မာပေထာ’’တိ ဥပဒိသတိ၊ သောတ္ထိနာ စ နဂရေ နိဋ္ဌိတေ ရာဇကုလတော မဟာသက္ကာရံ လဘတိ၊ ဧဝမေဝံ ယောဂါဝစရဿ အနုရူပံ သေနာသနံ ဥပပရိက္ခိတွာ ‘‘ဧတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥပဒိသတိ၊ တတော တတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနမနုယုတ္တေန ယောဂိနာ ကမေန အရဟတ္တေ ပတ္တေ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝတ သော ဘဂဝါ’’တိ မဟန္တံ သက္ကာရံ လဘတိ။ အယံ ပန ဘိက္ခု ‘‘ဒီပိသဒိသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ဟိ မဟာဒီပိရာဇာ အရညေ တိဏဂဟနံ ဝါ ဝနဂဟနံ ဝါ ပဗ္ဗတဂဟနံ ဝါ နိဿာယ နိလီယိတွာ ဝနမဟိံသဂေါကဏ္ဏသူကရာဒယော မိဂေ ဂဏှာတိ၊ ဧဝမေဝံ အယံ အရညာဒီသု ကမ္မဋ္ဌာနမနုယုဉ္ဇန္တော ဘိက္ခု ယထာက္ကမေန သောတာပတ္တိသကဒါဂါမိအနာဂါမိအရဟတ္တမဂ္ဂေ စေဝ အရိယဖလာနိ စ ဂဏှာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ယထာပိ ဒီပိကော နာမ၊ နိလီယိတွာ ဂဏှတေ မိဂေ၊

တထေဝါယံ ဗုဒ္ဓပုတ္တော၊ ယုတ္တယောဂေါ ဝိပဿကော၊

အရညံ ပဝိသိတွာန၊ ဂဏှာတိ ဖလမုတ္တမ’’န္တိ။ (မိ။ ပ။ ၆။၁။၅)၊

တေနဿ ပရက္ကမဇဝယောဂ္ဂဘူမိံ အရညသေနာသနံ ဒဿေန္တော ‘‘အရညဂတော ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ အရညဂတောတိ ဥပရိ ဝုတ္တလက္ခဏံ ယံကိဉ္စိ ပဝိဝေကသုခံ အရညံ ဂတော။ ရုက္ခမူလဂတောတိ ရုက္ခသမီပံ ဂတော။ သုညာဂါရဂတောတိ သုညံ ဝိဝိတ္တောကာသံ ဂတော။ ဧတ္ထ စ ဌပေတွာ အရညဉ္စ ရုက္ခမူလဉ္စ အဝသေသသတ္တဝိဓသေနာသနံ ဂတောပိ ‘‘သုညာဂါရဂတော’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ နဝဝိဓဉှိ သေနာသနံ။ ယထာဟ – ‘‘သော ဝိဝိတ္တံ သေနာသနံ ဘဇတိ အရညံ ရုက္ခမူလံ ပဗ္ဗတံ ကန္ဒရံ ဂိရိဂုဟံ သုသာနံ ဝနပတ္ထံ အဗ္ဘောကာသံ ပလာလပုဉ္ဇ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၀၈)။ ဧဝမဿ ဥတုတ္တယာနုကူလံ ဓာတုစရိယာနုကူလဉ္စ အာနာပါနဿတိဘာဝနာနုရူပံ သေနာသနံ ဥပဒိသိတွာ အလီနာနုဒ္ဓစ္စပက္ခိကံ သန္တမိရိယာပထံ ဥပဒိသန္တော နိသီဒတီတိ အာဟ။ အထဿ နိသဇ္ဇာယ ဒဠှဘာဝံ အဿာသပဿာသာနံ ပဝတ္တနသမတ္ထတံ အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟူပါယဉ္စ ဒဿေန္တော ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပလ္လင်္ကန္တိ သမန္တတော ဦရုဗဒ္ဓါသနံ။ အာဘုဇိတွာတိ ဗန္ဓိတွာ။ ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယာတိ ဥပရိမသရီရံ ဥဇုကံ ဌပေတွာ အဋ္ဌာရသ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကေ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိပါဒေတွာ။ ဧဝဉှိ နိသိန္နဿ ဓမ္မမံသနှာရူနိ န ပဏမန္တိ။ အထဿ ယာ တေသံ ပဏမနပစ္စယာ ခဏေ ခဏေ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ တာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တာသု အနုပ္ပဇ္ဇမာနာသု စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ပရိပတတိ၊ ဝုဒ္ဓိံ ဖာတိံ ဥပဂစ္ဆတိ။

ပရိမုခံသတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခံ သတိံ ဌပယိတွာ။ သော သတောဝ အဿသတိ သတော ပဿသတီတိ သော ဘိက္ခု ဧဝံ နိသီဒိတွာ ဧဝဉ္စ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ တံ သတိံ အဝိဇဟန္တော သတော ဧဝ အဿသတိ သတော ပဿသတိ၊ သတောကာရီ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဣဒါနိ ယေဟိ ပကာရေဟိ သတောကာရီ ဟောတိ၊ တေ ပကာရေ ဒဿေတုံ ဒီဃံ ဝါ အဿသန္တောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒီဃံ ဝါ အဿသန္တောတိ ဒီဃံ ဝါ အဿာသံ ပဝတ္တယန္တော။ တထာ ရဿံ။ ယာ ပန နေသံ ဒီဃရဿတာ၊ သာ ကာလဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကဒါစိ ဟိ မနုဿာ ဟတ္ထိအဟိအာဒယော ဝိယ ကာလဝသေန ဒီဃံ အဿသန္တိ စ ပဿသန္တိ စ၊ ကဒါစိ သုနခသသာဒယော ဝိယ ရဿံ။ အညထာ ဟိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ အဿာသပဿာသာ ဒီဃရဿာ နာမ န ဟောန္တိ ။ တသ္မာ တေ ဒီဃံ ကာလံ ပဝိသန္တာ စ နိက္ခမန္တာ စ ဒီဃာ၊ ရဿံ ကာလံ ပဝိသန္တာ စ နိက္ခမန္တာ စ ရဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတြာယံ ဘိက္ခု ဥပရိ ဝုတ္တေဟိ နဝဟာကာရေဟိ ဒီဃံ အဿသန္တော စ ပဿသန္တော စ ဒီဃံ အဿသာမိ၊ ပဿသာမီတိ ပဇာနာတိ၊ တထာ ရဿံ။

ဧဝံ ပဇာနတော စ –

‘‘ဒီဃော ရဿော စ အဿာသော၊ ပဿာသောပိ စ တာဒိသော၊

စတ္တာရော ဝဏ္ဏာ ဝတ္တန္တိ၊ နာသိကဂ္ဂေဝ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၁၉၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅)၊

နဝန္နဉ္စဿ အာကာရာနံ ဧကေနာကာရေန ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ အဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီတိ သကလဿ အဿာသကာယဿာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ဝိဒိတံ ကရောန္တော ပါကဋံ ကရောန္တော အဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ သကလဿ ပဿာသကာယဿာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ဝိဒိတံ ကရောန္တော ပါကဋံ ကရောန္တော ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ ဧဝံ ဝိဒိတံ ကရောန္တော ပါကဋံ ကရောန္တော ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန အဿသတိ စေဝ ပဿသတိ စ။ တသ္မာ ‘‘အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧကဿ ဟိ ဘိက္ခုနော စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏဝိသဋေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၁၉၊ ပါရာ။ ၂။၁၆၅) အဿာသကာယေ၊ ပဿာသကာယေ ဝါ အာဒိ ပါကဋော ဟောတိ၊ န မဇ္ဈပရိယောသာနံ။ သော အာဒိမေဝ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ၊ မဇ္ဈပရိယောသာနေ ကိလမတိ။ ဧကဿ မဇ္ဈံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ န အာဒိပရိယောသာနံ။ သော မဇ္ဈမေဝ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ၊ အာဒိပရိယောသာနေ ကိလမတိ။ ဧကဿ ပရိယောသာနံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ န အာဒိမဇ္ဈံ။ သော ပရိယောသာနံယေဝ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ၊ အာဒိမဇ္ဈေ ကိလမတိ။ ဧကဿ သဗ္ဗံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ သော သဗ္ဗမ္ပိ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ ၊ န ကတ္ထစိ ကိလမတိ။ တာဒိသေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ သိက္ခတီတိ ဧဝံ ဃဋတိ ဝါယမတိ။ ယော ဝါ တထာဘူတဿ သံဝရော၊ အယမေတ္ထ အဓိသီလသိက္ခာ။ ယော တထာဘူတဿ သမာဓိ၊ အယံ အဓိစိတ္တသိက္ခာ။ ယာ တထာဘူတဿ ပညာ၊ အယံ အဓိပညာသိက္ခာတိ ဣမာ တိဿော သိက္ခာယော တသ္မိံ အာရမ္မဏေ တာယ သတိယာ တေန မနသိကာရေန သိက္ခတိ အာသေဝတိ ဘာဝေတိ ဗဟုလီကရောတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ယသ္မာ ပုရိမနယေန ကေဝလံ အဿသိတဗ္ဗံ ပဿသိတဗ္ဗမေဝ စ၊ န အညံ ကိဉ္စိ ကာတဗ္ဗံ၊ ဣတော ပဋ္ဌာယ ပန ဉာဏုပ္ပာဒနာဒီသု ယောဂေါ ကရဏီယော။ တသ္မာ တတ္ထ ‘‘အဿသာမီတိ ပဇာနာတိ ပဿသာမီတိ ပဇာနာတိ’’စ္စေဝ ဝတ္တမာနကာလဝသေန ပါဠိံ ဝတွာ ဣတော ပဋ္ဌာယ ကတ္တဗ္ဗဿ ဉာဏုပ္ပာဒနာဒိနော အာ-ကာရဿ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ အဿသိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန အနာဂတကာလဝသေန ပါဠိ အာရောပိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရံ…ပေ… သိက္ခတီတိ ဩဠာရိကံ အဿာသပဿာသသင်္ခါတံ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေန္တော ပဋိပ္ပဿမ္ဘေန္တော နိရောဓေန္တော ဝူပသမေန္တော အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။

တတြေဝံ ဩဠာရိကသုခုမတာ စ ပဿဒ္ဓိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဣမဿ ဟိ ဘိက္ခုနော ပုဗ္ဗေ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ကာယော စ စိတ္တဉ္စ သဒရထာ ဟောန္တိ ဩဠာရိကာ။ ကာယစိတ္တာနံ ဩဠာရိကတ္တေ အဝူပသန္တေ အဿာသပဿာသာပိ ဩဠာရိကာ ဟောန္တိ၊ ဗလဝတရာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ၊ နာသိကာ နပ္ပဟောတိ၊ မုခေန အဿသန္တောပိ ပဿသန္တောပိ တိဋ္ဌတိ။ ယဒါ ပနဿ ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ ပရိဂ္ဂဟိတာ ဟောန္တိ၊ တဒါ တေ သန္တာ ဟောန္တိ ဝူပသန္တာ။ တေသု ဝူပသန္တေသု အဿာသပဿာသာ သုခုမာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တိ၊ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ၊ နတ္ထီ’’တိ ဝိစေတဗ္ဗာကာရပ္ပတ္တာ ဟောန္တိ။ သေယျထာပိ ပုရိသဿ ဓာဝိတွာ ပဗ္ဗတာ ဝါ ဩရောဟိတွာ မဟာဘာရံ ဝါ သီသတော ဩရောပေတွာ ဌိတဿ ဩဠာရိကာ အဿာသပဿာသာ ဟောန္တိ၊ နာသိကာ နပ္ပဟောတိ၊ မုခေန အဿသန္တောပိ ပဿသန္တောပိ တိဋ္ဌတိ။ ယဒါ ပနေသ တံ ပရိဿမံ ဝိနောဒေတွာ နှတွာ စ ပိဝိတွာ စ အလ္လသာဋကံ ဟဒယေ ကတွာ သီတာယ ဆာယာယ နိပန္နော ဟောတိ၊ အထဿ တေ အဿာသပဿာသာ သုခုမာ ဟောန္တိ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ၊ နတ္ထီ’’တိ ဝိစေတဗ္ဗာကာရပ္ပတ္တာ၊ ဧဝမေဝံ ဣမဿ ဘိက္ခုနော အပရိဂ္ဂဟိတကာလေတိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိဿ ပုဗ္ဗေ အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ‘‘ဩဠာရိကောဠာရိကေ ကာယသင်္ခါရေ ပဿမ္ဘေမီ’’တိ အာဘောဂသမန္နာဟာရမနသိကာရော နတ္ထိ၊ ပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပန အတ္ထိ။ တေနဿ အပရိဂ္ဂဟိတကာလတော ပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ကာယသင်္ခါရော သုခုမော ဟောတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘သာရဒ္ဓေ ကာယေ စိတ္တေ စ၊ အဓိမတ္တံ ပဝတ္တတိ၊

အသာရဒ္ဓမှိ ကာယမှိ၊ သုခုမံ သမ္ပဝတ္တတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၂၀၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅)၊

ပရိဂ္ဂဟေပိ ဩဠာရိကော၊ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ သုခုမော။ တသ္မိမ္ပိ ဩဠာရိကော၊ ပဌမဇ္ဈာနေ သုခုမော။ ပဌမဇ္ဈာနေ စ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ စ ဩဠာရိကော၊ ဒုတိယဇ္ဈာနေ သုခုမော။ ဒုတိယဇ္ဈာနေ စ တတိယဇ္ဈာနူပစာရေ စ ဩဠာရိကော၊ တတိယဇ္ဈာနေ သုခုမော။ တတိယဇ္ဈာနေ စ စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေ စ ဩဠာရိကော၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ အတိသုခုမော အပ္ပဝတ္တိမေဝ ပါပုဏာတိ။ ဣဒံ တာဝ ဒီဃဘာဏကသံယုတ္တဘာဏကာနံ မတံ။

မဇ္ဈိမဘာဏကာ ပန ‘‘ပဌမဇ္ဈာနေ ဩဠာရိကော၊ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ သုခုမော’’တိ ဧဝံ ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနတော ဥပရူပရိဇ္ဈာနူပစာရေပိ သုခုမတရံ ဣစ္ဆန္တိ။ သဗ္ဗေသံယေဝ ပန မတေန အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဝတ္တကာယသင်္ခါရော ပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ၊ ပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဝတ္တကာယသင်္ခါရော ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ…ပေ… စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေ ပဝတ္တကာယသင်္ခါရော စတုတ္ထဇ္ဈာနေ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အယံ တာဝ သမထေ နယော။

ဝိပဿနာယံ ပန အပရိဂ္ဂဟိတကာလေ ပဝတ္တကာယသင်္ခါရော ဩဠာရိကော၊ မဟာဘူတပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ ဥပါဒါရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ သကလရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ အရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနေ သုခုမော။ သောပိ ဩဠာရိကော၊ လက္ခဏာရမ္မဏိက ဝိပဿနာယ သုခုမော။ သောပိ ဒုဗ္ဗလဝိပဿနာယ ဩဠာရိကော၊ ဗလဝဝိပဿနာယ သုခုမော။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမေန ပစ္ဆိမေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝမေတ္ထ ဩဠာရိကသုခုမတာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ တာဝေတ္ထ ကာယာနုပဿနာဝသေန ဝုတ္တဿ ပဌမစတုက္ကဿ အနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ။

ယသ္မာ ပနေတ္ထ ဣဒမေဝ စတုက္ကံ အာဒိကမ္မိကဿ ကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဣတရာနိ ပန တီဏိ စတုက္ကာနိ ဧတ္ထ ပတ္တဇ္ဈာနဿ ဝေဒနာစိတ္တဓမ္မာနုပဿနာဝသေန၊ တသ္မာ ဣမံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေတွာ အာနာပါနစတုက္ကဇ္ဈာနပဒဋ္ဌာနာယ ဝိပဿနာယ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုကာမေန အာဒိကမ္မိကေန ကုလပုတ္တေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တနယေန သီလပရိသောဓနာဒီနိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကတွာ သတ္တင်္ဂသမန္နာဂတဿ အာစရိယဿ သန္တိကေ ပဉ္စသန္ဓိကံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတြိမေ ပဉ္စ သန္ဓယော ဥဂ္ဂဟော ပရိပုစ္ဆာ ဥပဋ္ဌာနံ အပ္ပနာ လက္ခဏန္တိ။ တတ္ထ ဥဂ္ဂဟော နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥဂ္ဂဏှနံ။ ပရိပုစ္ဆာ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ပရိပုစ္ဆနံ။ ဥပဋ္ဌာနံ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥပဋ္ဌာနံ။ အပ္ပနာ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ အပ္ပနာ။ လက္ခဏံ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနဿ လက္ခဏံ၊ ‘‘ဧဝံ လက္ခဏမိဒံ ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ကမ္မဋ္ဌာနသဘာဝူပဓာရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝံ ပဉ္စသန္ဓိကံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဏှန္တော အတ္တနာပိ န ကိလမတိ၊ အာစရိယမ္ပိ န ဝိဟေသေတိ။ တသ္မာ ထောကံ ဥဒ္ဒိသာပေတွာ ဗဟုံ ကာလံ သဇ္ဈာယိတွာ ဧဝံ ပဉ္စသန္ဓိကံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ အာစရိယဿ သန္တိကေ ဝါ အညတ္ထ ဝါ အဋ္ဌာရသ ဒေါသယုတ္တေ ဝိဟာရေ ဝဇ္ဇေတွာ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတေ သေနာသနေ ဝသန္တေန ဥပစ္ဆိန္နခုဒ္ဒကပလိဗောဓေန ကတဘတ္တကိစ္စေန ဘတ္တသမ္မဒံ ပဋိဝိနောဒေတွာ သုခနိသိန္နေန ရတနတ္တယဂုဏာနုဿရဏေန စိတ္တံ သမ္ပဟံသေတွာ အာစရိယုဂ္ဂဟတော ဧကပဒမ္ပိ အပရိဟာပေန္တေန ဣဒံ အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ တတြာယံ မနသိကာရဝိဓိ –

