📜

၄။ ပဋိနိဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာ

၁။ ဒေသနာဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၅။ ဧဝံ ¶ ဟာရာဒယော သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဂါထာဗန္ဓဝသေန သရူပတော နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ တေသု ဟာရေ တာဝ ပဋိနိဒ္ဒေသဝသေန ဝိဘဇိတုံ ‘‘တတ္ထ ကတမော ဒေသနာဟာရော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကတမောတိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ဒေသနာဟာရောတိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗဓမ္မနိဒဿနံ။ ကိဉ္စာပိ ဒေသနာဟာရော နိဒ္ဒေသဝါရေ သရူပတော ဒဿိတော၊ ပဋိနိဒ္ဒေသဿ ပန ဝိသယံ ¶ ဒဿေန္တော ‘‘အဿာဒါဒီနဝတာ’’တိ ဂါထံ ဧကဒေသေန ပစ္စာမသတိ။ အယံ ဒေသနာဟာရော ပုဗ္ဗာပရာပေက္ခော။ တတ္ထ ပုဗ္ဗာပေက္ခတ္တေ ‘‘ကတမော ဒေသနာဟာရော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အဿာဒါဒီနဝတာ’’တိ သရူပတော ဒဿိတဿ နိဂမနံ ဟောတိ။ ပရာပေက္ခတ္တေ ပန ‘‘အယံ ဒေသနာဟာရော ကိံ ဒေသယတီ’’တိ ဒေသနာကိရိယာယ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော ဟောတိ။ တေန ဒေသနာဟာရဿ အနွတ္ထသညတံ ဒဿေတိ။ ဒေသယတီတိ သံဝဏ္ဏေတိ၊ ဝိတ္ထာရေတီတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ အနေန ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မေ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘အဿာဒ’’န္တိအာဒိမာဟ၊ တံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနမေဝ။ တသ္မာ ဣတော ပရမ္ပိ အဝုတ္တမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ ‘‘ကတ္ထ ပန အာဂတေ အဿာဒါဒိကေ အယံ ဟာရော သံဝဏ္ဏေတီ’’တိ အနုယောဂံ မနသိကတွာ ဒေသနာဟာရေန သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မံ ဒဿေန္တော ‘‘ဓမ္မံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမီ’’တိအာဒိကံ သဗ္ဗပရိယတ္တိဓမ္မသင်္ဂါဟကံ ဘဂဝတော ဆဆက္ကဒေသနံ ဧကဒေသေန ဒဿေတိ။

တတ္ထ ဓမ္မန္တိ အယံ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ပရိယတ္တိသစ္စသမာဓိပညာပကတိပုညာပတ္တိဉေယျာဒီသု ဗဟူသု အတ္ထေသု ဒိဋ္ဌပ္ပယောဂေါ။ တထာ ဟိ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခု၊ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏာတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၇၃) ပရိယတ္တိဓမ္မေ ဒိဿတိ။ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော ပတ္တဓမ္မော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၉၊ မဟာဝ။ ၁၈) သစ္စေ။ ‘‘ဧဝံဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော အဟေသု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၃၊ ၁၄၅) သမာဓိမှိ။ ‘‘သစ္စံ ဓမ္မော ဓိတိ စာဂေါ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁။၅၇၊ ၁။၂။၁၄၇-၁၄၈) ပညာယံ။ ‘‘ဇာတိဓမ္မာနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာန’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၉၈၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၁) ပကတိယံ ¶ ။ ‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂၊ ၁။၁၅။၃၈၅) ပုညေ။ ‘‘စတ္တာရော ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ပါရာ။ ၂၃၃) အာပတ္တိယံ။ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ အကုသလာဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁) ဉေယျေ။ ဣဓ ပန ပရိယတ္တိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။မူလပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍ ၁၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁)။

ဝေါတိ ပန အယံ ဝေါ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဟန္ဒ ဒါနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဝါရေမိ ဝေါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၅) ဧတ္ထ ဥပယောဂတ္ထေ အာဂတော။ ‘‘သန္နိပတိတာနံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွယံ ကရဏီယ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၇၃) ကရဏတ္ထေ။ ‘‘ယေ ဟိ ဝေါ အရိယာ ပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တာ’’တိအာဒီသု ပဒပူရဏေ။ ‘‘အာရောစယာမိ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၇။၇၂) သမ္ပဒါနတ္ထေ။ ဣဓာပိ သမ္ပဒါနတ္ထေ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဘိက္ခနသီလတာဒိဂုဏယောဂေန ¶ ဘိက္ခူ၊ ဘိန္နကိလေသတာဒိဂုဏယောဂေန ဝါ။ အထ ဝါ သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခန္တီတိ ဘိက္ခူ။ ဘိက္ခဝေတိ တေသံ အာလပနံ။ တေန တေ ဓမ္မဿဝနေ နိယောဇေန္တော အတ္တနော မုခါဘိမုခံ ကရောတိ။ ဒေသေဿာမီတိ ကထေဿာမိ။ တေန နာဟံ ဓမ္မိဿရတာယ တုမှေ အညံ ကိဉ္စိ ကာရေယျာမိ၊ အနာဝရဏဉာဏေန သဗ္ဗံ ဉေယျဓမ္မံ ပစ္စက္ခကာရိတာယ ပန ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီတိ ဣဒါနိ ပဝတ္တိယမာနံ ဓမ္မဒေသနံ ပဋိဇာနာတိ။ အာဒိကလျာဏန္တိအာဒီသု အာဒိမှိ ကလျာဏံ အာဒိကလျာဏံ၊ အာဒိကလျာဏမေတဿာတိ ဝါ အာဒိကလျာဏံ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ သီလေန အာဒိကလျာဏံ။ သမာဓိနာ မဇ္ဈေကလျာဏံ။ ပညာယ ပရိယောသာနကလျာဏံ။ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတာယ ဝါ အာဒိကလျာဏံ။ ဓမ္မသုဓမ္မတာယ မဇ္ဈေကလျာဏံ။ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိယာ ပရိယောသာနကလျာဏံ။ အထ ဝါ ဥဂ္ဃဋိတညုဝိနယနေန အာဒိကလျာဏံ။ ဝိပဉ္စိတညုဝိနယနေန မဇ္ဈေကလျာဏံ နေယျပုဂ္ဂလဝိနယနေန ပရိယောသာနကလျာဏံ။ အယမေဝတ္ထော ဣဓာဓိပ္ပေတော။

အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထံ။ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနံ။ သင်္ကာသနာဒိဆအတ္ထပဒသမာယောဂတော ဝါ သာတ္ထံ။ အက္ခရာဒိဆဗျဉ္ဇနပဒသမာယောဂတော သဗျဉ္ဇနံ။ အယမေဝတ္ထော ဣဓာဓိပ္ပေတော။ ဥပနေတဗ္ဗာဘာဝတော ဧကန္တေန ပရိပုဏ္ဏန္တိ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ။ အပနေတဗ္ဗာဘာဝတော ပရိသုဒ္ဓံ။ သီလာဒိပဉ္စဓမ္မက္ခန္ဓပါရိပူရိယာ ဝါ ပရိပုဏ္ဏံ။ စတုရောဃနိတ္ထရဏာယ ပဝတ္တိယာ လောကာမိသနိရပေက္ခတာယ စ ပရိသုဒ္ဓံ။ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ ဗြဟ္မူနံ ဝါ သေဋ္ဌာနံ အရိယာနံ စရိယံ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ သာသနံ ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသယိဿာမိ ပရိဒီပယိဿာမီတိ အတ္ထော။

ဧဝံ ¶ ဘဂဝတာ ဒေသိတော ပကာသိတော စ သာသနဓမ္မော ယေသံ အဿာဒါဒီနံ ဒဿနဝသေန ပဝတ္တော၊ တေ အဿာဒါဒယော ဒေသနာဟာရဿ ဝိသယဘူတာ ယတ္ထ ယတ္ထ ပါဌေ သဝိသေသံ ဝုတ္တာ၊ တတော တတော နိဒ္ဓါရေတွာ ဥဒါဟရဏဝသေန ဣဓာနေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ကတမော အဿာဒေါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကာမန္တိ မနာပိယရူပါဒိံ တေဘူမကဓမ္မသင်္ခါတံ ဝတ္ထုကာမံ။ ကာမယမာနဿာတိ ဣစ္ဆန္တဿ။ တဿ စေတံ သမိဇ္ဈတီတိ တဿ ကာမယမာနဿ သတ္တဿ တံ ကာမသင်္ခါတံ ဝတ္ထု သမိဇ္ဈတိ စေ၊ သစေ သော တံ လဘတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဒ္ဓါပီတိမနော ¶ ဟောတီတိ ဧကံသေန တုဋ္ဌစိတ္တော ဟောတိ။ လဒ္ဓါတိ လဘိတွာ။ မစ္စောတိ သတ္တော။ ယဒိစ္ဆတီတိ ယံ ဣစ္ဆတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန နိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၁) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ အဿာဒေါတိ ယာယံ အဓိပ္ပာယသမိဇ္ဈနာ ဣစ္ဆိတလာဘေ ပီတိမနတာ သောမနဿံ၊ အယံ အဿာဒေတဗ္ဗတော အဿာဒေါ။

တဿ စေ ကာမယာနဿာတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ကာမေ ဣစ္ဆမာနဿ၊ ကာမေန ဝါ ယာယမာနဿ။ ဆန္ဒဇာတဿာတိ ဇာတတဏှဿ။ ဇန္တုနောတိ သတ္တဿ။ တေ ကာမာ ပရိဟာယန္တီတိ တေ ဝတ္ထုကာမာ ကေနစိ အန္တရာယေန ဝိနဿန္တိ စေ။ သလ္လဝိဒ္ဓါဝ ရုပ္ပတီတိ အထ အယောမယာဒိနာ သလ္လေန ဝိဒ္ဓါ ဝိယ ပီဠိယတီတိ အတ္ထော။ အယံ အာဒီနဝေါတိ ယာယံ ကာမာနံ ဝိပရိဏာမညထာဘာဝါ ကာမယာနဿ သတ္တဿ ရုပ္ပနာ ဒေါမနဿုပ္ပတ္တိ၊ အယံ အာဒီနဝေါ။

ယော ကာမေ ပရိဝဇ္ဇေတီတိ ယော ဘိက္ခု ယထာဝုတ္တေ ကာမေ တတ္ထ ဆန္ဒရာဂဿ ဝိက္ခမ္ဘနေန ဝါ သမုစ္ဆိန္ဒနေန ဝါ သဗ္ဗဘာဂေန ဝဇ္ဇေတိ။ ယထာ ကိံ? သပ္ပဿေဝ ပဒါ သိရောတိ၊ ယထာ ကောစိ ပုရိသော ဇီဝိတုကာမော ကဏှသပ္ပံ ပဋိပထေ ပဿိတွာ အတ္တနော ပါဒေန တဿ သိရံ ပရိဝဇ္ဇေတိ၊ သောမံ…ပေ… သမတိဝတ္တတီတိ သော ဘိက္ခု သဗ္ဗံ လောကံ ဝိသရိတွာ ဌိတတ္တာ လောကေ ဝိသတ္တိကာသင်္ခါတံ ဣမံ တဏှံ သတိမာ ဟုတွာ သမတိက္ကမတီတိ။ ဣဒံ နိဿရဏန္တိ ယဒိဒံ ဝိသတ္တိကာသင်္ခါတာယ တဏှာယ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေန အရိယမဂ္ဂေန သမတိဝတ္တနံ၊ ဣဒံ နိဿရဏံ။

ခေတ္တန္တိ ကေဒါရာဒိခေတ္တံ။ ဝတ္ထုန္တိ ဃရဝတ္ထုအာဒိဝတ္ထုံ။ ဟိရညံ ဝါတိ ကဟာပဏသင်္ခါတံ သုဝဏ္ဏသင်္ခါတဉ္စ ဟိရညံ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပနတ္ထော၊ သော သဗ္ဗပဒေသု ယောဇေတဗ္ဗော။ ဂဝါဿန္တိ ဂါဝေါ စ အဿေ စာတိ ဂဝါဿံ။ ဒါသပေါရိသန္တိ ဒါသေ စ ပေါရိသေ စာတိ ဒါသပေါရိသံ။ ထိယောတိ ဣတ္ထိယော။ ဗန္ဓူတိ ဉာတိဗန္ဓဝေါ။ ပုထူ ကာမေတိ အညေပိ ဝါ မနာပိယရူပါဒိကေ ဗဟူ ကာမဂုဏေ။ ယော နရော အနုဂိဇ္ဈတီတိ ယော သတ္တော အနု အနု အဘိကင်္ခတိ ပတ္ထေတီတိ အတ္ထော။ အယံ အဿာဒေါတိ ယဒိဒံ ခေတ္တာဒီနံ အနုဂိဇ္ဈနံ၊ အယံ အဿာဒေတိ ဝတ္ထုကာမေ ဧတေနာတိ အဿာဒေါ။

အဗလာ ¶ ¶ နံ ဗလီယန္တီတိ ခေတ္တာဒိဘေဒေ ကာမေ အနုဂိဇ္ဈန္တံ တံ ပုဂ္ဂလံ ကုသလေဟိ ပဟာတဗ္ဗတ္တာ အဗလသင်္ခါတာ ကိလေသာ ဗလီယန္တိ အဘိဘဝန္တိ၊ သဒ္ဓါဗလာဒိဝိရဟေန ဝါ အဗလံ တံ ပုဂ္ဂလံ အဗလာ ကိလေသာ ဗလီယန္တိ၊ အဗလတ္တာ အဘိဘဝန္တီတိ အတ္ထော။ မဒ္ဒန္တေနံ ပရိဿယာတိ ဧနံ ကာမဂိဒ္ဓံ ကာမေ ပရိယေသန္တံ ရက္ခန္တဉ္စ သီဟာဒယော စ ပါကဋပရိဿယာ ကာယဒုစ္စရိတာဒယော စ အပါကဋပရိဿယာ မဒ္ဒန္တိ။ တတော နံ…ပေ… ဒကန္တိ တတော တေဟိ ပါကဋာပါကဋပရိဿယေဟိ အဘိဘူတံ တံ ပုဂ္ဂလံ ဇာတိအာဒိဒုက္ခံ သမုဒ္ဒေ ဘိန္နနာဝံ ဥဒကံ ဝိယ အနွေတိ အနုဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ အယံ အာဒီနဝေါတိ ယွာယံ တဏှာဒုစ္စရိတသံကိလေသဟေတုကော ဇာတိအာဒိဒုက္ခာနုဗန္ဓော၊ အယံ အာဒီနဝေါ။

တသ္မာတိ ယသ္မာ ကာမဂိဒ္ဓဿ ဝုတ္တနယေန ဒုက္ခာနုဗန္ဓော ဝိဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ။ ဇန္တူတိ သတ္တော။ သဒါ သတောတိ ပုဗ္ဗရတ္တာပရရတ္တံ ဇာဂရိယာနုယောဂေန သတော ဟုတွာ။ ကာမာနိ ပရိဝဇ္ဇယေတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန သမုစ္ဆေဒဝသေန စ ရူပါဒီသု ဝတ္ထုကာမေသု သဗ္ဗပ္ပကာရံ ကိလေသကာမံ အနုပ္ပာဒေန္တော ကာမာနိ ပရိဝဇ္ဇယေ ပဇဟေယျ။ တေ ပဟာယ တရေ ဩဃန္တိ ဧဝံ တေ ကာမေ ပဟာယ တပ္ပဟာနကရအရိယမဂ္ဂေနေဝ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဩဃံ တရေယျ၊ တရိတုံ သက္ကုဏေယျာတိ အတ္ထော။ နာဝံ သိတွာဝ ပါရဂူတိ ယထာ ပုရိသော ဥဒကဂ္ဂဟဏေန ဂရုဘာရံ နာဝံ ဥဒကံ ဗဟိ သိဉ္စိတွာ လဟုကာယ နာဝါယ အပ္ပကသိရေနေဝ ပါရဂူ ဘဝေယျ၊ ပါရံ ဂစ္ဆေယျ၊ ဧဝမေဝ အတ္တဘာဝနာဝံ ကိလေသူဒကဂရုကံ သိဉ္စိတွာ လဟုကေန အတ္တဘာဝေန ပါရဂူ ဘဝေယျ၊ ပါရံ နိဗ္ဗာနံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ဂစ္ဆေယျ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာနေနာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ နိဿရဏန္တိ ယံ ကာမပ္ပဟာနမုခေန စတုရောဃံ တရိတွာ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ နိဗ္ဗာနံ၊ ဣဒံ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿရဏတော နိဿရဏန္တိ။

ဓမ္မောတိ ဒါနာဒိပုညဓမ္မော။ ဟဝေတိ နိပါတမတ္တံ။ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိန္တိ ယော တံ ဓမ္မံ အပ္ပမတ္တော စရတိ၊ တံ ဓမ္မစာရိံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဘေဒေန ဒုဝိဓတောပိ အနတ္ထတော ရက္ခတိ ပါလေတိ။ ဆတ္တံ မဟန္တံ ယထ ဝဿကာလေတိ ဝဿကာလေ ဒေဝေ ဝဿန္တေ ယထာ မဟန္တံ ဆတ္တံ ကုသလေန ပုရိသေန ဓာရိတံ တံ ဝဿတေမနတော ရက္ခတိ။ တတ္ထ ယထာ တံ ဆတ္တံ အပ္ပမတ္တော ဟုတွာ အတ္တာနံ ရက္ခန္တံ ဆာဒေန္တဉ္စ ဝဿာဒိတော ရက္ခတိ၊ ဧဝံ ဓမ္မောပိ အတ္တသမ္မာပဏိဓာနေန အပ္ပမတ္တော ဟုတွာ ဓမ္မစရိယာယ အတ္တာနံ ရက္ခန္တံယေဝ ¶ ရက္ခတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧသာ…ပေ… စာရီတိ ဧတေန ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကရောတိ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။ ဣဒံ ဖလန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကေဟိ သမ္ပရာယိကေဟိ စ ¶ အနတ္ထေဟိ ယဒိဒံ ဓမ္မဿ ရက္ခဏံ ဝုတ္တံ ရက္ခာဝသာနဿ စ အဗ္ဘုဒယဿ နိပ္ဖာဒနံ၊ ဣဒံ နိဿရဏံ အနာမသိတွာ ဒေသနာယ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗတာယ ဖလန္တိ။

သဗ္ဗေ ဓမ္မာတိ သဗ္ဗေ သင်္ခတာ ဓမ္မာ။ အနတ္တာတိ နတ္ထိ ဧတေသံ အတ္တာ ကာရကဝေဒကသဘာဝေါ၊ သယံ ဝါ န အတ္တာတိ အနတ္တာတိ။ ဣတီတိ ဧဝံ။ ယဒါ ပညာယ ပဿတီတိ ယသ္မိံ ကာလေ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေန္တော အနတ္တာနုပဿနာသင်္ခါတာယ ပညာယ ပဿတိ။ အထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေတိ အထ အနတ္တာနုပဿနာယ ပုဗ္ဗေ ဧဝ အနိစ္စတာဒုက္ခတာနံ သုပရိဒိဋ္ဌတ္တာ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဝသေန ဝိပဿနာဂေါစရဘူတေ ပဉ္စက္ခန္ဓဒုက္ခေ နိဗ္ဗိန္ဒတိ နိဗ္ဗေဒံ အာပဇ္ဇတိ။ ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ ယာ ဝုတ္တလက္ခဏာ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ သဗ္ဗကိလေသဝိသုဇ္ဈနတော ဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတဿ အရိယမဂ္ဂဿ အစ္စန္တဝိသုဒ္ဓိယာ ဝါ အမတဓာတုယာ မဂ္ဂေါ ဥပါယော။ အယံ ဥပါယောတိ ယဒိဒံ အနတ္တာနုပဿနာမုခေန သဗ္ဗသ္မိံ ဝဋ္ဋသ္မိံ နိဗ္ဗိန္ဒနံ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝိသုဒ္ဓိယာ အဓိဂမဟေတုဘာဝတော ဥပါယော။

‘‘စက္ခုမာ…ပေ… ပရိဝဇ္ဇယေ’’တိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ စက္ခုမာ ပုရိသော သရီရေ ဝဟန္တေ ဝိသမာနိ ဘူမိပ္ပဒေသာနိ စဏ္ဍတာယ ဝါ ဝိသမေ ဟတ္ထိအာဒယော ပရိဝဇ္ဇေတိ၊ ဧဝံ လောကေ သပ္ပညော ပုရိသော သပ္ပညတာယ ဟိတာဟိတံ ဇာနန္တော ပါပါနိ လာမကာနိ ဒုစ္စရိတာနိ ပရိဝဇ္ဇေယျာတိ။ အယံ အာဏတ္တီတိ ယာ အယံ ‘‘ပါပါနိ ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဓမ္မရာဇဿ ဘဂဝတော အာဏာ၊ အယံ အာဏတ္တီတိ။

ဧဝံ ဝိသုံ ဝိသုံ သုတ္တေသု အာဂတာ ဖလူပါယာဏတ္တိယော ဥဒါဟရဏဘာဝေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တာ ဧကတော အာဂတာ ဒဿေတုံ ‘‘သုညတော’’တိ ဂါထမာဟ။

တတ္ထ သုညတော လောကံ အဝေက္ခဿု၊ မောဃရာဇာတိ အာဏတ္တီတိ ‘‘မောဃရာဇ၊ သဗ္ဗမ္ပိ သင်္ခါရလောကံ အဝသဝတ္တိတာသလ္လက္ခဏဝသေန ဝါ တုစ္ဆဘာဝသမနုပဿနဝသေန ဝါ သုညောတိ ပဿာ’’တိ ဣဒံ ဓမ္မရာဇဿ ဝစနံ ဝိဓာနဘာဝတော အာဏတ္တိ။ သဗ္ဗဒါ သတိကိရိယာယ တံသုညတာဒဿနံ သမ္ပဇ္ဇတီတိ ‘‘သဒါ သတောတိ ဥပါယော’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိံ ဦဟစ္စာတိ ဝီသတိဝတ္ထုကံ ¶ သက္ကာယဒဿနံ ဥဒ္ဓရိတွာ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ။ ဧဝံ မစ္စုတရော သိယာတိ။ ဣဒံ ဖလန္တိ ယံ ဧဝံ ဝုတ္တေန ဝိဓိနာ မစ္စုတရဏံ မစ္စုနော ဝိသယာတိက္ကမနံ တဿ ယံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါပဋိပဇ္ဇနံ၊ ဣဒံ ဒေသနာယ ဖလန္တိ အတ္ထော။ ယထာ ပန အဿာဒါဒယော သုတ္တေ ကတ္ထစိ ¶ သရူပတော ကတ္ထစိ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗတာယ ကတ္ထစိ ဝိသုံ ဝိသုံ ကတ္ထစိ ဧကတော ဒဿိတာ၊ န ဧဝံ ဖလာဒယော။ ဖလာဒယော ပန သဗ္ဗတ္ထ သုတ္တေ ဂါထာသု ဝါ ဧကတော ဒဿေတဗ္ဗာတိ ဣမဿ နယဿ ဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဥဒါဟရိတွာပိ ပုန ‘‘သုညတော လောက’’န္တိအာဒိနာ ဧကတော ဥဒါဟရဏံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၆။ ဧဝံ အဿာဒါဒယော ဥဒါဟရဏဝသေန သရူပတော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ပုဂ္ဂလဝိဘာဂေန ဒေသနာဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ဥဂ္ဃဋိတံ ဃဋိတမတ္တံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တံ ယဿ နိဒ္ဒေသပဋိနိဒ္ဒေသာ န ကတာ၊ တံ ဇာနာတီတိ ဥဂ္ဃဋိတညူ။ ဥဒ္ဒေသမတ္တေန သပ္ပဘေဒံ သဝိတ္ထာရမတ္ထံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော၊ ဥဂ္ဃဋိတံ ဝါ ဥစ္စလိတံ ဥဋ္ဌပိတန္တိ အတ္ထော၊ တံ ဇာနာတီတိ ဥဂ္ဃဋိတညူ။ ဓမ္မော ဟိ ဒေသိယမာနော ဒေသကတော ဒေသနာဘာဇနံ သင်္ကမန္တော ဝိယ ဟောတိ၊ တမေသ ဥစ္စလိတမေဝ ဇာနာတီတိ အတ္ထော၊ စလိတမေဝ ဝါ ဥဂ္ဃဋိတံ။ သဿတာဒိအာကာရဿ ဟိ ဝေနေယျာနံ အာသယဿ ဗုဒ္ဓါဝေဏိကာ ဓမ္မဒေသနာ တင်္ခဏပတိတာ ဧဝ စလနာယ ဟောတိ၊ တတော ပရမ္ပရာနုဝတ္တိယာ၊ တတ္ထာယံ ဥဂ္ဃဋိတေ စလိတမတ္တေယေဝ အာသယေ ဓမ္မံ ဇာနာတိ အဝဗုဇ္ဈတီတိ ဥဂ္ဃဋိတညူ၊ တဿ ဥဂ္ဃဋိတညုဿ နိဿရဏံ ဒေသယတိ၊ တတ္တကေနေဝ တဿ အတ္ထသိဒ္ဓိတော။ ဝိပဉ္စိတံ ဝိတ္ထာရိတံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဇာနာတီတိ ဝိပဉ္စိတညူ၊ ဝိပဉ္စိတံ ဝါ မန္ဒံ သဏိကံ ဓမ္မံ ဇာနာတီတိ ဝိပဉ္စိတညူ၊ တဿ ဝိပဉ္စိတညုဿ အာဒီနဝဉ္စ နိဿရဏဉ္စ ဒေသယတိ၊ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရာယ ဒေသနာယ တဿ အတ္ထသိဒ္ဓိတော။ နေတဗ္ဗော ဓမ္မဿ ပဋိနိဒ္ဒိသေန အတ္ထံ ပါပေတဗ္ဗောတိ နေယျော၊ မုဒိန္ဒြိယတာယ ဝါ ပဋိလောမဂ္ဂဟဏတော နေတဗ္ဗော အနုနေတဗ္ဗောတိ နေယျော၊ တဿ နေယျဿ အဿာဒံ အာဒီနဝံ နိဿရဏဉ္စ ဒေသယတိ၊ အနဝသေသေတွာဝ ဒေသနေန တဿ အတ္ထသိဒ္ဓိတော။ တတ္ထာယံ ပါဠိ –

‘‘ကတမော စ ပုဂ္ဂလော ဥဂ္ဃဋိတညူ? ယဿ ပုဂ္ဂလဿ သဟ ဥဒါဟဋဝေလာယ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ဥဂ္ဃဋိတညူ။

‘‘ကတမော ¶ စ ပုဂ္ဂလော ဝိပဉ္စိတညူ? ယဿ ပုဂ္ဂလဿ သံခိတ္တေန ဘာသိတဿ ဝိတ္ထာရေန အတ္ထေ ဝိဘဇိယမာနေ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ဝိပဉ္စိတညူ။

‘‘ကတမော ¶ စ ပုဂ္ဂလော နေယျော? ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ဥဒ္ဒေသတော ပရိပုစ္ဆတော ယောနိသောမနသိကရောတော ကလျာဏမိတ္တေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပါသတော ဧဝံ အနုပုဗ္ဗေန ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော နေယျော’’တိ (ပု။ ပ။ ၁၄၈-၁၅၀)။

ပဒပရမော ပနေတ္ထ နေတ္တိယံ ပဋိဝေဓဿ အဘာဇနန္တိ န ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ အဿာဒေါ၊ အာဒီနဝေါ၊ နိဿရဏံ၊ အဿာဒေါ စ အာဒီနဝေါ စ၊ အဿာဒေါ စ နိဿရဏဉ္စ၊ အာဒီနဝေါ စ နိဿရဏဉ္စ၊ အဿာဒေါ စ အာဒီနဝေါ စ နိဿရဏဉ္စာတိ ဧတေ သတ္တ ပဋ္ဌာနနယာ။

တေသု တတိယဆဋ္ဌသတ္တမာ ဝေနေယျတ္တယဝိနယနေ သမတ္ထတာယ ဂဟိတာ၊ ဣတရေ စတ္တာရော န ဂဟိတာ။ န ဟိ ကေဝလေန အဿာဒေန အာဒီနဝေန တဒုဘယေန ဝါ ကထိတေန ဝေနေယျဝိနယနံ သမ္ဘဝတိ၊ ကိလေသာနံ ပဟာနာဝစနတော။ ပဉ္စမောပိ အာဒီနဝါဝစနတော နိဿရဏဿ အနုပါယော ဧဝ။ န ဟိ ဝိမုတ္တိရသာ ဘဂဝတော ဒေသနာ ဝိမုတ္တိံ တဒုပါယဉ္စ အနာမသန္တီ ပဝတ္တတိ။ တသ္မာ ဧတေ စတ္တာရော နယာ အနုဒ္ဓဋာ။ သစေ ပန ပဒပရမဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝသေန ပဝတ္တံ သံကိလေသဘာဂိယံ ဝါသနာဘာဂိယံ တဒုဘယဘာဂေ ဌိတံ ဒေသနံ သုတ္တေကဒေသံ ဂါထံ ဝါ တာဒိသံ ဧတေသံ နယာနံ ဥဒါဟရဏဘာဝေန ဥဒ္ဓရတိ၊ ဧဝံ သတိ သတ္တန္နမ္ပိ နယာနံ ဂဟဏံ ဘဝေယျ။ ဝေနေယျဝိနယနံ ပန တေသံ သန္တာနေ အရိယမဂ္ဂဿ ဥပ္ပာဒနံ။ တံ ယထာဝုတ္တေဟိ ဧဝ နယေတိ၊ နာဝသေသေဟီတိ ဣတရေ ဣဓ န ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ ပန ပေဋကေ (ပေဋကော။ ၂၃) –

‘‘တတ္ထ ကတမော အဿာဒေါ စ အာဒီနဝေါ စ?

ယာနိ ကရောတိ ပုရိသော၊ တာနိ အတ္တနိ ပဿတိ၊

ကလျာဏကာရီ ကလျာဏံ၊ ပါပကာရီ စ ပါပက’’န္တိ။

တတ္ထ ယံ ကလျာဏကာရီ ကလျာဏံ ပစ္စနုဘောတိ၊ အယံ အဿာဒေါ။ ယံ ပါပကာရီ ပါပံ ပစ္စနုဘောတိ၊ အယံ အာဒီနဝေါ။

အဋ္ဌိမေ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကဓမ္မာ။ ကတမေ အဋ္ဌ? လာဘောတိအာဒိ (အ။ နိ။ ၈။၆)။ တတ္ထ ¶ လာဘော ယသော သုခံ ပသံသာ၊ အယံ အဿာဒေါ။ အလာဘော အယသော ဒုက္ခံ နိန္ဒာ၊ အယံ အာဒီနဝေါ။

တတ္ထ ကတမော အဿာဒေါ စ နိဿရဏဉ္စ?

‘‘သုခေါ ဝိပါကော ပုညာနံ၊ အဓိပ္ပာယော စ ဣဇ္ဈတိ၊

ခိပ္ပဉ္စ ပရမံ သန္တိံ၊ နိဗ္ဗာနမဓိဂစ္ဆတီ’’တိ။ (ပေဋကော။ ၂၃)၊

အယံ အဿာဒေါ စ နိဿရဏဉ္စ။

ဒွတ္တိံသိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာပုရိသဿ မဟာပုရိသလက္ခဏာနိ၊ ယေဟိ သမန္နာဂတဿ မဟာပုရိသဿ ဒွေဝ ဂတိယော ဘဝန္တိ အနညာ…ပေ… ဝိဝဋစ္ဆဒေါတိ သဗ္ဗံ လက္ခဏသုတ္တံ၊ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၉၉) အယံ အဿာဒေါ စ နိဿရဏဉ္စ။

တတ္ထ ကတမော အာဒီနဝေါ စ နိဿရဏဉ္စ?

‘‘ဘာရာ ဟဝေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ၊ ဘာရဟာရော စ ပုဂ္ဂလော၊

ဘာရာဒါနံ ဒုခံ လောကေ၊ ဘာရနိက္ခေပနံ သုခံ။

‘‘နိက္ခိပိတွာ ဂရုံ ဘာရံ၊ အညံ ဘာရံ အနာဒိယ၊

သမူလံ တဏှမဗ္ဗုယှ၊ နိစ္ဆာတော ပရိနိဗ္ဗုတော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၃။၂၂)၊

အယံ အာဒီနဝေါ စ နိဿရဏဉ္စ။

တတ္ထ ကတမော အဿာဒေါ စ အာဒီနဝေါ စ နိဿရဏဉ္စ?

‘‘ကာမာ ဟိ စိတြာ မဓုရာ မနောရမာ၊ ဝိရူပရူပေန မထေန္တိ စိတ္တံ၊

တသ္မာ အဟံ ပဗ္ဗဇိတောမှိ ရာဇ၊ အပဏ္ဏကံ သာမညမေဝ သေယျောတိ။ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၇၊ ထေရဂါ။ ၇၈၇-၇၈၈၊ ပေဋကော။ ၂၃)၊

အယံ အဿာဒေါ စ အာဒီနဝေါ စ နိဿရဏဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ တေပိ နယာ ဣဓ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဖလာဒီသုပိ အယံ နယော လဗ္ဘတိ ဧဝ။ ယသ္မာ ပေဋကေ (ပေဋကော။ ၂၂) ‘‘တတ္ထ ¶ ကတမံ ဖလဉ္စ ဥပါယော စ? သီလေ ပတိဋ္ဌာယ နရော သပညော’’တိ ဂါထာ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃)၊ ဣဒံ ဖလဉ္စ ဥပါယော စ။

တတ္ထ ¶ ကတမံ ဖလဉ္စ အာဏတ္တိ စ?

‘‘သစေ ဘာယထ ဒုက္ခဿ၊ သစေ ဝေါ ဒုက္ခမပ္ပိယံ၊

မာကတ္ထ ပါပကံ ကမ္မံ၊ အာဝိ ဝါ ယဒိ ဝါ ရဟောတိ။ (ဥဒါ။ ၄၄)၊

ဣဒံ ဖလဉ္စ အာဏတ္တိ စ။

တတ္ထ ကတမော ဥပါယော စ အာဏတ္တိ စ?

‘‘ကုမ္ဘူပမံ ကာယမိမံ ဝိဒိတွာ၊ နဂရူပမံ စိတ္တမိဒံ ဌပေတွာ၊

ယောဓေထ မာရံ ပညာဝုဓေန၊ ဇိတဉ္စ ရက္ခေ အနိဝေသနော သိယာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၄၀)၊

အယံ ဥပါယော စ အာဏတ္တိ စ။ ဧဝံ ဖလာဒီနံ ဒုကဝသေနပိ ဥဒါဟရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ယော နိဿရဏဒေသနာယ ဝိနေတဗ္ဗော၊ သော ဥဂ္ဃဋိတညူတိအာဒိနာ ယထာ ဒေသနာဝိဘာဂေန ပုဂ္ဂလဝိဘာဂသိဒ္ဓိ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဥဂ္ဃဋိတညုဿ ဘဂဝါ နိဿရဏံ ဒေသေတီတိအာဒိနာ ပုဂ္ဂလဝိဘာဂေန ဒေသနာဝိဘာဂေါ သမ္ဘဝတီတိ သော တထာ ဒဿိတော။

ဧဝံ ယေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝသေန ဒေသနာဝိဘာဂေါ ဒဿိတော၊ တေ ပုဂ္ဂလေ ပဋိပဒါဝိဘာဂေန ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘စတဿော ပဋိပဒါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဋိပဒါဘိညာကတော ဝိဘာဂေါ ပဋိပဒါကတော ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘စတဿော ပဋိပဒါ’’တိ။ တာ ပနေတာ စ သမထဝိပဿနာပဋိပတ္တိဝသေန ဒုဝိဓာ ဟောန္တိ။ ကထံ? သမထပက္ခေ တာဝ ပဌမသမန္နာဟာရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ တဿ တဿ ဈာနဿ ဥပစာရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တာဝ ပဝတ္တာ သမထဘာဝနာ ‘‘ပဋိပဒါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥပစာရတော ပန ပဋ္ဌာယ ယာဝ အပ္ပနာ တာဝ ပဝတ္တာ ပညာ ‘‘အဘိညာ’’တိ ဝုစ္စတိ။

သာ ¶ ပနာယံ ပဋိပဒါ ဧကစ္စဿ ဒုက္ခာ ဟောတိ နီဝရဏာဒိပစ္စနီကဓမ္မသမုဒါစာရဂဟဏတာယ ကိစ္ဆာ အသုခသေဝနာတိ အတ္ထော၊ ဧကစ္စဿ တဒဘာဝေန သုခါ။ အဘိညာပိ ဧကစ္စဿ ဒန္ဓာ ဟောတိ မန္ဒာ အသီဃပ္ပဝတ္တိ၊ ဧကစ္စဿ ခိပ္ပာ အမန္ဒာ သီဃပ္ပဝတ္တိ။ တသ္မာ ယော အာဒိတော ကိလေသေ ဝိက္ခမ္ဘေန္တော ဒုက္ခေန သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန ကိလမန္တော ဝိက္ခမ္ဘေတိ၊ တဿ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဟောတိ။ ယော ပန ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသော အပ္ပနာပရိဝါသံ ¶ ဝသန္တော စိရေန အင်္ဂပါတုဘာဝံ ပါပုဏာတိ၊ တဿ ဒန္ဓာဘိညာ နာမ ဟောတိ။ ယော ခိပ္ပံ အင်္ဂပါတုဘာဝံ ပါပုဏာတိ၊ တဿ ခိပ္ပာဘိညာ နာမ ဟောတိ။ ယော ကိလေသေ ဝိက္ခမ္ဘေန္တော သုခေန အကိလမန္တော ဝိက္ခမ္ဘေတိ၊ တဿ သုခါ ပဋိပဒါ နာမ ဟောတိ။

ဝိပဿနာပက္ခေ ပန ယော ရူပါရူပမုခေန ဝိပဿနံ အဘိနိဝိသန္တော စတ္တာရိ မဟာဘူတာနိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဥပါဒါရူပံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ အရူပံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ၊ ရူပါရူပံ ပန ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဒုက္ခေန ကသိရေန ကိလမန္တော ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကောတိ၊ တဿ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ နာမ ဟောတိ။ ပရိဂ္ဂဟိတရူပါရူပဿ ပန ဝိပဿနာပရိဝါသေ မဂ္ဂပါတုဘာဝဒန္ဓတာယ ဒန္ဓာဘိညာ နာမ ဟောတိ။ ယောပိ ရူပါရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေန္တော ဒုက္ခေန ကသိရေန ကိလမန္တော ဝဝတ္ထပေတိ၊ ဝဝတ္ထပိတေ စ နာမရူပေ ဝိပဿနာပရိဝါသံ ဝသန္တော စိရေန မဂ္ဂံ ဥပ္ပာဒေတုံ သက္ကောတိ။ တဿာပိ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ နာမ ဟောတိ။

အပရော နာမရူပမ္ပိ ဝဝတ္ထပေတွာ ပစ္စယေ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ဒုက္ခေန ကသိရေန ကိလမန္တော ပရိဂ္ဂဏှာတိ၊ ပစ္စယေ စ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝိပဿနာပရိဝါသံ ဝသန္တော စိရေန မဂ္ဂံ ဥပ္ပာဒေတိ။ ဧဝမ္ပိ ဒုက္ခာ ¶ ပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ နာမ ဟောတိ။

အပရော ပစ္စယေပိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော ဒုက္ခေန ကသိရေန ကိလမန္တော ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ ပဋိဝိဒ္ဓလက္ခဏော စ ဝိပဿနာပရိဝါသံ ဝသန္တော စိရေန မဂ္ဂံ ဥပ္ပာဒေတိ။ ဧဝမ္ပိ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ နာမ ဟောတိ။

အပရော လက္ခဏာနိပိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဝိပဿနာဉာဏေ တိက္ခေ သူရေ သုပ္ပသန္နေ ဝဟန္တေ ဥပ္ပန္နံ ဝိပဿနာနိကန္တိံ ပရိယာဒိယမာနော ဒုက္ခေန ကသိရေန ကိလမန္တော ပရိယာဒိယတိ၊ နိကန္တိဉ္စ ပရိယာဒိယိတွာ ဝိပဿနာပရိဝါသံ ဝသန္တော စိရေန မဂ္ဂံ ဥပ္ပာဒေတိ။ ဧဝမ္ပိ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ နာမ ဟောတိ။ ဣမိနာဝုပါယေန ဣတရာပိ တိဿော ပဋိပဒါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိပဿနာပက္ခိကာ ဧဝ ပနေတ္ထ စတဿော ပဋိပဒါ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာတိ ယထာဝုတ္တပဋိပဒါဝိဘာဂေန စတ္တာရော ပဋိပန္နကပုဂ္ဂလာ။ တံ ပန ပဋိပဒါဝိဘာဂံ သဒ္ဓိံ ဟေတုပါယဖလေဟိ ဒဿေတုံ ‘‘တဏှာစရိတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ စရိတန္တိ စရိယာ၊ ဝုတ္တီတိ အတ္ထော။ တဏှာယ နိဗ္ဗတ္တိတံ စရိတံ ဧတဿာတိ တဏှာစရိတော၊ တဏှာယ ဝါ ပဝတ္တိတော စရိတော တဏှာစရိတော၊ ¶ လောဘဇ္ဈာသယောတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိစရိတောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ မန္ဒောတိ မန္ဒိယံ ဝုစ္စတိ အဝိဇ္ဇာ၊ တာယ သမန္နာဂတော မန္ဒော၊ မောဟာဓိကောတိ အတ္ထော။

သတိန္ဒြိယေနာတိ သတိယာ အာဓိပစ္စံ ကုရုမာနာယ။ သတိန္ဒြိယမေဝ ဟိဿ ဝိသဒံ ဟောတိ။ ယသ္မာ တဏှာစရိတတာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကောသဇ္ဇာဘိဘဝေန န ဝီရိယံ ဗလဝံ ဟောတိ၊ မောဟာဓိကတာယ န ပညာ ဗလဝတီ။ တဒုဘယေနာပိ န သမာဓိ ဗလဝါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘သတိန္ဒြိယမေဝ ဟိဿ ဝိသဒံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘သတိပဋ္ဌာနေဟိ နိဿယေဟီ’’တိ။ တဏှာစရိတတာယ စဿ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနံ န သုကရန္တိ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ၊ အဝိသဒဉာဏတာယ ဒန္ဓာဘိညာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နိယျာတီတိ အရိယမဂ္ဂေန ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိဂ္ဂစ္ဆတိ။

ဥဒတ္ထောတိ ဥဒအတ္ထော၊ ဥဠာရပညောတိ အတ္ထော။ ပညာသဟာယပဋိလာဘေန စဿ သမာဓိ တိက္ခော ဟောတိ သမ္ပယုတ္တေသု အာဓိပစ္စံ ပဝတ္တေတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘သမာဓိန္ဒြိယေနာ’’တိ။ ဝိသဒဉာဏတ္တာ ‘‘ခိပ္ပာဘိညာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမာဓိပဓာနတ္တာ ဈာနာနံ ဈာနေဟိ နိဿယေဟီတိ အယံ ဝိသေသော။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။ ဒိဋ္ဌိစရိတော အနိယျာနိကမဂ္ဂမ္ပိ နိယျာနိကန္တိ မညမာနော တတ္ထ ဥဿာဟဗဟုလတ္တာ ဝီရိယာဓိကော ဟောတိ။ ဝီရိယာဓိကတာယေဝ စဿ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနံ သုကရန္တိ သုခါ ပဋိပဒါ၊ အဝိသဒဉာဏတာယ ပန ဒန္ဓာဘိညာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ဒိဋ္ဌိစရိတော မန္ဒော’’တိအာဒိနာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

သစ္စေဟီတိ အရိယသစ္စေဟိ။ အရိယသစ္စာနိ ဟိ လောကိယာနိ ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏဿ သမ္မသနဋ္ဌာနတာယ လောကုတ္တရာနိ အဓိမုစ္စနတာယ မဂ္ဂဉာဏဿ အဘိသမယဋ္ဌာနတာယ စ နိဿယာနိ ဟောန္တီတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဧတ္ထ စ ဒိဋ္ဌိစရိတော ဥဒတ္ထော ဥဂ္ဃဋိတညူ။ တဏှာစရိတော မန္ဒော ¶ နေယျော။ ဣတရေ ဒွေပိ ဝိပဉ္စိတညူတိ ဧဝံ ယေန ဝေနေယျတ္တယေန ပုဗ္ဗေ ဒေသနာဝိဘာဂေါ ဒဿိတော၊ တဒေဝ ဝေနေယျတ္တယံ ဣမိနာ ပဋိပဒါဝိဘာဂေန ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ တံ ဝေနေယျုပုဂ္ဂလဝိဘာဂံ အတ္ထနယယောဇနာယ ဝိသယံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဘော တဏှာစရိတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဏှာယ သမာဓိပဋိပက္ခတ္တာ တဏှာစရိတော ဝိသုဇ္ဈမာနော သမာဓိမုခေန ဝိသုဇ္ဈတီတိ အာဟ ¶ – ‘‘သမထပုဗ္ဗင်္ဂမာယာ’’တိ။ ‘‘သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ဘာဝေတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၇၀၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၁၊ ၃) ဝစနတော ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိသဟိတေနေဝ သမ္မာသမာဓိနာ နိယျာနံ၊ န သမ္မာသမာဓိနာ ဧဝါတိ အာဟ – ‘‘သမထပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ဝိပဿနာယာ’’တိ။ ‘‘ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တီတိ အရဟတ္တဖလသမာဓီ’’တိ သင်္ဂဟေသု ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန အနာဂါမိဖလသမာဓီတိ ဝက္ခတိ။ သော ဟိ သမာဓိသ္မိံ ပရိပူရကာရီတိ။ တတ္ထ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ။ သော ဝိရဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ရာဂဝိရာဂါ၊ တာယ ရာဂဝိရာဂါယ၊ ရာဂပ္ပဟာယိကာယာတိ အတ္ထော။

စေတောဝိမုတ္တိယာတိ စေတောတိ စိတ္တံ၊ တဒပဒေသေန စေတ္ထ သမာဓိ ဝုစ္စတိ ‘‘ယထာ စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃)။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန ပဋိပက္ခတော ဝိမုစ္စတီတိ ဝိမုတ္တိ၊ တေန ဝါ ဝိမုတ္တော၊ တတော ဝိမုစ္စနန္တိ ဝါ ဝိမုတ္တိ၊ သမာဓိယေဝ။ ယထာ ဟိ လောကိယကထာယံ သညာ စိတ္တဉ္စ ဒေသနာသီသံ။ ယထာဟ – ‘‘နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၂၊ ၃၄၁၊ ၃၅၇၊ အ။ နိ။ ၇။၄၄၊ ၉။၂၄) ‘‘ကိံ စိတ္တော တွံ၊ ဘိက္ခူ’’တိ (ပါရာ။ ၁၃၅) စ၊ ဧဝံ လောကုတ္တရကထာယံ ပညာ သမာဓိ စ။ ယထာဟ – ‘‘ပဉ္စဉာဏိကော သမ္မာသမာဓီ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၀၄) စ ‘‘သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ဘာဝေတီ’’တိ စ။ တေသု ဣဓ ရာဂဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကတော သမထပုဗ္ဗင်္ဂမတာဝစနတော စ စေတောဂ္ဂဟဏေန သမာဓိ ဝုတ္တော။ တထာ ဝိမုတ္တိဝစနေန။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သမာဓိယေဝါ’’တိ။ စေတော စ တံ ဝိမုတ္တိ စာတိ စေတောဝိမုတ္တိ။ အထ ဝါ ဝုတ္တပ္ပကာရဿေဝ စေတသော ပဋိပက္ခတော ဝိမုတ္တိ ဝိမောက္ခောတိ စေတောဝိမုတ္တိ၊ စေတသိ ဝါ ဖလဝိညာဏေ ဝုတ္တပ္ပကာရာဝ ဝိမုတ္တီတိ စေတောဝိမုတ္တိ၊ စေတသော ဝါ ဖလဝိညာဏဿ ပဋိပက္ခတော ဝိမုတ္တိ ဝိမောက္ခော ဧတသ္မိန္တိ စေတောဝိမုတ္တိ၊ သမာဓိယေဝ။ ပညာဝိမုတ္တိယာတိ ဧတ္ထာပိ အယံ နယော ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗော။

ဒိဋ္ဌိယာ သဝိသယေ ပညာသဒိသီ ပဝတ္တီတိ ဒိဋ္ဌိစရိတော ဝိသုဇ္ဈမာနော ပညာမုခေန ဝိသုဇ္ဈတီတိ အာဟ – ‘‘ဥဘော ဒိဋ္ဌိစရိတာ ဝိပဿနာ’’တိအာဒိ။ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ ပညာဝိမုတ္တီတိ အရဟတ္တဖလပညာ ¶ ။ သမထဂ္ဂဟဏေန တပ္ပဋိပက္ခတော တဏှံ ဝိပဿနာဂ္ဂဟဏေန အဝိဇ္ဇဉ္စ နိဒ္ဓါရေတွာ ပဌမနယဿ ဘူမိံ သက္ကာ သုခေန ဒဿေတုန္တိ အာဟ – ‘‘ယေ သမထ…ပေ… ဟာတဗ္ဗာ’’တိ။

တတ္ထ ¶ သမထပုဗ္ဗင်္ဂမာ ပဋိပဒါတိ ပုရိမာ ဒွေ ပဋိပဒါ၊ ဣတရာ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဟာတဗ္ဗာတိ ဂမေတဗ္ဗာ၊ နေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာယ အနိစ္စဒုက္ခအနတ္တသညာဘာဝတော ဒုက္ခသညာပရိဝါရတ္တာ စ အသုဘသညာယ ဣမာ စတဿော သညာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ တပ္ပဋိပက္ခေန စ စတ္တာရော ဝိပလ္လာသာတိ သကလဿ သီဟဝိက္ကီဠိတနယဿ ဘူမိံ သုခေန သက္ကာ ဒဿေတုန္တိ အာဟ – ‘‘ယေ ဝိပဿနာ…ပေ… ဟာတဗ္ဗာ’’တိ။

၇။ ဧဝံ ပဋိပဒါဝိဘာဂေန ဝေနေယျပုဂ္ဂလဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တံ ဉာဏဝိဘာဂေန ဒဿေန္တော ယသ္မာ ဘဂဝတော ဒေသနာ ယာဝဒေဝ ဝေနေယျဝိနယနတ္ထာ၊ ဝိနယနဉ္စ နေသံ သုတမယာဒီနံ တိဿန္နံ ပညာနံ အနုက္ကမေန နိဗ္ဗတ္တနံ၊ ယထာ ဘဂဝတော ဒေသနာယ ပဝတ္တိဘာဝဝိဘာဝနဉ္စ ဟာရနယဗျာပါရော၊ တသ္မာ ဣမဿ ဟာရဿ သမုဋ္ဌိတပ္ပကာရံ တာဝ ပုစ္ဆိတွာ ယေန ပုဂ္ဂလဝိဘာဂဒဿနေန ဒေသနာဘာဇနံ ဝိဘဇိတွာ တတ္ထ ဒေသနာယံ ဒေသနာဟာရံ နိယောဇေတုကာမော တံ ဒဿေတုံ ‘‘သွာယံ ဟာရော ကတ္ထ သမ္ဘဝတီ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ယဿာတိ ယော သော အဋ္ဌဟိ အက္ခဏေဟိ ဝိမုတ္တော သောတာဝဓာနပရိယောသာနာဟိ စ သမ္ပတ္တီတိ သမန္နာဂတော ယဿ။ သတ္ထာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ အနုသာသနတော သတ္ထာ။ ဓမ္မန္တိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယေသု အပတမာနေ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော၊ တံ ဓမ္မံ။ ဒေသယတီတိ သင်္ခေပဝိတ္ထာရနယေဟိ ဘာသတိ ကထေတိ။ အညတရောတိ ဘဂဝတော သာဝကေသု အညတရော။ ဂရုဋ္ဌာနီယောတိ သီလသုတာဒိဂုဏဝိသေသယောဂေန ဂရုကရဏီယော။ သဗြဟ္မစာရီတိ ဗြဟ္မံ ဝုစ္စတိ သေဋ္ဌဋ္ဌေန သကလံ သတ္ထုသာသနံ။ သမံ သဟ ဝါ ဗြဟ္မံ စရတိ ပဋိပဇ္ဇတီတိ သဗြဟ္မစာရီ။ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတီတိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝတ သော ဘဂဝါ ယော ဧဝရူပဿ ဓမ္မဿ ဒေသေတာ’’တိ တထာဂတေ၊ ‘‘သွာက္ခာတော ဝတာယံ ဓမ္မော ယော ဧဝံ ဧကန္တပရိပုဏ္ဏော ဧကန္တပရိသုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ ဓမ္မေ စ သဒ္ဓံ လဘတိ ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။

တတ္ထာတိ တသ္မိံ ယထာသုတေ ယထာပရိယတ္တေ ဓမ္မေ။ ဝီမံသာတိ ပါဠိယာ ပါဠိအတ္ထဿ စ ဝီမံသနပညာ ¶ ။ သေသံ တဿာ ဧဝ ဝေဝစနံ။ သာ ဟိ ယထာဝုတ္တဝီမံသနေ သင်္ကောစံ အနာပဇ္ဇိတွာ ဥဿဟနဝသေန ဥဿာဟနာ၊ တုလနဝသေန တုလနာ၊ ဥပပရိက္ခဏဝသေန ဥပပရိက္ခာတိ စ ဝုတ္တာ။ အထ ဝါ ¶ ဝီမံသတီတိ ဝီမံသာ၊ သာ ပဒပဒတ္ထဝိစာရဏာ ပညာ။ ဥဿာဟနာတိ ဝီရိယေန ဥပတ္ထမ္ဘိတာ ဓမ္မဿ ဓာရဏပရိစယသာဓိကာ ပညာ။ တုလနာတိ ပဒေန ပဒန္တရံ၊ ဒေသနာယ ဝါ ဒေသနန္တရံ တုလယိတွာ သံသန္ဒိတွာ ဂဟဏပညာ။ ဥပပရိက္ခာတိ မဟာပဒေသေ ဩတာရေတွာ ပါဠိယာ ပါဠိအတ္ထဿ စ ဥပပရိက္ခဏပညာ။ အတ္တဟိတံ ပရဟိတဉ္စ အာကင်္ခန္တေဟိ သုယျတီတိ သုတံ၊ ကာလဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝတော၊ ယထာ ဒုဒ္ဓန္တိ။ ကိံ ပန တန္တိ? အဓိကာရတော သာမတ္ထိယတော ဝါ ပရိယတ္တိဓမ္မောတိ ဝိညာယတိ။ အထ ဝါ သဝနံ သုတံ၊ သောတဒွါရာနုသာရေန ပရိယတ္တိဓမ္မဿ ဥပဓာရဏန္တိ အတ္ထော။ သုတေန ဟေတုနာ နိဗ္ဗတ္တာ သုတမယီ။ ပကာရေန ဇာနာတီတိ ပညာ။ ယာ ဝီမံသာ၊ အယံ သုတမယီ ပညာတိ ပစ္စေကမ္ပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တထာတိ ယထာ သုတမယီ ပညာ ဝီမံသာဒိပရိယာယဝတီ ဝီမံသာဒိဝိဘာဂဝတီ စ၊ တထာ စိန္တာမယီ စာတိ အတ္ထော။ ယထာ ဝါ သုတမယီ ဩရမတ္တိကာ အနဝဋ္ဌိတာ စ၊ ဧဝံ စိန္တာမယီ စာတိ ဒဿေတိ။

သုတေန နိဿယေနာတိ သုတေန ပရိယတ္တိဓမ္မေန ပရိယတ္တိဓမ္မဿဝနေန ဝါ ဥပနိဿယေန ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ၊ ယထာဝုတ္တံ သုတံ ဥပနိဿာယာတိ အတ္ထော။ ဝီမံသာတိအာဒီသု ‘‘ဣဒံ သီလံ၊ အယံ သမာဓိ၊ ဣမေ ရူပါရူပဓမ္မာ၊ ဣမေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ သဘာဝဝီမံသနဘူတာ ပညာ ဝီမံသာ။ တေသံယေဝ ဓမ္မာနံ ဝစနတ္ထံ မုဉ္စိတွာ သဘာဝသရသလက္ခဏဿ တုလယိတွာ ဝိယ ဂဟဏပညာ တုလနာ။ တေသံယေဝ ဓမ္မာနံ သလက္ခဏံ အဝိဇဟိတွာ အနိစ္စတာဒိရုပ္ပနသပ္ပစ္စယာဒိအာကာရေ စ တက္ကေတွာ ဝိတက္ကေတွာ စ ဥပပရိက္ခဏပညာ ဥပပရိက္ခာ၊ တထာ ဥပပရိက္ခိတေ ဓမ္မေ သဝိဂ္ဂဟေ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟန္တေ ဧဝမေတေဟိ နိဇ္ဈာနက္ခမေ ကတွာ စိတ္တေန အနု အနု ပေက္ခဏာ မနသာနုပေက္ခဏာ။ ဧတ္ထ စ ယထာ သုတမယီ ပညာ ယထာသုတဿ ဓမ္မဿ ဓာရဏပရိစယဝသေန ပဝတ္တနတော ဥဿာဟဇာတာ ‘‘ဥဿာဟနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ၊ န ဧဝံ စိန္တာမယီတိ ဣဓ ‘‘ဥဿာဟနာ’’တိ ပဒံ န ဝုတ္တံ။ စိန္တနံ စိန္တာ၊ နိဇ္ဈာနန္တိ အတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဣမာဟိ ဒွီဟိ ပညာဟီတိ ယထာဝုတ္တာဟိ ဒွီဟိ ပညာဟိ ကာရဏဘူတာဟိ။ သုတစိန္တာမယဉာဏေသု ဟိ ပတိဋ္ဌိတော ဝိပဿနံ အာရဘတီတိ။ ‘‘ဣမာသု ဒွီသု ပညာသူ’’တိပိ ပဌန္တိ။ ‘‘တေဟိ ဇာတာသု ဥပ္ပန္နာသူ’’တိ ဝါ ဝစနသေသော ¶ ယောဇေတဗ္ဗော။ မနသိကာရသမ္ပယုတ္တဿာတိ ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟာဒိမနသိကာရေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တဿ။ ယံ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တနယေန မနသိကာရပ္ပယောဂေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီနံ ¶ သမ္ပ အာဒနေန ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကန္တဿ ယံ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတံ အရိယမဂ္ဂဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အယံ ဘာဝနာမယီ ပညာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တံ ပန ဒဿနံ ဘာဝနာတိ ဒုဝိဓန္တိ အာဟ – ‘‘ဒဿနဘူမိယံ ဝါ ဘာဝနာဘူမိယံ ဝါ’’တိ။ ယဒိ ဒဿနန္တိ ဝုစ္စတိ၊ ကထံ တတ္ထ ပညာ ဘာဝနာမယီတိ? ဘာဝနာမယမေဝ ဟိ တံ ဉာဏံ၊ ပဌမံ နိဗ္ဗာနဒဿနတော ပန ‘‘ဒဿန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ သဖလော ပဌမမဂ္ဂေါ ဒဿနဘူမိ။ သေသာ သေက္ခာသေက္ခဓမ္မာ ဘာဝနာဘူမိ။

၈။ ဣဒါနိ ဣမာ တိဿော ပညာ ပရိယာယန္တရေန ဒဿေတုံ ‘‘ပရတောဃောသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပရတောတိ န အတ္တတော၊ အညတော သတ္ထုတော သာဝကတော ဝါတိ အတ္ထော။ ဃောသာတိ တေသံ ဒေသနာဃောသတော၊ ဒေသနာပစ္စယာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ပရတော ဃောသော ဧတိဿာတိ ပရတောဃောသာ၊ ယာ ပညာ၊ သာ သုတမယီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပစ္စတ္တသမုဋ္ဌိတာတိ ပစ္စတ္တံ တဿ တဿ အတ္တနိ သမ္ဘူတာ။ ယောနိသောမနသိကာရာတိ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ သဘာဝပရိဂ္ဂဏှနာဒိနာ ယထာဝုတ္တေန ဥပါယေန ပဝတ္တမနသိကာရာ။ ပရတော စ ဃောသေနာတိ ပရတောဃောသေန ဟေတုဘူတေန။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဣဒါနိ ယဒတ္ထံ ဣမာ ပညာ ဥဒ္ဓဋာ၊ တမေဝ ဝေနေယျပုဂ္ဂလဝိဘာဂံ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣမာ ဒွေတိ ဂဏနဝသေန ဝတွာ ပုန တာ သုတမယီ စိန္တာမယီ စာတိ သရူပတော ဒဿေတိ။ အယံ ဥဂ္ဃဋိတညူတိ အယံ သုတမယစိန္တာမယဉာဏေဟိ အာသယပယောဂပဗောဓဿ နိပ္ဖာဒိတတ္တာ ဥဒ္ဒေသမတ္တေနေဝ ဇာနနတော ‘‘ဥဂ္ဃဋိတညူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အယံ ဝိပဉ္စိတညူတိ စိန္တာမယဉာဏေန အာသယဿ အပရိက္ခတတ္တာ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသေဟိ ဇာနနတော ဝိပဉ္စိတညူ။ အယံ နေယျောတိ သုတမယဉာဏဿာပိ အဘာဝတော နိရဝသေသံ ဝိတ္ထာရဒေသနာယ နေတဗ္ဗတော နေယျော။

၉။ ဧဝံ ဒေသနာပဋိပဒါဉာဏဝိဘာဂေဟိ ဒေသနာဘာဇနံ ဝေနေယျတ္တယံ ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ပဝတ္တိတာယ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာယ ဒေသနာဟာရံ နိဒ္ဓါရေတွာ ယောဇေတုံ ‘‘သာယံ ဓမ္မဒေသနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။

တတ္ထ ¶ သာယန္တိ သာ အယံ။ ယာ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဓမ္မံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမီ’’တိအာဒိနာ (နေတ္တိ။ ၅) ပဋိနိဒ္ဒေသဝါရဿ အာဒိတော ဒေသနာဟာရဿ ဝိသယဘာဝေန နိက္ခိတ္တာ ပါဠိ၊ တမေဝေတ္ထ ဒေသနာဟာရံ နိယောဇေတုံ ‘‘သာယံ ဓမ္မဒေသနာ’’တိ ပစ္စာမသတိ။ ကိံ ဒေသယတီတိ ကထေတုကမျတာဝသေန ¶ ဒေသနာယ ပိဏ္ဍတ္ထံ ပုစ္ဆိတွာ တံ ဂဏနာယ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ သာမညတော ဒဿေတိ ‘‘စတ္တာရိ သစ္စာနီ’’တိ။ သစ္စဝိနိမုတ္တာ ဟိ ဘဂဝတော ဒေသနာ နတ္ထီတိ။ တဿာ စ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပိဏ္ဍတ္ထော။ ပဝတ္တိပဝတ္တကနိဝတ္တိတဒုပါယဝိမုတ္တဿ နေယျဿ အဘာဝတော စတ္တာရိ အဝိပရီတဘာဝေန သစ္စာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တာနိ ‘‘ဒုက္ခံ သမုဒယံ နိရောဓံ မဂ္ဂ’’န္တိ သရူပတော ဒဿေတိ။

တတ္ထ အနေကုပဒ္ဒဝါဓိဋ္ဌာနဘာဝေန ကုစ္ဆိတတ္တာ ဗာလဇနပရိကပ္ပိတဓုဝသုဘသုခတ္တဘာဝဝိရဟေန တုစ္ဆတ္တာ စ ဒုက္ခံ။ အဝသေသပစ္စယသမဝါယေ ဒုက္ခဿ ဥပ္ပတ္တိကာရဏတ္တာ သမုဒယော။ သဗ္ဗဂတိသုညတ္တာ နတ္ထိ ဧတ္ထ သံသာရစာရကသင်္ခါတော ဒုက္ခရောဓော၊ ဧတသ္မိံ ဝါ အဓိဂတေ သံသာရစာရကသင်္ခါတဿ ဒုက္ခရောဓဿ အဘာဝေါတိပိ နိရောဓော၊ အနုပ္ပာဒနိရောဓပစ္စယတ္တာ ဝါ။ မာရေန္တော ဂစ္ဆတိ၊ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂိယတီတိ ဝါ မဂ္ဂေါ။ တတ္ထ သမုဒယေန အဿာဒေါ၊ ဒုက္ခေန အာဒီနဝေါ၊ မဂ္ဂနိရောဓေဟိ နိဿရဏံ။ ဧဝံ ယသ္မိံ သုတ္တေ စတ္တာရိ သစ္စာနိ သရူပတော အာဂတာနိ၊ တတ္ထ ယထာရုတဝသေန။ ယတ္ထ ပန သုတ္တေ စတ္တာရိ သစ္စာနိ သရူပတော န အာဂတာနိ၊ တတ္ထ အတ္ထတော စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဥဒ္ဓရိတွာ တေသံ ဝသေန အဿာဒါဒယော နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာ။ ယတ္ထ စ အဿာဒါဒယော သရူပတော အာဂတာ၊ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ယတ္ထ ပန န အာဂတာ၊ တတ္ထ အတ္ထတော ဥဒ္ဓရိတွာ တေသံ ဝသေန စတ္တာရိ သစ္စာနိ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာနိ။ ဣဓ ပန အဿာဒါဒယော ဥဒါဟရဏဝသေန သရူပတော ဒဿိတာတိ တေဟိ သစ္စာနိ နိဒ္ဓါရေတုံ ‘‘အာဒီနဝေါ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ‘‘သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၂၀၊ ၃။၃၇၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၂) ဝစနတော တဏှာဝဇ္ဇာ တေဘူမကဓမ္မာ ဒုက္ခသစ္စံ၊ တေ စ အနိစ္စာဒိသဘာဝတ္တာ အာဒီနဝေါ၊ ဖလဉ္စ ဒေသနာယ သာဓေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယံ လောကိယံ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဖလဉ္စ ဒုက္ခ’’န္တိ။ အဿာဒေါတိ တဏှာဝိပလ္လာသာနမ္ပိ ဣစ္ဆိတတ္တာ တေ သန္ဓာယ ‘‘အဿာဒေါ သမုဒယော’’တိ ဝုတ္တံ။ သဟ ဝိပဿနာယ အရိယမဂ္ဂေါ ဒေသနာ စ ¶ ဒေသနာဖလာဓိဂမဿ ဥပါယောတိ ကတွာ ‘‘ဥပါယော အာဏတ္တိ စ မဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိဿရဏပဒေ စာပိ အရိယမဂ္ဂေါ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗော၊ န စာယံ သစ္စဝိဘာဂေါ အာကုလောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယထာ ဟိ သစ္စဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၂၀၈) ‘‘တဏှာ အဝသိဋ္ဌာ ကိလေသာ အဝသိဋ္ဌာ အကုသလာ ဓမ္မာ သာသဝါနိ ကုသလမူလာနိ သာသဝါ စ ကုသလာ ဓမ္မာ သမုဒယသစ္စဘာဝေန ဝိဘတ္တာ’’တိ တသ္မိံ တသ္မိံ နယေ တံတံအဝသိဋ္ဌာ တေဘူမကဓမ္မာ ဒုက္ခသစ္စဘာဝေန ဝိဘတ္တာ၊ ဧဝမိဓာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။ ဣမာနိ စတ္တာရိ သစ္စာနီတိ နိဂမနံ ¶ ။ ဣဒံ ဓမ္မစက္ကန္တိ ယာယံ ဘဂဝတော စတုသစ္စဝသေန သာမုက္ကံသိကာ ဓမ္မဒေသနာ၊ ဣဒံ ဓမ္မစက္ကံ။

ဣဒါနိ တဿာ ဓမ္မဒေသနာယ ဓမ္မစက္ကဘာဝံ သစ္စဝိဘင်္ဂသုတ္တဝသေန (မ။ နိ။ ၃။၃၇၁ အာဒယော) ဒဿေတုံ ‘‘ယထာဟ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ဣဒံ ဇာတိအာဒိဝိဘာဂံ သင်္ခေပတော ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓသင်္ဂဟံ တဏှာဝဇ္ဇံ တေဘူမကဓမ္မဇာတံ ဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန ဒုက္ခဒုက္ခာဒိဘာဝေန စ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ အတ္ထော။ မေတိ ဘဂဝါ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဗာရာဏသိယန္တိ ဗာရာဏသီနာမကဿ နဂရဿ အဝိဒူရေ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဣသီနံ အာကာသတော ဩတရဏဋ္ဌာနတာယ ဣသိပတနံ။ မိဂါနံ တတ္ထ အဘယဿ ဒိန္နတ္တာ မိဂဒါယန္တိ စ လဒ္ဓနာမေ အဿမေ။ ဥတ္တရတိ အတိက္ကမတိ၊ အဘိဘဝတီတိ ဝါ ဥတ္တရံ၊ နတ္ထိ ဧတဿ ဥတ္တရန္တိ အနုတ္တရံ။ အနတိသယံ အပ္ပဋိဘာဂံ ဝါ။ ကိဉ္စာပိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ အနေကာသု ဒေဝမနုဿပရိသာသု အနေကသတက္ခတ္တုံ တေသံ အရိယသစ္စပ္ပဋိဝေဓသမ္ပာဒနဝသေန ပဝတ္တိတာ၊ တထာပိ သဗ္ဗပဌမံ အညာသိကောဏ္ဍညပ္ပမုခါယ အဋ္ဌာရသပရိမာဏာယ ဗြဟ္မကောဋိယာ စတုသစ္စပ္ပဋိဝေဓဝိဘာဝနီယာ ဓမ္မဒေသနာ၊ တဿာ သာတိသယာ ဓမ္မစက္ကသမညာတိ ‘‘ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ သတိပဋ္ဌာနာဒိဓမ္မော ဧဝ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ၊ စက္ကန္တိ ဝါ အာဏာ။ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မဉ္စ တံ စက္ကဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ။ ဓမ္မေန ဉာယေန စက္ကန္တိပိ ဓမ္မစက္ကံ။ ယထာဟ – ‘‘ဓမ္မဉ္စ ပဝတ္တေတိ စက္ကဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ စက္ကဉ္စ ပဝတ္တေတိ ဓမ္မဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ ဓမ္မေန ပဝတ္တေတီတိ ဓမ္မစက္က’’န္တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၄၁-၄၂)။ အပ္ပဋိဝတ္တိယန္တိ ဓမ္မိဿရဿ ဘဂဝတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝတော ဓမ္မစက္ကဿ စ အနုတ္တရဘာဝတော အပ္ပဋိသေဓနီယံ။ ကေန ပန အပ္ပဋိဝတ္တိယန္တိ အာဟ ‘‘သမဏေန ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သမဏေနာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတေန။ ဗြာဟ္မဏေနာတိ ¶ ဇာတိဗြာဟ္မဏေန။ ပရမတ္ထသမဏဗြာဟ္မဏာနဉှိ ပဋိလောမနစိတ္တံယေဝ နတ္ထိ။ ဒေဝေနာတိ ကာမာဝစရဒေဝေန။ ကေနစီတိ ယေန ကေနစိ အဝသိဋ္ဌပါရိသဇ္ဇေန။ ဧတ္တာဝတာ အဋ္ဌန္နမ္ပိ ပရိသာနံ အနဝသေသပရိယာဒါနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ လောကသ္မိန္တိ သတ္တလောကေ။

တတ္ထာတိ တိဿံ စတုသစ္စဓမ္မဒေသနာယံ။ အပရိမာဏာ ပဒါ၊ အပရိမာဏာ အက္ခရာတိ ဥပ္ပဋိပါဋိဝစနံ ယေဘုယျေန ပဒသင်္ဂဟိတာနိ အက္ခရာနီတိ ဒဿနတ္ထံ။ ပဒါ အက္ခရာ ဗျဉ္ဇနာတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အတ္ထဿာတိ စတုသစ္စသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ။ သင်္ကာသနာတိ သင်္ကာသိတဗ္ဗာကာရော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အတ္ထဿာတိ စ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ ဣတိပိဒန္တိ ¶ ဣတီတိ ပကာရတ္ထော၊ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ ဣမိနာပိ ဣမိနာပိ ပကာရေန ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တေန ဇာတိအာဒိဘေဒေန ယထာဝုတ္တဿ ဒုက္ခသစ္စဿ အနေကဘေဒတံ တံဒီပကာနံ အက္ခရပဒါဒီနံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အပရိမာဏတဉ္စ သမတ္ထေတိ။

အယံ ဒုက္ခသမုဒယောတိ အယံ ကာမတဏှာဒိဘေဒါ တဏှာဝဋ္ဋဿ မူလဘူတာ ယထာဝုတ္တဿ ဒုက္ခဿ နိဗ္ဗတ္တိဟေတုဘာဝတော ဒုက္ခသမုဒယော။ အယံ ဒုက္ခနိရောဓောတိ အယံ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿဋာ အသင်္ခတဓာတု ယထာဝုတ္တဿ ဒုက္ခဿ အနုပ္ပာဒနိရောဓပစ္စယတ္တာ ဒုက္ခနိရောဓော။ အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါတိ အယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိအဋ္ဌင်္ဂသမူဟော ဒုက္ခနိရောဓသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတိ အာရမ္မဏဝသေန တဒဘိမုခီဘူတတ္တာ ပဋိပဒါ စ ဟောတိ ဒုက္ခနိရောဓပ္ပတ္တိယာတိ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ။ ဣတိပိဒန္တိ ပဒဿ ပန သမုဒယသစ္စေ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတေဟိ၊ နိရောဓသစ္စေ မဒနိမ္မဒနာဒိပရိယာယေဟိ၊ မဂ္ဂသစ္စေ သတ္တတ္တိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေဟိ အတ္ထော ဝိဘဇိတွာ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဧဝံ ‘‘ဒွါဒသ ပဒါနိ သုတ္တ’’န္တိ ဂါထာယ သကလဿ သာသနဿ ဆန္နံ အတ္ထပဒါနံ ဆန္နဉ္စ ဗျဉ္ဇနပဒါနံ ဝသေန ယာ ဒွါဒသပဒတာ ဝုတ္တာ၊ တမေဝ ‘‘ဓမ္မံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမီ’’တိအာဒိနာ ဒေသနာဟာရဿ ဝိသယဒဿနဝသေန ဆဆက္ကပရိယာယံ (မ။ နိ။ ၃။၄၂၀ အာဒယော) ဧကဒေသေန ဥဒ္ဒိသိတွာ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တေန (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) တဒတ္ထဿ သင်္ဂဟိတဘာဝဒဿနမုခေန သဗ္ဗဿာပိ ဘဂဝတော ဝစနဿ စတုသစ္စဒေသနာဘာဝံ တဒတ္ထဿ စ စတုသစ္စဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ¶ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာရာဏသိယ’’န္တိအာဒိနာ သစ္စဝိဘင်္ဂသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၁ အာဒယော) ဥဒ္ဒေသတော ဒဿေတွာ ‘‘တတ္ထ အပရိမာဏာ ပဒါ’’တိအာဒိနာ ဗျဉ္ဇနတ္ထပဒါနိ ဝိဘဇန္တော ဒွါဒသပဒဘာဝံ ဒီပေတွာ ဣဒါနိ တေသံ အညမညဝိသယိဝိသယဘာဝေန သမ္ဗန္ဓဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဘဂဝါ အက္ခရေဟိ သင်္ကာသေတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ပဒါဝယဝဂ္ဂဟဏမုခေန ပဒဂ္ဂဟဏံ၊ ဂဟိတေ စ ပဒေ ပဒတ္ထာဝဗောဓော ဂဟိတပုဗ္ဗသင်္ကေတဿ ဟောတိ။ တတ္ထ စ ပဒါဝယဝဂ္ဂဟဏေန ဝိယ ပဒဂ္ဂဟဏဿ၊ ပဒတ္ထာဝယဝဂ္ဂဟဏေနာပိ ပဒတ္ထဂ္ဂဟဏဿ ဝိသေသာဓာနံ ဇာယတီတိ အာဟ – ‘‘အက္ခရေဟိ သင်္ကာသေတီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန အက္ခရေဟိ သံခိတ္တေန ဒီပိယမာနော အတ္ထော ပဒပရိယောသာနေ ဝါကျဿ အပရိယောသိတတ္တာ ပဒေနေဝ ပကာသိတော ဒီပိတော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပဒေဟိ ပကာသေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါကျပရိယောသာနေ ပန သော အတ္ထော ဝိဝရိတော ဝိဝဋော ¶ ကတော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိဝရတီ’’တိ။ ယသ္မာ စ ပကာရေဟိ ဝါကျဘေဒေ ကတေ တဒတ္ထော ဝိဘတ္တော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘အာကာရေဟိ ဝိဘဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဝါကျာဝယဝါနံ ပစ္စေကံ နိဗ္ဗစနဝိဘာဂေ ကတေ သော အတ္ထော ပါကဋော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိရုတ္တီဟိ ဥတ္တာနီကရောတီ’’တိ။ ကတနိဗ္ဗစနေဟိ ဝါကျာဝယဝေဟိ ဝိတ္ထာရဝသေန နိရဝသေသတော ဒေသိတေဟိ ဝေနေယျာနံ စိတ္တပရိတောသနံ ဗုဒ္ဓိနိသာနဉ္စ ကတံ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘နိဒ္ဒေသေဟိ ပညပေတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ အက္ခရေဟိ ဧဝ သင်္ကာသေတီတိ အဝဓာရဏံ အကတွာ အက္ခရေဟိ သင်္ကာသေတိယေဝါတိ ဧဝံ အဝဓာရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ အတ္ထပဒါနံ နာနာဝါကျဝိသယတာပိ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ တေန ဧကာနုသန္ဓိကေ သုတ္တေ ဆဠေဝ အတ္ထပဒါနိ၊ နာနာနုသန္ဓိကေ ပန အနုသန္ဓိမှိ အနုသန္ဓိမှိ ဆ ဆ အတ္ထပဒါနိ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာနိ။

