📜

ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ

၁

။ သေယျထိဒန္တိ ¶ ¶ တံ ကတမံ၊ တံ ကထန္တိ ဝါ အတ္ထော။ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနန္တိ နတ္ထိ ဧတဿ နိယမောတိ အနိယမော၊ နိဒ္ဒိသီယတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ နိဒ္ဒေသော၊ ဝုစ္စတိ ဧတေနာတိ ဝစနံ၊ နိဒ္ဒေသောယေဝ ဝစနံ နိဒ္ဒေသဝစနံ၊ အနိယမဿ နိဒ္ဒေသဝစနံ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစနံ၊ ပဌမံ အနိယမိတဿ သမယဿ နိဒ္ဒေသဝစနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ယေနာတိ အဝတွာ တေနာတိ ဝုတ္တတ္တာ အနိယမံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌဝစနံ အနိယမနိဒ္ဒေသဝစန’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ယံတံသဒ္ဒါနံ နိစ္စသမ္ဗန္ဓဘာဝတော အာဟ ‘‘တဿ သရူပေန အဝုတ္တေနပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တဿာတိ ‘‘တေနာ’’တိ ဧတဿ။ သရူပေန အဝုတ္တေနပီတိ ‘‘ယေနာ’’တိ ဧဝံ သရူပတော ပါဠိယံ အဝုတ္တေနပိ။ အတ္ထတော သိဒ္ဓေနာတိ ပရဘာဂေ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ဥပ္ပဇ္ဇနကပရိဝိတက္ကသင်္ခါတအတ္ထတော သိဒ္ဓေန။ ပရိဝိတက္ကေ ဟိ သိဒ္ဓေ ယေန သမယေန ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒီတိ ဣဒံ အတ္ထတော သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အပရဘာဂေ ဟိ ဝိနယပညတ္တိယာစနဟေတုဘူတော အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ ပရိဝိတက္ကော သိဒ္ဓါ’’တိအာဒိ။ ‘‘တေနာ’’တိ ဝတွာ တတော တဒတ္ထမေဝ ‘‘ယေနာ’’တိ အတ္ထတော ဝုစ္စမာနတ္တာ ‘‘ယေနာ’’တိ အယံ ‘‘တေနာ’’တိ ဧတဿ ပဋိနိဒ္ဒေသော နာမ ဇာတော။ ပဋိနိဒ္ဒေသောတိ စ ဝိတ္ထာရနိဒ္ဒေသောတိ အတ္ထော။

အပရဘာဂေ ဟီတိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ၊ ယသ္မာတိ အတ္ထော။ ဝိနယပညတ္တိယာစနဟေတုဘူတောတိ ‘‘ဧတဿ ဘဂဝါ ကာလော၊ ဧတဿ သုဂတ ကာလော၊ ယံ ဘဂဝါ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေယျ၊ ဥဒ္ဒိသေယျ ပါတိမောက္ခံ။ ယထယိဒံ ဗြဟ္မစရိယံ အဒ္ဓနိယံ အဿ စိရဋ္ဌိတိက’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တဿ ဝိနယပညတ္တိယာစနဿ ကာရဏဘူတောတိ အတ္ထော။ ပရိဝိတက္ကောတိ ‘‘ကတမေသာနံ ခေါ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗြဟ္မစရိယံ န စိရဋ္ဌိတိကံ အဟောသိ၊ ကတမေသာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗြဟ္မစရိယံ စိရဋ္ဌိတိကံ အဟောသီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော ပရိဝိတက္ကော။ ယံတံသဒ္ဒါနံ နိစ္စသမ္ဗန္ဓောတိ အာဟ ‘‘တသ္မာ ယေန သမယေနာ’’တိအာဒိ။ ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ အတ္ထတော သိဒ္ဓေနာတိ ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ ဥပ္ပန္နအတ္ထတော သိဒ္ဓေန။ ပဋိနိဒ္ဒေသော ကတ္တဗ္ဗောတိ ဧတဿ ‘‘ယဒိဒ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ပဋိနိဒ္ဒေသော ကတ္တဗ္ဗော’’တိ ယဒိဒံ ယံ ဣဒံ ဝိဓာနံ၊ အယံ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိနယေ ယုတ္တီတိ အတ္ထော။ အထ ¶ ဝါ ‘‘ပဋိနိဒ္ဒေသော ကတ္တဗ္ဗော’’တိ ယဒိဒံ ယာ အယံ ယုတ္တိ၊ အယံ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိနယေ ယုတ္တီတိ အတ္ထော။

တတြိဒံ ¶ မုခမတ္တနိဒဿနန္တိ တဿာ ယထာဝုတ္တယုတ္တိယာ ပရိဒီပနေ ဣဒံ မုခမတ္တနိဒဿနံ၊ ဥပါယမတ္တနိဒဿနန္တိ အတ္ထော။ မုခံ ဒွါရံ ဥပါယောတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။ ‘‘တေန ဟိ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေဿာမီ’’တိ ပါဠိံ ဒဿေတွာ တတ္ထ ပဋိနိဒ္ဒေသမာဟ ‘‘ယေန သုဒိန္နော’’တိအာဒိနာ။ တေနာတိ ဟေတုအတ္ထေ ကရဏဝစနတ္တာ တဿ ပဋိနိဒ္ဒေသောပိ တာဒိသောယေဝါတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပဋိသေဝီ’’တိ။ ပုဗ္ဗေ အတ္ထတော သိဒ္ဓေနာတိ ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နမေထုနဓမ္မပဋိသေဝနသင်္ခါတအတ္ထတော သိဒ္ဓေန။ ပစ္ဆာ အတ္ထတော သိဒ္ဓေနာတိ ရညာ အဒိန္နံ ဒါရူနံ အာဒိယနသင်္ခါတပစ္ဆာဥပ္ပန္နအတ္ထတော သိဒ္ဓေန။ သမယသဒ္ဒေါတိ ဧတဿ ‘‘ဒိဿတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။

သမဝါယေတိ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယံ၊ ကာရဏသမဝါယေတိ အတ္ထော။ ခဏေတိ ဩကာသေ။ အဿာတိ အဿ သမယသဒ္ဒဿ သမဝါယော အတ္ထောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အပ္ပေဝ နာမ သွေပိ ဥပသင်္ကမေယျာမ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ဥပါဒါယာတိ ဧတ္ထ ကာလော နာမ ဥပသင်္ကမနဿ ယုတ္တပယုတ္တကာလော။ သမယော နာမ တဿေဝ ပစ္စယသာမဂ္ဂီ၊ အတ္ထတော တဒနုရူပံ သရီရဗလဉ္စေဝ တပ္ပစ္စယပရိဿယာဘာဝေါ စ။ ဥပါဒါနံ နာမ ဉာဏေန တေသံ ဂဟဏံ သလ္လက္ခဏံ၊ တသ္မာ ကာလဉ္စ သမယဉ္စ ပညာယ ဂဟေတွာ ဥပဓာရေတွာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ အမှာကံ သွေ ဂမနဿ ယုတ္တကာလော ဘဝိဿတိ၊ ကာယေ ဗလမတ္တာ စေဝ ဖရိဿတိ၊ ဂမနပစ္စယာ စ အညော အဖာသုဝိဟာရော န ဘဝိဿတိ၊ အထေတံ ကာလဉ္စ ဂမနကာရဏသမဝါယသင်္ခါတံ သမယဉ္စ ဥပဓာရေတွာ အပိ ဧဝ နာမ သွေ အာဂစ္ဆေယျာမာတိ။

ခဏောတိ ဩကာသော။ တထာဂတုပ္ပာဒါဒိကော ဟိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဩကာသော တပ္ပစ္စယပဋိလာဘဟေတုတ္တာ၊ ခဏော ဧဝ စ သမယော။ ယော ခဏောတိ စ သမယောတိ စ ဝုစ္စတိ၊ သော ဧကောဝါတိ ဟိ အတ္ထော။ မဟာသမယောတိ မဟာသမူဟော။ ပဝုဒ္ဓံ ဝနံ ပဝနံ၊ တသ္မိံ ပဝနသ္မိံ၊ ဝနသဏ္ဍေတိ အတ္ထော။ သမယောပိ ခေါ တေ ဘဒ္ဒါလိ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ အဟောသီတိ ဧတ္ထ သမယောတိ သိက္ခာပဒပူရဏဿ ဟေတု။ ဘဒ္ဒါလီတိ တဿ ဘိက္ခုနော နာမံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘဒ္ဒါလိ တယာ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗယုတ္တကံ ဧတံ ကာရဏံ အတ္ထိ၊ တမ္ပိ တေ န ပဋိဝိဒ္ဓံ န သလ္လက္ခိတန္တိ။ ကိံ တံ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဘဂဝါ ခေါ’’တိအာဒိ။

ဥဂ္ဂါဟမာနော ¶ တိအာဒီသု မာနောတိ တဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ ပကတိနာမံ၊ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ပန ဥဂ္ဂဟေတုံ သမတ္ထတာယ ‘‘ဥဂ္ဂါဟမာနော’’တိ နံ သဉ္ဇာနန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဥဂ္ဂါဟမာနော’’တိ ဝုစ္စတိ ¶ ။ သမဏမုဏ္ဍိကာယ ပုတ္တော သမဏမုဏ္ဍိကာပုတ္တော။ သော ကိရ ဒေဝဒတ္တဿ ဥပဋ္ဌာကော။ သမယံ ဒိဋ္ဌိံ ပဝဒန္တိ ဧတ္ထာတိ သမယပ္ပဝါဒကော၊ တသ္မိံ သမယပ္ပဝါဒကေ၊ ဒိဋ္ဌိပ္ပဝါဒကေတိ အတ္ထော။ တသ္မိံ ကိရ ဌာနေ စင်္ကီတာရုက္ခပေါက္ခရသာတိပဘုတယော ဗြာဟ္မဏာ နိဂဏ္ဌာစေလကပရိဗ္ဗာဇကာဒယော စ ပရိဗ္ဗာဇကာ သန္နိပတိတွာ အတ္တနော အတ္တနော သမယံ ဒိဋ္ဌိံ ပဝဒန္တိ ကထေန္တိ ဒီပေန္တိ၊ တသ္မာ သော အာရာမော ‘‘သမယပ္ပဝါဒကော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သွေဝ တိန္ဒုကာစီရသင်္ခါတာယ တိမ္ဗရုရုက္ခပန္တိယာ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ‘‘တိန္ဒုကာစီရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧကာ သာလာ ဧတ္ထာတိ ဧကသာလကော။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ ပဌမံ ဧကာ သာလာ ကတာ အဟောသိ၊ ပစ္ဆာ မဟာပုညံ ပေါဋ္ဌပါဒပရိဗ္ဗာဇကံ နိဿာယ ဗဟူ သာလာ ကတာ၊ တသ္မာ တမေဝ ဧကံ သာလမုပါဒါယ လဒ္ဓနာမဝသေန ‘‘ဧကသာလကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ မလ္လိကာယ ပန ပသေနဒိရညော ဒေဝိယာ ဥယျာနဘူတော သော ပုပ္ဖဖလသဉ္ဆန္နော အာရာမောတိ ကတွာ ‘‘မလ္လိကာယ အာရာမော’’တိ သင်္ချံ ဂတော။ တသ္မိံ သမယပ္ပဝါဒကေ တိန္ဒုကာစီရေ ဧကသာလကေ မလ္လိကာယ အာရာမေ။ ပဋိဝသတီတိ တသ္မိံ ဝါသဖာသုတာယ ဝသတိ။

ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေတိ ပစ္စက္ခေ အတ္တဘာဝေ။ အတ္ထောတိ ဝုဍ္ဎိ။ သမ္ပရာယိကောတိ ကမ္မကိလေသဝသေန သမ္ပရေတဗ္ဗတော သမ္ပာပုဏိတဗ္ဗတော သမ္ပရာယော၊ ပရလောကော။ တတ္ထ နိယုတ္တော သမ္ပရာယိကော၊ ပရလောကတ္ထော။ အတ္ထာဘိသမယာတိ ယထာဝုတ္တဥဘယတ္ထသင်္ခါတဟိတပဋိလာဘာ။ သမ္ပရာယိကောပိ ဟိ အတ္ထော ကာရဏဿ နိပ္ဖန္နတ္တာ ပဋိလဒ္ဓါ နာမ ဟောတီတိ တမတ္ထဒွယံ ဧကတော ကတွာ ‘‘အတ္ထာဘိသမယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓိယာ ပညာယ ရာတိ ဂဏှာတီတိ ဓီရော။ အထ ဝါ ဓီ ပညာ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဓီရော။

သမ္မာ မာနာဘိသမယာတိ မာနဿ သမ္မာ ပဟာနေန။ သမ္မာတိ ဣမိနာ မာနဿ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏေန သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌောတိအာဒီသု ဒုက္ခသစ္စဿ ပီဠနံ တံသမင်္ဂိနော ဟိံသနံ အဝိပ္ဖာရိကတာကရဏံ၊ ပီဠနမေဝ အတ္ထော ပီဠနဋ္ဌော၊ တ္ထကာရဿ ဋ္ဌကာရံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ သမေစ္စ ပစ္စယေဟိ ကတဘာဝေါ သင်္ခတဋ္ဌော။ သန္တာပေါ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန သန္တာပနံ ပရိဒဟနံ။ ဝိပရိဏာမော ဇရာယ မရဏေန ¶ စာတိ ဒွိဓာ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗတာ။ အဘိသမေတဗ္ဗော ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗောတိ အဘိသမယော၊ အဘိသမယောဝ အတ္ထော အဘိသမယဋ္ဌော၊ ပီဠနာဒီနိ။ တာနိ ဟိ အဘိသမေတဗ္ဗဘာဝေန ဧကီဘာဝံ ဥပနေတွာ ‘‘အဘိသမယဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တာနိ၊ အဘိသမယဿ ဝါ ပဋိဝေဓဿ ဝိသယဘူတော အတ္ထော အဘိသမယဋ္ဌောတိ တာနေဝ ပီဠနာဒီနိ အဘိသမယဿ ဝိသယဘာဝူပဂမနသာမညတော ဧကတ္တေန ဝုတ္တာနိ။

ဧတ္ထ စ ဥပသဂ္ဂါနံ ဇောတကမတ္တတ္တာ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဝါစကော သမယသဒ္ဒေါ ဧဝါတိ သမယသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေပိ သဥပသဂ္ဂေါ အဘိသမယသဒ္ဒေါ ဝုတ္တော။ တတ္ထ သဟကာရီကာရဏသန္နိဇ္ဈံ သမေတိ ¶ သမဝေတီတိ သမယော၊ သမဝါယော။ သမေတိ သမာဂစ္ဆတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ ဧတ္ထ တဒါဓာရပုဂ္ဂလေဟီတိ သမယော၊ ခဏော။ သမေန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါ သံဂစ္ဆန္တိ ဓမ္မာ သဟဇာတဓမ္မေဟိ ဥပ္ပာဒါဒီဟိ ဝါတိ သမယော၊ ကာလော။ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ အတ္ထတော အဘူတောပိ ဟိ ကာလော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အဓိကရဏံ ကာရဏံ ဝိယ စ ပရိကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေန ရူပေန ဝေါဟရီယတိ။ သမံ၊ သဟ ဝါ အဝယဝါနံ အယနံ ပဝတ္တိ အဝဋ္ဌာနန္တိ သမယော၊ သမူဟော ယထာ ‘‘သမုဒါယော’’တိ။ အဝယဝေန သဟာဝဋ္ဌာနမေဝ ဟိ သမူဟော။ ပစ္စယန္တရသမာဂမေ ဧတိ ဖလံ ဧတသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဝတ္တတိ စာတိ သမယော၊ ဟေတု ယထာ ‘‘သမုဒယော’’တိ။ သမေတိ သံယောဇနဘာဝတော သမ္ဗန္ဓော ဧတိ အတ္တနော ဝိသယေ ပဝတ္တတိ၊ ဒဠှဂ္ဂဟဏဘာဝတော ဝါ တံသံယုတ္တာ အယန္တိ ပဝတ္တန္တိ သတ္တာ ယထာဘိနိဝေသံ ဧတေနာတိ သမယော၊ ဒိဋ္ဌိ။ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန ဟိ သတ္တာ အတိဝိယ ဗဇ္ဈန္တိ။ သမိတိ သင်္ဂတိ သမောဓာနန္တိ သမယော၊ ပဋိလာဘော။ သမဿ နိရောဓဿ ယာနံ၊ သမ္မာ ဝါ ယာနံ အပဂမော အပ္ပဝတ္တီတိ သမယော၊ ပဟာနံ။ ဉာဏေန အဘိမုခံ သမ္မာ ဧတဗ္ဗော အဓိဂန္တဗ္ဗောတိ အဘိသမယော၊ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတော သဘာဝေါ။ အဘိမုခဘာဝေန သမ္မာ ဧတိ ဂစ္ဆတိ ဗုဇ္ဈတီတိ အဘိသမယော၊ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတသဘာဝါဝဗောဓော။ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ သမယသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

နနု စ အတ္ထမတ္တံ ပဋိစ္စ သဒ္ဒါ အဘိနိဝိသန္တိ၊ န ဧကေန သဒ္ဒေန အနေကေ အတ္ထာ အဘိဓီယန္တီတိ? သစ္စမေတံ သဒ္ဒဝိသေသေ အပေက္ခိတေ။ သဒ္ဒဝိသေသေ ဟိ အပေက္ခိယမာနေ ဧကေန သဒ္ဒေန အနေကတ္ထာဘိဓာနံ န သမ္ဘဝတိ။ န ဟိ ယော ကာလတ္ထော သမယသဒ္ဒေါ၊ သောယေဝ သမူဟာဒိအတ္ထံ ဝဒတိ။ ဧတ္ထ ပန တေသံ တေသံ အတ္ထာနံ သမယသဒ္ဒဝစနီယတာသာမညမုပါဒါယ အနေကတ္ထတာ ¶ သမယသဒ္ဒဿ ဝုတ္တာ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထုဒ္ဓါရေ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဓ ပနဿ ကာလော အတ္ထောတိ အဿ သမယသဒ္ဒဿ ဣဓ ကာလော အတ္ထော သမဝါယာဒီနံ အတ္ထာနံ ဣဓ အသမ္ဘဝတော ဒေသဒေသကာဒီနံ ဝိယ နိဒါနဘာဝေန ကာလဿ အပဒိသိတဗ္ဗတော စ။

ဥပယောဂဝစနေန ဘုမ္မဝစနေန စ နိဒ္ဒေသမကတွာ ဣဓ ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသေ ပယောဇနံ နိဒ္ဓါရေတုကာမော ပရမ္မုခေန စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတိ ‘‘ဧတ္ထာဟာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝိတဏ္ဍဝါဒီ အာဟာတိ အတ္ထော။ အထာတိ စောဒနာယ ကတ္တုကာမတံ ဒီပေတိ၊ နနူတိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော။ ကသ္မာ ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘုမ္မဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ယထာ’’တိ ဣဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တတ္ထာတိ တေသု သုတ္တာဘိဓမ္မေသု။ တထာတိ ဥပယောဂဘုမ္မဝစနေဟိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဝိနယေ။ အညထာတိ ကရဏဝစနေန။ အစ္စန္တမေဝါတိ အာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဒေသနာနိဋ္ဌာနံ၊ တာဝ အစ္စန္တမေဝ၊ နိရန္တရမေဝါတိ ¶ အတ္ထော။ ကရုဏာဝိဟာရေနာတိ ပရဟိတပဋိပတ္တိသင်္ခါတေန ကရုဏာဝိဟာရေန။ တထာ ဟိ ကရုဏာနိဒါနတ္တာ ဒေသနာယ ဣဓ ပရဟိတပဋိပတ္တိ ‘‘ကရုဏာဝိဟာရော’’တိ ဝုတ္တာ၊ န ပန ကရုဏာသမအာပတ္တိဝိဟာရော။ န ဟိ ဒေသနာကာလေ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဝိသယဿ ဒေသနာဉာဏဿ သတ္တဝိသယာယ မဟာကရုဏာယ သဟုပ္ပတ္တိ သမ္ဘဝတိ ဘိန္နဝိသယတ္တာ၊ တသ္မာ ကရုဏာဝသေန ပဝတ္တော ပရဟိတပအပတ္တိသင်္ခါတော ဝိဟာရော ဣဓ ကရုဏာဝိဟာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထန္တိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထဒီပနတ္ထံ ဥပယောဂနိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ ‘‘မာသံ အဇ္ဈေတီ’’တိ။