‘‘ဂဏနာ အနုဗန္ဓနာ၊ ဖုသနာ ဌပနာ သလ္လက္ခဏာ၊

ဝိဝဋ္ဋနာ ပါရိသုဒ္ဓိ၊ တေသဉ္စ ပဋိပဿနာ’’တိ။

တတ္ထ ဂဏနာတိ ဂဏနာယေဝ။ အနုဗန္ဓနာတိ အနုဂမနာ။ ဖုသနာတိ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနံ။ ဌပနာတိ အပ္ပနာ။ သလ္လက္ခဏာတိ ဝိပဿနာ။ ဝိဝဋ္ဋနာတိ မဂ္ဂေါ။ ပါရိသုဒ္ဓီတိ ဖလံ။ တေသဉ္စ ပဋိပဿနာတိ ပစ္စဝေက္ခဏာ။ တတ္ထ ဣမိနာ အာဒိကမ္မိကေန ကုလပုတ္တေန ပဌမံ ဂဏနာယ ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ ဂဏေန္တေန ပန ပဉ္စန္နံ ဟေဋ္ဌာ န ဌပေတဗ္ဗံ၊ ဒသန္နံ ဥပရိ န နေတဗ္ဗံ၊ အန္တရာ ခဏ္ဍံ န ဒဿေတဗ္ဗံ။ ပဉ္စန္နံ ဟေဋ္ဌာ ဌပေန္တဿ ဟိ သမ္ဗာဓေ ဩကာသေ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဝိပ္ဖန္ဒတိ သမ္ဗာဓေ ဝဇေ သန္နိရုဒ္ဓဂေါဂဏော ဝိယ။ ဒသန္နံ ဥပရိ နေန္တဿ ဂဏနနိဿိတောဝ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဟောတိ။ အန္တရာ ခဏ္ဍံ ဒဿေန္တဿ ‘‘သိခါပ္ပတ္တံ နု ခေါ မေ ကမ္မဋ္ဌာနံ၊ နော’’တိ စိတ္တံ ဝိကမ္ပတိ၊ တသ္မာ ဧတေ ဒေါသေ ဝဇ္ဇေတွာ ဂဏေတဗ္ဗံ။

ဂဏေန္တေန စ ပဌမံ ဒန္ဓဂဏနာယ ဓညမာပကဂဏနာယ ဂဏေတဗ္ဗံ။ ဓညမာပကော ဟိ နာဠိံ ပူရေတွာ ‘‘ဧက’’န္တိ ဝတွာ ဩကိရတိ၊ ပုန ပူရေန္တော ကိဉ္စိ ကစဝရံ ဒိသွာ ဆဍ္ဍေန္တော ‘‘ဧကံ ဧက’’န္တိ ဝဒတိ။ ဧသေဝ နယော ဒွေ ဒွေတိအာဒီသု။ ဧဝမေဝံ ဣမိနာပိ အဿာသပဿာသေသု ယော ဥပဋ္ဌာတိ၊ တံ ဂဟေတွာ ‘‘ဧကံ ဧက’’န္တိအာဒိံ ကတွာ ယာဝ ‘‘ဒသ ဒသာ’’တိ ပဝတ္တမာနံ ပဝတ္တမာနံ ဥပလက္ခေတွာဝ ဂဏေတဗ္ဗံ။ တဿ ဧဝံ ဂဏယတော နိက္ခမန္တာ စ ပဝိသန္တာ စ အဿာသပဿာသာ ပါကဋာ ဟောန္တိ။

အထာနေန တံ ဒန္ဓဂဏနံ ဓညမာပကဂဏနံ ပဟာယ သီဃဂဏနာယ ဂေါပါလကဂဏနာယ ဂဏေတဗ္ဗံ။ ဆေကော ဟိ ဂေါပါလကော သက္ခရာဒယော ဥစ္ဆင်္ဂေန ဂဟေတွာ ရဇ္ဇုဒဏ္ဍဟတ္ထော ပါတောဝ ဝဇံ ဂန္တွာ ဂါဝေါ ပိဋ္ဌိယံ ပဟရိတွာ ပလိဃတ္ထမ္ဘမတ္ထကေ နိသိန္နော ဒွါရံ ပတ္တံ ပတ္တံယေဝ ဂါဝံ ‘‘ဧကော ဒွေ’’တိ သက္ခရံ ခိပိတွာ ခိပိတွာ ဂဏေတိ။ တိယာမရတ္တိံ သမ္ဗာဓေ ဩကာသေ ဒုက္ခံ ဝုတ္ထဂေါဂဏော နိက္ခမန္တော အညမညံ ဥပနိဃံသန္တော ဝေဂေန ဝေဂေန ပုဉ္ဇပုဉ္ဇော ဟုတွာ နိက္ခမတိ။ သော ဝေဂေန ဝေဂေန ‘‘တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဒသာ’’တိ ဂဏေတိယေဝ၊ ဧဝမဿာပိ ပုရိမနယေန ဂဏယတော အဿာသပဿာသာ ပါကဋာ ဟုတွာ သီဃံ သီဃံ ပုနပ္ပုနံ သဉ္စရန္တိ။ တတော တေန ‘‘ပုနပ္ပုနံ သဉ္စရန္တီ’’တိ ဉတွာ အန္တော စ ဗဟိ စ အဂ္ဂဟေတွာ ဒွါရပ္ပတ္တံ ဒွါရပ္ပတ္တံယေဝ ဂဟေတွာ ‘‘ဧကော ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ၊ ဧကော ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဆ၊ ဧကော ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဆ သတ္တ…ပေ… အဋ္ဌ နဝ ဒသာ’’တိ သီဃံ သီဃံ ဂဏေတဗ္ဗမေဝ။ ဂဏနာပဋိဗဒ္ဓေ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနေ ဂဏနဗလေနေဝ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ အရိတ္တုပတ္ထမ္ဘနဝသေန စဏ္ဍသောတေ နာဝါဌပနမိဝ။

တဿေဝံ သီဃံ သီဃံ ဂဏယတော ကမ္မဋ္ဌာနံ နိရန္တရံ ပဝတ္တံ ဝိယ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ အထ ‘‘နိရန္တရံ ပဝတ္တတီ’’တိ ဉတွာ အန္တော စ ဗဟိ စ ဝါတံ အပရိဂ္ဂဟေတွာ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဂေန ဝေဂေန ဂဏေတဗ္ဗံ။ အန္တောပဝိသနဝါတေန ဟိ သဒ္ဓိံ စိတ္တံ ပဝေသယတော အဗ္ဘန္တရံ ဝါတဗ္ဘာဟတံ မေဒပူရိတံ ဝိယ ဟောတိ။ ဗဟိနိက္ခမနဝါတေန သဒ္ဓိံ စိတ္တံ နီဟရတော ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ စိတ္တံ ဝိက္ခိပတိ။ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌောကာသေ ပန သတိံ ဌပေတွာ ဘာဝေန္တဿေဝ ဘာဝနာ သမ္ပဇ္ဇတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အန္တော စ ဗဟိ စ ဝါတံ အပရိဂ္ဂဟေတွာ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဂေန ဝေဂေန ဂဏေတဗ္ဗ’’န္တိ။

ကီဝစိရံ ပနေတံ ဂဏေတဗ္ဗန္တိ? ယာဝ ဝိနာ ဂဏနာယ အဿာသပဿာသာရမ္မဏေ သတိ သန္တိဋ္ဌတိ။ ဗဟိ ဝိသဋဝိတက္ကဝိစ္ဆေဒံ ကတွာ အဿာသပဿာသာရမ္မဏေ သတိ သဏ္ဌာပနတ္ထံယေဝ ဟိ ဂဏနာတိ။

ဧဝံ ဂဏနာယ မနသိ ကတွာ အနုဗန္ဓနာယ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ အနုဗန္ဓနာ နာမ ဂဏနံ ပဋိသံဟရိတွာ သတိယာ နိရန္တရံ အဿာသပဿာသာနံ အနုဂမနံ။ တဉ္စ ခေါ န အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနုဂမနဝသေန။ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနိ တဿာနုဂမနေ အာဒီနဝါ စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာယေဝ။

တသ္မာ အနုဗန္ဓနာယ မနသိကရောန္တေန န အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန မနသိ ကာတဗ္ဗံ၊ အပိစ ခေါ ဖုသနာဝသေန စ ဌပနာဝသေန စ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ ဂဏနာနုဗန္ဓနာဝသေန ဝိယ ဟိ ဖုသနာဌပနာဝသေန ဝိသုံ မနသိကာရော နတ္ထိ၊ ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေယေဝ ပန ဂဏေန္တော ဂဏနာယ စ ဖုသနာယ စ မနသိ ကရောတိ၊ တတ္ထေဝ ဂဏနံ ပဋိသံဟရိတွာ တေ သတိယာ အနုဗန္ဓန္တော၊ အပ္ပနာဝသေန စ စိတ္တံ ဌပေန္တော ‘‘အနုဗန္ဓနာယ စ ဖုသနာယ စ ဌပနာယ စ မနသိ ကရောတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သွာယမတ္ထော အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တပင်္ဂုဠဒေါဝါရိကောပမာဟိ ဣဓေဝ ပါဠိယံ ဝုတ္တကကစူပမာယ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတြာယံ ပင်္ဂုဠောပမာ – သေယျထာပိ ပင်္ဂုဠော ဒေါလာယ ကီဠတံ မာတာပုတ္တာနံ ဒေါလံ ခိပိတွာ တတ္ထေဝ ဒေါလာထမ္ဘမူလေ နိသိန္နော ကမေန အာဂစ္ဆန္တဿ စ ဂစ္ဆန္တဿ စ ဒေါလာဖလကဿ ဥဘော ကောဋိယော မဇ္ဈဉ္စ ပဿတိ၊ န စ ဥဘောကောဋိမဇ္ဈာနံ ဒဿနတ္ထံ ဗျာဝဋော ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ဘိက္ခု သတိဝသေန ဥပနိဗန္ဓနတ္ထမ္ဘမူလေ ဌတွာ အဿာသပဿာသဒေါလံ ခိပိတွာ တတ္ထေဝ နိမိတ္တေ သတိယာ နိသီဒန္တော ကမေန အာဂစ္ဆန္တာနဉ္စ ဂစ္ဆန္တာနဉ္စ ဖုဋ္ဌဋ္ဌာနေ အဿာသပဿာသာနံ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ သတိယာ အနုဂစ္ဆန္တော တတ္ထေဝ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၂၅) စိတ္တံ ဌပေတွာ ပဿတိ၊ န စ တေသံ ဒဿနတ္ထံ ဗျာဝဋော ဟောတိ။ အယံ ပင်္ဂုဠောပမာ။

အယံ ပန ဒေါဝါရိကောပမာ – သေယျထာပိ ဒေါဝါရိကော နဂရဿ အန္တော စ ဗဟိ စ ပုရိသေ ‘‘ကော တွံ၊ ကုတော ဝါ အာဂတော၊ ကုဟိံ ဝါ ဂစ္ဆသိ၊ ကိံ ဝါ တေ ဟတ္ထေ’’တိ န ဝီမံသတိ။ န ဟိ တဿ တေ ဘာရာ၊ ဒွါရပ္ပတ္တံ ဒွါရပ္ပတ္တံယေဝ ပန ဝီမံသတိ၊ ဧဝမေဝ ဣမဿ ဘိက္ခုနော အန္တောပဝိဋ္ဌဝါတာ စ ဗဟိနိက္ခန္တဝါတာ စ န ဘာရာ ဟောန္တိ၊ ဒွါရပ္ပတ္တာ ဒွါရပ္ပတ္တာယေဝ ဘာရာတိ အယံ ဒေါဝါရိကောပမာ။

ကကစူပမာ ပန ‘‘နိမိတ္တံ အဿာသပဿာသာ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၅၉) နယေန ဣဓ ဝုတ္တာယေဝ။ ဣဓ ပနဿ အာဂတာဂတဝသေန အမနသိကာရမတ္တမေဝ ပယောဇနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောတော ကဿစိ န စိရေနေဝ နိမိတ္တဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အဝသေသဈာနင်္ဂပဋိမဏ္ဍိတာ အပ္ပနာသင်္ခါတာ ဌပနာ စ သမ္ပဇ္ဇတိ။ ကဿစိ ပန ဂဏနာဝသေနေဝ မနသိကာရကာလတော ပဘုတိ ယထာ သာရဒ္ဓကာယဿ မဉ္စေ ဝါ ပီဌေ ဝါ နိသီဒတော မဉ္စပီဌံ ဩနမတိ ဝိကူဇတိ၊ ပစ္စတ္ထရဏံ ဝလိံ ဂဏှာတိ၊ အသာရဒ္ဓကာယဿ ပန နိသီဒတော နေဝ မဉ္စပီဌံ ဩနမတိ န ဝိကူဇတိ၊ န ပစ္စတ္ထရဏံ ဝလိံ ဂဏှာတိ၊ တူလပိစုပူရိတံ ဝိယ မဉ္စပီဌံ ဟောတိ ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အသာရဒ္ဓါ ကာယော လဟုကော ဟောတိ၊ ဧဝမေဝံ ဂဏနာဝသေန မနသိကာရကာလတော ပဘုတိ အနုက္ကမတော ဩဠာရိကအဿာသပဿာသနိရောဓဝသေန ကာယဒရထေ ဝူပသန္တေ ကာယောပိ စိတ္တမ္ပိ လဟုကံ ဟောတိ၊ သရီရံ အာကာသေ လင်္ဃနာကာရပ္ပတ္တံ ဝိယ ဟောတိ။

တဿ ဩဠာရိကေ အဿာသပဿာသေ နိရုဒ္ဓေ သုခုမအဿာသပဿာသနိမိတ္တာရမ္မဏံ စိတ္တံ ပဝတ္တတိ ။ တသ္မိမ္ပိ နိရုဒ္ဓေ အပရာပရံ တတော သုခုမတရံ သုခုမတရံ အဿာသပဿာသနိမိတ္တာရမ္မဏံ ပဝတ္တတိယေဝ။ သွာယမတ္ထော ဥပရိ ဝုတ္တကံသထာလောပမာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယထာ ဟိ အညာနိ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ ဥပရူပရိ ဝိဘူတာနိ ဟောန္တိ၊ န တထာ ဣဒံ။ ဣဒံ ပန ဥပရူပရိ ဘာဝေန္တဿ သုခုမတ္တံ ဂစ္ဆတိ၊ ဥပဋ္ဌာနမ္ပိ န ဥပဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ အနုပဋ္ဌဟန္တေ ပန တသ္မိံ တေန ဘိက္ခုနာ ‘‘အာစရိယံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘နဋ္ဌံ ဒါနိ မေ ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ဝါ ဥဋ္ဌာယာသနာ န ဂန္တဗ္ဗံ။ ဣရိယာပထံ ဝိကောပေတွာ ဂစ္ဆတော ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ နဝနဝမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ယထာနိသိန္နေနေဝ ဒေသတော အာဟရိတဗ္ဗံ။

တတြာယံ အာဟရဏူပါယော – တေန ဘိက္ခုနာ ကမ္မဋ္ဌာနဿ အနုပဋ္ဌာနဘာဝံ ဉတွာ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘ဣမေ အဿာသပဿာသာ နာမ ကတ္ထ အတ္ထိ၊ ကတ္ထ နတ္ထိ။ ကဿ ဝါ အတ္ထိ၊ ကဿ ဝါ နတ္ထီ’’တိ။ အထေဝံ ပဋိသဉ္စိက္ခတော ‘‘ဣမေ အန္တောမာတုကုစ္ဆိယံ နတ္ထိ၊ ဥဒကေ နိမုဂ္ဂါနံ နတ္ထိ၊ တထာ အသညီဘူတာနံ မတာနံ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပန္နာနံ ရူပါရူပဘဝသမင်္ဂီနံ နိရောဓသမာပန္နာန’’န္တိ ဉတွာ ဧဝံ အတ္တနာဝ အတ္တာ ပဋိစောဒေတဗ္ဗော ‘‘နနု၊ တွံ ပဏ္ဍိတ၊ နေဝ မာတုကုစ္ဆိဂတော၊ န ဥဒကေ နိမုဂ္ဂေါ၊ န အသညီဘူတော၊ န မတော၊ န စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပန္နော၊ န ရူပါရူပဘဝသမင်္ဂီ၊ န နိရောဓသမာပန္နော။ အတ္ထိယေဝ တေ အဿာသပဿာသာ၊ မန္ဒပညတာယ ပန ပရိဂ္ဂဟေတုံ န သက္ကောသီ’’တိ။ အထာနေန ပကတိဖုဋ္ဌဝသေန စိတ္တံ ဌပေတွာ မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗော။ ဣမေ ဟိ ဒီဃနာသိကဿ နာသာပုဋံ ဃဋ္ဋေန္တာ ပဝတ္တန္တိ၊ ရဿနာသိကဿ ဥတ္တရောဋ္ဌံ။ တသ္မာနေန ဣမံ နာမ ဌာနံ ဃဋ္ဋေန္တီတိ နိမိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထဝသံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ – ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မုဋ္ဌဿတိဿ အသမ္ပဇာနဿ အာနာပါနဿတိဘာဝနံ ဝဒါမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၉၊ သံ။ နိ။ ၅။၉၉၂)။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ယံကိဉ္စိ ကမ္မဋ္ဌာနံ သတဿ သမ္ပဇာနဿေဝ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဣတော အညံ ပန မနသိကရောန္တဿ ပါကဋံ ဟောတိ။ ဣဒံ ပန အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ ဂရုကံ ဂရုကဘာဝနံ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓပုတ္တာနံ မဟာပုရိသာနံယေဝ မနသိကာရဘူမိဘူတံ၊ န စေဝ ဣတ္တရံ၊ န စ ဣတ္တရသတ္တသမာသေဝိတံ။ ယထာ ယထာ မနသိ ကရီယတိ၊ တထာ တထာ သန္တဉ္စေဝ ဟောတိ သုခုမဉ္စ။ တသ္မာ ဧတ္ထ ဗလဝတီ သတိ စ ပညာ စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။