‘‘အက္ခရေဟိ စ ပဒေဟိ စ ဥဂ္ဃဋေတီ’’တိအာဒိနာ ဗျဉ္ဇနပဒါနံ ကိစ္စသာဓနံ ဒဿေတိ။ ဝေနေယျတ္တယဝိနယမေဝ ဟိ တေသံ ဗျာပါရော။ အဋ္ဌာနဘာဝတော ပန သစ္စပ္ပဋိဝေဓဿ ပဒပရမော န ဣဓ ဝုတ္တော။ နေယျဂ္ဂဟဏေနေဝ ဝါ တဿာပိ ဣဓ ဂဟဏံ သေက္ခဂ္ဂဟဏေန ဝိယ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနဿာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အက္ခရေဟီတိအာဒီသု ကရဏသာဓနေ ကရဏဝစနံ၊ န ဟေတုမှိ။ အက္ခရာဒီနိ ဟိ ဥဂ္ဃဋနာဒိအတ္ထာနိ၊ န ဥဂ္ဃဋနာဒိအက္ခရာဒိအတ္ထံ။ ယဒတ္ထာ စ ကိရိယာ ¶ သော ဟေတု၊ ယထာ ‘‘အန္နေနဝသတီ’’တိ။ ဥဂ္ဃဋေတီတိ သောတာဝဓာနံ ကတွာ သမာဟိတစိတ္တာနံ ဝေနေယျာနံ သင်္ကာသနဝသေန အက္ခရေဟိ ဝိသေသံ အာဒဟန္တော ယထာ ပဒပရိယောသာနေ အာသယပ္ပဋိဗောဓော ဟောတိ၊ တထာ ယထာဓိပ္ပေတံ အတ္ထံ သင်္ခေပေန ကထေတိ ဥဒ္ဒိသတီတိ အတ္ထော။ ဝိပဉ္စယတီတိ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌံ အတ္ထံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဝိတ္ထာရေတီတိ ဝိတ္ထာရံ ကရောတိ၊ ဝိတ္ထာရံ ကတွာ အာစိက္ခတိ ဝါ၊ ပဋိနိဒ္ဒိသတီတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ စေတ္ထ ဥဂ္ဃဋေတီတိ ဥဒ္ဒိသနံ အဓိပ္ပေတံ။ ဥဒ္ဒေသော စ ဒေသနာယ အာဒိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဥဂ္ဃဋနာ အာဒီ’’တိ။ တထာ ဝိပဉ္စနံ နိဒ္ဒိသနံ၊ ဝိတ္ထရဏံ ပဋိနိဒ္ဒိသနံ၊ နိဒ္ဒေသပဋိနိဒ္ဒေသာ စ ဒေသနာယ မဇ္ဈပရိယောသာနာတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝိပဉ္စနာ မဇ္ဈေ၊ ဝိတ္ထာရဏာ ပရိယောသာန’’န္တိ။

ဧဝံ ‘‘အက္ခရေဟိ သင်္ကာသေတီ’’တိအာဒိနာ ဆန္နံ ဗျဉ္ဇနပဒါနံ ဗျာပါရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္ထပဒါနံ ဗျာပါရံ ဒဿေတုံ ‘‘သောယံ ဓမ္မဝိနယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သီလာဒိဓမ္မော ဧဝ ပရိယတ္တိအတ္ထဘူတော ဝေနေယျဝိနယနတော ဓမ္မဝိနယော။ ဥဂ္ဃဋီယန္တောတိ ဥဒ္ဒိသိယမာနော။ တေနာတိ ဥဂ္ဃဋိတညူဝိနယနေန။ ဝိပဉ္စီယန္တောတိ နိဒ္ဒိသိယမာနော။ ဝိတ္ထာရီယန္တောတိ ပဋိနိဒ္ဒိသိယမာနော။

၁၀။ ဧတ္တာဝတာ ¶ ‘‘ဓမ္မံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမီ’’တိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာယ ပါဠိယာ တိဝိဓကလျာဏတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဆ ပဒါနိ အတ္ထော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ သုဝိညေယျံ။ ‘‘တေနာဟ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ဒေသနာဟာရဿ ဝိသယဘာဝေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ပါဠိံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတိ။ လောကုတ္တရန္တိအာဒိ ‘‘ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ ပရိသုဒ္ဓ’’န္တိ ပဒါနံ အတ္ထဝိဝရဏံ။ တတ္ထ ဥပဋ္ဌိတံ သဗ္ဗဝိသေသာနန္တိ သဗ္ဗေသံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မသင်္ခါတာနံ ဝိသေသာနံ အဓိသီလသိက္ခာဒိဝိသေသာနံ ဝါ ဥပတိဋ္ဌနဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဣဒံ နေသံ ပဒက္ကန္တ’’န္တိအာဒီနံ ဝိယ ဧတဿ သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဣဒံ ဝုစ္စတိ တထာဂတပဒံ ဣတိပီ’’တိအာဒီသု ဣဒံ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ တထာဂတဂန္ဓဟတ္ထိနော ပဋိပတ္တိဒေသနာဂမနေဟိ ကိလေသဂဟနံ ဩတ္ထရိတွာ ဂတမဂ္ဂေါတိပိ။ တေန ဂေါစရဘာဝနာသေဝနာဟိ နိသေဝိတံ ဘဇိတန္တိပိ။ တဿ မဟာဝဇိရဉာဏသဗ္ဗညုတညာဏဒန္တေဟိ အာရဉ္ဇိတံ တေဘူမကဓမ္မာနံ အာရဉ္ဇနဋ္ဌာနန္တိပိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ အတော စေတန္တိ ယတော တထာဂတပဒါဒိဘာဝေန ဝုစ္စတိ၊ အတော အနေနေဝ ကာရဏေန ဗြဟ္မုနော သဗ္ဗသတ္တုတ္တမဿ ဘဂဝတော၊ ဗြဟ္မံ ဝါ သဗ္ဗသေဋ္ဌံ စရိယန္တိ ပညာယတိ ယာဝဒေဝ ¶ မနုဿေဟိ သုပ္ပကာသိတတ္တာ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရေဟိ ဉာယတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါတိ ယထာဝုတ္တတ္ထံ ပါဠိံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတိ။

အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထတာယ ဘဂဝတော ဒေသနာယ ယာဝဒေဝ အရိယမဂ္ဂသမ္ပာပနတ္ထော ဒေသနာဟာရောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကေသံ အယံ ဓမ္မဒေသနာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ယောဂီန’’န္တိ အာဟ။ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာတိ ယောဂိနော။ တေ ဟိ ဣမံ ဒေသနာဟာရံ ပယောဇေန္တီတိ။ ဣဒံ ဝစနံ ဒေသနာဟာရဝိဘင်္ဂဿ ယထာနုသန္ဓိနာ သမ္မာ ဌပိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ပကရဏံ သင်္ဂါယန္တေဟိ ဌပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘တေနာဟ အာယသ္မာ မဟာကစ္စာယနော’’တိ။ နိယုတ္တောတိ ပါဠိတော အဿာဒါဒိပဒတ္ထေ နိဒ္ဓါရေတွာ ယောဇိတောတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဝိစယဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၁၁။ တတ္ထ ကတမော ဝိစယော ဟာရောတိအာဒိ ဝိစယဟာရဝိဘင်္ဂေါ။ တတ္ထာယံ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ – ကိံ ဝိစိနတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိစိနတီ’’တိ ဧတေန ဝိစယသဒ္ဒဿ ကတ္တုနိဒ္ဒေသတံ ဒဿေတိ။ ကိန္တိ ပနတ္ထဿ ဟာရဿ ဝိသယော ပုစ္ဆိတောတိ တံ တဿ ဝိသယံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဒံ ဝိစိနတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဒံ ဝိစိနတီတိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နိဂမနာ သုတ္တဿ သဗ္ဗံ ¶ ပဒံ ဝိစိနတိ။ အယဉ္စ ဝိစယော ဒုဝိဓော သဒ္ဒတော အတ္ထတော စ။ တေသု ‘‘ဣဒံ နာမပဒံ၊ ဣဒံ အာချာတပဒံ၊ ဣဒံ ဥပသဂ္ဂပဒံ၊ ဣဒံ နိပါတပဒံ၊ ဣဒံ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ၊ ဣဒံ ပုရိသလိင်္ဂံ၊ ဣဒံ နပုံသကလိင်္ဂံ၊ ဣဒံ အတီတကာလံ၊ ဣဒံ အနာဂတကာလံ၊ ဣဒံ ဝတ္တမာနကာလံ၊ ဣဒံ ကတ္တုသာဓနံ၊ ဣဒံ ကရဏသာဓနံ၊ ဣဒံ ကမ္မသာဓနံ၊ ဣဒံ အဓိကရဏသာဓနံ၊ ဣဒံ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ ဣဒံ ဥပယောဂဝစနံ၊ ယာဝ ဣဒံ ဘုမ္မဝစနံ၊ ဣဒံ ဧကဝစနံ၊ ဣဒံ အနေကဝစန’’န္တိ ဧဝမာဒိဝိဘာဂဝစနံ၊ အယံ သဒ္ဒတော ပဒဝိစယော။ သော ပနာယံ ပဒဝိစယော အဝိပရီတသဘာဝနိရုတ္တိသလ္လက္ခဏေနေဝ သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အတ္ထတော ပန ဝိစယော တေန တေန ပဒေန ဝတ္တဗ္ဗအတ္ထသံဝဏ္ဏနာ။ သစေ ပန ပဒံ ပုစ္ဆာဒိဝသေန ပဝတ္တံ၊ တဿ တဒတ္ထဿ စ ပုစ္ဆာဒိဘာဝေါ ဝိစေတဗ္ဗောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ပဉှံ ဝိစိနတီ’’တိအာဒိမာဟ။

ယသ္မာ ¶ စ သဗ္ဗော ဒေသနာဟာရော ဝိစယဟာရဿ ဝိသယော သုတ္တဿ ဝိစယောတိ ကတွာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘အဿာဒံ ဝိစိနတီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ပန အနုဂီတီတိ ဧတ္ထ အနုရူပါ ဂီတိ အနုဂီတီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဣစ္ဆိတော၊ တသ္မာ ဝိစိယမာနဿ သုတ္တပဒဿ အနုရူပတော သုတ္တန္တရပဒါနိပိ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဝါ ပဒုဒ္ဓါရဝသေန ဝါ အာနေတွာ ဝိစေတဗ္ဗာနီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗေ နဝ သုတ္တန္တေ ဝိစိနတီ’’တိ အာဟ။ နဝ သုတ္တန္တေတိ သုတ္တဂေယျာဒိကေ နဝ သုတ္တေ၊ ယထာသမ္ဘဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ အယံ ဝိစယဟာရဿ ပဒတ္ထနိဒ္ဒေသော။

ဧဝံ နိဒ္ဒေသဝါရေ ဝိစယဟာရော သင်္ခေပတော နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ တံ ဝိဘာဂေန နိဒ္ဒိသိတွာ ပဋိနိဒ္ဒေသဝသေန ဝိဘဇန္တော ယသ္မာ ပဒဝိစယော သုတ္တဿ အနုပဒံ ပဝတ္တေတဗ္ဗတာယ အတိဘာရိကော န သုကရော စာတိ တံ အနာမသိတွာ ပဉှဝိဿဇ္ဇနဝိစယေ တာဝ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ ကိံ ဘဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာ ကိံ ဘဝေတိ ယေန ပကာရေန သော ဝိစယော ပဝတ္တေတဗ္ဗော၊ တံ ပကာရဇာတံ ကိံ ဘဝေ၊ ကီဒိသံ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘ယထာ ကိံ ဘဝေယျာ’’တိပိ ပါဌော။ ပုန ယထာတိ နိပါတမတ္တံ။ အာယသ္မာတိ ပိယဝစနံ အဇိတောတိ ဗာဝရီဗြာဟ္မဏဿ ပရိစာရကဘူတာနံ သောဠသန္နံ အညတရော။ ပါရာယနေတိ ပါရံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ၊ တဿ အဓိဂမူပါယဒေသနတ္တာ ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗံ ဘဂဝတော ဝစနံ ‘‘ပါရာယန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ၊ သင်္ဂီတိကာရေဟိ ပန ဝတ္ထုဂါထာနုဂီတိဂါထာဒီဟိ သဒ္ဓိံ အဇိတသုတ္တာဒီနံ (သု။ နိ။ ၁၀၃၈ အာဒယော၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာ ၅၇ အာဒယော၊ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁ အာဒယော) သောဠသန္နံ သုတ္တာနံ ဣဒံ နာမံ ကတန္တိ တေသညေဝ ပါရာယနသမညာတိ အာဟ ‘‘ပါရာယနေ’’တိ။ ကေစိ ‘‘ပါရာယနိကော’’တိ ပဌန္တိ။ တေ ကိရ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇူပဂမနတော ပုဗ္ဗေ ပါရာယနံ အဓီယန္တာ ဝိစရိံသု။ တသ္မာ အယမ္ပိ ¶ ပါရာယနံ ဝတ္တေတီတိ ပါရာယနိကောတိ ဝုတ္တော။ ပုစ္ဆတီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ပုစ္ဆာနိဗ္ဗတ္တတ္တာ အတီတာတိ? သစ္စမေတံ၊ ပုစ္ဆနာကာရံ ပန ဗုဒ္ဓိယံ ဝိပရိဝတ္တမာနံ ကတွာ ဧဝမာဟ။

ပုစ္ဆာ စ နာမေသာ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာ ဝိမတိစ္ဆေဒနာ အနုမတိပုစ္ဆာ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ ဧကံသဗျာကရဏီယာ ဝိဘဇ္ဇဗျာကရဏီယာ ပဋိပုစ္ဆာဗျာကရဏီယာ ဌပနီယာ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ သတ္တာဓိဋ္ဌာနာတိ အနေကဝိဓာ။ တသ္မာ ‘‘ကိမယံ ပုစ္ဆာ အဒိဋ္ဌဇောတနာ’’တိအာဒိနာ ယထာသမ္ဘဝံ ပုစ္ဆာ ဝိစေတဗ္ဗာ။ ယထာ စေတ္ထ ပုစ္ဆာဝိဘာဂေါ၊ ဧဝံ ဝိဿဇ္ဇနဝိဘာဂေါပိ ¶ ဝိဿဇ္ဇနဝိစယေ ယထာသမ္ဘဝံ ဝတ္တဗ္ဗော။ ပုစ္ဆာသဘာဂေန ဟိ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ။ ဣဓ ပန ဝိမတိစ္ဆေဒနံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆံ ဥဒါဟရိတွာ တတ္ထ ဝိစယနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ကေနဿု နိဝုတော လောကော’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ကေနာတိ ကတ္တရိ ကရဏဝစနံ။ သူတိ နိပါတမတ္တံ၊ သူတိ ဝါ သံသယေ နိပါတော၊ တေနဿ ပဉှဿ ဝိမတိစ္ဆေဒနပုစ္ဆာဘာဝံ ဒဿေတိ။ နိဝုတောတိ ပဋိစ္ဆာဒိတော။ လောကောတိ သတ္တလောကော။ ဣစ္စာယသ္မာ အဇိတောတိ သင်္ဂီတိကာရကဝစနံ။ နပ္ပကာသတီတိ န ပညာယတိ။ ကိဿာဘိလေပနံ ဗြူသီတိ ကိံ အဿ လောကဿ အဘိလေပနံ ဝဒသိ။ ‘‘ကိံ သွာဘိလေပန’’န္တိပိ ပါဌော၊ တဿ ကိံ သု အဘိလေပနန္တိ ပဒဝိဘာဂေါ။

ပဒါနီတိ ပဇ္ဇတိ ဧတေဟိ အတ္ထောတိ ပဒါနိ၊ ဝါကျာနိ။ ပုစ္ဆိတာနီတိ ပုစ္ဆာဘာဝေန ဝုတ္တာနီတိ အတ္ထော။ ဧကော ပဉှောတိ ယဒိပိ စတ္တာရိ ပဒါနိ ပုစ္ဆနဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော ပန အတ္ထော ဧကော ဧဝါတိ ‘‘ဧကော ပဉှော’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဧကဝတ္ထုပရိဂ္ဂဟာ’’တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကိဉ္စာပိ နိဝါရဏအပ္ပကာသနအဘိလေပနမဟာဘယသင်္ခါတာ ပုစ္ဆာယ ဂဟိတာ စတ္တာရော ဧတေ အတ္ထာ၊ တေ ပနေကံ လောကံ ပတိဂုဏဘူတာ၊ လောကော ပဓာနဘာဝေန ဂဟိတောတိ တဗ္ဗသေန ဧကောဝါယံ ပဉှောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘လောကာဓိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ။ ကော ပန သော လောကောတိ? အာဟ ‘‘လောကော တိဝိဓော’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ရာဂါဒိကိလေသဗဟုလတာယ ကာမာဝစရသတ္တာ ကိလေသလောကော။ ဈာနာဘိညာပရိဗုဒ္ဓိယာ ရူပါဝစရသတ္တာ ဘဝလောကော။ အာနေဉ္ဇသမာဓိဗဟုလတာယ ဝိသဒိန္ဒြိယတ္တာ အရူပါဝစရသတ္တာ ဣန္ဒြိယလောကော။ အထ ဝါ ကိလိဿနံ ကိလေသော၊ ဝိပါကဒုက္ခန္တိ အတ္ထော။ တသ္မာ ဒုက္ခဗဟုလတာယ အပါယေသု သတ္တာ ကိလေသလောကော။ တဒညေ သတ္တာ သမ္ပတ္တိဘဝဘာဝတော ဘဝလောကော။ တတ္ထ ယေ ဝိမုတ္တိပရိပါစကေဟိ ¶ ဣန္ဒြိယေဟိ သမန္နာဂတာ သတ္တာ၊ သော ဣန္ဒြိယလောကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပရိယာပန္နဓမ္မဝသေန လောကသမညာတိ အရိယပုဂ္ဂလာ ဣဓ န သင်္ဂယှန္တိ။

အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတော လောကောတိ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေန အန္ဓကာရေန ဝိယ ရထဃဋာဒိဓမ္မသဘာဝပ္ပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာယ အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတော ပဋိစ္ဆာဒိတော ¶ လောကော။ ဝိဝိစ္ဆာတိ ဝိစိကိစ္ဆာဟေတု။ ‘‘ဝိဝိစ္ဆာ မစ္ဆရိယ’’န္တိ သင်္ဂဟေ ဝုတ္တံ။ ပမာဒါတိ ပမာဒဟေတု။ ဇပ္ပာဘိလေပနန္တိ ဇပ္ပာ တဏှာ အဿ လောကဿ မက္ကဋာလေပေါ ဝိယ မက္ကဋဿ အဘိလေပနံ သိလေသောတိ ဗြူမိ။ ဒုက္ခန္တိ ဇာတိအာဒိကံ ဝဋ္ဋဒုက္ခန္တိ အယံ ပဒတ္ထော။ သေသံ ပါဠိယာ ဧဝ ဝိညာယတိ။ ဣမာနိ စတ္တာရိ ပဒါနိ ပုစ္ဆာဂါထာယံ ဝုတ္တာနိ ‘‘ဣမေဟီ’’တိ ဝိဿဇ္ဇနဂါထာယံ ဝုတ္တေဟိ ဣမေဟိ စတူဟိ ပဒေဟိ ဝိဿဇ္ဇိတာနိ။ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ပဌမ’’န္တိအာဒိံ။ တေန ယထာက္ကမံ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ ဒဿေတိ။

ဣဒါနိ တံ ယထာက္ကမံ ပုစ္ဆံ ဝိဿဇ္ဇနဉ္စ သရူပတော ဒဿေတုံ ဂါထာယ စ အတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ကေနဿူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘နီဝရဏေဟီ’’တိ ပဒေန ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာ ဟိ သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ သုတ္တန္တရဒဿနေန ဣမသ္မိံ ပဉှဝိဿဇ္ဇနဝိစယေ အနုဂီတိဝိစယံ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပရိယာယတောတိ ကာရဏတော။ နီဝရဏသင်္ခါတာနံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနမ္ပိ ကာရဏဘာဝတော ပဋိစ္ဆာဒနဘာဝတော စ ဧကံယေဝ နီဝရဏံ ဝဒါမိ၊ န ပန အညေသံ နီဝရဏသဘာဝါနံ အဘာဝါတိ အတ္ထော။ ယထာ စ အဝိဇ္ဇာယ သတိ နီဝရဏာနံ ဘာဝေါ၊ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာယ အသတိ န သန္တိ နီဝရဏာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗသော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တေနာတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတော လောကော’’တိ ပဒေန။ ပဌမဿ ပဒဿာတိ ‘‘ကေနဿု နိဝုတော လောကော’’တိ ပဒဿ။ ယုတ္တာတိ ယောဇိတာ၊ အနုရူပါတိ ဝါ အတ္ထော။ ဧတေန ပုစ္ဆာနုရူပတာ ဝိဿဇ္ဇနဿ ဒဿိတာတိ ပုဗ္ဗာပရဝိစယော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယော ပုဂ္ဂလော နီဝရဏေဟိ နိဝုတော’’တိအာဒိနာ ဝိဝိစ္ဆာပမာဒါနံ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတိ။ နိဝုတော ဧဝ ဟိ နပ္ပကာသတိ။ ဝိဝိစ္ဆာတိ ဝိစိကိစ္ဆာ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဝိဝိစ္ဆာ နာမ ဝုစ္စတိ ဝိစိကိစ္ဆာ’’တိ။ တတြာယံ ပဒသိဒ္ဓိ – ယထာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမ္မာဒိဋ္ဌိယော ‘‘နိစ္စံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ဧကံသဂ္ဂါဟဘာဝေန ပဝတ္တန္တိ၊ န ဧဝမယံ။ အယံ ပန အနေကံသဂ္ဂါဟဘာဝတော ‘‘နိစ္စံ နု ခေါ အနိစ္စံ နု ခေါ’’တိအာဒိနာ ဝိဝိဓံ ဝိရုဒ္ဓံ ဝါ ဣစ္ဆတိ ဧသတီတိ ဝိဝိစ္ဆာတိ ¶ ။ ‘‘သော ဝိစိကိစ္ဆန္တော’’တိအာဒိနာ အပ္ပကာသနဿ ဝိဝိစ္ဆာပမာဒါနံ ကာရဏဘာဝံ ဝိဝရတိ။ သုက္ကေ ဓမ္မေ န ဥပ္ပာဒိယတီတိ န သမာဒါယ ဝတ္တတိ။ နပ္ပကာသန္တီတိ တေ အတ္တနော သန္တာနေ အနုပ္ပာဒိယမာနာ ကုသလာ ဓမ္မာ တံ ပုဂ္ဂလံ ပကာသံ ¶ လောကေ အဘိညာတံ န ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ အဘိလိမ္ပတီတိ မက္ကဋာလေပေါ ဝိယ မက္ကဋံ ဒါရုသိလာဒီသု ပုရိသံ ရူပါဒိဝိသယေ အလ္လီယာပေတီတိ အတ္ထော။ အာသတ္တိဗဟုလဿာတိ အာသင်္ဂဗဟုလဿ။ ဧဝံ အဘိဇပ္ပာတိ ကရိတွာတိ ဧဝံ ပရိယုဋ္ဌာနဋ္ဌာယိနီတိ ဣမိနာ ကာရဏေန။ တတ္ထာတိ တာယ တဏှာယ။ လောကော အဘိလိတ္တော သိလေသေန မက္ခိတော ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။

ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ။ မဟန္တံ ဘယံ မဟဗ္ဘယံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဒုက္ခမဿ မဟဗ္ဘယ’’န္တိ။ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿန္တိ ဒုက္ခမေဝ ဝိဘတ္တန္တိ သဗ္ဗံ ဒုက္ခံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တိဿော ဒုက္ခတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဩဓသောတိ ကဒါစိ အတ္တူပက္ကမမူလာယ ကဒါစိ ပရူပက္ကမမူလာယာတိအာဒိနာ ဝိဘာဂေန ဒုက္ခဒုက္ခတာယ မုစ္စနကာ ဝိသေသေန ရူပါဝစရာ။ တထာတိ ဩဓသော ကဒါစိ ကရဟစီတိ ဧဝံ အာကဍ္ဎတိ။ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာယ မုစ္စနကာ ဥပေက္ခာသမာပတ္တိဗဟုလာ ဝိသေသေန အရူပါဝစရသတ္တာ။ အပ္ပာဗာဓာတိ ပဒံ ဒုက္ခဒုက္ခတာယ မုစ္စနဿ ကာရဏဝစနံ။ ဒီဃာယုကာတိ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာယ။ အရူပဒေဝါ ဟိ လောကေ ဝိသေသတော ဒီဃာယုကာတိ။ ဣဒဉ္စ မုစ္စနမစ္စန္တိကံ။ ယသ္မာ စ ဒုက္ခာ ဝေဒနာပိ သင်္ခတတ္တာ အနိစ္စတာဒိသင်္ခါရဒုက္ခသဘာဝါ ဧဝ၊ တသ္မာ ယတော မုစ္စနမစ္စန္တိကံ၊ တံ အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန သင်္ဂဏှိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ခါရဒုက္ခတာယ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ဥပါဒိယတီတိ ဥပါဒိ၊ ဝိပါကက္ခန္ဓာ ကဋတ္တာ စ ရူပံ။ ဥပါဒိဿ သေသံ ဥပါဒိသေသံ၊ တံ နတ္ထိ ဧတိဿာတိ အနုပါဒိသေသာ၊ နိဗ္ဗာနဓာတု၊ တာယ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ၊ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ စာယံ ကရဏနိဒ္ဒေသော။ နိဗ္ဗာနဓာတူတိ စ နိဗ္ဗာယနမတ္တံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သကလလောကဗျာပိနီ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိနီ စ သင်္ခါရဒုက္ခတာ၊ တသ္မာ။ လောကဿာတိ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ တေန ‘‘ဒုက္ခမဿာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဧဝမေတ္ထ လောကဿ နီဝရဏာဒီနိ အဇာနန္တေန၊ သမယန္တရပရိစယေန ဝါ တတ္ထ သံသယပက္ခန္ဒေန ဧကံသေနေဝ ဗျာကာတဗ္ဗတ္တာ သတ္တာဓိဋ္ဌာနာ ပုစ္ဆာ ကတာ၊ သာ စ အဇာနနဿ၊ သံသယဿ ဝါ နီဝရဏာဒိဝိသယတာယ စတုဗ္ဗိဓာ။ ပါဠိယံ ပန နီဝရဏာဒီနံ လောကော အာဓာရဘာဝေန ဂါထာယံ ဝုတ္တောတိ ဧကော ပဉှောတိ ဒဿိတန္တိ။ အယမေတ္ထ ပုစ္ဆာဝိစယော။ ဝိဿဇ္ဇနဝိစယောပိ အဒိဋ္ဌဇောတိနီ ဝိဿဇ္ဇနာ ဝိမတိစ္ဆေဒိနီ စာတိအာဒိနာ ပုစ္ဆာဝိစယေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝံ ¶ ¶ ဧကာဓာရံ ပုစ္ဆံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အနေကာဓာရံ ဒဿေတုံ ‘‘သဝန္တိ သဗ္ဗဓီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဝန္တီတိ သန္ဒန္တိ။ သဗ္ဗဓီတိ သဗ္ဗေသု ရူပါဒီသု အာယတနေသု။ သောတာတိ တဏှာဒိသောတာ။ ကိံ နိဝါရဏန္တိ တေသံ ကိံ အာဝရဏံ ကာ ရက္ခာ။ သံဝရံ ဗြူဟီတိ တံ နေသံ နီဝရဏသင်္ခါတံ သံဝရံ ကထေဟိ။ ကေန သောတာ ပိဓီယရေတိ ကေန ဓမ္မေန တဏှာဒိသောတာ ပိဓိယျန္တိ ပစ္ဆိဇ္ဇန္တီတိ အယမေတ္ထ ပဒတ္ထော။ သေသံ ပါဠိဝသေနေဝ အာဝိ ဘဝိဿတိ။

တေ ဒွေ ပဉှာတိ ယဒိပိ ဣမိဿာ ဂါထာယ ပုစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တာယ စတ္တာရိ ပဒါနိ စတ္တာရိ ဝါကျာနိ။ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ ပန အတ္ထဿ ဒုဝိဓတ္တာ တေ ဒွေ ပဉှာ။ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘ဣမေဟိ ဗဟွာဓိဝစနေန ပုစ္ဆိတာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ဣမေ ဧတာယ ဂါထာယ ဂဟိတာ အတ္ထာ ယသ္မာ ဗဟူနိ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တဝစနေန ပုစ္ဆိတာ၊ တသ္မာ တေ ဒွေ ပဉှာတိ။ ဧကတော ဥပရိ ဗဟူတိ ဟိ သာသနဝေါဟာရော၊ တမေဝ ပုစ္ဆာယ ဒုဝိဓတ္ထဝိသယတံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ယာဟိ ဉာတိဗျသနာဒိသင်္ခါတာဟိ ပါဏဝဓာဒီဟိ ဧဝ ဝါ ဒုဂ္ဂတိဟေတုဘူတာဟိ အာပဒါဟိ သမံ သဟ၊ သဗ္ဗထာ ဝါ အယံ လောကော အာပန္နော အဇ္ဈောတ္ထဋော။ တံနိမိတ္တေဟိ ဒသဟိ ကိလေသဝတ္ထူဟိ သံကိလိဋ္ဌော စ၊ တဿ တံ အာပန္နာကာရံ သံကိလိဋ္ဌာကာရဉ္စ ဗုဒ္ဓိယံ ကတွာ အာဟ – ‘‘ဧဝံ သမာပန္နဿ ဧဝံ သံကိလိဋ္ဌဿာ’’တိ။ ဝေါဒါယတိ သုဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ ဝေါဒါနံ၊ သမထဝိပဿနာ။ ဝုဋ္ဌာတိ ဧတေန နိမိတ္တတော ပဝတ္တတော စာတိ ဝုဋ္ဌာနံ၊ အရိယမဂ္ဂေါ။

အသမာဟိတဿာတိ နာနာရမ္မဏေသု ဝိက္ခိတ္တစိတ္တဿ။ သဝန္တီတိ ပဝတ္တန္တိ။ အဘိဇ္ဈာတိအာဒိ အသမာဓာနဟေတုဒဿနံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဧဝံ အသမာဟိတဿာ’’တိ။ ‘‘ယထာဟ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ဣဓာပိ အနုဂီတိဝိစယံ ဒဿေတိ။ သောတာနံ သဝနံ ယေဘုယျေန အနုရောဓဝသေနေဝါတိ အာဟ – ‘‘သဝတိ မနာပိကေသု ရူပေသူ’’တိ။ ဧတ္ထ စ စက္ခာဒယော သောတာနံ ဒွါရဘာဝေန ပဝတ္တမာနာ ဥပစာရဝသေန သယံ သဝန္တာ ဝိယ ဝုတ္တာ။ ဣတီတိ ဧဝံ။ သဗ္ဗာတိ သဗ္ဗသ္မာ။ သဗ္ဗထာတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန။ ဣဒံ ဝေါဒါနန္တိ ဣဒံ ‘‘ပရိယုဋ္ဌာနဝိဃာတ’’န္တိ ဝုတ္တံ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ ဝေါဒါနံ။

ဝိဿဇ္ဇနဂါထာယ ¶ သတိ တေသံ နိဝါရဏန္တိ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ သတိ ကုသလာကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမနွေသမာနာ တေသံ သောတာနံ နိဝါရဏန္တိ။ သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမီတိ တမေဝ သတိံ သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ။ ပညာယေတေ ပိဓီယရေတိ ရူပါဒီသု အနိစ္စတာဒိပဋိဝေဓသာဓိကာယ မဂ္ဂပညာယ ¶ ဧတေ သောတာ သဗ္ဗသော ပိဓိယျန္တိ၊ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန သမုစ္ဆိဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။

နာဝိဉ္ဆတီတိ အဘိဇ္ဈာဒိပ္ပဝတ္တိဒွါရဘာဝေန စိတ္တသန္တာနံ၊ ပုဂ္ဂလံ ဝါ နာကဍ္ဎတိ။ အနုသယပ္ပဟာနံ ဣဓ ပိဓာနံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ – ‘‘ပညာယ အနုသယာ ပဟီယန္တီ’’တိ။ ယသ္မာ အနုသယနိမိတ္တံ ပရိယုဋ္ဌာနံ အနုသယာဘာဝေ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနုသယေသူ’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘တံ ယထာ ခန္ဓဝန္တဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထာပိ သောတာနံ နိဝါရဏသင်္ခါတံ သံဝရံ ပိဓာနဉ္စ အဇာနန္တေန တတ္ထ ဝါ သံသယိတေန ဧကံသိကတ္တာ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ ပုစ္ဆာ ကတာတိ ဣဓ ပုစ္ဆာဝိစယော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိဿဇ္ဇနဝိစယော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ ယေန အဓိပ္ပာယေန ‘‘ကေနဿု နိဝုတော လောကော’’တိ ဂါထာယ (သု။ နိ။ ၁၀၃၈၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာ ၅၇၊ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁၊ နေတ္တိ။ ၄၅) သတိပိ နိဝါရဏာဒီနံ စတုန္နံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗဘာဝေ ဧကော ပဉှောတိ ဝုတ္တံ။ တေန တာဝ သောတာနံယေဝ သံဝရော ပိဓာနဉ္စ ပုစ္ဆိတန္တိ သောတေ ဧကတ္ထဝသေန ဂဟေတွာ ပုစ္ဆာယ ဧကာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဧကော ပဉှောတိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ သောတာနံ ဝါ ဗဟုဘာဝတော ဗဟူတိ ယတ္တကာ သောတာ၊ တတ္တကာ ပဉှာတိ။ ယေန ပန အဓိပ္ပာယေန ‘‘သဝန္တိ သဗ္ဗဓိ သောတာ’’တိ ဂါထာယံ (သု။ နိ။ ၁၀၄၀၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာ ၅၉၊ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၃၊ နေတ္တိ။ ၄၅) သောတေ အနာမသိတွာ သံဝရပိဓာနာနံ ဝသေန ‘‘ဒွေ ပဉှာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ပဌမဂါထာယံ သတိပိ နိဝါရဏာဒီနံ လောကာဓာရဘာဝေ လောကံ အနာမသိတွာ နိဝါရဏာဒီနံ ဝိဘာဂေန စတ္တာရော ပဉှာတိပိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အယံ နယော ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ ယသ္မာ ပုစ္ဆန္တော န ကေဝလံ ပုဗ္ဗေ အတ္တနာ ရစိတနိယာမေနေဝ ပုစ္ဆတိ၊ အထ ခေါ ဒေသနာကာလေ ဝုတ္တဓမ္မဿ အနုသန္ဓိံ ဂဟေတွာပိ ပုစ္ဆတိ၊ တသ္မာ တဿ အနုသန္ဓိံ ပုစ္ဆာယ ဝိစေတဗ္ဗာကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ယာနိ သောတာနီ’’တိ ဂါထာယ အနန္တရံ ‘‘ပညာ စေဝ သတိ စာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယာယံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တာ ပညာ၊ ယာ စ ¶ သတိ ယဉ္စ တဒဝသေသံ နာမရူပံ၊ ဧတံ သဗ္ဗမ္ပိ ကတ္ထ နိရုဇ္ဈတိ၊ ဧတံ မေ ပုဋ္ဌော ပဗြူဟီတိ။

ဝိဿဇ္ဇနဂါထာယံ ပနဿ ယသ္မာ ပညာသတိယော နာမေနေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ တာ ဝိသုံ န ဝုတ္တာ။ အယဉ္စေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယံ မံ တွံ၊ အဇိတ၊ ဧတံ ပဉှံ အပုစ္ဆိ – ‘‘ကတ္ထေတံ ဥပရုဇ္ဈတီ’’တိ ¶ အနန္တရဂါထာယံ (သု။ နိ။ ၁၀၄၂၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာ ၆၁၊ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၅၊ နေတ္တိ။ ၁၁၊ ၄၅)၊ ယတ္ထ တံ အသေသံ ဥပရုဇ္ဈတိ၊ တံ တေ ဝဒါမိ။ တဿ တဿ ဟိ ဝိညာဏဿ နိရောဓေန သဟေဝ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧတ္ထေတံ ဥပရုဇ္ဈတိ၊ ဧတ္ထေဝ ဝိညာဏဿ နိရောဓေန နိရုဇ္ဈတိ၊ ဧတံ ဝိညာဏနိရောဓံ တဿ နိရောဓော နာတိဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။ အယံ ပဉှေ အနုသန္ဓိံ ပုစ္ဆတီတိ အနန္တရဂါထာယံ သောတာနံ ပရိယုဋ္ဌာနာနုသယပ္ပဟာနကိစ္စေန သဒ္ဓိံ သတိ ပညာ စ ဝုတ္တာ၊ တံ သုတွာ တပ္ပဟာနေ ပညာသတီသု တိဋ္ဌန္တီသု တာသံ သန္နိဿယေန နာမရူပေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တထာ စ သတိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ကတ္ထ နု ခေါ ဣမာသံ သနိဿယာနံ ပညာသတီနံ အသေသနိရောဓောတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန အယံ ပုစ္ဆာ ကတာတိ အာဟ – ‘‘အယံ ပဉှေ…ပေ… ဓာတု’’န္တိ။ တတ္ထ အနုသန္ဓီယတိ ဒေသနာ ဧတာယာတိ အနုသန္ဓိ။

ယာယ ပဋိပဒါယ အနုပါဒိသေသံ နိဗ္ဗာနဓာတုံ အဓိဂစ္ဆန္တိ၊ တံ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာသင်္ခါတံ ပဋိပဒံ သဟ ဝိသယေန ဒဿေတုံ ‘‘တီဏိ စ သစ္စာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သင်္ခတာနီတိ သမေစ္စ သမ္ဘူယ ပစ္စယေဟိ ကတာနီတိ သင်္ခတာနိ။ နိရောဓဓမ္မာနီတိ နိရုဇ္ဈနသဘာဝါနိ။ ဒုက္ခံ သမုဒယော မဂ္ဂေါတိ တေသံ သရူပဒဿနံ။ နိရောဓော ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘နိရောဓော အသင်္ခတော’’တိ။ သော ဟိ ကေနစိ ပစ္စယေန န သင်္ခတောတိ အသင်္ခတော။ သဟ ဝိသယေန ပဟာတဗ္ဗပဟာယကသဘာဝေသု အရိယသစ္စေသု ပဟာယကဝိဘာဂမုခေန ပဟာတဗ္ဗဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ သမုဒယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ အဝိဇ္ဇာဝသေသာတိ ဒဿနမဂ္ဂေန ပဟီနာဝသေသာ အဝိဇ္ဇာတိ အတ္ထော။ အယဉ္စ သေသ-သဒ္ဒေါ ကာမစ္ဆန္ဒော ဗျာပါဒေါ မာနော ဥဒ္ဓစ္စန္တိ ဧတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗော။ ယထာ ဟိ အဝိဇ္ဇာ၊ ဧဝံ ဧတေပိ ဓမ္မာ အပါယဂမနီယသဘာဝါ ပဌမမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ ဧဝါတိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရဝသေသာ’’တိပိ ပါဌော၊ ဧတ္ထာပိ ယထာဝုတ္တေသု ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပဒေသုပိ နိရဝသေသ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော ¶ ။ သာဝသေသဉှိ ပုရိမမဂ္ဂဒွယေန ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ပဟီယန္တိ၊ ဣတရေဟိ ပန နိရဝသေသန္တိ။ တေဓာတုကေ ဣမာနိ ဒသ သံယောဇနာနီတိ ဧတ္ထ တေဓာတုကေတိ သံယောဇနာနံ ဝိသယဒဿနံ။ တတ္ထ ဟိ တာနိ သံယောဇနဝသေန ပဝတ္တန္တိ။

၁၂။ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ အဓိဋ္ဌာယာတိ တံ ပဟာယကံ ပတွာ။ ယံ ပနာတိ ဧတ္ထ ယန္တိ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတော။ ဣဒံ ခယေ ဉာဏန္တိ ယေန ဉာဏေန ဟေတုဘူတေန ‘‘ခီဏာ မေ ဇာတီ’’တိ အတ္တနော ဇာတိယာ ခီဏဘာဝံ ဇာနာတိ၊ ဣဒံ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခဏဿ နိမိတ္တဘူတံ အရဟတ္တဖလဉာဏံ ခယေ ¶ ဉာဏံ နာမ။ နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ပဇာနာတီတိ ဧတ္ထာပိ ယန္တိ အာနေတဗ္ဗံ ‘‘ယံ နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ပဇာနာတီ’’တိ။ ဣဒံ အနုပ္ပာဒေ ဉာဏန္တိ ဣဓာပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ အရဟတ္တဖလဉာဏဝသေန အတ္ထော ယောဇေတဗ္ဗော။ အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ စိတ္တုပ္ပာဒက္ကဏ္ဍ ၁၃၅-၁၄၂) ပန ‘‘ခယေ ဉာဏံ ကိလေသက္ခယကရေ အရိယမဂ္ဂေ ဉာဏန္တိ ဝုတ္တံ။ အနုပ္ပာဒေ ဉာဏံ ပဋိသန္ဓိဝသေန အနုပ္ပာဒဘူတေ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသာနံ အနုပ္ပာဒပရိယောသာနေ ဥပ္ပန္နေ အရိယဖလေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ဥဘယမ္ပိ အရဟတ္တဖလဉာဏဝသေနေဝ ဝိဘတ္တံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဣမာနိ ဒွေ ဉာဏာနိ အညာတာဝိန္ဒြိယ’’န္တိ၊ ‘‘အာရမ္မဏသင်္ကေတေန ဒွေ နာမာနိ လဗ္ဘန္တီ’’တိ စ။

အညိန္ဒြိယံ ဟေဋ္ဌိမေသု တီသု ဖလေသု၊ ဥပရိမေသု စ တီသု မဂ္ဂေသု ဥပ္ပတ္တိယာ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမ္ပိ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ ဝိယ ပဌမဖလုပ္ပတ္တိယာ အဂ္ဂဖလုပ္ပတ္တိယာ အနုပ္ပာဒနိရောဓေန နိရုဇ္ဈတီတိ အာဟ – ‘‘ယဉ္စ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒိ။ ဧတေန ပဟာတဗ္ဗဓမ္မာ ဝိယ ဒဿနဘာဝနာဟိ အဂ္ဂဖလုပ္ပတ္တိယာ တဒဝသေသဖလဓမ္မာပိ အနုပ္ပာဒနိရောဓေန နိရုဇ္ဈန္တိ။ ကော ပန ဝါဒေါ တေဘူမကဓမ္မာနန္တိ ဒဿေတိ၊ ဧကာ ပညာ အညာတာဝိန္ဒြိယတ္တာ။ ယဒိ ဧကာ၊ ကထံ ဒွိဓာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အပိ စာ’’တိအာဒိ။ အာရမ္မဏသင်္ကေတေနာတိ ခယေ အနုပ္ပာဒေတိ ဣမာယ အာရမ္မဏသမညာယ။ သာ ပဇာနနဋ္ဌေန ပညာတိ ယာ ပုဗ္ဗေ သောတာနံ ပိဓာနကိစ္စာ ဝုတ္တာ ပညာ၊ သာ ပဇာနနသဘာဝေန ပညာ။ ဣတရာ ပန ယထာဒိဋ္ဌံ ယထာဂဟိတံ အာရမ္မဏံ အပိလာပနဋ္ဌေန ဩဂါဟနဋ္ဌေန သတီတိ။

၁၃။ ဧဝံ ¶ ‘‘ပညာ စေဝ သတိ စာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရိတွာ ဣဒါနိ ‘‘နာမရူပ’’န္တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘တတ္ထ ယေ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ၊ ဣဒံ နာမရူပ’’န္တိ အာဟ။ နာမရူပဉ္စ ဝိဘာဂေန ဒဿေန္တော သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပါကဋနာမရူပမေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တတ္ထ ယေ’’တိအာဒိမာဟ။ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဟိ သဟစရဏာဒိနာ တဒညေ စိတ္တစေတသိကာ ရူပဓမ္မာ စ ဂဟိတာ ဟောန္တီတိ။ နာမဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ခန္ဓတ္တယမေဝ ဂဟိတန္တိ ‘‘နာမရူပံ ဝိညာဏသမ္ပယုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တံ ပန ရူပံ သမ္ပယုတ္တန္တိ? နယိဒံ သမ္ပယုတ္တပစ္စယဝသေန ဝုတ္တံ။ ပစုရဇနဿ ပန အဝိဘာဂေန ဂဟဏီယသဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဂါထာယ အနုပါဒိသေသာ နိဗ္ဗာနဓာတု ပုစ္ဆိတာတိ တံ စတုရိဒ္ဓိပါဒမုခေန အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန ပတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝနာမူလဘူတာနိ ဣန္ဒြိယာနိ သတိပညာဟိ နိဒ္ဓါရေတုံ ‘‘တတ္ထ သတိ စ ပညာ စ စတ္တာရိ ဣန္ဒြိယာနီ’’တိ အာဟ။ ကုသလာကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော ¶ သမနွေသမာနာ သတိ သိဇ္ဈန္တီ ဧကန္တေန သမာဓိံ နိပ္ဖာဒေတိ။ သတိဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ – ‘‘သတိ ဒွေ ဣန္ဒြိယာနိ၊ သတိန္ဒြိယဉ္စ သမာဓိန္ဒြိယဉ္စာ’’တိ။ တထာ အနုသယသမုဂ္ဃာတဝိဓာယိနီ ပညာ သိဇ္ဈမာနာ န ဝိနာ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယံ သိဇ္ဈတီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ပညာ ဒွေ ဣန္ဒြိယာနိ ပညိန္ဒြိယဉ္စ ဝီရိယိန္ဒြိယဉ္စာ’’တိ။

ယာ ဣမေသု စတူသု ဣန္ဒြိယေသူတိ ဣမေသု သတိအာဒီသု စတူသု ဣန္ဒြိယေသု နိဿယပစ္စယတာယ အဓိဋ္ဌာနဘူတေသု တံသဟဇာတာ ဧဝ ယာ သဒ္ဒဟနာ။ ‘‘ဣမေဟိ စတူဟိ ဣန္ဒြိယေဟီ’’တိပိ ပါဠိ၊ တဿာ ဣမေဟိ စတူဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သမ္ပယုတ္တာတိ ဝစနသေသော၊ အာရမ္မဏေ အဘိပ္ပသာဒလက္ခဏာ သဒ္ဓါ ကတ္တုကာမတာသဘာဝဿ ဆန္ဒဿ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ယာ သဒ္ဓါဓိပတေယျာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ၊ အယံ ဆန္ဒသမာဓီ’’တိ။ သမာဟိတေ စိတ္တေတိ ဝိပဿနာသမာဓိနာ သမာဟိတေ စိတ္တေ။ ဣဒံ ပဟာနန္တိ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနသာဓကော သမာဓိ ပဟာနန္တိ ဝုတ္တော ပဇဟတိ ဧတေနာတိ ကတွာ။ ‘‘ပဓာန’’န္တိပိ ပါဌော၊ အဂ္ဂေါတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ‘‘သမာဓိ ဧကောဒီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

‘‘အဿာသပဿာသာ’’တိအာဒိနာ ကာယဝစီစိတ္တသင်္ခါရသီသေန တံသမုဋ္ဌာပကာ ဝီရိယသင်္ခါရာဝ ဂဟိတာ။ တေ ဟိ ယာဝ ဘာဝနာနိပ္ဖတ္တိ တာဝ ဧကရသေန သရဏတော သင်္ကပ္ပေတဗ္ဗတော စ သရသင်္ကပ္ပာ’’တိ ဝုတ္တာ ‘‘ဧဝံ ¶ မေ ဘာဝနာ ဟောတူ’’တိ ယထာ ဣစ္ဆိတာ၊ တထာ ပဝတ္တိယာ ဟေတုဘာဝတော။ တဒုဘယန္တိ ဆန္ဒသမာဓိသင်္ခါတဉ္စ ပဓာနသင်္ခါရသင်္ခါတဉ္စ ဝီရိယန္တိ တံ ဥဘယံ။ ဥဘယမေဝ ဟိ ဥပစာရဝသေန အညံ ဝိယ ကတွာ ‘‘ဆန္ဒသမာဓိပ္ပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတံ ဣဒ္ဓိပါဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဘိန္နမ္ပိ ဟိ ဥပစာရဝသေန ဘိန္နံ ဝိယ ကတွာ ဝေါဟရန္တိ၊ ယထာ ‘‘သိလာပုတ္တကဿ သရီရ’’န္တိ။

တတ္ထ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ၊ သမိဇ္ဈတိ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဣဇ္ဈန္တိ ဝါ တာယ သတ္တာ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣဒ္ဓိ၊ ပဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ပါဒေါ၊ ပဌမေန အတ္ထေန ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ၊ ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသောတိ အတ္ထော။ ဒုတိယေန အတ္ထေန ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါ ပတိဋ္ဌာ အဓိဂမူပါယောတိ ဣဒ္ဓိပါဒေါ။ တေန ဟိ ဥပရူပရိဝိသေသသင်္ခါတံ ဣဒ္ဓိံ ပဇ္ဇန္တိ ပါပုဏန္တိ။ ဝိဝေကနိဿိတန္တိ တဒင်္ဂဝိဝေကနိဿိတံ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကနိဿိတံ နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတဉ္စ ဣဒ္ဓိပါဒံ ဘာဝေတီတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ အယံ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝနာနုယုတ္တော ယောဂီ ဝိပဿနာက္ခဏေ ကိစ္စတော တဒင်္ဂဝိဝေကနိဿိတံ အဇ္ဈာသယတော နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတံ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ကိစ္စတော ¶ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကနိဿိတံ အာရမ္မဏတော နိဿရဏဝိဝေကနိဿိတံ ဣဒ္ဓိပါဒံ ဘာဝေတီတိ။ ဧသ နယော ဝိရာဂနိဿိတန္တိအာဒီသု။

ဝိဝေကတ္တာ ဧဝ ဟိ ဝိရာဂါဒယော၊ ကေဝလဉ္စေတ္ထ ဝေါဿဂ္ဂေါ ဒုဝိဓော ပရိစ္စာဂဝေါဿဂ္ဂေါ စ ပက္ခန္ဒနဝေါဿဂ္ဂေါ စာတိ။ တတ္ထ ပရိစ္စာဂဝေါဿဂ္ဂေါ ဝိပဿနာက္ခဏေ တဒင်္ဂဝသေန၊ မဂ္ဂက္ခဏေ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသပ္ပဟာနံ။ ပက္ခန္ဒနဝေါဿဂ္ဂေါ ဝိပဿနာက္ခဏေ တန္နိန္နဘာဝေန၊ မဂ္ဂက္ခဏေ အာရမ္မဏကရဏဝသေန နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနံ။ တဒုဘယမ္ပိ ဣမသ္မိံ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကေ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာနယေ ယုဇ္ဇတိ။ တထာ ဟိ အယံ ပဌမိဒ္ဓိပါဒေါ ယထာဝုတ္တေန ပကာရေန ကိလေသေ ပရိစ္စဇတိ နိဗ္ဗာနဉ္စ ပက္ခန္ဒတိ။ ဝေါဿဂ္ဂပရိဏာမိန္တိ ဣမိနာ ပန ဝစနေန ဝေါဿဂ္ဂတ္ထံ ပရိဏမန္တံ ပရိဏတဉ္စ ပရိပစ္စန္တံ ပရိပက္ကဉ္စာတိ အတ္ထော။ အယဉှိ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝနာနုယုတ္တော ယောဂီ ယထာ ပဌမော ဣဒ္ဓိပါဒေါ ကိလေသပရိစ္စာဂဝေါဿဂ္ဂတ္ထံ နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနဝေါဿဂ္ဂတ္ထဉ္စ ပရိပစ္စတိ၊ ယထာ စ ပရိပက္ကော ဟောတိ၊ တထာ နံ ဘာဝေတီတိ။ သေသိဒ္ဓိပါဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ယထာ ဆန္ဒံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ ပဝတ္တိတော သမာဓိ ဆန္ဒသမာဓိ။ ဧဝံ ဝီရိယံ စိတ္တံ ဝီမံသံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ ပဝတ္တိတော သမာဓိ ဝီမံသာသမာဓီတိ။

၁၄။ န ¶ ကေဝလံ စတုတ္ထဣဒ္ဓိပါဒေါ ဧဝ သမာဓိဉာဏမူလကော၊ အထ ခေါ သဗ္ဗောပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗော သမာဓိ ဉာဏမူလကော ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမော ဉာဏာနုပရိဝတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ သော ဧဝ ဝီမံသာသမာဓီတိ ဝုတ္တောတိ? ဝီမံသံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ ပဝတ္တိတတ္တာတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ တတ္ထ ပုဗ္ဗဘာဂပညာယ ဉာဏမူလကော။ အဓိဂမပညာယ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမော။ ပစ္စဝေက္ခဏပညာယ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိ။ အထ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂပညာယ ဉာဏမူလကော။ ဥပစာရပညာယ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမော။ အပ္ပနာပညာယ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိ။ ဥပစာရပညာယ ဝါ ဉာဏမူလကော။ အပ္ပနာပညာယ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမော။ အဘိညာပညာယ ဉာဏာနုပရိဝတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယထာ ¶ ပုရေတိ ယထာ သမာဓိဿ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏာနုပရိဝတ္တိဘာဝေန ပုရေ ပုဗ္ဗေ အတီတာသု ဇာတီသု အသင်္ချေယျေသုပိ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋေသု အတ္တနော ပရေသဉ္စ ခန္ဓံ ခန္ဓူပနိဗဒ္ဓဉ္စ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈံ နာမ နတ္ထိ၊ တထာ ပစ္ဆာ သမာဓိဿ အနာဂတံသဉာဏာနုပရိဝတ္တိဘာဝေန အနာဂတာသု ဇာတီသု အသင်္ချေယျေသုပိ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋေသု အတ္တနော ပရေသဉ္စ ခန္ဓံ ခန္ဓူပနိဗဒ္ဓဉ္စ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈံ နာမ နတ္ထီတိ အတ္ထော။

ယထာ ပစ္ဆာတိ ယထာ သမာဓိဿ စေတောပရိယဉာဏာနုပရိဝတ္တိဘာဝေန အနာဂတေသု သတ္တသု ဒိဝသေသု ပရသတ္တာနံ စိတ္တံ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈံ နာမ နတ္ထိ၊ တထာ ပုရေ အတီတေသု သတ္တသု ဒိဝသေသု ပရသတ္တာနံ စိတ္တံ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈံ နာမ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ယထာ ဒိဝါတိ ယထာ ဒိဝသဘာဂေ သူရိယာလောကေန အန္ဓကာရဿ ဝိဓမိတတ္တာ စက္ခုမန္တာနံ သတ္တာနံ အာပါထဂတံ စက္ခုဝိညေယျံ ရူပံ သုဝိညေယျံ။ တထာ ရတ္တိန္တိ တထာ ရတ္တိဘာဂေ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေပိ အန္ဓကာရေ ဝတ္တမာနေ သမာဓိဿ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာနုပရိဝတ္တိတာယ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈံ ရူပါယတနံ နတ္ထိ။

ယထာ ရတ္တိံ တထာ ဒိဝါတိ ယထာ စ ရတ္တိယံ တထာ ဒိဝါပိ အတိသုခုမံ ကေနစိ တိရောဟိတံ ယဉ္စ အတိဒူရေ၊ တံ သဗ္ဗရူပံ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈံ နာမ နတ္ထိ။ ယထာ စ ရူပါယတနေ ဝုတ္တံ၊ တထာ သမာဓိဿ ဒိဗ္ဗသောတဉာဏာနုပရိဝတ္တိတာယ သဒ္ဒါယတနေ စ နေတဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣတိ ဝိဝဋေန စေတသာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အပရိယောနဒ္ဓေနာတိ အဘိညာဉာဏဿ ပါရိဗန္ဓကကိလေသေဟိ အနဇ္ဈောတ္ထဋေန၊ အပရိယောနဒ္ဓတ္တာ ဧဝ သပ္ပဘာသံ စိတ္တံ။ ဧတေနေဝ သမာဓိဿ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာနုပရိဝတ္တိတာပိ ဝုတ္တာ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိ ဣဒ္ဓိပါဒသမ္ပယုတ္တာနိ သေက္ခဿ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ အဓိပ္ပေတာနီတိ အာဟ ¶ ‘‘ကုသလာနီ’’တိ။ စိတ္တသဟဘူနီတိအာဒိ တေသံ ဝိညာဏနိရောဓေန နိရောဓဒဿနတ္ထံ အာရဒ္ဓံ။ တထာ ‘‘နာမရူပဉ္စာ’’တိအာဒိ။ တေနေတံ ဒဿေတိ ‘‘န ကေဝလံ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဧဝ၊ အထ ခေါ နာမရူပဉ္စ ဝိညာဏဟေတုကံ ဝိညာဏဿ နိရောဓာ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။

တဿာတိ ဝိညာဏဿ။ ဟေတူတိ တဏှာအဝိဇ္ဇာဒိကော။ အနာဟာရန္တိ ပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏံ။ အနဘိနန္ဒိတန္တိ အဘိနန္ဒနဘူတာယ တဏှာယ ပဟီနတ္တာ ဧဝ အပတ္ထိတံ။ တတော ဧဝ အပ္ပဋိသန္ဓိကံ ဝိညာဏံ တံ နိရုဇ္ဈတိ။ ယထာ စ ဝိညာဏံ၊ ဧဝံ နာမရူပမ္ပိ ဝိညာဏသင်္ခါတဿ ဟေတုနော ပစ္စယဿ စ အဘာဝါ တပ္ပစ္စယာနံ သင်္ခါရာဒီနံ အဘာဝါ အဟေတု အပ္ပစ္စယံ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဝိစယောပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝံ အနုသန္ဓိပုစ္ဆမ္ပိ ဒဿေတွာ ဟေဋ္ဌာ သတ္တာဓိဋ္ဌာနာ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ စ ပုစ္ဆာ ဝိသုံ ဝိသုံ ဒဿိတာတိ ဣဒါနိ တာ သဟ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ စ သင်္ခါတဓမ္မာသေ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထာယံ ပဒတ္ထော – သင်္ခါတဓမ္မာတိ အနိစ္စာဒိဝသေန ပရိဝီမံသိတဓမ္မာ၊ အရဟတံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သေက္ခာတိ သီလာဒီနိ သိက္ခမာနာ အဝသေသာ အရိယပုဂ္ဂလာ။ ပုထူတိ ဗဟူ သတ္တဇနာ။ တေသံ မေ နိပကော ဣရိယံ၊ ပုဋ္ဌော ပဗြူဟီတိ တေသံ သေခါသေခါနံ နိပကော ပဏ္ဍိတော တွံ ဘဂဝါ ပဋိပတ္တိံ ပုဋ္ဌော မေ ဗြူဟီတိ။ သေသံ ပါဠိဝသေနေဝ ဝိညာယတိ။

၁၅။ ကိဿာတိ ¶ ကိဿ ဟေတု၊ ကေန ကာရဏေနာတိ အတ္ထော။ သေခါသေခဝိပဿနာ ပုဗ္ဗင်္ဂမပ္ပဟာနယောဂေနာတိ သေခေ အသေခေ ဝိပဿနာပုဗ္ဗင်္ဂမပ္ပဟာနေ စ ပုစ္ဆနယောဂေန၊ ပုစ္ဆာဝိဓိနာတိ အတ္ထော။

ဝိဿဇ္ဇနဂါထာယံ ကာမေသု နာဘိဂိဇ္ဈေယျာတိ ဝတ္ထုကာမေသု ကိလေသကာမေန န အဘိဂိဇ္ဈေယျ။ မနသာနာဝိလော သိယာတိ ဗျာပါဒဝိတက္ကာဒယော ကာယဒုစ္စရိတာဒယော စ မနသော အာဝိလဘာဝကရေ ဓမ္မေ ပဇဟန္တော စိတ္တေန အနာဝိလော ဘဝေယျ။ ယသ္မာ ပန အသေက္ခော အနိစ္စတာဒိဝသေန သဗ္ဗဓမ္မာနံ ပရိတုလိတတ္တာ ကုသလော သဗ္ဗဓမ္မေသု ကာယာနုပဿနာသတိအာဒီဟိ စ သတော သဗ္ဗကိလေသာနံ ဘိန္နတ္တာ ဥတ္တမဘိက္ခုဘာဝံ ပတ္တော စ ဟုတွာ သဗ္ဗဣရိယာပထေသု ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကုသလော…ပေ… ပရိဗ္ဗဇေ’’တိ အာဟာတိ အယံ သင်္ခေပတ္ထော။

တတ္ထ ¶ ယံ ပုစ္ဆာဂါထာယံ ‘‘နိပကော’’တိ ပဒံ ဝုတ္တံ၊ တံ ဘဂဝန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဘဂဝတော စ နေပက္ကံ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တံ အနာဝရဏဉာဏဒဿနေန ဒီပေတဗ္ဗန္တိ အနာဝရဏဉာဏံ တာဝ ကမ္မဒွါရဘေဒေဟိ ဝိဘဇိတွာ သေခါသေခပဋိပဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝတော သဗ္ဗံ ကာယကမ္မ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏဒဿနေန တထာဂတဿ သေခါသေခပဋိပတ္တိဒေသနာကောသလ္လမေဝ ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ ကော စာတိ ကွ စ၊ ကသ္မိံ ဝိသယေတိ အတ္ထော။ တံ ဝိသယံ ဒဿေတိ ‘‘ယံ အနိစ္စေ ဒုက္ခေ အနတ္တနိ စာ’’တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဉာဏဒဿနံ နာမ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ‘‘သဗ္ဗံ သင်္ခတံ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ပန တသ္မိံ ဝိသယေ ယေန အပ္ပဝတ္တိ၊ သော ပဋိဃာတောတိ၊ ဧတေန လက္ခဏတ္တယပ္ပဋိဝေဓဿ ဒုရဘိသမ္ဘဝတံ အနညသာဓာရဏတဉ္စ ဒဿေတိ။ လက္ခဏတ္တယဝိဘာဝနေန ဟိ ဘဂဝတော စတုသစ္စပ္ပဋိဝေဓံ သမ္မာသမ္ဗောဓိဉ္စ ပဏ္ဍိတာ ပဋိဇာနန္တိ။

အညာဏံ အဒဿနန္တိ တံ ပဋိဃာတံ သရူပတော ဒဿေတိ။ ဆဠာရမ္မဏသဘာဝပ္ပဋိစ္ဆာဒကော ဟိ သမ္မောဟော ဉာဏဒဿနဿ ပဋိဃာတောတိ။ ယသ္မိံ ဝိသယေ ဉာဏဒဿနံ ဥပ္ပတ္တိရဟံ၊ တတ္ထေဝ တဿ ပဋိဃာတေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ – ‘‘ယံ အနိစ္စေ ဒုက္ခေ အနတ္တနိ စာ’’တိ။ ယထာ ဣဓ ပုရိသောတိအာဒိ ဥပမာဒဿနံ။ တတြိဒံ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ – ပုရိသော ဝိယ သဗ္ဗော လောကော၊ တာရကရူပါနိ ဝိယ ဆ အာရမ္မဏာနိ၊ တဿ ပုရိသဿ တာရကရူပါနံ ဒဿနံ ဝိယ လောကဿ စက္ခုဝိညာဏာဒီဟိ ယထာရဟံ ဆဠာရမ္မဏဇာနနံ၊ တဿ ပုရိသဿ တာရကရူပါနိ ပဿန္တဿာပိ ‘‘ဧတ္တကာနိ ¶ သတာနိ၊ ဧတ္တကာနိ သဟဿာနီ’’တိအာဒိနာ ဂဏနသင်္ကေတေန အဇာနနံ ဝိယ လောကဿ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ ကထဉ္စိ ဇာနန္တဿာပိ အနိစ္စာဒိလက္ခဏတ္တယာနဝဗောဓောတိ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။

ဣဒါနိ ယေဟိ ပဒေဟိ ဘဂဝတာ အာယသ္မတော အဇိတဿ သေခါသေခပဋိပဒါ ဝုတ္တာ၊ တေသံ ပဒါနံ အတ္ထံ ဝိဘဇိတုံ ‘‘တတ္ထ သေခေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ နိပါတမတ္တံ၊ တသ္မိံ ဝါ ဝိဿဇ္ဇနေ။ သေခေနာတိ သိက္ခာ ဧတဿ သီလန္တိ သေခေါ၊ တေန သေခေန။ ဒွီသု ဓမ္မေသူတိ ဒုဝိဓေသု ဓမ္မေသူတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိယုဋ္ဌာနီယေသူတိ ဒေါသေန ပရိယုဋ္ဌိတေန ယတ္ထ ပရိဝတ္တိတဗ္ဗံ၊ တေသု အာဃာတဝတ္ထူသူတိ အတ္ထော။ ‘‘ပဋိဃဋ္ဌာနီယေသူ’’တိပိ ပါဌော၊ သောယေဝတ္ထော။

ဧတ္ထ ¶ စ ဂေဓပဋိသေဓစောဒနာယံ ဂေဓနိမိတ္တော ဒေါသော ဂေဓေ သတိ ဟောတီတိ တတောပိ စိတ္တဿ ရက္ခိတဗ္ဗတာ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝတာ ‘‘ကာမေသု နာဘိဂိဇ္ဈေယျာ’’တိ (သု။ နိ။ ၁၀၄၅၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာ ၆၄၊ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၊ နေတ္တိ။ ၁၅-၁၇) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘တတ္ထ ယာ ဣစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ ဂေဓဝသေန နိဒ္ဒေသော ကတော။ အထ ဝါ ဒေါသတော စိတ္တဿ ရက္ခိတဗ္ဗတာ ဂါထာယ ဒုတိယပါဒေန ဝုတ္တာယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဒုတိယပါဒေန ဟိ သေသကိလေသဝေါဒါနဓမ္မာ ဒဿိတာ။ တထာ ဟိ ဥပ္ပန္နာနုပ္ပန္နဘေဒတော သမ္မာဝါယာမဿ ဝိသယဘာဝေန သဗ္ဗေ သံကိလေသဝေါဒါနဓမ္မေ စတုဓာ ဝိဘဇိတွာ သမ္မပ္ပဓာနမုခေန သေခပဋိပဒံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သေခေါ အဘိဂိဇ္ဈန္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အနာဝိလသင်္ကပ္ပောတိ အာဝိလာနံ ကာမသင်္ကပ္ပာဒီနံ အဘာဝေန အနာဝိလသင်္ကပ္ပော။ တတော ဧဝ စ အနဘိဂိဇ္ဈန္တော ဝါယမတိ၊ ဝီရိယံ ပဝတ္တေတိ။ ကထံ ဝါယမတီတိ အာဟ – ‘‘သော အနုပ္ပန္နာန’’န္တိအာဒိ။

တတ္ထ သောတိ ဥတ္တရိဝိသေသတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇမာနော သေက္ခော။ အနုပ္ပန္နာနန္တိ အနိဗ္ဗတ္တာနံ။ ပါပကာနန္တိ လာမကာနံ။ အကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ အကောသလ္လသမ္ဘူတာနံ ဓမ္မာနံ။ အနုပ္ပာဒါယာတိ န ဥပ္ပာဒနတ္ထာယ။ ဆန္ဒံ ဇနေတီတိ ကတ္တုကမျတာသင်္ခါတံ ကုသလစ္ဆန္ဒံ ဥပ္ပာဒေတိ။ ဝါယမတီတိ ပယောဂပရက္ကမံ ကရောတိ။ ဝီရိယံ အာရဘတီတိ ကာယိကစေတသိကဝီရိယံ ကရောတိ။ စိတ္တံ ပဂ္ဂဏှာတီတိ တေနေဝ သဟဇာတဝီရိယေန စိတ္တံ ဥက္ခိပတိ။ ပဒဟတီတိ ပဓာနဝီရိယံ ကရောတိ။ ဝါယမတီတိအာဒီနိ ပန စတ္တာရိ ပဒါနိ အာသေဝနာဘာဝနာဗဟုလီကမ္မသာတစ္စကိရိယာဟိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဥပ္ပန္နာနံ ပါပကာနန္တိ အနုပ္ပန္နာတိ အဝတ္တဗ္ဗတံ အာပန္နာနံ ပါပဓမ္မာနံ။ ပဟာနာယာတိ ပဇဟနတ္ထာယ။ အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနန္တိ အနိဗ္ဗတ္တာနံ ကောသလ္လသမ္ဘူတာနံ ဓမ္မာနံ။ ဥပ္ပာဒါယာတိ ဥပ္ပာဒနတ္ထာယ။ ဥပ္ပန္နာနန္တိ နိဗ္ဗတ္တာနံ။ ဌိတိယာတိ ဌိတတ္ထံ။ အသမ္မောသာယာတိ အနဿနတ္ထံ ¶ ။ ဘိယျောဘာဝါယာတိ ပုနပ္ပုနံ ဘာဝါယ။ ဝေပုလ္လာယာတိ ဝိပုလဘာဝါယ။ ဘာဝနာယာတိ ဝဍ္ဎိယာ။ ပါရိပူရိယာတိ ပရိပူရဏတ္ထာယာတိ အယံ တာဝ ပဒတ္ထော။

၁၆။ ‘‘ကတမေ အနုပ္ပန္နာ’’တိအာဒိ အကုသလဓမ္မာ ကုသလဓမ္မာ စ ယာဒိသာ အနုပ္ပန္နာ ယာဒိသာ စ ဥပ္ပန္နာ၊ တေ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဣမေ အနုပ္ပန္နာတိ ဣမေ ကာမဝိတက္ကာဒယော အသမုဒါစာရဝသေန ဝါ အနနုဘူတာရမ္မဏဝသေန ¶ ဝါ အနုပ္ပန္နာ နာမ။ အညထာ ဟိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အနုပ္ပန္နာ နာမ အကုသလာ ဓမ္မာ နတ္ထိ။ ဝိတက္ကတ္တယဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အကုသလမူလာနီတိ အနုသယာ ဧဝ သဗ္ဗေသံ အကုသလာနံ မူလဘာဝတော ဧဝံ ဝုတ္တာ၊ န လောဘာဒယော ဧဝ။ ဣမေ ဥပ္ပန္နာ အနုသယာ ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နာ အသမုဂ္ဃာဋိတုပ္ပန္နာတိအာဒိဥပ္ပန္နပရိယာယသဗ္ဘာဝတော နာမဝသေန ဥပ္ပန္နာ နာမ၊ န ဝတ္တမာနဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ဣမေ အနုပ္ပန္နာ ကုသလာ ဓမ္မာတိ ဣမေ သောတာပန္နဿ သဒ္ဓါဒယော သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နဿ အနုပ္ပန္နာ ကုသလာ ဓမ္မာ နာမ၊ ကော ပန ဝါဒေါ ပုထုဇ္ဇနာနန္တိ ဒဿေတိ။ ကုသလသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဗာဟိတိကသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၃၅၈ အာဒယော) ဝိယ အနဝဇ္ဇပရိယာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣမေ ဥပ္ပန္နာ ကုသလာ ဓမ္မာတိ ဣမေ ပဌမမဂ္ဂေ သဒ္ဓါဒယော သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နဿ ဥပ္ပန္နာ ကုသလာ ဓမ္မာ နာမ။

သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာယ သုနိဂ္ဂဟိတော ကာမဝိတက္ကောတိ အာဟ – ‘‘ယေန ကာမဝိတက္ကံ ဝါရေတိ၊ ဣဒံ သတိန္ဒြိယ’’န္တိ။ အနဝဇ္ဇသုခပဒဋ္ဌာနေန အဝိက္ခေပေန စေတောဒုက္ခသန္နိဿယော ဝိက္ခေပပစ္စယော ဗျာပါဒဝိတက္ကော သုနိဂ္ဂဟိတောတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ယေန ဗျာပါဒဝိတက္ကံ ဝါရေတိ၊ ဣဒံ သမာဓိန္ဒြိယ’’န္တိ။ ကုသလေသု ဓမ္မေသု အာရဒ္ဓဝီရိယော ပရာပရာဓံ သုခေန သဟတီတိ ဝီရိယေန ဝိဟိံသာဝိတက္ကော သုနိဂ္ဂဟိတောတိ အာဟ – ‘‘ယေန ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ ဝါရေတိ၊ ဣဒံ ဝီရိယိန္ဒြိယ’’န္တိ။ သမာဓိအာဒီနမ္ပိ ယထာသကံပဋိပက္ခပ္ပဟာနံ ပညဝန္တဿေဝ ဣဇ္ဈတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ယေန ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နေ’’တိအာဒိ။

ဧတေသံ ယထာနိဒ္ဓါရိတာနံ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ သဝိသယေ ဇေဋ္ဌကဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ကတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။ ဣမေသဉ္စ သဒ္ဓါဒီနံ သေခါနံ ဣန္ဒြိယာနံ နိဗ္ဗတ္တိယာ သဗ္ဗေပိ သေခါ ဓမ္မာ မတ္ထကပ္ပတ္တာ ဟောန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ သေခေါ’’တိအာဒိနာ သေခပဋိပဒံ နိဂမေတိ။

၁၇။ ဧဝံ သေခပဋိပဒံ ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ အသေခပဋိပဒံ ဝိဘဇိတုံ ‘‘ကုသလော သဗ္ဗဓမ္မာန’’န္တိအာဒိမာဟ ¶ ။ တတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မာနန္တိ ဣမိနာ ပဒေန ဝုတ္တဓမ္မေ တာဝ ဝိဘဇိတွာ တတ္ထ အသေက္ခဿ ကောသလ္လံ ဒဿေတုံ ‘‘လောကော နာမာ’’တိအာဒိ ¶ ဝုတ္တံ။ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ကိလေသလောကေန ဘဝလောကော သမုဒါဂစ္ဆတီတိ ကာမာဝစရဓမ္မံ နိဿာယ ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေ သမုဒါဂမေတီတိ အတ္ထော။ သောတိ သော မဟဂ္ဂတဓမ္မေသု၊ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတဓမ္မေသု ဝါ ဌိတော။ ဣန္ဒြိယာနိ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ သီလသမာဓယော နိဗ္ဗေဓဘာဂိယေ ကတွာ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာနိ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဥပ္ပာဒေတိ။ ဣန္ဒြိယေသု ဘာဝိယမာနေသူတိ ယထာဝုတ္တဣန္ဒြိယေသု ဝဍ္ဎိယမာနေသု ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟာဒိဝသေန နေယျဿ ပရိညာ ဘဝတိ။

ဒဿနပရိညာတိ ဉာတပရိညာ။ ဘာဝနာပရိညာတိ တီရဏပရိညာ ပဟာနပရိညာ စ။ ‘‘သာ ဒုဝိဓေနာ’’တိအာဒိနာ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ‘‘ယဒါ ဟိ သေခေါ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ တတ္ထ ‘‘နိဗ္ဗိဒါသဟဂတေဟိ သညာမနသိကာရေဟီ’’တိ ဣမိနာ ဗလဝဝိပဿနံ ဒဿေတိ။ ယဒါ ဟိ သေခေါတိ စေတ္ထ သိက္ခနသီလတာယ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနောပိ သေခပဒေန သင်္ဂဟိတောတိ ကတွာ ‘‘ဒွေ ဓမ္မာ ကောသလ္လံ ဂစ္ဆန္တိ ဒဿနကောသလ္လဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယဒါ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနော ပုဗ္ဗဘာဂသိက္ခံ သိက္ခန္တော နိဗ္ဗိဒါသဟဂတေဟိ သညာမနသိကာရေဟိ ဉေယျံ ပရိဇာနာတိ၊ တဒါ တဿ တေ ဝိပဿနာဓမ္မာ ဒဿနကောသလ္လံ ပဌမမဂ္ဂဉာဏံ ဂစ္ဆန္တိ သမ္ပာပုဏန္တိ တေန သဒ္ဓိံ ဃဋေန္တိ။ ယဒါ ပန သောတာပန္နာဒိသေခေါ ဝုတ္တနယေန နေယျံ ပရိဇာနာတိ၊ တဒါ တဿ တေ ဝိပဿနာဓမ္မာ ဘာဝနာကောသလ္လံ ဂစ္ဆန္တီတိ။

တံ ဉာဏန္တိ ယာ ပုဗ္ဗေ နေယျဿ ပရိညာ ဝုတ္တာ၊ တံ နေယျပရိဇာနနဉာဏံ။ ပဉ္စဝိဓေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဝိသယဘေဒေန တဿ ဘေဒံ ဒဿေတိ။ ဓမ္မာနံ သလက္ခဏေ ဉာဏန္တိ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ကက္ခဠဖုသနာဒိသလက္ခဏေ ဉာဏံ။ တံ ပန ယသ္မာ သဗ္ဗံ နေယျံ ဟေတုဟေတုဖလဘေဒတော ဒုဝိဓမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ စ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ စာ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။