အဓိကရဏတ္ထောတိ အာဓာရတ္ထော။ ဘာဝေါ နာမ ကိရိယာ၊ ကိရိယာယ ကိရိယန္တရလက္ခဏံ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏံ၊ သောယေဝတ္ထော ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထော။ ကထံ ပန အဘိဓမ္မေ ယထာဝုတ္တအတ္ထဒွယသမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘အဓိကရဏဉှီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကာလသင်္ခါတော အတ္ထော ကာလတ္ထော၊ သမူဟသင်္ခါတော အတ္ထော သမူဟတ္ထော။ အထ ဝါ ကာလသဒ္ဒဿ အတ္ထော ကာလတ္ထော၊ သမူဟသဒ္ဒဿ အတ္ထော သမူဟတ္ထော။ ကော သော? သမယော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကာလတ္ထော သမူဟတ္ထော စ သမယော တတ္ထ အဘိဓမ္မေ ဝုတ္တာနံ ဖဿာဒိဓမ္မာနံ အဓိကရဏံ အာဓာရောတိ ယသ္မိံ ကာလေ ဓမ္မပုဉ္ဇေ ဝါ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မိံယေဝ ကာလေ ပုဉ္ဇေ စ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ အယဉှိ တတ္ထ အတ္ထော။

နနု ¶ စာယံ ဥပါဒါယ ပညတ္တော ကာလော သမူဟော စ ဝေါဟာရမတ္တကော၊ သော ကထံ အာဓာရော တတ္ထ ဝုတ္တဓမ္မာနန္တိ? နာယံ ဒေါသော။ ယထာ ဟိ ကာလော သဘာဝဓမ္မပရိစ္ဆိန္နော သယံ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ အာဓာရဘာဝေန ပညတ္တော တင်္ခဏပ္ပဝတ္တာနံ တတော ပုဗ္ဗေ ပရတော စ အဘာဝတော ‘‘ပုဗ္ဗဏှေ ဇာတော သာယနှေ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု၊ သမူဟော စ အဝယဝဝိနိမုတ္တော အဝိဇ္ဇမာနောပိ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓါ အဝယဝါနံ အာဓာရဘာဝေန ပညပီယတိ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ၊ ယဝရာသိမှိ သမ္ဘူတော’’တိအာဒီသု၊ ဧဝမိဓာပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အဘိဓမ္မေ အာဓာရတ္ထသမ္ဘဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထသမ္ဘဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ခဏသမဝါယဟေတုသင်္ခါတဿာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ခဏော နာမ အဋ္ဌက္ခဏဝိနိမုတ္တော နဝမော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒသင်္ခါတော ခဏော၊ ယာနိ ဝါ ပနေတာနိ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စက္ကာနိ ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ပဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁) ဧတ္ထ ပတိရူပဒေသဝါသော၊ သပ္ပုရိသူပနိဿယော၊ အတ္တသမ္မာပဏိဓိ၊ ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတာတိ စတ္တာရိ စက္ကာနိ ဝုတ္တာနိ၊ တာနိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဩကာသဋ္ဌေန ခဏောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တာနိ ဟိ ကုသလုပ္ပတ္တိယာ ဩကာသဘူတာနိ။ သမဝါယော နာမ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ ¶ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၃။၄၂၁၊ သံ။ နိ။ ၄။၆၀) ဧဝမာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ စက္ခုဝိညာဏာဒိသင်္ခါတသာဓာရဏဖလနိပ္ဖာဒကတ္တေန သဏ္ဌိတာ စက္ခုရူပါဒိပစ္စယသာမဂ္ဂီ။ စက္ခုရူပါဒီနဉှိ စက္ခုဝိညာဏာဒိသာဓာရဏဖလံ။ ဟေတူတိ ဇနကဟေတု။ ယထာဝုတ္တခဏသင်္ခအာတဿ သမဝါယသင်္ခါတဿ ဟေတုသင်္ခါတဿ စ သမယဿ ဘာဝေန သတ္တာယ တေသံ ဖဿာဒိဓမ္မာနံ ဘာဝေါ သတ္တာ လက္ခီယတိ ဝိညာယတီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ‘‘ဂါဝီသု ဒုယှမာနာသု ဂတော၊ ဒုဒ္ဓါသု အာဂတော’’တိ ဒေါဟနကိရိယာယ ဂမနကိရိယာ လက္ခီယတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ၊ တသ္မိံ သမယေ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘သတီ’’တိ အယမတ္ထော ဝိညာယမာနော ဧဝ ဟောတိ အညကိရိယာယ သမ္ဗန္ဓာဘာဝေ ပဒတ္ထဿ သတ္တာဝိရဟာဘာဝတောတိ သမယဿ သတ္တာကိရိယာယ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒကိရိယာ ဖဿာဒိဘဝနကိရိယာ စ လက္ခီယတီတိ။ အယဉှိ တတ္ထ အတ္ထော ယသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ ခဏေ ပစ္စယသမဝါယေ ဟေတုမှိ စ သတိ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မိံယေဝ ခဏေ ပစ္စယသမဝါယေ ဟေတုမှိ စ သတိ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ ¶ ။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထန္တိ အဓိကရဏတ္ထဿ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏတ္ထဿ စ ဒီပနတ္ထံ။

ဣဓ ပနာတိ ဣမသ္မိံ ဝိနယေ။ ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတီတိ ‘‘အန္နေန ဝသတိ၊ ဝိဇ္ဇာယ ဝသတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟေတုအတ္ထော ‘‘ဖရသုနာ ဆိန္ဒတိ၊ ကုဒါလေန ခဏတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ။ ကထံ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ယော ဟိ သော’’တိအာဒိ။ တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေနာတိ ဧတ္ထ ပန တံတံဝတ္ထုဝီတိက္ကမောဝ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဟေတု စေဝ ကရဏဉ္စ။ တထာ ဟိ ယဒါ ဘဂဝါ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ပဌမမေဝ တေသံ တေသံ တတ္ထ တတ္ထ တံတံသိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဘူတံ ဝီတိက္ကမံ အပေက္ခမာနော ဝိဟရတိ၊ တဒါ တံ တံ ဝီတိက္ကမံ အပေက္ခိတွာ တဒတ္ထံ ဝသတီတိ သိဒ္ဓါ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမဿ ဟေတုဘာဝေါ ‘‘အန္နေန ဝသတိ၊ အန္နံ အပေက္ခိတွာ တဒတ္ထာယ ဝသတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ သိက္ခာပဒပညတ္တိကာလေ ပန တေနေဝ ပုဗ္ဗသိဒ္ဓေန ဝီတိက္ကမေန သိက္ခာပဒံ ပညပေတီတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ သာဓကတမတ္တာ ကရဏဘာဝေါပိ ဝီတိက္ကမဿေဝ သိဒ္ဓါ ‘‘အသိနာ ဆိန္ဒတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဝီတိက္ကမံ ပန အပေက္ခမာနော တေနေဝ သဒ္ဓိံ တန္နိဿယကာလမ္ပိ အပေက္ခိတွာ ဝိဟရတီတိ ကာလဿပိ ဣဓ ဟေတုဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ သိက္ခာပဒံ ပညပေန္တော စ တံ တံ ဝီတိက္ကမကာလံ အနတိက္ကမိတွာ တေနေဝ ကာလေန သိက္ခာပဒံ ပညပေတီတိ ဝီတိက္ကမနိဿယဿ ကာလဿပိ ကရဏဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ဣမိနာ ပရိယာယေန ကာလဿပိ ဟေတုဘာဝေါ ကရဏဘာဝေါ စ လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေနာ’’တိ။ နိပ္ပရိယာယတော ပန ဝီတိက္ကမောယေဝ ဟေတုဘူတော ကရဏဘူတော စ။ သော ဟိ ဝီတိက္ကမက္ခဏေ ဟေတု ဟုတွာ ပစ္ဆာ သိက္ခာပဒပညာပနေ ကရဏမ္ပိ ဟောတီတိ။

သိက္ခာပဒါနိ ¶ ပညာပယန္တောတိ ဝီတိက္ကမံ ပုစ္ဆိတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ သန္နိပါတာပေတွာ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုကံ ပုဂ္ဂလံ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဝိဂရဟိတွာ စ တံ တံ ဝတ္ထုံ ဩတိဏ္ဏကာလံ အနတိက္ကမိတွာ တေနေဝ ကာလေန ကရဏဘူတေန သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော။ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနောတိ တတိယပါရာဇိကာဒီသု ဝိယ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဟေတုဘူတံ တံ တံ ဝတ္ထုံ ဝီတိက္ကမသမယံ အပေက္ခမာနော တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ဘဂဝါ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဟာသီတိ အတ္ထော။ ‘‘သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ ¶ အပေက္ခမာနော’’တိ ဝစနတော ‘‘တေန သမယေန ကရဏဘူတေန ဟေတုဘူတေနာ’’တိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗေပိ ပဌမံ ‘‘ဟေတုဘူတေနာ’’တိ ဝစနံ ဣဓ ဟေတုအတ္ထဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝါ ဟိ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရန္တော ထေရဿ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာစနဟေတုဘူတံ ပရိဝိတက္ကသမယံ အပေက္ခမာနော တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ဝိဟာသီတိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကိံ ပနေတ္ထ ယုတ္တိစိန္တာယ၊ အာစရိယဿ ဣဓ ကမဝစနိစ္ဆာ နတ္ထီတိ ဧဝမေတံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပရိဗ္ဗာဇကကထာဝဏ္ဏနာ) ‘‘တေန သမယေန ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေနာ’’တိအာဒိနာ အယမေဝ အနုက္ကမော ဝုတ္တော။ န ဟိ တတ္ထ ပဌမံ ‘‘ဟေတုဘူတေနာ’’တိ ဝစနံ ဣဓ ‘‘တေန သမယေန ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီ’’တိ ဧတ္ထ ဟေတုအတ္ထဿ အဓိပ္ပေတဘာဝဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘သိက္ခာပဒါနိ ပညာပယန္တော ဟေတုဘူတေန ကရဏဘူတေန သမယေန ဝိဟာသိ၊ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော ဟေတုဘူတေန သမယေန ဝိဟာသီတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ကာတဗ္ဗော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထန္တိ ဟေတုအတ္ထဿ ကရဏတ္ထဿ ဝါ ဒီပနတ္ထံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဝိနယေ။ ဟောတိ စေတ္ထာတိ ဧတ္ထ ဣမသ္မိံ ပဒေသေ ယထာဝုတ္တတ္ထသင်္ဂဟဝသေန အယံ ဂါထာ ဟောတိ။ အညတြာတိ သုတ္တာဘိဓမ္မေသု။

ပေါရာဏာတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ အဘိလာပမတ္တဘေဒေါတိ ဝစနမတ္တေန ဝိသေသော။ တေန သုတ္တဝိနယေသု ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော ကတောတိ ဒဿေတိ။ ပရတော အတ္ထံ ဝဏ္ဏယိဿာမာတိ ပရတော ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ အာဂတဋ္ဌာနေ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ ဝေရဉ္ဇာယန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဗလိကရဂ္ဂဟဏေန ဇနဿ ပီဠာဘာဝတော နိဒ္ဒေါသတ္တာ ဝိဂတော ရဇော အဿာတိ ဝေရဉ္ဇာ၊ သေရိဝါဏိဇဇာတကေ ဒေဝဒတ္တဿ ဝေရုပ္ပန္နပဒေသေ ကတတ္တာ ဝေရံ ဧတ္ထ ဇာတန္တိ ဝေရဉ္ဇာ၊ ပဝိဋ္ဌပဝိဋ္ဌေ နဋသမဇ္ဇာဒီဟိ ခါဒနီယဘောဇနီယာလင်္ကာရာဒီဟိ စ ဝိဝိဓေဟိ ဥပကရဏေဟိ ရဉ္ဇနတော ဝိဝိဓေဟိ ရဉ္ဇယတီတိ ဝေရဉ္ဇာ၊ ပဋိပက္ခေ အဘိဘဝိတွာ ကတဘာဝတော ဝေရံ အဘိဘဝိတွာ ဇာတာတိ ဝေရဉ္ဇာ၊ ဝေရဉ္ဇဿ နာမ ဣသိနော အဿမဋ္ဌာနေ ကတတ္တာ ဝေရဉ္ဇာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ကေစိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ကိံ ဣမိနာ၊ နာမမတ္တမေတံ တဿ နဂရဿာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝေရဉ္ဇာတိ အညတရဿ နဂရဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစနန္တိ ‘‘ဂင်္ဂါယံ ဂါဝေါ စရန္တိ၊ ကူပေ ဂဂ္ဂကုလ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ အဝိသေသေနာတိ ¶ ¶ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတိ။ ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတိ။ သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ အမနသိကာရာ အနိမိတ္တံ စေတောသမာဓိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနသိဒ္ဓေန ဝိသေသပရာမသနေန ဝိနာ။ အထ ဝါ အဝိသေသေနာတိ န ဝိသေသေန၊ ဝိဟာရဘာဝသာမညေနာတိ အတ္ထော။

ဣရိယာပထ…ပေ… ဝိဟာရေသူတိ ဣရိယာပထဝိဟာရော ဒိဗ္ဗဝိဟာရော ဗြဟ္မဝိဟာရော အရိယဝိဟာရောတိ ဧတေသု စတူသု ဝိဟာရေသု။ တတ္ထ ဣရိယနံ ပဝတ္တနံ ဣရိယာ၊ ကာယပ္ပယောဂေါ ကာယိကကိရိယာ။ တဿာ ပဝတ္တနုပါယဘာဝတော ဣရိယာယ ပထောတိ ဣရိယာပထော၊ ဌာနနိသဇ္ဇာဒိ။ န ဟိ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီဟိ အဝတ္ထာဟိ ဝိနာ ကဉ္စိ ကာယိကကိရိယံ ပဝတ္တေတုံ သက္ကာ။ ဌာနသမင်္ဂီ ဝါ ဟိ ကာယေန ကိဉ္စိ ကရေယျ ဂမနာဒီသု အညတရသမင်္ဂီ ဝါတိ။ ဝိဟရဏံ၊ ဝိဟရတိ ဧတေနာတိ ဝါ ဝိဟာရော၊ ဣရိယာပထောဝ ဝိဟာရော ဣရိယာပထဝိဟာရော၊ သော စ အတ္ထတော ဌာနနိသဇ္ဇာဒိအာကာရပ္ပဝတ္တော စတုသန္တတိရူပပ္ပဗန္ဓောဝ။ ဒိဝိ ဘဝေါ ဒိဗ္ဗော၊ တတ္ထ ဗဟုလပ္ပဝတ္တိယာ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာဒိဒေဝလောကဘဝေါတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ယော ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေါ တဒတ္ထာယ သံဝတ္တတီတိ ဝါ ဒိဗ္ဗော၊ အဘိညာဘိနီဟာရဝသေန မဟာဂတိကတ္တာ ဝါ ဒိဗ္ဗော၊ ဒိဗ္ဗော စ သော ဝိဟာရော စာတိ ဒိဗ္ဗဝိဟာရော၊ ဒိဗ္ဗဘာဝါဝဟော ဝါ ဝိဟာရော ဒိဗ္ဗဝိဟာရော၊ မဟဂ္ဂတဇ္ဈာနာနိ။ အာရုပ္ပသမာပတ္တိယောပိ ဟိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ နေတ္တိယံ ပန ‘‘စတဿော အာရုပ္ပသမာပတ္တိယော အာနေဉ္ဇဝိဟာရော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ မေတ္တာဈာနာဒီနံ ဗြဟ္မဝိဟာရတာ ဝိယ တာသံ ဘာဝနာဝိသေသဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာသု ပန ဒိဗ္ဗဘာဝါဝဟသာမညတော တာပိ ‘‘ဒိဗ္ဗဝိဟာရာ’’တွေဝ ဝုတ္တာ။ ဗြဟ္မာနံ ဝိဟာရာ ဗြဟ္မဝိဟာရာ၊ ဗြဟ္မာနော ဝါ ဝိဟာရာ ဗြဟ္မဝိဟာရာ၊ ဟိတူပသံဟရာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ ဗြဟ္မဘူတာ သေဋ္ဌဘူတာ ဝိဟာရာတိ အတ္ထော၊ မေတ္တာဈာနာဒိကာ စတဿော အပ္ပမညာယော။ အရိယာ ဥတ္တမာ ဝိဟာရာတိ အရိယဝိဟာရာ၊ အနညသာဓာရဏတ္တာ အရိယာနံ ဝါ ဝိဟာရာ အရိယဝိဟာရာ၊ စတဿော ဖလသမာပတ္တိယော။ ဝိသေသတော ပန ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ စတဿော အပ္ပမညာယော စတုတ္ထဇ္ဈာနိကဖလသမာပတ္တိ စ ဘဂဝတော ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရာ။

အညတရဝိဟာရသမင်္ဂီပရိဒီပနန္တိ ¶ ယထာဝုတ္တဝိဟာရေသု အညတရဝိဟာရသမင်္ဂီဘာဝပရိဒီပနံ။ ဘဂဝါ ဟိ လောဘဒေါသမောဟုဿန္နကာလေ လောကေ တဿ သကာယ ပဋိပတ္တိယာ ဝိနယနတ္ထံ ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအအယဝိဟာရေ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ တထာ ဟိ ယဒါ သတ္တာ ကာမေသု ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ တဒါ ကိရ ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗေန ဝိဟာရေန ဝိဟရတိ တေသံ အလောဘကုသလမူလုပ္ပာဒနတ္ထံ ‘‘အပ္ပေဝ ¶ နာမ ဣမံ ပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ ဧတ္ထ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေန္တာ ကာမေသု ဝိရဇ္ဇေယျု’’န္တိ။ ယဒါ ပန ဣဿရိယတ္ထံ သတ္တေသု ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ တဒါ ပန ဗြဟ္မဝိဟာရေန ဝိဟရတိ တေသံ အဒေါသကုသလမူလုပ္ပာဒနတ္ထံ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဣမံ ပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ ဧတ္ထ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာ အဒေါသေန ဒေါသံ ဝူပသမေယျု’’န္တိ။ ယဒါ ပန ပဗ္ဗဇိတာ ဓမ္မာဓိကရဏံ ဝိဝဒန္တိ၊ တဒါ အရိယဝိဟာရေန ဝိဟရတိ တေသံ အမောဟကုသလမူလုပ္ပာဒနတ္ထံ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဣမံ ပဋိပတ္တိံ ဒိသွာ တတ္ထ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာ အမောဟေန မောဟံ ဝူပသမေယျု’’န္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣမေဟိ ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေဟိ သတ္တာနံ ဝိဝိဓံ ဟိတသုခံ ဟရတိ ဥပဟရတိ ဥပနေတိ ဇနေတိ ဥပ္ပာဒေတီတိ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဣရိယာပထဝိဟာရေန ပန န ကဒါစိ န ဝိဟရတိ တံ ဝိနာ အတ္တဘာဝပရိဟရဏာဘာဝတော၊ တတောယေဝ စ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒီနမ္ပိ သာဓာရဏော ဣရိယာပထဝိဟာရောတိ အာဟ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနန္တိ ဣတရဝိဟာရသမာယောဂပရိဒီပနဿ ဝိသေသဝစနဿ အဘာဝတော ဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနဿ စ အတ္ထသိဒ္ဓတ္တာ ဝုတ္တံ။ အသ္မိံ ပန ပက္ခေ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဝိ-သဒ္ဒေါ ဝိစ္ဆေဒတ္ထဇောတနော၊ ဟရတီတိ နေတိ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော၊ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဟရတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကဿ ကေန ဝိစ္ဆိန္ဒနံ၊ ကထံ ကဿ ပဝတ္တနန္တိ အန္တောလီနစောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ။ သောတိ ဘဂဝါ။ ယဒိပိ ဘဂဝါ ဧကေနပိ ဣရိယာပထေန စိရတရံ ကာလံ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေတုံ သက္ကောတိ၊ တထာပိ ဥပါဒိန္နကသရီရဿ နာမ အယံ သဘာဝေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပရိပတန္တန္တိ အပတန္တံ။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသန္တော ဝိနေယျာနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော နာနာသမာပတ္တီဟိ စ ကာလံ ဝီတိနာမေန္တော ဝသတီတိ သတ္တာနံ အတ္တနော စ ဝိဝိဓံ ဟိတသုခံ ဟရတိ ဥပနေတိ၊ တသ္မာ ဝိဝိဓံ ဟရတီတိ ဝိဟရတီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေတိ ¶ ဧတ္ထ ဝဏ္ဏယန္တိ – နဠေရူတိ တသ္မိံ ရုက္ခေ အဓိဝတ္ထယက္ခဿေတံ အဓိဝစနံ၊ တသ္မာ တေန အဓိဝတ္ထော ပုစိမန္ဒော ‘‘နဠေရုဿ ပုစိမန္ဒော နဠေရုပုစိမန္ဒော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ နဠေ ရုဟတ္တာ ဇာတတ္တာ နဠေရု။ သုသိရမေတ္ထ နဠသဒ္ဒေန ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ရုက္ခသုသိရေ ဇာတတ္တာ နဠေရု စ သော ပုစိမန္ဒော စာတိ နဠေရုပုစိမန္ဒောတိ ဝုစ္စတိ။ နဠဝနေ ရုဟတ္တာ ဇာတတ္တာ ဝါ နဠေရု။ နဠဝနေ ကိရ သော ပုစိမန္ဒရုက္ခော ဇာတော။ ဥရုနဠော ပုစိမန္ဒော နဠေရုပုစိမန္ဒော။ ဥရုသဒ္ဒေါ စေတ္ထ မဟန္တပရိယာယော၊ နဠသဒ္ဒေါ သုသိရပရိယာယော၊ တသ္မာ မဟန္တေန သုသိရေန သမန္နာဂတော ပုစိမန္ဒော နဠေရုပုစိမန္ဒောတိ ဝုစ္စတီတိ။ အာစရိယော ပန ကိမေတ္ထ ဗဟုဘာသိတေနာတိ ဧကမေဝတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘နဠေရု နာမ ယက္ခော’’တိအာဒိမာဟ။