ယထာ ဟိ မဋ္ဌသာဋကဿ တုန္နကရဏကာလေ သူစိပိ သုခုမာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ သူစိပါသဝေဓနမ္ပိ တတော သုခုမတရံ၊ ဧဝမေဝံ မဋ္ဌသာဋကသဒိသဿ ဣမဿ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဘာဝနာကာလေ သူစိပဋိဘာဂါ သတိပိ သူစိပါသဝေဓနပဋိဘာဂါ တံသမ္ပယုတ္တာ ပညာပိ ဗလဝတီ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တာဟိ စ ပန သတိပညာဟိ သမန္နာဂတေန ဘိက္ခုနာ န တေ အဿာသပဿာသာ အညတြ ပကတိဖုဋ္ဌောကာသာ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။

ယထာ ဟိ ကဿကော ခေတ္တံ ကသိတွာ ဗလီဗဒ္ဒေ မုဉ္စိတွာ ဂေါစရမုခေ ကတွာ ဆာယာယ နိသိန္နော ဝိဿမေယျ၊ အထဿ တေ ဗလီဗဒ္ဒါ ဝေဂေန အဋဝိံ ပဝိသေယျုံ။ ယော ဟောတိ ဆေကော ကဿကော၊ သော ပုန တေ ဂဟေတွာ ယောဇေတုကာမော န တေသံ အနုပဒံ ဂန္တွာ အဋဝိံ အာဟိဏ္ဍတိ။ အထ ခေါ ရသ္မိဉ္စ ပတောဒဉ္စ ဂဟေတွာ ဥဇုကမေဝ တေသံ နိပါတနတိတ္ထံ ဂန္တွာ နိသီဒတိ ဝါ နိပဇ္ဇတိ ဝါ။ အထ တေ ဂေါဏေ ဒိဝသဘာဂံ စရိတွာ နိပါတနတိတ္ထံ ဩတရိတွာ နှတွာ စ ပိဝိတွာ စ ပစ္စုတ္တရိတွာ ဌိတေ ဒိသွာ ရသ္မိယာ ဗန္ဓိတွာ ပတောဒေန ဝိဇ္ဈန္တော အာနေတွာ ယောဇေတွာ ပုန ကမ္မံ ကရောတိ။ ဧဝမေဝံ တေန ဘိက္ခုနာ န တေ အဿာသပဿာသာ အညတြ ပကတိဖုဋ္ဌောကာသာ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။ သတိရသ္မိံ ပန ပညာပတောဒဉ္စ ဂဟေတွာ ပကတိဖုဋ္ဌောကာသေ စိတ္တံ ဌပေတွာ မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဟိဿ မနသိကရောတော န စိရဿေဝ တေ ဥပဋ္ဌဟန္တိ နိပါတနတိတ္ထေ ဝိယ ဂေါဏာ။ တတော တေန သတိရသ္မိယာ ဗန္ဓိတွာ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ ယောဇေတွာ ပညာပတောဒေန ဝိဇ္ဈန္တေန ပုနပ္ပုနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ တဿေဝမနုယုဉ္ဇတော န စိရဿေဝ နိမိတ္တံ ဥပဋ္ဌာတိ။ တံ ပနေတံ န သဗ္ဗေသံ ဧကသဒိသံ ဟောတိ၊ အပိစ ခေါ ကဿစိ သုခသမ္ဖဿံ ဥပ္ပာဒယမာနော တူလပိစု ဝိယ ကပ္ပာသပိစု ဝိယ ဝါတဓာရာ ဝိယ စ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဧကစ္စေ အာဟု။

အယံ ပန အဋ္ဌကထာသု ဝိနိစ္ဆယော – ဣဒဉှိ ကဿစိ တာရကရူပံ ဝိယ မဏိဂုဠိကာ ဝိယ မုတ္တာဂုဠိကာ ဝိယ စ၊ ကဿစိ ခရသမ္ဖဿံ ဟုတွာ ကပ္ပာသဋ္ဌိ ဝိယ ဒါရုသာရသူစိ ဝိယ စ၊ ကဿစိ ဒီဃပါမင်္ဂသုတ္တံ ဝိယ ကုသုမဒါမံ ဝိယ ဓူမသိခါ ဝိယ စ၊ ကဿစိ ဝိတ္ထတံ မက္ကဋကသုတ္တံ ဝိယ ဝလာဟကပဋလံ ဝိယ ပဒုမပုပ္ဖံ ဝိယ ရထစက္ကံ ဝိယ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဝိယ သူရိယမဏ္ဍလံ ဝိယ စ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တဉ္စ ပနေတံ ယထာ သမ္ဗဟုလေသု ဘိက္ခူသု သုတ္တန္တံ သဇ္ဈာယိတွာ နိသိန္နေသု ဧကေန ဘိက္ခုနာ ‘‘တုမှာကံ ကီဒိသံ ဟုတွာ ဣဒံ သုတ္တံ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဧကော ‘‘မယှံ မဟတီ ပဗ္ဗတေယျာ နဒီ ဝိယ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ အာဟ။ အပရော ‘‘မယှံ ဧကာ ဝနရာဇိ ဝိယ’’။ အညော ‘‘မယှံ ဧကော သီတစ္ဆာယော သာခါသမ္ပန္နော ဖလဘာရဘရိတော ရုက္ခော ဝိယာ’’တိ။ တေသဉှိ တံ ဧကမေဝ သုတ္တံ သညာနာနတာယ နာနတော ဥပဋ္ဌာတိ။ ဧဝံ ဧကမေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ သညာနာနတာယ နာနတော ဥပဋ္ဌာတိ။ သညဇဉှိ ဧတံ သညာနိဒါနံ သညာပဘဝံ၊ တသ္မာ သညာနာနတာယ နာနတော ဥပဋ္ဌာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတေ ပန နိမိတ္တေ တေန ဘိက္ခုနာ အာစရိယဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗံ ‘‘မယှံ၊ ဘန္တေ၊ ဧဝရူပံ နာမ ဥပဋ္ဌာတီ’’တိ။ အာစရိယေန ပန ‘‘နိမိတ္တမိဒံ၊ အာဝုသော၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပုနပ္ပုနံ မနသိ ကရောဟိ သပ္ပုရိသာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ အထာနေန နိမိတ္တေယေဝ စိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ။ ဧဝမဿာယံ ဣတော ပဘုတိ ဌပနာဝသေန ဘာဝနာ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –

‘‘နိမိတ္တေ ဌပယံ စိတ္တံ၊ နာနာကာရံ ဝိဘာဝယံ၊

ဓီရော အဿာသပဿာသေ၊ သကံ စိတ္တံ နိဗန္ဓတီ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၃၂)၊

တဿေဝံ နိမိတ္တုပဋ္ဌာနတော ပဘုတိ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိတာနေဝ ဟောန္တိ၊ ကိလေသာ သန္နိသိန္နာဝ၊ စိတ္တံ ဥပစာရသမာဓိနာ သမာဟိတမေဝ။ အထာနေန တံ နိမိတ္တံ နေဝ ဝဏ္ဏတော မနသိ ကာတဗ္ဗံ၊ န လက္ခဏတော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ၊ အပိစ ခေါ ခတ္တိယမဟေသိယာ စက္ကဝတ္တိဂဗ္ဘော ဝိယ ကဿကေန သာလိယဝဂဗ္ဘော ဝိယ စ အာဝါသာဒီနိ သတ္တ အသပ္ပာယာနိ ဝဇ္ဇေတွာ တာနေဝ သတ္တ သပ္ပာယာနိ သေဝန္တေန သာဓုကံ ရက္ခိတဗ္ဗံ၊ အထ နံ ဧဝံ ရက္ခိတွာ ပုနပ္ပုနံ မနသိကာရဝသေန ဝုဒ္ဓိံ ဝိရူဠှိံ ဂမယိတွာ ဒသဝိဓံ အပ္ပနာကောသလ္လံ သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ၊ ဝီရိယသမတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ တဿေဝံ ဃဋေန္တဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တာနုက္ကမေန တသ္မိံ နိမိတ္တေ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဧဝံ နိဗ္ဗတ္တစတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနော ပနေတ္ထ ဘိက္ခု သလ္လက္ခဏာဝိဝဋ္ဋနာဝသေန ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပါရိသုဒ္ဓိံ ပတ္တုကာမော တဒေဝ ဈာနံ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝသိပ္ပတ္တံ ပဂုဏံ ကတွာ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတိ။ ကထံ? သော ဟိ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ အဿာသပဿာသာနံ သမုဒယော ကရဇကာယော စ စိတ္တဉ္စာတိ ပဿတိ။ ယထာ ဟိ ကမ္မာရဂဂ္ဂရိယာ ဓမမာနာယ ဘသ္တဉ္စ ပုရိသဿ စ တဇ္ဇံ ဝါယာမံ ပဋိစ္စ ဝါတော သဉ္စရတိ၊ ဧဝမေဝံ ကာယဉ္စ စိတ္တဉ္စ ပဋိစ္စ အဿာသပဿာသာတိ။ တတော အဿာသပဿာသေ စ ကာယဉ္စ ရူပန္တိ၊ စိတ္တဉ္စ တံသမ္ပယုတ္တေ စ ဓမ္မေ အရူပန္တိ ဝဝတ္ထပေတိ။

ဧဝံ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ တဿ ပစ္စယံ ပရိယေသတိ၊ ပရိယေသန္တော စ တံ ဒိသွာ တီသုပိ အဒ္ဓါသု နာမရူပဿ ပဝတ္တိံ အာရဗ္ဘ ကင်္ခံ ဝိတရတိ၊ ဝိတိဏ္ဏကင်္ခေါ ကလာပသမ္မသနဝသေန ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဥပ္ပန္နေ ဩဘာသာဒယော ဒသ ဝိပဿနုပက္ကိလေသေ ပဟာယ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏံ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဝဝတ္ထပေတွာ ဥဒယံ ပဟာယ ဘင်္ဂါနုပဿနံ ပတွာ နိရန္တရံ ဘင်္ဂါနုပဿနေန ဘယတော ဥပဋ္ဌိတေသု သဗ္ဗသင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဝိရဇ္ဇန္တော ဝိမုစ္စန္တော ယထာက္ကမေန စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂေ ပါပုဏိတွာ အရဟတ္တဖလေ ပတိဋ္ဌာယ ဧကူနဝီသတိဘေဒဿ ပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏဿ ပရိယန္တံ ပတ္တော သဒေဝကဿ လောကဿ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ စဿ ဂဏနံ အာဒိံ ကတွာ ဝိပဿနာပရိယောသာနာ အာနာပါနဿတိသမာဓိဘာဝနာ သမတ္တာ ဟောတီတိ။ အယံ သဗ္ဗာကာရတော ပဌမစတုက္ကဝဏ္ဏနာ။

ဣတရေသု ပန တီသု စတုက္ကေသု ယသ္မာ ဝိသုံ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာနယော နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ အနုပဒဝဏ္ဏနာနယေနေဝ တေသံ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပီတိပဋိသံဝေဒီတိ ပီတိံ ပဋိသံဝိဒိတံ ကရောန္တော ပါကဋံ ကရောန္တော အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ တတ္ထ ဒွီဟာကာရေဟိ ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ အာရမ္မဏတော စ အသမ္မောဟတော စ။

ကထံ အာရမ္မဏတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ? သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇတိ၊ တဿ သမာပတ္တိက္ခဏေ ဈာနပဋိလာဘေန အာရမ္မဏတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ အာရမ္မဏဿ ပဋိသံဝိဒိတတ္တာ။

ကထံ အသမ္မောဟတော? သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ ပီတိံ ခယတော ဝယတော သမ္မသတိ၊ တဿ ဝိပဿနာက္ခဏေ လက္ခဏပဋိဝေဓေန အသမ္မောဟတော ပီတိ ပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ။ ဧတေနေဝ နယေန အဝသေသပဒါနိပိ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ ဝိသေသမတ္တံ – တိဏ္ဏံ ဈာနာနံ ဝသေန သုခပဋိသံဝိဒိတာ ဟောတိ။ စတုန္နမ္ပိ ဈာနာနံ ဝသေန စိတ္တသင်္ခါရပဋိသံဝိဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စိတ္တသင်္ခါရောတိ ဝေဒနာသညာက္ခန္ဓာ။ ပဿမ္ဘယံ စိတ္တသင်္ခါရန္တိ ဩဠာရိကံ ဩဠာရိကံ စိတ္တသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေန္တော၊ နိရောဓေန္တောတိ အတ္ထော။ သော ဝိတ္ထာရတော ကာယသင်္ခါရေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစေတ္ထ ပီတိပဒေ ပီတိသီသေန ဝေဒနာ ဝုတ္တာ၊ သုခပဒေ သရူပေနေဝ ဝေဒနာ။ ဒွီသု စိတ္တသင်္ခါရပဒေသု ‘‘သညာ စ ဝေဒနာ စ စေတသိကာ၊ ဧတေ ဓမ္မာ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓါ စိတ္တသင်္ခါရာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၄၆၃) ဝစနတော သညာသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာတိ ဧဝံ ဝေဒနာနုပဿနာနယေန ဣဒံ စတုက္ကံ ဘာသိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတိယစတုက္ကေပိ စတုန္နံ ဈာနာနံ ဝသေန စိတ္တပဋိသံဝိဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဘိပ္ပမောဒယံ စိတ္တန္တိ စိတ္တံ မောဒေန္တော ပမောဒေန္တော ဟာသေန္တော ပဟာသေန္တော အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတိ။ တတ္ထ ဒွီဟာကာရေဟိ အဘိပ္ပမောဒေါ ဟောတိ သမာဓိဝသေန စ ဝိပဿနာဝသေန စ။

ကထံ သမာဓိဝသေန? သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇတိ၊ သော သမာပတ္တိက္ခဏေ သမ္ပယုတ္တာယ ပီတိယာ စိတ္တံ အာမောဒေတိ ပမောဒေတိ။ ကထံ ဝိပဿနာဝသေန? သပ္ပီတိကေ ဒွေ ဈာနေ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ ပီတိံ ခယတော ဝယတော သမ္မသတိ။ ဧဝံ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ ပီတိံ အာရမ္မဏံ ကတွာ စိတ္တံ အာမောဒေတိ ပမောဒေတိ။ ဧဝံ ပဋိပန္နော ‘‘အဘိပ္ပမောဒယံ စိတ္တံ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

သမာဒဟံ စိတ္တန္တိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေန အာရမ္မဏေ စိတ္တံ သမံ အာဒဟန္တော သမံ ဌပေန္တော၊ တာနိ ဝါ ပန ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ ခယတော ဝယတော သမ္မသတော ဝိပဿနာက္ခဏေ လက္ခဏပဋိဝေဓေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ ခဏိကစိတ္တေကဂ္ဂတာ၊ ဧဝံ ဥပ္ပန္နာယ ခဏိကစိတ္တေကဂ္ဂတာယ ဝသေနပိ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ သမံ အာဒဟန္တော သမံ ဌပေန္တော ‘‘သမာဒဟံ စိတ္တံ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဝိမောစယံစိတ္တန္တိ ပဌမဇ္ဈာနေန နီဝရဏေဟိ စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော၊ ဒုတိယေန ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ၊ တတိယေန ပီတိယာ၊ စတုတ္ထေန သုခဒုက္ခေဟိ စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော၊ တာနိ ဝါ ပန ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဈာနသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ ခယတော ဝယတော သမ္မသတိ။ သော ဝိပဿနာက္ခဏေ အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စသညာတော စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော၊ ဒုက္ခာနုပဿနာယ သုခသညာတော၊ အနတ္တာနုပဿနာယ အတ္တသညာတော၊ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယ နန္ဒိတော၊ ဝိရာဂါနုပဿနာယ ရာဂတော၊ နိရောဓာနုပဿနာယ သမုဒယတော၊ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာယ အာဒါနတော စိတ္တံ မောစေန္တော ဝိမောစေန္တော အဿသတိ စေဝ ပဿသတိ စ။ တေန ဝုစ္စတိ – ‘‘ဝိမောစယံ စိတ္တံ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ။ ဧဝံ စိတ္တာနုပဿနာဝသေန ဣဒံ စတုက္ကံ ဘာသိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