ပရိညာတိ တီရဏပရိညာ အဓိပ္ပေတာ။ ယသ္မာ ပနဿ ရူပါရူပဓမ္မေ သလက္ခဏတော ပစ္စယတော စ အဘိဇာနိတွာ ကုသလာဒိဝိဘာဂေဟိ တေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အနိစ္စာဒိဝသေန ဇာနနာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဧဝံ အဘိဇာနိတွာ ယာ ပရိဇာနနာ၊ ဣဒံ ကုသလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧဝံဂဟိတာတိ ဧဝံ အနိစ္စာဒိတော ကလာပသမ္မသနာဒိဝသေန ဂဟိတာ သမ္မသိတာ။ ဣဒံ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ ဣဒံ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိကံ ဖလံ ပဋိပါဋိယာ ဥပ္ပာဒေန္တိ ¶ ၊ နိမိတ္တဿ ကတ္တုဘာဝေန ဥပစရဏတော ယထာ အရိယဘာဝကရာနိ သစ္စာနိ အရိယသစ္စာနီတိ။ တေသန္တိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒီနံ ¶ ။ ဧဝံဂဟိတာနန္တိ ဧဝံပဝတ္တိတာနံ။ အယံ အတ္ထောတိ အယံ သစ္စာနံ အနုဗောဓပဋိဝေဓော အတ္ထော။ ယထာ ဟိ ပရိညာပညာ သမ္မသိတဗ္ဗဓမ္မေ သမ္မသနဓမ္မေ တတ္ထ သမ္မသနာကာရံ ပရိဇာနာတိ၊ ဧဝံ သမ္မသနဖလမ္ပိ ပရိဇာနာတီတိ ကတွာ အယံ နယော ဒဿိတော။

ယေ အကုသလာတိ သမုဒယသစ္စမာဟ။ သဗ္ဗေ ဟိ အကုသလာ သမုဒယပက္ခိယာတိ။ ယေ ကုသလာတိ မဂ္ဂဓမ္မာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော။ ယဒိပိ ဖလဓမ္မာပိ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ၊ စတုသစ္စပ္ပဋိဝေဓဿ ပန အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ၊ ယံ အသင်္ခတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထကုသလောတိ ပစ္စယုပ္ပန္နေသု အတ္ထေသု ကုသလော။ ဓမ္မကုသလောတိ ပစ္စယဓမ္မေသု ကုသလော။ ပါဠိအတ္ထပါဠိဓမ္မာ ဝါ အတ္ထဓမ္မာ။ ကလျာဏတာကုသလောတိ ယုတ္တတာကုသလော၊ စတုနယကောဝိဒေါတိ အတ္ထော၊ ဒေသနာယုတ္တိကုသလော ဝါ။ ဖလတာကုသလောတိ ခီဏာသဝဖလကုသလော။ ‘‘အာယကုသလော’’တိအာဒီသု အာယောတိ ဝဍ္ဎိ။ သာ အနတ္ထဟာနိတော အဋ္ဌုပ္ပတ္တိတော စ ဒုဝိဓာ။ အပါယာတိ အဝဍ္ဎိ။ သာပိ အတ္ထဟာနိတော အနဋ္ဌုပ္ပတ္တိတော စ ဒုဝိဓာ။ ဥပါယောတိ သတ္တာနံ အစ္စာယိကေ ကိစ္စေ ဝါ ဘယေ ဝါ ဥပ္ပန္နေ တဿ တိကိစ္ဆနသမတ္ထံ ဌာနုပ္ပတ္တိကာရဏံ၊ တတ္ထ ကုသလောတိ အတ္ထော။ ခီဏာသဝေါ ဟိ သဗ္ဗသော အဝိဇ္ဇာယ ပဟီနတ္တာ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တော ဧတေသု အာယာဒီသု ကုသလောတိ။ ဧဝံ အသေခဿ ကောသလ္လံ ဧကဒေသေန ဝိဘာဝေတွာ ပုန အနဝသေသတော ဒဿေန္တော ‘‘မဟတာ ကောသလ္လေန သမန္နာဂတော’’တိ အာဟ။

ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခဿ အသေခဿ သတောကာရိတာယ အညံ ပယောဇနံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထ’’န္တိ။ ဣဒါနိ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌံ သေခါသေခပဋိပဒံ နိဂမေန္တော ‘‘ဣမာ ဒွေ စရိယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗောဇ္ဈန္တိ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗံ။ တံ စတုဗ္ဗိဓန္တိ တံ ဗောဇ္ဈံ စတုဗ္ဗိဓံ၊ စတုသစ္စဘာဝတော။ ဧဝံ ဇာနာတီတိ ဧဝံ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန ယော ဇာနာတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ အသေခေါ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တော နိပ္ပရိယာယေန ‘‘သတော အဘိက္ကမတီ’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စတီတိ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဣဓာပိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဝိစယာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧတ္တာဝတာ ¶ စ မဟာထေရော ဝိစယဟာရံ ဝိဘဇန္တော အဇိတသုတ္တဝသေန (သု။ နိ။ ၁၀၃ အာဒယော၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာ ၅၇ အာဒယော၊ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁ အာဒယော) ပုစ္ဆာဝိစယံ ဝိဿဇ္ဇနဝိစယဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သုတ္တန္တရေသုပိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဝိစယာနံ နယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ ဝိဿဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ဧဝန္တိ ဣမိနာ နယေန။ ပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ပုစ္ဆာ ကာတဗ္ဗာ၊ အာစိက္ခိတဗ္ဗာ ဝါ၊ ဝိဝေစေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝိဿဇ္ဇိတန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သုတ္တဿ စာတိအာဒိ အနုဂီတိဝိစယနိဒဿနံ။ အနုဂီတိ အတ္ထတော ¶ စ ဗျဉ္ဇနတော စ သမာနေတဗ္ဗာတိ သုတ္တန္တရဒေသနာသင်္ခါတာ အနုဂီတိ အတ္ထတော ဗျဉ္ဇနတော စ သံဝဏ္ဏိယမာနေန သုတ္တေန သမာနာ သဒိသီ ကာတဗ္ဗာ၊ တသ္မိံ ဝါ သုတ္တေ သမ္မာ အာနေတဗ္ဗာ။ အတ္ထာပဂတန္တိ အတ္ထတော အပေတံ၊ အသမ္ဗန္ဓတ္ထံ ဝါ ဒသဒါဠိမာဒိဝစနံ ဝိယ။ တေနေဝါဟ ‘‘သမ္ဖပ္ပလာပံ ဘဝတီ’’တိ။ ဧတေန အတ္ထဿ သမာနေတဗ္ဗတာယ ကာရဏမာဟ။ ဒုန္နိက္ခိတ္တဿာတိ အသမ္မာဝုတ္တဿ။ ဒုန္နယောတိ ဒုက္ခေန နေတဗ္ဗော၊ နေတုံ ဝါ အသက္ကုဏေယျော။ ဗျဉ္ဇနုပေတန္တိ သဘာဝနိရုတ္တိသမုပေတံ။

ဧဝံ အနုဂီတိဝိစယံ ဒဿေတွာ နိဒ္ဒေသဝါရေ ‘‘သုတ္တဿ ယော ပဝိစယော’’တိ သံခိတ္တေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဘဇိတုံ ‘‘သုတ္တဉ္စ ပဝိစိနိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ တဿ ဝိစိနနာကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ကိံ ဣဒံ သုတ္တံ အာဟစ္စဝစန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာဟစ္စဝစနန္တိ ဘဂဝတော ဌာနကရဏာနိ အာဟစ္စ အဘိဟန္တွာ ပဝတ္တဝစနံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန သာမံ ဒေသိတသုတ္တန္တိ အတ္ထော။ အနုသန္ဓိဝစနန္တိ သာဝကဘာသိတံ။ တဉှိ ဘဂဝတော ဝစနံ အနုသန္ဓေတွာ ပဝတ္တနတော ‘‘အနုသန္ဓိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ။ နီတတ္ထန္တိ ယထာရုတဝသေန ဉာတဗ္ဗတ္ထံ။ နေယျတ္ထန္တိ နိဒ္ဓါရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထံ။ သံကိလေသဘာဂိယန္တိအာဒီနံ ပဒါနံ အတ္ထော ပဋ္ဌာနဝါရဝဏ္ဏနာယံ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝတော ဒေသနာ သောဠသဝိဓေ သာသနပဋ္ဌာနေ ဧကံ ဘာဂံ အဘဇန္တီ နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ သောပိ နယော ဝိစေတဗ္ဗဘာဝေန ဣဓ နိက္ခိတ္တော။

ကုဟိံ ဣမဿ သုတ္တဿာတိ ဣမဿ သုတ္တဿ ကသ္မိံ ပဒေသေ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု။ သဗ္ဗာနိ သစ္စာနိ ပဿိတဗ္ဗာနီတိ ဒုက္ခသစ္စံ သုတ္တဿ ‘‘ကုဟိံ ကသ္မိံ ပဒေသေ ကသ္မိံ ဝါ ပဒေ ပဿိတဗ္ဗံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝိစေတုံ၊ သမုဒယသစ္စံ နိရောဓသစ္စံ မဂ္ဂသစ္စံ ကုဟိံ ပဿိတဗ္ဗံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝိစေတု’’န္တိ ဧဝံ သဗ္ဗာနိ သစ္စာနိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဝိစေတဗ္ဗာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေတိ ဧဝံ သုတ္တံ ပဝိစေတဗ္ဗန္တိ အာဒိတော မဇ္ဈတော ပရိယောသာနတော ¶ စ ဧဝံ ဣမိနာ ပုစ္ဆာဝိစယာဒိနယေန သုတ္တံ ပဝိစိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနပုဗ္ဗာပရာနုဂီတိဝိစယာ ပါဠိယံ သရူပေနေဝ ဒဿိတာ။ အဿာဒါဒိဝိစယော ပန သစ္စနိဒ္ဓါရဏမုခေန နယတော ဒဿိတော၊ သော နိဒ္ဒေသဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဗ္ဗိစယေနေဝ စ ပဒဝိစယော သိဒ္ဓါတိ။

ဝိစယဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ယုတ္တိဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၁၈။ တတ္ထ ¶ ကတမော ယုတ္တိဟာရောတိအာဒိ ယုတ္တိဟာရဝိဘင်္ဂေါ။ တတ္ထ ကိံ ယောဇယတီတိ ယုတ္တိဟာရဿ ဝိသယံ ပုစ္ဆတိ။ ကော ပနေတဿ ဝိသယော? အတထာကာရေန ဂယှမာနာ သုတ္တတ္ထာ ဝိသယော၊ တေ ဟိ တေန သာတိသယံ ယာထာဝတော ယုတ္တိနိဒ္ဓါရဏေန ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဣတရေသုပိ အယံ ဟာရော ဣစ္ဆိတော ဧဝ။ တံ ပန ဘူတကထနမတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပနာယံ ယုတ္တိဂဝေသနာ နာမ န မဟာပဒေသေန ဝိနာ၊ တသ္မာ ယုတ္တိဟာရံ ဝိဘဇန္တော တဿ လက္ခဏံ တာဝ ဥပဒိသိတုံ ‘‘စတ္တာရော မဟာပဒေသာ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ မဟာပဒေသာတိ မဟာအပဒေသာ၊ ဗုဒ္ဓါဒယော မဟန္တေ အပဒိသိတွာ ဝုတ္တာနိ မဟာကာရဏာနီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ မဟာပဒေသာတိ မဟာဩကာသာ၊ မဟန္တာနိ ဓမ္မဿ ပတိဋ္ဌာနာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – အပဒိဿတီတိ အပဒေသော၊ ဗုဒ္ဓါ အပဒေသော ဧတဿာတိ ဗုဒ္ဓါပဒေသော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ‘‘သမ္မုခါ မေတံ ဘဂဝတော သုတ’’န္တိအာဒိနာ ကေနစိ အာဘတဿ ဂန္ထဿ ဓမ္မောတိ ဝါ အဓမ္မောတိ ဝါ ဝိနိစ္ဆယနေ ကာရဏံ။ ကိံ ပန တန္တိ? တဿ တထာ အာဘတဿ သုတ္တောတရဏာဒိ ဧဝ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ စတ္တာရောတိ? အပဒိသိတပ္ပဘေဒတော။ ဓမ္မဿ ဟိ ဒွေ သမ္ပဒါယော ဘဂဝါ သာဝကာ စ။ တေသု သာဝကာ သင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလဝသေန တိဝိဓာ။ ‘‘ဧဝမမုမှာ မယာယံ ဓမ္မော ပဋိဂ္ဂဟိတော’’တိ အပဒိသိတဗ္ဗာနံ ဘေဒေန စတ္တာရော။ တေနာဟ – ‘‘ဗုဒ္ဓါပဒေသော…ပေ… ဧကတ္ထေရာပဒေသော’’တိ။ တာနိ ပဒဗျဉ္ဇနာနီတိ ကေနစိ အာဘတသုတ္တဿ ပဒါနိ ဗျဉ္ဇနာနိ စ၊ အတ္ထပဒါနိ စေဝ ဗျဉ္ဇနပဒါနိ စာတိ အတ္ထော။ သံဝဏ္ဏကေန ဝါ သံဝဏ္ဏနာဝသေန အာဟရိယမာနာနိ ¶ ပဒဗျဉ္ဇနာနိ။ သုတ္တေ ဩတာရယိတဗ္ဗာနီတိ သုတ္တေ အနုပ္ပဝေသိတဗ္ဗာနိ။ သန္ဒဿယိတဗ္ဗာနီတိ သံသန္ဒေတဗ္ဗာနိ။ ဥပနိက္ခိပိတဗ္ဗာနီတိ ပက္ခိပိတဗ္ဗာနိ။

သုတ္တာဒီနိ ဒဿေတုံ ‘‘ကတမသ္မိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဘဂဝတော ဝစနံ ဧကဂါထာမတ္တမ္ပိ သစ္စဝိနိမုတ္တံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ သုတ္တေတိ ပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘စတူသု အရိယသစ္စေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန တီဏိ ပိဋကာနိ သုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဣမိနာ နေတ္တိဝစနေန အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ စေဝ သမေတိ စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယာဝဒေဝ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာ ဘဂဝတော ¶ ဒေသနာ၊ သာ ဧကန္တေန ရာဂါဒိကိလေသဝူပသမံ ဝဒတီတိ ဝိနယေတိပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ရာဂဝိနယေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိနယောတိ ဟိ ကာရဏံ ရာဂါဒိဝူပသမနိမိတ္တံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ ယထာဟ –

‘‘ယေ ခေါ တွံ၊ ဂေါတမိ၊ ဓမ္မေ ဇာနေယျာသိ၊ ဣမေ ဓမ္မာ သရာဂါယ သံဝတ္တန္တိ နော ဝိရာဂါယ၊ သညောဂါယ သံဝတ္တန္တိ နော ဝိသညောဂါယ၊ အာစယာယ သံဝတ္တန္တိ နော အပစယာယ၊ မဟိစ္ဆတာယ သံဝတ္တန္တိ နော အပ္ပိစ္ဆတာယ၊ အသန္တုဋ္ဌိယာ သံဝတ္တန္တိ နော သန္တုဋ္ဌိယာ၊ သင်္ဂဏိကာယ သံဝတ္တန္တိ နော ပဝိဝေကာယ၊ ကောသဇ္ဇာယ သံဝတ္တန္တိ နော ဝီရိယာရမ္ဘာယ၊ ဒုဗ္ဘရတာယ သံဝတ္တန္တိ နော သုဘရတာယ၊ ဧကံသေန ဂေါတမိ ဓာရေယျာသိ ‘နေသော ဓမ္မော၊ နေသော ဝိနယော၊ နေတံ သတ္ထုသာသန’န္တိ။ ယေ စ ခေါ တွံ၊ ဂေါတမိ၊ ဓမ္မေ ဇာနေယျာသိ ဣမေ ဓမ္မာ ဝိရာဂါယ သံဝတ္တန္တိ နော သရာဂါယ၊ ဝိသညောဂါယ သံဝတ္တန္တိ နော သညောဂါယ၊ အပစယာယ သံဝတ္တန္တိ နော အာစယာယ၊ အပ္ပိစ္ဆတာယ သံဝတ္တန္တိ နော မဟိစ္ဆတာယ၊ သန္တုဋ္ဌိယာ သံဝတ္တန္တိ နော အသန္တုဋ္ဌိယာ ပဝိဝေကာယ သံဝတ္တန္တိ နော သင်္ဂဏိကာယ၊ ဝီရိယာရမ္ဘာယ သံဝတ္တန္တိ နော ကောသဇ္ဇာယ၊ သုဘရတာယ သံဝတ္တန္တိ နော ဒုဗ္ဘရတာယ၊ ဧကံသေန ဂေါတမိ ဓာရေယျာသိ ‘ဧသော ဓမ္မော၊ ဧသော ဝိနယော၊ ဧတံ သတ္ထုသာသန’’’န္တိ (စူဠဝ။ ၄၀၆)။

ဓမ္မတာယန္တိပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဟိ ဌိတာဝ သာ ဓာတု ဓမ္မဋ္ဌိတတာ ဓမ္မနိယာမတာတိ (အ။ နိ။ ၃။၁၃၇) ဝုတ္တော။ ‘‘ဓမ္မတာယံ ¶ ဥပနိက္ခိပိတဗ္ဗာနီ’’တိ ဣဒံ ပါဠိယံ နတ္ထိ၊ အတ္ထဒဿနဝသေန ပန ဣဓ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ပဝတ္တိံ နိဝတ္တိံ တဒုပါယဉ္စ ဗာဓကာဒိဘာဝေ နိယတံ ပရိဒီပေန္တော သုတ္တေ ဩတရတိ နာမ။ ဧကန္တေန ရာဂါဒိကိလေသဝိနယံ ဝဒန္တော ဝိနယေ သန္ဒိဿတိ နာမ။ တထာ သဿတံ ဥစ္ဆေဒဉ္စ ဝဇ္ဇေတွာ ဧကတ္တနယာဒိပရိဒီပနေန သဘာဝဓမ္မာနံ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော ဓမ္မတံ န ဝိလောမေတိ နာမ။

ဧဝံဝိဓော စ ကာမာသဝါဒိကံ အာသဝံ န ဥပ္ပာဒေတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယဒိ စတူသု အရိယသစ္စေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ နနု စ အနုလောမတော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ပဝတ္တိ၊ ပဋိလောမတော နိဝတ္တီတိ သော စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ အနုပဝိဋ္ဌော ကသ္မာ ဣဓ ဝိသုံ ဂဟိတောတိ? သစ္စမေတံ။ ဣဓ ပန ဝိသုံ ဂဟဏံ ဓမ္မာနံ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိဒဿနေန အနိစ္စပစ္စယလက္ခဏံ အသမတ္ထပစ္စယလက္ခဏံ နိရီဟပစ္စယလက္ခဏဉ္စ ဝိဘာဝေတွာ တေသံ ဥဒယဝန္တတာ တတော ဧဝ ဝယဝန္တတာ တဒုဘယေန ¶ အနိစ္စတာ ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠနေန ဒုက္ခတာ အနတ္တတာတိ တိလက္ခဏသမာယောဂပရိဒီပနီ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတကုမတိဝိဒ္ဓံသနီ အနညသာဓာရဏာ သာသနသမ္ပတ္တိ ပကာသိတာ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ။

ဧတ္ထ စ သုတ္တံ သုတ္တာနုလောမံ အာစရိယဝါဒေါ အတ္တနောမတီတိ ဣဒံ စတုက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – တတ္ထ သုတ္တံ နာမ တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှာနိ တီဏိ ပိဋကာနိ။ သုတ္တာနုလောမံ နာမ မဟာပဒေသာ၊ ယံ ‘‘အနုလောမကပ္ပိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာစရိယဝါဒေါ နာမ အဋ္ဌကထာ။ အတ္တနောမတိ နာမ နယဂ္ဂါဟေန အနုဗုဒ္ဓိယာ အတ္တနော ပဋိဘာနံ။ တတ္ထ သုတ္တံ အပ္ပဋိဗာဟိယံ၊ တံ ပဋိဗာဟန္တေန သတ္ထာဝ ပဋိဗာဟိတော ဟောတိ။ အနုလောမကပ္ပိယံ ပန သုတ္တေန သမေန္တမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ န ဣတရံ။ အာစရိယဝါဒေါပိ သုတ္တေန သမေန္တော ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗော၊ န ဣတရော။ တထာ အတ္တနောမတိ၊ သာ ပန သဗ္ဗဒုဗ္ဗလာတိ။

ဣဒါနိ ယဒတ္ထံ ဣဓ စတ္တာရော မဟာပဒေသာ အာဘတာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘စတူဟိ မဟာပဒေသေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယံ ယန္တိ ယံ ယံ အတ္ထဇာတဉ္စ ဓမ္မဇာတဉ္စ။ ယုဇ္ဇတီတိ ယထာဝုတ္တေဟိ စတူဟိ မဟာပဒေသေဟိ ယုဇ္ဇတိ။ ယေန ယေနာတိ ယေန ယေန ကာရဏေန။ ယထာ ယထာတိ ယေန ယေန ပကာရေန။ တံ တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ သံဝဏ္ဏိယမာနေ သုတ္တေ အာဘတေန ကာရဏေန ပသင်္ဂေန ပကာရေန စ သုတ္တတော ဥဒ္ဓရိတွာ သံဝဏ္ဏနာဝသေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ¶ အတ္ထော။ တေန စတုမဟာပဒေသာဝိရုဒ္ဓါယ ယုတ္တိယာ သုတ္တတော အတ္ထေ နိဒ္ဓါရေတွာ ယုတ္တိဟာရယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။

၁၉။ ဣဒါနိ တံ ယုတ္တိနိဒ္ဓါရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဉှံ ပုစ္ဆိတေနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကတိ ပဒါနီတိ ကိတ္တကာနိ ပဒါနိ။ ပရိယောဂါဟိတဗ္ဗန္တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိစေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယတ္တကာနိ ပဒါနိ ယထာဓိပ္ပေတံ အတ္ထံ အဘိဝဒန္တိ၊ တတ္တကာနိ ပဒါနိ တဒတ္ထဿေကဿ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတတ္တာ ‘‘ဧကော ပဉှော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တာနိ ပန ဧကဂါထာယံ ယဒိ ဝါ သဗ္ဗာနိ ပဒါနိ ယာဝ ယဒိ ဝါ ဧကံ ပဒံ ဧကံ အတ္ထံ အဘိဝဒတိ၊ ဧကောယေဝ သော ပဉှောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ယဒိ သဗ္ဗာနီ’’တိအာဒိနာ။ တန္တိ တံ ပဉှံ။ အညာတဗ္ဗန္တိ အာဇာနိတဗ္ဗံ။ ကိံ ဣမေ ဓမ္မာတိအာဒိ အာဇာနနာကာရဒဿနံ။ တတ္ထ ဓမ္မာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မာ။ နာနတ္ထာတိ နာနာ အတ္ထာ။

ပုစ္ဆာဂါထာယံ အယံ ပဒတ္ထော – ကေနဿုဗ္ဘာဟတော လောကောတိ အယံ သတ္တလောကော စောရော ဝိယ စောရဃာတကေန ¶ ကေန အဘိဟတော ဝဓီယတီတိ အတ္ထော။ ကေနဿု ပရိဝါရိတောတိ မာလုဝလတာယ ဝိယ နိဿိတရုက္ခော ကေန လောကော အဇ္ဈောတ္ထဋော။ ကေန သလ္လေန ဩတိဏ္ဏောတိ ကေန ဝိသပီတခုရပ္ပေန ဝိယ သရီရဗ္ဘန္တရနိမုဂ္ဂေန သလ္လေန အနုပဝိဋ္ဌော။ ကိဿ ဓူပါယိတောတိ ကိဿ ကေန ကာရဏေန ဓူပါယိတော သန္တာပိတော လောကော။ သဒါတိ ပဒံ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေတိ စတ္တာရိ ပဒါနိ။ ပဉှသဒ္ဒါပေက္ခာယ ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။ ‘‘ဝိဿဇ္ဇေတီ’’တိ ဧတေန ဝိဿဇ္ဇနတော တယော ပဉှာတိ ဉာယတီတိ ဒဿေတိ။

၂၀။ တတ္ထာတိ ဝိဿဇ္ဇနဂါထာယံ ဒုတိယပါဒေ ဝုတ္တာ ဇရာ စ ပဌမပါဒေ ဝုတ္တံ မရဏဉ္စာတိ ဣမာနိ ဒွေ သင်္ခတဿ ပဉ္စက္ခန္ဓဿ ‘‘သင်္ခတော’’တိ လက္ခီယတိ ဧတေဟီတိ သင်္ခတလက္ခဏာနိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ခတဿ သင်္ခတလက္ခဏာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ဥပ္ပာဒေါ ပညာယတိ၊ ဝယော ပညာယတိ၊ ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၄၇၊ ကထာ။ ၂၁၄)။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဇရာယံ ဌိတဿ အညထတ္တံ၊ မရဏံ ဝယော’’တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဌိတဿ အညထတ္တ’’န္တိ ဧတေန ခန္ဓပ္ပဗန္ဓဿ ပုဗ္ဗာပရဝိသေသော ဣဓ ဇရာ၊ န ခဏဋ္ဌိတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘မရဏံ ဝယော’’တိ ဣမိနာ စ ‘‘တိဿော မတော၊ ဖုဿော ¶ မတော’’တိ ဧဝံ လောကေ ဝုတ္တံ သမ္မုတိမရဏံ ဒဿေတိ၊ န ခဏိကမရဏံ၊ သမုစ္ဆေဒမရဏံ ဝါ။

ဣဒါနိ ‘‘တေ တယော ပဉှာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ယုတ္တိဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဇရာယ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယေဘုယျေန ဇိဏ္ဏဿ မရဏဒဿနတော ဇရာမရဏာနံ နာနတ္တံ အသမ္ပဋိစ္ဆမာနံ ပတိ တေသံ နာနတ္တဒဿနတ္ထံ ‘‘ဂဗ္ဘဂတာပိ ဟိ မီယန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာဓိပ္ပေတဇရာဝိရဟိတဿ မရဏဿ ဒဿနတော အညာ ဇရာ အညံ မရဏန္တိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘န စ တေ ဇိဏ္ဏာ ဘဝန္တီ’’တိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော? ကေဝလဿ မရဏဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ အညာဝ ဇရာ အညံ မရဏံ၊ ယထာ တံ ဒေဝါနန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘အတ္ထိ စ ဒေဝါန’’န္တိအာဒိနာ။ အနုတ္တရိမနုဿဓမ္မေန စ တိကိစ္ဆနေန သက္ကာ ဇရာယ ပဋိကာရံ ကာတုံ၊ န တထာ မရဏဿာတိ ဧဝမ္ပိ ဇရာမရဏာနံ အတ္ထတော နာနတ္တံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘သက္ကတေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သက္ကတေတိ သကျတေ၊ သက္ကာတိ အတ္ထော။ ပဋိကမ္မန္တိ ပဋိကရဏံ။ နနု စ မရဏဿာပိ ပဋိကာရံ ကာတုံ သက္ကာ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝနာယ ဝသိဘာဝေ သတီတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ – ‘‘အညတြေဝ ဣဒ္ဓိမန္တာနံ ဣဒ္ဓိဝိသယာ’’တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယဿ ကဿစိ၊ အာနန္ဒ၊ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ ယာနီကတာ ဝတ္ထုကတာ ¶ အနုဋ္ဌိတာ ပရိစိတာ သုသမာရဒ္ဓါ၊ သော အာကင်္ခမာနော ကပ္ပံ ဝါ တိဋ္ဌေယျ ကပ္ပာဝသေသံ ဝါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၆၆၊ ၁၈၂၊ သံ။ နိ။ ၅။၈၂၂၊ ကထာ။ ၆၂၃၊ ဥဒါ။ ၅၁)။

ကော ပနေတ္ထ ကပ္ပော၊ ကော ဝါ ကပ္ပာဝသေသောတိ? ကပ္ပောတိ အာယုကပ္ပော၊ ယသ္မိံ တသ္မိဉှိ ကာလေ ယံ မနုဿာနံ အာယုပ္ပမာဏံ၊ တံ ပရိပုဏ္ဏံ ကရောန္တော ကပ္ပံ တိဋ္ဌတိ နာမ။ ‘‘အပ္ပံ ဝါ ဘိယျော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၇၊ အ။ နိ။ ၇။၇၄) ဝုတ္တံ ပန ဝဿသတာဒိတော အတိရေကံ တိဋ္ဌန္တော ကပ္ပာဝသေသံ တိဋ္ဌတိ နာမ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဣဒ္ဓိမန္တော စေတောဝသိပ္ပတ္တာ ခီဏာသဝါ လောကဟိတတ္ထံ တထာ န တိဋ္ဌန္တီတိ? ခန္ဓသင်္ခါတဿ ဒုက္ခဘာရဿ ပရိညာတတ္တာ အနုဿုက္ကတာယ စ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓသဗ္ဗုဿုက္ကာ ဟိ တေ ဥတ္တမပုရိသာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဓမ္မသေနာပတိနာ –

‘‘နာဘိနန္ဒာမိ မရဏံ၊ နာဘိကင်္ခါမိ ဇီဝိတံ၊

ကာလဉ္စ ပဋိကင်္ခါမိ၊ ဝေတနံ ဘတကော ယထာ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၆၅၄၊ မိ။ ပ။ ၂။၂။၄)၊

ယထာ ¶ ဇရာမရဏာနံ အညမညံ အတ္ထတော နာနတ္တံ၊ ဧဝံ တေဟိ တဏှာယ စ နာနတ္တေ ဒဿိတေ ‘‘တယော ပဉှာ’’တိ ဣဒံ သိဇ္ဈတီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ယသ္မာ တဏှာယ အဘာဝေပိ သတိ ဇရာမရဏံ လဗ္ဘတိ ခီဏာသဝသန္တာနေ၊ တသ္မာ အညံ ဇရာမရဏံ အညာ တဏှာတိ ဣမမတ္ထမာဟ ‘‘ဒိဿန္တိ ဝီတရာဂါ ဇီရန္တာပိ မီယန္တာပီ’’တိ။ နနု စ တဏှာပိ ဇီရဏဘိဇ္ဇနသဘာဝါတိ? သစ္စံ၊ န ဣဒံ ဇရာမရဏံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ‘‘ယဒိ စာ’’တိအာဒိနာ ဇရာမရဏတော တဏှာယ အနညတ္တေ ဒေါသံ ဒဿေတိ။ ယောဗ္ဗနဋ္ဌာပိ ဝိဂတတဏှာ သိယုံ၊ န ဣဒံ ယုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဇရာမရဏမ္ပိ သိယာ ဒုက္ခဿ သမုဒယော တဏှာယ အနညတ္တေ သတီတိ အဓိပ္ပာယော။ န စ သိယာ တဏှာ ဒုက္ခဿ သမုဒယော ဇရာမရဏတော အနညတ္တေ သတီတိ ဘာဝေါ။ န ဟိ ဇရာမရဏံ ဒုက္ခဿ သမုဒယော၊ တဏှာ ဒုက္ခဿ သမုဒယော၊ တသ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဧတေသမတ္ထတော နာနတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ စ တဏှာ မဂ္ဂဝဇ္ဈာ၊ ဧဝံ ဇရာမရဏမ္ပိ သိယာ မဂ္ဂဝဇ္ဈံ တဏှာယ အနညတ္တေ သတိ။ ယထာ စ ဇရာမရဏံ န မဂ္ဂဝဇ္ဈံ၊ တထာ တဏှာပိ သိယာတိ အယမ္ပိ နယော ဝုတ္တော ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမာယ ယုတ္တိယာတိ ¶ ဣမာယ ယထာဝုတ္တာယ ဥပပတ္တိယာ။ အညမညေဟီတိ အညာဟိ အညာဟိ ကာရဏူပပတ္တီဟိ အတ္ထတော စေ အညတ္တံ၊ တဒညမ္ပိ ဗျဉ္ဇနတော ဂဝေသိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

ဣမေသံ ဓမ္မာနံ အတ္ထတော ဧကတ္တန္တိ ဣမမေဝတ္ထံ ‘‘န ဟိ ယုဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ တဏှာယ အဓိပ္ပာယေ အပရိပူရမာနေတိ ဣစ္ဆိတာလာဘမာဟ။ တေန ဣစ္ဆာတဏှာနံ အတ္ထတော ဧကတ္တံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။ ဧတေန န ဟိ ယုဇ္ဇတိ ဣစ္ဆာယ စ တဏှာယ စ အတ္ထတော အညတ္တန္တိ။ ယထာ ဣဒံ ဝစနံ သမတ္ထနံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဣစ္ဆာဝိပရိယာယေ အာဃာတဝတ္ထူသု ကောဓော စ ဥပနာဟော စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣဒမ္ပိ သမတ္ထနံ ဟောတိ၊ န တထာ ဇရာမရဏဝိပရိယာယေတိ ဇရာမရဏတဏှာနံ အတ္ထတော အညတ္တမ္ပိ သမတ္ထိတံ ဟောတီတိ ဧတမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ဣမာယ ယုတ္တိယာ’’တိအာဒိနာ။

ယဒိ ဣစ္ဆာတဏှာနံ အတ္ထတော အနညတ္တံ၊ အထ ကသ္မာ ဘဂဝတာ ဣမိဿာ ဂါထာယ ဒွိဓာ ဝုတ္တာတိ? တတ္ထ ပရိဟာရမာဟ ‘‘ယံ ပနိဒ’’န္တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ယန္တိ ကိရိယာပရာမသနံ။ အဘိလပိတန္တိ ဝုတ္တံ ယံ ဣဒံ အဘိလပနံ ¶ ၊ ဣဒံ ဗာဟိရာနံ ရူပါဒီနံ ဝတ္ထူနံ အာရမ္မဏဝသေန၊ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဝါ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒွီဟိ ဓမ္မေဟီတိ ဒွီဟိ ပကတီဟိ။ ကာ ပန တာ ပကတိယောတိ? အပ္ပတ္တဿ ဝိသယဿ ဧသနဝသေန ဣစ္ဆာ၊ ပတ္တဿ အပ္ပတ္တဿ ဝါ ပါတုကာမတာဝသေန တဏှာ၊ အယမေတာသံ ဝိသေသော။ ယဒိပိ ဧဝံ၊ တထာပိ သဗ္ဗာ တဏှာ ရူပါဒိဝိသယံ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ ဂဟဏေန ဧကသဘာဝါ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗာ ဟိ တဏှာ အဇ္ဈောသာနလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏာ’’တိ အာဟ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဥပမာယ ပကာသေန္တော ‘‘သဗ္ဗော အဂ္ဂီ’’တိအာဒိမာဟ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

အယံ ပန န ကေဝလံ တဏှာ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိဝိသေသေန ဒွီဟိ ဧဝ နာမေဟိ ဝုတ္တာ၊ အထ ခေါ အနေကေဟိပိ ပရိယာယေဟီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဣစ္ဆာဣတိပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ဣစ္ဆန္တိ တာယ အာရမ္မဏာနီတိ ဣစ္ဆာ။ တဏှာယနဋ္ဌေန တဏှာ။ ပီဠာဇနနတော ဒုရုဒ္ဓါရဏတော စ ဝိသပီတံ သလ္လံ ဝိယာတိ သလ္လံ။ သန္တာပနဋ္ဌေန ဓူပါယနာ။ အာကဍ္ဎနဋ္ဌေန သီဃသောတာ သရိတာ ဝိယာတိ သရိတာ၊ အလ္လဋ္ဌေန ဝါ သရိတာ၊ ‘‘သရိတာနိ သိနေဟိတာနိ စ၊ သောမနဿာနိ ဘဝန္တိ ဇန္တုနော’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၄၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ အလ္လာနိ စေဝ သိနိဒ္ဓါနိ စာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ဝိသတ္တိကာတိ ဝိသတာတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသဋာတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသမာတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသာလာတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသက္ကတီတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသံဝါဒိကာတိ ဝိသတ္တိကာ ¶ ။ ဝိသံဟရတီတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသမူလာတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသဖလာတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသပရိဘောဂါတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသတာ ဝါ ပန သာ တဏှာ ရူပေ သဒ္ဒေ ဂန္ဓေ ရသေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဓမ္မေ ကုလေ ဂဏေ ဝိသတာ ဝိတ္ထတာတိ ဝိသတ္တိကာ။

သိနေဟနဝသေန သိနေဟော။ နာနာဂတီသု ကိလမထုပ္ပာဒနေန ကိလမထော။ ပလိဝေဌနဋ္ဌေန လတာ ဝိယာတိ လတာ။ ‘‘လတာ ဥပ္ပဇ္ဇ တိဋ္ဌတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၄၀) ဟိ ဝုတ္တံ။ မမန္တိ မညနဝသေန မညနာ။ ဒူရဂတမ္ပိ အာကဍ္ဎိတွာ ဗန္ဓနဋ္ဌေန ဗန္ဓော။ အာသီသနဋ္ဌေန အာသာ။ အာရမ္မဏရသံ ပါတုကာမတာဝသေန ပိပါသာ။ အဘိနန္ဒနဋ္ဌေန အဘိနန္ဒနာ။ ဣတီတိ ဧဝံ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိဝိသေသေန အနေကေဟိ နာမေဟိ ဂယှမာနာပိ သဗ္ဗာ တဏှာ အဇ္ဈောသာနလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏာတိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ နိဂမေတိ။

ပုန ¶ တဏှာယ အနေကေဟိ နာမေဟိ ဂဟိတဘာဝမေဝ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိနာ ဥပစယေန ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဝေဝစနေတိ ဝေဝစနဟာရဝိဘင်္ဂေ။ ‘‘အာသာ စ ပိဟာ’’တိ ဂါထာယ (နေတ္တိ။ ၃၇၊ ပေဋကော။ ၁၁) အတ္ထံ တတ္ထေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ အဝိဂတရာဂဿာတိအာဒီသု ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ၊ ဆန္ဒနဋ္ဌေန ဆန္ဒော၊ ပိယာယနဋ္ဌေန ပေမံ၊ ပရိဒဟနဋ္ဌေန ပရိဒါဟောတိ တဏှာဝ ဝုတ္တာ။ တေနေဝါဟ – ‘‘တဏှာယေတံ ဝေဝစန’’န္တိ။ ဧဝံ ယုဇ္ဇတီတိ ဧဝံ ဣစ္ဆာတဏှာနံ အတ္ထတော အနညတ္တာ ‘‘တယော ပဉှာ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ယုဇ္ဇတိ ယုတ္တိယာ သင်္ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။

၂၁။ ဧဝံ ‘‘ကေနဿုဗ္ဘာဟတော လောကော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၆၆) ဂါထာယ ‘‘တယော ပဉှာ’’တိ ပဉှတ္တယဘာဝေ ယုတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အညေဟိ ပကာရေဟိ ယုတ္တိဂဝေသနံ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗော ဒုက္ခူပစာရော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒုက္ခူပစာရောတိ ဒုက္ခပ္ပဝတ္တိ။ ကာမတဏှာသင်္ခါရမူလကောတိ ကာမတဏှာပစ္စယသင်္ခါရဟေတုကောတိ ယုဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယော။ နိဗ္ဗိဒူပစာရောတိ နိဗ္ဗိဒါပဝတ္တိ ကာမာနံ ဝိပရိဏာမညထာဘာဝါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ အနဘိရတိ ဉာဏနိဗ္ဗိဒါ စ။ ကာမတဏှာပရိက္ခာရမူလကောတိ ကာမတဏှာယ ပရိက္ခာရဘူတဝတ္ထုကာမဟေတုကော။ တတ္ထ အနဘိရတိသင်္ခါတာ နိဗ္ဗိဒါ ကာမတဏှာပရိက္ခာရမူလိကာ၊ န ဉာဏနိဗ္ဗိဒါတိ သဗ္ဗော နိဗ္ဗိဒူပစာရော ကာမတဏှာပရိက္ခာရမူလကောတိ န ပန ယုဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ။ ဣမာယ ယုတ္တိယာတိ နယံ ဒဿေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ပဉှတ္တယဘာဝေ ယုတ္တိ ဝုတ္တာ၊ ယထာ စ ဒုက္ခူပစာရနိဗ္ဗိဒူပစာရေသု၊ ဧဝံ ဣမာယ ယုတ္တိယာ ဣမိနာ ယောဂေန နယေန အညမညေဟိ ကာရဏေဟိ တံတံပါဠိပ္ပဒေသေ အနုရူပေဟိ အညထာ အညေဟိ ဟေတူဟိ ယုတ္တိ ဂဝေသိတဗ္ဗာတိ။

ဣဒါနိ ¶ တံ နယဒဿနံ သံခိတ္တန္တိ ဝိတ္ထာရတော ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟိ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ရာဂဒေါသမောဟစရိတာနံ ယထာက္ကမံ အသုဘမေတ္တာပစ္စယာကာရကထာ ရာဂါဒိဝိနယနတော သပ္ပာယာတိ အယံ သာသနယုတ္တိ။ ဧဝမဝဋ္ဌိတေ ယဒိ ရာဂစရိတဿ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိံ ဒေသေယျ၊ သာ ဒေသနာ န ယုဇ္ဇတိ အသပ္ပာယဘာဝတော။ တထာ သုခါပဋိပဒါဒယောတိ။ နနု စ သုခါပဋိပဒါဒယော ပဋိပတ္တိယာ သမ္ဘဝန္တိ၊ န ဒေသနာယာတိ? သစ္စမေတံ၊ ဣဓ ပန ရာဂစရိတောတိ တိဗ္ဗကိလေသော ရာဂစရိတောတိ အဓိပ္ပေတော။ တဿ ဒုက္ခာယ ပဋိပဒါယ ဘာဝနာ ¶ သမိဇ္ဈတိ။ ယဿ စ ဒုက္ခာယ ပဋိပဒါယ ဘာဝနာ သမိဇ္ဈတိ၊ တဿ ဂရုတရာ အသုဘဒေသနာ သပ္ပာယာ၊ ယဿ ဂရုတရာ အသုဘဒေသနာ သပ္ပာယာ၊ န တဿ မန္ဒကိလေသဿ ဝိယ လဟုကတရာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘သုခံ ဝါ ပဋိပဒံ…ပေ… ဒေသေယျ န ယုဇ္ဇတိ ဒေသနာ’’တိ။ ဣမိနာ နယေန သေသပဒေသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ အယုတ္တပရိဟာရေန ယုတ္တိသမဓိဂမောတိ ယုတ္တိဝိစာရဏာယ အယုတ္တိပိ ဂဝေသိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ယဒိ ဟိ…ပေ… န ယုဇ္ဇတိ ဒေသနာ’’တိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ ယံ ကိဉ္စီတိအာဒိ ယုတ္တိဟာရယောဇနာယ နယဒဿနမေဝ။

တတ္ထ ဧဝန္တိ ဣမိနာ နယေန။ ယံ ကိဉ္စီတိ အညမ္ပိ ယံ ကိဉ္စိ။ အနုလောမပ္ပဟာနန္တိ ပဟာနဿ အနုရူပံ၊ ပဟာနသမတ္ထန္တိ အတ္ထော။ သုတ္တေ အနဝသေသာနံ ပဒတ္ထာနံ အနုပဒဝိစာရဏာ ဝိစယော ဟာရော၊ ဝိစယဟာရသံဝဏ္ဏနာယ နိဒ္ဓါရိတေသု အတ္ထေသု ယုတ္တိဂဝေသနံ သုကရန္တိ အာဟ – ‘‘သဗ္ဗံ တံ ဝိစယေန ဟာရေန ဝိစိနိတွာ ယုတ္တိဟာရေန ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ယာဝတိကာ ဉာဏဿ ဘူမီတိ သံဝဏ္ဏေန္တဿ အာစရိယဿ ယံ ဉာဏံ ယံ ပဋိဘာနံ၊ တဿ ယတ္တကော ဝိသယော၊ တတ္တကော ယုတ္တိဟာရဝိစာရောတိ အတ္ထော။ တံ ကိဿ ဟေတု? အနန္တနယော သမန္တဘဒ္ဒကော ဝိမဒ္ဒက္ခမော ဝိစိတ္တဒေသနော စ သဒ္ဓမ္မောတိ။

ဧဝံ နယဒဿနဝသေနေဝ ယုတ္တိဟာရယောဇနာ ဒဿိတာတိ တံ ဗြဟ္မဝိဟာရဖလသမာပတ္တိနဝါနုပုဗ္ဗသမာပတ္တိဝသိဘာဝေဟိ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘မေတ္တာဝိဟာရိဿ သတော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မေတ္တာဝိဟာရိဿာတိ မေတ္တာဝိဟာရလာဘိနော။ သတောတိ သမာနဿ၊ တထာဘူတဿာတိ အတ္ထော။ ဗျာပါဒေါတိ ပဒေါသော။ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ ဌဿတီတိ စိတ္တံ အဘိဘဝိဿတိ။ ယသ္မာ ပန ကုသလာကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ပဝတ္တိ နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနဿ အပရဘာဂေတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဌဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ယုဇ္ဇတိ ဒေသနာတိ ဗျာပါဒပဋိပက္ခတ္တာ မေတ္တာယ တာဒိသီ ကထာ န ယုတ္တာတိ အတ္ထော။ ဗျာပါဒေါ ပဟာနံ အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆတီတိ ယုဇ္ဇတိ ဒေသနာတိ ယထာဝုတ္တကာရဏတော ¶ ဧဝ အယံ ကထာ ယုတ္တာတိ။ သေသဝါရေသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အနုတ္တာနံ ဧဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။

အနိမိတ္တဝိဟာရိဿာတိ အနိစ္စာနုပဿနာမုခေန ပဋိလဒ္ဓဖလသမာပတ္တိဝိဟာရဿ။ နိမိတ္တာနုသာရီတိ သင်္ခါရနိမိတ္တာနုသာရီ။ တေန တေနေဝါတိ နိစ္စာဒီသု ¶ ယံ ယံ ပဟီနံ၊ တေန တေနေဝ နိမိတ္တေန။ အသ္မီတိ ဝိဂတန္တိ ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု ဒိဋ္ဌိမာနဝသေန ယံ အသ္မီတိ မညိတံ၊ တံ ဝိဂတံ။ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘အယမဟမသ္မီတိ န သမနုပဿာမီ’’တိ။ ဝိစိကိစ္ဆာကထံကထာသလ္လန္တိ ဝိနယကုက္ကုစ္စဿာပိ ကထံ ကထန္တိ ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော ဝိစိကိစ္ဆာပဒေန ဝိသေသိတံ။ န ယုဇ္ဇတိ ဒေသနာတိ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟာနေကဋ္ဌဘာဝတော န ယုတ္တာယံ ကထာ။

ပဌမံ ဈာနံ သမာပန္နဿာတိ ပဌမဇ္ဈာနသမင်္ဂိနော။ ကာမရာဂဗျာပါဒါ ဝိသေသာယ သံဝတ္တန္တီတိ န ယုဇ္ဇတီတိ ယသ္မာ နီဝရဏေသု အပ္ပဟီနေသု ပဌမဇ္ဈာနဿ ဥပစာရမ္ပိ န သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဂေဝ ဈာနံ၊ တသ္မာ ကာမရာဂဗျာပါဒါ ဝိသေသာယ ဒုတိယဇ္ဈာနာယ သံဝတ္တန္တီတိ န ယုတ္တာယံ ကထာ။ ယထာလဒ္ဓဿ ပန ပဌမဇ္ဈာနဿ ကာမရာဂဗျာပါဒါ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပတ္တာ ဟာနာယ သံဝတ္တန္တီတိ ယုဇ္ဇတိ ဒေသနာ ယုတ္တာ ကထာတိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဝိတက္ကသဟဂတာ သညာမနသိကာရာ နာမ သဟ ဥပစာရေန ဒုတိယဇ္ဈာနဓမ္မာ၊ အာရမ္မဏကရဏတ္ထော ဟေတ္ထ သဟဂတ-သဒ္ဒေါ။ ဟာနာယာတိ ပဌမဇ္ဈာနတော ပရိဟာနာယ။ ဝိသေသာယာတိ ဒုတိယဇ္ဈာနာယ။ ဣမိနာ နယေန တတ္ထ တတ္ထ ဟာနန္တိ၊ ဝိသေသောတိ စ ဝုတ္တဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိတက္ကဝိစာရသဟဂတာတိ ပဌမဇ္ဈာနဓမ္မာ၊ ကာမာဝစရဓမ္မာ ဧဝ ဝါ။ ဥပေက္ခာသုခသဟဂတာတိ ဥပစာရေန သဒ္ဓိံ ဒုတိယဇ္ဈာနဓမ္မာ၊ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ ဟိ ဣဓ ဥပေက္ခာတိ အဓိပ္ပေတာ။ ပီတိသုခသဟဂတာတိ သဟ ဥပစာရေန တတိယဇ္ဈာနဓမ္မာ။ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိသဟဂတာတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနဓမ္မာ။

သညူပစာရာတိ ပဋုသညာကိစ္စံ ကရောန္တာ ဧဝ ယေ ကေစိ စိတ္တုပ္ပာဒါ၊ ‘‘အာကိဉ္စညာယတနဓမ္မာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ သညာဝေဒယိတနိရောဓသဟဂတာတိ ‘‘သညာဝေဒယိတနိရောဓံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိဿာမီ’’တိ တဿ ပရိကမ္မဝသေန ပဝတ္တဓမ္မာ။ တေ ပန ယသ္မာ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယံ ဌိတေနေဝ သက္ကာ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိတုံ၊ န တတော ပရိဟီနေန၊ တသ္မာ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယာ ဟာနာယ သံဝတ္တန္တီတိ န ယုတ္တာ ကထာ။ ဝိသေသာယ သံဝတ္တန္တီတိ ပန ယုတ္တာ ကထာတိ အာဟ – ‘‘ဟာနာယ…ပေ… ဒေသနာ’’တိ။ ကလ္လတာပရိစိတန္တိ ¶ သမတ္ထဘာဝေန ပရိစိတံ၊ ယထာဝုတ္တသမာပတ္တီသု ဝသိဘာဝေန ပရိစိတန္တိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ – ‘‘အဘိနီဟာရံ ခမတီ’’တိ။ သေသံ သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝ။

အပိ ¶ စေတ္ထ အပ္ပဋိက္ကူလသညာမုခေန ကာမစ္ဆန္ဒော ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ပဋိက္ကူလသညာပတိရူပတာယ ဗျာပါဒေါ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ သမာဓိမုခေန ထိနမိဒ္ဓံ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ဝီရိယာရမ္ဘမုခေန ဥဒ္ဓစ္စံ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ သိက္ခာကာမတာမုခေန ကုက္ကုစ္စံ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ဥဘယပက္ခသန္တီရဏမုခေန ဝိစိကိစ္ဆာ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌသမုပေက္ခနမုခေန သမ္မောဟော ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ အတ္တညုတာမုခေန အတ္တနိ အပရိဘဝနေ မာနော ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ဝီမံသာမုခေန ဟေတုပတိရူပကပရိဂ္ဂဟေန မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ဝိရတ္တတာပတိရူပကေန သတ္တေသု အဒယာပန္နတာ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ အနုညာတပဋိသေဝနပတိရူပတာယ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိပတိရူပတာယ အသံဝိဘာဂသီလတာ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ သံဝိဘာဂသီလတာပတိရူပတာယ မိစ္ဆာဇီဝေါ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ အသံသဂ္ဂဝိဟာရိတာပတိရူပတာယ အသင်္ဂဟသီလတာ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ သင်္ဂဟသီလတာပတိရူပတာယ အနနုလောမိကသံသဂ္ဂေါ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ သစ္စဝါဒိတာပတိရူပတာယ ပိသုဏဝါစာ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ အပိသုဏဝါဒိတာပတိရူပတာယ အနတ္ထကာမတာ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ပိယဝါဒိတာပတိရူပတာယ စာဋုကမျတာ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ မိတဘာဏိတာပတိရူပတာယ အသမ္မောဒနသီလတာ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ သမ္မောဒနသီလတာပတိရူပတာယ မာယာ သာဌေယျဉ္စ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ နိဂ္ဂယှဝါဒိတာပတိရူပတာယ ဖရုသဝါစတာ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ပါပဂရဟိတာပတိရူပတာယ ပရဝဇ္ဇာနုပဿိတာ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ကုလာနုဒ္ဓယတာပတိရူပတာယ ကုလမစ္ဆရိယံ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ အာဝါသစိရဋ္ဌိတိကာမတာမုခေန အာဝါသမစ္ဆရိယံ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ဓမ္မပရိဗန္ဓပရိဟရဏမုခေန ဓမ္မမစ္ဆရိယံ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ဓမ္မဒေသနာဘိရတိမုခေန ဘဿာရာမတာ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ အဖရုသဝါစတာဂဏာနုဂ္ဂဟကရဏမုခေန သင်္ဂဏိကာရာမတာ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ပုညကာမတာပတိရူပတာယ ကမ္မာရာမတာ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ သံဝေဂပတိရူပေန စိတ္တသန္တာပေါ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ သဒ္ဓါလုတာပတိရူပတာယ အပရိက္ခတာ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ဝီမံသနာပတိရူပေန အဿဒ္ဓိယံ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ အတ္တာဓိပတေယျပတိရူပေန ဂရူနံ အနုသာသနိယာ အပ္ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟိတာ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ဓမ္မာဓိပတေယျပတိရူပေန သဗြဟ္မစာရီသု အဂါရဝံ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ လောကာဓိပတေယျပတိရူပေန အတ္တနိ ဓမ္မေ စ ပရိဘဝေါ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ မေတ္တာယနာမုခေန ရာဂေါ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ကရုဏာယနာပတိရူပေန သောကော ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ မုဒိတာဝိဟာရပတိရူပေန ¶ ပဟာသော ¶ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ဥပေက္ခာဝိဟာရပတိရူပေန ကုသလေသု ဓမ္မေသု နိက္ခိတ္တဆန္ဒတာ ဝဉ္စေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ ဧဝံ အာဂမပတိရူပကအဓိဂမပတိရူပကာဒီနမ္ပိ တထာ တထာ ဝဉ္စနသဘာဝေါ ယုတ္တိတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အာဂမာနုသာရေန ယုတ္တိဂဝေသနာ ကာတဗ္ဗာတိ။

ယုတ္တိဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပဒဋ္ဌာနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၂၂။ တတ္ထ ကတမော ပဒဋ္ဌာနော ဟာရောတိအာဒိ ပဒဋ္ဌာနဟာရဝိဘင်္ဂေါ။ တတ္ထ ယသ္မာ ‘‘ဣဒံ ဣမဿ ပဒဋ္ဌာနံ၊ ဣဒံ ဣမဿ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ပဒဋ္ဌာနဘူတဓမ္မဝိဘာဝနလက္ခဏော ပဒဋ္ဌာနော ဟာရော၊ တသ္မာ ပဝတ္တိယာ မူလဘူတံ အဝိဇ္ဇံ အာဒိံ ကတွာ သဘာဝဓမ္မာနံ ပဒဋ္ဌာနံ အာသန္နကာရဏံ နိဒ္ဓါရေန္တော အဝိဇ္ဇာယ သဘာဝံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မယာထာဝအသမ္ပဋိဝေဓလက္ခဏာ အဝိဇ္ဇာ’’တိ။ တဿတ္ထော – သဗ္ဗေသံ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝေါ န သမ္ပဋိဝိဇ္ဈီယတိ ဧတေနာတိ သဗ္ဗဓမ္မယာထာဝအသမ္ပဋိဝေဓော။ သော လက္ခဏံ ဧတိဿာတိ သာ တထာ ဝုတ္တာ။ ဧတေန ဓမ္မသဘာဝပ္ပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာ အဝိဇ္ဇာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ သမ္မာ ပဋိဝေဓော သမ္ပဋိဝေဓော။ တဿ ပဋိပက္ခော အသမ္ပဋိဝေဓော။ ကတ္ထ ပန သော သမ္ပဋိဝေဓဿ ပဋိပက္ခောတိ အာဟ – ‘‘သဗ္ဗ…ပေ… လက္ခဏာ’’တိ။ ယသ္မာ ပန အသုဘေ သုဘန္တိအာဒိဝိပလ္လာသေ သတိ တတ္ထ သမ္မောဟော ဥပရူပရိ ဇာယတိယေဝ န ဟာယတိ၊ တသ္မာ ‘‘တဿာ ဝိပလ္လာသာ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ပိယရူပံ သာတရူပန္တိ ပိယာယိတဗ္ဗဇာတိယံ ဣဋ္ဌဇာတိယဉ္စ ပဒဋ္ဌာနံ။ ‘‘ယံ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၃) ဟိ ဝုတ္တံ။ အဒိန္နာဒါနန္တိ အဒိန္နာဒါနစေတနာ။ သာ ဟိ ဧကဝါရံ ဥပ္ပန္နာပိ အနာဒီနဝဒဿိတာယ လောဘဿ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ ဟောတီတိ တဿ ပဒဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ။ ဒေါသဿ ပါဏာတိပါတော ပဒဋ္ဌာနံ၊ မောဟဿ မိစ္ဆာပဋိပဒါ ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထာပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏလက္ခဏာတိ နိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏလက္ခဏာ။ သုခသညာယ ဖဿဿ ဥပဂမနလက္ခဏတာ ဖဿပစ္စယတာဝ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၉၃) ဟိ ဝုတ္တံ ¶ ။ အဿာဒေါတိ တဏှာ။ သင်္ခတလက္ခဏာနိ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တာနိ။ ယေဘုယျေန နိစ္စဂ္ဂဟဏံ ဝိညာဏာဓီနန္တိ နိစ္စသညာယ ဝိညာဏပဒဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ။ တထာ ဟိ သော ဘိက္ခု တံယေဝ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတီတိ ဝိညာဏဝိသယမေဝ အတ္တနော နိစ္စဂ္ဂါဟံ ပဝေဒေသိ။ ပဉ္စန္နံ ¶ ခန္ဓာနံ ယဒိ အနိစ္စတာ ဒုက္ခတာ စ သုဒိဋ္ဌာ၊ အတ္တသညာ သုခသညာ အနဝကာသာတိ အာဟ – ‘‘အနိစ္စသညာဒုက္ခသညာအသမနုပဿနလက္ခဏာ အတ္တသညာ’’တိ။ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ၊ ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅) ဟိ ဝုတ္တံ။

ယေဘုယျေန အတ္တာဘိနိဝေသော အရူပဓမ္မေသူတိ အာဟ – ‘‘တဿာ နာမကာယော ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ သဗ္ဗံ နေယျန္တိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ စတုသစ္စဝိနိမုတ္တဿ ဉေယျဿ အဘာဝတော။ စိတ္တဝိက္ခေပပဋိသံဟရဏံ ဥဒ္ဓစ္စဝိက္ခမ္ဘနံ။ အသုဘာတိ အသုဘာနုပဿနာ၊ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဘူတာ အသုဘာ ဧဝ ဝါ၊ တဏှာပဋိပက္ခတ္တာ သမထဿ အသုဘာ ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ။ အဘိဇ္ဈာယ တနုကရဏတော အဒိန္နာဒါနာဝေရမဏီ အလောဘဿ ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တာ။ တထာ ဗျာပါဒဿ တနုကရဏတော ပါဏာတိပါတာဝေရမဏီ အဒေါသဿ ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တာ။ ဝတ္ထုအဝိပ္ပဋိပတ္တိ ဝိသယသဘာဝပဋိဝေဓော၊ သမ္မာပဋိပတ္တိ သီလသမာဓိသမ္ပဒါနံ နိဗ္ဗိဒါဉာဏေန အနဘိရတိဉာဏမေဝ ဝါ တထာ ပဝတ္တံ။ သဗ္ဗာပိ ဝေဒနာ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဘာဝတော ဒုက္ခန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဒုက္ခသညာယ ဝေဒနာ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဓမ္မသညာတိ ဓမ္မမတ္တန္တိ သညာ။

သတ္တာနံ ကာယေ အဝီတရာဂတာ ပဉ္စန္နံ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနံ ဝသေန ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ရူပီနိ ရူပရာဂဿ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ ကာယော ဟိ ဣဓ ရူပန္တိ အဓိပ္ပေတော။ ဝိသေသတော ဈာနနိဿယဘူတေ မနာယတနေ စ နိကန္တိ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဆဋ္ဌာယတနံ ဘဝရာဂဿ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဧဒိသံ မာ ရူပံ နိဗ္ဗတ္တတု၊ မာ ဧဒိသီ ဝေဒနာတိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ရူပါဒိအဘိနန္ဒနာ နိဗ္ဗတ္တဘဝါနုပဿိတာ။ ဉာဏဒဿနဿာတိ ကမ္မဿကတညာဏဒဿနဿ။ ယောနိသောမနသိကာရဝတော ဟိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိ ကမ္မဿကတညာဏဿ ကာရဏံ ဟောတိ၊ န အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇန္တဿ။ ဣမဿ စ အတ္ထဿ ဝိဘာဝနတ္ထံ မဟာနာရဒကဿပဇာတကံ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၁၅၃ အာဒယော)၊ ဗြဟ္မဇာလေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၈ အာဒယော) ဧကစ္စသဿတဝါဒေါ စ ဥဒါဟရိတဗ္ဗော။ ‘‘ဩကပ္ပနလက္ခဏာ’’တိအာဒိနာ သဒ္ဓါပသာဒါနံ ဝိသေသံ ဒဿေတိ။ သော ပန သဒ္ဓါယယေဝ အဝတ္ထာဝိသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ဩကပ္ပနံ သဒ္ဒဟနဝသေန အာရမ္မဏဿ ဩဂါဟဏံ နိစ္ဆယော။ အနာဝိလတာ ¶ အဿဒ္ဓိယာပဂမေန စိတ္တဿ အကာလုဿိယတာ။ အဘိပတ္ထိယနာ သဒ္ဒဟနမေဝ။ အဝေစ္စပသာဒေါ ပညာသဟိတော အာယတနဂတော အဘိပ္ပသာဒေါ။ အပိလာပနံ အသမ္မောသော နိမုဇ္ဇိတွာ ဝိယ အာရမ္မဏဿ ဩဂါဟဏံ ဝါ၊ ဧတ္ထ စ သဒ္ဓါဒီနံ ပသာဒသဒ္ဓါသမ္မပ္ပဓာနသတိပဋ္ဌာနဈာနင်္ဂါနိ ယထာက္ကမံ ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဝဒန္တေန အဝတ္ထာဝိသေသဝသေန ပဒဋ္ဌာနဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သတိသမာဓီနံ ဝါ ကာယာဒယော သတိပဋ္ဌာနာတိ။ ဝိတက္ကာဒယော စ ဈာနာနီတိ ပဒဋ္ဌာနဘာဝေန ဝုတ္တာ။

အဿာဒမနသိကာရော ¶ သံယောဇနီယေသု ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿိတာ။ ပုနဗ္ဘဝဝိရောဟဏာတိ ပုနဗ္ဘဝါယ ဝိရောဟဏာ၊ ပုနဗ္ဘဝနိဗ္ဗတ္တနာရဟတာ ဝိပါကဓမ္မတာတိ အတ္ထော။ ဩပပစ္စယိကနိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏန္တိ ဥပပတ္တိဘဝဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တနသဘာဝံ။ နာမကာယရူပကာယသင်္ဃာတလက္ခဏန္တိ အရူပရူပကာယာနံ သမူဟိယဘာဝံ။ ဣန္ဒြိယဝဝတ္ထာနန္တိ စက္ခာဒီနံ ဆန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ဝဝတ္ထိတဘာဝေါ။ ဩပပစ္စယိကန္တိ ဥပပတ္တိက္ခန္ဓနိဗ္ဗတ္တကံ။ ဥပဓီတိ အတ္တဘာဝေါ။ အတ္တနော ပိယဿ မရဏံ စိန္တေန္တဿ ဗာလဿ ယေဘုယျေန သောကော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ မရဏံ သောကဿ ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ။ ဥဿုက္ကံ စေတသော သန္တာပေါ။ ဩဒဟနန္တိ အဝဒဟနံ။ အတ္တနော နိဿယဿ သန္တပနမေဝ ဘဝဿာတိ ဝုတ္တံ ဘဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဘဝဿ အင်္ဂါနိ ဘဝသင်္ခါတာနိ စ အင်္ဂါနိ ဘဝင်္ဂါနိ။ တေသု ကိလေသာ ဘဝဿ အင်္ဂါနိ။ ကမ္မဝိပါကဝဋ္ဋံ ဘဝသင်္ခါတာနိ အင်္ဂါနိ။ သမဂ္ဂါနီတိ သဗ္ဗာနိ။ ခန္ဓာယတနာဒီနံ အပရာပရုပ္ပတ္တိသံသရဏံ သံသာရော။ တဿ ပုရိမပုရိမဇာတိနိပ္ဖန္နံ ကိလေသာဒိဝဋ္ဋံ ကာရဏန္တိ အာဟ – ‘‘ဘဝေါ သံသာရဿ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ သမ္ပာပကဟေတုဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘မဂ္ဂေါ နိရောဓဿ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ကမ္မဋ္ဌာနောဂါဟကဿ ဩတရဏဋ္ဌာနတာယ ဗဟုဿုတော တိတ္ထံ နာမ၊ တဿ သမ္မာပယိရုပါသနာ တိတ္ထညုတာ။ ဓမ္မူပသဉှိတံ ပါမောဇ္ဇံ ပီတံ နာမ၊ သပ္ပာယဓမ္မဿဝနေန တံ ဥပ္ပာဒေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဗြူဟနာ ပီတညုတာ၊ ဘာဝနာယ ထောကမ္ပိ လယာပတ္တိယာ ဥဒ္ဓံပတ္တိယာ စ ဇာနနာ ပတ္တညုတာ။ အတ္တနော ပဉ္စဟိ ပဓာနိယင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ ဇာနနာ အတ္တညုတာ၊ တေသု ပုရိမာနံ ပုရိမာနံ ပစ္ဆိမဿ ပစ္ဆိမဿ ပဒဋ္ဌာနဘာဝေါ သုဝိညေယျော ဧဝ။ ကတပုညဿေဝ ပတိရူပဒေသဝါသော သမ္ဘဝတိ ¶ ၊ န ဣတရဿာတိ ‘‘ပုဗ္ဗေကတပုညတာ ပတိရူပဒေသဝါသဿ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ သဟ အဓိဋ္ဌာနေန တရုဏဝိပဿနာ။ နိဗ္ဗိဒါတိ ဗလဝဝိပဿနာ။ ဝိရာဂေါတိ မဂ္ဂေါ။ ဝိမုတ္တီတိ ဖလံ။ ဧဝန္တိ ယဒိဒံ ‘‘တဿာ ဝိပလ္လာသာ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိနာ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပဒဋ္ဌာနံ ဒဿိတံ၊ ဣမိနာ နယေန အထာပိ ယော ကောစိ ဥပနိဿယော ဗလဝပစ္စယောတိ ယော ကောစိ အဝသေသပစ္စယော၊ သဗ္ဗော သော ပဒဋ္ဌာနံ ကာရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧဝံ ယာ ကာစိ ဥပနိသာ ယောဂတော စ ပစ္စယတော စာ’’တိပိ ပဌန္တိ။ တတ္ထ ဥပနိသာတိ ကာရဏံ၊ ယောဂတောတိ ယုတ္တိတော၊ ပစ္စယတောတိ ပစ္စယဘာဝမတ္တတောတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

ပဒဋ္ဌာနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ လက္ခဏဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၂၃။ တတ္ထ ¶ ကတမော လက္ခဏော ဟာရောတိအာဒိ လက္ခဏဟာရဝိဘင်္ဂေါ။ တတ္ထ ကိံ လက္ခယတီတိ လက္ခဏဟာရဿ ဝိသယံ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘ယေ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ လက္ခဏဟာရံ သင်္ခေပတော ဒဿေတွာ တံ ဥဒါဟရဏေဟိ ဝိဘဇိတုံ ‘‘စက္ခု’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ‘‘ဝဓကဋ္ဌေန ဧကလက္ခဏာနီ’’တိ ဣမိနာ အနဝဋ္ဌိတဘာဝါဒိနာပိ ဧကလက္ခဏတာ ဝုတ္တာ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝံ အာယတနဝသေန ဧကလက္ခဏတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ခန္ဓာဒိဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘အတီတေ၊ ရာဓ၊ ရူပေ အနပေက္ခော ဟောတီ’’တိအာဒိ သုတ္တံ အာဘတံ။ ယမကောဝါဒသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၃။၈၅) ဝဓကဋ္ဌေန ဧကလက္ခဏာ ဝုတ္တာတိ တသ္မိံ သုတ္တေ ‘‘ဝဓကံ ရူပံ ဝဓကံ ရူပန္တိ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဣတီတိ ဧဝံ၊ ဣမိဿံ ဂါထာယံ ကာယဂတာယ သတိယာ ဝုတ္တာယ သတိ ဝေဒနာဂတာ သတိ စိတ္တဂတာ သတိ ဓမ္မဂတာ စ သတိ ဝုတ္တာ ဘဝတိ သတိပဋ္ဌာနဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒိဋ္ဌန္တိအာဒီနံ အတ္ထံ ပရတော ဝဏ္ဏယိဿာမ။

ကာယေ ¶ ကာယာနုပဿီ ဝိဟရာဟီတိ ဧတ္ထ ကာယေတိ ရူပကာယေ။ ရူပကာယော ဟိ ဣဓ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ကေသာဒီနဉ္စ သမူဟဋ္ဌေန ကာယောတိ အဓိပ္ပေတော။ ယထာ စ သမူဟဋ္ဌေန၊ ဧဝံ ကုစ္ဆိတာနံ အာယဋ္ဌေန။ ကုစ္ဆိတာနဉှိ ပရမဇေဂုစ္ဆာနံ သော အာယောတိပိ ကာယော၊ အာယောတိ ဥပ္ပတ္တိဒေသော။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – အာယန္တိ တတောတိ အာယော။ ကေ အာယန္တိ? ကုစ္ဆိတာ ကေသာဒယော၊ ဣတိ ကုစ္ဆိတာနံ အာယောတိ ကာယော။

ကာယာနုပဿီတိ ကာယံ အနုပဿနသီလော၊ ကာယံ ဝါ အနုပဿမာနော။ ‘‘ကာယေ’’တိ စ ဝတွာ ပုန ‘‘ကာယာနုပဿီ’’တိ ဒုတိယံ ကာယဂ္ဂဟဏံ အသမ္မိဿတော ဝဝတ္ထာနဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဒိဒဿနတ္ထံ။ တေန န ကာယေ ဝေဒနာနုပဿီ စိတ္တဓမ္မာနုပဿီ ဝါ၊ အထ ခေါ ကာယာနုပဿီ ဧဝါတိ ကာယသင်္ခါတေ ဝတ္ထုသ္မိံ ကာယာနုပဿနာကာရဿေဝ ဒဿနေန အသမ္မိဿတော ဝဝတ္ထာနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တထာ န ကာယေ အင်္ဂပစ္စင်္ဂဝိနိမုတ္တဧကဓမ္မာနုပဿီ၊ နာပိ ကေသလောမာဒိဝိနိမုတ္တဣတ္ထိပုရိသာနုပဿီ။

ယောပိ စေတ္ထ ကေသလောမာဒိကော ဘူတုပါဒါယသမူဟသင်္ခါတော ကာယော၊ တတ္ထပိ န ဘူတုပါဒါယဝိနိမုတ္တဧကဓမ္မာနုပဿီ ¶ ၊ အထ ခေါ ရထသမ္ဘာရာနုပဿကော ဝိယ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသမူဟာနုပဿီ၊ နဂရာဝယဝါနုပဿကော ဝိယ ကေသလောမာဒိသမူဟာနုပဿီ၊ ကဒလိက္ခန္ဓပတ္တဝဋ္ဋိဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇကော ဝိယ ရိတ္တမုဋ္ဌိဝိနိဝေဌကော ဝိယ စ ဘူတုပါဒါယသမူဟာနုပဿီ ဧဝါတိ နာနပ္ပကာရတော သမူဟဝသေနေဝ ကာယသင်္ခါတဿ ဝတ္ထုနော ဒဿနေန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ န ဟေတ္ထ ယထာဝုတ္တသမူဟဝိနိမုတ္တော ကာယော ဝါ အညော ဝါ ကောစိ ဓမ္မော ဒိဿတိ၊ ယထာဝုတ္တဓမ္မသမူဟမတ္တေ ဧဝ ပန တထာ တထာ သတ္တာ မိစ္ဆာဘိနိဝေသံ ကရောန္တိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ယံ ပဿတိ န တံ ဒိဋ္ဌံ၊ ယံ ဒိဋ္ဌံ တံ န ပဿတိ၊

အပဿံ ဗဇ္ဈတေ မူဠှော၊ ဗဇ္ဈမာနော န မုစ္စတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၆၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၃)၊

ဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဒိဒဿနတ္ထန္တိ အာဒိသဒ္ဒေန အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယဉှိ ဧတသ္မိံ ကာယေ ကာယာနုပဿီယေဝ၊ န အညဓမ္မာနုပဿီ။

ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အနုဒကဘူတာယပိ မရီစိယာ ဥဒကာနုပဿိနော ဟောန္တိ၊ န ဧဝံ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တအသုဘဘူတေ ဧဝ ဣမသ္မိံ ကာယေ နိစ္စသုခအတ္တသုဘဘာဝါနုပဿီ ¶ ၊ အထ ခေါ ကာယာနုပဿီ အနိစ္စဒုက္ခအနတ္တအသုဘာကာရသမူဟာနုပဿီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယွာယံ မဟာသတိပဋ္ဌာနေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၄ အာဒယော) အဿာသပဿာသာဒိစုဏ္ဏိကဇာတအဋ္ဌိကပရိယောသာနော ကာယော ဝုတ္တော၊ ယော စ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပထဝီကာယံ အနိစ္စတော အနုပဿတိ၊ အာပေါကာယံ တေဇောကာယံ ဝါယောကာယံ ကေသကာယံ…ပေ… အဋ္ဌိမိဉ္ဇကာယ’’န္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၄ အာဒယော) ကာယော ဝုတ္တော၊ တဿ သဗ္ဗဿ ဣမသ္မိံယေဝ ကာယေ အနုပဿနတော ကာယေ ကာယာနုပဿီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အထ ဝါ ကာယေ အဟန္တိ ဝါ မမန္တိ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗဿ ကဿစိ အနနုပဿနတော၊ တဿ ပန ကေသလောမာဒိကဿ နာနာဓမ္မသမူဟဿ အနုပဿနတော ကာယေ ကေသာဒိဓမ္မသမူဟသင်္ခါတေ ကာယာနုပဿီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အပိ စ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာယေ အနိစ္စတော အနုပဿတိ နော နိစ္စတော’’တိအာဒိနာ အနုက္ကမေန ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၄ အာဒယော) အာဂတနယဿ သဗ္ဗဿေဝ ¶ အနိစ္စလက္ခဏာဒိကဿ အာကာရသမူဟသင်္ခါတဿ ကာယဿ အနုပဿနတော ကာယေ ကာယာနုပဿီတိ အတ္ထော။

ဝိဟရာဟီတိ ဝတ္တာဟိ။ အာတာပီတိ တီသု ဘဝေသု ကိလေသေ အာတာပေတီတိ အာတာပေါ၊ သော အဿ အတ္ထီတိ အာတာပီ။ သမ္ပဇာနောတိ သမ္ပဇညသင်္ခါတေန ဉာဏေန သမန္နာဂတော။ သတိမာတိ ကာယပရိဂ္ဂါဟိကာယ သတိယာ သမန္နာဂတော။ အယံ ပန ယသ္မာ သတိယာ အာရမ္မဏံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပညာယ အနုပဿတိ၊ န ဟိ သတိဝိရဟိတာ အနုပဿနာ အတ္ထိ၊ တေနေဝါဟ – ‘‘သတိဉ္စ ခွာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗတ္ထိကံ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။ အနာတာပိနော စ အန္တော သင်္ကောစော အန္တရာယကရော ဟောတိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ န သမ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ယေသံ ဓမ္မာနံ အာနုဘာဝေန တံ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အာတာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ဝိနေယျာတိ တဒင်္ဂဝိနယေန ဝါ ဝိက္ခမ္ဘနဝိနယေန ဝါ ဝိနယိတွာ။ လောကေတိ တသ္မိံယေဝ ကာယေ။ ကာယော ဟိ ဣဓ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ အဓိပ္ပေတော။ အဘိဇ္ဈာဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ကာမစ္ဆန္ဒော၊ ဒေါမနဿဂ္ဂဟဏေန ဗျာပါဒေါ ဂဟိတောတိ နီဝရဏေသု ဗလဝဓမ္မဒွယပ္ပဟာနဒဿနေန နီဝရဏပ္ပဟာနံ ဝုတ္တန္တိ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနဿ ပဟာနင်္ဂံ ¶ ဒဿိတံ။ ‘‘အာတာပီ’’တိအာဒိနာ ပန သမ္ပယောဂင်္ဂံ ဒဿိတန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အာတာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာနံ သမထော ဥဇုပဋိပက္ခောတိ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿဝိနယော ဝုစ္စမာနော သမာဓိန္ဒြိယံ ဒီပေတီတိ အာဟ – ‘‘ဝိနေယျ လောကေ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿန္တိ သမာဓိန္ဒြိယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၃၆၇)။ ဧကလက္ခဏတ္တာ စတုန္နံ ဣန္ဒြိယာနန္တိ ယထာ ဝီရိယပညာသမာဓိန္ဒြိယေဟိ ကာယာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနံ ဣဇ္ဈတိ၊ ဧဝံ ဝေဒနာစိတ္တဓမ္မာနုပဿနာသတိပဋ္ဌာနာနိပိ တေဟိ ဣဇ္ဈန္တီတိ စတုသတိပဋ္ဌာနသာဓနေ ဣမေသံ ဣန္ဒြိယာနံ သဘာဝဘေဒါဘာဝတော သမာနလက္ခဏတ္တာ ဣတရာနိ သတိပဋ္ဌာနာနိပိ ဝုတ္တာနိ ဧဝ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