မူလ-သဒ္ဒေါ ဧတ္ထ သမီပဝစနော အဓိပ္ပေတော၊ န မူလမူလာဒီသု ဝတ္တမာနောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မူလန္တိ သမီပ’’န္တိအာဒိ။ နိပ္ပရိယာယေန သာခါဒိမတော သင်္ဃာတဿ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနေ အဝယဝဝိသေသေ ¶ ပဝတ္တမာနော မူလသဒ္ဒေါ ယသ္မာ တံသဒိသေသု တန္နိဿယေ ပဒေသေ စ ရုဠှီဝသေန ပရိယာယတော ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ‘‘မူလာနိ ဥဒ္ဓရေယျာ’’တိ ဧတ္ထ နိပ္ပရိယာယတော မူလံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဧကေန မူလသဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ အာဟ ‘‘မူလမူလေ ဒိဿတီ’’တိ ယထာ ‘‘ဒုက္ခဒုက္ခံ၊ ရူပရူပ’’န္တိ စ။ အသာဓာရဏဟေတုမှီတိ အသာဓာရဏကာရဏေ။ လောဘော ဟိ လောဘသဟဂတအကုသလစိတ္တုပ္ပာဒဿေဝ ဟေတုတ္တာ အသာဓာရဏော၊ တသ္မာ လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒါနမေဝ အာဝေဏိကေ နေသံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနတော မူလဋ္ဌေန ဥပကာရကေ ပစ္စယဓမ္မဝိသေသေတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယထာ အလောဘာဒယော ကုသလာဗျာကတသာဓာရဏာ၊ လောဘာဒယော ပန တထာ န ဟောန္တိ အကုသလဿေဝ သာဓာရဏတ္တာတိ အသာဓာရဏကာရဏံ။ အထ ဝါ အာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အလောဘာဒီနမ္ပိ ကုသလာဗျာကတမူလာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေသုပိ ဟိ အလောဘာဒိကုသလမူလံ အကုသလာဗျာကတေဟိ အသာဓာရဏတ္တာ အသာဓာရဏကာရဏံ၊ တထာ အလောဘာဒိအဗျာကတမူလမ္ပိ ဣတရဒွယေဟိ အသာဓာရဏတ္တာတိ။ နိဝါတေတိ ဝါတရဟိတေ ပဒေသေ၊ ဝါတဿ အဘာဝေ ဝါ။ ပတန္တီတိ နိပတန္တိ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ရမဏီယောတိ မနုညော။ ပါသာဒိကောတိ ပသာဒါဝဟော၊ ပသာဒဇနကောတိ အတ္ထော။ အာဓိပစ္စံ ကုရုမာနော ဝိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။

တတ္ထာတိ ¶ ‘‘တေန သမယေန ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ။ သိယာတိ ကဿစိ ဧဝံ ပရိဝိတက္ကော သိယာ၊ ဝက္ခမာနာကာရေန ကဒါစိ စောဒေယျ ဝါတိ အတ္ထော။ ယဒိ တာဝ ဘဂဝါတိအာဒီသု စောဒကဿာယမဓိပ္ပာယော – ‘‘ပါဋလိပုတ္တေ ပါသာဒေ ဝသတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ အဓိကရဏာဓိကရဏံ ယဒိ ဘဝေယျ၊ တဒါ ‘‘ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေ’’တိ အဓိကရဏဒွယနိဒ္ဒေသော ယုတ္တော သိယာ၊ ဣမေသံ ပန ဘိန္နဒေသတ္တာ န ယုတ္တော ဥဘယနိဒ္ဒေသောတိ။ အထ တတ္ထ ဝိဟရတီတိ ယဒိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေ ဝိဟရတိ။ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ နာနာဌာနဘူတတ္တာ ဝေရဉ္ဇာနဠေရုပုစိမန္ဒမူလာနံ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ စောဒကော တမေဝ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ‘‘န ဟိ သက္ကာ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ ဝေရဉ္ဇာနဠေရုပုစိမန္ဒမူလာနံ ဘူမိဘာဂဝသေန ဘိန္နတ္တာယေဝ ဟိ န သက္ကာ ဥဘယတ္ထ တေနေဝ သမယေန ဝိဟရိတုံ၊ ‘‘ဥဘယတ္ထ တေနေဝ သမယေနာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ နာနာသမယေ ဝိဟာရော အဝါရိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣတရော သဗ္ဗမေတံ အဝိပရီတမတ္ထံ အဇာနန္တေန တယာ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧတန္တိ ‘‘ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေ’’တိ ဧတံ ဝစနံ။ ဧဝန္တိ ‘‘ယဒိ တာဝ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ယံ တံ ဘဝတာ စောဒိတံ၊ တံ အတ္ထတော ဧဝံ န ခေါ ပန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န ဥဘယတ္ထ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဝိဟာရဒဿနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ အတ္တနာ ယထာဓိပ္ပေတံ ¶ အဝိပရီတမတ္ထံ တဿ စ ပဋိကစ္စေဝ ဝုတ္တဘာဝံ တေန စ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓတံ ပကာသေန္တော ‘‘နနု အဝေါစုမှ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဂေါယူထာနီတိ ဂေါမဏ္ဍလာနိ။ ဧဝမ္ပိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေ ဝိဟရတိစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ဝေရဉ္ဇာယန္တိ၊ တသ္မာ သမီပါဓိကရဏတ္ထဝသေန ဥဘယထာ နိဒါနကိတ္တနေ ကိံ ပယောဇနန္တိ စောဒနံ မနသိ နိဓာယာဟ ‘‘ဂေါစရဂါမနိဒဿနတ္ထ’’န္တိအာဒိ။ အဿာတိ ဘဂဝတော။

အဝဿဉ္စေတ္ထ ဂေါစရဂါမကိတ္တနံ ကတ္တဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလကိတ္တနံ ပဗ္ဗဇိတာနုဂ္ဂဟကရဏာဒိအနေကပ္ပယောဇနံ၊ ဧဝံ ဂေါစရဂါမကိတ္တနမ္ပိ ဂဟဋ္ဌာနုဂ္ဂဟကရဏာဒိဝိဝိဓပ္ပယောဇနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝေရဉ္ဇာကိတ္တနေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂဟဋ္ဌာနုဂ္ဂဟကရဏန္တိ တေသံ တတ္ထ ပစ္စယဂ္ဂဟဏေန ဥပသင်္ကမနပယိရုပါသနာဒီနံ ဩကာသဒါနေန ဓမ္မဒေသနာယ သရဏေသု ¶ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပနေန ယထူပနိဿယံ ဥပရိဝိသေသာဓိဂမာဝဟနေန စ ဂဟဋ္ဌာနံ အနုဂ္ဂဟကရဏံ။ ပဗ္ဗဇိတာနုဂ္ဂဟကရဏန္တိ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာနံ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂဿ စ အနုရူပဝသနဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟေနေတ္ထ ပဗ္ဗဇိတာနံ အနုဂ္ဂဟကရဏံ။

ပစ္စယဂ္ဂဟဏေနေဝ ပစ္စယပရိဘောဂသိဒ္ဓိတော အာဟ ‘‘တထာ ပုရိမေန…ပေ… ဝိဝဇ္ဇနန္တိ။ တတ္ထ ပုရိမေနာတိ ဝေရဉ္ဇာဝစနေန။ အာဟိတော အဟံမာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ၊ အတ္တဘာဝေါ။ တဿ ကိလမထော ကိလန္တဘာဝေါ အတ္တကိလမထော၊ အတ္တပီဠာ အတ္တဒုက္ခန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တဿ အနုယောဂေါ ကရဏံ အတ္တကိလမထာနုယောဂေါ၊ ဥပဝါသကဏ္ဋကာပဿယသေယျာဒိနာ အတ္တနော ဒုက္ခုပ္ပာဒနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ ဝိဝဇ္ဇနံ အတ္တကိလမထာနုယောဂဝိဝဇ္ဇနံ။ အန္တောဂါမေ ဝသန္တာနံ အနိစ္ဆန္တာနမ္ပိ ဝိသဘာဂရူပါဒိအာရမ္မဏဒဿနာဒိသမ္ဘဝတော ဗဟိဂါမေ ပတိရူပဋ္ဌာနေ ဝသန္တာနံ တဒဘာဝတော အာဟ ‘‘ပစ္ဆိမေန ဝတ္ထုကာမပ္ပဟာနတော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပစ္ဆိမေနာတိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလဝစနေန။ ကိလေသကာမဿ ဝတ္ထုဘူတတ္တာ ရူပါဒယော ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ဝတ္ထုကာမော၊ တဿ ပဟာနံ ဝတ္ထုကာမပ္ပဟာနံ။ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂဝိဝဇ္ဇနုပါယဒဿနန္တိ ဝတ္ထုကာမေသု ကိလေသကာမသံယုတ္တဿ သုခဿ ယောဂေါ အနုယောဂေါ အနုဘဝေါ၊ တဿ ပရိဝဇ္ဇနေ ဥပါယဒဿနံ။

သယမေဝ ဂေါစရဂါမံ ဥပသင်္ကမိတွာ အတ္တနော ဓမ္မဿဝနာနုရူပဘဗ္ဗပုဂ္ဂလာနံ ဒဿနတော ဓမ္မဒေသနာယ ကာလော သမ္ပတ္တော နာမ ဟောတီတိ ဓမ္မဒေသနာယ အဘိယောဂေါ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ပုရိမေန စ ဓမ္မဒေသနာဘိယောဂ’’န္တိ။ ဓမ္မဒေသနာယ သဥဿာဟဘာဝေါ ဓမ္မဒေသနာဘိယောဂေါ။ ဗဟိဂါမေ ဝိဝိတ္တောကာသေ ဝသန္တဿ အာကိဏ္ဏဝိဟာရာဘာဝတော ကာယဝိဝေကာဒီသု အဓိမုတ္တိ တပ္ပောဏတာ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ပစ္ဆိမေန ဝိဝေကာဓိမုတ္တိ’’န္တိ။