စတုတ္ထစတုက္ကေ ပန အနိစ္စာနုပဿီတိ ဧတ္ထ တာဝ အနိစ္စံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အနိစ္စတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အနိစ္စာနုပဿနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အနိစ္စာနုပဿီ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ အနိစ္စန္တိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ကသ္မာ? ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တဘာဝါ။ အနိစ္စတာတိ တေသံယေဝ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တံ၊ ဟုတွာ အဘာဝေါ ဝါ၊ နိဗ္ဗတ္တာနံ တေနေဝါကာရေန အဋ္ဌတွာ ခဏဘင်္ဂေန ဘေဒေါတိ အတ္ထော။ အနိစ္စာနုပဿနာတိ တဿာ အနိစ္စတာယ ဝသေန ရူပါဒီသု ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ အနုပဿနာ။ အနိစ္စာနုပဿီတိ တာယ အနုပဿနာယ သမန္နာဂတော။ တသ္မာ ဧဝံဘူတော အဿသန္တော စ ပဿသန္တော စ ဣဓ ‘‘အနိစ္စာနုပဿီ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝိရာဂါနုပဿီတိ ဧတ္ထ ပန ဒွေ ဝိရာဂါ ခယဝိရာဂေါ စ အစ္စန္တဝိရာဂေါ စ။ တတ္ထ ခယဝိရာဂေါတိ သင်္ခါရာနံ ခဏဘင်္ဂေါ။ အစ္စန္တဝိရာဂေါတိ နိဗ္ဗာနံ။ ဝိရာဂါနုပဿနာတိ တဒုဘယဒဿနဝသေန ပဝတ္တာ ဝိပဿနာ စ မဂ္ဂေါ စ။ တာယ ဒုဝိဓာယပိ အနုပဿနာယ သမန္နာဂတော ဟုတွာ အဿသန္တော စ ပဿသန္တော စ ‘‘ဝိရာဂါနုပဿီ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိရောဓာနုပဿီပဒေပိ ဧသေဝ နယော။

ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီတိ ဧတ္ထာပိ ဒွေ ပဋိနိဿဂ္ဂါ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ စ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ စ။ ပဋိနိဿဂ္ဂေါယေဝ အနုပဿနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ၊ ဝိပဿနာမဂ္ဂါနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိပဿနာတိ တဒင်္ဂဝသေန သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသေ ပရိစ္စဇတိ၊ သင်္ခတဒေါသဒဿနေန စ တဗ္ဗိပရီတေ နိဗ္ဗာနေ တန္နိန္နတာယ ပက္ခန္ဒတီတိ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ စေဝ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ စာတိ ဝုစ္စတိ။ မဂ္ဂေါ သမုစ္ဆေဒဝသေန သဒ္ဓိံ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသေ ပရိစ္စဇတိ၊ အာရမ္မဏကရဏေန စ နိဗ္ဗာနေ ပက္ခန္ဒတီတိ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ စေဝ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ စာတိ ဝုစ္စတိ။ ဥဘယမ္ပိ ပန ပုရိမပုရိမဉာဏာနံ အနုအနု ပဿနတော အနုပဿနာတိ ဝုစ္စတိ။ တာယ ဒုဝိဓာယပိ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာယ သမန္နာဂတော ဟုတွာ အဿသန္တော စ ပဿသန္တော စ ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ ‘‘အနိစ္စာနုပဿီ’’တိ တရုဏဝိပဿနာယ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဝိရာဂါနုပဿီ’’တိ တတော ဗလဝတရာယ သင်္ခါရေသု ဝိရဇ္ဇနသမတ္ထာယ ဝိပဿနာယ ဝသေန၊ ‘‘နိရောဓာနုပဿီ’’တိ တတော ဗလဝတရာယ ကိလေသနိရောဓနသမတ္ထာယ ဝိပဿနာယ ဝသေန ၊ ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီ’’တိ မဂ္ဂဿ အာသန္နဘူတာယ အတိတိက္ခာယ ဝိပဿနာယ ဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ပန မဂ္ဂေါပိ လဗ္ဘတိ၊ သော အဘိန္နောယေဝ။ ဧဝမိဒံ စတုက္ကံ သုဒ္ဓဝိပဿနာဝသေန ဝုတ္တံ၊ ပုရိမာနိ ပန တီဏိ သမထဝိပဿနာဝသေနာတိ။

အာနာပါနဿတိမာတိကာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆၄။ ဣဒါနိ ယထာနိက္ခိတ္တံ မာတိကံ ပဋိပါဋိယာ ဘာဇေတွာ ဒဿေတုံ ဣဓာတိ ဣမိဿာ ဒိဋ္ဌိယာတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဣမိဿာ ဒိဋ္ဌိယာတိအာဒီဟိ ဒသဟိ ပဒေဟိ သိက္ခတ္တယသင်္ခါတံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓသာသနမေဝ ကထိတံ။ တဉှိ ဗုဒ္ဓေန ဘဂဝတာ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဒိဋ္ဌီတိ ဝုစ္စတိ၊ တဿေဝ ခမနဝသေန ခန္တိ၊ ရုစ္စနဝသေန ရုစိ၊ ဂဟဏဝသေန အာဒါယော၊ သဘာဝဋ္ဌေန ဓမ္မော၊ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝိနယော၊ တဒုဘယေနပိ ဓမ္မဝိနယော၊ ပဝုတ္တဝသေန ပါဝစနံ၊ သေဋ္ဌစရိယဋ္ဌေန ဗြဟ္မစရိယံ၊ အနုသိဋ္ဌိဒါနဝသေန သတ္ထုသာသနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ ‘‘ဣမိဿာ ဒိဋ္ဌိယာ’’တိအာဒီသု ဣမိဿာ ဗုဒ္ဓဒိဋ္ဌိယာ၊ ဣမိဿာ ဗုဒ္ဓခန္တိယာ၊ ဣမိဿာ ဗုဒ္ဓရုစိယာ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓအာဒါယေ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဓမ္မေ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဝိနယေ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဓမ္မဝိနယေ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓပါဝစနေ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓဗြဟ္မစရိယေ၊ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓသတ္ထုသာသနေတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစေတံ သိက္ခတ္တယသင်္ခါတံ သကလံ ပါဝစနံ ဘဂဝတာ ဒိဋ္ဌတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိပစ္စယတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ စ ဒိဋ္ဌိ။ ဘဂဝတော ခမနဝသေန ခန္တိ။ ရုစ္စနဝသေန ရုစိ။ ဂဟဏဝသေန အာဒါယော ။ အတ္တနော ကာရကံ အပါယေ အပတမာနံ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော။ သောဝ သံကိလေသပက္ခံ ဝိနေတီတိ ဝိနယော။ ဓမ္မော စ သော ဝိနယော စာတိ ဓမ္မဝိနယော၊ ကုသလဓမ္မေဟိ ဝါ အကုသလဓမ္မာနံ ဧသ ဝိနယောတိ ဓမ္မဝိနယော။ တေနေဝ ဝုတ္တံ – ‘‘ယေ စ ခေါ တွံ၊ ဂေါတမိ၊ ဓမ္မေ ဇာနေယျာသိ ဣမေ ဓမ္မာ ဝိရာဂါယ သံဝတ္တန္တိ၊ နော သရာဂါယ…ပေ… ဧကံသေန၊ ဂေါတမိ၊ ဓာရေယျာသိ ဧသော ဓမ္မော ဧသော ဝိနယော ဧတံ သတ္ထုသာသန’’န္တိ (အ။ နိ။ ၈။၅၃၊ စူဠဝ။ ၄၀၆)။ ဓမ္မေန ဝါ ဝိနယော၊ န ဒဏ္ဍာဒီဟီတိ ဓမ္မဝိနယော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဒဏ္ဍေနေကေ ဒမယန္တိ၊ အင်္ကုသေဟိ ကသာဟိ စ၊

အဒဏ္ဍေန အသတ္ထေန၊ နာဂေါ ဒန္တော မဟေသိနာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၂။၃၅၂၊ စူဠဝ။ ၃၄၂)၊

တထာ ‘‘ဓမ္မေန နယမာနာနံ၊ ကာ ဥသူယာ ဝိဇာနတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၃)။ ဓမ္မာယ ဝါ ဝိနယော ဓမ္မဝိနယော။ အနဝဇ္ဇဓမ္မတ္ထံ ဟေသ ဝိနယော၊ န ဘဝဘောဂါမိသတ္ထံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘နယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ ဇနကုဟနတ္ထ’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၃၅၊ အ။ နိ။ ၄။၂၅) ဝိတ္ထာရော။ ပုဏ္ဏတ္ထေရောပိ အာဟ – ‘‘အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထံ ခေါ၊ အာဝုသော၊ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၅၉)။ ဝိသုဒ္ဓံ ဝါ နယတီတိ ဝိနယော၊ ဓမ္မတော ဝိနယော ဓမ္မဝိနယော။ သံသာရဓမ္မတော ဟိ သောကာဒိဓမ္မတော ဝါ ဧသ ဝိသုဒ္ဓံ နိဗ္ဗာနံ နယတိ၊ ဓမ္မဿ ဝါ ဝိနယော၊ န တိတ္ထကရာနန္တိ ဓမ္မဝိနယော။ ဓမ္မဘူတော ဟိ ဘဂဝါ၊ တဿေဝ ဧသ ဝိနယော။ ယသ္မာ ဝါ ဓမ္မာ ဧဝ အဘိညေယျာ ပရိညေယျာ ပဟာတဗ္ဗာ ဘာဝေတဗ္ဗာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ စ၊ တသ္မာ ဧသ ဓမ္မေသု ဝိနယော၊ န သတ္တေသု န ဇီဝေသု စာတိ ဓမ္မဝိနယော။ သာတ္ထသဗျဉ္ဇနတာဒီဟိ အညေသံ ဝစနတော ပဓာနံ ဝစနန္တိ ပဝစနံ၊ ပဝစနမေဝ ပါဝစနံ။ သဗ္ဗစရိယာဟိ ဝိသိဋ္ဌစရိယဘာဝေန ဗြဟ္မစရိယံ။ ဒေဝမနုဿာနံ သတ္ထုဘူတဿ ဘဂဝတော သာသနန္တိ သတ္ထုသာသနံ၊ သတ္ထုဘူတံ ဝါ သာသနန္တိပိ သတ္ထုသာသနံ။ ‘‘ယော ဝေါ၊ အာနန္ဒ၊ မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော၊ သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆) ဟိ ဓမ္မဝိနယောဝ သတ္ထာတိ ဝုတ္တော။ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန ဣမသ္မိံယေဝ သာသနေ သဗ္ဗာကာရအာနာပါနဿတိသမာဓိနိဗ္ဗတ္တကော ဘိက္ခု ဝိဇ္ဇတိ၊ န အညတြ၊ တသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘ဣမိဿာ’’တိ စ ‘‘ဣမသ္မိ’’န္တိ စ အယံ နိယမော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ‘‘ဣဓာ’’တိမာတိကာယ နိဒ္ဒေသဿ အတ္ထော။

ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကောဝါတိအာဒိနာ စ ဘိက္ခုသဒ္ဒဿ ဝစနတ္ထံ အဝတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတဘိက္ခုယေဝ ဒဿိတော။ တတ္ထ ပုထုဇ္ဇနော စ သော ကိလေသာနံ အသမုစ္ဆိန္နတ္တာ၊ ကလျာဏော စ သီလာဒိပဋိပတ္တိယုတ္တတ္တာတိ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏော၊ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏောဝ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကော။ အဓိသီလာဒီနိ သိက္ခတီတိ သေက္ခော။ သောတာပန္နော ဝါ သကဒါဂါမီ ဝါ အနာဂါမီ ဝါ။ အကုပ္ပော စလယိတုမသက္ကုဏေယျော အရဟတ္တဖလဓမ္မော အဿာတိ အကုပ္ပဓမ္မော။ သောပိ ဟိ ဣမံ သမာဓိံ ဘာဝေတိ။

အရညနိဒ္ဒေသေ ဝိနယပရိယာယေန တာဝ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ အဝသေသံ အရည’’န္တိ (ပါရာ။ ၉၂) အာဂတံ။ သုတ္တန္တပရိယာယေန အာရညကံ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ ‘‘အာရညကံ နာမ သေနာသနံ ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၇၃) အာဂတံ။ ဝိနယသုတ္တန္တာ ပန ဥဘောပိ ပရိယာယဒေသနာ နာမ၊ အဘိဓမ္မော နိပ္ပရိယာယဒေသနာတိ အဘိဓမ္မပရိယာယေန (ဝိဘ။ ၅၂၉) အရညံ ဒဿေတုံ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာတိ ဝုတ္တံ၊ ဣန္ဒခီလတော ဗဟိ နိက္ခမိတွာတိ အတ္ထော။ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလန္တိပိ ပါဌော၊ ဣန္ဒခီလံ အတိက္ကမိတွာ ဗဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣန္ဒခီလောတိ စေတ္ထ ဂါမဿ ဝါ နဂရဿ ဝါ ဥမ္မာရော။

ရုက္ခမူလနိဒ္ဒေသေ ရုက္ခမူလဿ ပါကဋတ္တာ တံ အဝတွာဝ ယတ္ထာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ရုက္ခမူလေ။ အာသန္တိ နိသီဒန္တိ ဧတ္ထာတိ အာသနံ။ ပညတ္တန္တိ ဌပိတံ။ မဉ္စော ဝါတိအာဒီနိ အာသနဿ ပဘေဒဝစနာနိ။ မဉ္စောပိ ဟိ နိသဇ္ဇာယပိ ဩကာသတ္တာ ဣဓ အာသနေသု ဝုတ္တော။ သော ပန မသာရကဗုန္ဒိကာဗဒ္ဓကုဠီရပါဒကအာဟစ္စပါဒကာနံ အညတရော။ ပီဌံ တေသံ အညတရမေဝ။ ဘိသီတိ ဥဏ္ဏာဘိသိစောဠဘိသိဝါကဘိသိတိဏဘိသိပဏ္ဏဘိသီနံ အညတရာ။ တဋ္ဋိကာတိ တာလပဏ္ဏာဒီဟိ စိနိတွာ ကတာ။ စမ္မခဏ္ဍောတိ နိသဇ္ဇာရဟော ယော ကောစိ စမ္မခဏ္ဍော။ တိဏသန္ထရာဒယော တိဏာဒီနိ ဂုမ္ဗေတွာ ကတာ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ရုက္ခမူလေ။ စင်္ကမတိ ဝါတိအာဒီဟိ ရုက္ခမူလဿ စတုဣရိယာပထပဝတ္တနယောဂျတာ ကထိတာ။ ‘‘ယတ္ထာ’’တိအာဒီဟိ သဗ္ဗပဒေဟိ ရုက္ခမူလဿ သန္ဒစ္ဆာယတာ ဇနဝိဝိတ္တတာ စ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ကေနစီတိ ကေနစိ သမူဟေန။ တံ သမူဟံ ဘိန္ဒိတွာ ဝိတ္ထာရေန္တော ဂဟဋ္ဌေဟိ ဝါ ပဗ္ဗဇိတေဟိ ဝါတိ အာဟ။ အနာကိဏ္ဏန္တိ အသံကိဏ္ဏံ အသမ္ဗာဓံ။ ယဿ သေနာသနဿ သမန္တာ ဂါဝုတမ္ပိ အဍ္ဎယောဇနမ္ပိ ပဗ္ဗတဂဟနံ ဝနဂဟနံ နဒီဂဟနံ ဟောတိ၊ န ကောစိ အဝေလာယ ဥပသင်္ကမိတုံ သက္ကောတိ၊ ဣဒံ သန္တိကေပိ အနာကိဏ္ဏံ နာမ။ ယံ ပန အဍ္ဎယောဇနိကံ ဝါ ယောဇနိကံ ဝါ ဟောတိ၊ ဣဒံ ဒူရတာယ ဧဝ အနာကိဏ္ဏံ နာမ။