၂၄။ ဣဒါနိ သတိပဋ္ဌာနေသု ဂဟိတေသု သဗ္ဗေသံ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ ဂဟိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဗောဓင်္ဂမာတိ ဗောဓံ အရိယမဂ္ဂဉာဏံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဗောဓင်္ဂမာ။ ယထာဝုတ္တဿ ဗောဓဿ ပက္ခေ ဘဝါတိ ဗောဓိပက္ခိယာ။ နေယျာနိကလက္ခဏေနာတိ ဧတ္ထ နိမိတ္တတော ပဝတ္တတော စ ဝုဋ္ဌာနံ နိယျာနံ၊ နိယျာနေ နိယုတ္တာတိ နေယျာနိကာ၊ ယထာ ဒေါဝါရိကောတိ။ နိယျာနသင်္ခါတံ ဝါ ဖလံ အရဟန္တီတိ နေယျာနိကာ။ နိယျာနံ ပယောဇနံ ဧတေသန္တိ ဝါ နေယျာနိကာ။ ‘‘နိယျာနိကာ’’တိပိ ပါဌော၊ တတ္ထ နိယျာနံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ နိယျာနိကာတိ ¶ အတ္ထော။ ‘‘နိယျာနိယာ’’တိပိ ပါဌော၊ တဿ နိယျန္တီတိ နိယျာနိယာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နိယျာနိကလက္ခဏေနာတိ နိယျာနိကသဘာဝေန။

ဧဝံ အကုသလာပိ ဓမ္မာတိ ယထာ ကုသလာ ဓမ္မာ ဧကလက္ခဏဘာဝေန နိဒ္ဓါရိတာ၊ ဧဝံ အကုသလာပိ ဓမ္မာ ဧကလက္ခဏဋ္ဌေန နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာ။ ကထံ? ပဟာနေကဋ္ဌတာဝသေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဟာနံ အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ အာဟ။ ဣဒါနိ တံ ပဟာနံ ဒဿေတုံ ‘‘စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာယာနုပဿနာဒီသု စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု ဘာဝိယမာနေသု အသုဘေ သုဘန္တိအာဒယော စတ္တာရော ဝိပလ္လာသာ ပဟီယန္တိ၊ ကဗဠီကာရာဟာရာဒယော စတ္တာရော အာဟာရာ စဿ ပရိညံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တေသံ ပရိဇာနနဿ ပရိဗန္ဓိနော ကာမရာဂါဒယော ဗျန္တီကတာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော၊ ကသ္မာ? တေဟိ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထော ယောဇေတဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဧဝံ အကုသလာပိ ဓမ္မာ ဧကလက္ခဏတ္တာ ပဟာနံ အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။

ဣဒါနိ ¶ အညေနပိ ပရိယာယေန လက္ခဏဟာရဿ ဥဒါဟရဏာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ယတ္ထ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယတ္ထာတိ ယဿံ ဒေသနာယံ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပတ္ထော။ ပနာတိ ပဒပူရဏော။ ရူပိန္ဒြိယန္တိ ရုပ္ပနသဘာဝံ အဋ္ဌဝိဓံ ဣန္ဒြိယံ။ တတ္ထာတိ တဿံ ဒေသနာယံ။ ရူပဓာတူတိ ရုပ္ပနသဘာဝါ ဒသ ဓာတုယော။ ရူပါယတနန္တိ ရုပ္ပနသဘာဝံ ဒသာယတနံ၊ ရူပီနိ ဒသာယတနာနီတိ အတ္ထော။ ရုပ္ပနလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ ဣမာနိ ဒေသိတာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒေသိတံ တတ္ထ သုခိန္ဒြိယံ သောမနဿိန္ဒြိယံ သုခဝေဒနာဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဒုက္ခသမုဒယော စ အရိယသစ္စန္တိ ဣဒံ အကုသလဿ သောမနဿဿ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ သာသဝကုသလဿာပိ ဝသေန ယုဇ္ဇတိ ဧဝ။ သဗ္ဗော စ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဒေသိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဝိဇ္ဇာနုသယိတတ္တာ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ အဝိဇ္ဇာနုသယော အနုသေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅)။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘အဒုက္ခမသုခါယ ဟိ ဝေဒနာယ အဝိဇ္ဇာ အနုသေတီ’’တိ။ ဧတေန အဒုက္ခမသုခါဝေဒနာဂ္ဂဟဏေန အဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာတိ ဒဿေတိ။ သတိ စ အဝိဇ္ဇာဂ္ဂဟဏေ သဗ္ဗော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဒေသိတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သော စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကတ္ထော၊ တေန သော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ အနုလောမပဋိလောမဝသေန ဒုဝိဓောတိ ဣမံ ဝက္ခမာနဝိသေသံ ဇောတေတိ။ တေသု အနုလောမတော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ယထာဒဿိတော သရာဂသဒေါသသမောဟသံကိလေသပက္ခေန ဟာတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တော၊ ပဋိလောမတော ပန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ယော ‘‘အဝိဇ္ဇာယတွေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ’’တိအာဒိနာ ပါဠိယံ ¶ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ မဟာဝ။ ၁) ဝုတ္တော၊ တံ သန္ဓာယ ‘‘ဝီတရာဂဝီတဒေါသဝီတမောဟအရိယဓမ္မေဟိ ဟာတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။

ဣဒါနိ ဧကလက္ခဏတာဝိဘာဝနေန လက္ခဏဟာရယောဇနာယ နယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ ယေ ဓမ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကိစ္စတောတိ ပထဝီအာဒီနံ ဖဿာဒီနဉ္စ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သန္ဓာရဏသင်္ဃဋ္ဋနာဒိကိစ္စတော၊ တေသံ တေသံ ဝါ ပစ္စယဓမ္မာနံ တံတံပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မဿ ပစ္စယဘာဝသင်္ခါတကိစ္စတော။ လက္ခဏတောတိ ကက္ခဠဖုသနာဒိသဘာဝတော။ သာမညတောတိ ရုပ္ပနနမနာဒိတော အနိစ္စတာဒိတော ခန္ဓာယတနာဒိတော စ။ စုတူပပါတတောတိ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဘင်္ဂတော ဥပ္ပာဒတော စ၊ သမာနနိရောဓတော သမာနုပ္ပာဒတော စာတိ ¶ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ သဟစရဏံ သမာနဟေတုတာ သမာနဖလတာ သမာနဘူမိတာ သမာနဝိသယတာ သမာနာရမ္မဏတာတိ ဧဝမာဒယောပိ စ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

လက္ခဏဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ စတုဗျူဟဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၂၅။ တတ္ထ ကတမော စတုဗျူဟော ဟာရောတိ စတုဗျူဟဟာရဝိဘင်္ဂေါ။ တတ္ထ ဗျဉ္ဇနေန သုတ္တဿ နေရုတ္တဉ္စ အဓိပ္ပာယော စ နိဒါနဉ္စ ပုဗ္ဗာပရသန္ဓိ စ ဂဝေသိတဗ္ဗောတိ သင်္ခေပေန တာဝ စတုဗျူဟံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဗျဉ္ဇနေနာ’’တိ ဣမိနာ ဟာရာနံ သုတ္တဿ ဗျဉ္ဇနဝိစယဘာဝတော ဗျဉ္ဇနမုခေနေဝ ဧတေ စတုဗျူဟဟာရပဒတ္ထာ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ နေရုတ္တန္တိ နိရုတ္တံ နိဗ္ဗစနန္တိ အတ္ထော။ နိရုတ္တမေဝ နေရုတ္တံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ယာ နိရုတ္တိပဒသံဟိတာ’’တိ။ တဿတ္ထော – ယာ နိရုတ္တိ၊ ဣဒံ နေရုတ္တံ။ ကာ ပန သာ နိရုတ္တိ? ပဒသံဟိတာတိ ပဒေသု သံဟိတာ ယုတ္တာ၊ လိင်္ဂဝစနကာလသာဓနပုရိသာဒိဝိသေသယောဂေန ယော ယော အတ္ထော ယထာ ယထာ ဝတ္တဗ္ဗော၊ တထာ တထာ ပဝတ္တသဘာဝနိရုတ္တီတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ဓမ္မာနံ နာမသော ဉာဏ’’န္တိ။

တတ္ထ ယန္တိ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတော၊ ယာယ ကာရဏဘူတာယာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မာနန္တိ ဉေယျဓမ္မာနံ။ နာမသောတိ ပထဝီ ဖဿော ခန္ဓာ ဓာတု တိဿော ဖုဿောတိ ဧဝမာဒိနာမဝိသေသေန ဉာဏံ ပဝတ္တတိ၊ အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ နာမ။ ပထဝီတိ ဟိ ဧဝမာဒိကံ သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ တတော ပရံ သင်္ကေတဒွါရေန တဒတ္ထပဋိပတ္တိ တံတံအနိယတနာမပညတ္တိဂ္ဂဟဏဝသေနေဝ ဟောတီတိ။ အထ ဝါ ပဒသံဟိတာတိ ပဒေန သံဟိတာ ¶ ။ ပဒတော ဟိ ပဒတ္ထာဝဗောဓော။ သော ပနဿ အတ္ထေ ပဝတ္တိနိမိတ္တဘူတာယ ပညတ္တိယာ ဂဟိတာယ ဧဝ ဟောတီတိ သာ ပန ပညတ္တိ နိရုတ္တိသင်္ခါတပဒေန သံဟိတာ ပဒတ္ထံ ဗောဓေတီတိ ပဒသံဟိတာတိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ယဒါ ဟိ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ ‘‘ဓမ္မာနံ နာမသော ဉာဏ’’န္တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရတိ။

တတ္ထ အတ္ထဿာတိ သဒ္ဒါဘိဓေယျဿ အတ္ထဿ။ နာမံ ဇာနာတီတိ နာမပညတ္တိဝသေန အယံ နာမာတိ နာမံ ဇာနာတိ။ ဓမ္မဿာတိ သဘာဝဓမ္မဿ။ တထာ ¶ တထာ နံ အဘိနိရောပေတီတိ ယော ယော အတ္ထော ဓမ္မော စ ယထာ ယထာ စ ဝေါဟရိတဗ္ဗော၊ တထာ တထာ နံ နာမံ ဝေါဟာရံ အဘိနိရောပေတိ ဒေသေတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ စ အယံ ဘိက္ခု အတ္ထကုသလော ယာဝ အနေကာဓိဝစနကုသလောတိ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ အတ္ထကုသလောတိ ပါဠိအတ္ထေ ကုသလော။ ဓမ္မကုသလောတိ ပါဠိယံ ကုသလော။ ဗျဉ္ဇနကုသလောတိ အက္ခရေသု စ ဝါကျေသု စ ကုသလော။ နိရုတ္တိကုသလောတိ နိဗ္ဗစနေ ကုသလော။ ပုဗ္ဗာပရကုသလောတိ ဒေသနာယ ပုဗ္ဗာပရကုသလော။ ဒေသနာကုသလောတိ ဓမ္မဿ ဒေသနာယ ကုသလော။ အတီတာဓိဝစနကုသလောတိ အတီတပညတ္တိကုသလော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဧဝံ သဗ္ဗာနိ ကာတဗ္ဗာနိ၊ ဇနပဒနိရုတ္တာနီတိ ယတ္တကာနိ သတ္တဝေါဟာရပဒါနိ၊ တာနိ သဗ္ဗာနိ ယထာသမ္ဘဝံ သုတ္တေ နိဗ္ဗစနဝသေန ကာတဗ္ဗာနိ ဝတ္တဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗာ စ ဇနပဒနိရုတ္တိယောတိ သဗ္ဗာ စ လောကသမညာယော ယထာရဟံ ကာတဗ္ဗာ။ ‘‘သမညံ နာတိဓာဝေယျာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ သမ္မုတိသစ္စမုခေနေဝ ပရမတ္ထသစ္စာဓိဂမော ဟောတီတိ။

၂၆။

အဓိပ္ပာယကဏ္ဍေ အနုတ္တာနံ နာမ နတ္ထိ။

၂၇။ နိဒါနကဏ္ဍေ ဣမိနာ ဝတ္ထုနာတိ ဣမိနာ ပုတ္တဂဝါဒိကိတ္တနသင်္ခါတေန ကာရဏေန။ ကာရဏဉှေတ္ထ ဝတ္ထု နိဒါနန္တိ စ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ နိဒါနနိဒ္ဓါရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကာမန္ဓာတိ ကိလေသကာမေန အန္ဓာ။ ဇာလသဉ္ဆန္နာတိ တဏှာဇာလပလိဂုဏ္ဌိတာ။ တဏှာဆဒနဆာဒိတာတိ တဏှာသင်္ခါတေန အန္ဓကာရေန ပိဟိတာ။ ဗန္ဓနာဗဒ္ဓါတိ ကာမဂုဏသင်္ခါတေန ဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓါ။ ‘‘ပမတ္တဗန္ဓနာ’’တိပိ ပါဌော၊ ပမာဒေနာတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗာပရေနာတိ ပုဗ္ဗေန ဝါ အပရေန ဝါ ဒေသနန္တရေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယုဇ္ဇတီတိ ယောဂံ ဥပေတိ၊ သမေတီတိ အတ္ထော။ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ¶ ပရိယုဋ္ဌာနေဟီတိ ဣမေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ ဂါထာပဒေဟိ တဏှာပရိယုဋ္ဌာနဒီပကေဟိ။ သာယေဝ တဏှာတိ ယာ ပုရိမဂါထာယ ဝုတ္တာ၊ သာယေဝ တဏှာ။ ‘‘ယဉ္စာဟာ’’တိအာဒိနာ ဒွိန္နမ္ပိ ဂါထာနံ အတ္ထသံသန္ဒနေန ပုဗ္ဗာပရံ ဝိဘာဝေတိ။ ပယောဂေနာတိ သမုဒါစာရေန။ တသ္မာတိ ယတ္ထ သယံ ဥပ္ပန္နာ၊ တံ သန္တာနံ နိဿရိတုံ အဒေန္တီ နာနာရမ္မဏေဟိ ¶ ပလောဘယမာနာ ကိလေသေဟိ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတိ။ တသ္မာ ကိလေသဝသေန စ ပရိယုဋ္ဌာနဝသေန စ တဏှာဗန္ဓနံ ဝုတ္တာ။

ပပဉ္စေန္တိ သံသာရေ စိရံ ဌပေန္တီတိ ပပဉ္စာ။ တိဋ္ဌန္တိ ဧတာဟီတိ ဌိတီ။ ဗန္ဓနဋ္ဌေန သန္ဒာနံ ဝိယာတိ သန္ဒာနံ။ နိဗ္ဗာနနဂရပ္ပဝေသဿ ပဋိသေဓနတော ပလိဃံ ဝိယာတိ ပလိဃံ။ အနဝသေသတဏှာပဟာနေန နိတ္တဏှော။ အတ္တဟိတပရဟိတာနံ ဣဓလောကပရလောကာနဉ္စ မုနနတော မုနီတိ ဧဝံ ဂါထာယ ပဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပပဉ္စာဒိအတ္ထာ ပန ပါဠိယံ ဝိဘတ္တာ ဧဝါတိ။ တတ္ထ ယဿေတေ ပပဉ္စာဒယော အဗ္ဘတ္ထံ ဂတာ၊ တဿ တဏှာယ လေသောပိ န ဘဝတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ယော ဧတံ သဗ္ဗံ သမတိက္ကန္တော၊ အယံ ဝုစ္စတိ နိတ္တဏှော’’တိ။

၂၈။ ပရိယုဋ္ဌာနန္တိ ‘‘တဏှာယ ပရိယုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တာနိ တဏှာဝိစရိတာနိ။ သင်္ခါရာတိ ‘‘တဒဘိသင်္ခတာ သင်္ခါရာ’’တိ ဝုတ္တာ တဏှာဒိဋ္ဌိမာနဟေတုကာ သင်္ခါရာ။ တေ ပန ယသ္မာ သတ္တသု ဇဝနစေတနာသု ပဌမစေတနာ သတိ ပစ္စယသမဝါယေ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဖလံ ဒေတိ။ ပစ္ဆိမစေတနာ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ။ ဥဘိန္နံ ဝေမဇ္ဈစေတနာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဖလံ ဒေတိ၊ တသ္မာ ဝိပစ္စနောကာသဝသေန ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တံတံစေတနာသမ္ပယုတ္တာ တဏှာပိ စေတနာ ဝိယ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာဒိဝသေန တိဓာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝံ တဏှာ တိဝိဓံ ဖလံ ဒေတီ’’တိ။ ပုဗ္ဗာပရေန ယုဇ္ဇတီတိ ယံ ပုဗ္ဗံ ပုရိမံ သင်္ခါရာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယတာဒိဝစနံ ဝုတ္တံ၊ တံ ဣမိနာ အပရေန ကမ္မဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယတာဒိဝစနေန ယုဇ္ဇတိ ဂင်္ဂေါဒကံ ဝိယ ယမုနောဒကေန သံသန္ဒတိ သမေတီတိ အတ္ထော။

သင်္ခါရာ ဒဿနဗလေနာတိ စတူသု ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တေသု ဝိစိကိစ္ဆာသမ္ပယုတ္တေ စာတိ ပဉ္စသု စိတ္တုပ္ပာဒေသု သင်္ခါရာ ပဌမမဂ္ဂပညာဗလေန။ ဆတ္တိံသ တဏှာဝိစရိတာနိ ဘာဝနာဗလေနာတိ ပဌမမဂ္ဂေန ပဟီနာဝသေသဝသေန ဝုတ္တံ၊ န သဗ္ဗေသံ ဝသေန။

အနုဗန္ဓောတိ တဏှာဒီနံ အနုပ္ပဗန္ဓေန ပဝတ္တိ။ ယော စာပိ ပပဉ္စောတိအာဒိနာ ‘‘ပပဉ္စေတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ ရာဓသုတ္တဉ္စသံသန္ဒတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဣဒံ ဧကတ္ထ’’န္တိ။ ယဒိပိ အတ္ထတော ¶ ဧကံ၊ ဒေသနာယ ပန ဝိသေသော ¶ ဝိဇ္ဇတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ သုတ္တေနာတိ သံဝဏ္ဏိယမာနေန သုတ္တေန။ သုတ္တန္တိ သုတ္တန္တရံ။ သံသန္ဒယိတွာတိ ဝိမိဿိတွာ အတ္ထတော အဘိန္နံ ကတွာ။ ပုဗ္ဗာပရေန သဒ္ဓိံ ယောဇယိတွာတိ ပုဗ္ဗေန ဝါ အပရေန ဝါ သုတ္တေန သဒ္ဓိံ အတ္ထတော သမ္ဗန္ဓံ ယောဇေတွာ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကရောတိ တေန သုတ္တဿ အတ္ထော နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဟောတိ ဝိတ္ထာရိတော သုတ္တန္တရဒဿနေန။

န ကေဝလံ သုတ္တန္တရသံသန္ဒနမေဝ ပုဗ္ဗာပရသန္ဓိ၊ အထ ခေါ အညောပိ အတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သော စာယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အတ္ထသန္ဓီတိ ကိရိယာကာရကာဒိဝသေန အတ္ထဿ သမ္ဗန္ဓော။ သော ပန ယသ္မာ သင်္ကာသနာဒီနံ ဆန္နံ အတ္ထပဒါနံယေဝ ဟောတိ၊ သဗ္ဗဿာပိ ပဒတ္ထဿ တဒဝရောဓတော။

သမ္ဗန္ဓော စ နာမ န ကောစိ အတ္ထော။ တသ္မာ ‘‘အတ္ထသန္ဓိ ဆပ္ပဒါနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗျဉ္ဇနသန္ဓီတိ ပဒဿ ပဒန္တရေန သမ္ဗန္ဓော။ ယသ္မာ ပန သဗ္ဗမ္ပိ နာမာဒိပဒံ ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ အသင်္ဂဟိတံ နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘ဗျဉ္ဇနသန္ဓိ ဆပ္ပဒါနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဒေသနာသန္ဓီတိ ယထာဝုတ္တဒေသနန္တရေန ဒေသနာယ သံသန္ဒနံ။ န စ ပထဝိံ နိဿာယာတိ ပထဝိံ ဝိသယသင်္ခါတံ နိဿယံ ကတွာ၊ ပထဝိံ အာလမ္ဗိတွာတိ အတ္ထော။ ဈာယီတိ ဖလသမာပတ္တိဈာနေန ဈာယီ။ သော ဟိ သဗ္ဗသင်္ခါရနိဿဋံ နိဗ္ဗာနံ အာလမ္ဗိတွာ သမာပဇ္ဇနဝသေန ဈာယတိ၊ န ပထဝိံ နိဿာယ ဈာယတီတိ ဝုတ္တော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ စတူဟိ မဟာဘူတေဟိ ရူပပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ သဗ္ဗော ကာမဘဝေါ ရူပဘဝေါ စ ဂဟိတာ။ အရူပဘဝေါ ပန သရူပေနေဝ ဂဟိတောတိ သဗ္ဗံ လောကံ ပရိယာဒိယိတွာ ပုန အညေနပိ ပရိယာယေန တံ ဒဿေတုံ ‘‘န စ ဣမံ လောက’’န္တိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗော ဟိ လောကော ဣဓလောကော ပရလောကော စာတိ ဒွေဝ ကောဋ္ဌာသာ ဟောန္တိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဣဓလောကော’’တိ ဝိသေသတော ဒိဋ္ဌဓမ္မဘူတော သတ္တသန္တာနော ဝုစ္စတိ။ ‘‘ပရလောကော’’တိ ဘဝန္တရသင်္ခေပဂတော သတ္တသန္တာနော တဒုဘယဝိနိမုတ္တော အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓါ ရူပသန္တာနော။ တသ္မာ တံ သန္ဓာယ ‘‘ယမိဒံ ဥဘယမန္တရေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ယေ ပန ‘‘ဥဘယမန္တရေနာ’’တိ ဝစနံ ဂဟေတွာ အန္တရာဘဝံ ဣစ္ဆန္တိ၊ တေသံ တံ မိစ္ဆာ။ အန္တရာဘဝေါ ဟိ အဘိဓမ္မေ ပဋိက္ခိတ္တောတိ။ ဒိဋ္ဌန္တိ ရူပါယတနံ ¶ ။ သုတန္တိ သဒ္ဒါယတနံ။ မုတန္တိ ပတွာ ဂဟေတဗ္ဗတော ဂန္ဓာယတနံ ရသာယတနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနဉ္စ။ ဝိညာတန္တိ အဝသိဋ္ဌံ ဓမ္မာရမ္မဏပရိယာပန္နရူပံ။ ပတ္တန္တိ ပရိယေသိတွာ ဝါ အပရိယေသိတွာ ဝါ ပတ္တံ။ ပရိယေသိတန္တိ ပတ္တံ ¶ ဝါ အပ္ပတ္တံ ဝါ ပရိယေသိတံ။ ဝိတက္ကိတံ ဝိစာရိတန္တိ ဝိတက္ကနဝသေန အနုမဇ္ဇနဝသေန စ အာလမ္ဗိတံ။ မနသာနုစိန္တိတန္တိ စိတ္တေန အနု အနု စိန္တိတံ။ အယံ သဒေဝကေ…ပေ… အနိဿိတေန စိတ္တေန န ဉာယတိ ဈာယန္တောတိ အယံ ခီဏာသဝေါ ဖလသမာပတ္တိဈာနေန ဈာယန္တော ပုဗ္ဗေဝ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယာနံ သုဋ္ဌု ပဟီနတ္တာ သဒေဝကေ လောကေ…ပေ… မနုဿာယ ယတ္ထ ကတ္ထစိပိ အနိဿိတေန စိတ္တေန ဈာယတိ နာမ။ တတော ဧဝ လောကေ ကေနစိပိ န ဉာယတိ ‘‘အယံ ဣဒံ နာမ နိဿာယ ဈာယတီ’’တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘နမော တေ ပုရိသာဇည၊ နမော တေ ပုရိသုတ္တမ၊

ယဿ တေ နာဘိဇာနာမ၊ ကိံ တွံ နိဿာယ ဈာယသီ’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၁၀၄)၊

ဣဒါနိ ခီဏာသဝစိတ္တဿ ကတ္ထစိပိ အနိဿိတဘာဝံ ဂေါဓိကသုတ္တေန (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၉) ဝက္ကလိသုတ္တေန (သံ။ နိ။ ၃။၈၇) စ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ မာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိညာဏံ သမနွေသန္တောတိ ပရိနိဗ္ဗာနတော ဥဒ္ဓံ ဝိညာဏံ ပရိယေသန္တော။ ‘‘ပပဉ္စာတီတော’’တိအာဒိနာ အဒဿနဿ ကာရဏမာဟ။ အနိဿိတစိတ္တာ န ဉာယန္တိ ဈာယမာနာတိ န ကေဝလံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ခီဏာသဝဿ စိတ္တဂတိံ မာရာဒယော န ဇာနန္တိ၊ အပိ စ ခေါ သဥပါဒိသေသာယပိ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ တဿ တံ န ဇာနန္တီတိ အတ္ထော။ အယံ ဒေသနာသန္ဓီတိ ဂေါဓိကသုတ္တဝက္ကလိသုတ္တာနံ ဝိယ သုတ္တန္တာနံ အညမညအတ္ထသံသန္ဒနာ ဒေသနာသန္ဓိ နာမ။

နိဒ္ဒေသသန္ဓီတိ နိဒ္ဒေသဿ သန္ဓိ နိဒ္ဒေသသန္ဓိ၊ နိဒ္ဒေသေန ဝါ သန္ဓိ နိဒ္ဒေသသန္ဓိ။ ပုရိမေန သုတ္တဿ နိဒ္ဒေသေန တဿေဝ ပစ္ဆိမဿ နိဒ္ဒေသဿ၊ ပစ္ဆိမေန ဝါ ပုရိမဿ သမ္ဗန္ဓနန္တိ အတ္ထော။ တံ ဒဿေတုံ ယသ္မာ ဘဂဝါ ယေဘုယျေန ပဌမံ ဝဋ္ဋံ ဒဿေတွာ ပစ္ဆာ ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿေတိ၊ တသ္မာ ‘‘နိဿိတစိတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိဿိတံ စိတ္တံ ဧတေသန္တိ နိဿိတစိတ္တာ၊ ပုဂ္ဂလာ၊ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာယ ပန နိဿိတံ စိတ္တံ ဧတ္ထာတိ နိဿိတစိတ္တာ၊ နိဿိတစိတ္တဝန္တော တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယဝသေန ပဝတ္တာ သုတ္တပဒေသာ။ သေသမေတ္ထ သဗ္ဗံ ပါကဋမေဝ။

စတုဗျူဟဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ အာဝဋ္ဋဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၂၉။ တတ္ထ ¶ ¶ ကတမော အာဝဋ္ဋော ဟာရောတိ အာဝဋ္ဋဟာရဝိဘင်္ဂေါ။ တတ္ထ အာရမ္ဘထာတိ အာရမ္ဘဓာတုသင်္ခါတံ ဝီရိယံ ကရောထ။ နိက္ကမထာတိ ကောသဇ္ဇပက္ခတော နိက္ခန္တတ္တာ နိက္ကမဓာတုသင်္ခါတံ တဒုတ္တရိဝီရိယံ ကရောထ။ ယုဉ္ဇထ ဗုဒ္ဓသာသနေတိ ယသ္မာ သီလသံဝရော ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ ဘောဇနေ မတ္တညုတာ သတိသမ္ပဇညန္တိ ဣမေသု ဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌိတာနံ ဇာဂရိယာနုယောဂဝသေန အာရမ္ဘနိက္ကမဓာတုယော သမ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ တထာဘူတသမထဝိပဿနာသင်္ခါတေ ဘဂဝတော သာသနေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ ဟောထ။ ဓုနာထ မစ္စုနော သေနံ၊ နဠာဂါရံဝ ကုဉ္ဇရောတိ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇန္တာ စ တေဓာတုဣဿရဿ မစ္စုရာဇဿ ဝသံ သတ္တေ နေတီတိ တဿ သေနာသင်္ခါတံ အဗလံ ဒုဗ္ဗလံ ယထာ နာမ ဗလူပပန္နော ကုဉ္ဇရော နဠေဟိ ကတံ အဂါရံ ခဏေနေဝ ဝိဒ္ဓံသေတိ၊ ဧဝမေဝ ကိလေသဂဏံ ဓုနာထ ဝိဓမထ ဝိဒ္ဓံသေထာတိ အတ္ထော (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၈၅)။

ဣဒါနိ ယဒတ္ထံ အယံ ဂါထာ နိက္ခိတ္တာ၊ တံ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အာရမ္ဘထ နိက္ကမထာတိ ဝီရိယဿ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာရမ္ဘထ နိက္ကမထာတိ ဣဒံ ဝစနံ ဝီရိယဿ ပဒဋ္ဌာနံ ဝီရိယပယောဂဿ ကာရဏံ ဝီရိယာရမ္ဘေ နိယောဇနတော၊ ‘‘ယောဂါ ဝေ ဇာယတီ ဘူရီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၈၂) ဝစနတော ယောဂေါ ဘာဝနာ။ တတ္ထ ဝိပဿနာဘာဝနာယ ဝက္ခမာနတ္တာ သမာဓိဘာဝနာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ယုဉ္ဇထ ဗုဒ္ဓသာသနေတိ သမာဓိဿ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ ‘‘မစ္စုနော သေန’’န္တိ ဝုတ္တာယ ကိလေသသေနာယ သမ္မာ ဓုနနံ ဉာဏေနေဝ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဓုနာထ…ပေ… ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ ပုန ယထာဝုတ္တဝီရိယသမာဓိပညာသမ္ပယုတ္တေသု အာဓိပစ္စကိစ္စတာယ ပပဉ္စပ္ပဟာနသမတ္ထာ ဝဋ္ဋမူလံ ဆိန္ဒိတွာ ဝိဝဋ္ဋံ ပါပေန္တိ စာတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အာရမ္ဘထ နိက္ကမထာတိ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမာနိ ပဒဋ္ဌာနာနိ ဒေသနာတိ ‘‘ယာနိမာနိ ဝီရိယဿ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိနာ ဝီရိယာဒီနံ ပဒဋ္ဌာနာနိ ဝုတ္တာနိ၊ သာ အာရမ္ဘထ နိက္ကမထာတိ အာဒိဒေသနာ၊ န ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထုအာဒီနီတိ အတ္ထော။ တထာ စေဝ သံဝဏ္ဏိတံ။

ဧဝံ ယထာနိက္ခိတ္တာယ ဒေသနာယ ပဒဋ္ဌာနဝသေန အတ္ထံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဣဒါနိ တံ သဘာဂဝိသဘာဂဓမ္မဝသေန အာဝဋ္ဋေတုကာမော တဿ ဘူမိံ ဒဿေတုံ ¶ ‘‘အယုဉ္ဇန္တာနံ ဝါ သတ္တာနံ ယောဂေ ယုဉ္ဇန္တာနံ ဝါ အာရမ္ဘော’’တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ယောဂေ ဘာဝနာယံ တံ အယုဉ္ဇန္တာနံ ဝါ သတ္တာနံ ¶ အပရိပက္ကဉာဏာနံ ဝါသနာဘာဂေန အာယတိံ ဝိဇာနနတ္ထံ အယံ ဒေသနာရမ္ဘော ယုဉ္ဇန္တာနံ ဝါ ပရိပက္ကဉာဏာနန္တိ။

သော ပမာဒေါ ဒုဝိဓောတိ ယေန ပမာဒေန ဘာဝနံ နာနုယုဉ္ဇန္တိ၊ သော ပမာဒေါ အတ္တနော ကာရဏဘေဒေန ဒုဝိဓော။ အညာဏေနာတိ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ သလက္ခဏသာမညလက္ခဏပဋိစ္ဆာဒကေန သမ္မောဟေန။ နိဝုတောတိ ဆာဒိတော။ ဉေယျဋ္ဌာနန္တိ ဉေယျဉ္စ တံ ‘‘ဣတိ ရူပံ၊ ဣတိ ရူပဿ သမုဒယော’’တိအာဒိနာ ဉာဏဿ ပဝတ္တနဋ္ဌာနဉ္စာတိ ဉေယျဋ္ဌာနံ။ အနေကဘေဒတ္တာ ပါပဓမ္မာနံ တဗ္ဗသေန အနေကဘေဒေါပိ ပမာဒေါ မူလဘူတာယ အဝိဇ္ဇာယ ဝသေန ဧကော ဧဝါတိ အာဟ – ‘‘ဧကဝိဓော အဝိဇ္ဇာယာ’’တိ။ လာဘဝိနိစ္ဆယပရိဂ္ဂဟမစ္ဆရိယာနိ ပရိယေသနာအာရက္ခာပရိဘောဂေသု အန္တောဂဓာနိ။ ဆန္ဒရာဂဇ္ဈောသာနာ တဏှာ ဧဝါတိ တဏှာမူလကေပိ ဓမ္မေ ဧတ္ထေဝ ပက္ခိပိတွာ ‘‘တိဝိဓော တဏှာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ရူပီသု ဘဝေသူတိ ရူပဓမ္မေသု။ အဇ္ဈောသာနန္တိ တဏှာဘိနိဝေသော။ ဧတေန ‘‘တဏှာယ ရူပကာယော ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရတိ။ အနာဒိမတိ ဟိ သံသာရေ ဣတ္ထိပုရိသာ အညမညရူပါဘိရာမာ၊ အယဉ္စတ္ထော စိတ္တပရိယာဒါနသုတ္တေန (အ။ နိ။ ၁။၁-၁၀) ဒီပေတဗ္ဗော။ အရူပီသု သမ္မောဟောတိ ဖဿာဒီနံ အတိသုခုမသဘာဝတ္တာ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဃနဝိနိဗ္ဘောဂဿ ဒုက္ကရတ္တာ စ အရူပဓမ္မေသု သမ္မောဟော၊ သတ္တာနံ ပတိဋ္ဌိတောတိ ဝစနသေသော။ ဧဝံ နိဒ္ဓါရိတေ ရူပကာယနာမကာယသင်္ခါတေ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကေ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပဝတ္တံ တဏှဉ္စ အဝိဇ္ဇဉ္စ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ စတုပါဒါနာနံ ဝသေန ဝိဘဇိတွာ တေသံ ခန္ဓာနံ ဥပါဒါနာနဉ္စ ဒုက္ခသမုဒယဘာဝေန သဟပရိညေယျပဟာတဗ္ဗဘာဝံ ဒဿေတိ ‘‘တတ္ထ ရူပကာယော’’တိအာဒိနာ။

၃၀။ ဧဝံ ပမာဒမုခေန ပုရိမသစ္စဒွယံ နိဒ္ဓါရေတွာ ပမာဒမုခေနေဝ အပရမ္ပိ သစ္စဒွယံ နိဒ္ဓါရေတုံ ‘‘တတ္ထ ယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဿာတိ တဿ ပမာဒဿ။ သမ္ပဋိဝေဓေနာတိ သမ္မာ ပရိဇာနနေန အဿာဒါဒီနံ ဇာနနေန။ ရက္ခဏာ ပဋိသံဟရဏာတိ အတ္တနော စိတ္တဿ ရက္ခဏသင်္ခါတာ ပမာဒဿ ပဋိသံဟရဏာ၊ တပ္ပဋိပက္ခေန သင်္ကောစနာ အပ္ပမာဒါနုယောဂေန ယာ ¶ ခေပနာ။ အယံ သမထောတိ ကိစ္စေန သမာဓိံ ဒဿေတိ။ အယံ ဝေါဒါနပက္ခဝိသဘာဂဓမ္မဝသေန အာဝဋ္ဋနာ။ ‘‘ယဒါ ဇာနာတိ ကာမာနံ…ပေ… အာနိသံသ’’န္တိ ဣမိနာ သမထာဓိဂမဿ ဥပါယံ ဒဿေတိ။

တတ္ထ ¶ ကာမာနန္တိ ဝတ္ထုကာမာနဉ္စ ကိလေသကာမာနဉ္စ။ အဿာဒဉ္စ အဿာဒတောတိ ကာမေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သုခသောမနဿသင်္ခါတံ အဿာဒံ အဿာဒတာယ အဿာဒမတ္တတော။ အာဒီနဝန္တိ ‘‘အပ္ပဿာဒါ ကာမာ ဗဟုဒုက္ခာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၆) ဝုတ္တံ အာဒီနဝံ ဒေါသံ။ နိဿရဏန္တိ ပဌမဇ္ဈာနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ကာမာနမေတံ နိဿရဏံ ယဒိဒံ နေက္ခမ္မ’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၇၂)။ ဩကာရန္တိ လာမကဘာဝံ။ သံကိလေသန္တိ သံကိလိဿနံ။ ကာမဟေတု ဟိ သတ္တာ သံကိလိဿန္တိ။ ဝေါဒါနန္တိ ဝိသုဇ္ဈနံ။ နေက္ခမ္မေ စ အာနိသံသန္တိ နီဝရဏပ္ပဟာနာဒိဂုဏဝိသေသယောဂံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ သမထေ သတိ။ ယာ ဝီမံသာတိ ယာ ပညာ။ ‘‘သမာဟိတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၇၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ ယထာ တဏှာသဟိတာဝ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော၊ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာသဟိတာဝ တဏှာ ဥပါဒါနာနံ ပစ္စယော။ တာသု နိရုဒ္ဓါသု ဥပါဒါနာဒီနံ အဘာဝေါ ဧဝါတိ တဏှာအဝိဇ္ဇာပဟာနေန သကလဝဋ္ဋဒုက္ခနိရောဓံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမေသု ဒွီသု ဓမ္မေသု ပဟီနေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမာနိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဝိသဘာဂသဘာဂဓမ္မာဝဋ္ဋနဝသေန နိဒ္ဓါရိတာနီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧဝံ ဝေါဒါနပက္ခံ နိက္ခိပိတွာ တဿ ဝိသဘာဂဓမ္မဝသေန သဘာဂဓမ္မဝသေန စ အာဝဋ္ဋနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သံကိလေသပက္ခံ နိက္ခိပိတွာ တဿ ဝိသဘာဂဓမ္မဝသေန သဘာဂဓမ္မဝသေန စ အာဝဋ္ဋနံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာပိ မူလေ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ယထာ နာမ ပတိဋ္ဌာဟေတုဘာဝေန မူလန္တိ လဒ္ဓဝေါဟာရေ ဘူမိဂတေ ရုက္ခဿ အဝယဝေ ဖရသုဆေဒါဒိအန္တရာယာဘာဝေန အနုပဒ္ဒဝေ တတော ဧဝ ဒဠှေ ထိရေ သတိ ခန္ဓေ ဆိန္နေပိ အဿတ္ထာဒိရုက္ခော ရုဟတိ၊ ဧဝမေဝ တဏှာနုသယသင်္ခါတေ အတ္တဘာဝရုက္ခဿ မူလေ မဂ္ဂဉာဏဖရသုနာ အနုပစ္ဆိန္နေ တယိဒံ ဒုက္ခံ ပုနပ္ပုနံ အပရာပရဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တတိ န နိရုဇ္ဈတီတိ။ ကာမတဏှာဒိနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဘဝတဏှာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတဿ ဓမ္မဿ ပစ္စယောတိ ဧတဿ ဘဝတဏှာသင်္ခါတဿ ဓမ္မဿ ဘဝေသု အာဒီနဝပ္ပဋိစ္ဆာဒနာဒိဝသေန အဿာဒဂ္ဂဟဏဿ ပစ္စယော။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘သံယောဇနီယေသု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿိနော ¶ တဏှာ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၅၇)။ တေနေဝါဟ – ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ဟိ ဘဝတဏှာ’’တိ။ ဣဓ သမထော ဝိပဿနာ စ မဂ္ဂသမာဓိ မဂ္ဂပညာ စ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ – ‘‘ယေန တဏှာနုသယံ သမူဟနတီ’’တိအာဒိ။ ဣမာနိ စတ္တာရိ သစ္စာနီတိ ဝိသဘာဂသဘာဂဓမ္မာဝဋ္ဋနဝသေန နိဒ္ဓါရိတာနီတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဣဒါနိ န ကေဝလံ နိဒ္ဓါရိတေဟေဝ ဝိသဘာဂသဘာဂဓမ္မေဟိ အာဝဋ္ဋနံ၊ အထ ခေါ ပါဠိအာဂတေဟိပိ တေဟိ အာဝဋ္ဋနံ အာဝဋ္ဋဟာရောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏ’’န္တိ ဂါထမာဟ ¶ ။ တတ္ထ သဗ္ဗပါပဿာတိ သဗ္ဗာကုသလဿ။ အကရဏန္တိ အနုပ္ပာဒနံ။ ကုသလဿာတိ စတုဘူမကကုသလဿ။ ဥပသမ္ပဒါတိ ပဋိလာဘော။ သစိတ္တပရိယောဒါပနန္တိ အတ္တနော စိတ္တဝေါဒါနံ၊ တံ ပန အရဟတ္တေန ဟောတိ။ ဣတိ သီလသံဝရေန သဗ္ဗပါပံ ပဟာယ သမထဝိပဿနာဟိ ကုသလံ သမ္ပာဒေတွာ အရဟတ္တဖလေန စိတ္တံ ပရိယောဒပေတဗ္ဗန္တိ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနံ ဩဝါဒေါ အနုသိဋ္ဌီတိ အယံ သင်္ခေပတ္ထော၊ ဝိတ္ထာရတော ပန အတ္ထော ပါဠိတော ဧဝ ဝိညာယတိ။

တတ္ထ ‘‘သဗ္ဗပါပံ နာမာ’’တိအာဒီသု ဒေါသသမုဋ္ဌာနန္တိ ဒေါသော သမုဋ္ဌာနမေဝ ဧတဿာတိ ဒေါသသမုဋ္ဌာနံ၊ န ဒေါသော ဧဝ သမုဋ္ဌာနန္တိ။ လောဘသမုဋ္ဌာနာယပိ ပိသုဏဝါစာယ သမ္ဘဝတော။ ကာယဒုစ္စရိတန္တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ‘‘ဒေါသသမုဋ္ဌာန’’န္တိ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ လောဘသမုဋ္ဌာနံ မောဟသမုဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သမ္ဖပ္ပလာပေါ ဥဒ္ဓစ္စစိတ္တေန ပဝတ္တယတီတိ အဓိပ္ပာယေန တဿ မောဟသမုဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ။

ဧဝံ ဒုစ္စရိတအကုသလကမ္မပထကမ္မဝိဘာဂေန ‘‘သဗ္ဗပါပ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပါပံ ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိဿ အကုသလမူလဝသေန အဂတိဂမနဝိဘာဂမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘အကုသလမူလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အကုသလမူလံ ပယောဂံ ဂစ္ဆန္တန္တိ လောဘာဒိအကုသလာနိ ကာယဝစီပယောဂံ ဂစ္ဆန္တာနိ၊ ကာယဝစီပယောဂံ သမုဋ္ဌာပေန္တာနီတိ အတ္ထော။ ဆန္ဒာတိ ဆန္ဒဟေတု။ ယံ ဆန္ဒာ အဂတိံ ဂစ္ဆတိ၊ ဣဒံ လောဘသမုဋ္ဌာနန္တိ ဆန္ဒာ အဂတိံ ဂစ္ဆတီတိ ယဒေတံ အဂတိဂမနံ၊ ဣဒံ လောဘသမုဋ္ဌာနန္တိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ပါပံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဿ အကရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘လောဘော…ပေ… ပညာယာ’’တိ တီဟိ ကုသလမူလေဟိ ¶ တိဏ္ဏံ အကုသလမူလာနံ ပဟာနဝသေန သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ အနုပ္ပာဒနမာဟ။ တထာ လောဘော ဥပေက္ခာယာတိအာဒိနာ ဗြဟ္မဝိဟာရေဟိ။ တတ္ထ အရတိံ ဝူပသမေန္တီ မုဒိတာ တဿာ မူလဘူတံ မောဟံ ပဇဟတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ – ‘‘မောဟော မုဒိတာယ ပဟာနံ အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆတီ’’တိ။

၃၁။ ဣဒါနိ အညေနပိ ပရိယာယေန ပါပံ တဿ အကရဏဉ္စ ဒဿေတွာ သေသပဒါနဉ္စ အတ္ထဝိဘာဝနမုခေန သဘာဂဝိသဘာဂဓမ္မာဝဋ္ဋနံ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗပါပံ နာမ အဋ္ဌ မိစ္ဆတ္တာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အကိရိယာ အကရဏံ အနဇ္ဈာစာရောတိ တီဟိပိ ပဒေဟိ မိစ္ဆတ္တာနံ အနုပ္ပာဒနမေဝ ဝဒတိ။ တထာ ကိရိယာ ကရဏံ အဇ္ဈာစာရောတိ တီဟိပိ ပဒေဟိ ဥပ္ပာဒနမေဝ ဝဒတိ။ အဇ္ဈာစာရောတိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အာစရဏံ။ အတီတဿာတိ စိရကာလပ္ပဝတ္တိဝသေန ပုရာဏဿ။ မဂ္ဂဿာတိ အရိယမဂ္ဂဿ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ပုရာဏမဂ္ဂံ ပုရာဏံ အဉ္ဇသန္တိ ခေါ အရိယဿေတံ အဋ္ဌင်္ဂိကဿ ¶ မဂ္ဂဿ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၅ အတ္ထတော သမာနံ)။ အတီတေန ဝါ ဝိပဿိနာ ဘဂဝတာ ယထာဓိဂတံ ဒေသိတဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘အတီတဿ မဂ္ဂဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိပဿိနော ဟိ အယံ ဘဂဝတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသဂါထာတိ။

ယံ ပဋိဝေဓေနာတိ ယဿ ပရိညာဘိသမယေန။ ယံ ပရိယောဒါပိတံ၊ အယံ နိရောဓောတိ ယဒိပိ အသင်္ခတာ ဓာတု ကေနစိ သံကိလေသေန န သံကိလိဿတိ၊ အဓိဂစ္ဆန္တဿ ပန ပုဂ္ဂလဿ ဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တဿ ဟိ ယာဝ သံကိလေသာ န ဝိဂစ္ဆန္တိ၊ တာဝ အသင်္ခတာ ဓာတု အပရိယောဒပိတာတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ နိဗ္ဗာနာဓိဂမေန ယေ ခန္ဓာ ဝူပသမေတဗ္ဗာ၊ တေသံ သေသဘာဝေန အသေသဘာဝေန စ ‘‘သဥပါဒိသေသာ’’တိ စ၊ ‘‘အနုပါဒိသေသာ’’တိ စ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣမာနိ ပါဠိအာဂတဓမ္မာနံ သဘာဂဝိသဘာဂဓမ္မာဝဋ္ဋနဝသေန နိဒ္ဓါရိတာနိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပုနပိ ပါဠိအာဂတဓမ္မာနံ သဘာဂဝိသဘာဂဓမ္မာဝဋ္ဋနေန အာဝဋ္ဋဟာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ရက္ခတီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿာ ပဒတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တော ဧဝ။ ဓမ္မောတိ ပုညဓမ္မော ဣဓာဓိပ္ပေတော။ တံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ဓမ္မော နာမ ဒုဝိဓော ဣန္ဒြိယသံဝရော မဂ္ဂေါ စာ’’တိ အာဟ။ ဣန္ဒြိယသံဝရသီသေန စေတ္ထ သဗ္ဗမ္ပိ သီလံ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ¶ ။ သဗ္ဗာ ဥပပတ္တိယော ဒုဂ္ဂတိ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိယောဂေန ဒုက္ခာ ဂတိယောတိ ကတွာ။ ယထာဝုတ္တေ ဒုဝိဓေ ဓမ္မေ ပဌမော ဓမ္မော ယထာ သုစိဏ္ဏော ဟောတိ၊ ယတော စ သော ရက္ခတိ၊ ယတ္ထ စ ပတိဋ္ဌာပေတိ၊ တံ သဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ယာ သံဝရသီလေ အခဏ္ဍကာရိတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တဿ ဓမ္မဿ အပါယတော ရက္ခဏေ ဧကန္တိကဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ဂါမဏိသံယုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၄။၃၅၈) အသိဗန္ဓကပုတ္တသုတ္တံ အာဘတံ။

တတ္ထ ဧဝန္တိ ပကာရေန။ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနေ၊ ဣမိနာပိ ပကာရေန အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ အသိဗန္ဓကပုတ္တောတိ အသိဗန္ဓကဿ နာမ ပုတ္တော။ ဂါမေ ဇေဋ္ဌကတာယ ဂါမဏီ။ ပစ္ဆာဘူမကာတိ ပစ္ဆာဘူမိဝါသိနော။ ကာမဏ္ဍလုကာတိ သကမဏ္ဍလုနော။ သေဝါလမာလိကာတိ ပါတောဝ ဥဒကတော သေဝါလဉ္စေဝ ဥပ္ပလာဒီနိ စ ဂဟေတွာ ဥဒကသုဒ္ဓိဘာဝဇာနနတ္ထံ မာလံ ကတွာ ပိဠန္ဓနကာ။ ဥဒကောရောဟကာတိ သာယံ ပါတံ ဥဒကံ ဩရောဟဏကာ။ ဥယျာပေန္တီတိ ဥပရိယာပေန္တိ။ သညာပေန္တီတိ သမ္မာ ယာပေန္တိ။ သဂ္ဂံ နာမ ဩက္ကာမေန္တီတိ ပရိဝါရေတွာ ဌိတာဝ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဘော၊ ဗြဟ္မလောကံ၊ ဂစ္ဆ၊ ဘော၊ ဗြဟ္မလောက’’န္တိ ဝဒန္တာ သဂ္ဂံ ပဝေသေန္တိ။

အနုပရိသက္ကေယျာတိ ¶ အနုပရိဂစ္ဆေယျ။ ဥမ္မုဇ္ဇာတိ ဥဋ္ဌဟ။ ဥပ္လဝါတိ ဇလဿ ဥပရိပ္လဝ။ ထလမုပ္လဝါတိ ထလံ အဘိရုဟ။ တတြ ယာဿာတိ တတြ ယံ အဿ၊ ယံ ဘဝေယျ။ သက္ခရကဌလန္တိ သက္ခရာ ဝါ ကဌလာ ဝါ။ သာ အဓောဂါမီ အဿာတိ သာ အဓော ဂစ္ဆေယျ၊ ဟေဋ္ဌာဂါမီ ဘဝေယျ။ အဓော ဂစ္ဆေယျာတိ ဟေဋ္ဌာ ဂစ္ဆေယျ။ မဂ္ဂဿာတိ အရိယမဂ္ဂဿ။ တိက္ခတာတိ တိခိဏတာ။ သာ စ ခေါ န သတ္ထကဿ ဝိယ နိသိတကရဏတာ၊ အထ ခေါ ဣန္ဒြိယာနံ ပဋုဘာဝေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဓိမတ္တတာ’’တိ အာဟ။ နနု စ အရိယမဂ္ဂေါ အတ္တနာ ပဟာတဗ္ဗကိလေသေ အနဝသေသံ သမုစ္ဆိန္ဒတီတိ အတိခိဏော နာမ နတ္ထီတိ? သစ္စမေတံ၊ တထာပိ နော စ ခေါ ‘‘ယထာ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တဿာ’’တိ ဝစနတော သဒ္ဓါဝိမုတ္တဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တာနံ ကိလေသပ္ပဟာနံ ပတိ အတ္ထိ ကာစိ ဝိသေသမတ္တာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ အယံ ပန ဝိသေသော န ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ သဗ္ဗုပပတ္တိသမတိက္ကမနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယသ္မာ ပန အရိယမဂ္ဂေန ဩဓိသော ကိလေသာ ပဟီယန္တိ၊ တဉ္စ နေသံ တထာပဟာနံ မဂ္ဂဓမ္မေသု ဣန္ဒြိယာနံ ¶ အပါဋဝပါဋဝတရပါဋဝတမဘာဝေန ဟောတီတိ ယော ဝဇိရူပမဓမ္မေသု မတ္ထကပ္ပတ္တာနံ အဂ္ဂမဂ္ဂဓမ္မာနံ ပဋုတမဘာဝေါ။ အယံ ဣဓ မဂ္ဂဿ တိက္ခတာတိ အဓိပ္ပေတာ။ တေနေဝါဟ – ‘‘အယံ ဓမ္မော သုစိဏ္ဏော သဗ္ဗာဟိ ဥပပတ္တီဟိ ရက္ခတီ’’တိ။ ‘‘တသ္မာ ရက္ခိတစိတ္တဿာ’’တိအာဒိနာ သုတ္တန္တရေန (ဥဒါ။ ၃၂) သုဂတိသညိတာနမ္ပိ ဥပပတ္တီနံ ဒုဂ္ဂတိဘာဝံ သာဓေတိ။

၃၂။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တဿ ဓမ္မဿ ဝိသဘာဂဓမ္မာနံ တဏှာဝိဇ္ဇာဒီနံ သဘာဂဓမ္မာနဉ္စ သမထဝိပဿနာဒီနံ နိဒ္ဓါရဏဝသေန အာဝဋ္ဋဟာရံ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဒုဂ္ဂတီနံ ဟေတု တဏှာ စ အဝိဇ္ဇာ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဣဒံ အရိယံ သမထဝိပဿနာသင်္ခါတံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယံ ရက္ခတီတိ သဗ္ဗာဟိ ဒုဂ္ဂတီဟိ ရက္ခန္တဿ အရိယမဂ္ဂဿ အာရမ္မဏဘူတော နိရောဓော ရက္ခန္တော ဝိယ ဝုတ္တော၊ နိမိတ္တဿ ကတ္တုဘာဝေန ဥပစရိတတ္တာ။ ဣမာနိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဝိသဘာဂသဘာဂဓမ္မာဝဋ္ဋနဝသေန နိဒ္ဓါရိတာနီတိ အဓိပ္ပာယော။

အာဝဋ္ဋဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဝိဘတ္တိဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၃၃။ တတ္ထ ¶ ကတမော ဝိဘတ္တိဟာရောတိ ဝိဘတ္တိဟာရဝိဘင်္ဂေါ။ တတ္ထ ဓမ္မဝိဘတ္တိဘူမိဝိဘတ္တိပဒဋ္ဌာနဝိဘတ္တီတိ တိဝိဓာ ဝိဘတ္တိ။ တာသု ယသ္မာ ဓမ္မေသု ဝိဘာဂတော နိဒ္ဒိဋ္ဌေသု တတ္ထ လဗ္ဘမာနော ဘူမိဝိဘာဂေါ ပဒဋ္ဌာနဝိဘာဂေါ စ နိဒ္ဒိသိယမာနော သုဝိညေယျော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဓမ္မဝိဘတ္တိံ တာဝ နိဒ္ဒိသန္တော သောဠသဝိဓေ ပဋ္ဌာနေ ယေသံ သုတ္တာနံ ဝသေန ဝိသေသတော ဝိဘဇိတဗ္ဗာ၊ တာနိ သုတ္တာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွေ သုတ္တာနိ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝါသနာ ပုညဘာဝနာ၊ တဿာ ဘာဂေါ ကောဋ္ဌာသော ဝါသနာဘာဂေါ၊ တဿ ဟိတန္တိ ဝါသနာဘာဂိယံ၊ သုတ္တံ။ နိဗ္ဗိဇ္ဈနံ လောဘက္ခန္ဓာဒီနံ ပဒါလနံ နိဗ္ဗေဓော၊ တဿ ဘာဂေါတိ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။ ယသ္မိံ သုတ္တေ တီဏိ ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ ဒေသိတာနိ၊ တံ သုတ္တံ ဝါသနာဘာဂိယံ။ ယသ္မိံ ပန သေက္ခာသေက္ခာ ဒေသိတာ၊ တံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ။ အယဉ္စ အတ္ထော ပါဠိယံယေဝ အာဂမိဿတိ။

ပုညဘာဂိယာတိ ¶ ပုညဘာဂေ ဘဝါ။ တထာ ဖလဘာဂိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဖလန္တိ ပန သာမညဖလံ။ သံဝရသီလန္တိ ပါတိမောက္ခသံဝရော၊ သတိသံဝရော၊ ဉာဏသံဝရော၊ ခန္တိသံဝရော၊ ဝီရိယသံဝရောတိ ပဉ္စ သံဝရာ သံဝရသီလံ။ ပဟာနသီလန္တိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ၊ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ၊ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ၊ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ၊ နိဿရဏပ္ပဟာနန္တိ ပဉ္စပ္ပဟာနာနိ။ တေသု နိဿရဏပ္ပဟာနဝဇ္ဇာနံ ပဟာနာနံ ဝသေန ပဟာနသီလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သောတိ ယော ဝါသနာဘာဂိယသုတ္တသမ္ပဋိဂ္ဂါဟကော၊ သော။ တေန ဗြဟ္မစရိယေနာတိ တေန သံဝရသီလသင်္ခါတေန သေဋ္ဌစရိယေန ကာရဏဘူတေန ဗြဟ္မစာရီ ဘဝတိ။ ဧတ္ထ စ အဋ္ဌသမာပတ္တိဗြဟ္မစရိယဿ န ပဋိက္ခေပေါ၊ ကေစိ ပန ‘‘တေနေဝ ဗြဟ္မစရိယေနာ’’တိ ပဌန္တိ၊ တေသံ မတေန သိယာ တဿ ပဋိက္ခေပေါ။

ပဟာနသီလေ ဌိတောတိ သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနာနံ ဝသေန ပဟာနသီလေ ဌိတော။ တေန ဗြဟ္မစရိယေနာတိ တေန ပဟာနသီလေန ဝိသေသဘူတေန မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယေန။ ယေ ပန ‘‘တေနေဝ ဗြဟ္မစရိယေနာ’’တိ ပဌန္တိ၊ တေသံ အယံ ပါဌော ‘‘ဝါသနာဘာဂိယံ နာမ သုတ္တံ ဒါနကထာ၊ သီလကထာ၊ သဂ္ဂကထာ၊ ပုညဝိပါကကထာ’’တိ။ ယေ ပန ‘‘တေန ဗြဟ္မစရိယေနာ’’တိ ပဌန္တိ၊ တေသံ အယံ ပါဌော – ‘‘ဝါသနာဘာဂိယံ နာမ သုတ္တံ ဒါနကထာ၊ သီလကထာ၊ သဂ္ဂကထာ ကာမာနံ အာဒီနဝေါ နေက္ခမ္မေ ¶ အာနိသံသော’’တိ။ တတ္ထ ကတမော ပါဌော ယုတ္တတရောတိ? ပစ္ဆိမော ပါဌောတိ နိဋ္ဌံ ဂန္တဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ‘‘နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ နာမ သုတ္တံ ယာ စတုသစ္စပ္ပကာသနာ’’တိ ဝက္ခတိ၊ န ဟိ မဟာထေရော သာဝသေသံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသီတိ။

‘‘နတ္ထိ ပဇာနနာ’’တိအာဒိနာ ဥဘိန္နံ သုတ္တာနံ သာတိသယံ အသင်္ကရကာရဏံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ပဇာနနာတိ အရိယမဂ္ဂဿ ပဒဋ္ဌာနဘူတာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ဝိပဿနာပညာ။ ဣမာနိ စတ္တာရိ သုတ္တာနီတိ ဣမေသံ သုတ္တာနံ ဝါသနာဘာဂိယနိဗ္ဗေဓဘာဂိယာနံ ဝက္ခမာနာနဉ္စ သံကိလေသဘာဂိယအသေက္ခဘာဂိယာနံ ဝသေန စတ္တာရိ သုတ္တာနိ။ ဒေသနာယာတိ ဒေသနာနယေန။ သဗ္ဗတော ဝိစယေန ဟာရေန ဝိစိနိတွာတိ သဗ္ဗတောဘာဂေန ဧကာဒသသု ဌာနေသု ပက္ခိပိတွာ ဝိစယေန ဟာရေန ဝိစိနိတွာ။ ‘‘ယုတ္တိဟာရေန ယောဇေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဧတေန ဝိစယဟာရယုတ္တိဟာရာ ဝိဘတ္တိဟာရဿ ပရိကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘ယာဝတိကာ ဉာဏဿ ဘူမီ’’တိ ဣမိနာ ဝိဘတ္တိဟာရဿ မဟာဝိသယတံ ဒဿေတိ။

၃၄။ ဧဝံ ¶ ဝါသနာဘာဂိယနိဗ္ဗေဓဘာဂိယဘာဝေဟိ ဓမ္မေ ဧကဒေသေန ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ တေသံ ကိလေသဘာဂိယအသေက္ခဘာဂိယဘာဝေဟိ သာဓာရဏာသာဓာရဏဘာဝေဟိ ဝိဘဇိတုံ ‘‘တတ္ထ ကတမေ ဓမ္မာ သာဓာရဏာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကတမေ ဓမ္မာတိ ကတမေ သဘာဝဓမ္မာ။ သာဓာရဏာတိ အဝိသိဋ္ဌာ၊ သမာနာတိ အတ္ထော။ ဒွေ ဓမ္မာတိ ဒုဝေ ပကတိယော။ ပကတိအတ္ထော ဟိ အယံ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဇာတိဓမ္မာနံ သတ္တာန’’န္တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၃၃) ဝိယ။ နာမသာဓာရဏာတိ နာမေန သာဓာရဏာ၊ ကုသလာကုသလာတိ သမာနနာမာတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထုသာဓာရဏာတိ ဝတ္ထုနာ နိဿယေန သာဓာရဏာ၊ ဧကသန္တတိပတိတတာယ သမာနဝတ္ထုကာတိ အတ္ထော။ ဝိသေသတော သံကိလေသပက္ခေ ပဟာနေကဋ္ဌာ နာမသာဓာရဏာ၊ သဟဇေကဋ္ဌာ ဝတ္ထုသာဓာရဏာ။ အညမ္ပိ ဧဝံ ဇာတိယန္တိ ကိစ္စပစ္စယပဋိပက္ခာဒီဟိ သမာနံ သင်္ဂဏှာတိ။ မိစ္ဆတ္တနိယတာနံ အနိယတာနန္တိ ဣဒံ ပုထုဇ္ဇနာနံ ဥပလက္ခဏံ။ တသ္မာ သဿတဝါဒါ ဥစ္ဆေဒဝါဒါတိ အာဒိကော သဗ္ဗော ပုထုဇ္ဇနဘေဒေါ အာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဒသနပ္ပဟာတဗ္ဗာ ကိလေသာ သာဓာရဏာ မိစ္ဆတ္တနိယတာနံ အနိယတာနံ ဧဝ စ သမ္ဘဝတော သမ္မတ္တနိယတာနံ အသမ္ဘဝတော စ။ ဣမိနာ နယေန သေသပဒေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အရိယသာဝကောတိ သေက္ခံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သဗ္ဗာ သာ အဝီတရာဂေဟိ သာဓာရဏာတိ လောကိယသမာပတ္တိ ရူပါဝစရာ အရူပါဝစရာ ဒိဗ္ဗဝိဟာရော ဗြဟ္မဝိဟာရော ပဌမဇ္ဈာနသမာပတ္တီတိ ဧဝမာဒီဟိ ပရိယာယေဟိ သာဓာရဏာ။ ကုသလသမာပတ္တိ ပန ဣမိနာ ပရိယာယေန သိယာ အသာဓာရဏာ ¶ ၊ ဣမံ ပန ဒေါသံ ပဿန္တာ ကေစိ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ…ပေ… သဗ္ဗာ သာ အဝီတရာဂေဟိ သာဓာရဏာ’’တိ ပဌန္တိ။ ကထံ တေ ဩဓိသော ဂဟိတာ၊ အထ ဩဓိသော ဂဟေတဗ္ဗာ၊ ကထံ သာဓာရဏာတိ? အနုယောဂံ မနသိကတွာ တံ ဝိသောဓေန္တော အာဟ – ‘‘သာဓာရဏာ ဟိ ဓမ္မာ ဧဝံ အညမည’’န္တိအာဒိ။ တဿတ္ထော – ယထာ မိစ္ဆတ္တနိယတာနံ အနိယတာနဉ္စ သာဓာရဏာတိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သာဓာရဏာ ဓမ္မာ န သဗ္ဗသတ္တာနံ သာဓာရဏတာယ သာဓာရဏာ၊ ကသ္မာ? ယသ္မာ အညမညံ ပရံ ပရံ သကံ သကံ ဝိသယံ နာတိဝတ္တန္တိ။ ပဋိနိယတဉှိ တေသံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ၊ ဣတရထာ တထာ ဝေါဟာရော ဧဝ န သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယသ္မာ စ ဧတေ ဧဝ ဓမ္မာ ဧဝံ ¶ နိယတာ ဝိသယာ၊ တသ္မာ ‘‘ယောပိ ဣမေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော န သော တံ ဓမ္မံ ဥပါတိဝတ္တတီ’’တိ အာဟ။ န ဟိ မိစ္ဆတ္တနိယတာနံ အနိယတာနဉ္စ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ ကိလေသာ န သန္တိ၊ အညေသံ ဝါ သန္တီတိ ဧဝံ သေသေပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

အသာဓာရဏော နာမ ဓမ္မော တဿ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ပစ္စတ္တနိယတော အရိယေသု သေက္ခာသေက္ခဓမ္မဝသေန အနရိယေသု သဗ္ဗာဘဗ္ဗပဟာတဗ္ဗဝသေန ဂဝေသိတဗ္ဗော၊ ဣတရဿ တထာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗဘာဝါဘာဝတော။ သော စ ခေါ သာဓာရဏာဝိဓုရတာယ တံ တံ ဥပါဒါယ တထာဝုတ္တဒေသနာနုသာရေနာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ အသာဓာရဏာ ယာဝ ဒေသနံ ဥပါဒါယ ဂဝေသိတဗ္ဗာ သေက္ခာသေက္ခာ ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗာ’’တိ ဣမိနာ။ အဋ္ဌမကဿာတိ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နဿ။ ဓမ္မတာတိ ဓမ္မသဘာဝေါ ပဌမဿ မဂ္ဂဋ္ဌတာ ဒုတိယဿ ဖလဋ္ဌတာ။ ပဌမဿ ဝါ ပဟီယမာနကိလေသတာ။ ဒုတိယဿ ပဟီနကိလေသတာ။ ပုန အဋ္ဌမကဿာတိ အနာဂါမိမဂ္ဂဋ္ဌဿ။ နာမန္တိ သေက္ခာတိ နာမံ။ ဓမ္မတာတိ တံတံမဂ္ဂဋ္ဌတာ ဟေဋ္ဌိမဖလဋ္ဌတာ စ။ ပဋိပန္နကာနန္တိ မဂ္ဂသမင်္ဂီနံ။ နာမန္တိ ပဋိပန္နကာတိ နာမံ။ ဧဝံ ‘‘အဋ္ဌမကဿာ’’တိအာဒိနာ အရိယပုဂ္ဂလေသု အသာဓာရဏဓမ္မံ ဒဿေတွာ ဣတရေသု နယဒဿနတ္ထံ ‘‘ဧဝံ ဝိသေသာနုပဿိနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ လောကိယဓမ္မေသု ဧဝ ဟိ ဟီနာဒိဘာဝေါ။ တတ္ထ ဝိသေသာနုပဿိနာတိ အသာဓာရဏဓမ္မာနုပဿိနာ။ မိစ္ဆတ္တနိယတာနံ အနိယတာ ဓမ္မာ သာဓာရဏာ မိစ္ဆတ္တနိယတာ ဓမ္မာ အသာဓာရဏာ။ မိစ္ဆတ္တနိယတေသုပိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာနံ အနိယတာ ဓမ္မာ သာဓာရဏာ။ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ အသာဓာရဏာတိ ဣမိနာ နယေန ဝိသေသာနုပဿိနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧဝံ နာနာနယေဟိ ဓမ္မဝိဘတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဘူမိဝိဘတ္တိံ ပဒဋ္ဌာနဝိဘတ္တိဉ္စ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဒဿနဘူမီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒဿနဘူမီတိ ပဌမမဂ္ဂေါ။ ယသ္မာ ပန ပဌမမဂ္ဂက္ခဏေ အရိယသာဝကော သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမန္တော နာမ ဟောတိ၊ တတော ပရံ ဩက္ကန္တော ¶ ၊ တသ္မာ ‘‘ဒဿနဘူမိ နိယာမာဝက္ကန္တိယာ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ဟေဋ္ဌိမော ဟေဋ္ဌိမော မဂ္ဂေါ ဥပရိဥပရိမဂ္ဂါဓိဂမဿ ကာရဏံ ဟောတိ၊ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒီနိ အပ္ပဟာယ ကာမရာဂဗျာပါဒါဒိပ္ပဟာနဿ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ တထာပိ အရိယမဂ္ဂေါ အတ္တနော ဖလဿ ဝိသေသကာရဏံ အာသန္နကာရဏဉ္စာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဘာဝနာဘူမိ ¶ ဥတ္တရိကာနံ ဖလာနံ ပတ္တိယာ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သုခါ ပဋိပဒါ ခိပ္ပာဘိညာ ဉာဏုတ္တရဿ တထာဝိဓပစ္စယသမာယောဂေ စ ဟောတီတိ သာ ဝိပဿနာယ ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တာ။ ဣတရာ ပန တိဿောပိ ပဋိပဒါ သမထံ အာဝဟန္တိ ဧဝ။ တာသု သဗ္ဗမုဒုတာယ ဒဿိတာယ သေသာပိ ဒဿိတာ ဧဝါတိ အာဟ – ‘‘ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာ သမထဿ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။

ဒါနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထူတိ ဒါနမေဝ ဒါနမယံ၊ ပုဇ္ဇဖလနိဗ္ဗတ္တနဋ္ဌေန ပုညံ၊ တဒေဝ ကတ္တဗ္ဗတော ကိရိယာ၊ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာဒီနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဝတ္ထု စာတိ ဒါနမယပုညကိရိယဝတ္ထု။ ပရတောဃောသဿာတိ ဓမ္မဿဝနဿ။ သာဓာရဏန္တိ န ဗီဇံ ဝိယ အင်္ကုရဿ၊ ဒဿနဘူမိအာဒယော ဝိယ ဝါ နိယာမာဝက္ကန္တိအာဒီနံ အာဝေဏိကံ၊ အထ ခေါ သာဓာရဏံ၊ တဒညကာရဏေဟိပိ ပရတောဃောသဿ ပဝတ္တနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ ကေစိ ဒါယကဿ ဒါနာနုမောဒနံ အာစိဏ္ဏန္တိ ဒါနံ ပရတောဃောသဿ ကာရဏန္တိ ဝဒန္တိ။ ဒါယကော ပန ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိံ အာကင်္ခန္တော ဒါနသီလာဒိဂုဏဝိသေသာနံ သဝနေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဟောတီတိ ဒါနံ ဓမ္မဿဝနဿ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။

သီလသမ္ပန္နော ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝေန သမာဟိတော ဓမ္မစိန္တာသမတ္ထော ဟောတီတိ သီလံ စိန္တာမယဉာဏဿ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘သီလမယ’’န္တိအာဒိ။ ဘာဝနာမယန္တိ သမထသင်္ခါတံ ဘာဝနာမယံ။ ဘာဝနာမယိယာတိ ဥပရိဈာနသင်္ခါတာယ ဝိပဿနာသင်္ခါတာယ စ ဘာဝနာမယိယာ။ ပုရိမံ ပုရိမဉှိ ပစ္ဆိမဿ ပစ္ဆိမဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဒါနံ သီလံ လောကိယဘာဝနာ စ န ကေဝလံ ယထာဝုတ္တပရတောဃောသာဒီနံယေဝ၊ အထ ခေါ ယထာက္ကမံ ပရိယတ္တိဗာဟုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌီနမ္ပိ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တမ္ပိ နယံ ဒဿေတုံ ပုန ‘‘ဒါနမယ’’န္တိအာဒိနာ ဒေသနံ ဝဍ္ဎေသိ။ တထာ ပတိရူပဒေသဝါသာဒယော ကာယဝိဝေကစိတ္တဝိဝေကာဒီနံ ကာရဏံ ဟောတီတိ ဣမံ နယံ ဒဿေတုံ ‘‘ပတိရူပဒေသဝါသော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကုသလဝီမံသာယာတိ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာယ။ အကုသလပရိစ္စာဂေါတိ ဣမိနာ ပဟာနပရိညာ ဝုတ္တာတိ။ သမာဓိန္ဒြိယဿာတိ မဂ္ဂသမာဓိန္ဒြိယဿ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဝိဘတ္တိဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပရိဝတ္တနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၃၅။ တတ္ထ ¶ ¶ ကတမော ပရိဝတ္တနော ဟာရောတိ ပရိဝတ္တနဟာရဝိဘင်္ဂေါ။ တတ္ထ ယသ္မာ သံဝဏ္ဏိယမာနေ သုတ္တေ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ကုသလာကုသလဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဘူတေ အကုသလကုသလဓမ္မေ ပဟာတဗ္ဗဘာဝါဒိဝသေန နိဒ္ဓါရဏံ ပဋိပက္ခတော ပရိဝတ္တနံ၊ တသ္မာ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိဿ ပုရိသပုဂ္ဂလဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဘဝတီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ သမ္မာ ပသတ္ထာ၊ သုန္ဒရာ ဒိဋ္ဌိ ဧတဿာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ တဿ။ သာ ပနဿ သမ္မာဒိဋ္ဌိတာ ပုဗ္ဗဘာဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝါ လောကုတ္တရသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ နိဇ္ဇိဏ္ဏာ ဘဝတီတိ ပုရိမနယေ ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပဟီနာ ဟောတိ၊ ဝိက္ခမ္ဘိတာတိ အတ္ထော။ ပစ္ဆိမနယေ ပဌမမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပဟီနာ သမုစ္ဆိန္နာတိ အတ္ထော။

ယေ စဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယာတိ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဟေတု ယေ အရိယာနံ အဒဿနကာမတာဒယော လောဘာဒယော ပါဏာတိပါတာဒယော စ အနေကေ လာမကဋ္ဌေန ပါပကာ အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန အကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ။ ဣမဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ အရိယဿ စ။ ဓမ္မာတိ သမထဝိပဿနာဓမ္မာ၊ သတ္တတ္တိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ဝါ အနုပ္ပန္နာ ဝါ သမ္ဘဝန္တိ ဥပ္ပန္နာ၊ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပဿာတိအာဒီနမ္ပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော – သမ္မာဝိမုတ္တိအာဒီနံ မိစ္ဆာဝိမုတ္တိ အဝိမုတ္တာဝ သမာနာ ‘‘ဝိမုတ္တာ မယ’’န္တိ ဧဝံသညိနော အဝိမုတ္တိယံ ဝါ ဝိမုတ္တိသညိနော။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – မိစ္ဆာ ပါပိကာ ဝိမုတ္တိ ဝိမောက္ခော ဧတဿာတိ မိစ္ဆာဝိမုတ္တိ။ အဋ္ဌင်္ဂါ စ မိစ္ဆာဝိမုတ္တိ ယထာဝုတ္တေနာကာရေန မိစ္ဆာဘိနိဝေသဝသေန စ ပဝတ္တာ အန္တဒွယလက္ခဏာ။ သမ္မာဝိမုတ္တိ ပန ဖလဓမ္မာ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကေ သမာသေဝတော မိစ္ဆာဝိမောက္ခော ဝါ မိစ္ဆာဝိမုတ္တိ။ မိစ္ဆာဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ပန မိစ္ဆာဝိမောက္ခေ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ စ သာရန္တိ ဂဟဏဝသေန ပဝတ္တော အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ အန္တမသော ပါပံ ကတွာ ‘‘သုကတံ မယာ’’တိ ပစ္စဝေက္ခတော ဥပ္ပန္နမောဟော စ။ သမ္မာဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနဿာတိ ဧတ္ထ သေက္ခာနံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ သမ္မာဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ တဉှိ ဥတ္တရိဘာဝနာပါရိပူရိယာ သံဝတ္တတိ။