ဓမ္မဒေသနာဘိယောဂဝိဝေကာဓိမုတ္တီနံ ¶ ဟေတုဘူတာ ဧဝ ကရုဏာပညာ ဓမ္မဒေသနာယ ဥပဂမနဿ တတော အပဂမနဿ ကာရဏဘူတာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပုရိမေန ကရုဏာယ ဥပဂမန’’န္တိအာဒိ။ ကရုဏာပညာယေဝ ဟိ အနန္တရဒုကဿ ဟေတူ ဟောန္တိ။ ဧတေန စ ကရုဏာယ ဥပဂမနံ န လာဘာဒိနိမိတ္တံ ¶ ၊ ပညာယ အပဂမနံ န ဝိရောဓာဒိနိမိတ္တန္တိ ဥပဂမနာပဂမနာနံ နိရုပက္ကိလေသတံ ဝိဘာဝိဘန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဓိမုတ္တတန္တိ တန္နိန္နဘာဝံ။ နိရုပလေပနန္တိ အနုပလေပနံ အနလ္လီယနံ။

ဓမ္မိကသုခါပရိစ္စာဂနိမိတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဓမ္မိကသုခံ နာမ အနဝဇ္ဇသုခံ။ တဉှိ ဓမ္မိကံ လာဘံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နတ္တာ ‘‘ဓမ္မိကသုခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာဘိယောဂနိမိတ္တံ ဖာသုဝိဟာရန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ မနုဿာနံ ဥပကာရဗဟုလတန္တိ ပစ္စယပဋိဂ္ဂဟဏဓမ္မဒေသနာဒိဝသေန ဥပကာရဗဟုလတံ။ ဒေဝတာနံ ဥပကာရဗဟုလတံ ဇနဝိဝိတ္တတာယ။ ပစုရဇနဝိဝိတ္တဉှိ ဌာနံ ဒေဝါ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗံ မညန္တိ။ လောကေ သံဝဍ္ဎဘာဝန္တိ အာမိသောပဘောဂေန သံဝဍ္ဎိတဘာဝံ။

ဧကပုဂ္ဂလောတိ ဧတ္ထ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀) ဧကောတိ ဒုတိယာဒိပဋိက္ခေပတ္ထော ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ပုဂ္ဂလောတိ သမ္မုတိကထာ၊ န ပရမတ္ထကထာ။ ဗုဒ္ဓဿ ဟိ ဘဂဝတော ဒုဝိဓာ ဒေသနာ သမ္မုတိဒေသနာ ပရမတ္ထဒေသနာ စာတိ။ အယမတ္ထော ပန ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရိတောဝါတိ ဣဓ န ဝုစ္စတိ။ ဧကော စ သော ပုဂ္ဂလော စာတိ ဧကပုဂ္ဂလော။ ကေနဋ္ဌေန ဧကပုဂ္ဂလော? အသဒိသဋ္ဌေန ဂုဏဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေန အသမသမဋ္ဌေန။ သော ဟိ ဒသန္နံ ပါရမီနံ ပဋိပါဋိယာ အာဝဇ္ဇနံ အာဒိံ ကတွာ ဗောဓိသမ္ဘာရဂုဏေဟိ စေဝ ဗုဒ္ဓဂုဏေဟိ စ သေသမဟာဇနေန အသဒိသောတိ အသဒိသဋ္ဌေနပိ ဧကပုဂ္ဂလော။ ယေ စဿ တေ ဂုဏာ၊ တေပိ အညသတ္တာနံ ဂုဏေဟိ ဝိသိဋ္ဌာတိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေနပိ ဧကပုဂ္ဂလော။ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သဗ္ဗသတ္တေဟိ အသမာ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ အယမေဝ ဧကော ရူပကာယဂုဏေဟိ စေဝ နာမကာယဂုဏေဟိ စ သမောတိ အသမသမဋ္ဌေနပိ ဧကပုဂ္ဂလော။ လောကေတိ သတ္တလောကေ။

ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣဒံ ပန ဥဘယမ္ပိ ဝိပ္ပကတဝစနမေဝ။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တော ဗဟုဇနဟိတတ္ထာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န အညေန ကာရဏေနာတိ ဧဝံ ပနေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝရူပဉ္စေတ္ထ လက္ခဏံ န သက္ကာ ဧတံ အညေန သဒ္ဒလက္ခဏေန ပဋိဗာဟိတုံ။ အပိစ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ၊ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ၊ ဥပ္ပန္နော နာမာတိ အယမေတ္ထ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧသ ဟိ ဒီပင်္ကရပါဒမူလတော လဒ္ဓဗျာကရဏော ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေ ပရိယေသန္တော ဒသ ပါရမိယော ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ မယာ ပူရေတဗ္ဗာ’’တိ ကတသန္နိဋ္ဌာနော ဒါနပါရမိံ ¶ ပူရေန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ သီလပါရမိံ…ပေ… ဥပေက္ခာပါရမိန္တိ ဣမာ ဒသ ပါရမိယော ပူရေန္တောပိ၊ ဒသ ဥပပါရမိယော ပူရေန္တောပိ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယော ပူရေန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ဉာတတ္ထစရိယံ လောကတ္ထစရိယံ ဗုဒ္ဓတ္ထစရိယံ ပူရယမာနောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ဗုဒ္ဓကာရကေ ဓမ္မေ မတ္ထကံ ပါပေန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ဝေဿန္တရတ္တဘာဝံ ပဟာယ တုသိတပုရေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ သဋ္ဌိဝဿသတသဟဿာဓိကာ သတ္တပဏ္ဏာသ ဝဿကောဋိယော တိဋ္ဌန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ဒေဝတာဟိ ယာစိတော ပဉ္စ မဟာဝိလောကနာနိ ဝိလောကေတွာ မာယာဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တောပိ၊ အနူနာဓိကေ ဒသ မာသေ ဂဗ္ဘဝါသံ ဝသန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ဧကူနတိံသ ဝဿာနိ အဂါရမဇ္ဈေ တိဋ္ဌန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ကာမေသု အာဒီနဝံ နေက္ခမ္မေ စ အာနိသံသံ ဒိသွာ ရာဟုလဘဒ္ဒဿ ဇာတဒိဝသေ ဆန္နသဟာယော ကဏ္ဍကံ အဿဝရမာရုယှ နိက္ခမန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ တီဏိ ရဇ္ဇာနိ အတိက္ကမန္တော အနောမနဒိတီရေ ပဗ္ဗဇန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ဆဗ္ဗဿာနိ မဟာပဓာနံ ကရောန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ ပရိပါကဂတေ ဉာဏေ ဩဠာရိကံ အာဟာရံ အာဟရန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ သာယနှသမယေ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ မဟာဗောဓိမဏ္ဍံ အာရုယှ မာရဗလံ ဝိဓမေတွာ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရိတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ပရိသောဓေတွာ ပစ္ဆိမယာမသမနန္တရေ ဒွါဒသင်္ဂံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ အနုလောမပဋိလောမတော သမ္မသိတွာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ သောတာပတ္တိဖလက္ခဏေပိ သကဒါဂါမိဖလက္ခဏေပိ အနာဂါမိဖလက္ခဏေပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ။ အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ။ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နော နာမ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ သာဝကာနံ ဝိယ န ပဋိပါဋိယာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ သဟေဝ ပန အရဟတ္တမဂ္ဂေန သကလောပိ သဗ္ဗညုတညာဏာဒိ ဂုဏရာသိ အာဂတောဝ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ နိဗ္ဗတ္တသဗ္ဗကိစ္စတ္တာ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နော နာမ ဟောတိ။ ဣမသ္မိမ္ပိ သုတ္တေ အရဟတ္တဖလက္ခဏံယေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပန္နော ဟောတီတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။