ဝိဟာရောတိ အဍ္ဎယောဂါဒိမုတ္တကော အဝသေသာဝါသော။ အဍ္ဎယောဂေါတိ သုပဏ္ဏဝင်္ကဂေဟံ။ ပါသာဒေါတိ ဒွေ ကဏ္ဏိကာ ဂဟေတွာ ကတော ဒီဃပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယန္တိ ဥပရိအာကာသတလေ ပတိဋ္ဌိတကူဋာဂါရပါသာဒေါယေဝ။ ဂုဟာတိ ဣဋ္ဌကာဂုဟာ သိလာဂုဟာ ဒါရုဂုဟာ ပံသုဂုဟာတိ ဧဝဉှိ ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၄) ဝုတ္တံ။ ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ ပန ဝိဟာရောတိ သမန္တာ ပရိဟာရပထံ အန္တောယေဝ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာနိ စ ဒဿေတွာ ကတသေနာသနံ။ ဂုဟာတိ ဘူမိဂုဟာ၊ ယတ္ထ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဒီပံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဗ္ဗတဂုဟာ ဝါ ဘူမိဂုဟာ ဝါတိ ဣဒံ ဒွယံ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ မာတိကာယ သဗ္ဗကာလသာဓာရဏလက္ခဏဝသေန ‘‘နိသီဒတီ’’တိ ဝတ္တမာနဝစနံ ကတံ၊ ဣဓ ပန နိသိန္နဿ ဘာဝနာရမ္ဘသဗ္ဘာဝတော နိသဇ္ဇာရမ္ဘပရိယောသာနဒဿနတ္ထံ နိသိန္နောတိ နိဋ္ဌာနဝစနံ ကတံ။ ယသ္မာ ပန ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယ နိသိန္နဿ ကာယော ဥဇုကော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဗျဉ္ဇနေ အာဒရံ အကတွာ အဓိပ္ပေတမ ဧဝ ဒဿေန္တော ဥဇုကောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဌိတော သုပဏိဟိတောတိ ဥဇုကံ ပဏိဟိတတ္တာ ဥဇုကော ဟုတွာ ဌိတော၊ န သယမေဝါတိ အတ္ထော။ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌောတိ ပရိဂ္ဂဟိတဋ္ဌော။ ကိံ ပရိဂ္ဂဟိတံ? နိယျာနံ။ ကိံ နိယျာနံ? အာနာပါနဿတိသမာဓိယေဝ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ နိယျာနံ။ တေနာဟနိယျာနဋ္ဌောတိ မုခသဒ္ဒဿ ဇေဋ္ဌကတ္ထဝသေန သံသာရတော နိယျာနဋ္ဌော ဝုတ္တော။ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌောတိ သဘာဝဋ္ဌောယေဝ။ သဗ္ဗေဟိ ပနေတေဟိ ပဒေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနံ သတိံ ကတွာတိ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌောတိ သတိယာ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော၊ နိယျာနဋ္ဌောတိ အဿာသပဿာသာနံ ပဝိသနနိက္ခမနဒွါရဋ္ဌော’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ပရိဂ္ဂဟိတအဿာသပဿာသနိယျာနံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၆၅။ ဗာတ္တိံသာယ အာကာရေဟီတိ တာသု တာသု အဝတ္ထာသု ယထာက္ကမေန လဗ္ဘမာနာနံ အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဒီဃံ အဿာသဝသေနာတိ မာတိကာယ ‘‘ဒီဃ’’န္တိဝုတ္တအဿာသဝသေန။ ဧဝံ သေသေသု။ ဧကဂ္ဂတန္တိ ဧကဂ္ဂဘာဝံ။ အဝိက္ခေပန္တိ အဝိက္ခိပနံ။ ဧကဂ္ဂတာ ဧဝ ဟိ နာနာရမ္မဏေသု စိတ္တဿ အဝိက္ခိပနတော အဝိက္ခေပေါတိ ဝုစ္စတိ။ ပဇာနတောတိ အသမ္မောဟဝသေန ပဇာနန္တဿ၊ ဝိန္ဒန္တဿာတိ ဝါ အတ္ထော။ ‘‘အဝိက္ခေပေါ မေ ပဋိလဒ္ဓါ’’တိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပဇာနန္တဿ ဝါ။ တာယ သတိယာတိ တာယ ဥပဋ္ဌိတာယ သတိယာ။ တေန ဉာဏေနာတိ တေန အဝိက္ခေပဇာနနဉာဏေန။ သတော ကာရီ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ ဧဝ သတိ သတီတိ အဓိပ္ပေတာ၊ ယထာဟ – ‘‘သတိမာ ဟောတိ ပရမေန သတိနေပက္ကေန သမန္နာဂတော’’တိ (ဝိဘ။ ၄၆၇)။ တသ္မာ ‘‘သတော’’တိ ဝစနေနေဝ ဉာဏမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။

၁၆၆။ အဒ္ဓါနသင်္ခါတေတိ ဒီဃသင်္ခါတေ ကာလေ။ ဒီဃော ဟိ မဂ္ဂေါ အဒ္ဓါနောတိ ဝုစ္စတိ။ အယမ္ပိ ကာလော ဒီဃတ္တာ အဒ္ဓါနော ဝိယ အဒ္ဓါနောတိ ဝုတ္တော။ ‘‘အဿသတီ’’တိ စ ‘‘ပဿသတီ’’တိ စ အဿာသဉ္စ ပဿာသဉ္စ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝတွာပိ ဘာဝနာယ နိရန္တရပ္ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ ‘‘အဿသတိပိ ပဿသတိပီ’’တိ ပုန သမာသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဘာဝနာဘိဝုဒ္ဓိယာ ဘိယျောဘာဝါယ ဆန္ဒော ဇာယတိ။ သုခုမတရန္တိ ပဿမ္ဘနသဗ္ဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပီတိ ဇာယတိ။ အဿာသပဿာသာပိ စိတ္တံ ဝိဝတ္တတီတိ အဿာသပဿာသေ နိဿာယ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တေ ပကတိအဿာသပဿာသတော စိတ္တံ နိဝတ္တတိ။ ဥပေက္ခာ သဏ္ဌာတီတိ တသ္မိံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိပတ္တိယာ ပုန သမာဓာနေ ဗျာပါရာဘာဝတော တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ သဏ္ဌာတိ နာမ။ နဝဟာကာရေဟီတိ ဧတ္ထ ဘာဝနာရမ္ဘတော ပဘုတိ ပုရေ ဆန္ဒုပ္ပာဒါ ‘‘အဿသတိပိ ပဿသတိပီ’’တိ ဝုတ္တာ တယော အာကာရာ၊ ဆန္ဒုပ္ပာဒတော ပဘုတိ ပုရေ ပါမောဇ္ဇုပ္ပာဒါ တယော၊ ပါမောဇ္ဇုပ္ပာဒတော ပဘုတိ တယောတိ နဝ အာကာရာ။ ကာယောတိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာပိ အဿာသပဿာသာ သမူဟဋ္ဌေန ကာယော။ ပကတိအဿာသပကတိပဿာသေ နိဿာယ ဥပ္ပန္နနိမိတ္တမ္ပိ အဿာသပဿာသာတိ နာမံ လဘတိ။ ဥပဋ္ဌာနံ သတီတိ တံ အာရမ္မဏံ ဥပေစ္စ တိဋ္ဌတီတိ သတိ ဥပဋ္ဌာနံ နာမ။ အနုပဿနာ ဉာဏန္တိ သမထဝသေန နိမိတ္တကာယာနုပဿနာ၊ ဝိပဿနာဝသေန နာမကာယရူပကာယာနုပဿနာ ဉာဏန္တိ အတ္ထော။ ကာယော ဥပဋ္ဌာနန္တိ သော ကာယော ဥပေစ္စ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ သတီတိ ဥပဋ္ဌာနံ နာမ။ နော သတီတိ သော ကာယော သတိ နာမ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ တာယ သတိယာတိ ဣဒါနိ ဝုတ္တာယ သတိယာ။ တေန ဉာဏေနာတိ ဣဒါနေဝ ဝုတ္တေန ဉာဏေန။ တံ ကာယံ အနုပဿတီတိ သမထဝိပဿနာဝသေန ယထာဝုတ္တံ ကာယံ အနုဂန္တွာ ဈာနသမ္ပယုတ္တဉာဏေန ဝါ ဝိပဿနာဉာဏေန ဝါ ပဿတိ။

မာတိကာယ ကာယာဒီနံ ပဒါနံ အဘာဝေပိ ဣမဿ စတုက္ကဿ ကာယာနုပဿနာဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ’’တိ ဝစနံ သန္ဓာယ ကာယပဒနိဒ္ဒေသော ကတော။ ကာယေ ကာယာနုပဿနာတိ ဗဟုဝိဓေ ကာယေ တဿ တဿ ကာယဿ အနုပဿနာ။ အထ ဝါ ကာယေ ကာယာနုပဿနာ၊ န အညဓမ္မာနုပဿနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာသုဘဘူတေ ကာယေ န နိစ္စသုခတ္တသုဘာနုပဿနာ၊ အထ ခေါ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာသုဘတော ကာယဿေဝ အနုပဿနာ။ အထ ဝါ ကာယေ အဟန္တိ ဝါ မမန္တိ ဝါ ဣတ္ထီတိ ဝါ ပုရိသောတိ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗဿ ကဿစိ အနနုပဿနတော တဿေဝ ကာယမတ္တဿ အနုပဿနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပရိ ဝေဒနာသု ဝေဒနာနုပဿနာတိအာဒီသု တီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သတိယေဝ ဥပဋ္ဌာနံ သတိပဋ္ဌာနံ၊ ကာယာနုပဿနာယ သမ္ပယုတ္တံ သတိပဋ္ဌာနံ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ၊ တဿ ဘာဝနာ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ။

၁၆၇။ တံ ကာယန္တိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌေပိ နာမရူပကာယေ ကာယသဒ္ဒေန တဿာပိ သင်္ဂဟိတတ္တာ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဝိယ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အနိစ္စာနုပဿနာဒယော ဟိ နာမရူပကာယေ ဧဝ လဗ္ဘန္တိ၊ န နိမိတ္တကာယေ။ အနုပဿနာ စ ဘာဝနာ စ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ ဒီဃံ အဿာသပဿာသဝသေနာတိအာဒိ အာနာပါနဿတိဘာဝနာယ အာနိသံသံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တဿာ ဟိ သတိဝေပုလ္လတာဉာဏဝေပုလ္လတာ စ အာနိသံသော။ တတ္ထ စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတံ အဝိက္ခေပံ ပဇာနတောတိ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဿ ဝိပဿနာကာလေ စိတ္တေကဂ္ဂတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိဒိတာ ဝေဒနာတိ သာမညတော ဥဒယဒဿနေန ဝိဒိတာ ဝေဒနာ။ ဝိဒိတာ ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ ခယတော ဝယတော သုညတော ဝိဒိတာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဝိဒိတာ အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆန္တီတိ သာမညတော ဝယဒဿနေန ဝိဒိတာ ဝိနာသံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဘိဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ သညာဝိတက္ကေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမေသု ပန တီသု ဝုတ္တေသု သေသာ ရူပဓမ္မာပိ ဝုတ္တာ ဟောန္တိ။ ကသ္မာ ပန ဣမေ တယော ဧဝ ဝုတ္တာတိ စေ? ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟတ္တာ။ ဝေဒနာသု တာဝ သုခဒုက္ခာ ပါကဋာ၊ ဥပေက္ခာ ပန သုခုမာ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟာ၊ န သုဋ္ဌု ပါကဋာ။ သာပိ စဿ ပါကဋာ ဟောတိ၊ သညာ အာကာရမတ္တဂ္ဂါဟကတ္တာ န ယထာသဘာဝဂ္ဂါဟိနီ ။ သာ စ သဘာဝသာမညလက္ခဏဂ္ဂါဟကေန ဝိပဿနာဉာဏေန သမ္ပယုတ္တာ အတိ ဝိယ အပါကဋာ။ သာပိ စဿ ပါကဋာ ဟောတိ၊ ဝိတက္ကော ဉာဏပတိရူပကတ္တာ ဉာဏတော ဝိသုံ ကတွာ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟော။ ဉာဏပတိရူပကော ဟိ ဝိတက္ကော။ ယထာဟ – ‘‘ယာ စာဝုသော ဝိသာခ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ယော စ သမ္မာသင်္ကပ္ပော၊ ဣမေ ဓမ္မာ ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂)။ သောပိ စဿ ဝိတက္ကော ပါကဋော ဟောတီတိ ဧဝံ ဒုပ္ပရိဂ္ဂဟေသု ဝုတ္တေသု သေသာ ဝုတ္တာဝ ဟောန္တီတိ။ ဣမေသံ ပန ပဒါနံ နိဒ္ဒေသေ ကထံ ဝိဒိတာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပုစ္ဆိတွာ တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဝေဒနုပ္ပာဒဿ ဝိဒိတတ္တေယေဝ ဝိဿဇ္ဇိတေ ဝေဒနာယ ဝိဒိတတ္တံ ဝိဿဇ္ဇိတံ ဟောတီတိ ကထံ ဝေဒနာယ ဥပ္ပာဒေါ ဝိဒိတော ဟောတီတိအာဒိမာဟ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာနိရောဓာတိအာဒယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ ဣမိနာဝ နယေန သညာဝိတက္ကာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိတက္ကဝါရေ ပန ‘‘ဖဿသမုဒယာ ဖဿနိရောဓာ’’တိ အဝတွာ ဖဿဋ္ဌာနေ သညာသမုဒယာ သညာနိရောဓာတိ ဝုတ္တံ။ တံ ကသ္မာ ဣတိ စေ? သညာမူလကတ္တာ ဝိတက္ကဿ။ ‘‘သညာနာနတ္တံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သင်္ကပ္ပနာနတ္တ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၉) ဟိ ဝုတ္တံ။

အနိစ္စတော မနသိကရောတောတိအာဒီသု စ ‘‘ဝေဒနံ အနိစ္စတော မနသိကရောတော’’တိအာဒိနာ နယေန တသ္မိံ တသ္မိံ ဝါရေ သော သောယေဝ ဓမ္မော ယောဇေတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ ဝိပဿနာကိစ္စကရဏေ အသမတ္ထတ္တာ ဝိပဿနာယ အနုပကာရိကာ၊ တသ္မာယေဝ စ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေသု နာဂတာ။ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာယ ပန သညာယ ကိစ္စမေဝ အပရိဗျတ္တံ၊ တသ္မာ သာ ဝိပဿနာယ ဧကန္တမနုပကာရိကာ ဧဝ။ ဝိတက္ကံ ပန ဝိနာ ဝိပဿနာကိစ္စမေဝ နတ္ထိ။ ဝိတက္ကသဟာယာ ဟိ ဝိပဿနာ သကကိစ္စံ ကရောတိ။ ယထာဟ –

‘‘ပညာ အတ္တနော ဓမ္မတာယ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာတိ အာရမ္မဏံ နိစ္ဆေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဝိတက္ကေ ပန အာကောဋေတွာ အာကောဋေတွာ ဒေန္တေ သက္ကောတိ။ ကထံ? ယထာ ဟိ ဟေရညိကော ကဟာပဏံ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ သဗ္ဗဘာဂေသု ဩလောကေတုကာမော သမာနောပိ န စက္ခုတလေနေဝ ပရိဝတ္တေတုံ သက္ကောတိ၊ အင်္ဂုလိပဗ္ဗေဟိ ပန ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ဣတော စိတော စ ဩလောကေတုံ သက္ကောတိ၊ ဧဝမေဝ န ပညာ အတ္တနော ဓမ္မတာယ အနိစ္စာဒိဝသေန အာရမ္မဏံ နိစ္ဆေတုံ သက္ကောတိ၊ အဘိနိရောပနလက္ခဏေန ပန အာဟနနပရိယာဟနနရသေန ဝိတက္ကေန အာကောဋေန္တေန ဝိယ ပရိဝတ္တေန္တေန ဝိယ စ အာဒါယာဒါယ ဒိန္နမေဝ နိစ္ဆေတုံ သက္ကောတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၆၈)။

တသ္မာ ဝေဒနာသညာနံ ဝိပဿနာယ အနုပကာရတ္တာ လက္ခဏမတ္တဝသေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဝေဒနာယ သညာယာ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ဧကဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော။ ယတ္တကော ပန ဝိပဿနာယ ဘေဒေါ၊ တတ္တကော ဧဝ ဝိတက္ကဿာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိတက္ကာန’’န္တိ တတ္ထ တတ္ထ ဗဟုဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။

၁၆၈။ ပုန ဒီဃံ အဿာသပဿာသဝသေနာတိအာဒိ အာနာပါနဿတိဘာဝနာယ သမ္ပတ္တိံ ဘာဝနာဖလဉ္စ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမောဓာနေတီတိ အာရမ္မဏံ ဌပေတိ၊ အာရမ္မဏံ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ ဝါ အတ္ထော။ သမောဒဟနဗျာပါရာဘာဝေပိ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ဧဝ သမောဒဟတိ နာမ။ ဂေါစရန္တိ ဝိပဿနာက္ခဏေ သင်္ခါရာရမ္မဏံ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ဖလက္ခဏေ စ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ။ သမတ္ထန္တိ သမမေဝ အတ္ထော၊ သမဿ ဝါ အတ္ထောတိ သမတ္ထော။ တံ သမတ္ထံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ မဂ္ဂံ သမောဓာနေတီတိ မဂ္ဂဖလက္ခဏေယေဝ ဂေါစရံ နိဗ္ဗာနမေဝ။ အယံ ပုဂ္ဂလောတိ အာနာပါနဿတိဘာဝနံ အနုယုတ္တော ယောဂါဝစရောဝ။ ဣမသ္မိံ အာရမ္မဏေတိ ဧတ္ထ ပန ‘‘ကာယေ’’တိပဒေန သင်္ဂဟိတေ နာမရူပကာယသင်္ခါတေ သင်္ခတာရမ္မဏေ တေနေဝ ကမေန မဂ္ဂေ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ စ။ ယံ တဿာတိအာဒီဟိ အာရမ္မဏဂေါစရသဒ္ဒါနံ ဧကတ္ထတာ ဝုတ္တာ။ တဿာတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ။ ပဇာနာတီတိ ပုဂ္ဂလော ပဇာနနာ ပညာတိ ပုဂ္ဂလော ပညာယ ပဇာနာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဝိပဿနာက္ခဏေ သင်္ခါရာရမ္မဏဿ၊ မဂ္ဂဖလက္ခဏေ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာနံ သတိ။ ဧတ္ထ စ ကမ္မတ္ထေ သာမိဝစနံ ယထာ ရညော ဥပဋ္ဌာနန္တိ။ အဝိက္ခေပေါတိ သမာဓိ။ အဓိဋ္ဌာနန္တိ ယထာဝုတ္တသင်္ခါရာရမ္မဏံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဉ္စ ။ တဉှိ အဓိဋ္ဌာတိ ဧတ္ထ စိတ္တန္တိ အဓိဋ္ဌာနံ။ ဝေါဒါနန္တိ ဉာဏံ။ တဉှိ ဝေါဒါယတိ ဝိသုဇ္ဈတိ တေန စိတ္တန္တိ ဝေါဒါနံ။ လီနပက္ခိကော သမာဓိ အလီနဘာဝပ္ပတ္တိယာ သမဘူတတ္တာ သမံ၊ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကံ ဉာဏံ အနုဒ္ဓတဘာဝပ္ပတ္တိယာ သမဘူတတ္တာ သမံ။ တေန ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလက္ခဏေသု သမထဝိပဿနာနံ ယုဂနဒ္ဓတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ သတိ ပန သဗ္ဗတ္ထိကတ္တာ တဒုဘယသမတာယ ဥပကာရိကာတိ သမံ၊ အာရမ္မဏံ သမတာဓိဋ္ဌာနတ္တာ သမံ။ အနဝဇ္ဇဋ္ဌောတိ ဝိပဿနာယ အနဝဇ္ဇသဘာဝေါ။ နိက္လေသဋ္ဌောတိ မဂ္ဂဿ နိက္ကိလေသသဘာဝေါ။ နိက္ကိလေသဋ္ဌောတိ ဝါ ပါဌော။ ဝေါဒါနဋ္ဌောတိ ဖလဿ ပရိသုဒ္ဓသဘာဝေါ။ ပရမဋ္ဌောတိ နိဗ္ဗာနဿ သဗ္ဗဓမ္မုတ္တမသဘာဝေါ။ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ တံ တံ သဘာဝံ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာန’’န္တိအာဒီဟိ သမ္မာ ပဋိဝေဓော ဝုတ္တော။ ဧတ္ထေဝ စ ဝေါဒါနဋ္ဌပဋိဝေဓဿ ဝုတ္တတ္တာ တေန ဧကလက္ခဏာ အနဝဇ္ဇဋ္ဌနိက္ကိလေသဋ္ဌပရမဋ္ဌာ လက္ခဏဟာရဝသေန ဝုတ္တာယေဝ ဟောန္တိ။ ယထာဟ –