၃၆။ ဧဝံ ¶ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိမုခေန မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒိံ ဒဿေတွာ ပုန ပါဏာတိပါတအဒိန္နာဒါနကာမေသုမိစ္ဆာစာရာဒိတော ဝေရမဏိယာဒီဟိ ပါဏာတိပါတာဒီနံ ပရိဝတ္တနံ ဒဿေတုံ ‘‘ယဿာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကာလဝါဒိဿာတိ ¶ လက္ခဏဝစနံ။ ကာလေန သာပဒေသံ ပရိယန္တဝတိံ အတ္ထသဉှိတန္တိ သော သမ္ဖပ္ပလာပဿ ပဟာနာယ ပဋိပန္နော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။

ပုန ‘‘ယေ စ ခေါ ကေစီ’’တိအာဒိနာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိမုခေနေဝ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒီဟိ ဧဝ ပရိဝတ္တနံ ပကာရန္တရေန ဒဿေတိ။ တတ္ထ သန္ဒိဋ္ဌိကာတိ ပစ္စက္ခာ။ သဟဓမ္မိကာတိ သကာရဏာ။ ဂါရယှာတိ ဂရဟိတဗ္ဗယုတ္တာ။ ဝါဒါနုဝါဒါတိ ဝါဒါ စေဝ အနုဝါဒါ စ။ ‘‘ဝါဒါနုပါတာ’’တိပိ ပါဌော၊ ဝါဒါနုပဝတ္တိယောတိ အတ္ထော။ ပုဇ္ဇာတိ ပူဇနီယာ။ ပါသံသာတိ ပသံသိတဗ္ဗာ။

ပုန ‘‘ယေ စ ခေါ ကေစီ’’တိအာဒိနာ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ အန္တဒွယပရိဝတ္တနံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာတိအာဒီနိ စတ္တာရိ ပဒါနိ ဝတ္ထုကာမဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဘာဝယိတဗ္ဗာ ဗဟုလီကာတဗ္ဗာတိ ပဒဒွယံ ကိလေသကာမဝသေန။ တေသံ အဓမ္မောတိ ဘာဝေတဗ္ဗော နာမ ဓမ္မော သိယာ၊ ကာမာ စ တေသံ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဣစ္ဆိတာ၊ ကာမေဟိ စ ဝေရမဏီ ကာမာနံ ပဋိပက္ခော၊ ဣတိ သာ တေသံ အဓမ္မော အာပဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယော။

နိယျာနိကော ဓမ္မောတိ သဟ ဝိပဿနာယ အရိယမဂ္ဂေါ။ ဒုက္ခောတိ ပါပံ နိဇ္ဇရာပေဿာမာတိ ပဝတ္တိတံ သရီရတာပနံ ဝဒတိ။ သုခေါတိ အနဝဇ္ဇပစ္စယပရိဘောဂသုခံ။ ဧတေသုပိ ဝါရေသု ဝုတ္တနယေနေဝ အဓမ္မဘာဝါပတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဣဒါနိ အသုဘသညာဒိမုခေန သုဘသညာဒိပရိဝတ္တနံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏဝသေန တေဘူမကသင်္ခါရာ အသုဘတော ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရေသု အသုဘာနုပဿိနော ဝိဟရတော’’တိ။ ‘‘ယံ ယံ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိနာ ပဋိပက္ခဿ လက္ခဏံ ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ အဇ္ဈာပန္နောတိ အဓိအာပန္နော၊ အဘိဥပဂတော ပရိညာတောတိ အတ္ထော။

ပရိဝတ္တနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဝေဝစနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၃၇။ တတ္ထ ¶ ¶ ကတမော ဝေဝစနော ဟာရောတိ ဝေဝစနဟာရဝိဘင်္ဂေါ။ တတ္ထ ယထာ ဝေဝစနနိဒ္ဒေသော ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံ ဘဂဝါ ဓမ္မံ အညမညေဟိ ဝေဝစနေဟိ နိဒ္ဒိသတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝေဝစနေဟီတိ ပရိယာယသဒ္ဒေဟီတိ အတ္ထော။ ပဒတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တော ဧဝ။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ ဧကံ ဓမ္မံ အနေကပရိယာယေဟိ နိဒ္ဒိသတီတိ? ဝုစ္စတေ – ဒေသနာကာလေ အာယတိဉ္စ ကဿစိ ကထဉ္စိ တဒတ္ထပဋိဗောဓော သိယာတိ ပရိယာယဝစနံ၊ တသ္မိံ ခဏေ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာနံ အညဝိဟိတာနံ အညေန ပရိယာယေန တဒတ္ထာဝဗောဓနတ္ထံ ပရိယာယဝစနံ။ တေနေဝ ပဒေန ပုန ဝစနေ တဒညေသံ တတ္ထ အဓိဂတတာ သိယာတိ မန္ဒဗုဒ္ဓီနံ ပုနပ္ပုနံ တဒတ္ထသလ္လက္ခဏေ အသမ္မောသနတ္ထံ ပရိယာယဝစနံ။ အနေကေပိ အတ္ထာ သမာနဗျဉ္ဇနာ ဟောန္တီတိ ယာ အတ္ထန္တရပရိကပ္ပနာ သိယာ၊ တဿာ ပရိဝဇ္ဇနတ္ထမ္ပိ ပရိယာယဝစနံ အနညဿ ဝစနေ အနေကာဟိ တာဟိ တာဟိ သညာဟိ တေသံ တေသံ အတ္ထာနံ ဉာပနတ္ထမ္ပိ ပရိယာယဝစနံ သေယျထာပိ နိဃဏ္ဋုသတ္ထေ။ ဓမ္မကထိကာနံ တန္တိအတ္ထုပနိဗန္ဓနပရာဝဗောဓနာနံ သုခသိဒ္ဓိယာပိ ပရိယာယဝစနံ။ အတ္တနော ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တိယာ ဝိဘာဝနတ္ထံ၊ ဝေနေယျာနံ တတ္ထ ဗီဇာဝါပနတ္ထံ ဝါ ပရိယာယဝစနံ ဘဂဝါ နိဒ္ဒိသတိ။

ကိံ ဗဟုနာ ယဿာ ဓမ္မဓာတုယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ယထာ သဗ္ဗသ္မိံ အတ္ထေ အပ္ပဋိဟတဉာဏာစာရာ၊ တထာ သဗ္ဗသ္မိံ သဒ္ဒဝေါဟာရေတိ ဧကမ္ပိ အတ္ထံ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟိ ဗောဓေတိ၊ န တတ္ထ ဒန္ဓာယိတတ္တံ ဝိတ္ထာယိတတ္တံ အတ္ထဿ။ နာပိ ဓမ္မဒေသနာဟာနိ၊ အာဝေဏိကောဝါယံ ဗုဒ္ဓဓမ္မောတိ ပရိယာယဒေသနံ ဒဿေန္တော ‘‘အာသာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အာသာ နာမ ဝုစ္စတိ ယာ ဘဝိဿဿ အတ္ထဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘဝိဿဿ အတ္ထဿာတိ အနာဂတဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ။ ‘‘အဝဿံ အာဂမိဿတီ’’တိအာဒိနာ တဿာ ပဝတ္တိယာကာရံ ဒဿေတိ။ အနာဂတတ္ထဝိသယာ တဏှာ အာသာ။ အနာဂတပစ္စုပ္ပန္နတ္ထဝိသယာ တဏှာ ပိဟာတိ အယမေတာသံ ဝိသေသော။

အတ္ထနိပ္ဖတ္တိပဋိပါလနာတိ ယာယ ဣစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ နိပ္ဖတ္တိံ ပဋိပါလေတိ အာဂမေတိ၊ ယာယ ဝါ နိပ္ဖန္နံ အတ္ထံ ပဋိပါလေတိ ရက္ခတိ။ အယံ အဘိနန္ဒနာ ¶ နာမ၊ ယထာလဒ္ဓဿ အတ္ထဿ ကေလာယနာ နာမာတိ အတ္ထော။ တံ အတ္ထနိပ္ဖတ္တိံ သတ္တသင်္ခါရဝသေန ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ပိယံ ဝါ ဉာတိ’’န္တိအာဒိမာဟ ¶ ။ တတ္ထ ဓမ္မန္တိ ရူပါဒိအာရမ္မဏဓမ္မံ၊ အတိဣဋ္ဌာရမ္မဏံ အဘိနန္ဒတိ၊ အနိဋ္ဌာရမ္မဏေဟိပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပဋိက္ကူလတော ဝါ အဘိနန္ဒတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိက္ကူလေပိ ဟိ ဝိပလ္လာသဝသေန သတ္တံ၊ သင်္ခါရံ ဝါ အပ္ပဋိက္ကူလတော အဘိနန္ဒတိ။

ယာသု အနေကဓာတူသု ပဝတ္တိယာ တဏှာ ‘‘အနေကဓာတူသု သရာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တာ ဓာတုယော ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘စက္ခုဓာတူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ဓာတုဝိဘင်္ဂါဒီသု (ဝိဘ။ ၁၇၂ အာဒယော) ကာမဓာတုအာဒယော အညာပိ အနေကဓာတုယော အာဂတာ၊ တာသမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သမဝရောဓောတိ ဒဿနတ္ထံ အဋ္ဌာရသေဝေတ္ထ ဒဿိတာ။ ကေစိ ရူပါဓိမုတ္တာတိအာဒိ တာသု ဓာတူသု တဏှာယ ပဝတ္တိဒဿနံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ပဉ္စ အဇ္ဈတ္တိကာ ဓာတုယော သတ္တ စ ဝိညာဏဓာတုယော ဓမ္မဓာတု စ ဓမ္မာရမ္မဏေနေဝ သင်္ဂဟိတာ၊ တသ္မာ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော ဥဒ္ဒိသိတွာ ဆဠေဝ တဏှာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနာနိ ဝိဘတ္တာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဏှာပက္ခာ နေက္ခမ္မဿိတာပိ ဒေါမနဿုပဝိစာရာ တဿ အနုတ္တရေသု ဝိမောက္ခေသု ပိဟံ ဥပဋ္ဌာပယတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ‘‘ပိဟပစ္စယာ ဒေါမနဿ’’န္တိ ဝစနတော၊ ကော ပန ဝါဒေါ ဂေဟဿိတေသု ဒေါမနဿုပဝိစာရေသူတိ ဣမာနိ စတုဝီသတိ ပဒါနိ ‘‘တဏှာပက္ခော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂေဟဿိတာ ပန ဥပေက္ခာ အညာဏုပေက္ခတာယ ယထာဘိနိဝေသဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ‘‘ယာ ဆ ဥပေက္ခာ ဂေဟဿိတာ၊ အယံ ဒိဋ္ဌိပက္ခော’’တိ ဝုတ္တံ။

၃၈။ ဣဒါနိ တေသံ ဥပဝိစာရာနံ တဏှာပရိယာယံ ဒဿေန္တော ‘‘သာယေဝ ပတ္ထနာကာရေန ဓမ္မနန္ဒီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုန စိတ္တံ ပညာ ဘဂဝါ ဓမ္မော သင်္ဃော သီလံ စာဂေါတိ ဣမေသံ ပရိယာယဝစနနိဒ္ဓါရဏေန ဝေဝစနဟာရံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘စိတ္တံ မနော ဝိညာဏ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ‘‘အညမ္ပိ ဧဝံ ဇာတိယ’’န္တိ ဣမိနာ ပညာ ပဇာနနာ ဝိစယော ပဝိစယော ဓမ္မဝိစယော သလ္လက္ခဏာ ဥပလက္ခဏာ ပစ္စုပလက္ခဏာ ပဏ္ဍိစ္စံ ကောသလ္လံ နေပုညံ ဝေဘဗျာ စိန္တာ ဥပပရိက္ခာ ဘူရီ မေဓာ ပရိဏာယိကာ ဝိပဿနာ သမ္ပဇညံ ပတောဒေါ ပညာ ပညိန္ဒြိယံ ပညာဗလံ ပညာသတ္ထံ ပညာပါသာဒေါ ပညာအာလောကော ပညာဩဘာသော ပညာပဇ္ဇောတော ပညာရတနံ အမောဟောတိ (မဟာနိ။ ၁၄၉) ဧဝမာဒီနမ္ပိ ပညာယ ပရိယာယသဒ္ဒါနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ¶ လောကုတ္တရာနီတိ ခယေ ဉာဏန္တိအာဒီနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ လောကုတ္တရာနိ၊ လောကုတ္တရပညာယ ဝေဝစနာနီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗာ ပညာတိ ဣတရေဟိ ဝေဝစနေဟိ ဝုတ္တာ သဗ္ဗာ ပညာ လောကိယလောကုတ္တရမိဿိကာတိ အတ္ထော။ ‘‘အပိ စာ’’တိအာဒိနာ ဣမိနာပိ ပရိယာယေန ဝေဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ အာဓိပတေယျဋ္ဌေနာတိ အဓိမောက္ခလက္ခဏေ အာဓိပတေယျဋ္ဌေန။ ယထာ စ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယံ ¶ ဝုတ္တန္တိ ယထာ ဗုဒ္ဓါနုဿတိနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၃) ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ပါဠိယာ သော ဘဂဝါ ဣတိပိ အရဟံ…ပေ… ဣတိပိ ဘဂဝါတိ အနေကေဟိ ဝေဝစနေဟိ ဘဂဝါ အနုဿရိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာဝ နယေန ဗလနိပ္ဖတ္တိဂတော ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော ယာဝ ဓမ္မောဘာသပဇ္ဇောတကရောတိ၊ ဧတေဟိ ပရိယာယေဟိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဝေဝစနံ ဗုဒ္ဓါနုဿတိယံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ပဒံ အာဟရိတွာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတာနိပိ ကတိပယာနိ ဧဝ ဘဂဝတော ဝေဝစနာနိ။ အသင်္ချေယျာ ဟိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဂုဏနေမိတ္တကာနိ စ ဘဂဝတော နာမာနိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဓမ္မသေနာပတိနာ –

‘‘အသင်္ချေယျာနိ နာမာနိ၊ သဂုဏေန မဟေသိနော၊

ဂုဏေန နာမမုဒ္ဓေယျံ၊ အပိ နာမ သဟဿတော’’တိ။ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃)၊

ဓမ္မာနုဿတိယံ ‘‘အသင်္ခတ’’န္တိအာဒီသု န ကေနစိ ပစ္စယေန သင်္ခတန္တိ အသင်္ခတံ။ နတ္ထိ ဧတဿ အန္တော ဝိနာသောတိ အနန္တံ။ အာသဝါနံ အနာရမ္မဏတော အနာသဝံ။ အဝိပရီတသဘာဝတ္တာ သစ္စံ။ သံသာရဿ ပရတီရဘာဝတော ပါရံ။ နိပုဏဉာဏဝိသယတ္တာ သုခုမသဘာဝတ္တာ စ နိပုဏ။ အနုပစိတဉာဏသမ္ဘာရေဟိ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကာတိ သုဒုဒ္ဒသံ။ ဥပ္ပာဒဇရာဟိ အနဗ္ဘာဟတတ္တာ အဇဇ္ဇရံ။ ထိရဘာဝေန ဓုဝံ။ ဇရာမရဏေဟိ အပလုဇ္ဇနတော အပလောကိတံ။ မံသစက္ခုနာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ စ အပဿိတဗ္ဗတ္တာ အနိဒဿနံ။ ရာဂါဒိပပဉ္စာဘာဝေန နိပ္ပပဉ္စံ။ ကိလေသာဘိသင်္ခါရာနံ ဝူပသမဟေတုတာယ သန္တံ။

အမတဟေတုတာယ ဘင်္ဂါဘာဝတော စ အမတံ။ ဥတ္တမဋ္ဌေန အတပ္ပကဋ္ဌေန စ ပဏီတံ။ အသိဝါနံ ကမ္မကိလေသဝိပါကဝဋ္ဋာနံ အဘာဝေန သိဝံ။ စတူဟိ ယောဂေဟိ အနုပဒ္ဒဝဘာဝေန ခေမံ။ တဏှာ ခီယတိ ဧတ္ထာတိ တဏှက္ခယော။ ကတပုညေဟိပိ ကဒါစိဒေဝ ပဿိတဗ္ဗတ္တာ အစ္ဆရိယံ။ အဘူတပုဗ္ဗတ္တာ အဗ္ဘုတံ ¶ ။ အနန္တရာယတ္တာ အနီတိကံ။ အနန္တရာယဘာဝဟေတုတော အနီတိကဓမ္မံ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၃၇၇-၄၀၉)။

အနိဗ္ဗတ္တိသဘာဝတ္တာ အဇာတံ။ တတော ဧဝ အဘူတံ။ ဥဘယေနာပိ ဥပ္ပာဒရဟိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကေနစိ အနုပဒ္ဒုတတ္တာ အနုပဒ္ဒဝံ။ န ကေနစိ ပစ္စယေန ကတန္တိ အကတံ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ သောကောတိ အသောကံ။ သောကဟေတုဝိဂမေန ဝိသောကံ။ ကေနစိ အနုပသဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ အနုပသဂ္ဂံ။ အနုပသဂ္ဂဘာဝဟေတုတော အနုပသဂ္ဂဓမ္မံ။

ဂမ္ဘီရဉာဏဂေါစရတော ¶ ဂမ္ဘီရံ။ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဝိနာ ပဿိတုံ ပတ္တုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဒုပ္ပဿံ။ သဗ္ဗလောကံ ဥတ္တရိတွာ ဌိတန္တိ ဥတ္တရံ။ နတ္ထိ ဧတဿ ဥတ္တရန္တိ အနုတ္တရံ။ သမဿ သဒိသဿ အဘာဝေန အသမံ။ ပဋိဘာဂါဘာဝေန အပ္ပဋိသမံ။ ဥတ္တမဋ္ဌေန ဇေဋ္ဌံ၊ ပါသံသတမတ္တာ ဝါ ဇေဋ္ဌံ။ သံသာရဒုက္ခဋ္ဋိတေဟိ လေတဗ္ဗတော လေဏံ။ တတော ရက္ခဏတော တာဏံ။ ရဏာဘာဝေန အရဏံ။ အင်္ဂဏာဘာဝေန အနင်္ဂဏံ။ နိဒ္ဒေါသတာယ အကာစံ။ ရာဂါဒိမလာပဂမေန ဝိမလံ။ စတူဟိ ဩဃေဟိ အနဇ္ဈောတ္ထရဏီယတော ဒီပေါ။ သံသာရဝူပသမသုခတာယ သုခံ။ ပမာဏကရဓမ္မာဘာဝတော အပ္ပမာဏံ၊ ဂဏေတုံ ဧတဿ န သက္ကာတိ စ အပ္ပမာဏံ။ သံသာရသမုဒ္ဒေ အနောသီဒနဋ္ဌာနတာယ ပတိဋ္ဌာ။ ရာဂါဒိကိဉ္စနာဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟာဘာဝေန စ အကိဉ္စနန္တိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သင်္ဃာနုဿတိယံ သတ္တာနံ သာရောတိ သီလသာရာဒိသာရဂုဏယောဂတော သတ္တေသု သာရဘူတော။ သတ္တာနံ မဏ္ဍောတိ ဂေါရသေသု သပ္ပိမဏ္ဍော ဝိယ သတ္တေသု မဏ္ဍဘူတော။ သာရဂုဏဝသေနေဝ သတ္တေသု ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗတော သတ္တာနံ ဥဒ္ဓါရော။ နိစ္စလဂုဏတာယ သတ္တာနံ ဧသိကာ။ ဂုဏသောဘာသုရဘိဘာဝေန သတ္တာနံ ပသူနံ သုရဘိ ကုသုမန္တိ အတ္ထော။

ဂုဏေသု ဥတ္တမင်္ဂံ ပညာ တဿာ ဥပသောဘာဟေတုတာယ သီလံ ဥတ္တမင်္ဂေါပသောဘနံ ဝုတ္တံ။ သီလေသု ပရိပူရကာရိနော အနိဇ္ဈန္တာ နာမ ဂုဏာ နတ္ထီတိ ‘‘နိဓာနဉ္စ သီလံ သဗ္ဗဒေါဘဂ္ဂသမတိက္ကမနဋ္ဌေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယဉ္စ အတ္ထော အာကင်္ခေယျသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၁။၆၄ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗော။ အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဣဇ္ဈတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သီလဝတော စေတောပဏိဓိ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၄။၃၅၂၊ အ။ နိ။ ၈။၃၅)။ သိပ္ပန္တိ ဓနုသိပ္ပံ။ ဓညန္တိ ဓနာယိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မဝေါလောကနတာယာတိ သမထဝိပဿနာဒိဓမ္မဿ ဝေါလောကနဘာဝေန ¶ ။ ဝေါလောကနဋ္ဌေနာတိ သတ္တဘူမကာဒိပါသာဒေ ဝိယ သီလေ ဌတွာ အဘိညာစက္ခုနာ လောကဿ ဝေါလောကေတုံ သက္ကာတိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဘူမာနုပရိဝတ္တိ စ သီလံ စတုဘူမကကုသလဿာပိ တဒနုဝတ္တနတော။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝါတိ။

ဝေဝစနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ ပညတ္တိဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၃၉။ တတ္ထ ¶ ကတမော ပညတ္တိဟာရောတိ ပညတ္တိဟာရဝိဘင်္ဂေါ။ တတ္ထ ကာ ပနာယံ ပညတ္တီတိ? အာဟ ‘‘ယာ ပကတိကထာယ ဒေသနာ’’တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယာ ဒေသနာဟာရာဒယော ဝိယ အဿာဒါဒိပဒတ္ထဝိသေသနိဒ္ဓါရဏံ အကတွာ ဘဂဝတော သာဘာဝိကဓမ္မကထာယ ဒေသနာ။ ယာ တဿာ ပညာပနာ၊ အယံ ပညတ္တိဟာရော။ ယသ္မာ ပန သာ ဘဂဝတော တထာ တထာ ဝေနေယျသန္တာနေ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ နိက္ခိပတီတိ နိက္ခေပေါ။ တဿ စာယံ ဟာရော ဒုက္ခာဒိသင်္ခါတေ ဘာဂေ ပကာရေဟိ ဉာပေတိ၊ အသင်္ကရတော ဝါ ဌပေတိ၊ တသ္မာ ‘‘နိက္ခေပပညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဣတိ ပကတိကထာယ ဒေသနာတိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရေန ဝိဘဇိတုံ ‘‘ကာ စ ပကတိကထာယ ဒေသနာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘စတ္တာရိ သစ္စာနီ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ အယံ ပညတ္တီတိ ကက္ခဠဖုသနာဒိသဘာဝေ ရူပါရူပဓမ္မေ အတီတာဒိဝသေန အနေကဘေဒဘိန္နေ အဘိန္ဒိတွာ ပီဠနသင်္ခတသန္တာပဝိပရိဏာမဋ္ဌတာသာမညေန ယာ ကုစ္ဆိတဘာဝါဒိမုခေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟဏဿ ကာရဏဘူတာ ပညတ္တိ၊ ကာ ပန သာတိ? နာမပညတ္တိနိဗန္ဓနာ တဇ္ဇာပညတ္တိ။ ‘‘ဝိညတ္တိဝိကာရသဟိတော သဒ္ဒေါ ဧဝါ’’တိ အပရေ။ ဣမိနာ နယေန တတ္ထ တတ္ထ ပညတ္တိအတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာန’’န္တိအာဒိနာ တဿာ ပညတ္တိယာ ဥပါဒါနံ ဒဿေတိ။ ဒသန္နံ ဣန္ဒြိယာနန္တိ အဋ္ဌ ရူပိန္ဒြိယာနိ မနိန္ဒြိယံ ဝေဒနိန္ဒြိယန္တိ ဧဝံ ဒသန္နံ။ အနုဘဝနသာမညေန ဟိ ဝေဒနာ ဧကမိန္ဒြိယံ ကတာ၊ တထာ သဒ္ဓါဒယော စ မဂ္ဂပက္ခိယာတိ။

ကဗဠံ ကရီယတီတိ ကဗဠီကာရောတိ ဝတ္ထုဝသေန အယံ နိဒ္ဒေသော။ ယာယ ဩဇာယ သတ္တာ ယာပေန္တိ၊ တဿာယေတံ အဓိဝစနံ။ သာ ဟိ ဩဇဋ္ဌမကဿ ¶ ရူပဿ အာဟရဏတော အာဟာရော။ အတ္ထီတိ မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နတာယ ဝိဇ္ဇတိ။ ရာဂေါတိ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ။ နန္ဒနဋ္ဌေန နန္ဒီ။ တဏှာယနဋ္ဌေန တဏှာ။ သဗ္ဗာနေတာနိ လောဘဿေဝ နာမာနိ။ ပတိဋ္ဌိတံ တတ္ထ ဝိညာဏံ ဝိရုဠှန္တိ ကမ္မံ ဇဝါပေတွာ ပဋိသန္ဓိအာကဍ္ဎနသမတ္ထတာယ ပတိဋ္ဌိတဉ္စေဝ ဝိညာဏံ ဝိရုဠှဉ္စ။ ယတ္ထာတိ တေဘူမကဝဋ္ဋေ ဘုမ္မံ၊ သဗ္ဗတ္ထ ဝါ ပုရိမပုရိမပဒေ ဧတံ ဘုမ္မံ။ အတ္ထိ တတ္ထ သင်္ခါရာနံ ဝုဒ္ဓီတိ ယေ ဣမသ္မိံ ဝိပါကဝဋ္ဋေ ဌိတဿ အာယတိံ ဝဍ္ဎနဟေတုကာ သင်္ခါရာ၊ တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ယတ္ထ အတ္ထိ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တီ’’တိ ယသ္မိံ ဌာနေ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိ အတ္ထိ။ အတ္ထိ တတ္ထ အာယတိံ ¶ ဇာတိဇရာမရဏန္တိ ယတ္ထ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏံ၊ တတ္ထ ခန္ဓာနံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏာ ဇာတိ၊ ပရိပါကလက္ခဏာ ဇရာ၊ ဘေဒနလက္ခဏံ မရဏဉ္စ အတ္ထိ။ အယံ ပဘာဝပညတ္တိ ဒုက္ခဿ စ သမုဒယဿ စာတိ အယံ ယထာဝုတ္တာ ဒေသနာ ဒုက္ခသစ္စဿ သမုဒယသစ္စဿ စ သမုဋ္ဌာနပညတ္တိ၊ ဝိပါကဝဋ္ဋဿ သင်္ခါရာနဉ္စ တဏှာပစ္စယနိဒ္ဒေသတောတိ အဓိပ္ပာယော။

နတ္ထိ ရာဂေါတိ အဂ္ဂမဂ္ဂဘာဝနာယ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ နတ္ထိ စေ ရာဂေါ။ အပ္ပတိဋ္ဌိတံ တတ္ထ ဝိညာဏံ အဝိရုဠှန္တိ ကမ္မံ ဇဝါပေတွာ ပဋိသန္ဓိအာကဍ္ဎနသမတ္ထတာယာဘာဝေန အပ္ပတိဋ္ဌိတဉ္စေဝ အဝိရုဠှဉ္စာတိ ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘အယံ ပရိညာပညတ္တီ’’တိအာဒိနာ ဧကာဘိသမယဝသေနေဝ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ စတူသု အရိယသစ္စေသု ပဝတ္တတီတိ ဒဿေတိ။ အယံ ဘာဝနာပညတ္တီတိ အယံ ဒွါရာရမ္မဏေဟိ ဆဒွါရပ္ပဝတ္တနဓမ္မာနံ အနိစ္စာနုပဿနာ မဂ္ဂဿ ဘာဝနာပညတ္တိ။ နိရောဓပညတ္တိ နိရောဓဿာတိ ရောဓသင်္ခါတာယ တဏှာယ မဂ္ဂေန အနဝသေသနိရောဓပညတ္တိ။ ဥပ္ပာဒပညတ္တီတိ ဥပ္ပန္နဿ ပညာပနာ။ ဩကာသပညတ္တီတိ ဌာနဿ ပညာပနာ။ အာဟဋနာပညတ္တီတိ နီဟရဏပညတ္တိ။ အာသာဋိကာနန္တိ ဂုန္နံ ဝဏေသု နီလမက္ခိကာဟိ ဌပိတအဏ္ဍကာ အာသာဋိကာ နာမ။ ဧတ္ထ ယဿ ဥပ္ပန္နာ၊ တဿ သတ္တဿ အနယဗျသနဟေတုတာယ အာသာဋိကာ ဝိယာတိ အာသာဋိကာ၊ ကိလေသာ၊ တေသံ အာသာဋိကာနံ။ အဘိနိဃာတပညတ္တီတိ သမုဂ္ဃာတပညတ္တိ။

၄၁။ ဧဝံ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋမုခေန သမ္မသနဥပါဒါနက္ခန္ဓမုခေနေဝ သစ္စေသု ပညတ္တိဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေပရိဝဋ္ဋဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒံ ‘ဒုက္ခ’န္တိ မေ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ ¶ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခု။ ယထာသဘာဝတော ဇာနနဋ္ဌေန ဉာဏံ။ ပဋိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ပညာ။ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ။ ဩဘာသနဋ္ဌေန အာလောကော။ သဗ္ဗံ ပညာဝေဝစနမေဝ။ အယံ ဝေဝစနပညတ္တိ။ သစ္ဆိကိရိယာပညတ္တီတိ ပစ္စက္ခကရဏပညတ္တိ။

တုလမတုလဉ္စာတိ ဂါထာယ ပစုရဇနာနံ ပစ္စက္ခဘာဝတော တုလိတံ ပရိစ္ဆိန္နန္တိ တုလံ၊ ကာမာဝစရံ။ န တုလန္တိ အတုလံ၊ တုလံ ဝါ သဒိသမဿ အညံ လောကိယကမ္မံ နတ္ထီတိ အတုလံ၊ မဟဂ္ဂတကမ္မံ။ ကာမာဝစရရူပါဝစရကမ္မံ ဝါ တုလံ၊ အရူပါဝစရံ အတုလံ၊ အပ္ပဝိပါကံ ဝါ တုလံ။ ဗဟုဝိပါကံ အတုလံ။ သမ္ဘဝတိ ဧတေနာတိ သမ္ဘဝံ၊ သမ္ဘဝဟေတုဘူတံ။ ဘဝသင်္ခါရံ ပုနဗ္ဘဝသင်္ခရဏကံ။ အဝဿဇီတိ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ မုနီတိ ဗုဒ္ဓမုနိ။ အဇ္ဈတ္တရတောတိ နိယကဇ္ဈတ္တရတော ¶ ။ သမာဟိတောတိ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိဝသေန သမာဟိတော။ အဘိန္ဒိ ကဝစမိဝါတိ ကဝစံ ဝိယ ဘိန္ဒိ။ အတ္တသမ္ဘဝန္တိ အတ္တနိ သဉ္ဇာတံ ကိလေသံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သဝိပါကဋ္ဌေန သမ္ဘဝံ ဘဝါဘိသင်္ခရဏဋ္ဌေန ဘဝသင်္ခါရန္တိ စ လဒ္ဓနာမံ တုလာတုလသင်္ခါတံ လောကိယကမ္မဉ္စ ဩဿဇိ၊ သင်္ဂါမသီသေ မဟာယောဓော ကဝစံ ဝိယ အတ္တသမ္ဘဝံ ကိလေသဉ္စ အဇ္ဈတ္တရတော သမာဟိတော ဟုတွာ အဘိန္ဒီတိ။

အထ ဝါ တုလန္တိ တုလယန္တော တီရေန္တော။ အတုလဉ္စ သမ္ဘဝန္တိ နိဗ္ဗာနဉ္စေဝ သမ္ဘဝဉ္စ။ ဘဝသင်္ခါရန္တိ ဘဝဂါမိကမ္မံ။ အဝဿဇိ မုနီတိ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ အနိစ္စာ၊ တေသံ နိရောဓော နိဗ္ဗာနံ နိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၈ အတ္ထတော သမာနံ) နယေန တုလယန္တော ဗုဒ္ဓမုနိ ဘဝေ အာဒီနဝံ နိဗ္ဗာနေ အာနိသံသဉ္စ ဒိသွာ တံ ခန္ဓာနံ မူလဘူတံ ဘဝသင်္ခါရံ ကမ္မက္ခယကရေန အရိယမဂ္ဂေန အဝဿဇိ။ ကထံ? အဇ္ဈတ္တရတော။ သော ဟိ ဝိပဿနာဝသေန အဇ္ဈတ္တရတော သမထဝသေန သမာဟိတော ကဝစမိဝ အတ္တဘာဝံ ပရိယောနန္ဓိတွာ ဌိတံ အတ္တနိ သမ္ဘဝတ္တာ ‘‘အတ္တသမ္ဘဝ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ သဗ္ဗံ ကိလေသဇာတံ အဘိန္ဒိ၊ ကိလေသာဘာဝေ ကမ္မံ အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ အဝဿဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ၊ ကိလေသာဘာဝေန ကမ္မံ ဇဟီတိ အတ္ထော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၉၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၁)။

သင်္ခတာသင်္ခတဓာတုဝိနိမုတ္တဿ အဘိညေယျဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘တုလ…ပေ… ဓမ္မာန’’န္တိ။ တေန ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘နိက္ခေပပညတ္တိ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါယာ’’တိ။ ဘဝသင်္ခါရေ သမုဒယပက္ခိယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပရိစ္စာဂပညတ္တီ’’တိ။ ဒုက္ခသစ္စပက္ခိယဝသေန ‘‘ပရိညာပညတ္တီ’’တိ။ သမာဓာနဝိသိဋ္ဌဿ ¶ အဇ္ဈတ္တရတဘာဝဿ ဝသေန ‘‘ဘာဝနာပညတ္တိ ကာယဂတာယ သတိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဇ္ဈတ္တရတတာဝိသိဋ္ဌဿ ပန သမာဓာနဿ ဝသေန ‘‘ဌိတိပညတ္တိ စိတ္တေကဂ္ဂတာယာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိနိဗ္ဗိဒါပညတ္တိ စိတ္တဿာတိ အာယုသင်္ခါရောဿဇ္ဇနဝသေန စိတ္တဿ အဘိနီဟရဏပညတ္တိ။ ဥပါဒါနပညတ္တီတိ ဂဟဏပညတ္တိ။ သဗ္ဗညုတာယာတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝဿ။ ဧတေန အသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အာယုသင်္ခါရောဿဇ္ဇနံ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ကိလေသာဘာဝေန ဘဂဝါ ကမ္မံ ဇဟတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဒါလနာပညတ္တိ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသာန’’န္တိ အာဟ။

ယော ဒုက္ခမဒ္ဒက္ခိ ယတောနိဒါနန္တိ ယော အာရဒ္ဓဝိပဿကော သဗ္ဗံ တေဘူမကံ ဒုက္ခံ အဒက္ခိ ပဿိ၊ တဉ္စ ယတောနိဒါနံ ယံ ဟေတုကံ၊ တမ္ပိဿ ကာရဏဘာဝေန တဏှံ ပဿိ။ ကာမေသု သော ဇန္တု ကထံ ¶ နမေယျာတိ သော ဧဝံ ပဋိပန္နော ပုရိသော သဝတ္ထုကာမေသု ကိလေသကာမေသု ယေန ပကာရေန နမေယျ အဘိနမေယျ၊ သော ပကာရော နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ကာမာ ဟိ လောကေ သင်္ဂေါတိ ဉတွာ။ ယသ္မာ ဣမသ္မိံ လောကေ ကာမသဒိသံ ဗန္ဓနံ နတ္ထိ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ဘဂဝတာ ‘‘န တံ ဒဠှံ ဗန္ဓနမာဟု ဓီရာ’’တိအာဒိ (ဓ။ ပ။ ၃၄၅၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၂၁၊ နေတ္တိ။ ၁၀၆၊ ပေဋကော ၁၅)၊ တသ္မာ သင်္ခါရေ အာသဇ္ဇနဋ္ဌေန သင်္ဂေါတိ ဝိဒိတွာ။ တေသံ သတီမာ ဝိနယာယ သိက္ခေတိ ကာယဂတာသတိယောဂေန သတိမာ တေသံ ကာမာနံ ဝူပသမာယ တီသုပိ သိက္ခာသု အပ္ပမတ္တော သိက္ခေယျာတိ အတ္ထော။

ဝေဝစနပညတ္တီတိ ခန္ဓာဒီနံ ဝေဝစနပညတ္တိ။ အဒက္ခီတိ ပန ပဒေန သမ္ဗန္ဓတ္တာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဒုက္ခဿ ပရိညာပညတ္တိ စာ’’တိ။ ပစ္စတ္ထိကတော ဒဿနပညတ္တီတိ အနတ္ထဇနနတော ပစ္စတ္ထိကတော ဒဿနပညတ္တိ။ ပါဝကကပ္ပာတိ ဇလိတအဂ္ဂိက္ခန္ဓသဒိသာ။ ပပါတဥရဂေါပမာတိ ပပါတူပမာဥရဂေါပမာ စ။

မောဟသမ္ဗန္ဓနော လောကောတိ အယံ လောကော အဝိဇ္ဇာဟေတုကေဟိ သံယောဇနေဟိ ဗန္ဓော။ ဘဗ္ဗရူပေါဝ ဒိဿတီတိ ဝိပန္နဇ္ဈာသယောပိ မာယာယ သာဌေယျေန စ ပဋိစ္ဆာဒိတသဘာဝေါ ဘဗ္ဗဇာတိကံ ဝိယ အတ္တာနံ ဒဿေတိ။ ဥပဓိဗန္ဓနော ဗာလော၊ တမသာ ပရိဝါရိတောတိ တဿ ပန ဗာလဿ တထာ ဒဿနေ သမ္မောဟတမသာ ပရိဝါရိတတ္တာ ကာမဂုဏေသု အနာဒီနဝဒဿိတာယ ကိလေသာဘိသင်္ခါရေဟိ ဗန္ဓတ္တာ။ တထာ ဘူတော စာယံ ¶ ဗာလော ပဏ္ဍိတာနံ အဿိရီ ဝိယ ခါယတိ အလက္ခိကော ဧဝ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ တယိဒံ သဗ္ဗံ ဗာလဿ သတော ရာဂါဒိကိဉ္စနတော။ ပဏ္ဍိတဿ ပန ပညာစက္ခုနာ ပဿတော နတ္ထိ ကိဉ္စနန္တိ အယံ သင်္ခေပတ္ထော။ မောဟသီသေန ဝိပလ္လာသာ ဂဟိတာတိ အာဟ – ‘‘ဒေသနာပညတ္တိ ဝိပလ္လာသာန’’န္တိ။ ဝိပရီတပညတ္တီတိ ဝိပရီတာကာရေန ဥပဋ္ဌဟမာနဿ ပညာပနာ။

အတ္ထိ နိဗ္ဗာနန္တိ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဝါစာဝတ္ထုမတ္တမေဝ။ နတ္ထိ နိဗ္ဗာနန္တိ ပရမတ္ထတော အလဗ္ဘမာနသဘာဝတ္တာတိ ဝိပ္ပဋိပန္နာနံ မိစ္ဆာဝါဒံ ဘဉ္ဇိတုံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ – ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတ’’န္တိ။ တတ္ထ ဟေတုံ ဒဿေတုံ ‘‘နော စေတံ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ဘိက္ခဝေ၊ ယဒိ အသင်္ခတာ ဓာတု န အဘဝိဿ၊ န ဣဓ သဗ္ဗဿ သင်္ခတဿ နိဿရဏံ သိယာ။ နိဗ္ဗာနဉှိ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော မဂ္ဂဓမ္မာ အနဝသေသကိလေသေ သမုစ္ဆိန္ဒန္တိ၊ တတော တိဝိဓဿပိ ဝဋ္ဋဿ အပ္ပဝတ္တီတိ။

တတ္ထာယမဓိပ္ပာယော ¶ – ယထာ ပရိညေယျတာယ သဥတ္တရာနံ ကာမာနံ ရူပါနဉ္စ ပဋိပက္ခဘူတံ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝံ နိဿရဏံ ပညာယတိ၊ ဧဝံ တံသဘာဝါနံ သင်္ခဘဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဘူတေန တဗ္ဗိဓုရတာသဘာဝေန နိဿရဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ယဉ္စ တံ နိဿရဏံ။ သာ အသင်္ခတာ ဓာတု။ ကိဉ္စ ဘိယျော? သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိပဿနာဉာဏံ။ အပိ စ အနုလောမဉာဏံ ကိလေသေ န သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟိတုံ သက္ကောတိ။ သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏမ္ပိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု ဉာဏံ ဝိက္ခမ္ဘနမတ္တမေဝ ကရောတိ၊ ကိလေသာနံ န သမုစ္ဆေဒံ၊ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနကရဉ္စ အရိယမဂ္ဂဉာဏံ၊ တဿ သင်္ခတဓမ္မသမ္မုတိသစ္စဝိပရီတေန အာရမ္မဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ သာ အသင်္ခတာ ဓာတု။ တထာ နိဗ္ဗာန-သဒ္ဒေါ ကတ္ထစိ ဝိသယေ အဝိပရီတတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ဥပစာရဝုတ္တိသဗ္ဘာဝတော၊ ယထာ တံ ‘‘သီဟသဒ္ဒေါ’’တိ။

အထ ဝါ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတ’’န္တိ (ဥဒါ။ ၇၃) ဝစနံ အဝိပရီတတ္ထံ၊ ဘဂဝတာ ဘာသိတတ္တာ။ ယဉှိ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ၊ တံ အဝိပရီတတ္ထံ။ ယထာ တံ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ၊ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ၊ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၅၃၊ ၃၅၆၊ ကထာ။ ၇၅၃၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၄၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၃၁၊ နေတ္တိ။ ၅၊ ဓ။ ပ။ ၂၇၇-၂၇၉)၊ ဧဝမ္ပိ ယုတ္တိဝသေန အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ ပရမတ္ထတော သဗ္ဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိံ ဝါ ဧတာယ ယုတ္တိစိန္တာယ? ယသ္မာ ဘဂဝတာ ¶ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတန္တိ (ဥဒါ။ ၇၃)၊ အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ အသင်္ခတာ ဓမ္မာတိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၇-၈) စ၊ အသင်္ခတဉ္စ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ အသင်္ခတဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၄။၃၆၆-၃၆၇၊ ၃၇၇) စ အနေကေဟိ သုတ္တပဒေဟိ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရမတ္ထတော သဗ္ဘာဝေါ ဒေသိတောတိ။ တတ္ထ ဥပနယနပညတ္တီတိ ပဋိပက္ခတော ဟေတုဥပနယနဿ ပညာပနာ။ ဇောတနာပညတ္တီတိ ပဋိညာတဿ အတ္ထဿ သိဒ္ဓိယာ ပကာသနာပညတ္တိ။ သေသံ သဗ္ဗံ သုဝိညေယျမေဝ။

ပညတ္တိဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂။ ဩတရဏဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၄၂။ တတ္ထ ကတမော ဩတရဏော ဟာရောတိ ဩတရဏဟာရဝိဘင်္ဂေါ။ တတ္ထ အသေက္ခာ ဝိမုတ္တီတိ အယံ တေဓာတုကေ ဝီတရာဂတာ အသေက္ခာ ဖလဝိမုတ္တိ။ တာနိယေဝါတိ တာနိ အသေက္ခာယံ ဝိမုတ္တိယံ သဒ္ဓါဒီနိ ¶ ။ အယံ ဣန္ဒြိယေဟိ ဩတရဏာတိ အသေက္ခာယ ဝိမုတ္တိယာ နိဒ္ဓါရိတေဟိ သဒ္ဓါဒီဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သံဝဏ္ဏနာယ ဩတရဏာ။

ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဝိဇ္ဇာတိ သမ္မာသင်္ကပ္ပော ဝိယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥပကာရကတ္တာ ပညာက္ခန္ဓေ သဒ္ဓါဒီနိ စတ္တာရိ ဣန္ဒြိယာနိ ဝိဇ္ဇာယ ဥပကာရကတ္တာ သင်္ဂဏှနဝသေန ဝုတ္တာနိ။ သင်္ခါရပရိယာပန္နာနီတိ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု သင်္ခါရက္ခန္ဓေ အန္တောဂဓာနိ။ ယေ သင်္ခါရာ အနာသဝါတိ တံ သင်္ခါရက္ခန္ဓံ ဝိသေသေတိ၊ အဂ္ဂဖလဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တတော ဧဝ စ နော ဘဝင်္ဂါ။ ဓမ္မဓာတုသင်္ဂဟိတာတိ အဋ္ဌာရသဓာတူသု ဓမ္မဓာတုသင်္ဂဟိတာ။ ယဒိပိ ပုဗ္ဗေ ဝီတရာဂတာ အသေက္ခာ ဝိမုတ္တိ ဒဿိတာ၊ တဿာ ပန ပဋိပတ္တိဒဿနတ္ထံ ‘‘အယံ အဟမသ္မီတိ အနာနုပဿီ’’တိ ဒဿနမဂ္ဂေါ ဣဓ ဝုတ္တောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အယံ အဟမသ္မီတိ အနာနုပဿီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယမေဝ။

၄၃။ နိဿိတဿ စလိတန္တိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ကမ္မံ အနဝဋ္ဌာနံ။ စုတူပပါတောတိ အပရာပရံ စဝနံ ဥပပတနဉ္စ။ နိဿိတပဒေ လဗ္ဘမာနံ နိဿယနံ ဥဒ္ဓရန္တော အာဟ – ‘‘နိဿယော နာမာ’’တိ။ တဏှာနိဿယောတိ တဏှာဘိနိဝေသော။ သော ဟိ တဏှာစရိတဿ ပတိဋ္ဌာဘာဝေန တထာ ဝုတ္တော။ ဧဝံ ¶ ဒိဋ္ဌိနိဿယောပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ရတ္တဿ စေတနာတိ စေတနာပဓာနတ္တာ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာနံ စေတနာသီသေန တဏှံ ဧဝ ဝဒတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘အယံ တဏှာနိဿယော’’တိ။ ယသ္မာ ပန ဝိပရီတာဘိနိဝေသော မောဟဿ ဗလဝဘာဝေ ဧဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ယာ မူဠှဿ စေတနာ၊ အယံ ဒိဋ္ဌိနိဿယော’’တိ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ စေတနာသီသေန တဏှာဒိဋ္ဌိယော ဝတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ နိပ္ပရိယာယေန စေတနံယေဝ ဂဏှန္တော ‘‘စေတနာ ပန သင်္ခါရာ’’တိ အာဟ။ ယာ ရတ္တဿ ဝေဒနာ၊ အယံ သုခါ ဝေဒနာတိ သုခါယ ဝေဒနာယ ရာဂေါ အနုသေတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တထာ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ အဝိဇ္ဇာ အနုသေတီတိ အာဟ – ‘‘ယာ သမ္မူဠှဿ ဝေဒနာ၊ အယံ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ’’တိ။ ဣဓ ဝေဒနာသီသေန စေတနာ ဝုတ္တာ။ တဏှာယာတိ တဏှံ။ ဒိဋ္ဌိယာတိ ဒိဋ္ဌိံ။ ယထာ ဝါ သေသဓမ္မာနံ တဏှာယ နိဿယဘာဝေ ပုဂ္ဂလော တဏှာယ နိဿိတောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ တဏှာယ သေသဓမ္မာနံ ပစ္စယဘာဝေ ပုဂ္ဂလော တဏှာယ နိဿိတောတိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ – ‘‘တဏှာယ အနိဿိတော’’တိ။

ပဿဒ္ဓီတိ ဒရထပဋိပ္ပဿမ္ဘနာ။ ကာယိကာတိ ကရဇကာယသန္နိဿိတာ။ စေတသိကာတိ စိတ္တသန္နိဿိတာ။ ယသ္မာ ပန သာ ဒရထပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ ကာယစိတ္တာနံ သုခေ သတိ ပါကဋာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ¶ ‘‘ယံ ကာယိကံ သုခ’’န္တိအာဒိနာ ဖလူပစာရေန ဝုတ္တာယ ပဿဒ္ဓိယာ နတိအဘာဝဿ ကာရဏဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဿဒ္ဓကာယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သောတိ ဧဝံ ဝိမုတ္တစိတ္တော ခီဏာသဝေါ။ ရူပသင်္ခယေ ဝိမုတ္တောတိ ရူပါနံ သင်္ခယသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနေ ဝိမုတ္တော။ အတ္ထီတိပိ န ဥပေတီတိ သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာတိပိ တဏှာဒိဋ္ဌိဥပယေန န ဥပေတိ န ဂဏှာတိ။ နတ္ထီတိ အသဿတောတိ။ အတ္ထိ နတ္ထီတိ ဧကစ္စံ သဿတံ ဧကစ္စံ အသဿတန္တိ။ နေဝတ္ထိ နော နတ္ထီတိ အမရာဝိက္ခေပဝသေန။ ဂမ္ဘီရောတိ ဥတ္တာနဘာဝဟေတူနံ ကိလေသာနံ အဘာဝေန ဂမ္ဘီရော။ နိဗ္ဗုတောတိ အတ္ထီတိအာဒိနာ ဥပဂမနကိလေသာနံ ဝူပသမေန ပရိနိဗ္ဗုတော သီတိဘူတော။

ဣဓာဂတီတိ ပရလောကတော ဣဓ အာဂတိ။ ဂတီတိ ဣဓလောကတော ပရလောကဂမနံ။ တံ ပန ပုနဗ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘ပေစ္စဘဝေါ’’တိ။ ဣဓ ဟုရန္တိ ဒွါရာရမ္မဏဓမ္မာ ဒဿိတာတိ ‘‘ဥဘယမန္တရေနာ’’တိ ပဒေန ဒွါရပ္ပဝတ္တဓမ္မေ ဒဿေန္တော ‘‘ဖဿသမုဒိတေသု ဓမ္မေသူ’’တိ အာဟ။ တဿတ္ထော – ဖဿေန ¶ သဒ္ဓိံ ဖဿေန ကာရဏဘူတေန စ သမုဒိတေသု သမ္ဘူတေသု ဝိညာဏဝေဒနာသညာစေတနာဝိတက္ကဝိစာရာဒိဓမ္မေသု။ အတ္တာနံ န ပဿတီတိ တေသံ ဓမ္မာနံ အနတ္တဘာဝေနေဝ တတ္ထ အတ္တာနံ န ပဿတိ။ ဝိရဇ္ဇတိ ဝိရာဂါ ဝိမုစ္စတီတိ ပဒေဟိ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဘာဝံ ဒဿေန္တော တဒတ္ထတာယ သီလာဒီနမ္ပိ ပရိယာယေန တဗ္ဘာဝမာဟ ‘‘လောကုတ္တရော’’တိအာဒိနာ။

၄၄။ နာမသမ္ပယုတ္တောတိ နာမေန မိဿိတော။ သဥပါဒိသေသာ နိဗ္ဗာနဓာတူတိ အရဟတ္တဖလံ အဓိပ္ပေတံ။ တဉ္စ ပညာပဓာနန္တိ အာဟ – ‘‘သဥပါဒိသေသာ နိဗ္ဗာနဓာတု ဝိဇ္ဇာတိ။ သေသံ သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝ။

ဩတရဏဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ သောဓနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၄၅။ တတ္ထ ကတမော သောဓနော ဟာရောတိ သောဓနဟာရဝိဘင်္ဂေါ။ တတ္ထ ဘဂဝါ ပဒံ သောဓေတီတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတော လောကော’’တိ (သု။ နိ။ ၁၀၃၉၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာ ၅၈၊ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂) ဝဒန္တော ဘဂဝါ – ‘‘ကေနဿု နိဝုတော လောကော’’တိ (သု။ နိ။ ၁၀၃၈၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာ ၅၇၊ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁) အာယသ္မတာ အဇိတေန ¶ ပုစ္ဆာဝသေန ဝုတ္တံ ပဒံ သောဓေတိ နာမ၊ တဒတ္ထဿ ဝိဿဇ္ဇနတော။ နော စ အာရမ္ဘန္တိ န တာဝ အာရမ္ဘံ သောဓေတိ၊ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ အပရိယောသိတတ္တာ။ သုဒ္ဓါ အာရမ္ဘောတိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ ပဗောဓိတတ္တာ သောဓိတော အာရမ္ဘောတိ အတ္ထော။ အညာဏပက္ခန္ဒာနံ ဒွေဠှကဇာတာနံ ဝါ ပုစ္ဆနကာလေ ပုစ္ဆိတာနံ ပုစ္ဆာဝိသယော အဝိဇဋံ မဟာဂဟနံ ဝိယ မဟာဒုဂ္ဂံ ဝိယ စ အန္ဓကာရံ အဝိဘူတံ ဟောတိ။ ယဒါ စ ဘဂဝတာ ပဏ္ဍိတေဟိ ဝါ ဘဂဝတော သာဝကေဟိ အပဒေ ပဒံ ဒဿေန္တေဟိ နိဇ္ဇဋံ နိဂုမ္ဗံ ကတွာ ပဉှေ ဝိဿဇ္ဇိတေ မဟတာ ဂန္ဓဟတ္ထိနာ အဘိဘဝိတွာ ဩဘဂ္ဂပဒါလိတော ဂဟနပ္ပဒေသော ဝိယ ဝိဂတန္ဓကာရော ဝိဘူတော ဥပဋ္ဌဟမာနော ဝိသောဓိတော နာမ ဟောတိ။

သောဓနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၄။ အဓိဋ္ဌာနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၄၆။ တတ္ထ ¶ ကတမော အဓိဋ္ဌာနော ဟာရောတိ အဓိဋ္ဌာနဟာရဝိဘင်္ဂေါ။ တတ္ထ တထာ ဓာရယိတဗ္ဗာတိ ဧကတ္တဝေမတ္တတာသင်္ခါတသာမညဝိသေသမတ္တတော ဓာရယိတဗ္ဗာ၊ န ပန တတ္ထ ကိဉ္စိ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။ အဝိကပ္ပေတဗ္ဗတာယ ကာရဏံ နိဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တမေဝ။ တံ တံ ဖလံ မဂ္ဂတိ ဂဝေသတီတိ မဂ္ဂေါ၊ တဒတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂီယတိ ဂဝေသီယတီတိ ဝါ မဂ္ဂေါ။ နိရတိယဋ္ဌေန နိရဿာဒဋ္ဌေန စ နိရယော။ ဥဒ္ဓံ အနုဂန္တွာ တိရိယံ အဉ္စိတာတိ တိရစ္ဆာနာ။ တိရစ္ဆာနာဝ တိရစ္ဆာနယောနိ။ ပေတတာယ ပေတ္တိ၊ ဣတော ပေစ္စ ဂတဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ပေတ္တိ ဧဝ ပေတ္တိဝိသယော။ န သုရန္တိ န ဘာသန္တိ န ဒိဗ္ဗန္တီတိ အသုရာ။ အသုရာ ဧဝ အသုရယောနိ။ ဒိဗ္ဗေဟိ ရူပါဒီဟိ သုဋ္ဌု အဂ္ဂါတိ သဂ္ဂါ။ မနဿ ဥဿန္နတာယ မနုဿာ။ ဝါနံ ဝုစ္စတိ တဏှာ၊ တံ တတ္ထ နတ္ထီတိ နိဗ္ဗာနံ။ နိရယံ ဂစ္ဆတီတိ နိရယဂါမီ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အသုရယောနိယောတိ အသုရယောနိယာ ဟိတော၊ အသုရဇာတိနိဗ္ဗတ္တနကောတိ အတ္ထော။ သဂ္ဂံ ဂမေတီတိ သဂ္ဂဂါမိယော။ မနုဿဂါမီတိ မနုဿလောကဂါမီ။ ပဋိသင်္ခါနိရောဓောတိ ပဋိသင်္ခါယ ပဋိပက္ခဘာဝနာယ နိရောဓော၊ ပဋိပက္ခေ ဝါ တထာ အပ္ပဝတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဿ ပဋိပက္ခဝုတ္တိယာ အနုပ္ပာဒေါ။ အပ္ပဋိသင်္ခါနိရောဓောတိ သင်္ခတဓမ္မာနံ သရသနိရောဓော၊ ခဏိကနိရောဓောတိ အတ္ထော။

၄၇။ ရူပန္တိ ဧကတ္တတာ။ ဘူတာနံ ဥပါဒါယာတိ ဝေမတ္တတာ။ ဥပါဒါရူပန္တိ ဧကတ္တတာ။ စက္ခာယတနံ…ပေ… ကဗဠီကာရော အာဟာရောတိ ဝေမတ္တတာ။ တထာ ဘူတရူပန္တိ ဧကတ္တတာ။ ပထဝီဓာတု ¶ …ပေ… ဝါယောဓာတူတိ ဝေမတ္တတာ။ ပထဝီဓာတူတိ ဧကတ္တတာ။ ဝီသတိ အာကာရာ ဝေမတ္တတာ။ အာပေါဓာတူတိ ဧကတ္တတာ။ ဒွါဒသ အာကာရာ ဝေမတ္တတာ။ တေဇောဓာတူတိ ဧကတ္တတာ။ စတ္တာရော အာကာရာ ဝေမတ္တတာ။ ဝါယောဓာတူတိ ဧကတ္တတာ။ ဆ အာကာရာ ဝေမတ္တတာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ဓာတုယော ပရိဂ္ဂဏှာတီ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ကေသာတိ ကေသာ နာမ ဥပါဒိန္နကသရီရဋ္ဌကာ ကက္ခဠလက္ခဏာ ဣမသ္မိံ သရီရေ ပါဋိယေက္ကော ပထဝီဓာတုကောဋ္ဌာသော။ လောမာ နာမ…ပေ… မတ္ထလုင်္ဂံ နာမ သရီရဋ္ဌကံ ကက္ခဠလက္ခဏံ ဣမသ္မိံ သရီရေ ပါဋိယေက္ကော ကောဋ္ဌာသောတိ အယံ ဝေမတ္တတာ။ အာပေါဓာတူတိအာဒိကောဋ္ဌာသေသု ပိတ္တာဒီသု ¶ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ယေန စာတိ ယေန တေဇောဓာတုနာ ကုပိတေန။ သန္တပ္ပတီတိ အယံ ကာယော သန္တပ္ပတိ ဧကာဟိကဇရာဒိဘာဝေန ဥသုမဇာတော ဟောတိ။ ယေန စ ဇီရီယတီတိ ယေန အယံ ကာယော ဇရီယတိ။ ဣန္ဒြိယဝေကလ္လတံ ဗလက္ခယံ ဝလိတ္တစပလိတာဒိဉ္စ ပါပုဏာတိ။ ယေန စ ပရိဍယှတီတိ ယေန ကုပိတေန အယံ ကာယော ဍယှတိ၊ သော စ ပုဂ္ဂလော ‘‘ဍယှာမိ ဍယှာမီ’’တိ ကန္ဒန္တော သတဓောတသပ္ပိဂေါသီတစန္ဒနာဒိလေပနံ တာလဝဏ္ဋဝါတဉ္စ ပစ္စာသီသတိ။ ယေန စ အသိတပီတခါယိတသာယိတံ သမ္မာ ပရိဏာမံ ဂစ္ဆတီတိ အသိတံ ဝါ ဩဒနာဒိ၊ ပီတံ ဝါ ပါနကာဒိ၊ ခါယိတံ ဝါ ပိဋ္ဌခဇ္ဇကာဒိ၊ သာယိတံ ဝါ အမ္ဗပက္ကမဓုဖာဏိတာဒိ သမ္မာ ပရိပါကံ ဂစ္ဆတိ၊ ရသာဒိဘာဝေန ဝိဝေကံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပုရိမာ တယော တေဇောဓာတူ စတုသမုဋ္ဌာနာ။ ပစ္ဆိမော ကမ္မသမုဋ္ဌာနောဝ။

ဥဒ္ဓင်္ဂမာ ဝါတာတိ ဥဂ္ဂါရဟိက္ကာရာဒိပဝတ္တကာ ဥဒ္ဓံ အာရောဟနဝါတာ။ အဓောဂမာ ဝါတာတိ ဥစ္စာရပဿာဝါဒိနီဟရဏကာ အဓော ဩရောဟနဝါတာ။ ကုစ္ဆိသယာ ဝါတာတိ အန္တာနံ ဗဟိဝါတာ။ ကောဋ္ဌာသယာ ဝါတာတိ အန္တာနံ အန္တောဝါတာ။ အင်္ဂမင်္ဂါနုသာရိနော ဝါတာတိ ဓမနိဇာလာနုသာရေန သကလသရီရေ အင်္ဂမင်္ဂါနိ အနုသဋာ သမိဉ္ဇနပသာရဏာဒိနိဗ္ဗတ္တကာ ဝါတာ။ အဿာသောတိ အန္တောပဝိသနနာသိကဝါတော။ ပဿာသောတိ ဗဟိနိက္ခမနနာသိကဝါတော။ ဧတ္ထ စ ပုရိမာ သဗ္ဗေ စတုသမုဋ္ဌာနာ။ အဿာသပဿာသာ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဧဝ။ ဧဝံ ဝေမတ္တတာဒဿနဝသေန ဝိဘာဂေန ဥဒါဟဋာ စတဿော ဓာတုယော ပဋိက္ကူလမနသိကာရဝသေန ဥပသံဟရန္တော ‘‘ဣမေဟိ ဒွါစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ န ဂယှူပဂန္တိ န ဂဟဏယောဂ္ဂံ။ သဘာဝဘာဝတောတိ သဘာဝလက္ခဏတော။

ဧဝံ ¶ ပဋိက္ကူလမနသိကာရံ ဒဿေတွာ ပုန တတ္ထ သမ္မသနစာရံ ပါဠိဝသေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘တေနာဟ ဘဂဝါ ယာ စေဝ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ သဗ္ဗံ သုဝိညေယျံ။

၄၈။ ဧဝံ သစ္စမဂ္ဂရူပဓမ္မဝသေန အဓိဋ္ဌာနဟာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဝိဇ္ဇာဝိဇ္ဇာဒီနမ္ပိ ဝသေန တံ ဒဿေတုံ ‘‘အဝိဇ္ဇာတိ ဧကတ္တတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဒုက္ခေ အညာဏ’’န္တိအာဒီသု ယသ္မာ အဝိဇ္ဇာ ဒုက္ခသစ္စဿ ယာထာဝသရသလက္ခဏံ ¶ ဇာနိတုံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န ဒေတိ ဆာဒေတွာ ပရိယောနန္ဓိတွာ တိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဒုက္ခေ အညာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ယသ္မာ ဒုက္ခသမုဒယဿ ဒုက္ခနိရောဓဿ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ယာထာဝသရသလက္ခဏံ ဇာနိတုံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န ဒေတိ ဆာဒေတွာ ပရိယောနန္ဓိတွာ တိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ အညာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပုဗ္ဗန္တော အတီတဒ္ဓဘူတာ ခန္ဓာယတနဓာတုယော။ အပရန္တော အနာဂတဒ္ဓဘူတာ။ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တော တဒုဘယံ။ ဣဒပ္ပစ္စယတာ သင်္ခါရာဒီနံ ကာရဏာနိ အဝိဇ္ဇာဒီနိ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ ဓမ္မာ အဝိဇ္ဇာဒီဟိ နိဗ္ဗတ္တာ သင်္ခါရာဒိဓမ္မာ။

တတ္ထာယံ အဝိဇ္ဇာ ယသ္မာ အတီတာနံ ခန္ဓာဒီနံ ယာဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ ယာထာဝသရသလက္ခဏံ ဇာနိတုံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န ဒေတိ ဆာဒေတွာ ပရိယောနန္ဓိတွာ တိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပုဗ္ဗန္တေ အညာဏံ ယာဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု အညာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝါယံ အဝိဇ္ဇာ ကိစ္စတော ဇာတိတောပိ ကထိတာ။ အယဉှိ ဣမာနိ အဋ္ဌ ဌာနာနိ ဇာနိတုံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န ဒေတီတိ ကိစ္စတော ကထိတာ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာပိ ဣမေသု အဋ္ဌသု ဌာနေသု ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဇာတိတော ကထိတာ။ ဧဝံ ကိစ္စတော ဇာတိတော စ ကထိတာပိ လက္ခဏတော ကထိတေ ဧဝ သုကထိတာ ဟောတီတိ လက္ခဏတော ဒဿေတုံ ‘‘အညာဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ဉာဏံ အတ္ထာနတ္ထံ ကာရဏာကာရဏံ စတုသစ္စဓမ္မံ ဝိဒိတံ ပါကဋံ ကရောတိ။ အယံ ပန အဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တံ ဝိဒိတံ ပါကဋံ ကာတုံ န ဒေတီတိ ဉာဏပစ္စနီကတော အညာဏံ။ ဒဿနန္တိပိ ပညာ၊ သာ ဟိ တံ အာကာရံ ပဿတိ။ အဝိဇ္ဇာ ပန ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပဿိတုံ န ဒေတီတိ အဒဿနံ။ အဘိသမယောတိပိ ပညာ၊ သာ တံ အာကာရံ အဘိသမေတိ။ အဝိဇ္ဇာ ပန ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တံ အဘိသမေတုံ န ဒေတီတိ အနဘိသမယော။ အနုဗောဓော သမ္ဗောဓော ပဋိဝေဓောတိပိ ပညာ၊ သာ တံ အာကာရံ အနုဗုဇ္ဈတိ သမ္ဗုဇ္ဈတိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ အဝိဇ္ဇာ ပန ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တံ အနုဗုဇ္ဈိတုံ သမ္ဗုဇ္ဈိတုံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န ဒေတီတိ အနနုဗောဓော အသမ္ဗောဓော အပ္ပဋိဝေဓော။ တထာ သလ္လက္ခဏံ ဥပလက္ခဏံ ပစ္စုပလက္ခဏံ သမပေက္ခဏန္တိပိ ပညာ၊ သာ တံ အာကာရံ သလ္လက္ခတိ ¶ ဥပလက္ခတိ ပစ္စုပလက္ခတိ သမံ သမ္မာ စ အပေက္ခတိ။ အဝိဇ္ဇာ ပန ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တဿ တထာ ကာတုံ န ဒေတီတိ အသလ္လက္ခဏံ အနုပလက္ခဏံ အပစ္စုပလက္ခဏံ အသမပေက္ခဏန္တိ စ ဝုစ္စတိ။

နာဿ ¶ ကိဉ္စိ ပစ္စက္ခကမ္မံ အတ္ထိ၊ သယဉ္စ အပ္ပစ္စဝေက္ခိတွာ ကတကမ္မန္တိ အပ္ပစ္စက္ခကမ္မံ။ ဒုမ္မေဓာနံ ဘာဝေါ ဒုမ္မေဇ္ဈံ။ ဗာလာနံ ဘာဝေါ ဗာလျံ။ သမ္ပဇညန္တိ ပညာ၊ သာ အတ္ထာနတ္ထံ ကာရဏာကာရဏံ စတုသစ္စဓမ္မံ သမ္ပဇာနာတိ။ အဝိဇ္ဇာ ပန ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တံ ကာရဏံ ပဇာနိတုံ န ဒေတီတိ အသမ္ပဇညံ။ မောဟနဝသေန မောဟော။ ပမောဟနဝသေန ပမောဟော။ သမ္မောဟနဝသေန သမ္မောဟော။ အဝိန္ဒိယံ ဝိန္ဒတိ၊ ဝိန္ဒိယံ န ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ ဝဋ္ဋသ္မိံ ဩဟနတိ ဩတရတီတိ အဝိဇ္ဇောဃော။ ဝဋ္ဋသ္မိံ ယောဇေတီတိ အဝိဇ္ဇာယောဂေါ။ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန စေဝ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော စ အဝိဇ္ဇာနုသယော။ မဂ္ဂေ ပရိယုဋ္ဌိတစောရာ ဝိယ အဒ္ဓိကေ ကုသလစိတ္တံ ပရိယုဋ္ဌာတိ ဝိလုပ္ပတီတိ အဝိဇ္ဇာပရိယုဋ္ဌာနံ။ ယထာ နဂရဒွါရေ ပလိဃသင်္ခါတာယ လင်္ဂိယာ ပတိတာယ မနုဿာနံ နဂရပ္ပဝေသော ပစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ ဧဝမေဝ ယဿ သက္ကာယနဂရေ အယံ ပတိတာ၊ တဿ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကံ ဉာဏဂမနံ ပစ္ဆိဇ္ဇတီတိ အဝိဇ္ဇာလင်္ဂီ နာမ ဟောတိ။ အကုသလဉ္စ တံ မူလဉ္စ၊ အကုသလာနံ ဝါ မူလန္တိ အကုသလမူလံ။ တံ ပန န အညံ၊ ဣဓာဓိပ္ပေတော မောဟောတိ မောဟော အကုသလမူလန္တိ အယံ ဧကပဒိကော အဝိဇ္ဇာယ အတ္ထုဒ္ဓါရော။ အယံ ဝေမတ္တတာတိ အယံ အဝိဇ္ဇာယ ဝေမတ္တတာ။

ဝိဇ္ဇာတိ ဝိန္ဒိယံ ဝိန္ဒတီတိ ဝိဇ္ဇာ၊ ဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ၊ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ။ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီသု ဒုက္ခသစ္စဿ ယာထာဝသရသလက္ခဏံ ဇာနာတိ ပဿတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဒုက္ခေ အရိယသစ္စေ ဝိသယဘူတေ ဉာဏံ ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ပညာတိ တဿ တဿ အတ္ထဿ ပါကဋကရဏသင်္ခါတေန ပညာပနဋ္ဌေန ပညာ၊ တေန တေန ဝါ အနိစ္စာဒိနာ ပကာရေန ဓမ္မေ ဇာနာတီတိ ပညာ။ ပဇာနနာကာရော ပဇာနနာ။ အနိစ္စာဒီနိ ဝိစိနတီတိ ဝိစယော။ ပကာရေဟိ ဝိစိနတီတိ ပဝိစယော။ စတုသစ္စဓမ္မေ ဝိစိနတီတိ ဓမ္မဝိစယော။ အနိစ္စာဒီနံ သလ္လက္ခဏဝသေန သလ္လက္ခဏာ။ တေသံယေဝ ပတိ ပတိ ဥပလက္ခဏဝသေန ပစ္စုပလက္ခဏာ။ ပဏ္ဍိတဘာဝေါ ပဏ္ဍိစ္စံ။ ကုသလဘာဝေါ ကောသလ္လံ။ နိပုဏဘာဝေါ နေပုညံ။ အနိစ္စာဒီနံ ဝိဘာဝနဝသေန ဝေဘဗျာ။ တေသံယေဝ စိန္တနဝသေန စိန္တာ။ အနိစ္စာဒီနိ ဥပပရိက္ခတီတိ ဥပပရိက္ခာ။ ဘူရီတိ ပထဝိယာ နာမံ၊ အယမ္ပိ သဏှဋ္ဌေန ဝိတ္ထတဋ္ဌေန စ ဘူရီ ဝိယာတိ ဘူရီ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဘူရီ ဝုစ္စတိ ပထဝီ၊ တာယ ပထဝိသမာယ ဝိတ္ထတာယ ပညာယ သမန္နာဂတောတိ ¶ ဘူရိပညော’’တိ ¶ (မဟာနိ။ ၂၇)။ အပိ စ ဘူရီတိ ပညာယေဝေတံ အဓိဝစနံ။ ဘူတေ အတ္ထေ ရမတီတိ ဘူရီ။

ကိလေသေ မေဓတိ ဟိံသတီတိ မေဓာ၊ ခိပ္ပံ ဂဟဏဓာရဏဋ္ဌေန ဝါ မေဓာ။ ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ သတ္တံ ဟိတပဋိပတ္တိယံ သမ္ပယုတ္တံ ဝါ ယာထာဝလက္ခဏပဋိဝေဓေ ပရိဏေတီတိ ပရိဏာယိကာ။ အနိစ္စာဒိဝသေန ဓမ္မေ ဝိပဿတီတိ ဝိပဿနာ။ သမ္မာ ပကာရေဟိ အနိစ္စာဒီနိ ဇာနာတီတိ သမ္ပဇညံ။ ဥပ္ပထပဋိပန္နေ သိန္ဓဝေ ဝီထိအာရောပနတ္ထံ ပတောဒေါ ဝိယ ဥပ္ပထေ ဓာဝနကူဋစိတ္တံ ဝီထိအာရောပနတ္ထံ ဝိဇ္ဈတီတိ ပတောဒေါ ဝိယာတိ ပတောဒေါ။ ဒဿနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ဣန္ဒြိယံ၊ ပညာသင်္ခါတံ ဣန္ဒြိယံ ပညိန္ဒြိယံ။ အဝိဇ္ဇာယ န ကမ္ပတီတိ ပညာဗလံ။ ကိလေသစ္ဆေဒနဋ္ဌေန ပညာဝ သတ္ထံ ပညာသတ္ထံ။ အစ္စုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပညာဝ ပါသာဒေါ ပညာပါသာဒေါ။ အာလောကနဋ္ဌေန ပညာဝ အာလောကော ပညာအာလောကော။

ဩဘာသနဋ္ဌေန ပညာဝ ဩဘာသော ပညာဩဘာသော။ ပဇ္ဇောတနဋ္ဌေန ပညာဝ ပဇ္ဇောတော ပညာပဇ္ဇောတော။ ရတိကရဏဋ္ဌေန ရတိဒါယကဋ္ဌေန ရတိဇနကဋ္ဌေန စိတ္တီကတဋ္ဌေန ဒုလ္လဘပါတုဘာဝဋ္ဌေန အတုလဋ္ဌေန အနောမသတ္တပရိဘောဂဋ္ဌေန စ ပညာဝ ရတနံ ပညာရတနံ။ န တေန သတ္တာ မုယှန္တိ၊ သယံ ဝါ အာရမ္မဏေ န မုယှတီတိ အမောဟော။ ဓမ္မဝိစယပဒံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ကသ္မာ ပနေတံ ပုန ဝုတ္တန္တိ? အမောဟဿ မောဟပဋိပက္ခဘာဝဒီပနတ္ထံ။ တေနေတံ ဒီပေတိ – ယွာယံ အမောဟော၊ သော န ကေဝလံ မောဟတော အညော ဓမ္မော၊ မောဟဿ ပဋိပက္ခော ဓမ္မဝိစယသင်္ခါတော အမောဟောဝ ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ယာထာဝနိယျာနိကကုသလဒိဋ္ဌိ။ ဓမ္မဝိစယသင်္ခါတော ပသတ္ထော သုန္ဒရော ဝါ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ မဂ္ဂင်္ဂန္တိ အရိယမဂ္ဂဿ အင်္ဂံ ကာရဏန္တိ မဂ္ဂင်္ဂံ။ အရိယမဂ္ဂဿ အန္တောဂဓတ္တာ မဂ္ဂပရိယာပန္နန္တိ။

အသညာသမာပတ္တီတိ သညာဝိရာဂဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တိတာ အသညဘဝူပပတ္တိနိဗ္ဗတ္တနသမာပတ္တိ။ အနုပ္ပန္နေ ဟိ ဗုဒ္ဓေ ဧကစ္စေ တိတ္ထာယတနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝါယောကသိဏေ ပရိကမ္မံ ကတွာ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဈာနာ ဝုဋ္ဌာယ သညာယ ဒေါသံ ပဿန္တိ၊ သညာယ သတိ ဟတ္ထစ္ဆေဒါဒိဒုက္ခဉ္စေဝ သဗ္ဗဘယာနိ ¶ စ ဟောန္တိ၊ ‘‘အလံ ဣမာယ သညာယ၊ သညာဘာဝေါ သန္တော’’တိ ဧဝံ သညာယ ဒေါသံ ပဿိတွာ သညာဝိရာဂဝသေန စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနာ ကာလံ ကတွာ အသညီသု နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ စိတ္တံ နေသံ စုတိစိတ္တနိရောဓေနေဝ ဣဓ နိဝတ္တတိ၊ ရူပက္ခန္ဓမတ္တမေဝ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တတိ။

တေ ¶ ယထာ နာမ ဇိယာဝေဂုက္ခိတ္တော သရော ယတ္တကော ဇိယာဝေဂေါ၊ တတ္တကမေဝ အာကာသေ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမေဝံ ဈာနဝေဂုက္ခိတ္တာ ဥပပဇ္ဇိတွာ ယတ္တကော ဈာနဝေဂေါ၊ တတ္တကမေဝ ကာလံ တိဋ္ဌန္တိ။ ဈာနဝေဂေ ပန ပရိက္ခီဏေ တတ္ထ ရူပက္ခန္ဓော အန္တရဓာယတိ၊ ဣဓ ပဋိသန္ဓိသညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အသညဘဝူပပတ္တိနိဗ္ဗတ္တနသမာပတ္တီ’’တိ။ ဝိဘူတသညာသမာပတ္တီတိ ဝိညာဏဉ္စာယတနသမာပတ္တိ။ သာ ဟိ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏဿ ပဌမာရုပ္ပသညာယပိ ဝိဘာဝနတော ‘‘ဝိဘူတသညာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကေစိ ‘‘ဝိဘူတရူပသညာ’’တိ ပဌန္တိ၊ တေသံ မတေန ဝိဘူတရူပသမာပတ္တိ နာမ သေသာရုပ္ပသမာပတ္တိယော။ သေသာ သမာပတ္တိယော သုဝိညေယျာဝ။