ဗဟုဇနဟိတာယာတိ မဟာဇနဿ ဟိတတ္ထာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဗဟုဇနသုခါယာတိ မဟာဇနဿ သုခတ္ထာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ လောကာနုကမ္ပာယာတိ သတ္တလောကဿ ¶ အနုကမ္ပံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကတရသတ္တလောကဿာတိ? ယော တထာဂတဿ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ အမတပါနံ ပိဝိ၊ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိ၊ တဿ။ ဘဂဝတာ ဟိ မဟာဗောဓိမဏ္ဍေ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတွာ ဗောဓိမဏ္ဍာ ဣသိပတနံ အာဂမ္မ ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အန္တာ ပဗ္ဗဇိတေန န သေဝိတဗ္ဗာ’’တိ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တေ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ မဟာဝ။ ၁၃) ဒေသိတေ အာယသ္မတာ အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ အဋ္ဌာရသကောဋိသင်္ခါ ဗြဟ္မာနော အမတပါနံ ပိဝိံသု၊ ဧတဿ သတ္တလောကဿ အနုကမ္ပာယ ဥပ္ပန္နော။ ပဉ္စမဒိဝသေ အနတ္တလက္ခဏသုတ္တန္တပရိယောသာနေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယတ္ထေရာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု၊ ဧတဿပိ သတ္တလောကဿ အနုကမ္ပာယ ¶ ဥပ္ပန္နော။ တတော ယသဒါရကပ္ပမုခေ ပဉ္စပဏ္ဏာသ ပုရိသေ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေသိ၊ တတော ကပ္ပာသိကဝနသဏ္ဍေ တိံသ ဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယေ တယော မဂ္ဂေ စ ဖလာနိ စ သမ္ပာပေသိ၊ ဧတဿပိ သတ္တလောကဿ အနုကမ္ပာယ ဥပ္ပန္နော။ ဂယာသီသေ အာဒိတ္တပရိယာယပရိယောသာနေ (သံ။ နိ။ ၄။၂၈၊ မဟာဝ။ ၅၄) ဇဋိလသဟဿံ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေသိ၊ တတော လဋ္ဌိဝနေ ဗိမ္ဗိသာရပ္ပမုခါ ဧကာဒသ နဟုတာ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု၊ ဧကံ နဟုတံ သရဏေသု ပတိဋ္ဌိတံ။ တိရောကုဋ္ဋအနုမောဒနာဝသာနေ (ခု။ ပါ။ ၇။ ၁ အာဒယော) စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿေဟိ အမတပါနံ ပီတံ။ သုမနမာလာကာရသမာဂမေ စတုရာသီတိယာ၊ ဓနပါလသမာဂမေ ဒသဟိ ပါဏသဟဿေဟိ၊ ခဒိရင်္ဂါရဇာတကသမာဂမေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿေဟိ၊ ဇမ္ဗုကအာဇီဝကသမာဂမေ စတုရာသီတိယာဝ၊ အာနန္ဒသေဋ္ဌိသမာဂမေ စတုရာသီတိယာဝ ပါဏသဟဿေဟိ အမတပါနံ ပီတံ။ ပါသာဏကစေတိယေ ပါရာယနသုတ္တကထာဒိဝသေ (သု။ နိ။ ၉၈၂ အာဒယော) စုဒ္ဒသ ကောဋိယော အမတပါနံ ပိဝိံသု။ ယမကပါဋိဟာရိယဒိဝသေ ဝီသတိ ပါဏကောဋိယော၊ တာဝတိံသဘဝနေ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယံ နိသီဒိတွာ မာတရံ ကာယသက္ခိံ ကတွာ သတ္တပ္ပကရဏံ အဘိဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ အသီတိ ပါဏကောဋိယော၊ ဒေဝေါရောဟဏေ တိံသ ပါဏကောဋိယော၊ သက္ကပဉှသုတ္တန္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၄၄ အာဒယော) အသီတိ ဒေဝသဟဿာနိ အမတပါနံ ပိဝိံသု။ မဟာသမယသုတ္တန္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၁ အာဒယော) မင်္ဂလသုတ္တေ (ခု။ ပါ။ ၅။၁ အာဒယော၊ သု။ နိ။ မင်္ဂလသုတ္တ) စူဠရာဟုလောဝါဒေ (မ။ နိ။ ၃။၄၁၆ အာဒယော) သမစိတ္တပဋိပဒါယာတိ (အ။ နိ။ ၂။၃၃) ဣမေသု စတူသု ဌာနေသု အဘိသမယပ္ပတ္တသတ္တာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ၊ ဧတဿပိ သတ္တလောကဿ အနုကမ္ပာယ ဥပ္ပန္နောတိ။ ယာဝဇ္ဇဒိဝသာ ဣတော ¶ ပရမ္ပိ အနာဂတေ ဣမံ သာသနံ နိဿာယ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂေ ပတိဋ္ဌဟန္တာနံ ဝသေနပိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒေဝမနုဿာနန္တိ န ကေဝလံ ဒေဝမနုဿာနံယေဝ၊ အဝသေသာနံ နာဂသုပဏ္ဏာဒီနမ္ပိ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယေဝ ဥပ္ပန္နော။ သဟေတုကပဋိသန္ဓိကေ ပန မဂ္ဂဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ဘဗ္ဗေ ပုဂ္ဂလေ ဒဿေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဧတေသမ္ပိ အတ္ထတ္ထာယ ဟိတတ္ထာယ သုခတ္ထာယေဝ ဥပ္ပန္နောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကတမော ဧကပုဂ္ဂလောတိ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။ ဣဒါနိ တာယ ပုစ္ဆာယ ပုဋ္ဌံ ဧကပုဂ္ဂလံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ အာဟ။ တဒတ္ထပရိနိပ္ဖာဒနန္တိ လောကတ္ထနိပ္ဖာဒနံ၊ ဗုဒ္ဓကိစ္စသမ္ပာဒနန္တိ အတ္ထော။ ပဌမံ လုမ္ဗိနီဝနေ ဒုတိယံ ဗောဓိမဏ္ဍေတိ လုမ္ဗိနီဝနေ ရူပကာယေန ဇာတော၊ ဗောဓိမဏ္ဍေ ဓမ္မကာယေန။ ဧဝမာဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေရဉ္ဇာကိတ္တနတော ရူပကာယဿ အနုဂ္ဂဏှနံ ဒဿေတိ၊ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလကိတ္တနတော ဓမ္မကာယဿ။ တထာ ပုရိမေန ပရာဓီနကိရိယာကရဏံ၊ ဒုတိယေန အတ္တာဓီနကိရိယာကရဏံ။ ပုရိမေန ဝါ ကရုဏာကိစ္စံ၊ ဣတရေန ပညာကိစ္စံ ¶ ၊ ပုရိမေန စဿ ပရမာယ အနုကမ္ပာယ သမန္နာဂမံ၊ ပစ္ဆိမေန ပရမာယ ဥပေက္ခာယ သမန္နာဂမန္တိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

ပစ္ဆိမကောတိ ဂုဏေန ပစ္ဆိမကော။ အာနန္ဒတ္ထေရံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ သင်္ချာယပီတိ ဂဏနတောပိ။ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတတ္တာ သင်္ဃောတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိသီလသာမညသင်္ခါတသင်္ဃာတေန သမဏဂဏေနာ’’တိ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ယာယံ ဒိဋ္ဌိ အရိယာ နိယျာနိကာ နိယျာတိ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယ၊ တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ ၃၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄) ဧဝံ ဝုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ၊ ‘‘ယာနိ တာနိ သီလာနိ အခဏ္ဍာနိ အစ္ဆိဒ္ဒါနိ အသဗလာနိ အကမ္မာသာနိ ဘုဇိဿာနိ ဝိညုပ္ပသတ္ထာနိ အပရာမဋ္ဌာနိ သမာဓိသံဝတ္တနိကာနိ၊ တထာရူပေသု သီလေသု သီလသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ ၃၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄) ဧဝံ ဝုတ္တာနဉ္စ သီလာနံ သာမညသင်္ခါတေန သင်္ဃတော သင်္ဃဋိတော သမေတောတိ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညသင်္ခါတသင်္ဃာတော၊ သမဏဂဏော။ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော သဉ္စိစ္စ ပါဏံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ ¶ အာဒိဝစနတော ဒိဋ္ဌိသီလာနံ နိယတသဘာဝတ္တာ သောတာပန္နာပိ အညမညံ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတာ၊ ပဂေဝ သကဒါဂါမိအာဒယော။ အရိယပုဂ္ဂလာ ဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဒူရေ ဌိတာပိ အတ္တနော ဂုဏသာမဂ္ဂိယာ သံဟတာယေဝ။ ‘‘တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ ၃၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄)၊ တထာရူပေသု သီလေသု သီလသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ ၃၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄) ဝစနတော ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတဘာဝေါ လဗ္ဘတိယေဝ၊ ဣဓ ပန အရိယသင်္ဃောယေဝ အဓိပ္ပေတော ‘‘ယော တတ္ထ ပစ္ဆိမကော၊ သော သောတာပန္နော’’တိ ဝစနတော။ ဧတေနာတိ ‘‘ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟီ’’တိ ဧတေန ဝစနေန။ အဿာတိ ပဉ္စမတ္တဿ ဘိက္ခုသတဿ။ နိရဗ္ဗုဒေါတိအာဒီနံ ဝစနတ္ထော ပရတော ဧဝ အာဝိ ဘဝိဿတိ။

အဿောသီတိ ဧတ္ထ သဝနမုပလဗ္ဘောတိ အာဟ ‘‘အဿောသီတိ သုဏိ ဥပလဘီ’’တိ၊ အညာသီတိ အတ္ထော။ သော စာယမုပလဗ္ဘော သဝနဝသေနေဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သောတဒွါရသမ္ပတ္တဝစနနိဂ္ဃောသာနုသာရေန အညာသီ’’တိ။ အဝဓာရဏဖလတ္တာ သဒ္ဒပ္ပယောဂဿ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါကျံ အန္တောဂဓာဝဓာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ခေါတိ ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော’’တိ။ အဝဓာရဏတ္ထေတိ ပန ဣမိနာ အန္တောဂဓာဝဓာရဏေပိ သဗ္ဗသ္မိံ ဝါကျေ ဣဋ္ဌတောဝဓာရဏတ္ထံ ခေါသဒ္ဒဂ္ဂဟဏန္တိ ဒဿေတိ။ တမေဝ ဣဋ္ဌတောဝဓာရဏံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တတ္ထ အဝဓာရဏတ္ထေနာ’’တိအာဒိ။ အထ ပဒပူရဏတ္ထေန ခေါသဒ္ဒေန ကိံပယောဇနန္တိ ¶ အာဟ ‘‘ပဒပူရဏေန ပန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာမတ္တမေဝါ’’တိ။ ‘‘အဿောသီ’’တိ ဟိ ပဒံ ခေါသဒ္ဒေ ဂဟိတေ တေန ဖုလ္လိတမဏ္ဍိတဝိဘူသိတံ ဝိယ ဟောန္တံ ပူရိတံ နာမ ဟောတိ၊ တေန စ ပုရိမပစ္ဆိမပဒါနိ သိလိဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ၊ န တသ္မိံ အဂ္ဂဟိတေ၊ တသ္မာ ပဒပူရဏေန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာမတ္တမေဝ ပယောဇနံ။ မတ္တ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော၊ တေနဿ အနတ္ထန္တရဒီပနတံ ဒဿေတိ၊ ဧဝ-သဒ္ဒေန ပန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာယ ဧကန္တိကတံ။

ဝေရဉ္ဇောတိ ဧတ္ထ သဒ္ဒလက္ခဏာနုသာရေန အတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝေရဉ္ဇာယံ ဇာတော’’တိအာဒိ။ ဗြဟ္မံ အဏတီတိ ဧတ္ထ ဗြဟ္မန္တိ ဝေဒေါ ဝုစ္စတိ၊ သော ပန မန္တဗြဟ္မကပ္ပဝသေန တိဝိဓော။ တတ္ထ မန္တာ ပဓာနမူလဘာဝတောယေဝ အဋ္ဌကာဒီဟိ ပဝုတ္တာ၊ ဣတရေ ပန တန္နိဿယေန ဇာတာ၊ တေန ¶ ပဓာနဿေဝ ဂဟဏံ။ မန္တေ သဇ္ဈာယတီတိ ဣရုဝေဒါဒိကေ မန္တသတ္ထေ သဇ္ဈာယတီတိ အတ္ထော။ ဣရုဝေဒါဒယော ဟိ ဂုတ္တဘာသိတဗ္ဗတာယ ‘‘မန္တာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣဒမေဝ ဟီတိ အဝဓာရဏေန ဗြဟ္မတော ဇာတောတိအာဒိကံ နိရုတ္တိံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဇာတိဗြာဟ္မဏာနန္တိ ဣမိနာ အညေပိ ဗြာဟ္မဏာ အတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ဒုဝိဓာ ဟိ ဗြာဟ္မဏာ ဇာတိဗြာဟ္မဏာ ဝိသုဒ္ဓိဗြာဟ္မဏာ စာတိ။ ဣဒါနိ တတ္ထ ဝိသုဒ္ဓိဗြာဟ္မဏာနံ နိရုတ္တိံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အရိယာ ပနာ’’တိအာဒိ။