‘‘ဝုတ္တမှိ ဧကဓမ္မေ၊ ယေ ဓမ္မာ ဧကလက္ခဏာ ကေစိ၊

ဝုတ္တာ ဘဝန္တိ သဗ္ဗေ၊ သော ဟာရော လက္ခဏော နာမာ’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄။၅ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

အနဝဇ္ဇဋ္ဌော နိက္ကိလေသဋ္ဌော စေတ္ထ အဝိက္ခေပသင်္ခါတဿ သမဿ အတ္ထော ပယောဇနန္တိ သမတ္ထော၊ ဝေါဒါနဋ္ဌော ဝိပဿနာမဂ္ဂဝေါဒါနံ သန္ဓာယ သမမေဝ အတ္ထောတိ သမတ္ထော၊ ဖလဝေါဒါနံ သန္ဓာယ မဂ္ဂဝေါဒါနသင်္ခါတဿ သမဿ အတ္ထောတိ သမတ္ထော၊ ပရမဋ္ဌော ပန သမမေဝ အတ္ထောတိ ဝါ နိဗ္ဗာနပယောဇနတ္တာ သဗ္ဗဿ သမဿ အတ္ထောတိ ဝါ သမတ္ထော၊ တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သမဉ္စ သမတ္ထဉ္စ ဧကဒေသသရူပေကသေသံ ကတွာ သမတ္ထဉ္စ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဝုတ္တံ။ ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂဓမ္မာ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလက္ခဏေပိ လဗ္ဘန္တိ၊ မဂ္ဂေါ စ တိဿော စ ဝိသုဒ္ဓိယော မဂ္ဂဖလက္ခဏေယေဝ၊ ဝိမောက္ခော စ ဝိဇ္ဇာ စ ခယေ ဉာဏဉ္စ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ၊ ဝိမုတ္တိ စ အနုပ္ပာဒေ ဉာဏဉ္စ ဖလက္ခဏေယေဝ၊ သေသာ ဝိပဿနာက္ခဏေပီတိ။ ဓမ္မဝါရေ ဣမေ ဓမ္မေ ဣမသ္မိံ အာရမ္မဏေ သမောဓာနေတီတိ နိဗ္ဗာနံ ဌပေတွာ သေသာ ယထာယောဂံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဒံ ပန ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ အဝုတ္တတ္ထာ ပနေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ ဧကေကစတုက္ကဝသေနေတ္ထ နိယျာနေ ဒဿိတေပိ စတုက္ကန္တောဂဓဿ ဧကေကဿာပိ ဘာဂဿ နိယျာနဿ ဥပနိဿယတ္တာ ဧကေကဘာဂဝသေန နိယျာနံ ဒဿိတံ။ န ဟိ ဧကေကံ ဝိနာ နိယျာနံ ဟောတီတိ။

ဒီဃံအဿာသပဿာသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆၉။ ရဿနိဒ္ဒေသေ ဣတ္တရသင်္ခါတေတိ ပရိတ္တသင်္ခါတေ ကာလေ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၇၀။ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒိနိဒ္ဒေသေ အရူပဓမ္မေသု ဝေဒနာယ ဩဠာရိကတ္တာ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပဌမံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏသံဝေဒိကာ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ၊ တတော ယံ ဝေဒေတိ၊ တံ သဉ္ဇာနာတီတိ ဧဝံ ဝေဒနာဝိသယဿ အာကာရဂ္ဂါဟိကာ သညာ၊ တတော သညာဝသေန အဘိသင်္ခါရိကာ စေတနာ၊ တတော ‘‘ဖုဋ္ဌော ဝေဒေတိ၊ ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတိ၊ ဖုဋ္ဌော စေတေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၉၃) ဝစနတော ဖဿော၊ တတော သဗ္ဗေသံ သာဓာရဏလက္ခဏော မနသိကာရော၊ စေတနာဒီဟိ သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဝုတ္တော။ ဧဝံ တီသု ခန္ဓေသု ဝုတ္တေသု တံနိဿယော ဝိညာဏက္ခန္ဓော ဝုတ္တောဝ ဟောတိ။ နာမဉ္စာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ နာမဉ္စ။ နာမကာယော စာတိ ဣဒံ ပန နာမေန နိဗ္ဗာနဿပိ သင်္ဂဟိတတ္တာ လောကုတ္တရာနဉ္စ အဝိပဿနုပဂတ္တာ တံ အပနေတုံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကာယော’’တိ ဟိ ဝစနေန နိဗ္ဗာနံ အပနီတံ ဟောတိ နိဗ္ဗာနဿ ရာသိဝိနိမုတ္တတ္တာ။ ယေ စ ဝုစ္စန္တိ စိတ္တသင်္ခါရာတိ ‘‘သညာ စ ဝေဒနာ စ စေတသိကာ ဧတေ ဓမ္မာ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓါ စိတ္တသင်္ခါရာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၄၆၃) ဧဝံ ဝုစ္စမာနာပိ စိတ္တသင်္ခါရာ ဣဓ နာမကာယေနေဝ သင်္ဂဟိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟာဘူတာတိ မဟန္တပါတုဘာဝတော မဟာဘူတသာမညတော မဟာပရိဟာရတော မဟာဝိကာရတော မဟန္တဘူတတ္တာ စာတိ မဟာဘူတာ။ တေ ပန – ပထဝီ အာပေါ တေဇော ဝါယောတိ စတ္တာရော။ စတုန္နဉ္စ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယရူပန္တိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ စတ္တာရော မဟာဘူတေ ဥပါဒါယ နိဿာယ အမုဉ္စိတွာ ပဝတ္တရူပန္တိ အတ္ထော။ တံ ပန – စက္ခု သောတံ ဃာနံ ဇိဝှာ ကာယော ရူပံ သဒ္ဒေါ ဂန္ဓော ရသော ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဟဒယဝတ္ထု ဩဇာ ကာယဝိညတ္တိ ဝစီဝိညတ္တိ အာကာသဓာတု ရူပဿ လဟုတာ မုဒုတာ ကမ္မညတ္တာ ဥပစယော သန္တတိ ဇရတာ အနိစ္စတာတိ စတုဝီသတိဝိဓံ။ အဿာသော စ ပဿာသော စာတိ ပါကတိကောယေဝ။ အဿာသပဿာသေ နိဿာယ ဥပ္ပန္နံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တမ္ပိ တဒေဝ နာမံ လဘတိ ပထဝီကသိဏာဒီနိ ဝိယ။ ရူပသရိက္ခကတ္တာ ရူပန္တိ စ နာမံ လဘတိ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၀၄၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၈) ဝိယ။ နိမိတ္တဉ္စ ဥပနိဗန္ဓနာတိ သတိဥပနိဗန္ဓနာယ နိမိတ္တဘူတံ အဿာသပဿာသာနံ ဖုသနဋ္ဌာနံ။ ယေ စ ဝုစ္စန္တိ ကာယသင်္ခါရာတိ ‘‘အဿာသပဿာသာ ကာယိကာ ဧတေ ဓမ္မာ ကာယပဋိဗဒ္ဓါ ကာယသင်္ခါရာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၁၊ မ။ နိ။ ၁။၄၆၃) ဧဝံ ဝုစ္စမာနာပိ ကာယသင်္ခါရာ ဣဓ ရူပကာယေနေဝ သင်္ဂဟိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တေကာယာ ပဋိဝိဒိတာ ဟောန္တီတိ ဈာနက္ခဏေ အဿာသပဿာသနိမိတ္တကာယာ ဝိပဿနာက္ခဏေ အဝသေသရူပါရူပကာယာ အာရမ္မဏတော ပဋိဝိဒိတာ ဟောန္တိ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဒိတာ ဟောန္တိ။ အဿာသပဿာသဝသေန ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဿ ယောဂိဿ ဥပ္ပန္နဝိပဿနာမဂ္ဂေပိ သန္ဓာယ ဒီဃံ အဿာသပဿာသဝသေနာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အာဝဇ္ဇတော ပဇာနတောတိအာဒီနိ သီလကထာယံ ဝုတ္တတ္ထာနိ။ တေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ကာယေ အန္တောကရိတွာ ‘‘သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။

သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ အဿာသပဿာသာနံ သံဝရဋ္ဌေနာတိအာဒီသု ‘‘သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ’’တိဝုတ္တအဿာသပဿာသတော ဥပ္ပန္နဇ္ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂေသု သံဝရောယေဝ သံဝရဋ္ဌေန သီလဝိသုဒ္ဓိ။ အဝိက္ခေပေါယေဝ အဝိက္ခေပဋ္ဌေန စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ။ ပညာယေဝ ဒဿနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ။ ဈာနဝိပဿနာသု ဝိရတိအဘာဝေပိ ပါပါဘာဝမတ္တမေဝ သံဝရော နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၇၁။ ပဿမ္ဘယန္တိအာဒီနံ နိဒ္ဒေသေ ကာယိကာတိ ရူပကာယေ ဘဝါ။ ကာယပဋိဗဒ္ဓါတိ ကာယံ ပဋိဗဒ္ဓါ ကာယံ နိဿိတာ၊ ကာယေ သတိ ဟောန္တိ၊ အသတိ န ဟောန္တိ၊ တသ္မာယေဝ တေ ကာယေန သင်္ခရီယန္တီတိ ကာယသင်္ခါရာ။ ပဿမ္ဘေန္တောတိ နိဗ္ဗာပေန္တော သန္နိသီဒါပေန္တော။ ပဿမ္ဘနဝစနေနေဝ ဩဠာရိကာနံ ပဿမ္ဘနံ သိဒ္ဓံ။ နိရောဓေန္တောတိ ဩဠာရိကာနံ အနုပ္ပာဒနေန နိရောဓေန္တော။ ဝူပသမေန္တောတိ ဩဠာရိကေယေဝ ဧကသန္တတိပရိဏာမနယေန သန္တဘာဝံ နယန္တော။ သိက္ခတီတိ အဓိကာရဝသေန အဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီတိ သမ္ဗန္ဓော၊ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခတီတိ ဝါ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ဩဠာရိကပဿမ္ဘနံ ဒဿေတုံ ယထာရူပေဟီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာရူပေဟီတိ ယာဒိသေဟိ။ အာနမနာတိ ပစ္ဆတော နမနာ။ ဝိနမနာတိ ဥဘယပဿတော နမနာ။ သန္နမနာတိ သဗ္ဗတောပိ နမန္တဿ သုဋ္ဌု နမနာ။ ပဏမနာတိ ပုရတော နမနာ။ ဣဉ္ဇနာတိ ကမ္ပနာ။ ဖန္ဒနာတိ ဤသကံ စလနာ။ ပကမ္ပနာတိ ဘုသံ ကမ္ပနာ။ ယထာရူပေဟိ ကာယသင်္ခါရေဟိ ကာယဿ အာနမနာ…ပေ… ပကမ္ပနာ၊ တထာရူပံ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘယန္တိ စ၊ ယာ ကာယဿ အာနမနာ…ပေ… ပကမ္ပနာ၊ တဉ္စ ပဿမ္ဘယန္တိ စ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော။ ကာယသင်္ခါရေသု ဟိ ပဿမ္ဘိတေသု ကာယဿ အာနမနာဒယော စ ပဿမ္ဘိတာယေဝ ဟောန္တီတိ။ ယထာရူပေဟိ ကာယသင်္ခါရေဟိ ကာယဿ န အာနမနာဒိကာ ဟောတိ၊ တထာရူပံ သန္တံ သုခုမမ္ပိ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘယန္တိ စ၊ ယာ ကာယဿ န အာနမနာဒိကာ၊ တဉ္စ သန္တံ သုခုမံ ပဿမ္ဘယန္တိ စ သမ္ဗန္ဓတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သန္တံ သုခုမန္တိ စ ဘာဝနပုံသကဝစနမေတံ။ ဣတိ ကိရာတိ ဧတ္ထ ဣတိ ဧဝမတ္ထေ၊ ကိရ ယဒိအတ္ထေ။ ယဒိ ဧဝံ သုခုမကေပိ အဿာသပဿာသေ ပဿမ္ဘယံ အဿသိဿာမိ ပဿသိဿာမီတိ သိက္ခတီတိ စောဒကေန စောဒနာ အာရဒ္ဓါ ဟောတိ။ အထ ဝါ ကိရာတိ စောဒကဝစနတ္တာ အသဒ္ဒဟနတ္ထေ အသဟနတ္ထေ ပရောက္ခတ္ထေ စ ယုဇ္ဇတိယေဝ၊ ဧဝံ သုခုမာနမ္ပိ ပဿမ္ဘနံ သိက္ခတီတိ န သဒ္ဒဟာမိ န သဟာမိ အပစ္စက္ခံ မေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ သုခုမာနံ ပဿမ္ဘနေ သန္တေ။ ဝါတူပလဒ္ဓိယာ စ ပဘာဝနာ န ဟောတီတိ အဿာသပဿာသဝါတဿ ဥပလဒ္ဓိယာ။ ဥပလဒ္ဓီတိ ဝိညာဏံ။ အဿာသပဿာသဝါတံ ဥပလဗ္ဘမာနဿ တဒါရမ္မဏဿ ဘာဝနာဝိညာဏဿ ပဘာဝနာ ဥပ္ပာဒနာ န ဟောတိ၊ တဿ အာရမ္မဏဿ ဘာဝနာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဿာသပဿာသာနဉ္စ ပဘာဝနာ န ဟောတီတိ ဘာဝနာယ သုခုမကာနမ္ပိ အဿာသပဿာသာနံ နိရောဓနတော တေသဉ္စ ဥပ္ပာဒနာ ပဝတ္တနာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အာနာပါနဿတိယာ စ ပဘာဝနာ န ဟောတီတိ အဿာသပဿာသာဘာဝတောယေဝ တဒါရမ္မဏာယ ဘာဝနာဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာယ သတိယာ စ ပဝတ္တနာ န ဟောတိ။ တသ္မာယေဝ တံသမ္ပယုတ္တဿ အာနာပါနဿတိသမာဓိဿ စ ဘာဝနာ န ဟောတိ။ န စ နံ တန္တိ ဧတ္ထ စ နန္တိ နိပါတမတ္တံ ‘‘ဘိက္ခု စ န’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၇၃) ဝိယ။ တံ ဝုတ္တဝိဓိံ သမာပတ္တိံ ပဏ္ဍိတာ န သမာပဇ္ဇန္တိပိ တတော န ဝုဋ္ဌဟန္တိပီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စောဒနာပက္ခဿ ပရိဟာရဝစနေ ဣတိ ကိရာတိ ဧဝမေဝ။ ဧတ္ထ ဧဝကာရတ္ထေ ကိရသဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ ပဿမ္ဘနေ သန္တေ ဧဝ။

ယထာ ကထံ ဝိယာတိ ယထာ တံ ဝုတ္တဝိဓာနံ ဟောတိ၊ တထာ တံ ကထံ ဝိယာတိ ဥပမံ ပုစ္ဆတိ။ ဣဒါနိ သေယျထာပီတိ တံ ဥပမံ ဒဿေတိ။ ကံသေတိ ကံသမယဘာဇနေ။ နိမိတ္တန္တိ တေသံ သဒ္ဒါနံ အာကာရံ။ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိ စ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ၊ နိမိတ္တဿာတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒနိမိတ္တဉ္စ သဒ္ဒတော အနညံ။ သုဂ္ဂဟိတတ္တာတိ သုဋ္ဌု ဥဂ္ဂဟိတတ္တာ။ သုဂဟိတတ္တာတိပိ ပါဌော၊ သုဋ္ဌု ဂဟိတတ္တာတိ အတ္ထော။ သုမနသိကတတ္တာတိ သုဋ္ဌု အာဝဇ္ဇိတတ္တာ။ သူပဓာရိတတ္တာတိ သုဋ္ဌု စိတ္တေ ဌပိတတ္တာ။ သုခုမသဒ္ဒနိမိတ္တာရမ္မဏတာပီတိ တဒါ သုခုမာနမ္ပိ သဒ္ဒါနံ နိရုဒ္ဓတ္တာ အနုဂ္ဂဟိတသဒ္ဒနိမိတ္တဿ အနာရမ္မဏမ္ပိ သုခုမတရံ သဒ္ဒနိမိတ္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ သုခုမတရံ သဒ္ဒနိမိတ္တာရမ္မဏမ္ပိ စိတ္တံ ပဝတ္တတိ၊ သုခုမတရသဒ္ဒနိမိတ္တာရမ္မဏဘာဝတောပီတိ ဝါ အတ္ထော။ ဣမိနာဝ နယေန အပ္ပနာယမ္ပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပဿမ္ဘယန္တိအာဒီသု ‘‘ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ ဝုတ္တာ အဿာသပဿာသာ ကာယောတိ ဝါ ‘‘ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ ဧတ္ထ အဿာသပဿာသာ ကာယောတိ ဝါ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘာဝနာဝိသုဒ္ဓိယာ ကာယသင်္ခါရေ ပဿမ္ဘမာနေပိ ဩဠာရိကံ ကာယသင်္ခါရံ ပဿမ္ဘေမီတိ ယောဂိနော အာဘောဂေ သတိ တေနာဒရေန အတိဝိယ ပဿမ္ဘတိ။ အနုပဋ္ဌဟန္တမ္ပိ သုခုမံ သုအာနယံ ဟောတိ။