နေဝသေက္ခနာသေက္ခော ဈာယီတိ ဈာနလာဘီ ပုထုဇ္ဇနော။ အာဇာနိယော ဈာယီတိ အရဟာ၊ သဗ္ဗေပိ ဝါ အရိယပုဂ္ဂလာ။ အဿခလုင်္ကော ဈာယီတိ ခလုင်္ကဿသဒိသော ဈာယီ။ တထာ ဟိ ခလုင်္ကော အဿော ဒမထံ န ဥပေတိ ဣတော စိတော စ ယထာရုစိ ဓာဝတိ၊ ဧဝမေဝံ ယော ပုထုဇ္ဇနော အဘိညာလာဘီ၊ သော အဘိညာ အဿာဒေတွာ ‘‘အလမေတ္တာဝတာ၊ ကတမေတ္တာဝတာ’’တိ ဥတ္တရိဒမထာယ အပရိသက္ကန္တော အဘိညာစိတ္တဝသေန ဣတော စိတော စ ဓာဝတိ ပဝတ္တတိ၊ သော ‘‘အဿခလုင်္ကော ဈာယီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဒိဋ္ဌုတ္တရော ဈာယီတိ ဈာနလာဘီ ဒိဋ္ဌိဂတိကော။ ပညုတ္တရော ဈာယီတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန ဈာယီ၊ သဗ္ဗော ဧဝ ဝါ ပညာဓိကော ဈာယီ။

သရဏော သမာဓီတိ အကုသလစိတ္တေကဂ္ဂတာ၊ သဗ္ဗောပိ ဝါ သာသဝေါ သမာဓိ။ အရဏော သမာဓီတိ သဗ္ဗော ကုသလာဗျာကတော သမာဓိ၊ လောကုတ္တရော ဧဝ ဝါ။ သဝေရော သမာဓီတိ ပဋိဃစိတ္တေသု ဧကဂ္ဂတာ။ အဝေရော သမာဓီတိ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ။ အနန္တရဒုကေပိ ဧသေဝ နယော။ သာမိသော သမာဓီတိ လောကိယသမာဓိ။ သော ဟိ အနတိက္ကန္တဝဋ္ဋာမိသလောကာမိသတာယ သာမိသော။ နိရာမိသော သမာဓီတိ လောကုတ္တရော သမာဓိ။ သသင်္ခါရော သမာဓီတိ ဒုက္ခာပဋိပဒေါ ဒန္ဓာဘိညော သုခါပဋိပဒေါ စ ဒန္ဓာဘိညော။ သော ဟိ သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန စိတ္တေန ပစ္စနီကဓမ္မေ ကိစ္ဆေန ¶ ကသိရေန နိဂ္ဂဟေတွာ အဓိဂန္တဗ္ဗော။ ဣတရော အသင်္ခါရော သမာဓိ။ ဧကံသဘာဝိတော သမာဓီတိ သုက္ခဝိပဿကဿ သမာဓိ။ ဥဘယံသဘာဝိတော သမာဓီတိ သမထယာနိကဿ သမာဓိ။ ဥဘယတော ဘာဝိတဘာဝနော သမာဓီတိ ကာယသက္ခိနော ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တဿ စ သမာဓိ။ သော ဟိ ဥဘယတော ဘာဂေဟိ ဥဘယတော ဘာဝိတဘာဝနော။

အာဂါဠှပဋိပဒါတိ ကာမာနံ ဩရောဟနပဋိပတ္တိ၊ ကာမသုခါနုယောဂေါတိ အတ္ထော။ နိဇ္ဈာမပဋိပဒါတိ ကာမဿ နိဇ္ဈာပနဝသေန ခေဒနဝသေန ပဝတ္တာ ပဋိပတ္တိ၊ အတ္တကိလမထာနုယောဂေါတိ ¶ အတ္ထော။ အက္ခမာ ပဋိပဒါတိအာဒီသု ပဓာနကရဏကာလေ သီတာဒီနိ အသဟန္တဿ ပဋိပဒါ၊ တာနိ နက္ခမတီတိ အက္ခမာ။ သဟန္တဿ ပန တာနိ ခမတီတိ ခမာ။ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၄၊ ၆။၅၈) နယေန မိစ္ဆာဝိတက္ကေ သမေတီတိ သမာ။ မနစ္ဆဋ္ဌာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဒမေတီတိ ဒမာ ပဋိပဒါ။

ဧဝန္တိ ဣမိနာ ဝုတ္တနယေန။ ယော ဓမ္မောတိ ယော ကောစိ ဇာတိအာဒိဓမ္မော။ ယဿ ဓမ္မဿာတိ တတော အညဿ ဇရာဒိဓမ္မဿ။ သမာနဘာဝေါတိ ဒုက္ခာဒိဘာဝေန သမာနဘာဝေါ။ ဧကတ္တတာယာတိ သမာနတာယ ဒုက္ခာဒိဘာဝါနံ ဧကီဘာဝေန။ ဧကီ ဘဝတီတိ အနေကောပိ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ဧကသဒ္ဒါဘိဓေယျတာယ ဧကီ ဘဝတိ။ ဧတေန ဧကတ္တတာယ လက္ခဏမာဟ။ ယေန ယေန ဝါ ပန ဝိလက္ခဏောတိ ယော ဓမ္မော ယဿ ဓမ္မဿ ယေန ယေန ဘာဝေန ဝိသဒိသော။ တေန တေန ဝေမတ္တံ ဂစ္ဆတီတိ တေန တေန ဘာဝေန သော ဓမ္မော တဿ ဓမ္မဿ ဝေမတ္တတံ ဝိသဒိသတ္တံ ဂစ္ဆတိ၊ ဒုက္ခဘာဝေန သမာနောပိ ဇာတိအာဒိကော အဘိနိဗ္ဗတ္တိအာဒိဘာဝေန ဇရာဒိကဿ ဝိသိဋ္ဌတံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ဝေမတ္တတာယ လက္ခဏမာဟ။

ဣဒါနိ တာဝ ဧကတ္တဝေမတ္တတာဝိသယေ နိယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သုတ္တေ ဝါ ဝေယျာကရဏေ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပုစ္ဆိတန္တိ ပုစ္ဆာဝသေန ဒေသိတသုတ္တဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ပန အဓိဋ္ဌာနဟာရဿ ပုစ္ဆာဝိသယတာယ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။

အဓိဋ္ဌာနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၅။ ပရိက္ခာရဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၄၉။ တတ္ထ ¶ ကတမော ပရိက္ခာရော ဟာရောတိ ပရိက္ခာရဟာရဝိဘင်္ဂေါ။ တတ္ထ ယော ဓမ္မော ယံ ဓမ္မံ ဇနယတိ၊ တဿ သော ပရိက္ခာရောတိ သင်္ခေပတော ပရိက္ခာရလက္ခဏံ ဝတွာ တံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘ကိံလက္ခဏော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိနောတိ အတ္တနော ဖလံ ပဋိကာရဏဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ဟေတု။ ပဋိစ္စ ဧတသ္မာ ဖလံ ဧတီတိ ပစ္စယော။ ကိဉ္စာပိ ဟေတုပစ္စယသဒ္ဒေဟိ ကာရဏမေဝ ဝုစ္စတိ၊ တထာပိ တတ္ထ ဝိသေသံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘အသာဓာရဏလက္ခဏော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဘာဝေါ ဟေတူတိ သမာနဘာဝေါ ¶ ဗီဇံ ဟေတု။ နနု စ ဗီဇံ အင်္ကုရာဒိသဒိသံ န ဟောတီတိ? နော န ဟောတိ၊ အညတော ဟိ တာဒိသဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။

‘‘ယထာ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိနာပိ ဥဒါဟရဏန္တရဒဿနေန ဟေတုပစ္စယာနံ ဝိသေသမေဝ ဝိဘာဝေတိ။ တတ္ထ ဒုဒ္ဓန္တိ ခီရံ။ ဒဓိ ဘဝတီတိ ဧကတ္တနယေန အဘေဒေါပစာရေန ဝါ ဝုတ္တံ၊ န အညထာ။ န ဟိ ခီရံ ဒဓိ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘န စတ္ထိ ဧကကာလသမဝဓာနံ ဒုဒ္ဓဿ စ ဒဓိဿ စာ’’တိ။ အထ ဝါ ဃဋေ ဒုဒ္ဓံ ပက္ခိတ္တံ ဒဓိ ဘဝတိ၊ ဒဓိ တတ္ထ ကာလန္တရေ ဇာယတိ ပစ္စယန္တရသမာယောဂေန၊ တသ္မာ န စတ္ထိ ဧကကာလသမဝဓာနံ ဒုဒ္ဓဿ စ ဒဓိဿ စ ရသခီရဝိပါကာဒီဟိ ဘိန္နသဘာဝတ္တာ။ ဧဝမေဝန္တိ ယထာ ဟေတုဘူတဿ ခီရဿ ဖလဘူတေန ဒဓိနာ န ဧကကာလသမဝဓာနံ၊ ဧဝမညဿာပိ ဟေတုဿ ဖလေန န ဧကကာလသမဝဓာနံ၊ န တထာ ပစ္စယဿ၊ န ဟိ ပစ္စယော ဧကန္တေန ဖလေန ဘိန္နကာလော ဧဝါတိ။ ဧဝမ္ပိ ဟေတုပစ္စယာနံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧဝံ ဗာဟိရံ ဟေတုပစ္စယဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဇ္ဈတ္တိကံ ဒဿေတုံ ‘‘အယဉှိ သံသာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘အဝိဇ္ဇာ အဝိဇ္ဇာယ ဟေတူ’’တိ ဝုတ္တေ ကိံ ဧကသ္မိံ စိတ္တုပ္ပာဒေ အနေကာ အဝိဇ္ဇာ ဝိဇ္ဇန္တီတိ? အာဟ ‘‘ပုရိမိကာ အဝိဇ္ဇာ ပစ္ဆိမိကာယ အဝိဇ္ဇာယ ဟေတူ’’တိ။ တေန ဧကသ္မိံ ကာလေ ဟေတုဖလာနံ သမဝဓာနံ နတ္ထီတိ ဧတမေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ။ တတ္ထ ‘‘ပုရိမိကာ အဝိဇ္ဇာ’’တိအာဒိနာ ဟေတုဖလဘူတာနံ အဝိဇ္ဇာနံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဗီဇင်္ကုရော ဝိယာ’’တိအာဒိနာ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ – ယထာ ဗီဇံ အင်္ကုရဿ ဟေတု ဟောန္တံ သမနန္တရဟေတုတာယ ဟေတု ဟောတိ။ ယံ ပန ဗီဇတော ဖလံ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တဿ ဗီဇံ ပရမ္ပရဟေတုတာယ ဟေတု ဟောတိ။ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာယပိ ဟေတုဘာဝေ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။

ပုန ¶ ‘‘ယထာ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိနာပိ ဟေတုပစ္စယဝိဘာဂမေဝ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ထာလကန္တိ ဒီပကပလ္လိကာ။ အနဂ္ဂိကန္တိ အဂ္ဂိံ ဝိနာ။ ဒီပေတုန္တိ ဇာလေတုံ။ ဣတိ သဘာဝေါ ဟေတူတိ ဧဝံ ပဒီပုဇ္ဇာလနာဒီသု အဂ္ဂိအာဒိပဒီပသဒိသံ ကာရဏံ သဘာဝေါ ဟေတု။ ပရဘာဝေါ ပစ္စယောတိ တတ္ထေဝ ကပလ္လိကာဝဋ္ဋိတေလာဒိသဒိသော အဂ္ဂိတော အညော သဘာဝေါ ပစ္စယော။ အဇ္ဈတ္တိကောတိ နိယကဇ္ဈတ္တိကော နိယကဇ္ဈတ္တေ ဘဝေါ။ ဗာဟိရောတိ တတော ဗဟိဘူတော။ ဇနကောတိ နိဗ္ဗတ္တကော။ ပရိဂ္ဂါဟကောတိ ဥပတ္ထမ္ဘကော။ အသာဓာရဏောတိ အာဝေဏိကော။ သာဓာရဏောတိ အညေသမ္ပိ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ သမာနော။

ဣဒါနိ ¶ ယသ္မာ ကာရဏံ ‘‘ပရိက္ခာရော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကာရဏဘာဝေါ စ ဖလာပေက္ခာယ၊ တသ္မာ ကာရဏဿ ယော ကာရဏဘာဝေါ ယထာ စ သော ဟောတိ၊ ယဉ္စ ဖလံ ယော စ တဿ ဝိသေသော၊ ယော စ ကာရဏဖလာနံ သမ္ဗန္ဓော၊ တံ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အဝုပစ္ဆေဒတ္ထော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာရဏဖလဘာဝေန သမ္ဗန္ဓတာ သန္တတိ။ ကော စ တတ္ထ သမ္ဗန္ဓော၊ ကော ကာရဏဖလဘာဝေါ စ? သော ဧဝ အဝုပစ္ဆေဒတ္ထော။ ယော ဖလဘူတော အညဿ အကာရဏံ ဟုတွာ နိရုဇ္ဈတိ၊ သော ဝုပစ္ဆိန္နော နာမ ဟောတိ၊ ယထာ တံ အရဟတော စုတိစိတ္တံ။ ယော ပန အတ္တနော အနုရူပဿ ဖလဿ ဟေတု ဟုတွာ နိရုဇ္ဈတိ၊ သော အနုပစ္ဆိန္နော ဧဝ နာမ ဟောတိ၊ ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာတိ အာဟ – ‘‘အဝုပစ္ဆေဒတ္ထော သန္တတိအတ္ထော’’တိ။

ယသ္မာ စ ကာရဏတော နိဗ္ဗတ္တံ ဖလံ နာမ၊ န အနိဗ္ဗတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိအတ္ထော ဖလတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ပုရိမဘဝေန အနန္တရဘဝပဋိသန္ဓာနဝသေန ပဝတ္တာ ဥပပတ္တိက္ခန္ဓာ ပုနဗ္ဘဝေါ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘ပဋိသန္ဓိအတ္ထော ပုနဗ္ဘဝတ္ထော’’တိ။ တထာ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တံ ပလိဗုန္ဓေန္တိ သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇိတုံ န ဒေန္တိ။ ယာဝ စ မဂ္ဂေန အသမုဂ္ဃာတိတာ၊ တာဝ အနုသေန္တိ နာမ၊ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပလိဗောဓတ္ထော ပရိယုဋ္ဌာနတ္ထော၊ အသမုဂ္ဃာတတ္ထော အနုသယတ္ထော’’တိ။ ပရိညာဘိသမယဝသေန ပရိညာတေ န ကဒါစိ တံ နာမရူပင်္ကုရဿ ကာရဏံ ဟေဿတီတိ အာဟ – ‘‘အပရိညာတတ္ထော ဝိညာဏဿ ဗီဇတ္ထော’’တိ။ ယတ္ထ အဝုပစ္ဆေဒေါ တတ္ထ သန္တတီတိ ယတ္ထ ရူပါရူပပ္ပဝတ္တိယံ ယထာဝုတ္တော အဝုပစ္ဆေဒေါ၊ တတ္ထ သန္တတိဝေါဟာရော ¶ ။ ယတ္ထ သန္တတိ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တီတိအာဒိ ပစ္စယပရမ္ပရဒဿနံ ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓဝိဘာဝနမေဝ။

‘‘ယထာ ဝါ ပန စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒိနာ ‘‘သဘာဝေါ ဟေတူ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတိ။ တတ္ထ သန္နိဿယတာယာတိ ဥပနိဿယပစ္စယတာယ။ မနသိကာရောတိ ကိရိယာမနောဓာတု။ သာ ဟိ စက္ခုဝိညာဏဿ ဝိညာဏဘာဝေန သမာနဇာတိတာယ သဘာဝေါ ဟေတု။ သင်္ခါရာ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော သဘာဝေါ ဟေတူတိ ပုညာဒိအဘိသင်္ခါရာ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ပစ္စယော၊ တတ္ထ ယော သဘာဝေါ၊ သော ဟေတူတိ။ သင်္ခါရာတိ စေတ္ထ သဗ္ဗော လောကိယော ကုသလာကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ အဓိပ္ပေတော။ ဣမိနာ နယေန သေသပဒေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ယော ကောစိ ဥပနိဿယော သဗ္ဗော သော ပရိက္ခာရောတိ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒေါ ယော ကောစိ ပစ္စယော၊ သော သဗ္ဗော အတ္တနော ဖလဿ ပရိက္ခရဏတော အဘိသင်္ခရဏတော ပရိက္ခာရော။ တဿ နိဒ္ဓါရေတွာ ကထနံ ပရိက္ခာရော ဟာရောတိ။

ပရိက္ခာရဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆။ သမာရောပနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ

၅၀။ တတ္ထ ¶ ကတမော သမာရောပနော ဟာရောတိ သမာရောပနဟာရဝိဘင်္ဂေါ။ တတ္ထ ဧကသ္မိံ ပဒဋ္ဌာနေတိ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ဧကသ္မိံ ကာရဏဘူတေ ဓမ္မေ သုတ္တေန ဂဟိတေ။ ယတ္တကာနိ ပဒဋ္ဌာနာနိ ဩတရန္တီတိ ယတ္တကာနိ အညေသံ ကာရဏဘူတာနိ တသ္မိံ ဓမ္မေ သမောသရန္တိ။ သဗ္ဗာနိ တာနိ သမာရောပယိတဗ္ဗာနီတိ သဗ္ဗာနိ တာနိ ပဒဋ္ဌာနာနိ ပဒဋ္ဌာနဘူတာ ဓမ္မာ သမ္မာ နိဒ္ဓါရဏဝသေန အာနေတွာ ဒေသနာယ အာရောပေတဗ္ဗာ၊ ဒေသနာရုဠှေ ဝိယ ကတွာ ကထေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ယထာ အာဝဋ္ဋေ ဟာရေ ‘‘ဧကမှိ ပဒဋ္ဌာနေ၊ ပရိယေသတိ သေသကံ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ) ဝစနတော အနေကေသံ ပဒဋ္ဌာနာနံ ပရိယေသနာ ဝုတ္တာ၊ ဧဝမိဓာပိ ဗဟူနံ ပဒဋ္ဌာနာနံ သမာရောပနာ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ အာဝဋ္ဋေ ဟာရေ’’တိ အာဟ။ န ကေဝလံ ပဒဋ္ဌာနဝသေနေဝ သမာရောပနာ၊ အထ ခေါ ဝေဝစနဘာဝနာပဟာနဝသေနပိ သမာရောပနာ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ သမာရောပနာ စတုဗ္ဗိဓာ’’တိအာဒိမာဟ။

ကသ္မာ ¶ ပနေတ္ထ ပဒဋ္ဌာနဝေဝစနာနိ ဂဟိတာနိ၊ နနု ပဒဋ္ဌာနဝေဝစနဟာရေ ဧဝ အယမတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ? သစ္စမေတံ၊ ဣဓ ပန ပဒဋ္ဌာနဝေဝစနဂ္ဂဟဏံ ဘာဝနာပဟာနာနံ အဓိဋ္ဌာနဝိသယဒဿနတ္ထဉ္စေဝ တေသံ အဓိဝစနဝိဘာဂဒဿနတ္ထဉ္စ။ ဧဝဉှိ ဘာဝနာပဟာနာနိ သုဝိညေယျာနိ ဟောန္တိ သုကရာနိ စ ပညာပေတုံ။ ဣဒံ ပဒဋ္ဌာနန္တိ ဣဒံ တိဝိဓံ သုစရိတံ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနဿ ဩဝါဒဿ ဝိသယာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ပဒဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ‘‘ကာယိက’’န္တိအာဒိနာ တီဟိ သုစရိတေဟိ သီလာဒယော တယော ခန္ဓေ သမထဝိပဿနာ တတိယစတုတ္ထဖလာနိ စ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေတိ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။ ဝနီယတီတိ ဝနံ၊ ဝနတိ၊ ဝနုတေ ဣတိ ဝါ ဝနံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ကာမတဏှာယ၊ နိမိတ္တဂ္ဂါဟော အနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟဿ၊ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနိ အာယတနာနိ တပ္ပဋိဗန္ဓဆန္ဒရာဂါဒီနံ၊ အနုသယာ စ ပရိယုဋ္ဌာနာနံ ကာရဏာနိ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စ ကာမဂုဏာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၅၁။ အယံ ဝေဝစနေန သမာရောပနာတိ ယော ‘‘ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တိ သေက္ခဖလံ၊ အနာဂါမိဖလံ၊ ကာမဓာတုသမတိက္ကမန’’န္တိ ဧတေဟိ ပရိယာယဝစနေဟိ တတိယဖလဿ နိဒ္ဒေသော၊ တထာ ယော ‘‘အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ ပညာဝိမုတ္တိ အသေက္ခဖလံ၊ အဂ္ဂဖလံ အရဟတ္တံ၊ တေဓာတုကသမတိက္ကမန’’န္တိ ¶ ဧတေဟိ ပရိယာယဝစနေဟိ စတုတ္ထဖလဿ နိဒ္ဒေသော၊ ယော စ ‘‘ပညိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒီဟိ ပရိယာယဝစနေဟိ ပညာယ နိဒ္ဒေသော၊ အယံ ဝေဝစနေဟိ စ သမာရောပနာ။

တသ္မာတိဟ တွံ၊ ဘိက္ခု၊ ကာယေ ကာယာနုပဿီ ဝိဟရာဟီတိအာဒိ လက္ခဏဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေဝလံ တတ္ထ ဧကလက္ခဏတ္တာ အဝုတ္တာနမ္ပိ ဝုတ္တဘာဝဒဿနဝသေနေဝ အာဂတံ၊ ဣဓ ဘာဝနာသမာရောပနဝသေနာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ ကာယာနုပဿနာ ဝိသေသတော အသုဘာနုပဿနာ ဧဝ ကာမရာဂတဒေကဋ္ဌကိလေသာနံ ဧကန္တပဋိပက္ခာတိ အသုဘသညာ ကဗဠီကာရာဟာရပရိညာယ ပရိဗန္ဓကိလေသာ ကာမုပါဒါနံ ကာမယောဂေါ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထော ကာမာသဝေါ ကာမောဃော ရာဂသလ္လံ ရူပဓမ္မပရိညာယ ပဋိပက္ခကိလေသာ ရူပဓမ္မေသု ရာဂေါ ဆန္ဒာဂတိဂမနန္တိ ဧတေသံ ပါပဓမ္မာနံ ပဟာနာယ သံဝတ္တတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ကာယေ ကာယာနုပဿီ ဝိဟရန္တော’’တိအာဒိနာ။

တထာ ¶ ဝေဒနာနုပဿနာ ဝိသေသတော ဒုက္ခာနုပဿနာတိ၊ သာ –

‘‘ယော သုခံ ဒုက္ခတော အဒ္ဒ၊ ဒုက္ခမဒ္ဒက္ခိ သလ္လတော၊

အဒုက္ခမသုခံ သန္တံ၊ အဒက္ခိ နံ အနိစ္စတော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၃၊ ဣတိဝု။ ၅၃) –

အာဒိဝစနတော သဗ္ဗံ ဝေဒနံ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ပဿန္တီ သုခသညာယ ဝေဒနာဟေတုပရိညာယ ပရိဗန္ဓကိလေသာနံ ဂေါသီလာဒီဟိ ဘဝသုဒ္ဓိ ဟောတီတိ ဝေဒနာဿာဒေန ပဝတ္တဿ ဘဝုပါဒါနသင်္ခါတဿ သီလဗ္ဗတုပါဒါနဿ ဝေဒနာဝသေန ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တဿ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၀၊ အ။ နိ။ ၉။၂၉၊ ၁၀။၇၉၊ ဓ။ သ။ ၁၂၃၇၊ ဝိဘ။ ၉၀၉၊ ၉၆၀) ဗျာပါဒကာယဂန္ထဿ ဒေါသသလ္လဿ ဝေဒနာဿာဒဝသေနေဝ ပဝတ္တဿ ဘဝယောဂဘဝါဘဝဘဝေါဃသင်္ခါတဿ ဘဝရာဂဿ ဘဝပရိညာယ ပရိဗန္ဓကကိလေသာနံ ဝေဒနာဝိသယဿ ရာဂဿ ဒေါသာဂတိဂမနဿ စ ပဟာနာယ သံဝတ္တတီတိ ဧတမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ဝေဒနာသု ဝေဒနာနုပဿီ’’တိအာဒိနာ။

တထာ စိတ္တာနုပဿနာ ဝိသေသတော အနိစ္စာနုပဿနာတိ၊ သာ စိတ္တံ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ ပဿန္တီ တတ္ထ ယေဘုယျေန သတ္တာ နိစ္စသညိနောတိ နိစ္စသညာယ ဝိညာဏာဟာရပရိညာယ ပရိဗန္ဓကိလေသာနံ နိစ္စာဘိနိဝေသပဋိပက္ခတော ဧဝ ဒိဋ္ဌုပါဒါနံ ဒိဋ္ဌိယောဂသီလဗ္ဗတပရာမာသကာယဂန္ထဒိဋ္ဌာသဝဒိဋ္ဌောဃသင်္ခါတာယ ဒိဋ္ဌိယာ နိစ္စသညာနိမိတ္တဿ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တဿ ¶ (ဓ။ သ။ ၁၂၃၉၊ ဝိဘ။ ၈၃၂၊ ၈၆၆၊ ၉၆၂) မာနသလ္လဿ သညာပရိညာယ ပဋိပက္ခကိလေသာနံ သညာယ ရာဂဿ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသဿ အပ္ပဟီနတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ ဘယာဂတိဂမနဿ စ ပဟာနာယ သံဝတ္တတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘စိတ္တေ စိတ္တာနုပဿီ’’တိအာဒိနာ။

တထာ ဓမ္မာနုပဿနာ ဝိသေသတော အနတ္တသညာတိ၊ သာ သင်္ခါရေသု အတ္တသညာယ မနောသဉ္စေတနာဟာရပရိညာယ ပဋိပက္ခကိလေသာနံ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၇၊ ၂၀၂-၂၀၃၊ ၃။၂၇) ပဝတ္တဿ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဿ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဟေတုကာယ အဝိဇ္ဇာယောဂအဝိဇ္ဇာသဝအဝိဇ္ဇောဃမောဟသလ္လသင်္ခါတာယ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရပရိညာယ ပရိဗန္ဓကိလေသာနံ သင်္ခါရေသု ရာဂဿ မောဟာဂတိဂမနဿ ¶ စ ပဟာနာယ သံဝတ္တတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿီ ဝိဟရန္တော’’တိအာဒိနာ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။

သမာရောပနဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတာ စ ဟာရဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ။

၁။ ဒေသနာဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ

ဧဝံ သုပရိကမ္မကတာယ ဘူမိယာ နာနာဝဏ္ဏာနိ မုတ္တပုပ္ဖာနိ ပကိရန္တော ဝိယ သုသိက္ခိတသိပ္ပာစရိယဝိစာရိတေသု သုရတ္တသုဝဏ္ဏာလင်္ကာရေသု နာနာဝိဓရံသိဇာလသမုဇ္ဇလာနိ ဝိဝိဓာနိ မဏိရတနာနိ ဗန္ဓန္တော ဝိယ မဟာပထဝိံ ပရိဝတ္တေတွာ ပပ္ပဋကောဇံ ခါဒါပေန္တော ဝိယ ယောဇနိကမဓုဂဏ္ဍံ ပီဠေတွာ သုမဓုရသံ ပါယေန္တော ဝိယ စ အာယသ္မာ မဟာကစ္စာနော နာနာသုတ္တပဒေသေ ဥဒါဟရန္တော သောဠသ ဟာရေ ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ တေ ဧကသ္မိံယေဝ သုတ္တေ ယောဇေတွာ ဒဿေန္တော ဟာရသမ္ပာတဝါရံ အာရဘိ။ အာရဘန္တော စ ယာယံ နိဒ္ဒေသဝါရေ –

၅၂။

‘‘သောဠသ ဟာရာ ပဌမံ၊ ဒိသလောစနတော ဒိသာ ဝိလောကေတွာ။

သင်္ခိပိယ အင်္ကုသေန ဟိ၊ နယေဟိ တီဟိ နိဒ္ဒိသေ သုတ္တ’’န္တိ။ –

ဂါထာ ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ တံ ဟာရဝိဘင်္ဂဝါရော နပ္ပယောဇေတိ၊ ဝိပ္ပကိဏ္ဏဝိသယတ္တာ၊ နယဝိစာရဿ စ အန္တရိတတ္တာ ¶ ။ အနေကေဟိ သုတ္တပဒေသေဟိ ဟာရာနံ ဝိဘာဂဒဿနမေဝ ဟိ ဟာရဝိဘင်္ဂဝါရော။ ဟာရသမ္ပာတဝါရော ပန တံ ပယောဇေတိ၊ ဧကသ္မိံယေဝ သုတ္တပဒေသေ သောဠသ ဟာရေ ယောဇေတွာဝ တဒနန္တရံ နယသမုဋ္ဌာနဿ ကထိတတ္တာ။ တသ္မာ ‘‘သောဠသ ဟာရာ ပဌမ’’န္တိ ဂါထံ ပစ္စာမသိတွာ ‘‘တဿာ နိဒ္ဒေသော ကုဟိံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဟာရသမ္ပာတေ’’တိ အာဟ။ တဿတ္ထော – ‘‘တဿာ ဂါထာယ နိဒ္ဒေသော ကတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ။ ဧတေန သုတ္တေသု ဟာရာနံ ယောဇနာနယဒဿနံ ဟာရသမ္ပာတဝါရောတိ ဒဿေတိ။ ဟာရသမ္ပာတပဒဿ အတ္ထော ဝုတ္တော ဧဝ။

အရက္ခိတေန ¶ စိတ္တေနာတိ စက္ခုဒွါရာဒီသု သတိအာရက္ခာဘာဝေန အဂုတ္တေန စိတ္တေန။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဟတေနာတိ သဿတာဒိမိစ္ဆာဘိနိဝေသဒူသိတေန။ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူတေနာတိ စိတ္တဿ ကာယဿ စ အကလျတာလက္ခဏေဟိ ထိနမိဒ္ဓေဟိ အဇ္ဈောတ္ထဋေန။ ဝသံ မာရဿ ဂစ္ဆတီတိ ကိလေသမာရာဒီနံ ယထာကာမံ ကရဏီယော ဟောတီတိ အယံ တာဝ ဂါထာယ ပဒတ္ထော။

ပမာဒန္တိ ‘‘အရက္ခိတေန စိတ္တေနာ’’တိ ဣဒံ ပဒံ ဆသု ဒွါရေသု သတိဝေါသဂ္ဂလက္ခဏံ ပမာဒံ ကထေတိ။ တံ မစ္စုနော ပဒန္တိ တံ ပမဇ္ဇနံ ဂုဏမာရဏတော မစ္စုသင်္ခါတဿ မာရဿ ဝသဝတ္တနဋ္ဌာနံ၊ တေန ‘‘အရက္ခိတေန စိတ္တေန၊ ဝသံ မာရဿ ဂစ္ဆတီ’’တိ ပဌမပါဒံ စတုတ္ထပါဒေန သမ္ဗန္ဓိတွာ ဒဿေတိ။ သော ဝိပလ္လာသောတိ ယံ အနိစ္စဿ ခန္ဓပဉ္စကဿ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ဒဿနံ၊ သော ဝိပလ္လာသော ဝိပရိယေသဂ္ဂါဟော။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဝိပရီတဂ္ဂါဟလက္ခဏော ဝိပလ္လာသော’’တိ။ သဗ္ဗံ ဝိပလ္လာသသာမညေန ဂဟေတွာ တဿ အဓိဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆတိ ‘‘ကိံ ဝိပလ္လာသယတီ’’တိ။ သာမညဿ စ ဝိသေသော အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန ဝေါဟရီယတီတိ အာဟ – ‘‘သညံ စိတ္တံ ဒိဋ္ဌိမိတီ’’တိ။ တံ ‘‘ဝိပလ္လာသယတီ’’တိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တေသု သညာဝိပလ္လာသော သဗ္ဗမုဒုကော၊ အနိစ္စာဒိကဿ ဝိသယဿ မိစ္ဆာဝသေန ဥပဋ္ဌိတာကာရဂ္ဂဟဏမတ္တံ မိဂပေါတကာနံ တိဏပုရိသကေသု ပုရိသောတိ ဥပ္ပန္နသညာ ဝိယ။ စိတ္တဝိပလ္လာသော တတော ဗလဝတရော၊ အမဏိအာဒိကေ ဝိသယေ မဏိအာဒိအာကာရေန ဥပဋ္ဌဟန္တေ တထာ သန္နိဋ္ဌာနံ ဝိယ နိစ္စာဒိတော သန္နိဋ္ဌာနမတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော ပန သဗ္ဗဗလဝတရော ယံ ယံ အာရမ္မဏံ ယထာ ယထာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တထာ တထာ နံ သဿတာဒိဝသေန ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ အဘိနိဝိသန္တော ပဝတ္တတိ။ တတ္ထ သညာဝိပလ္လာသော စိတ္တဝိပလ္လာသဿ ကာရဏံ၊ စိတ္တဝိပလ္လာသော ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသဿ ကာရဏံ ဟောတိ။

ဣဒါနိ ဝိပလ္လာသာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဝိသယံ ဒဿေတုံ ‘‘သော ကုဟိံ ဝိပလ္လာသယတိ၊ စတူသု အတ္တဘာဝဝတ္ထူသူ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ အတ္တဘာဝဝတ္ထူသူတိ ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု။ တေ ဟိ အာဟိတော အဟံ ¶ မာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ၊ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဘဝတိ ဧတ္ထ ဗုဒ္ဓိ ဝေါဟာရော စာတိ အတ္တဘာဝေါ၊ သော ဧဝ သုဘာဒီနံ ဝိပလ္လာသဿ စ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဝတ္ထု စာတိ ‘‘အတ္တဘာဝဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိနာ တေသံ သဗ္ဗဝိပလ္လာသမူလဘူတာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝေန အတ္တဘာဝဝတ္ထုတံ ဒဿေတွာ ပုန ဝိပလ္လာသာနံ ပဝတ္တိအာကာရေန သဒ္ဓိံ ¶ ဝိသယံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပံ ပဌမံ ဝိပလ္လာသဝတ္ထု အသုဘေ သုဘ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တံ သဗ္ဗံ သုဝိညေယျံ။ ပုန မူလကာရဏဝသေန ဝိပလ္လာသေ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွေ ဓမ္မာ စိတ္တဿ သံကိလေသာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ အဝိဇ္ဇာရဟိတာ တဏှာ နတ္ထိ၊ အဝိဇ္ဇာ စ သုဘသုခသညာနမ္ပိ ပစ္စယော ဧဝ၊ တထာပိ တဏှာ ဧတာသံ သာတိသယံ ပစ္စယောတိ ဒဿေတုံ ‘‘တဏှာနိဝုတံ…ပေ… ဒုက္ခေ သုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိနိဝုတန္တိ ဒိဋ္ဌိသီသေန အဝိဇ္ဇာ ဝုတ္တာတိ အဝိဇ္ဇာနိဝုတန္တိ အတ္ထော။ ကာမဉ္စေတ္ထ တဏှာရဟိတာ ဒိဋ္ဌိ နတ္ထိ၊ တဏှာပိ ဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယော ဧဝ။ တဏှာပိ ‘‘နိစ္စံ အတ္တာ’’တိ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇန္တာနံ တထာပဝတ္တမိစ္ဆာဘိနိဝေသဿ မောဟော ဝိသေသပစ္စယောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒိဋ္ဌိနိဝုတံ…ပေ… အတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ယော ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသောတိ ‘‘အနိစ္စေ နိစ္စံ၊ အနတ္တနိ အတ္တာ’’တိ ပဝတ္တမ္ပိ ဝိပလ္လာသဒွယံ သန္ဓာယာဟ – ‘‘သော အတီတံ ရူပံ…ပေ… အတီတံ ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ။ ဧတေန အဋ္ဌာရသဝိဓောပိ ပုဗ္ဗန္တာနုကပ္ပိကဝါဒေါ ပစ္ဆိမာနံ ဒွိန္နံ ဝိပလ္လာသာနံ ဝသေန ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ တဏှာဝိပလ္လာသောတိ တဏှာမူလကော ဝိပလ္လာသော။ ‘‘အသုဘေ သုဘံ၊ ဒုက္ခေ သုခ’’န္တိ ဧတံ ဝိပလ္လာသဒွယံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အနာဂတံ ရူပံ အဘိနန္ဒတီတိ အနာဂတံ ရူပံ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနဝသေန အဘိနန္ဒတိ။ အနာဂတံ ဝေဒနံ၊ သညံ၊ သင်္ခါရေ၊ ဝိညာဏံ အဘိနန္ဒတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတေန စတုစတ္တာလီသဝိဓောပိ အပရန္တာနုကပ္ပိကဝါဒေါ ယေဘုယျေန ပုရိမာနံ ဒွိန္နံ ဝိပလ္လာသာနံ ဝသေန ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဒွေ ဓမ္မာ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသာတိ ဧဝံ ပရမသာဝဇ္ဇဿ ဝိပလ္လာသဿ မူလကာရဏန္တိ ဝိသေသတော ဒွေ ဓမ္မာ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသာ တဏှာ စ အဝိဇ္ဇာ စာတိ တေ သရူပတော ဒဿေတိ။ တာဟိ ဝိသုဇ္ဈန္တံ စိတ္တံ ဝိသုဇ္ဈတီတိ ပဋိပက္ခဝသေနပိ တာသံ ဥပက္ကိလေသဘာဝံယေဝ ဝိဘာဝေတိ၊ န ဟိ တဏှာအဝိဇ္ဇာသု ပဟီနာသု ကောစိ သံကိလေသဓမ္မော န ပဟီယတီတိ။ ယထာ စ ဝိပလ္လာသာနံ မူလကာရဏံ တဏှာဝိဇ္ဇာ၊ ဧဝံ သကလဿာပိ ဝဋ္ဋဿ မူလကာရဏန္တိ ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဂါထံ နိဋ္ဌပေတုံ ‘‘တေသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တေသန္တိ ယေသံ အရက္ခိတံ စိတ္တံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဟတဉ္စ၊ တေသံ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာန’’န္တိအာဒိနာ မာရဿ ဝသဂမနေန အနာဒိမတိသံသာရေ သံသရဏန္တိ ဒဿေတိ။

ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူတေနာတိ ¶ ဧတ္ထ ‘‘ထိနံ နာမာ’’တိအာဒိနာ ထိနမိဒ္ဓါနံ သရူပံ ဒဿေတိ။ တေဟိ စိတ္တဿ အဘိဘူတတာ သုဝိညေယျာဝါတိ တံ အနာမသိတွာ ကိလေသမာရဂ္ဂဟဏေနေဝ ¶ တံနိမိတ္တာ အဘိသင်္ခါရမာရခန္ဓမာရမစ္စုမာရာ ဂဟိတာ ဧဝါတိ ‘‘ကိလေသမာရဿ စ သတ္တမာရဿ စာ’’တိ စ-သဒ္ဒေန ဝါ တေသမ္ပိ ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သော ဟိ နိဝုတော သံသာရာဘိမုခေါတိ သော မာရဝသံ ဂတော၊ တတော ဧဝ နိဝုတော ကိလေသေဟိ ယာဝ န မာရဗန္ဓနံ ဆိဇ္ဇတိ၊ တာဝ သံသာရာဘိမုခေါဝ ဟောတိ၊ န ဝိသင်္ခါရာဘိမုခေါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣမာနိ ဘဂဝတာ ဒွေ သစ္စာနိ ဒေသိတာနိ။ ကထံ ဒေသိတာနိ?

တတ္ထ ဒုဝိဓာ ကထာ အဘိဓမ္မနိဿိတာ စ သုတ္တန္တနိဿိတာ စ။ တာသု အဘိဓမ္မနိဿိတာ နာမ အရက္ခိတေန စိတ္တေနာတိ ရတ္တမ္ပိ စိတ္တံ အရက္ခိတံ၊ ဒုဋ္ဌမ္ပိ စိတ္တံ အရက္ခိတံ၊ မူဠှမ္ပိ စိတ္တံ အရက္ခိတံ။ တတ္ထ ရတ္တံ စိတ္တံ အဋ္ဌန္နံ လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒါနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဒုဋ္ဌံ စိတ္တံ ဒွိန္နံ ပဋိဃစိတ္တုပ္ပာဒါနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ မူဠှံ စိတ္တံ ဒွိန္နံ မောမူဟစိတ္တုပ္ပာဒါနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယာဝ ဣမေသံ စိတ္တုပ္ပာဒါနံ ဝသေန ဣန္ဒြိယာနံ အဂုတ္တိ အဂေါပါယနာ အပါလနာ အနာရက္ခာ သတိဝေါသဂ္ဂေါ ပမာဒေါ စိတ္တဿ အသံဝရော၊ ဧဝံ အရက္ခိတံ စိတ္တံ ဟောတိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဟတံ နာမ စိတ္တံ စတုန္နံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒါနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူတံ နာမ စိတ္တံ ပဉ္စန္နံ သသင်္ခါရိကာကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ဒွါဒသ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါ ဟောန္တိ။ တေ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ အကုသလာ? ယသ္မိံ သမယေ အကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ (ဓ။ သ။ ၃၆၅) အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒဒေသနာဝသေန ဝိတ္ထာရတော ဝတ္တဗ္ဗာ။ မာရဿာတိ ဧတ္ထ ပဉ္စ မာရာ။ တေသု ကိလေသမာရဿ စတုန္နံ အာသဝါနံ စတုန္နံ ဩဃာနံ စတုန္နံ ယောဂါနံ စတုန္နံ ဂန္ထာနံ စတုန္နံ ဥပါဒါနာနံ အဋ္ဌန္နံ နီဝရဏာနံ ဒသန္နံ ကိလေသဝတ္ထူနံ ဝသေန အာသဝဂေါစ္ဆကာဒီသု (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၄-၁၉၊ ၁၁၀၂) ဝုတ္တနယေန၊ တထာ ‘‘ဇာတိမဒေါ ဂေါတ္တမဒေါ အာရောဂျမဒေါ’’တိအာဒိနာ ခုဒ္ဒကဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၈၃၂) အာဂတာနံ သတ္တန္နံ ကိလေသာနဉ္စ ဝသေန ဝိဘာဂေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ အယံ တာဝေတ္ထ အဘိဓမ္မနိဿိတာ ကထာ။

သုတ္တန္တနိဿိတာ (မ။ နိ။ ၁။၃၄၇၊ အ။ နိ။ ၁၁။၁၇) ပန အရက္ခိတေန စိတ္တေနာတိ စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ ဟောတိ အနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟီ၊ ယတွာဓိကရဏမေနံ စက္ခုန္ဒြိယံ အသံဝုတံ ဝိဟရန္တံ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ အနွာဿဝေယျုံ၊ တဿ ¶ သံဝရာယ န ပဋိပဇ္ဇတိ၊ န ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ၊ စက္ခုန္ဒြိယေ န သံဝရံ အာပဇ္ဇတိ။ သောတေန ¶ …ပေ… ဃာနေန… ဇိဝှာယ… ကာယေန… မနသာ…ပေ… မနိန္ဒြိယေန သံဝရံ အာပဇ္ဇတိ (မ။ နိ။ ၁။၃၄၇၊ ၄၁၁၊ ၄၂၁၊ ၂။၄၁၉၊ ၃။၁၅၊ ၇၅)။ ဧဝံ အရက္ခိတံ စိတ္တံ ဟောတိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဟတေန စာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဟတံ နာမ စိတ္တံ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပနဝသေန ဝါ အပရန္တကပ္ပနဝသေန ဝါ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တကပ္ပနဝသေန ဝါ မိစ္ဆာဘိနိဝိသန္တဿ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇန္တဿ ‘‘သဿတော လောကောတိ ဝါ…ပေ… နေဝ ဟောတိ န န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၃၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၄၀) ဝါ ယာ ဒိဋ္ဌိ၊ တာယ ဟတံ ဥပဟတံ။ ယာ စ ခေါ ‘‘ဣမာ စတ္တာရော သဿတဝါဒါ…ပေ… ပဉ္စ ပရမဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါ’’တိ ဗြဟ္မဇာလေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၀ အာဒယော) ပဉ္စတ္တယေ (မ။ နိ။ ၃။၂၁ အာဒယော) စ အာဂတာ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော၊ တာသံ ဝသေန စိတ္တဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဟတဘာဝေါ ကထေတဗ္ဗော။

ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူတေနာတိ ထိနံ နာမ စိတ္တဿ အကမ္မညတာ။ မိဒ္ဓံ နာမ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယဿ အကမ္မညတာ။ တထာ ထိနံ အနုဿာဟသံဟနနံ။ မိဒ္ဓံ အသတ္တိဝိဃာတော။ ဣတိ ထိနေန မိဒ္ဓေန စ စိတ္တံ အဘိဘူတံ အဇ္ဈောတ္ထဋံ ဥပဒ္ဒုတံ သင်္ကောစနပ္ပတ္တံ လယာပန္နံ။ ဝသံ မာရဿ ဂစ္ဆတီတိ ဝသော နာမ ဣစ္ဆာ လောဘော အဓိပ္ပာယော ရုစိ အာကင်္ခါ အာဏာ အာဏတ္တိ။ မာရောတိ ပဉ္စ မာရာ – ခန္ဓမာရော အဘိသင်္ခါရမာရော မစ္စုမာရော ဒေဝပုတ္တမာရော ကိလေသမာရောတိ။ ဂစ္ဆတီတိ တေသံ ဝသံ ဣစ္ဆံ…ပေ… အာဏတ္တိံ ဂစ္ဆတိ ဥပဂစ္ဆတိ ဥပေတိ ဝတ္တတိ အနုဝတ္တတိ နာတိက္ကမတီတိ။ တေန ဝုစ္စတိ – ‘‘ဝသံ မာရဿ ဂစ္ဆတီ’’တိ။

တတ္ထ ယထာဝုတ္တာ အကုသလာ ဓမ္မာ၊ တဏှာဝိဇ္ဇာ ဧဝ ဝါ သမုဒယသစ္စံ။ ယော သော ‘‘ဝသံ မာရဿ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ သော ယေ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ ဥပါဒါယ ပညတ္တော၊ တေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စံ။ ဧဝံ ဘဂဝတာ ဣဓ ဒွေ သစ္စာနိ ဒေသိတာနိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဒုက္ခံ သမုဒယော စာ’’တိ။ တေသံ ဘဂဝါ ပရိညာယ စ ပဟာနာယ စ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ဒုက္ခဿ ပရိညာယ သမုဒယဿ ပဟာနာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထံ ဒေသေတီတိ စေ –

‘‘တသ္မာ ရက္ခိတစိတ္တဿ၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရော၊

သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ပုရက္ခတွာ၊ ဉတွာန ဥဒယဗ္ဗယံ၊

ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူ ဘိက္ခု၊ သဗ္ဗာ ဒုဂ္ဂတိယော ဇဟေ’’တိ။ (ဥဒါ။ ၃၂) –

ဂါထာယ ¶ ။ တဿတ္ထော – ယသ္မာ အရက္ခိတေန စိတ္တေန ဝသံ မာရဿ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ သတိသံဝရေန မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ¶ ဣန္ဒြိယာနံ ရက္ခဏေန ရက္ခိတစိတ္တော အဿ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရောတိ ယသ္မာ ကာမသင်္ကပ္ပာဒိမိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဂေါစရော တထာ တထာ အယောနိသော ဝိကပ္ပေတွာ နာနာဝိဓာနိ မိစ္ဆာဒဿနာနိ ဂဏှာတိ။ တတော ဧဝ စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဟတေန စိတ္တေန ဝသံ မာရဿ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ ယောနိသောမနသိကာရေန ကမ္မံ ကရောန္တော နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒိသမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရော အဿ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ပုရက္ခတွာတိ သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရတာယ ဝိဓုတမိစ္ဆာဒဿနော ကမ္မဿကတာလက္ခဏံ ယထာဘူတဉာဏလက္ခဏဉ္စ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ သီလသမာဓီသု ယုတ္တပ္ပယုတ္တော။ တတော ဧဝ စ ဉတွာန ဥဒယဗ္ဗယံ ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု သမပညာသာယ အာကာရေဟိ ဥပ္ပာဒံ နိရောဓဉ္စ ဉတွာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အနုက္ကမေန အရိယမဂ္ဂေ ဂဏှန္တော အဂ္ဂမဂ္ဂေန ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူ ဘိက္ခု သဗ္ဗာ ဒုဂ္ဂတိယော ဇဟေတိ ဧဝံ သဗ္ဗသော ဘိန္နကိလေသတ္တာ ဘိက္ခု ခီဏာသဝေါ ယထာသမ္ဘဝံ တိဝိဓဒုက္ခတာယောဂေန ဒုဂ္ဂတိသင်္ခါတာ သဗ္ဗာပိ ဂတိယော ဇဟေယျ၊ တာသံ ပရဘာဂေ နိဗ္ဗာနေ တိဋ္ဌေယျာတိ အတ္ထော။

ယံ တဏှာယ အဝိဇ္ဇာယ စ ပဟာနံ၊ အယံ နိရောဓောတိ ပဟာနဿ နိရောဓဿ ပစ္စယဘာဝတော အသင်္ခတဓာတု ပဟာနံ နိရောဓောတိ စ ဝုတ္တာ။ ဣမာနိ စတ္တာရိ သစ္စာနီတိ ပုရိမဂါထာယ ပုရိမာနိ ဒွေ၊ ပစ္ဆိမဂါထာယ ပစ္ဆိမာနိ ဒွေတိ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ဘာသိတာနိ ဣမာနိ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ တေသု သမုဒယေန အဿာဒေါ၊ ဒုက္ခေန အာဒီနဝေါ၊ မဂ္ဂနိရောဓေဟိ နိဿရဏံ၊ သဗ္ဗဂတိဇဟနံ ဖလံ၊ ရက္ခိတစိတ္တတာဒိကော ဥပါယော၊ အရက္ခိတစိတ္တတာဒိနိသေဓနမုခေန ရက္ခိတစိတ္တတာဒီသု နိယောဇနံ ဘဂဝတော အာဏတ္တီတိ။ ဧဝံ ဒေသနာဟာရပဒတ္ထာ အဿာဒါဒယော နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာ။ တေနေဝါဟ – ‘‘နိယုတ္တော ဒေသနာဟာရသမ္ပာတော’’တိ။

ဒေသနာဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဝိစယဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ

၅၃။ ဧဝံ ¶ ဒေသနာဟာရသမ္ပာတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိစယဟာရသမ္ပာတံ ဒဿေန္တော ယသ္မာ ဒေသနာဟာရပဒတ္ထဝိစယော ဝိစယဟာရော၊ တသ္မာ ဒေသနာဟာရေ ဝိပလ္လာသဟေတုဘာဝေန နိဒ္ဓါရိတာယ တဏှာယ ကုသလာဒိဝိဘာဂပဝိစယမုခေန ဝိစယဟာရသမ္ပာတံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ တဏှာ ဒုဝိဓာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကုသလာတိ ကုသလဓမ္မာရမ္မဏာ။ ကုသလ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဗာဟိတိကသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၃၅၈ အာဒယော) ဝိယ အနဝဇ္ဇတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ တဏှာ ကုသလပရိယာယေန ဥဒ္ဓဋာ? ဟေဋ္ဌာ ဒေသနာဟာရေ ဝိပလ္လာသဟေတုဘာဝေန တဏှံ ဥဒ္ဓရိတွာ တဿာ ဝသေန သံကိလေသပက္ခော ¶ ဒဿိတော။ ဝိစိတ္တပဋိဘာနတာယ ပန ဣဓာပိ တဏှာမုခေနေဝ ဝေါဒါနပက္ခံ ဒဿေတုံ ကုသလပရိယာယေန တဏှာ ဥဒ္ဓဋာ။ တတ္ထ သံသာရံ ဂမေတီတိ သံသာရဂါမိနီ၊ သံသာရနာယိကာတိ အတ္ထော။ အပစယံ နိဗ္ဗာနံ ဂမေတီတိ အပစယဂါမိနီ။ ကထံ ပန တဏှာ အပစယဂါမိနီတိ? အာဟ ‘‘ပဟာနတဏှာ’’တိ။ တဒင်္ဂါဒိပ္ပဟာနဿ ဟေတုဘူတာ တဏှာ။ ကထံ ပန ဧကန္တသာဝဇ္ဇာယ တဏှာယ ကုသလဘာဝေါတိ? သေဝိတဗ္ဗဘာဝတော။ ယထာ တဏှာ၊ ဧဝံ မာနောပိ ဒုဝိဓော ကုသလောပိ အကုသလောပိ၊ န တဏှာ ဧဝါတိ တဏှာယ နိဒဿနဘာဝေန မာနော ဝုတ္တော။

တတ္ထ မာနဿ ယထာဓိပ္ပေတံ ကုသလာဒိဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ မာနံ နိဿာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘မာနမဟံ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ သေဝိတဗ္ဗမ္ပိ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပီ’’တိအာဒိ။ ယံ နေက္ခမ္မဿိတံ ဒေါမနဿန္တိအာဒိ ‘‘ကုသလာ’’တိ ဝုတ္တတဏှာယ သရူပဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နေက္ခမ္မဿိတံ ဒေါမနဿံ နာမ –

‘‘တတ္ထ ကတမာနိ ဆ နေက္ခမ္မဿိတာနိ ဒေါမနဿာနိ? ရူပါနံတွေဝ အနိစ္စတံ ဝိဒိတွာ ဝိပရိဏာမဝိရာဂနိရောဓံ ‘ပုဗ္ဗေ စေဝ ရူပါ ဧတရဟိ စ၊ သဗ္ဗေတေ ရူပါ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ’တိ ဧဝမေတံ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ ဒိသွာ အနုတ္တရေသု ဝိမောက္ခေသု ပိဟံ ဥပဋ္ဌာပေတိ ‘ကုဒါဿု နာမာဟံ တဒါယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိဿာမိ၊ ယဒရိယာ ဧတရဟိ အာယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရန္တီ’တိ။ ဣတိ အနုတ္တရေသု ဝိမောက္ခေသု ပိဟံ ဥပဋ္ဌာပယတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ¶ ပိဟာ၊ ပိဟာပစ္စယာ ဒေါမနဿံ။ ယံ ဧဝရူပံ ဒေါမနဿံ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ နေက္ခမ္မဿိတံ ဒေါမနဿ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၇) –

ဧဝံ ဆသု ဒွါရေသု ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ အနုတ္တရဝိမောက္ခသင်္ခါတအရိယဖလဓမ္မေသု ပိဟံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ တဒဓိဂမာယ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိပဿနံ ဥပဋ္ဌာပေတွာ ဥဿုက္ကာပေတုံ အသက္ကောန္တဿ ‘‘ဣမမ္ပိ ပက္ခံ ဣမမ္ပိ မာသံ၊ ဣမမ္ပိ သံဝစ္ဆရံ၊ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရိယဘူမိံ သမ္ပာပုဏိတုံ နာသက္ခိ’’န္တိ အနုသောစတော ဥပ္ပန္နံ ဒေါမနဿံ နေက္ခမ္မဝသေန ဝိပဿနာဝသေန အနုဿတိဝသေန ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေန ပဋိပတ္တိယာ ဟေတုဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော နေက္ခမ္မဿိတံ ဒေါမနဿံ နာမ။ အယံ တဏှာ ကုသလာတိ အယံ ‘‘ပိဟာ’’တိ ဝုတ္တာ တဏှာ ကုသလာ။ ကထံ? ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တိ၊ တဒါရမ္မဏာ ကုသလာတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တိ၊ န သဘာဝေန ကုသလာ၊ အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကုသလာ။ တံ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တိယာ တဒါရမ္မဏာ ပန တဏှာ ကုသလာရမ္မဏတာယ ကုသလာတိ။ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ ပညာဝိမုတ္တိ အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကုသလာ။ တဿာတိ ပညာဝိမုတ္တိယာ ¶ ။ ယာယ ဝသေန ‘‘တသ္မာ ရက္ခိတစိတ္တဿာ’’တိ ဂါထာယံ ‘‘သဗ္ဗာ ဒုဂ္ဂတိယော ဇဟေ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဣတိ စိရတရံ ဝိပဿနာပရိဝါသံ ပရိဝသိတွာ ဒုက္ခာပဋိပဒါဒန္ဓာဘိညာယ အဓိဂတာယ ပညာဝိမုတ္တိယာ ဝသေန ဝိစယဟာရသမ္ပာတံ ဒဿေတုံ ‘‘တဿာ ကော ပဝိစယော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယသ္မာ ပညာဝိမုတ္တိ အရိယမဂ္ဂမူလိကာ၊ တသ္မာ စတုတ္ထဇ္ဈာနပါဒကေ အရိယမဂ္ဂဓမ္မေ ဥဒ္ဒိသိတွာ တေသံ အာဂမနပဋိပဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ကတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ စတုတ္ထေ ဈာနေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပါရမိတာယာတိ ဥက္ကံသဂတာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနဘာဝနာယ။ ယေဟိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ ဝုတ္တံ၊ တာနိ အင်္ဂါနိ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိသုဒ္ဓ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓံ။ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ ဧဝ ပရိယောဒါတံ၊ ပဘဿရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုခါဒီနံ ပစ္စယဃာတေန ဝီတရာဂါဒိအင်္ဂဏတ္တာ အနင်္ဂဏံ။ အနင်္ဂဏတ္တာ ဧဝ ဝိဂတူပက္ကိလေသံ၊ အင်္ဂဏေန ဟိ စိတ္တံ ဥပက္ကိလိဿတိ၊ သုဘာဝိတတ္တာ မုဒုဘူတံ ဝသိဘာဝပ္ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဝသေ ဝတ္တမာနဉှိ စိတ္တံ ‘‘မုဒူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ မုဒုတ္တာ ဧဝ စ ကမ္မနိယံ၊ ကမ္မက္ခမံ ကမ္မယောဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ မုဒုဉှိ စိတ္တံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ ¶ ၊ ဧဝံ ဘာဝိတံ မုဒုဉ္စ ဟောတိ ကမ္မနိယဉ္စ၊ ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၂)။ ဧတေသု ပရိသုဒ္ဓဘာဝါဒီသု ဌိတတ္တာ ဌိတံ။ ဌိတတ္တာယေဝ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ၊ အစလံ နိရိဉ္ဇနန္တိ အတ္ထော။ မုဒုကမ္မညဘာဝေန ဝါ အတ္တနော ဝသေ ဌိတတ္တာ ဌိတံ။ သဒ္ဓါဒီဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ။ သဒ္ဓါပရိဂ္ဂဟိတဉှိ စိတ္တံ အဿဒ္ဓိယေန န ဣဉ္ဇတိ၊ ဝီရိယပရိဂ္ဂဟိတံ ကောသဇ္ဇေန န ဣဉ္ဇတိ၊ သတိပရိဂ္ဂဟိတံ ပမာဒေန န ဣဉ္ဇတိ၊ သမာဓိပရိဂ္ဂဟိတံ ဥဒ္ဓစ္စေန န ဣဉ္ဇတိ၊ ပညာပရိဂ္ဂဟိတံ အဝိဇ္ဇာယ န ဣဉ္ဇတိ၊ ဩဘာသဂတံ ကိလေသန္ဓကာရေန န ဣဉ္ဇတိ။ ဣမေဟိ ဆဟိ ဓမ္မေဟိ ပရိဂ္ဂဟိတံ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ စိတ္တံ အဘိနီဟာရက္ခမံ ဟောတိ။ အဘိညာသစ္ဆိကရဏီယာနံ ဓမ္မာနံ အဘိညာသစ္ဆိကိရိယာယ။

အပရော နယော – စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိနာ သမာဟိတံ စိတ္တံ နီဝရဏဒူရီဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓံ။ ဝိတက္ကာဒိသမတိက္ကမေန ပရိယောဒါတံ။ ဈာနပဋိလာဘပစ္စနီကာနံ ပါပကာနံ ဣစ္ဆာဝစရာနံ အဘာဝေန အနင်္ဂဏံ။ ဣစ္ဆာဝစရာနန္တိ ဣစ္ဆာယ အဝစရာနံ ဣစ္ဆာဝသေန ဩတိဏ္ဏာနံ ပဝတ္တာနံ နာနပ္ပကာရာနံ ကောပအပစ္စယာနန္တိ အတ္ထော။ အဘိဇ္ဈာဒီနံ စိတ္တုပက္ကိလေသာနံ ဝိဂမေန ဝိဂတူပက္ကိလေသံ။ ဥဘယမ္ပိ စေတံ အနင်္ဂဏသုတ္တဝတ္ထသုတ္တာနံ (မ။ နိ။ ၁။၅၇ အာဒယော၊ ၇၀ အာဒယော) ဝသေန ¶ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝသိပ္ပတ္တိယာ မုဒုဘူတံ။ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝူပဂမေန ကမ္မနိယံ။ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပဏီတဘာဝူပဂမေန ဌိတံ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ။ ယထာ အာနေဉ္ဇဘာဝပ္ပတ္တံ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဌိတန္တိ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ စိတ္တံ အဘိနီဟာရက္ခမံ ဟောတိ။ အဘိညာသစ္ဆိကရဏီယာနံ ဓမ္မာနံ အဘိညာသစ္ဆိကိရိယာယ ပါဒကံ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘သော တတ္ထ အဋ္ဌဝိဓံ အဓိဂစ္ဆတိ ဆ အဘိညာ ဒွေ စ ဝိသေသေ’’တိ။

တတ္ထ သောတိ အဓိဂတစတုတ္ထဇ္ဈာနော ယောဂီ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ အဓိဋ္ဌာနဘူတေ။ အဋ္ဌဝိဓံ အဓိဂစ္ဆတီတိ အဋ္ဌဝိဓံ ဂုဏံ အဓိဂစ္ဆတိ။ ကော ပန သော အဋ္ဌဝိဓော ဂုဏောတိ? အာဟ ‘‘ဆ အဘိညာ ဒွေ စ ဝိသေသေ’’တိ။ မနောမယိဒ္ဓိ ဝိပဿနာဉာဏဉ္စ။ တံ စိတ္တန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ။ ‘‘ယတော ပရိသုဒ္ဓံ၊ တတော ပရိယောဒါတ’’န္တိအာဒိနာ ပုရိမံ ပုရိမံ ပစ္ဆိမဿ ပစ္ဆိမဿ ကာရဏဝစနန္တိ ဒဿေတိ။ တဒုဘယန္တိ ယေသံ ရာဂါဒိအင်္ဂဏာနံ အဘိဇ္ဈာဒိဥပက္ကိလေသာနဉ္စ အဘာဝေန ‘‘အနင်္ဂဏံ ဝိဂတူပက္ကိလေသ’’န္တိ ¶ စ ဝုတ္တံ။ တာနိ အင်္ဂဏာနိ ဥပက္ကိလေသာ စာတိ တံ ဥဘယံ။ တဒုဘယံ တဏှာသဘာဝတ္တာ တဏှာယ အနုလောမနတော စ တဏှာပက္ခော။ ယာ စ ဣဉ္ဇနာတိ ယာ စ စိတ္တဿ အသမာဒါနေန ဖန္ဒနာ။ အဋ္ဌိတီတိ အနဝဋ္ဌာနံ။ အယံ ဒိဋ္ဌိပက္ခောတိ ယာ ဣဉ္ဇနာ အဋ္ဌိတိ စ၊ အယံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဟေတုတာယ ဒိဋ္ဌိပက္ခော။

‘‘စတ္တာရိ ဣန္ဒြိယာနီ’’တိအာဒိနာ ဝေဒနာတောပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဝိဘာဝေတိ။ ဧဝံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တံ ဥပရိ အဘိညာဓိဂမာယ အဘိနီဟာရက္ခမံ ဟောတိ။ သာ စ အဘိနီဟာရက္ခမတာ စုဒ္ဒသဟိ အာကာရေဟိ စိဏ္ဏဝသိဘာဝဿေဝ ဟောတိ။ သော စ ဝသိဘာဝေါ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော၊ န ရူပါဝစရဇ္ဈာနမတ္တလာဘိနောတိ အာရုပ္ပသမာပတ္တိယာ မနသိကာရဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘သော ဥပရိမံ သမာပတ္တိံ သန္တတော မနသိကရောတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥပရိမံ သမာပတ္တိန္တိ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိံ။ သန္တတော မနသိကရောတီတိ အင်္ဂသန္တတာယပိ အာရမ္မဏသန္တတာယပိ ‘‘သန္တာ’’တိ မနသိကရောတိ။ ယတော ယတော ဟိ အာရုပ္ပသမာပတ္တိံ သန္တတော မနသိကရောတိ၊ တတော တတော ရူပါဝစရဇ္ဈာနံ အဝူပသန္တံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘တဿ ဥပရိမံ…ပေ… သဏ္ဌဟတီ’’တိ။ ဥက္ကဏ္ဌာ စ ပဋိဃသညာတိ ပဋိဃသညာသင်္ခါတာသု ပဉ္စဝိညာဏသညာသု အနဘိရတိ သဏ္ဌဟတိ။ ‘‘သော သဗ္ဗသော’’တိအာဒိနာ ဧကဒေသေန အာရုပ္ပသမာပတ္တိံ ဒဿေတိ။ အဘိညာဘိနီဟာရော ရူပသညာတိ ရူပါဝစရသညာ နာမေတာ ယာဝဒေဝ အဘိညတ္ထာဘိနီဟာရမတ္တံ၊ န ပန အရူပါဝစရသမာပတ္တိယော ဝိယ သန္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝေါကာရော နာနတ္တသညာတိ ¶ နာနတ္တသညာ နာမေတာ နာနာရမ္မဏေသု ဝေါကာရော၊ တတ္ထ စိတ္တဿ အာကုလပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ သမတိက္ကမတီတိ ဧဝံ တတ္ထ အာဒီနဝဒဿီ ဟုတွာ တာ သမတိက္ကမတိ။ ပဋိဃသညာ စဿ အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆတီတိ အဿ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိံ အဓိဂစ္ဆန္တဿ ယောဂိနော ဒသပိ ပဋိဃသညာ ဝိဂစ္ဆန္တိ။ ဣမိနာ ပဌမာရုပ္ပသမာပတ္တိမာဟ။

ဧဝံ သမာဟိတဿာတိ ဧဝံ ဣမိနာ ဝုတ္တနယေန ရူပါဝစရဇ္ဈာနေ စိတ္တေကဂ္ဂတာယပိ သမတိက္ကမေန သမာဟိတဿ။ သမာဟိတဿာတိ အာရုပ္ပသမာဓိနာ သန္တဝုတ္တိနာ သမာဟိတဿ။ ဩဘာသောတိ ယော ပုရေ ရူပါဝစရဇ္ဈာနောဘာသော။ အန္တရဓာယတီတိ သော ရူပါဝစရဇ္ဈာနောဘာသော အရူပါဝစရဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနကာလေ ဝိဂစ္ဆတိ။ ဒဿနဉ္စာတိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနစက္ခုနာ ¶ ဒဿနဉ္စ အန္တရဓာယတိ။ သော သမာဓီတိ သော ယထာဝုတ္တော ရူပါရူပသမာဓိ။ ဆဠင်္ဂသမန္နာဂတောတိ ဥပကာရကပရိက္ခာရသဘာဝဘူတေဟိ ဆဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော။ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗောတိ ပတိ အဝေက္ခိတဗ္ဗော၊ ပုနပ္ပုနံ စိန္တေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ပစ္စဝေက္ခဏာကာရံ သဟ ဝိသယေန ဒဿေတုံ ‘‘အနဘိဇ္ဈာသဟဂတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဗ္ဗလောကေတိ သဗ္ဗသ္မိံ ပိယရူပေ သာတရူပေ သတ္တလောကေ သင်္ခါရလောကေ စ။ တေန ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဟာနမာဟ။ တထာ ‘‘အဗျာပန္န’’န္တိအာဒိနာ ဗျာပါဒကောသဇ္ဇသာရမ္ဘသာဌေယျဝိက္ခေပသမ္မောသာနံ ပဟာနံ။ ပုန တာနိ ဆ အင်္ဂါနိ သမထဝိပဿနာဝသေန ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယဉ္စ အနဘိဇ္ဈာသဟဂတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ သဗ္ဗံ သုဝိညေယျံ။

၅၄။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ပညာဝိမုတ္တီ’’တိ ဝုတ္တဿ အရဟတ္တဖလဿ သမာဓိမုခေန ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အရဟတ္တဖလသမာဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘သော သမာဓီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သော သမာဓီတိ ယော သော သမ္မာသမာဓိ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿ အရိယမဂ္ဂသမာဓိဿ ဖလဘူတော သမာဓိ ပဉ္စဝိဓေန ဝေဒိတဗ္ဗော ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနေဟိ ပဉ္စဟိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေဟိ အတ္တနော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာကာရသင်္ခါတေန ပဉ္စဝိဓေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အယံ သမာဓိ ပစ္စုပ္ပန္နသုခေါ’’တိအာဒီသု အရဟတ္တဖလသမာဓိ အပ္ပိတပ္ပိတက္ခဏေ သုခတ္တာ ပစ္စုပ္ပန္နသုခေါ။ ပုရိမော ပုရိမော ပစ္ဆိမဿ ပစ္ဆိမဿ သမာဓိသုခဿ ပစ္စယတ္တာ အာယတိံ သုခဝိပါကော။ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ အရိယော။ ကာမာမိသဝဋ္ဋာမိသလောကာမိသာနံ အဘာဝါ နိရာမိသော။ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ မဟာပုရိသေဟိ သေဝိတတ္တာ အကာပုရိသသေဝိတော။ အင်္ဂသန္တတာယ သဗ္ဗကိလေသဒရထသန္တတာယ စ သန္တော။ အတိတ္တိကရဋ္ဌေန ပဏီတော။ ကိလေသပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ လဒ္ဓတ္တာ၊ ကိလေသပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဘာဝေန ဝါ လဒ္ဓတ္တာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိလဒ္ဓါ။ ပဿဒ္ဓံ ပဿဒ္ဓီတိ ဟိ ဣဒံ အတ္ထတော ဧကံ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိကိလေသေန ဝါ အရဟတာ လဒ္ဓတ္တာပိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိလဒ္ဓါ ¶ ။ ဧကောဒိဘာဝေန အဓိဂတတ္တာ၊ ဧကောဒိဘာဝမေဝ ဝါ အဓိဂတတ္တာ ဧကောဒိဘာဝါဓိဂတော။ အပ္ပဂုဏသာသဝသမာဓိ ဝိယ သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန ပစ္စနီကဓမ္မေ နိဂ္ဂယှ ကိလေသေ ဝါရေတွာ အနဓိဂတတ္တာ နသသင်္ခါရနိဂ္ဂယှဝါရိတဂတောတိ။

ယတော ယတော ဘာဂတော တဉ္စ သမာဓိံ သမာပဇ္ဇန္တော၊ တတော ဝါ ဝုဋ္ဌဟန္တော သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တော သတောဝ သမာပဇ္ဇတိ သတောဝ ဝုဋ္ဌဟတိ၊ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေန ဝါ သတော သမာပဇ္ဇတိ သတော ဝုဋ္ဌဟတိ။ တသ္မာ ¶ ယဒေတ္ထ ‘‘အယံ သမာဓိ ပစ္စုပ္ပန္နသုခေါ စေဝ အာယတိဉ္စ သုခဝိပါကော’’တိ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ပစ္စတ္တမေဝ အပရပ္ပစ္စယဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အယမေကော အာကာရော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဧဝမေတေသံ ပဉ္စန္နံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာကာရာနံ ဝသေန သမာဓိ ပဉ္စဝိဓေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပုန ‘‘ယော စ သမာဓီ’’တိအာဒိနာ အရဟတ္တဖလေ သမထဝိပဿနာဝိဘာဂံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ သမာဓိသုခဿ ‘‘သုခ’’န္တိ အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘ယော စ သမာဓိ ပစ္စုပ္ပန္နသုခေါ၊ ယော စ သမာဓိ အာယတိံ သုခဝိပါကော၊ အယံ သမထော’’တိ ဝုတ္တံ။ အရိယနိရာမိသာဒိဘာဝေါ ပန ပညာနုဘာဝေန နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ အာဟ – ‘‘ယော စ သမာဓိ အရိယော…ပေ… အယံ ဝိပဿနာ’’တိ။

ဧဝံ အရဟတ္တဖလသမာဓိံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ သမာဓိဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘သော သမာဓီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သော သမာဓီတိ ယော သော အရဟတ္တဖလသမာဓိဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယံ ဝုတ္တော ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိ၊ သော သမာဓိ။ ပဉ္စဝိဓေနာတိ ဝက္ခမာနေန ပဉ္စပ္ပကာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ပီတိဖရဏတာ’’တိအာဒီသု ပီတိံ ဖရမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒွီသု ဈာနေသု ပညာ ပီတိဖရဏတာ နာမ။ သုခံ ဖရမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တီသု ဈာနေသု ပညာ သုခဖရဏတာ နာမ။ ပရေသံ စေတော ဖရမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ စေတောပရိယပညာ စေတောဖရဏတာ နာမ။ အာလောကဖရဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုပညာ အာလောကဖရဏတာ နာမ။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ပစ္စဝေက္ခဏာနိမိတ္တံ နာမ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဒွီသု ဈာနေသု ပညာ ပီတိဖရဏတာ၊ တီသု ဈာနေသု ပညာ သုခဖရဏတာ၊ ပရစိတ္တေ ဉာဏံ စေတောဖရဏတာ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခု အာလောကဖရဏတာ၊ တမှာ တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌိတဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ပစ္စဝေက္ခဏနိမိတ္တ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၈၀၄)။

ဣဓ သမထဝိပဿနာဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘ယော စ ပီတိဖရဏော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ပညာသီသေန ¶ ဒေသနာ ကတာတိ ပညာဝသေန သံဝဏ္ဏနာ ကတာ။ ပညာ ပီတိဖရဏတာတိအာဒီသု သမာဓိသဟဂတာ ဧဝါတိ တတ္ထ သမာဓိဝသေန သမထော ဥဒ္ဓဋော။ တသ္မာ ပီတိသုခစေတောဖရဏတာ ဝိသေသတော သမာဓိဝိပ္ဖာရဝသေန ဣဇ္ဈန္တီတိ တာ ‘‘သမထော’’တိ ဝုတ္တာ။ ဣတရာနိ ဉာဏဝိပ္ဖာရဝသေနာတိ တာနိ ‘‘ဝိပဿနာ’’တိ ဝုတ္တာနိ။

၅၅။ ဣဒါနိ ¶ တံ သမာဓိံ အာရမ္မဏဝသေန ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဒသ ကသိဏာယတနာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကသိဏဇ္ဈာနသင်္ခါတာနိ ကသိဏာနိ စ တာနိ ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော၊ မနာယတနဓမ္မာယတနဘာဝတော စ အာယတနာနိ စာတိ ကသိဏာယတနာနိ။ ပထဝီကသိဏန္တိ ကတပရိကမ္မံ ပထဝီမဏ္ဍလမ္ပိ၊ တတ္ထ ပဝတ္တံ ဥဂ္ဂဟပဋိဘာဂနိမိတ္တမ္ပိ၊ တသ္မိံ နိမိတ္တေ ဥပ္ပန္နဇ္ဈာနမ္ပိ ဝုစ္စတိ။ တေသု ဈာနံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ အာကာသကသိဏန္တိ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ ပဝတ္တပဌမာရုပ္ပဇ္ဈာနံ။ ဝိညာဏကသိဏန္တိ ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏာရမ္မဏံ ဒုတိယာရုပ္ပဇ္ဈာနံ။ ပထဝီကသိဏာဒိကေ သုဒ္ဓသမထဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တိတေ သန္ဓာယ ‘‘ဣမာနိ အဋ္ဌ ကသိဏာနိ သမထော’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသကသိဏဒွယံ ဝိပဿနာဓိဋ္ဌာနဘာဝေန ပဝတ္တံ ‘‘ဝိပဿနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဧဝန္တိ ဣမိနာ နယေန။ သဗ္ဗော အရိယမဂ္ဂေါတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိဘာဝေန အဘိန္နောပိ အရိယမဂ္ဂေါ သတိပဋ္ဌာနာဒိပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါဘေဒေန အနေကဘေဒဘိန္နော နိရဝသေသော အရိယမဂ္ဂေါ။ ယေန ယေန အာကာရေနာတိ အနဘိဇ္ဈာဒီသု၊ ပစ္စုပ္ပန္နသုခတာဒီသု စ အာကာရေသု ယေန ယေန အာကာရေန ဝုတ္တော။ တေန တေနာတိ တေသု တေသု အာကာရေသု ယေ ယေ သမထဝသေန၊ ယေ စ ယေ စ ဝိပဿနာဝသေန ယောဇေတုံ သမ္ဘဝန္တိ၊ တေန တေန အာကာရေန သမထဝိပဿနာဟိ အရိယမဂ္ဂေါ ဝိစိနိတွာ ယောဇေတဗ္ဗော။ တေတိ သမထာဓိဋ္ဌာနဝိပဿနာဓမ္မာ။ တီဟိ ဓမ္မေဟိ သင်္ဂဟိတာတိ တီဟိ အနုပဿနာဓမ္မေဟိ သင်္ဂဟိတာ၊ ဂဏနံ ဂတာတိ အတ္ထော။ ကတမေဟိ တီဟီတိ? အာဟ ‘‘အနိစ္စတာယ ဒုက္ခတာယ အနတ္တတာယာ’’တိ။ အနိစ္စတာယ သဟစရဏတော ဝိပဿနာ ‘‘အနိစ္စတာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

သော သမထဝိပဿနံ ဘာဝယမာနော တီဏိ ဝိမောက္ခမုခါနိ ဘာဝယတီတိ သော အရိယမဂ္ဂါဓိဂမာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ယောဂီ ကာလေန သမထံ သမာပဇ္ဇနဝသေန ကာလေန ဝိပဿနံ သမ္မသနဝသေန ဝဍ္ဎယမာနော အနိမိတ္တဝိမောက္ခမုခါဒိသင်္ခါတာ တိဿော အနုပဿနာ ဗြူဟေတိ။ တယော ခန္ဓေ ဘာဝယတီတိ တိဿော အနုပဿနာ ဥပရူပရိဝိသေသံ ပါပေန္တော သီလက္ခန္ဓော သမာဓိက္ခန္ဓော ပညာက္ခန္ဓောတိ ¶ ဧတေ တယော ခန္ဓေ ဝဍ္ဎေတိ။ ယသ္မာ ပန တီဟိ ခန္ဓေဟိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ သင်္ဂဟိတော၊ တသ္မာ ‘‘တယော ခန္ဓေ ဘာဝယန္တော အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဘာဝယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဣဒါနိ ¶ ယေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ယတ္ထ သိက္ခန္တာနံ ဝိသေသတော နိယျာနမုခါနိ ယေသဉ္စ ကိလေသာနံ ပဋိပက္ခဘူတာနိ တီဏိ ဝိမောက္ခမုခါနိ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ တာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ရာဂစရိတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အနိမိတ္တေန ဝိမောက္ခမုခေနာတိ အနိစ္စာနုပဿနာယ။ သာ ဟိ နိစ္စနိမိတ္တာဒိသမုဂ္ဃာဋနေန အနိမိတ္တော၊ ရာဂါဒီနံ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိယာ ဝိမောက္ခောတိ လဒ္ဓနာမဿ အရိယမဂ္ဂဿ မုခဘာဝတော ဒွါရဘာဝတော ‘‘အနိမိတ္တဝိမောက္ခမုခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အဓိစိတ္တသိက္ခာယာတိ သမာဓိသ္မိံ။ သုခဝေဒနီယံ ဖဿံ အနုပဂစ္ဆန္တောတိ သုခဝေဒနာယ ဟိတံ သုခဝေဒနာကာရဏတော ဖဿံ တဏှာယ အနုပဂစ္ဆန္တော။ သုခံ ဝေဒနံ ပရိဇာနန္တောတိ ‘‘အယံ သုခါ ဝေဒနာ ဝိပရိဏာမာဒိနာ ဒုက္ခာ’’တိ ပရိဇာနန္တော၊ သဝိသယံ ရာဂံ သမတိက္ကန္တော။ ‘‘ရာဂမလံ ပဝါဟေန္တော’’တိအာဒိနာ တေဟိ ပရိယာယေဟိ ရာဂဿေဝ ပဟာနမာဟ။ ‘‘ဒေါသစရိတော ပုဂ္ဂလော’’တိအာဒီသုပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပညာဓိကဿ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏာဒိဃနဝိနိဗ္ဘောဂေန သင်္ခါရေသု အတ္တသုညတာ ပါကဋာ ဟောတီတိ ဝိသေသတော အနတ္တာနုပဿနာ ပညာပဓာနာတိ အာဟ – ‘‘သုညတဝိမောက္ခမုခံ ပညာက္ခန္ဓော’’တိ။ တထာ သင်္ခါရာနံ သရသပဘင်္ဂုတာယ ဣတ္တရခဏတ္တာ ဥပ္ပန္နာနံ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇနံ သမ္မာ သမာဟိတဿေဝ ပါကဋံ ဟောတီတိ ဝိသေသတော အနိစ္စာနုပဿနာ သမာဓိပ္ပဓာနာတိ အာဟ – ‘‘အနိမိတ္တဝိမောက္ခမုခံ သမာဓိက္ခန္ဓော’’တိ။ တထာ သီလေသု ပရိပူရကာရိနော ခန္တိဗဟုလဿ ဥပ္ပန္နံ ဒုက္ခံ အရတိဉ္စ အဘိဘုယျ ဝိဟရတော သင်္ခါရာနံ ဒုက္ခတာ ဝိဘူတာ ဟောတီတိ ဒုက္ခာနုပဿနာ သီလပ္ပဓာနာတိ အာဟ – ‘‘အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခမုခံ သီလက္ခန္ဓော’’တိ။ ဣတိ တီဟိ ဝိမောက္ခမုခေဟိ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တံ – ‘‘သော တီဏိ ဝိမောက္ခမုခါနိ ဘာဝယန္တော တယော ခန္ဓေ ဘာဝယတီ’’တိ။ ယသ္မာ စ တီဟိ စ ခန္ဓေဟိ အရိယဿ အဋ္ဌင်္ဂိကဿ မဂ္ဂဿ သင်္ဂဟိတတ္တာ တယော ခန္ဓေ ဘာဝယန္တော ‘‘အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဘာဝယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ တေဟိ တဿ သင်္ဂဟံ ဒဿေန္တော ‘‘ယာ စ သမ္မာဝါစာ’’တိအာဒိမာဟ။

ပုန တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ သမထဝိပဿနာဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သီလက္ခန္ဓော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သီလက္ခန္ဓဿ ခန္တိပဓာနတ္တာ၊ သမာဓိဿ ဗဟူပကာရတ္တာ စ သမထပက္ခဘဇနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဘဝင်္ဂါနီတိ ဥပပတ္တိဘဝဿ အင်္ဂါနိ။ ဒွေ ပဒါနီတိ ဒွေ ပါဒါ။ ယေဘုယျေန ဟိ ပဉ္စဒသ စရဏဓမ္မာ ¶ သီလသမာဓိသင်္ဂဟိတာတိ။ ဘာဝိတကာယောတိ ¶ အာဘိသမာစာရိကသီလဿ ပါရိပူရိယာ ဘာဝိတကာယော။ အာဒိဗြဟ္မစရိယကသီလဿ ပါရိပူရိယာ ဘာဝိတသီလော။ အထ ဝါ ဘာဝိတကာယောတိ ဣန္ဒြိယသံဝရေန ဘာဝိတပဉ္စဒွါရကာယော။ ဘာဝိတသီလောတိ အဝသိဋ္ဌသီလဝသေန ဘာဝိတသီလော။ သမ္မာ ကာယဘာဝနာယ သတိ အစ္စန္တံ ကာယဒုစ္စရိတပ္ပဟာနံ အနဝဇ္ဇဉ္စ ဥဋ္ဌာနံ သမ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ အနုတ္တရေ သီလေ သိဇ္ဈမာနေ အနဝသေသတော မိစ္ဆာဝါစာယ မိစ္ဆာဇီဝဿ စ ပဟာနံ သမ္ပဇ္ဇတိ။ စိတ္တပညာသု စ ဘာဝိတာသု သမ္မာသတိသမ္မာသမာဓိသမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာသင်္ကပ္ပာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂတာ ဧဝ ဟောန္တိ တံသဘာဝတ္တာ တဒုဘယကာရဏတ္တာ စာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ကာယေ ဘာဝိယမာနေ’’တိအာဒိနာ။

ပဉ္စဝိဓံ အဓိဂမံ ဂစ္ဆတီတိ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမမေဝ အဝတ္ထာဝိသေသဝသေန ပဉ္စဓာ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတိ။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ ခိပ္ပံ သကိံ ဧကစိတ္တက္ခဏေနေဝ စတူသု သစ္စေသု အတ္တနာ အဓိဂန္တဗ္ဗံ အဓိဂစ္ဆတီတိ န တဿ လောကိယသမာပတ္တိယာ ဝိယ ဝသိဘာဝနာကိစ္စံ အတ္ထီတိ ခိပ္ပာဓိဂမော စ ဟောတိ။ ပဇဟိတဗ္ဗာနံ အစ္စန္တဝိမုတ္တိဝသေန ပဇဟနတော ဝိမုတ္တာဓိဂမော စ။ လောကိယေဟိ မဟန္တာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ အဓိဂမနဘာဝတော မဟာဓိဂမော စ။ တေသံယေဝ ဝိပုလဖလာနံ အဓိဂမနတော ဝိပုလာဓိဂမော စ။ အတ္တနာ ကတ္တဗ္ဗဿ ကဿစိ အနဝသေသတော အနဝသေသာဓိဂမော စ ဟောတီတိ။ ကေ ပနေတေ အဓိဂမာ? ကေစိ သမထာနုဘာဝေန၊ ကေစိ ဝိပဿနာနုဘာဝေနာတိ ဣမံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ သမထေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၅၆။ ဣတိ မဟာထေရော ‘‘တသ္မာ ရက္ခိတစိတ္တဿာ’’တိ ဂါထာယ ဝသေန အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိမုခေန ဝိစယဟာရသမ္ပာတံ နိဒ္ဒိသန္တော ဒေသနာကုသလတာယ အနေကေဟိ သုတ္တပ္ပဒေသေဟိ တဿာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဘာဝနာဝိသေသာနံ ဘာဝနာနိသံသာနဉ္စ ဝိဘဇနဝသေန နာနပ္ပကာရတော ဝိစယဟာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဒသန္နံ တထာဂတဗလာနမ္ပိ ဝသေန တံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ယော ဒေသယတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဩဝါဒေန သာဝကေ န ဝိသံဝါဒယတီတိ အတ္တနော အနုသိဋ္ဌိယာ ဓမ္မဿ သဝနတော ‘‘သာဝကာ’’တိ လဒ္ဓနာမေ ဝေနေယျေ န ဝိပ္ပလမ္ဘေတိ န ဝဉ္စေတိ၊ ဝိသံဝါဒနဟေတူနံ ပါပဓမ္မာနံ အရိယမဂ္ဂေန ဗောဓိမူလေ ဧဝ သုပ္ပဟီနတ္တာ။ တိဝိဓန္တိ တိပ္ပကာရံ၊ တီဟိ အာကာရေဟီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ကရောထာတိ ဣမံ သရဏဂမနံ သီလာဒိဉ္စ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ¶ ဝိဟရထ။ ဣမိနာ ဥပါယေန ကရောထာတိ အနေနပိ ဝိဓိနာ သရဏာနိ သောဓေန္တာ သီလာဒီနိ ပရိပူရေန္တာ သမ္ပာဒေထ။ ဣဒံ ဝေါ ကုရုမာနာနန္တိ ဣဒံ သရဏဂမနံ သီလာဒိဉ္စ တုမှာကံ အနုတိဋ္ဌန္တာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသမ္ပရာယနိဗ္ဗာနာနံ ဝသေန ဟိတာယ သုခါယ စ ဘဝိဿတိ၊ တာနိ သမ္ပာဒေထာတိ အတ္ထော။

ဧဝံ ¶ ဩဝဒနာကာရံ ဒဿေတွာ ယံ ဝုတ္တံ – ‘‘ဩဝါဒေန သာဝကေ န ဝိသံဝါဒယတီ’’တိ၊ တံ တထာဂတဗလေဟိ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သော တထာ ဩဝဒိတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တထာတိ တေန ပကာရေန ‘‘ဣဒံ ကရောထ၊ ဣမိနာ ဥပါယေန ကရောထာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ ဩဝဒိတောတိ ဓမ္မဒေသနာယ သာသိတော။ အနုသိဋ္ဌောတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ တထာ ကရောန္တောတိ ယထာနုသိဋ္ဌံ တထာ ကရောန္တော။ တံ ဘူမိန္တိ ယဿာ ဘူမိယာ အဓိဂမတ္ထာယ ဩဝဒိတော၊ တံ ဒဿနဘူမိဉ္စ ဘာဝနာဘူမိဉ္စ။ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ ဧတံ ကာရဏံ န ဝိဇ္ဇတိ။ ကာရဏဉှိ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ‘‘ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဒုတိယဝါရေ ဘူမိန္တိ သီလက္ခန္ဓေန ပတ္တဗ္ဗံ သမ္ပတ္တိဘဝသင်္ခါတံ ဘူမိံ။

ဣဒါနိ ယသ္မာ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇာနိပိ အဝိပရီတသဘာဝတာယ ပဌမဖလဉာဏဿ ဝိသယဝိသေသော ဟောတိ၊ တသ္မာ တာနိပိ တဿ ဝိသယဘာဝေန ဒဿေတုံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ သတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ သတောတိ အဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ မယာ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ပဋိဇာနနေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ သတော။ ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ ‘‘ဣမေ နာမ တယာ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ကောစိ သဟဓမ္မေန သဟေတုနာ သကာရဏေန ဝစနေန၊ သုနက္ခတ္တော (ဒီ။ နိ။ ၃။၁ အာဒယော၊ မ။ နိ။ ၁။၁၄၆ အာဒယော) ဝိယ ဝိပ္ပလပန္တာ ပန အပ္ပမာဏံ။ တသ္မာ သဟဓမ္မေန ပဋိစောဒေဿတီတိ ဧတံ ကာရဏံ န ဝိဇ္ဇတိ။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ ယဿ တေ အတ္ထာယ ဓမ္မော ဒေသိတောတိ ရာဂါဒီသု ယဿ ယဿ ပဟာနတ္ထာယ အသုဘဘာဝနာဒိဓမ္မော ကထိတော။ တက္ကရဿာတိ တထာ ပဋိပန္နဿ။ ဝိသေသာဓိဂမန္တိ အဘိညာပဋိသမ္ဘိဒါဒိဝိသေသာဓိဂမံ။

အန္တရာယိကာတိ အန္တရာယကရဏံ အန္တရာယော၊ သော သီလံ ဧတေသန္တိ အန္တရာယိကာ။ အန္တရာယေ နိယုတ္တာ၊ အန္တရာယံ ဝါ ဖလံ အရဟန္တိ၊ အန္တရာယပ္ပယောဇနာတိ ¶ ဝါ အန္တရာယိကာ။ တေ ပန ကမ္မကိလေသာဒိဘေဒေန ပဉ္စဝိဓာ။ အနိယျာနိကာတိ အရိယမဂ္ဂဝဇ္ဇာ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ။

ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နောတိ မဂ္ဂဒိဋ္ဌိယာ သမ္ပန္နော သောတာပန္နော အရိယသာဝကော။ သုဟတန္တိ အတိဝဓိတံ။ ဣဒမ္ပိ ဧကဒေသကထနမေဝ။ မတကပေတာဒိဒါနမ္ပိ သော န ကရောတိ ဧဝ။ ပုထုဇ္ဇနောတိ ပုထူနံ ကိလေသာဘိသင်္ခါရာဒီနံ ဇနနာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပုထူနံ ¶ ဇနနာဒီဟိ၊ ကာရဏေဟိ ပုထုဇ္ဇနော၊

ပုထုဇ္ဇနန္တောဂဓတ္တာ၊ ပုထုဝါယံ ဇနော ဣတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၅၁၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၀၇၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၃၀)၊

‘‘မာတရ’’န္တိအာဒီသု ဇနိကာ မာတာ။ ဇနကော စ ပိတာ။ မနုဿဘူတော ခီဏာသဝေါ အရဟာတိ အဓိပ္ပေတော။ ကိံ ပန အရိယသာဝကော အညေ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာတိ? ဧတမ္ပိ အဋ္ဌာနံ။ သစေပိ ဘဝန္တရဂတံ အရိယသာဝကံ အတ္တနော အရိယသာဝကဘာဝံ အဇာနန္တမ္ပိ ကောစိ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘‘ဣဒံ ကုန္ထကိပိလ္လိကံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတွာ သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘေ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇံ ပဋိပဇ္ဇာဟီ’’တိ၊ နေဝ သော နံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ။ အထာပိ ဧဝံ ဝဒေယျုံ – ‘‘သစေ ဣမံ န ဃာတေဿသိ၊ သီသံ တေ ဆိန္ဒိဿာမာ’’တိ၊ သီသမေဝဿ ဆိန္ဒေယျုံ၊ နေဝ သော တံ ဃာတေယျ။ ပုထုဇ္ဇနဘာဝဿ ပန မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒဿနတ္ထံ အရိယဘာဝဿ စ ဗလဒီပနတ္ထံ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – သာဝဇ္ဇော ဝတ ပုထုဇ္ဇနဘာဝေါ။ ယတြ ဟိ နာမ မာတုဃာကာဒီနိပိ အာနန္တရိယာနိ ကရိဿတိ၊ မဟာဗလောဝ စ အရိယဘာဝေါ၊ ယော ဧတာနိ ကမ္မာနိ န ကရောတီတိ။

သင်္ဃံ ဘိန္ဒေယျာတိ သမာနသံဝါသကံ သမာနသီမာယံ ဌိတံ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ သင်္ဃံ ဘိန္ဒေယျ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ပဉ္စဟုပါလိ၊ အာကာရေဟိ သင်္ဃော ဘိဇ္ဇတိ ကမ္မေန ဥဒ္ဒေသေန ဝေါဟရန္တော အနုဿာဝနေန သလာကဂ္ဂါဟေနာ’’တိ (ပရိ။ ၄၅၈)။

တတ္ထ ကမ္မေနာတိ အပလောကနာဒီသု စတူသု ကမ္မေသု အညတရကမ္မေန။ ဥဒ္ဒေသေနာတိ ပဉ္စသု ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေသု အညတရေန ဥဒ္ဒေသေန။ ဝေါဟရန္တောတိ ¶ ကထယန္တော၊ တာဟိ တာဟိ ဥပပတ္တီဟိ ‘‘အဓမ္မံ ဓမ္မော’’တိအာဒီနိ အဋ္ဌာရသဘေဒကရဝတ္ထူနိ ဒီပယန္တော။ အနုဿာဝနေနာတိ ‘‘နနု တုမှေ ဇာနာထ မယှံ ဥစ္စကုလာ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ ဗဟုဿုတဘာဝဉ္စ၊ မာဒိသော နာမ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ သတ္ထုသာသနံ ဂါဟေယျာတိ ကိံ တုမှာကံ စိတ္တမ္ပိ ဥပ္ပာဒေတုံ ယုတ္တံ၊ ကိမဟံ အပါယတော န ဘာယာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ကဏ္ဏမူလေ ဝစီဘေဒံ ကတွာ အနုဿာဝနေန။ သလာကဂ္ဂါဟေနာတိ ဧဝံ အနုဿာဝေတွာ တေသံ စိတ္တံ ဥပတ္ထမ္ဘေတွာ အနိဝတ္တိဓမ္မံ ကတွာ ‘‘ဂဏှထ ဣမံ သလာက’’န္တိ သလာကဂ္ဂါဟေန။

ဧတ္ထ စ ကမ္မမေဝ ဥဒ္ဒေသော ဝါ ပမာဏံ၊ ဝေါဟာရာနုဿာဝနသလာကဂ္ဂါဟာပနံ ပန ပုဗ္ဗဘာဂေါ ¶ ။ အဋ္ဌာရသဝတ္ထုဒီပနဝသေန ဟိ ဝေါဟရန္တေန တတ္ထ ရုစိဇနနတ္ထံ အနုဿာဝေတွာ သလာကာယ ဂါဟိတာယပိ အဘိန္နော ဧဝ ဟောတိ သင်္ဃော။ ယဒါ ပန ဧဝံ စတ္တာရော ဝါ အတိရေကာ ဝါ သလာကံ ဂါဟေတွာ အာဝေဏိကံ ကမ္မံ ဝါ ဥဒ္ဒေသံ ဝါ ကရောန္တိ၊ တဒါ သင်္ဃော ဘိန္နော နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော သင်္ဃံ ဘိန္ဒေယျ သင်္ဃရာဇိံ ဝါ ဇနေယျာတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ။

ဒုဋ္ဌစိတ္တောတိ ဝဓကစိတ္တေန ပဒုဋ္ဌစိတ္တော။ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေယျာတိ ဇီဝမာနကသရီရေ ခုဒ္ဒကမက္ခိကာယ ပိဝနမတ္တမ္ပိ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေယျ။ ဧတ္တာဝတာ ဟိ မာတုဃာတာဒီနိ ပဉ္စာနန္တရိယကမ္မာနိ ဒဿိတာနိ ဟောန္တိ။ ယာနိ ပုထုဇ္ဇနော ကရောတိ၊ န အရိယသာဝကော။ ဒုဋ္ဌစိတ္တောတိ ဝိနာသစိတ္တေန ပဒုဋ္ဌစိတ္တော။ ထူပန္တိ စေတိယံ။ ဘိန္ဒေယျာတိ နာသေယျ။

အညံ သတ္ထာရန္တိ ‘‘အယံ မေ သတ္ထာ သတ္ထု ကိစ္စံ ကာတုံ သမတ္ထော’’တိ ဘဝန္တရေပိ အညံ တိတ္ထကရံ။ အပဒိသေယျာတိ ‘‘အယံ မေ သတ္ထာ’’တိ ဧဝံ ဂဏှေယျာတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ အညံ ဒက္ခိဏေယျံ ပရိယေသေယျာတိ သာသနတော ဗဟိဒ္ဓါ အညံ ဗာဟိရကံ သမဏံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ ‘‘အယံ ဒက္ခိဏာရဟော၊ ဣမသ္မိံ ကတာ ကာရာ မဟပ္ဖလာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ အဓိပ္ပာယေန တသ္မိံ ပဋိပဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ ကုတူဟလမင်္ဂလေန သုဒ္ဓိံ ပစ္စေယျာတိ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တတ္တာ ကုတူဟလသင်္ခါတေန ဒိဋ္ဌသုတမုတမင်္ဂလေန အတ္တနော သုဒ္ဓိံ ဝေါဒါနံ သဒ္ဒဟေယျ။

၅၇။ ဣတ္ထီ ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ သိယာတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ ယသ္မာ ဣတ္ထိယာ ကောသောဟိတဝတ္ထဂုယှာဒီနံ အဘာဝေန လက္ခဏာနိ န ပရိပူရန္တိ၊ ဣတ္ထိရတနာဘာဝေန ¶ စ သတ္တရတနသမင်္ဂိတာ န သမ္ပဇ္ဇတိ။ သဗ္ဗမနုဿာနမ္ပိ စ န အဓိကော အတ္တဘာဝေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဣတ္ထီ…ပေ… ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ သက္ကတ္တာဒီနိ တီဏိ ဌာနာနိ ဥတ္တမာနိ၊ ဣတ္ထိလိင်္ဂဉ္စ ဟီနံ၊ တသ္မာ တဿာ သက္ကတ္တာဒီနိပိ ပဋိသိဒ္ဓါနီတိ။ နနု စ ယထာ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ၊ ဧဝံ ပုရိသလိင်္ဂမ္ပိ ဗြဟ္မလောကေ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ပုရိသော မဟာဗြဟ္မာ သိယာတိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? နော န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဣဓ ပုရိသဿ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တနတော။ ဣတ္ထိယော ဟိ ဣဓ ဈာနံ ဘာဝေတွာ ကာလံ ကတွာ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာနံ သဟဗျတံ ဥပပဇ္ဇန္တိ၊ န မဟာဗြဟ္မာနံ။ ပုရိသော ပန ကတ္ထစိ န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ သမာနေပိ တတ္ထ ဥဘယလိင်္ဂါဘာဝေ ပုရိသသဏ္ဌာနာဝ တတ္ထ ဗြဟ္မာနော၊ န ဣတ္ထိသဏ္ဌာနာ၊ တသ္မာ သုဝုတ္တမေတံ။ ဣတ္ထီ တထာဂတောတိ ဧတ္ထ တိဋ္ဌတု တာဝ သဗ္ဗညုဂုဏေ နိဗ္ဗတ္တေတွာ လောကာနံ တာရဏသမတ္ထော ဗုဒ္ဓဘာဝေါ၊ ပဏိဓာနမတ္တမ္ပိ ဣတ္ထိယာ န သမ္ပဇ္ဇတိ။

‘‘မနုဿတ္တံ ¶ လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ၊ ဟေတု သတ္ထာရဒဿနံ၊

ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏသမ္ပတ္တိ၊ အဓိကာရော စ ဆန္ဒတာ၊

အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနာ၊ အဘိနီဟာရော သမိဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၉) –

ဣမာနိ ဟိ ပဏိဓာနသမ္ပတ္တိကာရဏာနိ။ ဣတိ ပဏိဓာနမတ္တမ္ပိ သမ္ပာဒေတုံ အသမတ္ထာယ ဣတ္ထိယာ ကုတော ဗုဒ္ဓဘာဝေါတိ ‘‘ဣတ္ထီ တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သိယာတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗာကာရပရိပူရော ပုညုဿယော သဗ္ဗာကာရပရိပူရမေဝ အတ္တဘာဝံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ပုရိသောဝ အရဟံ ဟောတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။

ဧကိဿာ လောကဓာတုယာတိ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာ၊ ယာ ဇာတိခေတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ။ သာ ဟိ တထာဂတဿ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိကာလာဒီသု ကမ္ပတိ။ အာဏာခေတ္တံ ပန ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠံ။ ယာ ဧကတော သံဝဋ္ဋတိ စ ဝိဝဋ္ဋတိ စ၊ ယတ္ထ စ အာဋာနာဋိယပရိတ္တာဒီနံ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၇ အာဒယော) အာဏာ ပဝတ္တတိ။ ဝိသယခေတ္တဿ ပရိမာဏံ နတ္ထိ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ‘‘ယာဝတကံ ဉာဏံ တာဝတကံ နေယျံ၊ ယာဝတကံ နေယျံ တာဝတကံ ဉာဏံ၊ နေယျပရိယန္တိကံ ဉာဏံ၊ ဉာဏပရိယန္တိကံ နေယျ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၆၉၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ဝစနတော အဝိသယော နာမ နတ္ထိ။ ဣတိ ဣမေသု တီသု ခေတ္တေသု တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှေ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ‘‘ဌပေတွာ ဣမံ စက္ကဝါဠံ အညသ္မိံ စက္ကဝါဠေ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ သုတ္တံ နတ္ထိ၊ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပန အတ္ထိ။

အပုဗ္ဗံ ¶ အစရိမန္တိ အပုရေ အပစ္ဆာ ဧကတော န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိတော ပုဗ္ဗေ ပုရေတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ဒသသဟဿိစက္ကဝါဠကမ္ပနေန ခေတ္တပရိဂ္ဂဟော ကတော နာမ ဟောတိ၊ အညဿ ဗုဒ္ဓဿ ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထိ။ ဓာတုပရိနိဗ္ဗာနတော ပရံ ပန ပစ္ဆာ၊ တတော ဟေဋ္ဌာပိ အညဿ ဗုဒ္ဓဿ ဥပ္ပတ္တိ နတ္ထိ၊ ဥဒ္ဓံ န ဝါရိတာ။

ကသ္မာ ပန အပုဗ္ဗံ အစရိမံ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ? အနစ္ဆရိယတ္တာ။ အစ္ဆရိယမနုဿာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော။ ယထာဟ – ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ အစ္ဆရိယမနုဿော’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၁)။ ယဒိ စ အနေကေ ဗုဒ္ဓါ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ အနစ္ဆရိယာ ဘဝေယျုံ။ ဒေသနာယ စ ဝိသေသာဘာဝတော။ ယဉှိ သတိပဋ္ဌာနာဒိဘေဒံ ဓမ္မံ ဧကော ¶ ဒေသေတိ၊ အညေနပိ သော ဧဝ ဒေသေတဗ္ဗော သိယာ၊ ဝိဝါဒဘာဝတော စ။ ဗဟူသု ဟိ ဗုဒ္ဓေသု ဧကတော ဥပ္ပန္နေသု ဗဟူနံ အာစရိယာနံ အန္တေဝါသိကာ ဝိယ ‘‘အမှာကံ ဗုဒ္ဓါ ပါသာဒိကော’’တိအာဒိနာ တေသံ သာဝကာ ဝိဝဒေယျုံ။ ကိံ ဝါ ဧတေန ကာရဏဂဝေသနေန၊ ဓမ္မတာဝေသာ ယံ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ ဒွေ တထာဂတာ ဧကတော န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ (မိ။ ပ။ ၅။၁။၁)။

ယထာ နိမ္ဗဗီဇကောသာတကိဗီဇာဒီနိ မဓုရံ ဖလံ န နိဗ္ဗတ္တေန္တိ၊ အသာတံ အမဓုရမေဝ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ၊ ဧဝံ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ မဓုရဝိပါကံ န နိဗ္ဗတ္တေန္တိ အမဓုရမေဝ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ။ ယထာ စ ဥစ္ဆုဗီဇသာလိဗီဇာဒီနိ မဓုရံ သာဒုရသမေဝ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ န အသာတံ ကဋုကံ။ ဧဝံ ကာယသုစရိတာဒီနိ မဓုရမေဝ ဝိပါကံ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ န အမဓုရံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ယာဒိသံ ဝပတေ ဗီဇံ၊ တာဒိသံ ဟရတေ ဖလံ၊

ကလျာဏကာရီ ကလျာဏံ၊ ပါပကာရီ စ ပါပက’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၅၆၊ နေတ္တိ။ ၁၂၂)၊

တသ္မာ ‘‘တိဏ္ဏံ ဒုစ္စရိတာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အညတရော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါတိ ယော ကောစိ ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တေန သမဏော ဝါ ဇာတိမတ္တေန ဗြာဟ္မဏော ဝါ။ ပါပိစ္ဆော သမ္ဘာဝနာဓိပ္ပာယေန ဝိမှာပနတော ကုဟကော။ ပစ္စယသန္နိဿိတာယ ပယုတ္တဝါစာယ ဝသေန လပကော။ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တကနိမိတ္တာဝစရတော နေမိတ္တကော။ ကုဟနလပနနေမိတ္တကတ္တံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာတိ ကုဟနာဒိဘာဝမေဝ ပုရက္ခတွာ သန္တိန္ဒြိယော ¶ သန္တမာနသော ဝိယ စရန္တော။ ပဉ္စ နီဝရဏေတိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိကေ ပဉ္စ နီဝရဏေ။ အပ္ပဟာယ အသမုစ္ဆိန္ဒိတွာ၊ စေတသော ဥပက္ကိလေသေတိ နီဝရဏေ။ နီဝရဏာ ဟိ စိတ္တံ ဥပက္ကိလေသေန္တိ ကိလိဋ္ဌံ ကရောန္တိ ဝိဗာဓေန္တိ ဥပတာပေန္တိ စ။ တသ္မာ ‘‘စေတသော ဥပက္ကိလေသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏေတိ နီဝရဏေ။ နီဝရဏာ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ အနုပ္ပန္နာယ ပညာယ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ န ဒေန္တိ။ တသ္မာ ‘‘ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အနုပဋ္ဌိတဿတီတိ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု န ဥပဋ္ဌိတဿတိ။ အဘာဝယိတွာတိ အဝဍ္ဎယိတွာ။ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိန္တိ အရဟတ္တပဒဋ္ဌာနံ သဗ္ဗညုတညာဏံ။

ပစ္ဆိမဝါရေ အညတရော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါတိ သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တတ္ထ သဗ္ဗဒေါသာပဂတောတိ သဗ္ဗေဟိ ပါရမိတာပဋိပက္ခဘူတေဟိ ဒေါသေဟိ အပဂတော။ ဧတေန ပရိပူရိတပါရမိဘာဝံ ¶ ဒဿေတိ။ သတိပဋ္ဌာနာနိ ဝိပဿနာ၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ မဂ္ဂေါ၊ အနုတ္တရာ သမ္မာသမ္ဗောဓိ အရဟတ္တံ။ သတိပဋ္ဌာနာနိ ဝါ ဝိပဿနာ၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ မိဿကာ၊ သမ္မာသမ္ဗောဓိ အရဟတ္တမေဝ။ သေသံ အနန္တရဝါရေ ဝုတ္တပဋိပက္ခတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ ဧတ္ထ ဉာဏန္တိ ယံ ဧတသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ ဌာနေ စ ဌာနံ၊ အဋ္ဌာနေ စ အဋ္ဌာနန္တိ ပဝတ္တံ ဉာဏံ။ ဟေတုသောတိ တဿ ဌာနဿ အဋ္ဌာနဿ စ ဟေတုတော။ ဌာနသောတိ တင်္ခဏေ ဧဝ အာဝဇ္ဇနသမနန္တရံ။ အနောဓိသောတိ ဩဓိအဘာဝေန၊ ကိဉ္စိ အနဝသေသေတွာတိ အတ္ထော။

ဣတိ ဌာနာဋ္ဌာနဂတာတိအာဒီသု ဧဝံ ဌာနာဋ္ဌာနဘာဝံ ဂတာ။ သဗ္ဗေတိ ခယဝယဝိရဇ္ဇနနိရုဇ္ဈနသဘာဝါ သင်္ခတဓမ္မာ၊ တေ ဧဝ စ သတ္တပညတ္တိယာ ဥပါဒါနဘူတာ ကေစိ သဂ္ဂူပဂါ ယေ ဓမ္မစာရိနော၊ ကေစိ အပါယူပဂါ ယေ အဓမ္မစာရိနော၊ ကေစိ နိဗ္ဗာနူပဂါ ယေ ကမ္မက္ခယကရံ အရိယမဂ္ဂံ ပဋိပန္နာ။

၅၈။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ မရိဿန္တီ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တဿ အတ္ထံ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာတိ အရိယာ စ အနရိယာ စာ’’တိအာဒိနာ သယမေဝ နိဒ္ဒိသတိ။ တတ္ထ ဇီဝိတပရိယန္တော မရဏပရိယန္တောတိ ဇီဝိတဿ ပရိယန္တော နာမ မရဏသင်္ခါတော အန္တော။ ယထာကမ္မံ ဂမိဿန္တီတိ ဧတ္ထ ယဒေတံ သတ္တာနံ ယထာကမ္မံ ဂမနံ၊ အယံ ကမ္မဿကတာတိ အတ္ထော ¶ ။ ကမ္မာနံ ဖလဒဿာဝိတာ စ အဝိပ္ပဝါသော စာတိ ‘‘ပုညပါပဖလူပဂါ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန ကမ္မာနံ ဖလဿ ပစ္စက္ခကာရိတာ၊ ကတူပစိတာနံ ကမ္မာနံ အတ္တနော ဖလဿ အပ္ပဒါနာဘာဝေါ စ ဒဿိတောတိ အတ္ထော။

ကမ္မမေဝ ကမ္မန္တံ၊ ပါပံ ကမ္မန္တံ ဧတေသန္တိ ပါပကမ္မန္တာ၊ တဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အပုညသင်္ခါရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပုညော သင်္ခါရော ဧတေသန္တိ အပုညသင်္ခါရာ။ ပါပကမ္မန္တာတိ ဝါ နိဿက္ကဝစနံ၊ ပါပကမ္မန္တဟေတူတိ အတ္ထော။ တထာ ပုညသင်္ခါရာတိအာဒီသုပိ။ ပုန ‘‘နိရယံ ပါပကမ္မန္တာ’’တိအာဒိနာ အန္တဒွယေန သဒ္ဓိံ မဇ္ဈိမပဋိပဒံ ဒဿေတိ။ တထာ ‘‘အယံ သံကိလေသော’’တိအာဒိနာ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋဝသေန အာဒီနဝဿာဒနိဿရဏဝသေန ဟေတုဖလဝသေန စ ဂါထာယံ တယော အတ္ထဝိကပ္ပာ ဒဿိတာ။ ပုန ‘‘နိရယံ ပါပကမ္မန္တာတိ အယံ သံကိလေသော’’တိအာဒိနာ ဝေါဒါနဝသေန ဂါထာယ အတ္ထံ ဒဿေတိ။

၅၉။ တေန ¶ တေနာတိ တေန တေန အဇ္ဈောသိတဝတ္ထုနာ ရူပဘဝအရူပဘဝါဒိနာ။ ဆတ္တိံသာတိ ကာမတဏှာ တာဝ ရူပါဒိဝိသယဘေဒေန ဆ၊ တထာ ဘဝတဏှာ ဝိဘဝတဏှာ စာတိ အဋ္ဌာရသ။ တာ ဧဝ အဇ္ဈတ္တိကေသု ရူပါဒီသု အဋ္ဌာရသ၊ ဗာဟိရေသု ရူပါဒီသု အဋ္ဌာရသာတိ ဧဝံ ဆတ္တိံသ။ ယေန ယေနာတိ ‘‘သုဘံ သုခ’’န္တိအာဒိနာ။

ဝေါဒါနံ တိဝိဓံ ခန္ဓတ္တယဝသေနာတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တဏှာသံကိလေသော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုန ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ မရိဿန္တီ’’တိအာဒိ ပဋိပဒါဝိဘာဂေန ဂါထာနမတ္ထံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဂါမိနီတိ တတ္ထ တတ္ထေဝ နိဗ္ဗာနေ ဂါမိနီ၊ နိဗ္ဗာနဿ ဂမနသီလာတိ အတ္ထော။

ပုန တတ္ထတတ္ထဂါမိနီသဗ္ဗတ္ထဂါမိနီနံ ပဋိပဒါနံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တယော ရာသီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယန္တိ ယံ နိရယာဒိ။ တံ တံ ဌာနံ ယထာရဟံ ဂမေတီတိ သဗ္ဗတ္ထဂါမိနီ။ ပဋိပဒါသင်္ခါတေ အပုညကမ္မေ ပုညကမ္မေ စ ကမ္မက္ခယကရဏကမ္မေ စ ဝိဘာဂသော ဘဂဝတော ပဝတ္တနဉာဏံ။ ဣဒံ သဗ္ဗတ္ထဂါမိနီ ပဋိပဒါဉာဏံ နာမ တထာဂတဗလံ။ ဣမိနာ ဟိ ဉာဏေန ဘဂဝါ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိပဒံ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။

ကထံ? သကလဂါမဝါသိကေသုပိ ဧကံ သူကရံ ဝါ မိဂံ ဝါ မာရေန္တေသု သဗ္ဗေသံ စေတနာ ပရဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယာရမ္မဏာဝ ဟောတိ၊ တံ ပန ကမ္မံ တေသံ အာယူဟနက္ခဏေယေဝ နာနာ ဟောတိ။ တေသု ဟိ ဧကော အာဒရေန ကရောတိ၊ ဧကော ‘‘တွမ္ပိ ကရောဟီ’’တိ ပရေဟိ နိပ္ပီဠိတော ကရောတိ ¶ ၊ ဧကော သမာနစ္ဆန္ဒော ဝိယ ဟုတွာ အပ္ပဋိဗာဟမာနော ဝိစရတိ။ တေသု ဧကော တေနေဝ ကမ္မေန နိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ ဧကော တိရစ္ဆာနယောနိယံ၊ ဧကော ပေတ္တိဝိသယေ၊ တံ တထာဂတော အာယူဟနက္ခဏေ ဧဝ ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန အာယူဟိတတ္တာ ဧသ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ ဧသ တိရစ္ဆာနယောနိယံ၊ ဧသ ပေတ္တိဝိသယေ’’တိ ဇာနာတိ။ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တနကမ္ပိ ‘‘ဧသ အဋ္ဌသု မဟာနိရယေသု နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ ဧသ သောဠသသု ဥဿဒေသူ’’တိ ဇာနာတိ။ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တနကမ္ပိ ‘‘ဧသ အပါဒကော ဘဝိဿတိ၊ ဧသ ဒွိပါဒကော၊ ဧသ စတုပ္ပာဒကော၊ ဧသ ဗဟုပ္ပာဒကော’’တိ ဇာနာတိ။ ပေတ္တိဝိသယေ နိဗ္ဗတ္တနကမ္ပိ ‘‘ဧသ နိဇ္ဈာမတဏှိကော ဘဝိဿတိ၊ ဧသ ခုပ္ပိပါသိကော၊ ဧသ ပရဒတ္တူပဇီဝီ’’တိ ဇာနာတိ။

‘‘တေသု စ ကမ္မေသု ဣဒံ ကမ္မံ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎိဿတိ၊ ဣဒံ နာကဍ္ဎိဿတိ ဒုဗ္ဗလံ ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဥပဓိဝေပက္ကမတ္တံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။ တထာ သကလဂါမဝါသိကေသု ဧကတော ¶ ဒါနံ ဒဒမာနေသု သဗ္ဗေသမ္ပိ စေတနာ ဒေယျဓမ္မာရမ္မဏာဝ ဟောတိ၊ တံ ပန ကမ္မံ တေသံ အာယူဟနက္ခဏေ ဧဝ နာနံ ဟောတိ။ တေသု ဟိ ကေစိ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ ကေစိ မနုဿလောကေ၊ တံ တထာဂတော အာယူဟနက္ခဏေ ဧဝ ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန အာယူဟိတတ္တာ ဧသ မနုဿလောကေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ ဧသ ဒေဝလောကေ’’တိ ဇာနာတိ။ တတ္ထပိ ‘‘ဧသ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီသု နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ ဧသ ဘုမ္မဒေဝေသု နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ ဧသ ဇေဋ္ဌကဒေဝရာဇာ ဟုတွာ၊ ဧသ တဿ ဒုတိယံ တတိယံ ဝါ ဌာနန္တရံ ကရောန္တော ပရိစာရကော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။

‘‘တေသု စ ကမ္မေသု ဣဒံ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎိတုံ သက္ခိဿတိ၊ ဣဒံ န သက္ခိဿတိ ဒုဗ္ဗလံ ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဥပဓိဝေပက္ကမတ္တံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။ တထာ ‘‘ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေန္တေသု စ ဧသ ဣမိနာ နီဟာရေန ဝိပဿနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ အရဟာ ဘဝိဿတိ၊ ဧသ အနာဂါမီ၊ ဧသ သကဒါဂါမီ၊ ဧသ သောတာပန္နော၊ ဧကဗီဇီ ကောလံကောလော သတ္တက္ခတ္တုပရမော၊ ဧသ မဂ္ဂံ ပတ္တုံ န သက္ခိဿတိ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယမေဝ ဌဿတိ၊ ဧသ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ၊ ဧသ နာမရူပပရိဂ္ဂဟေ၊ အရူပပရိဂ္ဂဟေ စ ဌဿတိ၊ ဧသ မဟာဘူတမတ္တမေဝ ဝဝတ္ထပေဿတိ၊ ဧသ ကိဉ္စိ သလ္လက္ခေတုံ န သက္ခိဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။ ‘‘ကသိဏပရိကမ္မံ ကရောန္တေသုပိ ဧသ ပရိကမ္မမတ္တေ ဧဝ ဌဿတိ၊ ဧသ နိမိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတုံ သက္ခိဿတိ၊ န အပ္ပနံ။ ဧသ အပ္ပနမ္ပိ ဥပ္ပာဒေဿတိ၊ ဧသ ¶ ဈာနံ အဓိဂမိဿတိ၊ န ဥပရိဝိသေသံ။ ဧသ ဥပရိဝိသေသမ္ပိ အဓိဂမိဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။

အနေကဓာတူတိ အနေကာ စက္ခာဒယော ပထဝါဒယော စ ဓာတုယော ဧတဿာတိ အနေကဓာတု၊ ဗဟုဓာတူတိ အတ္ထော။ လောကောတိ ခန္ဓာယတနာဒိလောကော။ စက္ခုဓာတူတိအာဒိ ယာဟိ ဓာတူဟိ ‘‘အနေကဓာတူ’’တိ လောကော ဝုတ္တော၊ တာသံ သရူပတော ဒဿနံ။ တတ္ထ သဘာဝဋ္ဌေန နိဿတ္တဋ္ဌေန စ ဓာတု။ စက္ခု ဧဝ ဓာတု စက္ခုဓာတု။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကာမဓာတူတိ ဧတ္ထ ဒွေ ကာမာ ကိလေသကာမော စ ဝတ္ထုကာမော စ။ ကိလေသကာမပက္ခေ ကာမပဋိသံယုတ္တော ဓာတု ကာမဓာတု၊ ကာမဝိတက္ကဿေတံ နာမံ။ ဝတ္ထုကာမပက္ခေ ပန ကာမာဝစရဓမ္မာ ကာမော ဥတ္တရပဒလောပေန၊ ကာမော စ သော ဓာတု စာတိ ကာမဓာတု။ ဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော ဓာတု ဗျာပါဒဓာတု၊ ဗျာပါဒဝိတက္ကဿေတံ နာမံ။ ဗျာပါဒေါဝ ဓာတု ဗျာပါဒဓာတု၊ ဒသအာဃာတဝတ္ထုဝိသယဿ ပဋိဃဿေတံ နာမံ။ ဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော ဓာတု ဝိဟိံသာဓာတု၊ ဝိဟိံသာဝိတက္ကော။ ဝိဟိံသာ ဧဝ ဝါ ဓာတု ဝိဟိံသာဓာတု၊ ပရသတ္တဝိဟေသနဿေတံ နာမံ။ နေက္ခမ္မအဗျာပါဒအဝိဟိံသာဓာတုယော နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒယော သဗ္ဗကုသလဓမ္မာ မေတ္တာကရုဏာ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပဓာတူတိ ရူပဘဝေါ၊ သဗ္ဗေ ဝါ ရူပဓမ္မာ။ အရူပဓာတူတိ ¶ အရူပဘဝေါ၊ အရူပဓမ္မာ ဝါ။ နိရောဓဓာတူတိ နိရောဓတဏှာ။ သင်္ခါရဓာတူတိ သဗ္ဗေ သင်္ခတဓမ္မာ။ သေသံ သုဝိညေယျံ။

အညမညဝိလက္ခဏတ္တာ နာနပ္ပကာရာ ဓာတုယော ဧတသ္မိန္တိ နာနာဓာတု၊ လောကော။ တေနေဝါဟ – ‘‘အညာ စက္ခုဓာတု ယာဝ အညာ နိဗ္ဗာနဓာတူ’’တိ၊ ယထာ စ ဣဒံ ဉာဏံ စက္ခုဓာတုအာဒိဘေဒေန ဥပါဒိန္နကသင်္ခါရလောကဿ ဝသေန အနေကဓာတုနာနာဓာတုလောကံ ပဇာနာတိ၊ ဧဝံ အနုပါဒိန္နကသင်္ခါရလောကဿပိ ဝသေန တံ ပဇာနာတိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဟိ ဒွေ စ အဂ္ဂသာဝကာ ဥပါဒိန္နကသင်္ခါရလောကဿေဝ နာနတ္တံ ဇာနန္တိ၊ တမ္ပိ ဧကဒေသေနေဝ၊ န နိပ္ပဒေသတော။ အနုပါဒိန္နကသင်္ခါရလောကဿ ပန နာနတ္တံ န ဇာနန္တိ။ ဘဂဝါ ပန ‘‘ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥဿန္နာယ ဣမဿ ရုက္ခဿ ခန္ဓော သေတော ဟောတိ၊ ဣမဿ ကာဠော၊ ဣမဿ မဋ္ဌော၊ ဣမဿ ဖရုသော၊ ဣမဿ ဗဟလော၊ ဣမဿ တနုတ္တစော။ ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥဿန္နာယ ဣမဿ ရုက္ခဿ ပတ္တံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝသေန ဧဝရူပံ နာမ ဟောတိ၊ ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥဿန္နတ္တာ ဣမဿ ရုက္ခဿ ပုပ္ဖံ နီလံ ဟောတိ ပီတကံ လောဟိတကံ ဩဒါတံ ¶ သုဂန္ဓံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ၊ ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥဿန္နာယ ဖလံ ခုဒ္ဒကံ မဟန္တံ ဒီဃံ ဝဋ္ဋံ သုသဏ္ဌာနံ ဒုဿဏ္ဌာနံ မဋ္ဌံ ဖရုသံ သုဂန္ဓံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ တိတ္တံ မဓုရံ ကဋုကံ အမ္ဗိလံ ကသာဝံ ဟောတိ၊ ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥဿန္နာယ ဣမဿ ရုက္ခဿ ကဏ္ဋကော တိခိဏော ဟောတိ၊ အတိခိဏော ဥဇုကော ကုဋိလော ကဏှော နီလော ဩဒါတော ဟောတီ’’တိ ဧဝံ အနုပါဒိန္နသင်္ခါရလောကဿာပိ ဝသေန အနေကဓာတုနာနာဓာတုဘာဝံ ဇာနာတိ။ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါနံ ဧဝ ဟိ ဧတံ ဗလံ၊ န အညေသံ။

၆၀။ ယံ ယဒေဝ ဓာတုန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဟီနာဒိသဘာဝံ။ ယသ္မာ အဓိမုတ္တိ နာမ အဇ္ဈာသယဓာတု၊ တသ္မာ အဓိမုစ္စနံ အဇ္ဈာသယဿ ဟီနာဒိသဘာဝေန ပဝတ္တနံ။ တံ ပန တဿ တံ တံ အဓိဋ္ဌဟနံ အဘိနိဝိသနဉ္စ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘အဓိမုစ္စန္တိ၊ တံ တဒေဝ အဓိဋ္ဌဟန္တိ အဘိနိဝိသန္တီ’’တိ။ အဓိမုစ္စနဿ ဝိသယံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘ကေစိ ရူပါဓိမုတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။ နာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏန္တိ ဟီနာဒိဝသေန နာနာဓိမုတ္တိကတာယ ဉာဏံ။

တေ ယထာဓိမုတ္တာ စ ဘဝန္တီတိ တေ ဟီနာဓိမုတ္တိကာ ပဏီတာဓိမုတ္တိကာ သတ္တာ ယထာ ယထာ အဓိမုတ္တာ ဟောန္တိ။ တံ တံ ကမ္မသမာဒါနံ သမာဒိယန္တီတိ အဓိမုတ္တိအနုရူပံ တံ တံ အတ္တနာ သမာဒိယိတဗ္ဗံ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ ကရောန္တိ၊ တာနိ ကမ္မသမာဒါနာနိ သမုဋ္ဌာနဝသေန ဝိဘဇန္တော ‘‘တေ ဆဗ္ဗိဓံ ကမ္မ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကေစိ လောဘဝသေန ကမ္မံ သမာဒိယန္တီတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ¶ သေသေသုပိ။ တံ ဝိဘဇ္ဇမာနန္တိ တံ သမုဋ္ဌာနဝသေန ဆဗ္ဗိဓံ ပုန ပဝတ္တိနိဝတ္တိဝသေန ဝိဘဇ္ဇမာနံ ဒုဝိဓံ။

ယံ လောဘဝသေန ဒေါသဝသေန မောဟဝသေန စ ကမ္မံ ကရောတီတိ ဒသအကုသလကမ္မပထကမ္မံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တဉှိ သံကိလိဋ္ဌတာယ ကာဠကန္တိ ကဏှံ။ အပါယေသု နိဗ္ဗတ္တာပနတော ကာဠကဝိပါကန္တိ ကဏှဝိပါကံ။ ယံ သဒ္ဓါဝသေန ကမ္မံ ကရောတီတိ ဒသကုသလကမ္မပထကမ္မံ။ တဉှိ အသံကိလိဋ္ဌတ္တာ ပဏ္ဍရန္တိ သုက္ကံ။ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တာပနတော ပဏ္ဍရဝိပါကတ္တာ သုက္ကဝိပါကံ။ ယံ လောဘဝသေန ဒေါသဝသေန မောဟဝသေန သဒ္ဓါဝသေန စ ကမ္မံ ကရောတိ၊ ဣဒံ ကဏှသုက္ကန္တိ ဝေါမိဿကကမ္မံ။ ကဏှသုက္ကဝိပါကန္တိ သုခဒုက္ခဝိပါကံ။ မိဿကကမ္မဉှိ ကတွာ အကုသလဝလေန တိရစ္ဆာနယောနိယံ မင်္ဂလဟတ္ထိဘာဝံ ဥပပန္နော ကုသလေန ပဝတ္တေ သုခံ အနုဘဝတိ၊ ကုသလေန ရာဇကုလေ ¶ နိဗ္ဗတ္တောပိ အကုသလေန ဒုက္ခံ ဝေဒယတိ။ ယံ ဝီရိယဝသေန ပညာဝသေန စ ကမ္မံ ကရောတိ၊ ဣဒံ ကမ္မံ အကဏှံ အသုက္ကံ အကဏှအသုက္ကဝိပါကန္တိ ကမ္မက္ခယကရာ စတုမဂ္ဂစေတနာ။ တဉှိ ယဒိ ကဏှံ ဘဝေယျ၊ ကဏှဝိပါကံ ဒဒေယျ။ ယဒိ သုက္ကံ ဘဝေယျ၊ သုက္ကဥပပတ္တိပရိယာပန္နံ ဝိပါကံ ဒဒေယျ။ ဥဘယဝိပါကဿ ပန အပ္ပဒါနတော အကဏှအသုက္ကဝိပါကန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။

ကမ္မသမာဒါနေ ပဌမံ အစေလကပဋိပဒါ ကာမေသု ပါတဗျတာ၊ ဒုတိယံ တိဗ္ဗကိလေသဿ အဿုမုခဿာပိ ရုဒတော ပရိသုဒ္ဓဗြဟ္မစရိယစရဏံ၊ တတိယံ ကာမေသု အပါတဗျတာ အစေလကပဋိပဒါ၊ စတုတ္ထံ ပစ္စယေ အလဘမာနဿာပိ ဈာနဝိပဿနာသုခသမင်္ဂိနော သာသနဗြဟ္မစရိယစရဏံ။ ယံ ဧဝံ ဇာတိယံ ကမ္မသမာဒါနန္တိ ယံ အညမ္ပိ ဧဝံပကာရံ ကမ္မံ။ ဣမိနာ ပုဂ္ဂလေနာတိအာဒိ တသ္မိံ ကမ္မဝိပါကေ ဘဂဝတော ဉာဏဿ ပဝတ္တနာကာရဒဿနံ။ တတ္ထ ဥပစိတန္တိ ယထာ ကတံ ကမ္မံ ဖလဒါနသမတ္ထံ ဟောတိ၊ တထာ ကတံ ဥပစိတံ။ အဝိပက္ကန္တိ န ဝိပက္ကဝိပါကံ။ ဝိပါကာယ ပစ္စုပဋ္ဌိတန္တိ ဝိပါကဒါနာယ ကတောကာသံ။ န စ ဘဗ္ဗော အဘိနိဗ္ဗိဓာ ဂန္တုန္တိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရာနံ အဘိနိဗ္ဗိဇ္ဈနတော အဘိနိဗ္ဗိဓာသင်္ခါတံ အရိယမဂ္ဂံ အဓိဂန္တုံ န စ ဘဗ္ဗော။ တံ ဘဂဝါ န ဩဝဒတီတိ တံ ဝိပါကာဝရဏေန နိဝုတံ ပုဂ္ဂလံ ဘဂဝါ သစ္စပဋိဝေဓံ ပုရက္ခတွာ န ဩဝဒတိ၊ ဝါသနတ္ထံ ပန တာဒိသာနမ္ပိ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ဧဝ၊ အဇာတသတ္တုအာဒီနံ ဝိယ။

ဥပစိတန္တိ ကာတုံ အာရဒ္ဓံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘န စ တာဝ ပါရိပူရိံ ဂတ’’န္တိ။ တေန မိစ္ဆတ္တနိယာမဿ အသမတ္ထတံ ဒဿေတိ။ ပုရာ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတီတိ ပါရိပူရိံ ဖလနိပ္ဖာဒနသမတ္ထတံ ဂစ္ဆတိ ပုရာ အဓိဂစ္ဆေယျ။ မိစ္ဆတ္တနိယတတာယ သဇ္ဇုကံ ဖလဓမ္မဿ အဘာဇနဘာဝံ နိဗ္ဗတ္တယတိ ¶ ပုရာ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ပုရာ ဝေနေယျတ္တံ သမတိက္ကမတီ’’တိ။ ‘‘ပုရာ အနိယတံ သမတိက္ကမတီ’’တိပိ ပါဌော၊ သော ဧဝတ္ထော။ အသမတ္တေတိ ကမ္မေ အသမ္ပုဏ္ဏေ၊ တေ အသမ္ပုဏ္ဏေ ဝါ။

၆၁။ ဧဝံ ကိလေသန္တရာယမိဿကံ ကမ္မန္တရာယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အမိဿကံ ကမ္မန္တရာယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမဿ စ ပုဂ္ဂလဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ဝုတ္တနယမေဝ။

သဗ္ဗေသန္တိ ဣမသ္မိံ ဗလနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တာနံ သဗ္ဗေသံ ကမ္မာနံ။ မုဒုမဇ္ဈာဓိမတ္တတာတိ မုဒုမဇ္ဈတိဗ္ဗဘာဝေါ။ ကမ္မာနဉှိ မုဒုအာဒိဘာဝေန တံဝိပါကာနံ မုဒုမဇ္ဈတိက္ခဘာဝေါ ¶ ဝိညာယတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယန္တိအာဒီသု ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဖလံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ။ ဥပပဇ္ဇေ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဖလံ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယံ။ အပရသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဣတော အညသ္မိံ ယသ္မိံ ကသ္မိဉ္စိ အတ္တဘာဝေ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဖလံ အပရာပရိယဝေဒနီယံ။ ဧကဇဝနဝါရသ္မိဉှိ သတ္တသု စေတနာသု ပဌမစေတနာ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ နာမ။ ပရိယောသာနစေတနာ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယံ နာမ။ မဇ္ဈေ ပဉ္စ စေတနာ အပရာပရိယဝေဒနီယံ နာမ။ ဝိပါကဝေမတ္တတာဉာဏန္တိ ဝိပါကဝေမတ္တတာယ ဝိပါကဝိသေသေ ဉာဏံ။ ဣမဿ ပန ကမ္မဝိပါကဿ ဂတိသမ္ပတ္တိ ဂတိဝိပတ္တိ၊ ဥပဓိသမ္ပတ္တိ ဥပဓိဝိပတ္တိ၊ ကာလသမ္ပတ္တိ ကာလဝိပတ္တိ၊ ပယောဂသမ္ပတ္တိ ပယောဂဝိပတ္တိယော ကာရဏံ။ သော စ နေသံ ကာရဏဘာဝေါ ‘‘အတ္ထေကစ္စာနိ ပါပကာနိ ကမ္မသမာဒါနာနိ ဂတိသမ္ပတ္တိပဋိဗာဠှာနိ န ဝိပစ္စန္တီ’’တိအာဒိပါဠိဝသေန (ဝိဘ။ ၈၁၀) ဝေဒိတဗ္ဗော။

၆၂။ အနန္တရဗလနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တကမ္မသမာဒါနပဒေနေဝ ဈာနာဒီနိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ သမာဒိန္နာနံ ကမ္မာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သေက္ခပုထုဇ္ဇနသန္တာနေသု ပဝတ္တာနိ ဈာနာဒီနိ ကမ္မံ ဟောန္တိ။ တတ္ထ တထာ သမာဒိန္နာနန္တိ ‘‘သုက္ကံ သုက္ကဝိပါကံ ပစ္စုပ္ပန္နသုခံ၊ အာယတိံ သုခဝိပါက’’န္တိ ဧဝမာဒိပ္ပကာရေဟိ သမာဒိန္နေသု ကမ္မေသု။ သံကိလေသောတိ ပဋိပက္ခဓမ္မဝသေန ကိလိဋ္ဌဘာဝေါ။ ဝေါဒါနံ ပဋိပက္ခဓမ္မေဟိ ဝိသုဇ္ဈနံ။ ဝုဋ္ဌာနံ ပဂုဏဝေါဒါနံ ဘဝင်္ဂဝုဋ္ဌာနဉ္စ။ ဧဝံ သံကိလိဿတီတိအာဒီသု အယမေဝတ္ထော – ဣမိနာ အာကာရေန ဈာနာဒိ သံကိလိဿတိ ဝေါဒါယတိ ဝုဋ္ဌဟတီတိ ဇာနနဉာဏံ ဘဂဝတော အနာဝရဏဉာဏံ၊ န တဿ အာဝရဏံ အတ္ထီတိ။

ကတိ ဈာနာနီတိအာဒိ ဈာနာဒယော ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။ စတ္တာရိ ဈာနာနီတိ စတုက္ကနယဝသေန ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ သန္ဓာယာဟ။ ဧကာဒသာတိ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ ¶ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၂၉၊ ၁၇၄၊ ၃။၃၃၉၊ ၃၅၈၊ မ။ နိ။ ၂။၂၄၈၊ ၃။၃၁၂) အဋ္ဌန္နံ တိဏ္ဏဉ္စ သုညတဝိမောက္ခာဒီနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌာတိ တေသု ဌပေတွာ လောကုတ္တရေ ဝိမောက္ခေ အဋ္ဌ။ သတ္တာတိ တေသု ဧဝ နိရောဓသမာပတ္တိံ ဌပေတွာ သတ္တ။ တယောတိ သုတ္တန္တပရိယာယေန သုညတဝိမောက္ခာဒယော တယော။ ဒွေတိ အဘိဓမ္မပရိယာယေန အနိမိတ္တဝိမောက္ခဿာသမ္ဘဝတော အဝသေသာ ဒွေ။ ဧတ္ထ စ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ အပ္ပိတပ္ပိတက္ခဏေ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ ဝိမုစ္စနတော ¶ ၊ အာရမ္မဏေ အဓိမုစ္စနတော စ ဝိမောက္ခာ။ နိရောဓသမာပတ္တိ ပန သဗ္ဗသော သညာဝေဒယိတေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ အပဂမဝိမောက္ခော နာမ။ လောကုတ္တရာ စ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသေဟိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမောက္ခောတိ အယံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သမာဓီသု စတုက္ကနယပဉ္စကနယေသု ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိ သဝိတက္ကော သဝိစာရော သမာဓိ နာမ။ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနသမာဓိ အဝိတက္ကော ဝိစာရမတ္တော သမာဓိ နာမ။ စတုက္ကနယေ ပဉ္စကနယေပိ သေသဈာနေသု သမာဓိ အဝိတက္ကော အဝိစာရော သမာဓိ နာမ။

သမာပတ္တီသု ပဋိပါဋိယာ အဋ္ဌန္နံ သမာပတ္တီနံ ‘‘သမာဓီ’’တိပိ နာမံ ‘‘သမာပတ္တီ’’တိပိ။ ကသ္မာ? စိတ္တေကဂ္ဂတာသဗ္ဘာဝတော။ နိရောဓသမာပတ္တိယာ တဒဘာဝတော န ‘‘သမာဓီ’’တိ နာမံ။ သညာသမာပတ္တိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။

ဟာနဘာဂိယော သမာဓီတိ အပ္ပဂုဏေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌိတဿ သညာမနသိကာရာနံ ကာမာဒိအနုပက္ခန္ဒနံ ပဌမဇ္ဈာနာဒိသမာဓိဿ ဟာနဘာဂိယတာ။ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနဿ ကာမရာဂဗျာပါဒါ သံကိလေသော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကုက္ကုဋံ ဝုစ္စတိ အဇညာဇိဂုစ္ဆနမုခေန တပ္ပရမတာ။ ကုက္ကုဋဈာယီတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဈာနာနိ ဝုတ္တာနိ၊ ဒွေ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယော ပဌမံ ဒုတိယံ ဝါ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ‘‘အလမေတ္တာဝတာ’’တိ သင်္ကောစံ အာပဇ္ဇတိ၊ ဥတ္တရိ န ဝါယမတိ၊ တဿ တာနိ ဈာနာနိ စတ္တာရိပိ ‘‘ကုက္ကုဋဈာနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တံသမင်္ဂိနော စ ကုက္ကုဋဈာယီ။ တေသု ပုရိမာနိ ဒွေ အာသန္နဗလဝပစ္စတ္ထိကတ္တာ ဝိသေသဘာဂိယတာဘာဝတော စ သံကိလေသဘာဝေန ဝုတ္တာနိ။ ဣတရာနိ ပန ဝိသေသဘာဂိယတာဘာဝေပိ မန္ဒပစ္စတ္ထိကတ္တာ ဝေါဒါနဘာဝေန ဝုတ္တာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝိသေသဘာဂိယော သမာဓီတိ ပဂုဏေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌိတဿ သညာမနသိကာရာနံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိပက္ခန္ဒနံ၊ ပဂုဏဝေါဒါနံ ဘဝင်္ဂဝုဋ္ဌာနဉ္စ ‘‘ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌိမံ ဟေဋ္ဌိမဉှိ ပဂုဏဇ္ဈာနံ ¶ ဥပရိမဿ ဥပရိမဿ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ တသ္မာ ဝေါဒါနမ္ပိ ‘‘ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘဝင်္ဂဝသေန သဗ္ဗဈာနေဟိ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ ဘဝင်္ဂဉ္စ ဝေါဒါနံ ဝုဋ္ဌာနံ။ ယသ္မာ ပန ဝုဋ္ဌာနဝသိဘာဝေန ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလံ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ တသ္မာ သမာပတ္တိဝုဋ္ဌာနကောသလ္လံ ဣဓ ‘‘ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၆၃။ တဿေဝ ¶ သမာဓိဿာတိ တဿ အနန္တရဗလနိဒ္ဒေသေ ဈာနာဒိပရိယာယေဟိ ဝုတ္တသမာဓိဿ။ ပရိဝါရာတိ ပရိက္ခာရာ။ ဣန္ဒြိယာနီတိ သဒ္ဓါသတိပညိန္ဒြိယာနိ။ ဗလာနီတိ ဟိရောတ္တပ္ပေဟိ သဒ္ဓိံ တာနိယေဝ။ ဝီရိယဿ ဝိသုံ ဂဟဏံ ဗလာနံ ဗဟူပကာရဒဿနတ္ထံ။ ဝီရိယုပတ္ထမ္ဘေန ဟိ သဒ္ဓါဒယော ပဋိပက္ခေန အကမ္ပနီယာ ဟောန္တိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဝီရိယဝသေန ဗလာနိ ဘဝန္တီ’’တိ။ တေသန္တိ ဣန္ဒြိယာနံ။ မုဒုမဇ္ဈာဓိမတ္တတာတိ အဝိသဒံ မုဒု။ နာတိဝိသဒံ မဇ္ဈံ။ အတိဝိသဒံ အဓိမတ္တံ ဗလဝံ ‘‘တိက္ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

ဝေနေယျာနံ ဣန္ဒြိယာနုရူပံ ဘဂဝတော ဒေသနာပဝတ္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သံခိတ္တဝိတ္ထာရေနာတိ သံခိတ္တဿ ဝိတ္ထာရေန။ အထ ဝါ သံခိတ္တေနာတိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တေန။ သံခိတ္တဝိတ္ထာရေနာတိ ဥဒ္ဒေသေန နိဒ္ဒေသေန စ။ ဝိတ္ထာရေနာတိ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသပဋိနိဒ္ဒေသေဟိ။ မုဒုကန္တိ လဟုကံ အပါယဘယဝဋ္ဋဘယာဒီဟိ သန္တဇ္ဇနဝသေန ဘာရိယံ အကတွာ။ မုဒုတိက္ခန္တိ နာတိတိက္ခံ။ သံဝေဂဝတ္ထူဟိ သံဝေဂဇနနာဒိဝသေန ဘာရိယံ ကတွာ။ သမထံ ဥပဒိသတီတိ သမထံ အဓိကံ ကတွာ ဥပဒိသတိ၊ န တထာ ဝိပဿနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ ကေဝလေန သမထေန သစ္စပ္ပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ။ သမထဝိပဿနန္တိ သမဓုရံ သမထဝိပဿနံ။ ဝိပဿနန္တိ သာတိသယံ ဝိပဿနံ ဥပဒိသတိ။ ယသ္မာ စေတ္ထ တိက္ခိန္ဒြိယာဒယော ဥဂ္ဃဋိတညုအာဒယောဝ၊ တသ္မာ ‘‘တိက္ခိန္ဒြိယဿ နိဿရဏံ ဥပဒိသတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဓိပညာသိက္ခာယာတိ အဓိပညာသိက္ခံ။

ယံ ဧတ္ထ ဉာဏန္တိ ဧတ္ထ ဣန္ဒြိယာနံ မုဒုမဇ္ဈာဓိမတ္တတာယ ယံ ဉာဏံ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ ပရသတ္တာနံ ပရပုဂ္ဂလာနံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဝေမတ္တတာဉာဏန္တိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တဿ ဉာဏဿ ပဝတ္တနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ဣမံ ဘူမိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အယံ ဣမံ ဘူမိံ ဘာဝနဉ္စ ဂတောတိ အယံ ပုဂ္ဂလော ဧဝမိမံ သံကိလေသဝါသနံ ဝေါဒါနံ ဘဝင်္ဂဉ္စ ဂတော ဂစ္ဆတိ ဂမိဿတိ စ၊ ကာလဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝတော၊ ယထာ ဒုဒ္ဓန္တိ။ ဣမာယ ဝေလာယ ဣမသ္မိံ သမယေ ဣမာယ မုဒုမဇ္ဈတိက္ခဘေဒါယ အနုသာသနိယာ။ ဧဝံဓာတုကောတိ ဟီနာဒိဝသေန ဧဝံအဇ္ဈာသယော ဧဝံအဓိမုတ္တိကော။ အယဉ္စဿ အာသယောတိ ဣမဿ ပုဂ္ဂလဿ အယံ သဿတုစ္ဆေဒပ္ပကာရော၊ ယထာဘူတဉာဏာနုလောမခန္တိပ္ပကာရော ¶ ဝါ အာသယော။ ဣဒဉှိ စတုဗ္ဗိဓံ အာသယန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာ ဝသန္တီတိ အာသယောတိ ဝုစ္စတိ။ ဣမံ ပန ဘဂဝါ သတ္တာနံ အာသယံ ¶ ဇာနန္တော တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ဝိပဿနာဉာဏကမ္မဿကတညာဏာနဉ္စ အပ္ပဝတ္တိက္ခဏေပိ ဇာနာတိ ဧဝ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ – ‘‘ကာမံ သေဝန္တညေဝ ဇာနာတိ ‘အယံ ပုဂ္ဂလော ကာမဂရုကော ကာမာသယော ကာမာဓိမုတ္တော’တိ။ ကာမံ သေဝန္တညေဝ ဇာနာတိ ‘အယံ ပုဂ္ဂလော နေက္ခမ္မဂရုကော နေက္ခမ္မာသယော နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တော’တိ။ နေက္ခမ္မံ သေဝန္တညေဝ ဇာနာတိ… ဗျာပါဒံ… အဗျာပါဒံ… ထိနမိဒ္ဓံ… အာလောကသညံ သေဝန္တညေဝ ဇာနာတိ ‘အယံ ပုဂ္ဂလော ထိနမိဒ္ဓဂရုကော ထိနမိဒ္ဓါသယော ထိနမိဒ္ဓါဓိမုတ္တော’’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃)။

အယံ အနုသယောတိ အယံ ဣမဿ ပုဂ္ဂလဿ ကာမရာဂါဒိကော အပ္ပဟီနောယေဝ အနုသယိတကိလေသော။ အပ္ပဟီနောယေဝ ဟိ ထာမဂတော ကိလေသော အနုသယော။ ပရသတ္တာနန္တိ ပဓာနသတ္တာနံ။ ပရပုဂ္ဂလာနန္တိ တတော ပရေသံ သတ္တာနံ၊ ဟီနသတ္တာနန္တိ အတ္ထော။ ဧကတ္ထမေဝ ဝါ ဧတံ ပဒဒွယံ ဝေနေယျဝသေန ဒွိဓာ ဝုတ္တံ။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဝေမတ္တတာဉာဏန္တိ ပရဘာဝေါ စ အပရဘာဝေါ စ ပရောပရိယတ္တံ အ-ကာရဿ ဩကာရံ ကတွာ၊ တဿ ဝေမတ္တတာ ပရောပရိယတ္တဝေမတ္တတာ။ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ ပရောပရိယတ္တဝေမတ္တတာယ ဉာဏံ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဝေမတ္တတာဉာဏန္တိ ပဒဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ ယန္တိ ယံ အနေကဝိဟိတဿ ပုဗ္ဗေနိဝါသဿ အနုဿရဏဝသေန ဘဂဝတော ဉာဏံ၊ ဣဒံ အဋ္ဌမံ တထာဂတဗလန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အနေကဝိဟိတန္တိ အနေကဝိဓံ၊ အနေကေဟိ ဝါ ပကာရေဟိ ပဝတ္တိတံ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသန္တိ အနုဿရိတုံ ဣစ္ဆိတံ အတ္တနော ပရေသဉ္စ သမနန္တရာတီတံ ဘဝံ အာဒိံ ကတွာ တတ္ထ တတ္ထ နိဝုတ္ထသန္တာနံ။ အနုဿရတီတိ ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိံ ဒွေပိ ဇာတိယော’’တိ ဧဝံ ဇာတိပဋိပါဋိယာ အနုဂန္တွာ သရတိ၊ အနုဒေဝ ဝါ သရတိ၊ စိတ္တေ အဘိနိန္နာမိတမတ္တေ ဧဝ သရတီတိ အတ္ထော။ ဘဂဝတော ဟိ ပရိကမ္မကိစ္စံ နတ္ထိ၊ အာဝဇ္ဇနမတ္တေနေဝ သရတိ။ သေယျထိဒန္တိ အာရဒ္ဓပ္ပကာရနိဒဿနတ္ထေ နိပါတော။ ဧကမ္ပိ ဇာတိန္တိ ဧကမ္ပိ ပဋိသန္ဓိမူလံ စုတိပရိယောသာနံ ဧကဘဝပရိယာပန္နံ ခန္ဓသန္တာနံ။ ဧသ နယော ဒွေပိ ဇာတိယောတိအာဒီသုပိ။

အနေကေပိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေတိအာဒီသု ပန ပရိဟာယမာနော ကပ္ပော သံဝဋ္ဋကပ္ပော၊ ဝဍ္ဎမာနော ဝိဝဋ္ဋကပ္ပောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ သံဝဋ္ဋေန သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ ¶ ဂဟိတော တံမူလတ္တာ၊ ဝိဝဋ္ဋေန စ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ။ ဧဝဉှိ သတိ ယာနိ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကပ္ပဿ အသင်္ချေယျာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? သံဝဋ္ဋော သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ ဝိဝဋ္ဋော ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၅၆) ဝုတ္တာနိ ¶ ၊ တာနိ သဗ္ဗာနိ ပရိဂ္ဂဟိတာနိ ဟောန္တိ။ အမုတြာသိန္တိအာဒိ သရဏာကာရဒဿနံ။ တတ္ထ အမုတြာသိန္တိ အမုမှိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ၊ အမုမှိ ဘဝေ ဝါ ယောနိယံ ဝါ ဂတိယံ ဝါ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယံ ဝါ သတ္တာဝါသေ ဝါ သတ္တနိကာယေ ဝါ။ ဧဝံနာမောတိ တိဿော ဝါ ဖုဿော ဝါ။ ဧဝံဂေါတ္တောတိ ဘဂ္ဂဝေါ ဝါ ဂေါတမော ဝါ။ ဧဝံဝဏ္ဏောတိ ဩဒါတော ဝါ သာမော ဝါ။ ဧဝမာဟာရောတိ သာလိမံသောဒနာဟာရော ဝါ ပဝတ္တဖလဘောဇနော ဝါ။ ဧဝံသုခဒုက္ခပ္ပဋိသံဝေဒီတိ အနေကပ္ပကာရေန ကာယိကစေတသိကာနံ သာမိသနိရာမိသပ္ပဘေဒါနံ ဝါ သုခဒုက္ခာနံ ပဋိသံဝေဒီ။ ဧဝမာယုပရိယန္တောတိ ဧဝံ ဝဿသတပရမာယုပရိယန္တော ဝါ စတုရာသီတိကပ္ပသဟဿပရမာယုပရိယန္တော ဝါ။ သော တတော စုတော အမုတြ ဥဒပါဒိန္တိ သော တတော ဘဝတော၊ သတ္တနိကာယတော ဝါ စုတော ပုန အမုကသ္မိံ နာမ သတ္တနိကာယေ ဥဒပါဒိံ။ အထ ဝါ တတြာပိ ဘဝေ ဝါ သတ္တနိကာယေ ဝါ အဟောသိံ။ ဧဝံနာမောတိအာဒိ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

၆၄။ ဒိဗ္ဗေနာတိအာဒီသု ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗံ။ ဒေဝတာနဉှိ သုစရိတကမ္မနိဗ္ဗတ္တမ္ပိ ပိတ္တသေမှရုဟိရာဒီဟိ အပလိဗုဒ္ဓံ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တတ္တာ ဒူရေပိ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏသမတ္ထံ ဒိဗ္ဗံ ပသာဒစက္ခု ဟောတိ။ ဣဒမ္ပိ ဝီရိယဘာဝနာဗလနိဗ္ဗတ္တံ ဉာဏစက္ခု တာဒိသမေဝါတိ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗံ၊ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝသေန ဝါ ပဋိလဒ္ဓတ္တာ၊ အတ္တနာ စ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ၊ အာလောကပရိဂ္ဂဟေန မဟာဇုတိကတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ၊ တိရောကုဋ္ဋာဒိဂတရူပဒဿနေန မဟာဂတိကတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ။ တံ သဗ္ဗံ သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခု။ စက္ခုကိစ္စကရဏေန စက္ခုမိဝါတိပိ စက္ခု။ စုတူပပါတဒဿနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုတ္တာ ဝိသုဒ္ဓံ။ ယော ဟိ စုတိမတ္တမေဝ ပဿတိ၊ န ဥပပါတံ၊ သော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ ယော ဥပပါတမတ္တမေဝ ပဿတိ န စုတိံ၊ သော နဝသတ္တပါတုဘာဝဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ ယော ပန တဒုဘယံ ပဿတိ၊ သော ယသ္မာ ဒုဝိဓမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဂတံ အတိဝတ္တတိ။ တသ္မာဿ တံ ဒဿနံ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတု ဟောတိ။ တဒုဘယဉ္စ ဘဂဝါ ပဿတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘စုတူပပါတဒဿနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုတ္တာ ဝိသုဒ္ဓ’’န္တိ။