အဋ္ဌအနုပဿနာဉာဏာနီတိ ‘‘ဒီဃံ ရဿံ သဗ္ဗကာယပဋိသံဝေဒီ ပဿမ္ဘယံ ကာယသင်္ခါရ’’န္တိ ဝုတ္တေသု စတူသု ဝတ္ထူသု အဿာသဝသေန စတဿော၊ ပဿာသဝသေန စတဿောတိ အဋ္ဌ အနုပဿနာဉာဏာနိ။ အဋ္ဌ စ ဥပဋ္ဌာနာနုဿတိယောတိ ‘‘ဒီဃံ အဿာသဝသေန စိတ္တဿ ဧကဂ္ဂတံ အဝိက္ခေပံ ပဇာနတော သတိ ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၀) နယေန ဝုတ္တေသု စတူသု ဝတ္ထူသု အဿာသဝသေန စတဿော၊ ပဿာသဝသေန စတဿောတိ အဋ္ဌ စ ဥပဋ္ဌာနာနုဿတိယော။ အဋ္ဌ စုပဋ္ဌာနာနုဿတိယောတိပိ ပါဌော။ စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနီတိ ဘဂဝတာ အာနာပါနဿတိသုတ္တန္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၄ အာဒယော) ဝုတ္တတ္တာ ပဌမစတုက္ကဝသေန စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနီတိ။

ပဌမစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၇၂။ ဒုတိယစတုက္ကဿ ပီတိပဋိသံဝေဒိနိဒ္ဒေသေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပီတိ ပါမောဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ ပီတီတိ မူလပဒံ။ ပါမောဇ္ဇန္တိ တဿ အတ္ထပဒံ၊ ပမုဒိတဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ယာ ပီတိ ပါမောဇ္ဇန္တိအာဒီသု ယာ ‘‘ပီတီ’’တိ စ ‘‘ပါမောဇ္ဇ’’န္တိ စ ဧဝမာဒီနိ နာမာနိ လဘတိ၊ သာ ပီတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ပီတီတိ သဘာဝပဒံ။ ပမုဒိတဿ ဘာဝေါ ပါမောဇ္ဇံ။ အာမောဒနာကာရော အာမောဒနာ။ ပမောဒနာကာရော ပမောဒနာ။ ယထာ ဝါ ဘေသဇ္ဇာနံ ဝါ တေလာနံ ဝါ ဥဏှောဒကသီတောဒကာနံ ဝါ ဧကတောကရဏံ မောဒနာတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမယမ္ပိ ဓမ္မာနံ ဧကတောကရဏေန မောဒနာ၊ ဥပသဂ္ဂဝသေန ပန ပဒံ မဏ္ဍေတွာ အာမောဒနာ ပမောဒနာတိ ဝုတ္တံ။ ဟာသေတီတိ ဟာသော၊ ပဟာသေတီတိ ပဟာသော၊ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာကာရာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိတ္တီတိ ဝိတ္တံ၊ ဓနဿေတံ နာမံ။ အယံ ပန သောမနဿပစ္စယတ္တာ ဝိတ္တိသရိက္ခတာယ ဝိတ္တိ။ ယထာ ဟိ ဓနိနော ဓနံ ပဋိစ္စ သောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ပီတိမတောပိ ပီတိံ ပဋိစ္စ သောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ‘‘ဝိတ္တီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တုဋ္ဌိသဘာဝသဏ္ဌိတာယ ဟိ ပီတိယာ ဧတံ နာမံ။ ပီတိမာ ပန ပုဂ္ဂလော ကာယစိတ္တာနံ ဥဂ္ဂတတ္တာ အဗ္ဘုဂ္ဂတတ္တာ ‘‘ဥဒဂ္ဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဥဒဂ္ဂဿ ဘာဂေါ ဩဒဂျံ။ အတ္တနော မနတာ အတ္တမနတာ။ အနဘိရဒ္ဓဿ ဟိ မနော ဒုက္ခပဒဋ္ဌာနတ္တာ န အတ္တနော မနော နာမ ဟောတိ၊ အဘိရဒ္ဓဿ သုခပဒဋ္ဌာနတ္တာ အတ္တနော မနော နာမ ဟောတိ၊ ဣတိ အတ္တနော မနတာ အတ္တမနတာ၊ သကမနတာ သကမနဿ ဘာဝေါတိ အတ္ထော။ သာ ပန ယသ္မာ န အညဿ ကဿစိ အတ္တနော မနတာ၊ စိတ္တဿေဝ ပနေသော ဘာဝေါ စေတသိကော ဓမ္မော၊ တသ္မာ အတ္တမနတာ စိတ္တဿာတိ ဝုတ္တာ။ သေသမေတ္ထ စ ဥပရိ စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၇၃။ သုခပဋိသံဝေဒိနိဒ္ဒေသေ ဒွေ သုခါနီတိ သမထဝိပဿနာဘူမိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ကာယိကဉှိ သုခံ ဝိပဿနာယ ဘူမိ၊ စေတသိကံ သုခံ သမထဿ စ ဝိပဿနာယ စ ဘူမိ။ ကာယိကန္တိ ပသာဒကာယံ ဝိနာ အနုပ္ပတ္တိတော ကာယေ နိယုတ္တန္တိ ကာယိကံ။ စေတသိကန္တိ အဝိပ္ပယောဂဝသေန စေတသိ နိယုတ္တန္တိ စေတသိကံ။ တတ္ထ ကာယိကပဒေန စေတသိကံ သုခံ ပဋိက္ခိပတိ၊ သုခပဒေန ကာယိကံ ဒုက္ခံ။ တထာ စေတသိကပဒေန ကာယိကံ သုခံ ပဋိက္ခိပတိ၊ သုခပဒေန စေတသိကံ ဒုက္ခံ။ သာတန္တိ မဓုရံ သုမဓုရံ။ သုခန္တိ သုခမေဝ၊ န ဒုက္ခံ။ ကာယသမ္ဖဿဇန္တိ ကာယသမ္ဖဿေ ဇာတံ။ သာတံ သုခံဝေဒယိတန္တိ သာတံ ဝေဒယိတံ၊ န အသာတံ ဝေဒယိတံ။ သုခံ ဝေဒယိတံ၊ န ဒုက္ခံ ဝေဒယိတံ။ ပရတော တီဏိ ပဒါနိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ။ သာတာ ဝေဒနာ၊ န အသာတာ။ သုခါ ဝေဒနာ၊ န ဒုက္ခာတိ အယမေဝ ပနေတ္ထ အတ္ထော။

စေတသိကသုခနိဒ္ဒေသော ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ယောဇေတဗ္ဗော။ တေ သုခါတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတော၊ တာနိ သုခါနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသမေတ္ထ စတုက္ကေ ဟေဋ္ဌာ ပဌမစတုက္ကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနိ ဒုတိယစတုက္ကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။

ဒုတိယစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၇၆။ တတိယစတုက္ကနိဒ္ဒေသေ စိတ္တန္တိ မူလပဒံ။ ဝိညာဏန္တိ အတ္ထပဒံ။ ယံ စိတ္တန္တိအာဒိ ပီတိယံ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ စိတ္တန္တိအာဒီသု စိတ္တဝိစိတ္တတာယ စိတ္တံ။ အာရမ္မဏံ မိနမာနံ ဇာနာတီတိ မနော။ မာနသန္တိ မနောယေဝ။ ‘‘အန္တလိက္ခစရော ပါသော၊ ယွာယံ စရတိ မာနသော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁၊ မဟာဝ။ ၃၃) ဟိ ဧတ္ထ ပန သမ္ပယုတ္တကဓမ္မော မာနသောတိ ဝုတ္တော။

‘‘ကထဉှိ ဘဂဝါ တုယှံ၊ သာဝကော သာသနေ ရတော၊

အပ္ပတ္တမာနသော သေက္ခော၊ ကာလံ ကယိရာ ဇနေ သုတာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၉) –

ဧတ္ထ အရဟတ္တံ မာနသန္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန မနောဝ မာနသံ။ ဗျဉ္ဇနဝသေန ဟေတံ ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။

ဟဒယန္တိ စိတ္တံ။ ‘‘စိတ္တံ ဝါ တေ ခိပိဿာမိ၊ ဟဒယံ ဝါ တေ ဖာလေဿာမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၇၊ သု။ နိ။ အာဠဝကသုတ္တ) ဧတ္ထ ဥရော ဟဒယန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဟဒယာ ဟဒယံ မညေ အညာယ တစ္ဆတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၃) ဧတ္ထ စိတ္တံ။ ‘‘ဝက္ကံ ဟဒယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀) ဧတ္ထ ဟဒယဝတ္ထု။ ဣဓ ပန စိတ္တမေဝ အဗ္ဘန္တရဋ္ဌေန ‘‘ဟဒယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဒေဝ ပရိသုဒ္ဓဋ္ဌေန ပဏ္ဍရံ။ ဘဝင်္ဂံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ – ‘‘ပဘဿရမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၉)။ တတော နိက္ခန္တတ္တာ ပန အကုသလမ္ပိ ဂင်္ဂါယ နိက္ခန္တာ နဒီ ဂင်္ဂါ ဝိယ၊ ဂေါဓာဝရိတော နိက္ခန္တာ ဂေါဓာဝရီ ဝိယ စ ‘‘ပဏ္ဍရ’’န္တွေဝ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန အာရမ္မဏဝိဇာနနလက္ခဏံ စိတ္တံ ဥပက္ကိလေသေန ကိလေသော န ဟောတိ၊ သဘာဝတော ပရိသုဒ္ဓမေဝ ဟောတိ၊ ဥပက္ကိလေသယောဂေ ပန သတိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာပိ ‘‘ပဏ္ဍရ’’န္တိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။

မနော မနာယတနန္တိ ဣဓ ပန မနောဂဟဏံ မနဿေဝ အာယတနဘာဝဒီပနတ္ထံ။ တေနေတံ ဒီပေတိ – ‘‘နယိဒံ ဒေဝါယတနံ ဝိယ မနဿ အာယတနတ္တာ မနာယတနံ၊ အထ ခေါ မနော ဧဝ အာယတနံ မနာယတန’’န္တိ။

အာယတနဋ္ဌော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ မနတေ ဣတိ မနော၊ ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပနာဟု – နာဠိယာ မိနမာနော ဝိယ မဟာတုလာယ ဓာရယမာနော ဝိယ စ အာရမ္မဏံ ဇာနာတီတိ မနော၊ တဒေဝ မနနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ၊ မနောဝ ဣန္ဒြိယံ မနိန္ဒြိယံ။

ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ။ ဝိညာဏမေဝ ခန္ဓော ဝိညာဏက္ခန္ဓော။ ရုဠှိတော ခန္ဓော ဝုတ္တော။ ရာသဋ္ဌေန ဟိ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဧကဒေသော ဧကံ ဝိညာဏံ။ တသ္မာ ယထာ ရုက္ခဿ ဧကဒေသံ ဆိန္ဒန္တော ရုက္ခံ ဆိန္ဒတီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမေဝ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဧကဒေသဘူတံ ဧကမ္ပိ ဝိညာဏံ ရုဠှိတော ‘‘ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ရာသဋ္ဌောယေဝ ခန္ဓဋ္ဌော န ဟောတိ၊ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌောပိ ခန္ဓဋ္ဌောယေဝ၊ တသ္မာ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌေန ဝိညာဏကောဋ္ဌာသောတိပိ အတ္ထော။ တဇ္ဇာ မနောဝိညာဏဓာတူတိ တေသံ ဖဿာဒီနံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အနုစ္ဆဝိကာ မနောဝိညာဏဓာတု။ ဣမသ္မိဉှိ ပဒေ ဧကမေဝ စိတ္တံ မိနနဋ္ဌေန မနော၊ ဝိဇာနနဋ္ဌေန ဝိညာဏံ၊ သဘာဝဋ္ဌေန၊ နိဿတ္တဋ္ဌေန ဝါ ဓာတူတိ တီဟိ နာမေဟိ ဝုတ္တံ။

၁၇၇။

အဘိပ္ပမောဒေါတိ အဓိကာ တုဋ္ဌိ။

၁၇၈။ သမာဓိနိဒ္ဒေသေ အစလဘာဝေန အာရမ္မဏေ တိဋ္ဌတီတိ ဌိတိ။ ပရတော ပဒဒွယံ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဝဍ္ဎိတံ ။ အပိစ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ အာရမ္မဏမှိ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ တိဋ္ဌတီတိ သဏ္ဌိတိ။ အာရမ္မဏံ ဩဂါဟေတွာ အနုပဝိသိတွာ တိဋ္ဌတီတိ အဝဋ္ဌိတိ။ ကုသလပက္ခသ္မိံ ဟိ စတ္တာရော ဓမ္မာ အာရမ္မဏံ ဩဂါဟန္တိ သဒ္ဓါ သတိ သမာဓိ ပညာတိ။ တေနေဝ သဒ္ဓါ ‘‘ဩကပ္ပနာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ သတိ ‘‘အပိလာပနတာ’’တိ၊ သမာဓိ ‘‘အဝဋ္ဌိတီ’’တိ၊ ပညာ ‘‘ပရိယောဂါဟနာ’’တိ။ အကုသလပက္ခေ ပန တယော ဓမ္မာ အာရမ္မဏံ ဩဂါဟန္တိ တဏှာ ဒိဋ္ဌိ အဝိဇ္ဇာတိ။ တေနေဝ တေ ‘‘ဩဃာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တဿ ဝိသာဟာရဿ ပဋိပက္ခတော အဝိသာဟာရော၊ အဝိသာဟရဏန္တိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေနေဝ ဂစ္ဆန္တံ စိတ္တံ ဝိက္ခိပတိ နာမ၊ အယံ ပန တထာ န ဟောတီတိ အဝိက္ခေပေါ။ ဥဒ္ဓစ္စဝိစိကိစ္ဆာဝသေနေဝ စိတ္တံ ဝိသာဟဋံ နာမ ဟောတိ၊ ဣတော စိတော စ ဟရီယတိ၊ အယံ ပန အဝိသာဟဋဿ မာနသဿ ဘာဝေါတိ အဝိသာဟဋမာနသတာ။

သမထောတိ တိဝိဓော သမထော စိတ္တသမထော အဓိကရဏသမထော သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိ။ တတ္ထ အဋ္ဌသု သမာပတ္တီသု စိတ္တေကဂ္ဂတာ စိတ္တသမထော နာမ။ တဉှိ အာဂမ္မ စိတ္တစလနံ စိတ္တဝိပ္ဖန္ဒနံ သမ္မတိ ဝူပသမ္မတိ၊ တသ္မာ သော ‘‘စိတ္တသမထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမ္မုခါဝိနယာဒိသတ္တဝိဓော အဓိကရဏသမထော နာမ။ တဉှိ အာဂမ္မ တာနိ တာနိ အဓိကရဏာနိ သမ္မန္တိ ဝူပသမ္မန္တိ၊ တသ္မာ သော ‘‘အဓိကရဏသမထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ပန သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ သမ္မန္တိ ဝူပသမ္မန္တိ၊ တသ္မာ တံ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိ ဝုစ္စတိ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ စိတ္တသမထော အဓိပ္ပေတော။ သမာဓိလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ သမာဓိန္ဒြိယံ။ ဥဒ္ဓစ္စေ န ကမ္ပတီတိ သမာဓိဗလံ။ သမ္မာသမာဓီတိ ယာထာဝသမာဓိ နိယျာနိကသမာဓိ ကုသလသမာဓိ။

၁၇၉။ ရာဂတော ဝိမောစယံ စိတ္တန္တိအာဒီဟိ ဒသဟိ ကိလေသဝတ္ထူဟိ ဝိမောစနံ ဝုတ္တံ။ ထိနဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ မိဒ္ဓဂ္ဂဟဏံ၊ ဥဒ္ဓစ္စဂ္ဂဟဏေနေဝ စ ကုက္ကုစ္စဂ္ဂဟဏံ ကတံ ဟောတီတိ အညေသု ပါဌေသု သဟစာရိတ္တာ ကိလေသဝတ္ထုတော ဝိမောစနဝစနေနေဝ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ နီဝရဏာဒိတော ဝိမောစနံ၊ အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ နိစ္စသညာဒိတော စ ဝိမောစနံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ။ ကထံ တံ စိတ္တံ အနုပဿတီတိ ဧတ္ထ ပေယျာလေ စ အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ နိစ္စသညာဒီနံ ပဟာနံ ဝုတ္တမေဝ။ စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနိ တတိယစတုက္ကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။

တတိယစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈၀။ စတုတ္ထစတုက္ကနိဒ္ဒေသေ ‘‘အနိဒ္ဒိဋ္ဌေ နပုံသက’’န္တိ ဝစနတော အသုကန္တိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘အနိစ္စန္တိ ကိံ အနိစ္စ’’န္တိ နပုံသကဝစနေန ပုစ္ဆာ ကတာ။ ဥပ္ပာဒဝယဋ္ဌေနာတိ ဥပ္ပာဒဝယသင်္ခါတေန အတ္ထေန၊ ဥပ္ပာဒဝယသဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပဉ္စက္ခန္ဓာ သဘာဝလက္ခဏံ၊ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥပ္ပာဒဝယာ ဝိကာရလက္ခဏံ။ ဧတေန ဟုတွာ အဘာဝေန အနိစ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနေဝ စ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သင်္ခတလက္ခဏဝသေန အနိစ္စတာတိ တေသံယေဝ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တ’’န္တိ စ ဝတွာပိ ‘‘ဟုတွာ အဘာဝေါ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ဟုတွာ အဘာဝါကာရော အနိစ္စလက္ခဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿန္တော ဣမာနိ ပညာယ လက္ခဏာနီ’’တိ ပေယျာလံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မာတိ ရူပက္ခန္ဓာဒယော ယထာဝုတ္တဓမ္မာ။

ဝိရာဂါနုပဿီနိဒ္ဒေသေ ရူပေ အာဒီနဝံ ဒိသွာတိ ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ ပရတော ဝုတ္တေဟိ အနိစ္စဋ္ဌာဒီဟိ ရူပက္ခန္ဓေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ။ ရူပဝိရာဂေတိ နိဗ္ဗာနေ။ နိဗ္ဗာနဉှိ အာဂမ္မ ရူပံ ဝိရဇ္ဇတိ အပုနရုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပဇ္ဇနေန နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ နိဗ္ဗာနံ ‘‘ရူပဝိရာဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဆန္ဒဇာတော ဟောတီတိ အနုဿဝဝသေန ဥပ္ပန္နဓမ္မစ္ဆန္ဒော ဟောတိ။ သဒ္ဓါဓိမုတ္တောတိ တသ္မိံယေဝ နိဗ္ဗာနေ သဒ္ဓါယ စ အဓိမုတ္တော နိစ္ဆိတော။ စိတ္တဉ္စဿ သွာဓိဋ္ဌိတန္တိ အဿ ယောဂိဿ စိတ္တံ ခယဝိရာဂသင်္ခါတေ ရူပဘင်္ဂေ အာရမ္မဏဝသေန ၊ အစ္စန္တ ဝိရာဂသင်္ခါတေ ရူပဝိရာဂေ နိဗ္ဗာနေ အနုဿဝဝသေန သုဋ္ဌု အဓိဋ္ဌိတံ သုဋ္ဌု ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပေ ဝိရာဂါနုပဿီတိ ရူပဿ ခယဝိရာဂေါ ရူပေ ဝိရာဂေါတိ ပကတိဘုမ္မဝစနေန ဝုတ္တော။ ရူပဿ အစ္စန္တဝိရာဂေါ ရူပေ ဝိရာဂေါတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနေန ဝုတ္တော။ တံ ဒုဝိဓမ္ပိ ဝိရာဂံ အာရမ္မဏတော အဇ္ဈာသယတော စ အနုပဿနသီလော ‘‘ရူပေ ဝိရာဂါနုပဿီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဧသ နယော ဝေဒနာဒီသု။ နိရောဓာနုပဿီပဒနိဒ္ဒေသေပိ ဧသေဝ နယော။

၁၈၁။ ကတိဟာကာရေဟီတိအာဒိ ပနေတ္ထ ဝိသေသော – တတ္ထ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနံ အာဒီနဝနိရောဓဒဿနေနေဝ ရူပါဒီနမ္ပိ အာဒီနဝနိရောဓာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ တေသမ္ပိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနတိဝတ္တနတော။ ဣမိနာ ဧဝ စ ဝိသေသဝစနေန ဝိရာဂါနုပဿနတော နိရောဓာနုပဿနာယ ဝိသိဋ္ဌဘာဝေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ တတ္ထ အနိစ္စဋ္ဌေနာတိ ခယဋ္ဌေန၊ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန ဝါ။ ဒုက္ခဋ္ဌေနာတိ ဘယဋ္ဌေန၊ ပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဝါ။ အနတ္တဋ္ဌေနာတိ အသာရကဋ္ဌေန၊ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန ဝါ။ သန္တာပဋ္ဌေနာတိ ကိလေသသန္တာပနဋ္ဌေန။ ဝိပရိဏာမဋ္ဌေနာတိ ဇရာဘင်္ဂဝသေန ဒွိဓာ ပရိဏာမနဋ္ဌေန။ နိဒါနနိရောဓေနာတိ မူလပစ္စယာဘာဝေန။ နိရုဇ္ဈတီတိ န ဘဝတိ။ သမုဒယနိရောဓေနာတိ အာသန္နပစ္စယာဘာဝေန။ မူလပစ္စယော ဟိ ဗျာဓိဿ အသပ္ပာယဘောဇနံ ဝိယ နိဒါနန္တိ ဝုတ္တော၊ အာသန္နပစ္စယော ဗျာဓိဿ ဝါတပိတ္တသေမှာ ဝိယ သမုဒယောတိ ဝုတ္တော။ နိဒါနဉှိ နိစ္ဆယေန ဒဒါတိ ဖလမိတိ နိဒါနံ၊ သမုဒယော ပန သုဋ္ဌု ဥဒေတိ ဧတသ္မာ ဖလမိတိ သမုဒယော။ ဇာတိနိရောဓေနာတိ မူလပစ္စယဿ ဥပ္ပတ္တိအဘာဝေန။ ပဘဝနိရောဓေနာတိ အာသန္နပစ္စယဿ ဥပ္ပတ္တိအဘာဝေန။ ဇာတိယေဝ ဟိ ပဘဝတိ ဧတသ္မာ ဒုက္ခန္တိ ပဘဝေါတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ ဟေတုနိရောဓေနာတိ ဇနကပစ္စယာဘာဝေန။ ပစ္စယနိရောဓေနာတိ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယာဘာဝေန။ မူလပစ္စယောပိ ဟိ အာသန္နပစ္စယော စ ဇနကပစ္စယော ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယော စ ဟောတိယေဝ။ ဧတေဟိ တိက္ခဝိပဿနာက္ခဏေ တဒင်္ဂနိရောဓော၊ မဂ္ဂက္ခဏေ သမုစ္ဆေဒနိရောဓော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ဉာဏုပ္ပာဒေနာတိ တိက္ခဝိပဿနာဉာဏဿ ဝါ မဂ္ဂဉာဏဿ ဝါ ဥပ္ပာဒေန။ နိရောဓုပဋ္ဌာနေနာတိ ဝိပဿနာက္ခဏေ ပစ္စက္ခတော ခယနိရောဓဿ အနုဿဝဝသေန နိရောဓသင်္ခါတဿ နိဗ္ဗာနဿ ဥပဋ္ဌာနေန၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ပစ္စက္ခတော စ နိဗ္ဗာနဿ ဥပဋ္ဌာနေန။ ဧတေဟိ ဝိသယဝိသယိနိယမောဝ ကတော ဟောတိ၊ တဒင်္ဂသမုစ္ဆေဒနိရောဓော စ ဝုတ္တော ဟောတိ။

၁၈၂။ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿီပဒနိဒ္ဒေသေ ရူပံ ပရိစ္စဇတီတိ အာဒီနဝဒဿနေန နိရပေက္ခတာယ ရူပက္ခန္ဓံ ပရိစ္စဇတိ။ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ ပရိစ္စာဂဋ္ဌေန ပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန ပဋိနိဿဂ္ဂပဒဿ ပရိစ္စာဂဋ္ဌော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ကိလေသာနံ ပဇဟနန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ဝိပဿနာ ကိလေသေ တဒင်္ဂဝသေန ပရိစ္စဇတိ၊ မဂ္ဂေါ သမုစ္ဆေဒဝသေန။ ရူပနိရောဓေ နိဗ္ဗာနေ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ တံနိန္နတာယ ပက္ခန္ဒတိ၊ မဂ္ဂေါ အာရမ္မဏကရဏေန။ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ ပက္ခန္ဒနဋ္ဌေန ပဋိနိဿဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန ပဋိနိဿဂ္ဂပဒဿ ပက္ခန္ဒနဋ္ဌော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ စိတ္တဿ နိဗ္ဗာနေ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ အတ္ထော။ စတ္တာရိ သုတ္တန္တိကဝတ္ထူနိ စတုတ္ထစတုက္ကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ ဇရာမရဏေ ဝတ္တဗ္ဗံဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သတိပဋ္ဌာနေသု စ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿနာ၊ စိတ္တေ စိတ္တာနုပဿနာ’’တိ ကာယစိတ္တာနံ ဧကတ္တဝေါဟာရဝသေန ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။ ‘‘ဝေဒနာသု ဝေဒနာနုပဿနာ၊ ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿနာ’’တိ ဝေဒနာဓမ္မာနံ နာနတ္တဝေါဟာရဝသေန ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

စတုတ္ထစတုက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတာ စ သတောကာရိဉာဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ။

၆။ ဉာဏရာသိဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၈၃။ ဣဒါနိ ဆဟိ ရာသီဟိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဉာဏေသု စတုဝီသတိသမာဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ တာဝ ကာယာနုပဿနာဒီနံ တိဏ္ဏံ စတုက္ကာနံ ဝသေန ဒွါဒသန္နံ ဝတ္ထူနံ ဧကေကသ္မိံ အဿာသဝသေန ဧကော ၊ ပဿာသဝသေန ဧကောတိ ဒွေ ဒွေ သမာဓီတိ ဒွါဒသသု ဝတ္ထူသု စတုဝီသတိ သမာဓယော ဟောန္တိ။ ဈာနက္ခဏေ တေဟိ သမ္ပယုတ္တာနိ စတုဝီသတိသမာဓိဝသေန ဉာဏာနိ။

ဒွါသတ္တတိဝိပဿနာဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဒီဃံ အဿာသာတိ ‘‘ဒီဃ’’န္တိဝုတ္တအဿာသတော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဒီဃံ အဿာသဟေတု ဈာနံ ပဋိလဘိတွာ သမာဟိတေန စိတ္တေန ဝိပဿနာက္ခဏေ အနိစ္စတော အနုပဿနဋ္ဌေန ဝိပဿနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော ဥတ္တရတြာပိ။ တေသံယေဝ ဒွါဒသန္နံ ဝတ္ထူနံ ဧကေကသ္မိံ အဿာသဝသေန တိဿော၊ ပဿာသဝသေန တိဿောတိ ဆ ဆ အနုပဿနာတိ ဒွါဒသသု ဝတ္ထူသု ဒွါသတ္တတိ အနုပဿနာ ဟောန္တိ။ တာ ဧဝ ဒွါသတ္တတိ အနုပဿနာ ဒွါသတ္တတိဝိပဿနာဝသေန ဉာဏာနိ။

နိဗ္ဗိဒါဉာဏနိဒ္ဒေသေ အနိစ္စာနုပဿီ အဿသန္တိ အနိစ္စာနုပဿီ ဟုတွာ အဿသန္တော၊ အနိစ္စာနုပဿီ ဟုတွာ ဝတ္တေန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘အဿသ’’န္တိ စ ဣဒံ ဝစနံ ဟေတုအတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဘူတံ ဇာနာတိ ပဿတီတိ နိဗ္ဗိဒါဉာဏန္တိ ကလာပသမ္မသနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဘင်္ဂါနုပဿနာ ပဝတ္တဝိပဿနာဉာဏေန သင်္ခါရာနံ ယထာသဘာဝံ ဇာနာတိ၊ စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌမိဝ စ တေနေဝ ဉာဏစက္ခုနာ ပဿတိ။ တသ္မာ နိဗ္ဗိဒါဉာဏံ နာမာတိ အတ္ထော၊ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒဉာဏံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပရိ ဘယတူပဋ္ဌာနာဒီနံ မုဉ္စိတုကမျတာဒီနဉ္စ ဉာဏာနံ ဝိသုံ အာဂတတ္တာ ဣဓ ယထာဝုတ္တာနေဝ ဝိပဿနာဉာဏာနိ နိဗ္ဗိဒါဉာဏာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏနိဒ္ဒေသေ အနိစ္စာနုပဿီ အဿသန္တိ အနိစ္စာနုပဿိနော အဿသန္တဿ။ သာမိအတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ဘယတုပဋ္ဌာနေ ပညာတိဝစနေနေဝ ဘယတုပဋ္ဌာနအာဒီနဝါနုပဿနာနိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ ဟောန္တိ တိဏ္ဏံ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ဣမာနိ တီဏိ ဉာဏာနိ အနန္တရာ ဝုတ္တာနံ နိဗ္ဗိဒါဉာဏာနံ အနုကူလဘာဝေန အနုလောမတော နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏာနီတိ ဝုတ္တာနိ။

နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏနိဒ္ဒေသေ အနိစ္စာနုပဿီ အဿသန္တိ အနန္တရသဒိသမေဝ။ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာတိဝစနေနေဝ မုဉ္စိတုကမျတာပဋိသင်္ခါနုပဿနာသင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ ဟောန္တိ တိဏ္ဏံ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ’’တိဝစနေနေဝ အနုလောမဉာဏမဂ္ဂဉာဏာနိပိ ဂဟိတာနိ ဟောန္တိ ။ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏအနုလောမဉာဏာနိပိ ဟိ နိဗ္ဗိဒါယ သိခါပ္ပတ္တတ္တာ နိဗ္ဗိဒါဇနနဗျာပါရပ္ပဟာနေန နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏာနိ နာမ ဟောန္တိ။ မဂ္ဂဉာဏံ ပန နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓန္တေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏံ နာမ ဟောတီတိ အတိဝိယ ယုဇ္ဇတီတိ။ နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏေသု ဝိယ အာဒိဘူတံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ’’တိ အန္တေ ဉာဏဒွယဂ္ဂဟဏံ မဂ္ဂဉာဏသင်္ဂဟဏတ္ထံ။ မုဉ္စိတုကမျတာတိ ဟိ ဝုတ္တေ အနုလောမဉာဏံ သင်္ဂယှတိ၊ န မဂ္ဂဉာဏံ။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ မုဉ္စိတုကမျတာ နာမ န ဟောတိ၊ ကိစ္စသိဒ္ဓိယံ သန္တိဋ္ဌနတော ပန သန္တိဋ္ဌနာ နာမ ဟောတိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ စ ‘‘ဖုသနာတိ အပ္ပနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒဉ္စ မဂ္ဂဉာဏံ နိဗ္ဗာနေ အပ္ပနာတိ ကတွာ သန္တိဋ္ဌနာ နာမ ဟောတီတိ ‘‘သန္တိဋ္ဌနာ’’တိဝစနေန မဂ္ဂဉာဏမ္ပိ သင်္ဂယှတိ။ နိဗ္ဗိဒါနုလောမဉာဏာနိပိ အတ္ထတော နိဗ္ဗိဒါဉာဏာနေဝ ဟောန္တီတိ တာနိပိ နိဗ္ဗိဒါဉာဏေဟိ သင်္ဂဟေတွာ နိဗ္ဗိဒါပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဉာဏာနီတိ နိဗ္ဗိဒါဂဟဏမေဝ ကတံ၊ န နိဗ္ဗိဒါနုလောမဂ္ဂဟဏံ။ တီသုပိ စေတေသု ဉာဏဋ္ဌကနိဒ္ဒေသေသု စတုတ္ထဿ ဓမ္မာနုပဿနာစတုက္ကဿ ဝသေန ဝုတ္တာနံ စတုန္နံ ဝတ္ထူနံ ဧကေကသ္မိံ အဿာသဝသေန ဧကံ၊ ပဿာသဝသေန ဧကန္တိ ဒွေ ဒွေ ဉာဏာနီတိ စတူသု ဝတ္ထူသု အဋ္ဌ ဉာဏာနိ ဟောန္တိ။

ဝိမုတ္တိသုခဉာဏနိဒ္ဒေသေ ပဟီနတ္တာတိ ပဟာနံ ဒဿေတွာ တဿ ပဟာနဿ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနတ္တံ ဒဿေန္တော သမုစ္ဆိန္နတ္တာတိ အာဟ။ ဝိမုတ္တိသုခေ ဉာဏန္တိ ဖလဝိမုတ္တိသုခသမ္ပယုတ္တဉာဏဉ္စ ဖလဝိမုတ္တိသုခါရမ္မဏပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဉ္စ။ အနုသယဝတ္ထုဿ ကိလေသဿ ပဟာနေန ပရိယုဋ္ဌာနဒုစ္စရိတဝတ္ထုပ္ပဟာနံ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ပုန အနုသယာနံ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ဧကဝီသတိဖလဉာဏံ သန္ဓာယ ပဟီနကိလေသဂဏနာယပိ ဉာဏဂဏနာ ကတာ ဟောတိ၊ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဉ္စ သန္ဓာယ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဂဏနာယ ဖလပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဂဏနာ ကတာ ဟောတီတိ။

ဉာဏရာသိဆက္ကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဒ္ဓမ္မပ္ပကာသိနိယာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂဋ္ဌကထာယ

အာနာပါနဿတိကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။