ဧကာဒသဥပက္ကိလေသဝိရဟတော ¶ ဝါ ဝိသုဒ္ဓံ။ ယထာဟ –

‘‘သော ခေါ အဟံ အနုရုဒ္ဓါ ‘ဝိစိကိစ္ဆာ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသော’တိ ဣတိ ဝိဒိတွာ ဝိစိကိစ္ဆံ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသံ ပဇဟိံ။ ‘အမနသိကာရော စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသော… ထိနမိဒ္ဓံ… ဆမ္ဘိတတ္တံ… ဥပ္ပိလံ… ဒုဋ္ဌုလ္လံ… အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယံ… အတိလီနဝီရိယံ… အဘိဇပ္ပာ… နာနတ္တသညာ… အတိနိဇ္ဈာယိတတ္တံ ရူပါနံ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသော’တိ ¶ ဣတိ ဝိဒိတွာ အတိနိဇ္ဈာယိတတ္တံ ရူပါနံ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသံ ပဇဟိ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၂) ဧဝမာဒိ။

တဒေဝံ ဧကာဒသဥပက္ကိလေသဝိရဟတော ဝါ ဝိသုဒ္ဓံ။ မနုဿူပစာရံ အတိက္ကမိတွာ ရူပဒဿနေန အတိက္ကန္တမာနုသကံ၊ မံသစက္ခုံ အတိက္ကန္တတ္တာ ဝါ အတိက္ကန္တမာနုသကံ။ တေန ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန။

သတ္တေ ပဿတီတိ မနုဿော မနုဿံ မံသစက္ခုနာ ဝိယ သတ္တေ ပဿတိ ဩလောကေတိ။ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေတိ ဧတ္ထ စုတိက္ခဏေ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဝါ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာပိ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကာ။ ယေ ပန အာသန္နစုတိကာ ဣဒါနိ စဝိဿန္တိ၊ ယေ စ ဂဟိတပဋိသန္ဓိကာ သမ္ပတိ နိဗ္ဗတ္တာ၊ တေ ‘‘စဝမာနာ ဥပပဇ္ဇမာနာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ။ တေ ဧဝရူပေ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ။ ဟီနေတိ မောဟနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဟီနဇာတိကုလဘောဂါဒိဝသေန ဟီဠိတေ ပရိဘူတေ။ ပဏီတေတိ အမောဟနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ တဗ္ဗိပရီတေ။ သုဝဏ္ဏေတိ အဒေါသနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဣဋ္ဌကန္တမနာပဝဏ္ဏယုတ္တေ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏေတိ ဒေါသနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ အနိဋ္ဌာကန္တာမနာပဝဏ္ဏယုတ္တေ အဘိရူပေ ဝိရူပေ ဝါတိ အတ္ထော။ သုဂတေတိ သုဂတိဂတေ၊ အလောဘနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝါ အဍ္ဎေ မဟဒ္ဓနေ။ ဒုဂ္ဂတေတိ ဒုဂ္ဂတိဂတေ၊ လောဘနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝါ ဒလိဒ္ဒေ အပ္ပန္နပါနဘောဇနေ။ ယထာကမ္မူပဂေတိ ယံ ယံ ကမ္မံ ဥပစိတံ၊ တေန တေန ဥပဂတေ။ တတ္ထ ပုရိမေဟိ ‘‘စဝမာနေ’’တိအာဒီဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စံ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ပန ပဒေန ယထာကမ္မူပဂဉာဏကိစ္စံ။ ယထာကမ္မူပဂဉာဏအနာဂတံသဉာဏာနိ စ ဒိဗ္ဗစက္ခုပါဒကာနေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ သဟေဝ ဣဇ္ဈန္တိ။

ကာယဒုစ္စရိတေနာတိအာဒီသု ဒုဋ္ဌု စရိတံ၊ ဒုဋ္ဌံ ဝါ စရိတံ ကိလေသပူတိကတ္တာ ဒုစ္စရိတံ။ ကာယေန ဒုစ္စရိတံ၊ ကာယတော ဝါ ပဝတ္တံ ဒုစ္စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတံ။ ဧဝံ ဝစီမနောဒုစ္စရိတာနိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ သမန္နာဂတာတိ သမင်္ဂီဘူတာ။ အရိယာနံ ¶ ဥပဝါဒကာတိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနံ၊ အန္တမသော ဂိဟိသောတာပန္နာနမ္ပိ အန္တိမဝတ္ထုနာ ဝါ ဂုဏပရိဓံသနေန ဝါ ဥပဝါဒကာ အက္ကောသကာ ဂရဟကာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာတိ ဝိပရီတဒဿနာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကမ္မသမာဒါနာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဟေတုဘူတသမာဒိန္နနာနာဝိဓကမ္မာ။ ယေ စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမူလကေသု ကာယကမ္မာဒီသု အညေပိ သမာဒပေန္တိ။ တတ္ထ ဝစီမနောဒုစ္စရိတဂ္ဂဟဏေန အရိယူပဝါဒမိစ္ဆာဒိဋ္ဌီသု ဂဟိတာသုပိ တေသံ ပုန ဝစနံ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒဿနတ္ထံ။ မဟာသာဝဇ္ဇော ဟိ အရိယူပဝါဒေါ အာနန္တရိယသဒိသော။ ယထာဟ –

‘‘သေယျထာပိ ¶ ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဘိက္ခု သီလသမ္ပန္နော သမာဓိသမ္ပန္နော ပညာသမ္ပန္နော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အညံ အာရာဓေယျ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဝဒါမိ တံ ဝါစံ အပ္ပဟာယ တံ စိတ္တံ အပ္ပဟာယ တံ ဒိဋ္ဌိံ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇိတွာ ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော ဧဝံ နိရယေ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၉)။

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတော စ မဟာသာဝဇ္ဇတရံ နာမ အညံ နတ္ထိ။ ယထာဟ –

‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ ဧဝံ မဟာသာဝဇ္ဇတရံ၊ ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဇ္ဇာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၀)။

ကာယဿ ဘေဒါတိ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပရိစ္စာဂါ။ ပရံ မရဏာတိ တဒနန္တရံ အဘိနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏေ။ အထ ဝါ ကာယဿ ဘေဒါတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒါ။ ပရံ မရဏာတိ စုတိတော ဥဒ္ဓံ။ အပါယန္တိအာဒိ သဗ္ဗံ နိရယဝေဝစနံ။ နိရယော ဟိ သဂ္ဂမောက္ခဟေတုဘူတာ ပုညသမ္မတာ အယာ အပေတတ္တာ၊ သုခါနံ ဝါ အာယဿ အဘာဝါ အပါယော။ ဒုက္ခဿ ဂတိ ပဋိသရဏန္တိ ဒုဂ္ဂတိ၊ ဒေါသဗဟုလတာယ ဝါ ဒုဋ္ဌေန ကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တာ ဂတိ ဒုဂ္ဂတိ။ ဝိဝသာ နိပတန္တိ တတ္ထ ဒုက္ကဋကာရိနောတိ ဝိနိပါတော။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အဿာဒသညိတော အယောတိ နိရယော။

အထ ဝါ အပါယဂ္ဂဟဏေန တိရစ္ဆာနယောနိံ ဒီပေတိ၊ တိရစ္ဆာနယောနိ ဟိ အပါယော၊ သုဂတိတော အပေတတ္တာ။ န ဒုဂ္ဂတိ၊ မဟေသက္ခာနံ နာဂရာဇာဒီနံ သမ္ဘဝတော။ ဒုဂ္ဂတိဂ္ဂဟဏေန ပေတ္တိဝိသယံ ဒီပေတိ၊ သော ဟိ အပါယော စေဝ ဒုဂ္ဂတိ စ သုဂတိတော အပေတတ္တာ၊ ဒုက္ခဿ စ ဂတိဘူတတ္တာ။ န တု ဝိနိပါတော အသုရသဒိသံ အဝိနိပတိတတ္တာ။ ပေတမဟိဒ္ဓိကာနဉှိ ¶ ဝိမာနာနိပိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဝိနိပါတဂ္ဂဟဏေန အသုရကာယံ ဒီပေတိ၊ သော ဟိ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန အပါယော စေဝ ဒုဂ္ဂတိ စ သုခသမုဿယေဟိ ဝိနိပါတတ္တာ ဝိနိပါတောတိ ဝုစ္စတိ။ နိရယဂ္ဂဟဏေန အဝီစိအာဒိအနေကပ္ပကာရံ နိရယမေဝ ဒီပေတိ။ ဥပပန္နာတိ ဥပဂတာ၊ တတ္ထ အဘိနိဗ္ဗတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန သုက္ကပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အယံ ပန ဝိသေသော – ဧတ္ထ သုဂတိဂ္ဂဟဏေန မနုဿဂတိမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ သဂ္ဂဂ္ဂဟဏေန ဒေဝဂတိံ ဧဝ။ တတ္ထ သုန္ဒရာ ဂတီတိ သုဂတိ။ ရူပါဒီဟိ ဝိသယေဟိ သုဋ္ဌု အဂ္ဂေါတိ သဂ္ဂေါ။ သော ¶ သဗ္ဗောပိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ အယံ ဝစနတ္ထော။ အမုကာယ ကပ္ပကောဋိယံ ဥပစိတံ တေနာယံ ဧတရဟိ၊ အနာဂတေ ဝါ သဂ္ဂူပဂေါ အပါယူပဂေါ စာတိ အဋ္ဌမနဝမဗလဉာဏကိစ္စံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဒဿိတံ။ တထာ ကပ္ပသတသဟဿေဝါတိအာဒီသုပိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဣမာနိ ဘဂဝတော ဒွေ ဉာဏာနီ’’တိ။

နိဟတော မာရော ဗောဓိမူလေတိ နိဟတော သမုစ္ဆိန္နော ကိလေသမာရော ဗောဓိရုက္ခမူလေ။ ဣဒံ ဘဂဝတော ဒသမံ ဗလန္တိ ဣဒံ ကိလေသမာရဿ ဟနနံ သမုစ္ဆိန္ဒနံ ဘဂဝတော ဒသမံ ဗလံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘သဗ္ဗာသဝပရိက္ခယံ ဉာဏ’’န္တိ။ ယသ္မာ ပန ယဒါ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဝါသနာ သဗ္ဗေ အာသဝါ ခေပိတာ၊ တဒါ ဘဂဝတာ သဗ္ဗညုတညာဏံ အဓိဂတံ နာမ၊ တသ္မာ ‘‘ယံ သဗ္ဗညုတာ ပတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အယံ တာဝေတ္ထ အာစရိယာနံ သမာနတ္ထကထာ။ ပရဝါဒီ ပနာဟ – ‘‘ဒသဗလဉာဏံ နာမ ပါဋိဧက္ကံ နတ္ထိ၊ ယသ္မာ ‘သဗ္ဗညုတာ ပတ္တာ ဝိဒိတာ သဗ္ဗဓမ္မာ’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သဗ္ဗညုတညာဏဿေဝါယံ ပဘေဒေါ’’တိ၊ တံ န တထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညမေဝ ဟိ ဒသဗလဉာဏံ၊ အညံ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ဒသဗလဉာဏဉှိ သကသကကိစ္စမေဝ ဇာနာတိ၊ သဗ္ဗညုတညာဏံ တမ္ပိ တတော အဝသေသမ္ပိ ဇာနာတိ။ ဒသဗလဉာဏေသု ဟိ ပဌမံ ကာရဏာကာရဏမေဝ ဇာနာတိ။ ဒုတိယံ ကမ္မပရိစ္ဆေဒမေဝ၊ တတိယံ ဓာတုနာနတ္တကာရဏမေဝ၊ စတုတ္ထံ အဇ္ဈာသယာဓိမုတ္တိမေဝ၊ ပဉ္စမံ ကမ္မဝိပါကန္တရမေဝ၊ ဆဋ္ဌံ ဈာနာဒီဟိ သဒ္ဓိံ တေသံ သံကိလေသာဒိမေဝ၊ သတ္တမံ ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခမုဒုဘာဝမေဝ၊ အဋ္ဌမံ ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထက္ခန္ဓသန္တတိမေဝ၊ နဝမံ သတ္တာနံ စုတူပပါတမေဝ၊ ဒသမံ သစ္စပရိစ္ဆေဒမေဝ။ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန ဧတေဟိ ဇာနိတဗ္ဗဉ္စ တတော ဥတ္တရိဉ္စ ပဇာနာတိ။ ဧတေသံ ပန ကိစ္စံ သဗ္ဗံ န ကရောတိ ¶ ။ တဉှိ ဈာနံ ဟုတွာ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဣဒ္ဓိ ဟုတွာ ဝိကုဗ္ဗိတုံ န သက္ကောတိ၊ မဂ္ဂေါ ဟုတွာ ကိလေသေ ခေပေတုံ န သက္ကောတိ။

အပိစ ပရဝါဒီ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော ‘‘ဒသဗလဉာဏံ နာမေတံ သဝိတက္ကသဝိစာရံ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ အဝိတက္ကအဝိစာရံ ကာမာဝစရံ ရူပါဝစရံ အရူပါဝစရံ လောကိယံ လောကုတ္တရ’’န္တိ။ ဇာနန္တော ‘‘ပဋိပါဋိယာ သတ္တ သဝိတက္ကသဝိစာရာနီ’’တိ ဝက္ခတိ၊ တတော ပရာနိ ဒွေ အဝိတက္ကအဝိစာရာနီတိ၊ အာသဝက္ခယဉာဏံ သိယာ သဝိတက္ကသဝိစာရံ၊ သိယာ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ၊ သိယာ အဝိတက္ကအဝိစာရန္တိ။ တထာ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ကာမာဝစရာနိ၊ တတော ¶ ဒွေ ရူပါဝစရာနိ၊ အဝသာနေ ဧကံ လောကုတ္တရန္တိ ဝက္ခတိ။ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန သဝိတက္ကသဝိစာရမေဝ ကာမာဝစရမေဝ လောကိယမေဝါတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။

ဝိစယဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ယုတ္တိဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ

၆၅။ ဧဝံ နာနာနယေဟိ ဝိစယဟာရသမ္ပာတံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဣဒါနိ ယုတ္တိဟာရသမ္ပာတာဒီနိ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ကတမော ယုတ္တိဟာရသမ္ပာတော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ‘‘တသ္မာ ရက္ခိတစိတ္တဿာ’’တိ ဂါထာယ ပဒတ္ထော ဝိတ္ထာရိတောယေဝ။ ရက္ခိတစိတ္တဿ သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရော ဘဝိဿတီတိ ယုဇ္ဇတီတိ မနစ္ဆဋ္ဌာနိ ဒွါရာနိ သတိကဝါဋေန ပိဒဟိတွာ ဝိဟရန္တဿ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာနံ အဝသရော ဧဝ နတ္ထီတိ နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒိကော သမ္မာသင်္ကပ္ပော ဧဝ တဿ ဂေါစရော ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဘဝိဿတီတိ အယမတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။ ယုတ္တိယာ ဃဋေတိ သံသန္ဒတိ သမေတီတိ အတ္ထော။ သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရော သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဘဝိဿတီတိ ဝုတ္တနယေန သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရော ပုဂ္ဂလော အဝိပရီတမေဝ ဝိတက္ကတော သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဘဝိဿတိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတံ ဝိပဿနာဉာဏံ ပုရက္ခတွာ ဝိဟရန္တော မဂ္ဂဉာဏေန ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈိဿတိ။ တထာ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော စ ဒုက္ခသဘာဝတ္တာ ဒုဂ္ဂတိသင်္ခါတာ သဗ္ဗာ ဘဝဂတိယော ဇဟိဿတိ၊ တတော ဧဝ သဗ္ဗံ ဝိနိပါတဘယံ သံသာရဘယဉ္စ သမတိက္ကမိဿတီတိ သဗ္ဗောပိ စာယမတ္ထော ယုတ္တော ဧဝါတိ။

ယုတ္တိဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပဒဋ္ဌာနဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ

၆၆။ သကသမ္ပတ္တိယာ ¶ ဝိယ သုသံဝိဟိတသင်္ကပ္ပော ဘဝတိ။ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ သုစရိတပါရိပူရိယာ အာသန္နကာရဏန္တိ အာဟ – ‘‘ရက္ခိတစိတ္တဿာတိ တိဏ္ဏံ သုစရိတာနံ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ တဿတ္ထော – ‘‘ရက္ခိတစိတ္တဿာ’’တိ ဣဒံ တိဏ္ဏံ သုစရိတာနံ ပဒဋ္ဌာနဝစနန္တိ။ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒိဗဟုလဿ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနီဝရဏပ္ပဟာနံ သုကရန္တိ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒယော သမထဿ အာသန္နကာရဏန္တိ အာဟ – ‘‘သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရောတိ သမထဿ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ ကမ္မဿကတာသမ္မာဒိဋ္ဌိယံ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနသမ္မာဒိဋ္ဌိယဉ္စ ဌိတော အတ္တာဓီနံ သံသာရဒုက္ခံ ပဿန္တော တဒတိက္ကမနုပါယံ ဝိပဿနံ အာရဘတီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိဝိပဿနာယ ဝိသေသကာရဏန္တိ အာဟ – ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိပုရေက္ခာရောတိ ဝိပဿနာယ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ ဥဿုက္ကာပေန္တော သမ္မတ္တနိယာမံ ¶ ဩက္ကမတီတိ တံ ပဌမမဂ္ဂါဓိဂမဿ ကာရဏန္တိ အာဟ – ‘‘ဉတွာန ဥဒယဗ္ဗယန္တိ ဒဿနဘူမိယာ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ အာလောကသညာမနသိကာရာဒီဟိ ထိနမိဒ္ဓဿ အဘိဘဝနံ ဝီရိယဿ အာသန္နကာရဏန္တိ အာဟ – ‘‘ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူ ဘိက္ခူတိ ဝီရိယဿ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ ယဒိပိ အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ ပဟာနဘာဝနာ သမာနကာလာ ဧကာဘိသမယဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ၊ တထာပိ ပဟာတဗ္ဗဿ ပဟာနာဘာဝေ ဘာဝနာပါရိပူရီ နတ္ထီတိ ပဟာနနိမိတ္တာ ဝိယ ကတွာ ဘာဝနာ ဝုတ္တာ ‘‘သဗ္ဗာ ဒုဂ္ဂတိယော ဇဟေတိ ဘာဝနာယ ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘သဗ္ဗာ ဒုဂ္ဂတိယော ဇဟေ’’တိ ဣဒံ ဘဂဝတော ဝစနံ ယောဂီနံ ဥဿာဟဇနနတ္ထံ အာနိသံသကိတ္တနံ ဟောတီတိ ဘာဝနာယ ဝိသေသကာရဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗာ…ပေ… ပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။

ပဒဋ္ဌာနဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ လက္ခဏဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ

၆၇။ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ သတိသံဝရော၊ သတိဗလေန စ နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒိဗဟုလော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘တသ္မာ ရက္ခိတစိတ္တဿ သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရောတိ ဣဒံ သတိန္ဒြိယ’’န္တိ။ တဿတ္ထော – ‘‘တသ္မာ ရက္ခိတစိတ္တဿ သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရော’’တိ ဧတ္ထ ရက္ခိတစိတ္တတာယ စ သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရတာ ကာရဏူပစာရေန ¶ ဣဒံ သတိန္ဒြိယံ၊ ဂဟိတာနိ ဘဝန္တိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဣန္ဒြိယလက္ခဏေန ဝိမုတ္တိပရိပါစနဘာဝေန ဝါ ဧကလက္ခဏတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဂဟိတော ဘဝတီတိ ဧတ္ထ မဂ္ဂလက္ခဏေန ဂဟဏံ သုဝိညေယျန္တိ တံ ဌပေတွာ ကာရဏတော ဂဟဏံ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိတော ဟိ သမ္မာသင်္ကပ္ပော ပဘဝတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတော ဧဝ ဂဟိတော ဘဝတိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါတိ ဝတွာ ဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနာနိပိ ဝုတ္တာနိ။

လက္ခဏဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ စတုဗျူဟဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ

၆၈။ ရက္ခီယတီတိ ရက္ခိတံ။ ဣဒံ ပဒဝသေန နိဗ္ဗစနံ။ ယသ္မာ ပန အတ္ထဝသေန နိဗ္ဗစနေ ဝုတ္တေ ပဒဝသေန နိဗ္ဗစနံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ရက္ခိတံ ပရိပါလီယတီတိ ဧသာ နိရုတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒျတ္ထော၊ ပကာရေ ဝါ။ တေန ဧဝမာဒိကာ ဧဝံပကာရာ ဝါ ဧသာ နိရုတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မာ စိန္တေတီတိ စိတ္တံ။ အတ္တနော သန္တာနံ စိနောတီတိ စိတ္တံ၊ ပစ္စယေဟိ ¶ စိတန္တိ စိတ္တံ၊ စိတ္တဝိစိတ္တဋ္ဌေန စိတ္တံ၊ စိတ္တကရဏဋ္ဌေန စိတ္တံ။ သမ္မာ သင်္ကပ္ပေတီတိ သမ္မာသင်္ကပ္ပောတိအာဒိနာ နိရုတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အယံ ဧတ္ထ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယောတိ ‘‘ရက္ခိတစိတ္တော အဿာ’’တိအာဒိနာ ဣန္ဒြိယသံဝရာဒယော ဒုဂ္ဂတိပဟာနဉ္စ ဝဒတော ဘဂဝတော ဧတ္ထ ဂါထာယံ အဓိပ္ပာယော။ ကောကာလိကော ဟီတိအာဒိ နိဒါနနိဒ္ဒေသော။ တတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ ကာရဏေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ ကောကာလိကော (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၁၊ အ။ နိ။ ၁၀။၈၉၊ သု။ နိ။ ကောကာလိကသုတ္တ) အရက္ခိတစိတ္တတာယ အဂ္ဂသာဝကေသု စိတ္တံ ပဒေါသေတွာ ပဒုမနိရယံ ဥပပန္နော၊ တသ္မာ ဒုဂ္ဂတိယော ဇဟိတုကာမော ရက္ခိတစိတ္တော အဿာတိ ဘဂဝါ သတိအာရက္ခေန စေတသာ သမန္နာဂတော သဗ္ဗာ ဒုဂ္ဂတိယော ဇဟတီတိ အတ္ထော။ သုတ္တမှိ ဝုတ္တံ ‘‘သတိယာ စိတ္တံ ရက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ ဒေသနာနုသန္ဓိဒဿနံ။

စတုဗျူဟဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ အာဝဋ္ဋဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ

၆၉။ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပဗဟုလော ¶ ကသိဏဝသေန မေတ္တာဒိဝသေန ဝါ လဒ္ဓါယ စိတ္တေကဂ္ဂတာသင်္ခါတာယ စိတ္တမဉ္ဇူသာယ စိတ္တံ ဌပေတွာ သမာဓိံယေဝ ဝါ ယထာလဒ္ဓံ သံကိလေသတော ရက္ခိတစိတ္တော နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘တသ္မာ ရက္ခိတစိတ္တဿ သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရောတိ အယံ သမထော’’တိ။ ပညာပဓာနာ ဝိပဿနာတိ အာဟ – ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိပုရေက္ခာရောတိ အယံ ဝိပဿနာ’’တိ။ အရိယမဂ္ဂေန ဒုက္ခသစ္စေ ပရိညာတေ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနံ မတ္ထကပ္ပတ္တံ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဉတွာန ဥဒယဗ္ဗယန္တိ ဒုက္ခပရိညာ’’တိ။ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ၊ သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ ဟိ မဂ္ဂဉာဏဿ ပဝတ္တိဒဿနာတိ။ ဣမာနိ စတ္တာရိ သစ္စာနီတိ စတုသစ္စဓမ္မဝသေန အာဝဋ္ဋနံ နိဋ္ဌပေတိ။ တတ္ထ ပုရိမေန သစ္စဒွယဋ္ဌပနေန ဝိသဘာဂဓမ္မဝသေန၊ ပစ္ဆိမေန သဘာဂဓမ္မဝသေန အာဝဋ္ဋနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အာဝဋ္ဋဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဝိဘတ္တိဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ

၇၀။ ကုသလပက္ခော ¶ ကုသလပက္ခေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗောတိ ရက္ခိတစိတ္တဿာတိ သတိသံဝရော၊ သော ဆဗ္ဗိဓော ဒွါရဝသေန စက္ခုဒွါရသံဝရော ယာဝ မနောဒွါရသံဝရောတိ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပော တိဝိဓော – နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပော၊ အဗျာပါဒသင်္ကပ္ပော၊ အဝိဟိံသာသင်္ကပ္ပောတိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ အဋ္ဌဝိဓာ ဒုက္ခေ ဉာဏံ…ပေ… ဣဒပ္ပစ္စယတာပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု ဉာဏန္တိ။ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ ပညာသဝိဓံ အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော…ပေ… ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ။ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘဝနံ စတုဗ္ဗိဓံ စတုမဂ္ဂဝသေန။ တတ္ထ သတိသံဝရော လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဒုဝိဓော။ တေသု လောကိယော ကာမာဝစရောဝ၊ လောကုတ္တရော ဒဿနဘာဝနာဘေဒတော ဒုဝိဓော။ ဧကမေကော စေတ္ထ စတုသတိပဋ္ဌာနဘေဒတော စတုဗ္ဗိဓော။ ဧသ နယော သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီသုပိ။

အယံ ပန ဝိသေသော – သမ္မာသင်္ကပ္ပော ပဌမဇ္ဈာနဝသေန ရူပါဝစရောတိပိ နီဟရိတဗ္ဗော။ ပဒဋ္ဌာနဝိဘာဂေါ ပဒဋ္ဌာနဟာရသမ္ပာတေ ဝုတ္တနယေန ဝတ္တဗ္ဗော ¶ ။ အကုသလပက္ခေ အသံဝရော စက္ခုအသံဝရော…ပေ… ကာယအသံဝရော၊ စောပနကာယအသံဝရော၊ ဝါစာအသံဝရော၊ မနောအသံဝရောတိ အဋ္ဌဝိဓော။ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပော ကာမဝိတက္ကာဒိဝသေန တိဝိဓော။ အညာဏံ ‘‘ဒုက္ခေ အညာဏ’’န္တိအာဒိနာ အဋ္ဌဝိဓာ ဝိဘတ္တံ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိပဋိပက္ခတော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဒွါသဋ္ဌိဝိဓေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ထိနမိဒ္ဓံ ဥပ္ပတ္တိဘူမိတော ပဉ္စဝိဓန္တိ ဧဝံ အကုသလပက္ခေ ဝိဘတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဝိဘတ္တိဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပရိဝတ္တနဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ

၇၁။ ပရိဝတ္တနဟာရေ အာဝဋ္ဋဟာရေ ဝုတ္တနယေန သမထဝိပဿနာနိဒ္ဓါရဏံ အကတွာ ‘‘သမထဝိပဿနာယ ဘာဝိတာယာ’’တိ အာဟ။ လောကိယာ စေတ္ထ သမထဝိပဿနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဋိပက္ခေနာတိ ‘‘အရက္ခိတေန စိတ္တေနာ’’တိ ဂါထာယ ပဋိပက္ခေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝါ ဝိဘတ္တိဟာရေ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ အကုသလပက္ခဿ ပဋိပက္ခေနာတိ အတ္ထော။

ပရိဝတ္တနဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဝေဝစနဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ

၇၂။ ‘‘မာနသံ ¶ ဟဒယံ ပဏ္ဍရံ ဝိညာဏံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ (ဓ။ သ။ ၆) စ စိတ္တဿ ဝေဝစနံ။ ‘‘တက္ကော ဝိတက္ကော သင်္ကပ္ပော အပ္ပနာ ဗျပ္ပနာ စေတသော အဘိနိရောပနာ’’တိ စ သမ္မာသင်္ကပ္ပဿ။ ‘‘ပညာ ပဇာနနာ ဝိစယော ပဝိစယော’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၆) သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ။ ‘‘ထိနံ ထိယနာ ထိယိတတ္တံ စိတ္တဿ အကလ္လတာ အကမ္မညတာ ဩနာဟော ပရိနာဟော အန္တောသင်္ကောစော’’တိ ထိနဿ။ ‘‘အကလ္လတာ အကမ္မညတာ ကာယာလသိယံ သုပျံ သုပျနာ သုပိတတ္တ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၃) မိဒ္ဓဿ။ ‘‘ဘိက္ခကော ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၅) ဘိက္ခုပဒဿ။ ‘‘ဒုဂ္ဂတိ အပါယော ဝိနိပါတော ဝဋ္ဋဒုက္ခံ သံသာရော’’တိအာဒိနာ ဒုဂ္ဂတိယာ ဝေဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝေဝစနဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ ပညတ္တိဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ

၇၃။ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ¶ ရက္ခန္တိယာ သတိယာ ရက္ခိယမာနံ စိတ္တံ တဿာ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ – ‘‘ရက္ခိတစိတ္တဿာတိ ပဒဋ္ဌာနပညတ္တိ သတိယာ’’တိ။ သေသံ ဣမသ္မိံ ပညတ္တိဟာရသမ္ပာတေ ဣတော ပရေသု ဩတရဏသောဓနဟာရသမ္ပာတေသုပိ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

ပညတ္တိဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၄။ အဓိဋ္ဌာနဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ

၇၆။ အဓိဋ္ဌာနဟာရသမ္ပာတေ သမ္မာဒိဋ္ဌိ နာမ ယံ ဒုက္ခေ ဉာဏန္တိအာဒိနာ စတုသစ္စဟေတုဟေတုသမုပ္ပန္နပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နသင်္ခါတဿ ဝိသယဿ ဝသေန ဝေမတ္တတံ ဒဿေတွာ ပုန ယံ တတ္ထ တတ္ထ ယထာဘူတံ ဉာဏဒဿနန္တိ ပါဠိပါဠိအတ္ထာနံ အဝသိဋ္ဌဝိသယဝသေနေဝ ဝေမတ္တတံ ဒီပေတိ။ တတ္ထ ယံ သစ္စာဂမနန္တိ ယံ သစ္စတော အဝိပရီတတော ဝိသယဿ အာဂမနံ၊ အဓိဂမောတိ အတ္ထော။ ‘‘ယံ ပစ္စာဂမန’’န္တိပိ ပါဌော၊ တဿ ယံ ပဋိပါဋိဝိသယဿ အာဂမနံ၊ တံတံဝိသယာဓိဂမောတိ အတ္ထော ¶ ။ သေသမေတ္ထ ပရိက္ခာရသမာရောပနဟာရသမ္ပာတေသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနမေဝ။

အဓိဋ္ဌာနဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မိဿကဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ

အပိ စေတ္ထ ဟာရသမ္ပာတနိဒ္ဒေသော ဣမိနာပိ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗော –

‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ၊ မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ၊

မနသာ စေ ပသန္နေန၊ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ၊

တတော နံ သုခမနွေတိ၊ ဆာယာဝ အနပါယိနီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂)၊

တတ္ထ ကတမော ဒေသနာဟာရသမ္ပာတော? မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာတိ မနောတိ ခန္ဓဝဝတ္ထာနေန ဝိညာဏက္ခန္ဓံ ဒေသေတိ။ အာယတနဝဝတ္ထာနေန မနာယတနံ ¶ ၊ ဓာတုဝဝတ္ထာနေန ဝိညာဏဓာတုံ၊ ဣန္ဒြိယဝဝတ္ထာနေန မနိန္ဒြိယံ။ ကတမေ ဓမ္မာ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ? ဆ ဓမ္မာ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ၊ ကုသလာနံ ကုသလမူလာနိ၊ အကုသလာနံ အကုသလမူလာနိ၊ သာဓိပတိကာနံ အဓိပတိ၊ သဗ္ဗစိတ္တုပ္ပာဒါနံ ဣန္ဒြိယာနိ။ အပိ စ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ မနော အဓိပ္ပေတော။ ယထာ ဗလဂ္ဂဿ ရာဇာ ပုဗ္ဗင်္ဂမော၊ ဧဝမေဝံ ဓမ္မာနံ မနော ပုဗ္ဗင်္ဂမော။ တတ္ထ တိဝိဓေန မနော ပုဗ္ဗင်္ဂမော နေက္ခမ္မဆန္ဒေန အဗျာပါဒဆန္ဒေန အဝိဟိံသာဆန္ဒေန။ တတ္ထ အလောဘဿ နေက္ခမ္မဆန္ဒေန မနောပုဗ္ဗင်္ဂမံ၊ အဒေါသဿ အဗျာပါဒဆန္ဒေန မနောပုဗ္ဗင်္ဂမံ၊ အမောဟဿ အဝိဟိံသာဆန္ဒေန မနောပုဗ္ဗင်္ဂမံ။

မနောသေဋ္ဌာတိ မနော တေသံ ဓမ္မာနံ သေဋ္ဌံ ဝိသိဋ္ဌံ ဥတ္တမံ ပဝရံ မူလံ ပမုခံ ပါမောက္ခံ၊ တေန ဝုစ္စတိ ‘‘မနောသေဋ္ဌာ’’တိ။ မနောမယာတိ မနေန ကတာ၊ မနေန နိမ္မိတာ၊ မနေန နိဗ္ဗတ္တာ၊ မနော တေသံ ပစ္စယော၊ တေန ဝုစ္စတိ ‘‘မနောမယာ’’တိ။ တေ ပန ဓမ္မာ ဆန္ဒသမုဒါနိတာ အနာဝိလသင်္ကပ္ပသမုဋ္ဌာနာ ဖဿသမောဓာနာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော သညာက္ခန္ဓော သင်္ခါရက္ခန္ဓော။ မနသာ စေ ပသန္နေနာတိ ယာ သဒ္ဓါ သဒ္ဒဟနာ ဩကပ္ပနာ အဘိပ္ပသာဒေါ။ ဣတိ ဣမိနာ ပသာဒေန ဥပေတော သမုပေတော ဥပဂတော သမုပဂတော သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော၊ တေန ဝုစ္စတိ ‘‘ပသန္နေနာ’’တိ ဣဒံ မနောကမ္မံ ¶ ။ ဘာသတိ ဝါတိ ဝစီကမ္မံ။ ကရောတိ ဝါတိ ကာယကမ္မံ။ ဣတိ ဒသကုသလကမ္မပထာ ဒဿိတာ။

တတောတိ ဒသဝိဓဿ ကုသလကမ္မဿ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ။ နန္တိ ယော သော ကတပုညော ကတကုသလော ကတဘီရုတ္တာဏော၊ တံ ပုဂ္ဂလံ။ သုခန္တိ ဒုဝိဓံ သုခံ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ။ အနွေတီတိ အနုဂစ္ဆတိ။

ဣဓဿု ပုရိသော အပ္ပဟီနာနုသယော သံယောဇနိယေသု ဓမ္မေသု အဿာဒံ အနုပဿတိ၊ သော သံယောဇနိယေသု ဓမ္မေသု အဿာဒံ အနုပဿန္တော ယထာဒိဋ္ဌံ ယထာသုတံ သမ္ပတ္တိဘဝံ ပတ္ထေတိ။ ဣစ္စဿ အဝိဇ္ဇာ စ ဘဝတဏှာ စ အနုဗဒ္ဓါ ဟောန္တိ၊ သော ယထာဒိဋ္ဌံ ယထာသုတံ သမ္ပတ္တိဘဝံ ပတ္ထေန္တော ပသာဒနီယဝတ္ထုသ္မိံ စိတ္တံ ပသာဒေတိ သဒ္ဒဟတိ ဩကပ္ပေတိ။ သော ပသန္နစိတ္တော တိဝိဓံ ပုညကိရိယဝတ္ထုံ အနုတိဋ္ဌတိ ဒါနမယံ သီလမယံ ဘာဝနာမယံ ကာယေန ဝါစာယ မနသာ။ သော တဿ ဝိပါကံ ပစ္စနုဘောတိ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဥပပဇ္ဇေ ဝါ အပရာပရေ ဝါ ပရိယာယေ။ ဣတိ ခေါ ပနဿ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ၊ သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏံ၊ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပံ၊ နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတနံ၊ သဠာယတနပစ္စယာ သုခဝေဒနီယော ဖဿော၊ ဖဿပစ္စယာ ¶ ဝေဒနာတိ ဧဝံ သန္တံ တံ သုခမနွေတိ။ တဿေဝံ ဝေဒနာယ အပရာပရံ ပရိဝတ္တမာနာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ တဏှာ။ တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနံ…ပေ… သမုဒယော ဟောတီတိ။

တတ္ထ ယံ မနော၊ ယေ စ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ၊ ယဉ္စ သုခံ၊ ဣမေ ဝုစ္စန္တိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ၊ တေ ဒုက္ခသစ္စံ။ တေသံ ပုရိမကာရဏဘူတာ အဝိဇ္ဇာ ဘဝတဏှာ စ သမုဒယသစ္စံ။ တေသံ ပရိညာယ ပဟာနာယ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ ဒုက္ခဿ ပရိညာယ သမုဒယဿ ပဟာနာယ။ ယေန ပရိဇာနာတိ၊ ယေန ပဇဟတိ၊ အယံ မဂ္ဂေါ။ ယတ္ထ စ မဂ္ဂေါ ပဝတ္တတိ၊ အယံ နိရောဓော။ ဣမာနိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဧဝံ အာယတနဓာတုဣန္ဒြိယမုခေနာပိ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ သမုဒယေန အဿာဒေါ၊ ဒုက္ခေန အာဒီနဝေါ၊ မဂ္ဂနိရောဓေဟိ နိဿရဏံ၊ သုခဿ အနွယော ဖလံ၊ မနသာ ပသန္နေန ကာယဝစီသမီဟာ ဥပါယော၊ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ ဓမ္မာနံ အတ္တနော သုခကာမေန ပသန္နေန မနသာ ဝစီကမ္မံ ကာယကမ္မဉ္စ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ အယံ ဘဂဝတော အာဏတ္တိ။ အယံ ဒေသနာဟာရသမ္ပာတော။

တတ္ထ ကတမော ဝိစယဟာရသမ္ပာတော? မနနတော အာရမ္မဏဝိဇာနနတော မနော။ မနနလက္ခဏေ သမ္ပယုတ္တေသု အာဓိပစ္စကရဏတော ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဤဟာဘာဝတော နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန ဓမ္မာ။ ဂါမေသု ဂါမဏိ ¶ ဝိယ ပဓာနဋ္ဌေန မနော သေဋ္ဌော ဧတေသန္တိ မနောသေဋ္ဌာ။ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘူတေန မနသာ နိဗ္ဗတ္တာတိ မနောမယာ။ အကာလုဿိယတော၊ အာရမ္မဏဿ ဩကပ္ပနတော စ ပသန္နေန ဝစီဝိညတ္တိဝိပ္ဖာရတော တထာ သာဒိယနတော စ ဘာသတိ။ စောပနကာယဝိပ္ဖာရတော တထာ သာဒိယနတော စ ကရောတိ။ တထာ ပသုတတ္တာ အနညတ္တာ စ ‘‘တတော’’တိ ဝုတ္တံ။ သုခနတော သာတဘာဝတော ဣဋ္ဌဘာဝတော စ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကတူပစိတတ္တာ အဝိပက္ကဝိပါကတ္တာ စ ‘‘အနွေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာရဏာယတ္တဝုတ္တိတော အသင်္ကန္တိတော စ ‘‘ဆာယာဝ အနပါယိနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ အနုပဒဝိစယတော ဝိစယဟာရသမ္ပာတော။

တတ္ထ ကတမော ယုတ္တိဟာရသမ္ပာတော? မနဿ ဓမ္မာနံ အာဓိပစ္စယောဂတော ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ ယုဇ္ဇတိ။ တတော ဧဝ တေသံ မနဿ အနုဝတ္တနတော ဓမ္မာနံ မနောသေဋ္ဌတာ ယုဇ္ဇတိ။ သဟဇာတာဒိပစ္စယဝသေန မနသာ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ဓမ္မာနံ မနောမယတာ ယုဇ္ဇတိ။ မနသာ ပသန္နေန သမုဋ္ဌာနာနံ ကာယဝစီကမ္မာနံ ကုသလဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ။ ယေန ကုသလကမ္မံ ဥပစိတံ၊ တံ ဆာယာ ဝိယ သုခံ အနွေတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ အယံ ယုတ္တိဟာရသမ္ပာတော။

တတ္ထ ¶ ကတမော ပဒဋ္ဌာနော ဟာရသမ္ပာတော? မနော မနောပဝိစာရာနံ ပဒဋ္ဌာနံ။ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ သဗ္ဗဿ ကုသလပက္ခဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဘာသတီ’’တိ သမ္မာဝါစာ၊ ‘‘ကရောတီ’’တိ သမ္မာကမ္မန္တော၊ တေ သမ္မာအာဇီဝဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ သမ္မာအာဇီဝေါ သမ္မာဝါယာမဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ သမ္မာဝါယာမော သမ္မာသတိယာ ပဒဋ္ဌာနံ။ သမ္မာသတိ သမ္မာသမာဓိဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ‘‘မနသာ ပသန္နေနာ’’တိ ဧတ္ထ ပသာဒေါ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ၊ တံ သီလဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ သီလံ သမာဓိဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ သမာဓိ ပညာယာတိ ယာဝ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အယံ ပဒဋ္ဌာနဟာရသမ္ပာတော။

တတ္ထ ကတမော လက္ခဏော ဟာရသမ္ပာတော? ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမတာဝစနေန ဓမ္မာနံ ဆန္ဒပုဗ္ဗင်္ဂမတာပိ ဝီရိယပုဗ္ဗင်္ဂမတာပိ ဝီမံသာပုဗ္ဗင်္ဂမတာပိ ဝုတ္တာ ဟောတိ အာဓိပတေယျလက္ခဏေန ဆန္ဒာဒီနံ မနသာ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ တထာ နေသံ သဒ္ဓါဒိပုဗ္ဗင်္ဂမတာပိ ဝုတ္တာ ဟောတိ ဣန္ဒြိယလက္ခဏေန သဒ္ဓါဒီနံ မနသာ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘မနသာ စေ ပသန္နေနာ’’တိ ယထာ မနဿ ပသာဒသမန္နာဂမော တံသမုဋ္ဌာနာနံ ကာယဝစီကမ္မာနံ အနဝဇ္ဇဘာဝလက္ခဏံ။ ဧဝံ စိတ္တဿ သတိအာဒိသမန္နာဂမောပိ နေသံ အနဝဇ္ဇဘာဝလက္ခဏံ ယောနိသောမနသိကာရသမုဋ္ဌာနဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘သုခမနွေတီ’’တိ သုခါနုဂမနဝစနေန သုခဿ ပစ္စယဘူတာနံ မနာပိယရူပါဒီနံ ¶ အနုဂမော ဝုတ္တော ဟောတိ တေသမ္ပိ ကမ္မပစ္စယတာယ ဧကလက္ခဏတ္တာတိ။ အယံ လက္ခဏဟာရသမ္ပာတော။

တတ္ထ ကတမော စတုဗျူဟော ဟာရသမ္ပာတော? ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ’’တိအာဒီသု ‘‘မနော’’တိအာဒီနံ ပဒါနံ နိဗ္ဗစနံ နိရုတ္တံ၊ တံ ပဒတ္ထနိဒ္ဒေသဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဒတ္ထော စ ဝုတ္တနယေန သုဝိညေယျောဝ။ ယေ သုခေန အတ္ထိကာ၊ တေဟိ ပသန္နေန မနသာ ကာယဝစီမနောကမ္မာနိ ပဝတ္တေတဗ္ဗာနီတိ အယမေတ္ထ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယော။ ပုညကိရိယာယ အညေသမ္ပိ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဟုတွာ တတ္ထ တေသံ သမ္မာ ဥပနေတာရော ဣမိဿာ ဒေသနာယ နိဒါနံ။ ‘‘ဆဒွါရာဓိပတီ ရာဇာ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၁ ဧရကပတ္တနာဂရာဇဝတ္ထု)၊ စိတ္တာနုပရိဝတ္တိနော ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၆၂၊ ၁၂၀၅-၁၂၀၆)၊ စိတ္တဿ ဧကဓမ္မဿ၊ သဗ္ဗေဝ ဝသမနွဂူ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၆၂) ဧဝမာဒိသမာနယနေန ဣမိဿာ ဒေသနာယ သံသန္ဒနာ ဒေသနာနုသန္ဓိ။ ပဒါနုသန္ဓိယော ပန သုဝိညေယျာဝါတိ။ အယံ စတုဗျူဟော ဟာရသမ္ပာတော။

တတ္ထ ¶ ကတမော အာဝဋ္ဋော ဟာရသမ္ပာတော? ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ တတ္ထ ယာနိ တီဏိ ကုသလမူလာနိ၊ တာနိ အဋ္ဌန္နံ သမ္မတ္တာနံ ဟေတု။ ယေ သမ္မတ္တာ၊ အယံ အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ။ ယံ မနောသဟဇနာမရူပံ၊ ဣဒံ ဒုက္ခံ။ အသမုစ္ဆိန္နာ ပုရိမနိပ္ဖန္နာ အဝိဇ္ဇာ ဘဝတဏှာ၊ အယံ သမုဒယော။ ယတ္ထ တေသံ ပဟာနံ၊ အယံ နိရောဓောတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ။ အယံ အာဝဋ္ဋော ဟာရသမ္ပာတော။

တတ္ထ ကတမော ဝိဘတ္တိဟာရသမ္ပာတော? ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ၊ မနသာ စေ ပသန္နေန၊ တတော နံ သုခမနွေတီ’’တိ နယိဒံ ယထာရုတဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယော ဟိ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ပါဏာတိပါတိမှိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကေ မိစ္ဆာပဋိပန္နေ သကံ စိတ္တံ ပသာဒေတိ၊ ပသန္နေန စ စိတ္တေန အဘူတဂုဏာဘိတ္ထဝနဝသေန ဘာသတိ ဝါ နိပစ္စကာရံ ဝါဿ ယံ ကရောတိ၊ န တတော နံ သုခမနွေတိ။ ဒုက္ခမေဝ ပန တံ တတော စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒမနွေတိ။ ဣတိ ဟိ ဣဒံ ဝိဘဇ္ဇဗျာကရဏီယံ။ ယံ မနသာ စေ ပသန္နေန ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ၊ တဉ္စေ ဝစီကမ္မံ ကာယကမ္မဉ္စ သုခဝေဒနီယန္တိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? သမ္မတ္တဂတေဟိ သုခဝေဒနီယံ မိစ္ဆာဂတေဟိ ဒုက္ခဝေဒနီယန္တိ။ ကထံ ပနာယံ ပသာဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော? နာယံ ပသာဒေါ၊ ပသာဒပတိရူပကော ပန မိစ္ဆာဓိမောက္ခောတိ ဝဒါမိ။ အယံ ဝိဘတ္တိဟာရသမ္ပာတော။

တတ္ထ ¶ ကတမော ပရိဝတ္တနော ဟာရသမ္ပာတော? မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာတိအာဒိ။ ယံ မနသာ ပဒုဋ္ဌေန ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ ဒုက္ခဿာနုဂါမီ။ ဣဒဉှိ သုတ္တံ ဧတဿ ဥဇုပဋိပက္ခော။ အယံ ပရိဝတ္တနော ဟာရသမ္ပာတော။

တတ္ထ ကတမော ဝေဝစနော ဟာရသမ္ပာတော? ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ’’တိ မနော စိတ္တံ မနာယတနံ မနိန္ဒြိယံ မနောဝိညာဏံ မနောဝိညာဏဓာတူတိ ပရိယာယဝစနံ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ပုရေစာရိနော ပုရေဂါမိနောတိ ပရိယာယဝစနံ။ ဓမ္မာ အတ္တာ သဘာဝါတိ ပရိယာယဝစနံ။ သေဋ္ဌံ ပဓာနံ ပဝရန္တိ ပရိယာယဝစနံ။ မနောမယာ မနောနိဗ္ဗတ္တာ မနောသမ္ဘူတာတိ ပရိယာယဝစနံ။ ပသန္နေန သဒ္ဒဟန္တေန ဩကပ္ပေန္တေနာတိ ပရိယာယဝစနံ။ သုခံ သာတံ ဝေဒယိတန္တိ ပရိယာယဝစနံ။ အနွေတိ အနုဂစ္ဆတိ အနုဗန္ဓတီတိ ပရိယာယဝစနံ။ အယံ ဝေဝစနော ဟာရသမ္ပာတော။

တတ္ထ ¶ ကတမော ပညတ္တိဟာရသမ္ပာတော? မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ အယံ မနသော ကိစ္စပညတ္တိ။ ဓမ္မာတိ သဘာဝပညတ္တိ၊ ကုသလကမ္မပထပညတ္တိ။ မနောသေဋ္ဌာတိ ပဓာနပညတ္တိ။ မနောမယာတိ သဟဇာတပညတ္တိ။ ပသန္နေနာတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယေန သမန္နာဂတပညတ္တိ၊ အဿဒ္ဓိယဿ ပဋိက္ခေပပညတ္တိ။ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါတိ သမ္မာဝါစာသမ္မာကမ္မန္တာနံ နိက္ခေပပညတ္တိ။ တတော နံ သုခမနွေတီတိ ကမ္မဿ ဖလာနုဗန္ဓပညတ္တိ၊ ကမ္မဿ အဝိနာသပညတ္တီတိ။ အယံ ပညတ္တိဟာရသမ္ပာတော။

တတ္ထ ကတမော ဩတရဏော ဟာရသမ္ပာတော? မနောတိ ဝိညာဏက္ခန္ဓော။ ဓမ္မာတိ ဝေဒနာသညာသင်္ခါရက္ခန္ဓာ။ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါတိ ကာယဝစီဝိညတ္တိယော။ တာသံ နိဿယာ စတ္တာရော မဟာဘူတာတိ ရူပက္ခန္ဓောတိ အယံ ခန္ဓေဟိ ဩတရဏော။ မနောတိ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏန္တိ မနောဂ္ဂဟဏေန အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ ဂဟိတာတိ။ သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏံ…ပေ… သမုဒယော ဟောတီတိ အယံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေန ဩတရဏောတိ။ အယံ ဩတရဏော ဟာရသမ္ပာတော။

တတ္ထ ကတမော သောဓနော ဟာရသမ္ပာတော? မနောတိ အာရမ္ဘော နေဝ ပဒသုဒ္ဓိ၊ န အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ။ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ ပဒသုဒ္ဓိ၊ န အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ။ တထာ ဓမ္မာတိ ယာဝ သုခန္တိ ပဒသုဒ္ဓိ၊ န အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ။ သုခမနွေတီတိ ပန ပဒသုဒ္ဓိ စေဝ အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ စာတိ။ အယံ သောဓနော ဟာရသမ္ပာတော။

တတ္ထ ¶ ကတမော အဓိဋ္ဌာနော ဟာရသမ္ပာတော? မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ၊ မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာတိ ဧကတ္တတာ။ မနသာ စေ ပသန္နေနာတိ ဝေမတ္တတာ၊ တထာ မနသာ စေ ပသန္နေနာတိ ဧကတ္တတာ။ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါတိ ဝေမတ္တတာ၊ တထာ မနသာ စေ ပသန္နေနာတိ ဧကတ္တတာ။ သော ပသာဒေါ ဒုဝိဓော အဇ္ဈတ္တဉ္စ ဗျာပါဒဝိက္ခမ္ဘနတော၊ ဗဟိဒ္ဓါ စ ဩကပ္ပနတော။ တထာ သမ္ပတ္တိဘဝဟေတုဘူတောပိ ဝဍ္ဎိဟေတုဘူတောဝါတိ အယံ ဝေမတ္တတာ။ တယိဒံ သုတ္တံ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ ဟေတုနာ စ ယော ပသန္နမာနသော၊ ဝိပါကေန စ ယော သုခဝေဒနီယောတိ။ အယံ အဓိဋ္ဌာနော ဟာရသမ္ပာတော။

တတ္ထ ကတမော ပရိက္ခာရော ဟာရသမ္ပာတော? မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ ဧတ္ထ မနောတိ ကုသလဝိညာဏံ။ တဿ စ ဉာဏသမ္ပယုတ္တဿ အလောဘော အဒေါသော အမောဟောတိ တယော သမ္ပယုတ္တာ ဟေတူ၊ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တဿ အလောဘော ¶ အဒေါသောတိ ဒွေ သမ္ပယုတ္တာ ဟေတူ။ သဗ္ဗေသံ အဝိသေသေန ယောနိသောမနသိကာရော ဟေတု၊ စတ္တာရိ သမ္ပတ္တိစက္ကာနိ ပစ္စယော။ တထာ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ၊ တဿ စ ဒါနာဒိဝသေန ပဝတ္တမာနဿ ဒေယျဓမ္မာဒယော ပစ္စယော။ ဓမ္မာတိ စေတ္ထ ဝေဒနာဒီနံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏာဒယော။ တထာ တယော ဝိညာဏဿ၊ ဝေဒနာဒယော ပသာဒဿ၊ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုကုသလာဘိသင်္ခါရော ဝိပါကသုခဿ ပစ္စယောတိ။ အယံ ပရိက္ခာရော ဟာရသမ္ပာတော။

တတ္ထ ကတမော သမာရောပနော ဟာရသမ္ပာတော? မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာတိ မနောတိ ပုညစိတ္တံ၊ တံ တိဝိဓံ – ဒါနမယံ၊ သီလမယံ၊ ဘာဝနာမယန္တိ။ တတ္ထ ဒါနမယဿ အလောဘော ပဒဋ္ဌာနံ၊ သီလမယဿ အဒေါသော ပဒဋ္ဌာနံ၊ ဘာဝနာမယဿ အမောဟော ပဒဋ္ဌာနံ။ သဗ္ဗေသံ အဘိပ္ပသာဒေါ ပဒဋ္ဌာနံ၊ ‘‘သဒ္ဓါဇာတော ဥပသင်္ကမတိ၊ ဥပသင်္ကမန္တော ပယိရုပါသတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၃) သုတ္တံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ကုသလစိတ္တံ သုခဿ ဣဋ္ဌဝိပါကဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ယောနိသောမနသိကာရော ကုသလစိတ္တဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ယောနိသော ဟိ မနသိ ကရောန္တော ကုသလစိတ္တံ အဓိဋ္ဌာတိ ကုသလစိတ္တံ ဘာဝေတိ၊ သော အနုပ္ပန္နာနံ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပာဒါယ ဆန္ဒံ ဇနေတိ၊ ဥပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ…ပေ… ပဒဟတိ။ တဿေဝံ စတူသု သမ္မပ္ပဓာနေသု ဘာဝိယမာနေသု စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ ယာဝ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတီတိ အယံ ဘာဝနာယ သမာရောပနာ။ သတိ စ ဘာဝနာယ ပဟာနဉ္စ သိဒ္ဓမေဝါတိ။ အယံ သမာရောပနော ဟာရသမ္ပာတော။

တထာ –

‘‘ဒဒတော ¶ ပုညံ ပဝဍ္ဎတိ၊ သံယမတော ဝေရံ န စီယတိ၊

ကုသလော စ ဇဟာတိ ပါပကံ၊ ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ နိဗ္ဗုတော’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၉၇၊ ဥဒါ။ ၇၅၊ ပေဋကော။ ၁၆)၊

တတ္ထ ဒဒတော ပုညံ ပဝဍ္ဎတီတိ ဒါနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဝုတ္တံ။ သံယမတော ဝေရံ န စီယတီတိ သီလမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဝုတ္တံ။ ကုသလော စ ဇဟာတိ ပါပကန္တိ လောဘဿ စ ဒေါသဿ စ မောဟဿ စ ပဟာနမာဟ။ တေန ဘာဝနာမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဝုတ္တံ။ ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ နိဗ္ဗုတောတိ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနမာဟ။

ဒဒတော ¶ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီတိ အလောဘော ကုသလမူလံ။ သံယမတော ဝေရံ န စီယတီတိ အဒေါသော ကုသလမူလံ။ ကုသလော စ ဇဟာတိ ပါပကန္တိ အမောဟော ကုသလမူလံ။ ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ နိဗ္ဗုတောတိ တေသံ နိဿရဏံ ဝုတ္တံ။

ဒဒတော ပုညံ ပဝဍ္ဎတီတိ သီလက္ခန္ဓဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ သံယမတော ဝေရံ န စီယတီတိ သမာဓိက္ခန္ဓဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ကုသလော စ ဇဟာတိ ပါပကန္တိ ပညာက္ခန္ဓဿ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဒါနေန ဩဠာရိကာနံ ကိလေသာနံ ပဟာနံ၊ သီလေန မဇ္ဈိမာနံ၊ ပညာယ သုခုမာနံ။ ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ နိဗ္ဗုတောတိ ကတာဝီဘူမိံ ဒဿေတိ။

ဒဒတော ပုညံ…ပေ… ဇဟာတိ ပါပကန္တိ သေက္ခဘူမိ ဒဿိတာ။ ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ နိဗ္ဗုတောတိ အဂ္ဂဖလံ ဝုတ္တံ။

တထာ ဒဒတော ပုညံ…ပေ… န စီယတီတိ လောကိယကုသလမူလံ ဝုတ္တံ။ ကုသလော စ ဇဟာတိ ပါပကန္တိ လောကုတ္တရကုသလမူလံ ဝုတ္တံ။ ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ နိဗ္ဗုတောတိ လောကုတ္တရဿ ကုသလမူလဿ ဖလံ ဝုတ္တံ။

ဒဒတော…ပေ… န စီယတီတိ ပုထုဇ္ဇနဘူမိ ဒဿိတာ။ ကုသလော စ ဇဟာတိ ပါပကန္တိ သေက္ခဘူမိ ဒဿိတာ။ ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ နိဗ္ဗုတောတိ အသေက္ခဘူမိ ဒဿိတာ။

ဒဒတော ¶ …ပေ… န စီယတီတိ သဂ္ဂဂါမိနီ ပဋိပဒါ ဝုတ္တာ။ ကုသလော စ ဇဟာတိ ပါပကန္တိ သေက္ခဝိမုတ္တိ။ ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ နိဗ္ဗုတောတိ အသေက္ခဝိမုတ္တိ ဝုတ္တာ။

ဒဒတော…ပေ… န စီယတီတိ ဒါနကထံ သီလကထံ သဂ္ဂကထံ လောကိယာနံ ဓမ္မာနံ ဒေသနမာဟ။ ကုသလော စ ဇဟာတိ ပါပကန္တိ လောကေ အာဒီနဝါနုပဿနာယ သဒ္ဓိံ သာမုက္ကံသိကံ ဓမ္မဒေသနမာဟ။ ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ နိဗ္ဗုတောတိ တဿာ ဒေသနာယ ဖလမာဟ။

ဒဒတော ပုညံ ပဝဍ္ဎတီတိ ဓမ္မဒါနံ အာမိသဒါနဉ္စ ဝဒတိ။ သံယမတော ဝေရံ န စီယတီတိ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိယာ သတ္တာနံ အဘယဒါနံ ဝဒတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗာနိပိ သိက္ခာပဒါနိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာနိ။ တေန စ သီလသံယမေန သီလေ ပတိဋ္ဌိတော စိတ္တံ သံယမေတိ၊ တဿ သမထော ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ သော သမထေ ဌိတော ဝိပဿနာကောသလ္လယောဂတော ကုသလော စ ဇဟာတိ ¶ ပါပကံ ရာဂံ ဇဟာတိ၊ ဒေါသံ ဇဟာတိ၊ မောဟံ ဇဟာတိ၊ အရိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗေပိ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေ ဇဟာတိ။ ဧဝံ ပဋိပန္နော စ ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ နိဗ္ဗုတောတိ ရာဂါဒီနံ ပရိက္ခယာ ဒွေပိ ဝိမုတ္တိယော အဓိဂစ္ဆတီတိ အယံ သုတ္တနိဒ္ဒေသော။

တတ္ထ ကတမော ဒေသနာဟာရသမ္ပာတော? ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ကိံ ဒေသိတံ? ဒွေ သုဂတိယော ဒေဝါ စ မနုဿာ စ၊ ဒိဗ္ဗာ စ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ၊ မာနုသကာ စ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ၊ ဒိဗ္ဗာ စ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ၊ မာနုသကာ စ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ။ တဿ ကာရဏဘာဝေန ပုရိမပုရိမနိပ္ဖန္နာ တဏှာ သမုဒယော အရိယသစ္စံ။ တယိဒံ ဝုစ္စတိ အဿာဒေါ စ အာဒီနဝေါ စ။ သဗ္ဗဿ ပုရိမေဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ နိဒ္ဒေသော ‘‘ဒဒတော…ပေ… န စီယတီ’’တိ။ ကုသလော စ ဇဟာတိ ပါပကန္တိ မဂ္ဂေါ ဝုတ္တော။ ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ နိဗ္ဗုတောတိ ဒွေ နိဗ္ဗာနဓာတုယော သဥပါဒိသေသာ စ အနုပါဒိသေသာ စ။ ဣဒံ နိဿရဏံ။ ဖလာဒီနိ ပန ယထာရဟံ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။ အယံ ဒေသနာဟာရသမ္ပာတော။

ဝိစယောတိ ‘‘ဒဒတော ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ ဣမိနာ ပဌမေန ပဒေန တိဝိဓမ္ပိ ဒါနမယံ သီလမယံ ဘာဝနာမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဝုတ္တံ။ ဒသဝိဓဿပိ ဒေယျဓမ္မဿ ပရိစ္စာဂေါ ဝုတ္တော။ တထာ ဆဗ္ဗိဓဿပိ ရူပါဒိအာရမ္မဏဿ။ ‘‘သံယမတော ဝေရံ န စီယတီ’’တိ ဒုတိယေန ပဒေန အဝေရာ အသပတ္တာ အဗျာပါဒါ စ ပဋိပဒါ ဝုတ္တာ။ ‘‘ကုသလော စ ဇဟာတိ ပါပက’’န္တိ တတိယေန ပဒေန ဉာဏုပ္ပာဒေါ အညာဏနိရောဓော သဗ္ဗောပိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ သဗ္ဗေပိ ဗောဓိပက္ခိယာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ ¶ ။ ‘‘ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ နိဗ္ဗုတော’’တိ ရာဂက္ခယေန ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တိ၊ မောဟက္ခယေန အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ ပညာဝိမုတ္တိ ဝုတ္တာတိ။ အယံ ဝိစယော ဟာရသမ္ပာတော။

ယုတ္တီတိ ဒါနေ ဌိတော ဥဘယံ ပရိပူရေတိ မစ္ဆရိယပ္ပဟာနဉ္စ ပုညာဘိသန္ဒဉ္စာတိ အတ္ထေသာ ယုတ္တိ။ သီလသံယမေ ဌိတော ဥဘယံ ပရိပူရေတိ ဥပစာရသမာဓိံ အပ္ပနာသမာဓိဉ္စာတိ အတ္ထေသာ ယုတ္တိ။ ပါပကေ ဓမ္မေ ပဇဟန္တော ဒုက္ခံ ပရိဇာနာတိ၊ နိရောဓံ သစ္ဆိကရောတိ၊ မဂ္ဂံ ဘာဝေတီတိ အတ္ထေသာ ယုတ္တိ။ ရာဂဒေါသမောဟေသု သဗ္ဗသော ပရိက္ခီဏေသု အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတီတိ အတ္ထေသာ ယုတ္တီတိ။ အယံ ယုတ္တိဟာရသမ္ပာတော။

ပဒဋ္ဌာနန္တိ ¶ ဒဒတော ပုညံ ပဝဍ္ဎတီတိ စာဂါဓိဋ္ဌာနဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ သံယမတော ဝေရံ န စီယတီတိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ကုသလော စ ဇဟာတိ ပါပကန္တိ ပညာဓိဋ္ဌာနဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ နိဗ္ဗုတောတိ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနဿ ပဒဋ္ဌာနန္တိ။ အယံ ပဒဋ္ဌာနော ဟာရသမ္ပာတော။

လက္ခဏောတိ ‘‘ဒဒတော’’တိ ဧတေန ပေယျဝဇ္ဇံ အတ္ထစရိယံ သမာနတ္တတာ စ ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ သင်္ဂဟဝတ္ထုဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘သံယမတော’’တိ ဧတေန ခန္တိမေတ္တာအဝိဟိံသာအနုဒ္ဒယာဒယော ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ဝေရာနုပ္ပာဒနလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘ဝေရံ န စီယတီ’’တိ ဧတေန ဟိရီဩတ္တပ္ပအပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌိတာဒယော ဒဿိတာ ဝေရာဝဍ္ဎနေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ တထာ အဟိရီကာနောတ္တပ္ပာဒယော အစေတဗ္ဗဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘ကုသလော’’တိ ဧတေန ကောသလ္လဒီပနေန သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒယော ဒဿိတာ မဂ္ဂင်္ဂါဒိဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘ဇဟာတိ ပါပက’’န္တိ ဧတေန ပရိညာဘိသမယာဒယောပိ ဒဿိတာ အဘိသမယလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ’’တိ ဧတေန အဝသိဋ္ဌကိလေသာဒီနမ္ပိ ခယာ ဒဿိတာ ခေပေတဗ္ဗဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာတိ အယံ လက္ခဏော။

စတုဗျူဟောတိ ဒဒတောတိ ဂါထာယံ ဘဂဝတော ကော အဓိပ္ပာယော? ယေ မဟာဘောဂတံ ပတ္ထယိဿန္တိ၊ တေ ဒါနံ ဒဿန္တိ ဒါလိဒ္ဒိယပ္ပဟာနာယ။ ယေ အဝေရတံ ဣစ္ဆန္တိ၊ တေ ပဉ္စ ဝေရာနိ ပဇဟိဿန္တိ။ ယေ ကုသလဓမ္မေဟိ ဆန္ဒကာမာ၊ တေ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဘာဝေဿန္တိ။ ယေ နိဗ္ဗာယိတုကာမာ၊ တေ ရာဂဒေါသမောဟံ ပဇဟိဿန္တီတိ အယမေတ္ထ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ နိဗ္ဗစနနိဒါနသန္ဓယော ဝတ္တဗ္ဗာတိ။ အယံ စတုဗျူဟော။

အာဝဋ္ဋောတိ ¶ ယဉ္စ အဒဒတော မစ္ဆရိယံ၊ ယဉ္စ အသံယမတော ဝေရံ၊ ယဉ္စ အကုသလဿ ပါပဿ အပ္ပဟာနံ၊ အယံ ပဋိပက္ခနိဒ္ဒေသေန သမုဒယော။ တဿ အလောဘေန စ အဒေါသေန စ အမောဟေန စ ဒါနာဒီဟိ ပဟာနံ၊ ဣမာနိ တီဏိ ကုသလမူလာနိ။ တေသံ ပစ္စယော အဋ္ဌ သမ္မတ္တာနိ၊ အယံ မဂ္ဂေါ။ ယော ရာဂဒေါသမောဟာနံ ခယော၊ အယံ နိရောဓောတိ။ အယံ အာဝဋ္ဋော။

ဝိဘတ္တီတိ ဒဒတော ပုညံ ပဝဍ္ဎတီတိ ဧကံသေန ယော ဘယဟေတု ဒေတိ၊ ရာဂဟေတု ဒေတိ၊ အာမိသကိဉ္စိက္ခဟေတု ဒေတိ၊ န တဿ ပုညံ ဝဍ္ဎတိ။ ယဉ္စ ဒဏ္ဍဒါနံ သတ္ထဒါနံ ပရဝိဟေဌနတ္ထံ အပုညံ အဿ ပဝဍ္ဎတိ။ ယံ ပန ကုသလေန စိတ္တေန အနုကမ္ပန္တော ဝါ အပစာယမာနော ဝါ အန္နံ ဒေတိ၊ ပါနံ ဝတ္ထံ ယာနံ ¶ မာလာဂန္ဓဝိလေပနံ သေယျာဝသထံ ပဒီပေယျံ ဒေတိ၊ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဝါ အဘယဒါနံ ဒေတိ၊ မေတ္တစိတ္တော ဟိတဇ္ဈာသယော နိဿရဏသညီ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ သံယမတော ဝေရံ န စီယတီတိ ဧကံသေန အဘယူပရတဿ စီယတိ၊ ကိံကာရဏံ? ယံ အသမတ္ထော၊ ဘယူပရတော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဿ ဘာယတိ ‘‘မာ မံ ရာဇာနော ဂဟေတွာ ဟတ္ထံ ဝါ ဆိန္ဒေယျုံ…ပေ… ဇီဝန္တမ္ပိ သူလေ ဥတ္တာသေယျု’’န္တိ၊ တေန သံယမေန အဝေရံ စီယတိ။ ယော ပန ဧဝံ သမာနော ဝေရံ န စီယတိ။ ယော ပန ဧဝံ သမာဒိယတိ၊ ပါဏာတိပါတဿ ပါပကော ဝိပါကော ဒိဋ္ဌေ စေဝ ဓမ္မေ အဘိသမ္ပရာယေ စ၊ ဧဝံ သဗ္ဗဿ အကုသလဿ၊ သော တတော အာရမတိ၊ ဣမိနာ သံယမေန ဝေရံ န စီယတိ။ သံယမော နာမ သီလံ။ တံ စတုဗ္ဗိဓံ စေတနာ သီလံ၊ စေတသိကံ သီလံ၊ သံဝရော သီလံ၊ အဝီတိက္ကမော သီလန္တိ။ ကုသလော စ ဇဟာတိ ပါပကန္တိ ပါပပဟာယကာ သတ္တတ္တိံသ ဗောဓိပက္ခိယာ ဓမ္မာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ။ အယံ ဝိဘတ္တိ။

ပရိဝတ္တနောတိ ဒဒတော ပုညံ ပဝဍ္ဎတိ၊ အဒဒတောပိ ပုညံ ပဝဍ္ဎတိ၊ န ဒါနမယိကံ။ သံယမတော ဝေရံ န စီယတိ အသံယမတောပိ ဝေရံ န စီယတိ၊ ယံ ဒါနေန ပဋိသင်္ခါနဗလေန ဘာဝနာဗလေန။ ကုသလော စ ဇဟာတိ ပါပကံ၊ အကုသလော ပန န ဇဟာတိ။ ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ နိဗ္ဗုတော၊ တေသံ အပရိက္ခယာ နတ္ထိ နိဗ္ဗုတီတိ။ အယံ ပရိဝတ္တနော။

ဝေဝစနောတိ ဒဒတော ပုညံ ပဝဍ္ဎတိ။ ပရိစ္စာဂတော ကုသလံ ဥပစီယတိ။ အနုမောဒတောပိ ပုညံ ပဝဍ္ဎတိ စိတ္တပ္ပသာဒတောပိ ဝေယျာဝစ္စကိရိယာယပိ။ သံယမတောတိ သီလသံဝရတော သောရစ္စတော။ ဝေရံ န စီယတီတိ ပါပံ န ဝဍ္ဎတိ၊ အကုသလံ န ဝဍ္ဎတိ။ ကုသလောတိ ပဏ္ဍိတော နိပုဏော မေဓာဝီ ပရိက္ခကော။ ဇဟာတီတိ သမုစ္ဆိန္ဒတိ သမုဂ္ဃာဋေတိ။ အယံ ဝေဝစနော။

ပညတ္တီတိ ¶ ဒဒတော ပုညံ ပဝဍ္ဎတီတိ လောဘဿ ပဋိနိဿဂ္ဂပညတ္တိ၊ အလောဘဿ နိက္ခေပပညတ္တိ။ သံယမတော ဝေရံ န စီယတီတိ ဒေါသဿ ဝိက္ခမ္ဘနပညတ္တိ၊ အဒေါသဿ နိက္ခေပပညတ္တိ။ ကုသလော စ ဇဟာတိ ပါပကန္တိ မောဟဿ သမုဂ္ဃာတပညတ္တိ၊ အမောဟဿ ဘာဝနာပညတ္တိ။ ရာဂဒေါသမောဟဿ ပဟာနပညတ္တိ၊ အလောဘာဒေါသာမောဟဿ ဘာဝနာပညတ္တိ။ ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ နိဗ္ဗုတောတိ ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပညတ္တိ၊ နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယပညတ္တီတိ။ အယံ ပညတ္တိ။

ဩတရဏောတိ ¶ ဒဒတော ပုညံ ပဝဍ္ဎတီတိ ဒါနံ နာမ သဒ္ဓါဒီဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ ဟောတီတိ အယံ ဣန္ဒြိယေဟိ ဩတရဏော။ သံယမတော ဝေရံ န စီယတီတိ သံယမော နာမ သီလက္ခန္ဓောတိ အယံ ခန္ဓေဟိ ဩတရဏော။ ကုသလော စ ဇဟာတိ ပါပကန္တိ ပါပပ္ပဟာနံ နာမ တီဟိ ဝိမောက္ခေဟိ ဟောတိ။ တေသံ ဥပါယဘူတာနိ တီဏိ ဝိမောက္ခမုခါနီတိ အယံ ဝိမောက္ခမုခေဟိ ဩတရဏော။ ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ နိဗ္ဗုတောတိ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓော။ သော စ ဓမ္မဓာတု ဓမ္မာယတနဉ္စာတိ အယံ ဓာတူဟိ စ အာယတနေဟိ စ ဩတရဏောတိ။ အယံ ဩတရဏော။

သောဓနောတိ ဒဒတောတိအာဒိကာ ပဒသုဒ္ဓိ၊ နော အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ။ ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ နိဗ္ဗုတောတိ အယံ ပဒသုဒ္ဓိ စ အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ စာတိ။ အယံ သောဓနော။

အဓိဋ္ဌာနောတိ ဒဒတောတိ အယံ ဧကတ္တတာ၊ စာဂေါ ပရိစ္စာဂေါ ဓမ္မဒါနံ အာမိသဒါနံ အဘယဒါနံ၊ အဋ္ဌ ဒါနာနိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာနိ။ အယံ ဝေမတ္တတာ။ သံယမောတိ အယံ ဧကတ္တတာ။ ပါတိမောက္ခသံဝရော သတိသံဝရောတိ အယံ ဝေမတ္တတာ။ ကုသလော စ ဇဟာတိ ပါပကန္တိ အယံ ဧကတ္တတာ။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ ဝိစိကိစ္ဆံ ပဇဟတီတိအာဒိကာ အယံ ဝေမတ္တတာ။ ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ နိဗ္ဗုတောတိ အယံ ဧကတ္တတာ။ သဥပါဒိသေသာ နိဗ္ဗာနဓာတု အနုပါဒိသေသာ နိဗ္ဗာနဓာတူတိ အယံ ဝေမတ္တတာတိ။ အယံ အဓိဋ္ဌာနော။

ပရိက္ခာရောတိ ဒါနဿ ပါမောဇ္ဇံ ပစ္စယော။ အလောဘော ဟေတု၊ သံယမဿ ဟိရောတ္တပ္ပာဒယော ပစ္စယော။ ယောနိသောမနသိကာရော အဒေါသော စ ဟေတု၊ ပါပပ္ပဟာနဿ သမာဓိ ယထာဘူတဉာဏဒဿနဉ္စ ပစ္စယော။ တိဿော အနုပဿနာ ဟေတု၊ နိဗ္ဗုတိယာ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ ဟေတု၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒယော ပစ္စယောတိ။ အယံ ပရိက္ခာရော။

သမာရောပနော ¶ ဟာရသမ္ပာတောတိ ဒဒတော ပုညံ ပဝဍ္ဎတီတိ ဒါနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု၊ တံ သီလဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ သံယမတော ဝေရံ န စီယတီတိ သီလမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု၊ တံ သမာဓိဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ သီလေန ဟိ ဈာနေနပိ ရာဂါဒိကိလေသာ န စီယန္တိ။ ယေပိဿ တပ္ပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ အာသဝါ ဝိဃာတပရိဠာဟာ၊ တေပိဿ န ဟောန္တိ။ ကုသလော စ ဇဟာတိ ပါပကန္တိ ပဟာနပရိညာ၊ တံ ဘာဝနာမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု။ ရာဂဒေါသမောဟက္ခယာ သ ¶ နိဗ္ဗုတောတိ ရာဂဿပိ ခယာ ဒေါသဿပိ ခယာ မောဟဿပိ ခယာ။ တတ္ထ ရာဂေါတိ ယော ရာဂေါ သာရာဂေါ စေတသော သာရဇ္ဇနာ လောဘော လုဗ္ဘနာ လုဗ္ဘိတတ္တံ အဘိဇ္ဈာ လောဘော အကုသလမူလံ။ ဒေါသောတိ ယော ဒေါသော ဒုဿနာ ဒုဿိတတ္တံ ဗျာပါဒေါ စေတသော ဗျာပဇ္ဇနာ ဒေါသော အကုသလမူလံ။ မောဟောတိ ယံ အညာဏံ အဒဿနံ အနဘိသမယော အသမ္ဗောဓော အပ္ပဋိဝေဓော ဒုမ္မေဇ္ဈံ ဗာလျံ အသမ္ပဇညံ မောဟော အကုသလမူလံ။ ဣတိ ဣမေသံ ရာဂါဒီနံ ခယော နိရောဓော ပဋိနိဿဂ္ဂေါ နိဗ္ဗုတိ နိဗ္ဗာယနာ ပရိနိဗ္ဗာနံ သဥပါဒိသေသာ နိဗ္ဗာနဓာတု အနုပါဒိသေသာ နိဗ္ဗာနဓာတူတိ။ အယံ သမာရောပနော ဟာရသမ္ပာတော။

မိဿကဟာရသမ္ပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။