သမိတပါပတ္တာတိ အစ္စန္တံ အနဝသေသတော သဝါသနံ သမိတပါပတ္တာ။ ဧဝဉှိ ဗာဟိရကအဝီတရာဂသေက္ခာသေက္ခပါပသမဏတော ဘဂဝတော ပါပသမဏံ ဝိသေသိတံ ဟောတိ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဥဒါဟရဏေန ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဗာဟိတပါပေါတိ ဗြာဟ္မဏော၊ သမိတပါပတ္တာ သမဏောတိ ဝုစ္စတီတိ ဣဒံ ဘိန္နဂါထာသန္နိဿိတပဒဒွယံ ဧကတော ဂဟေတွာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ‘‘သမိတတ္တာ ဟိ ပါပါနံ၊ သမဏောတိ ပဝုစ္စတီတိ ဣဒံ ဝစနံ ဂဟေတွာ ‘သမိတတ္တာ သမဏောတိ ဝုစ္စတီ’တိ ဝုတ္တံ။ ဗာဟိတပါပေါတိ ဗြာဟ္မဏောတိ ဣဒံ ပန အညသ္မိံ ဂါထာဗန္ဓေ ဝုတ္တဝစန’’န္တိ။ အနေကတ္ထတ္တာ နိပါတာနံ ဣဓ အနုဿဝနတ္ထေ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ခလူတိ အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော’’တိ။ ဇာတိသမုဒါဂတန္တိ ဇာတိယာ အာဂတံ၊ ဇာတိသိဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာလပနမတ္တန္တိ ပိယာလာပဝစနမတ္တံ။ ပိယသမုဒါဟာရာ ဟေတေ ဘောတိ ဝါ အာဝုသောတိ ဝါ ဒေဝါနမ္ပိယာတိ ဝါ။ ဘောဝါဒီ နာမ သော ဟောတီတိ ယော အာမန္တနာဒီသု ‘‘ဘော ဘော’’တိ ဝဒန္တော ဝိစရတိ၊ သော ဘောဝါဒီ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သကိဉ္စနောတိ ရာဂါဒီဟိ ကိဉ္စနေဟိ သကိဉ္စနော။ ရာဂါဒယော ဟိ သတ္တေ ကိဉ္စေန္တိ မဒ္ဒန္တိ ပလိဗုန္ဓန္တီတိ ‘‘ကိဉ္စနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ မနုဿာ ကိရ ဂေါဏေဟိ ခလံ မဒ္ဒါပေန္တာ ‘‘ကိဉ္စေဟိ ကပိလ၊ ကိဉ္စေဟိ ကာဠကာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တသ္မာ မဒ္ဒနဋ္ဌော ကိဉ္စနဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဂေါတ္တဝသေနာတိ ¶ ဧတ္ထ ဂံ တာယတီတိ ဂေါတ္တံ။ ဂေါသဒ္ဒေန စေတ္ထ အဘိဓာနံ ဗုဒ္ဓိ စ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဂေါတမောတိ ပဝတ္တမာနံ အဘိဓာနံ ဗုဒ္ဓိဉ္စ ဧကံသိကဝိသယတာယ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဂေါတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဗုဒ္ဓိ အာရမ္မဏဘူတေန အတ္ထေန ဝိနာ န ဝတ္တတိ၊ ဧဝံ အဘိဓာနံ ¶ အဘိဓေယျဘူတေန၊ တသ္မာ သော ဂေါတ္တသင်္ခါတော အတ္ထော တာနိ ဗုဒ္ဓိအဘိဓာနာနိ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ။ သော ပန အညကုလပရမ္ပရာယ အသာဓာရဏံ တဿ ကုလဿ အာဒိပုရိသသမုဒါဂတံ တံကုလပရိယာပန္နသာဓာရဏံ သာမညရူပန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ သမဏောတိ ဣမိနာ သရိက္ခကဇနေဟိ ဘဂဝတော ဗဟုမတဘာဝေါ ဒဿိတော သမိတပါပတာကိတ္တနတော၊ ဂေါတမောတိ ဣမိနာ လောကိယဇနေဟိ ဥဠာရကုလသမ္ဘူတတာဒီပနတော။ သကျဿ သုဒ္ဓါဒနမဟာရာဇဿ ပုတ္တော သကျပုတ္တော။ ဣမိနာ စ ဥဒိတောဒိတဝိပုလခတ္တိယကုလဝိဘာဝနတော ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒံ ပန ဘဂဝတော ဥစ္စာကုလပအဒီပန’’န္တိ။ သဗ္ဗခတ္တိယာနဉှိ အာဒိဘူတမဟာသမ္မတမဟာရာဇတော ပဋ္ဌာယ အသမ္ဘိန္နံ ဥဠာရတမံ သကျရာဇကုလံ။ ကေနစိ ပါရိဇုညေန အနဘိဘူတောတိ ဉာတိပါရိဇုညဘောဂပါရိဇုညာဒိနာ ကေနစိ ပါရိဇုညေန ပရိဟာနိယာ အနဘိဘူတော အနဇ္ဈောတ္ထဋော။ တထာ ဟိ လောကနာထဿ အဘိဇာတိယံ တဿ ကုလဿ န ကိဉ္စိ ပါရိဇုညံ၊ အထ ခေါ ဝဍ္ဎိယေဝ။ အဘိနိက္ခမနေ စ တတော သမိဒ္ဓတမဘာဝေါ လောကေ ပါကဋော ပညာတော။ တေန ‘‘သကျကုလာ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဣဒံ ဝစနံ ဘဂဝတော သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝပရိဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ မဟန္တံ ဉာတိပရိဝဋ္ဋံ မဟန္တဉ္စ ဘောဂက္ခန္ဓံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတဘာဝသိဒ္ဓိတော။ တတော ပရန္တိ ‘‘ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိ။

ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ ဣတ္ထံ ဣမံ ပကာရံ ဘူတော အာပန္နောတိ ဣတ္တမ္ဘူတော၊ တဿ အာချာနံ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနံ၊ သောယေဝ အတ္ထော ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထော။ အထ ဝါ ဣတ္ထံ ဧဝံ ပကာရော ဘူတော ဇာတောတိ ဧဝံ ကထနတ္ထော ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထော၊ တသ္မိံ ဥပယောဂဝစနန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ ဧတ္ထ အဘိ-သဒ္ဒေါ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထဇောတကော အဘိဘဝိတွာ ဥဂ္ဂမနပ္ပကာရဿ ဒီပနတော။ တေန ယောဂတော ‘‘တံ ခေါ ပန ဘဝန္တံ ဂေါတမ’’န္တိ ဣဒံ ဥပယောဂဝစနံ သာမိအတ္ထေပိ သမာနံ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနဒီပနတော ‘‘ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တဿ ခေါ ပန ဘောတော ဂေါတမဿာတိ အတ္ထော’’တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ‘‘သာဓု ဒေဝဒတ္တော မာတရမဘီ’’တိ ဧတ္ထ အဘိသဒ္ဒယောဂတော ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနေ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ၊ ဧဝမိဓာပိ တံ ခေါ ပန ဘဝန္တံ ဂေါတမံ အဘိ ဧဝံ ကလျာဏော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ ဥဂ္ဂတောတိ အဘိသဒ္ဒယောဂတော ¶ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနေ ဥပယောဂဝစနန္တိ။ ‘‘သာဓု ဒေဝဒတ္တော မာတရမဘီ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ဒေဝဒတ္တော မာတရမဘိ မာတရိ ဝိသယေ မာတုယာ ဝါ သာဓူ’’တိ ဧဝံ အဓိကရဏတ္ထေ သာမိအတ္ထေ ဝါ ဘုမ္မဝစနဿ ဝါ သာမိဝစနဿ ဝါ ပသင်္ဂေ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထဇောတကေန အဘိသဒ္ဒေန ယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ။ ယထာ စေတ္ထ ‘‘ဒေဝဒတ္တော မာတု ဝိသယေ မာတုသမ္ဗန္ဓီ ဝါ သာဓုတ္တပ္ပကာရပ္ပတ္တော’’တိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ ¶ ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘ဘောတော ဂေါတမဿ သမ္ဗန္ဓီ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတော အဘိဘဝိတွာ ဥဂ္ဂမနပ္ပကာရပ္ပတ္တော’’တိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ။ တတ္ထ ဟိ ဒေဝဒတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိယ ဣဓ ကိတ္တိသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ၊ တထာ တတ္ထ ‘‘မာတရ’’န္တိ ဝစနံ ဝိယ ဣဓ ‘‘တံ ခေါ ပန ဘဝန္တံ ဂေါတမ’’န္တိ ဝစနံ၊ တတ္ထ သာဓုသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ဝိယ ဣဓ ဥဂ္ဂတသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကလျာဏောတိ ဘဒ္ဒကော။ ကလျာဏဘာဝေါ စဿ ကလျာဏဂုဏဝိသယတာယာတိ အာဟ ‘‘ကလျာဏဂုဏသမန္နာဂတော’’တိ၊ ကလျာဏေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတော တံဝိသယတာယ ယုတ္တောတိ အတ္ထော။ တံဝိသယတာ ဟေတ္ထ သမန္နာဂမော ကလျာဏဂုဏဝိသယတာယ တန္နိဿိတောတိ အဓိပ္ပာယော။ သေဋ္ဌောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သေဋ္ဌဂုဏဝိသယတာယ ဧဝ ဟိ ကိတ္တိသဒ္ဒဿ သေဋ္ဌတာ ‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ ‘‘ဘဂဝါ အရဟ’’န္တိအာဒိနာ ဂုဏာနံ သံကိတ္တနတော သဒ္ဒနီယတော စ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ ဝဏ္ဏောတိ အာဟ ‘‘ကိတ္တိသဒ္ဒေါတိ ကိတ္တိ ဧဝါ’’တိ။ ဝဏ္ဏောယေဝ ဟိ ကိတ္တေတဗ္ဗတော ကိတ္တိသဒ္ဒနီယတော သဒ္ဒေါတိ စ ဝုစ္စတိ။ ကိတ္တိပရိယာယော ဟိ သဒ္ဒသဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ဥဠာရသဒ္ဒါ ဣသယော၊ ဂုဏဝန္တော တပဿိနော’’တိ။ အဘိတ္ထဝနဝသေန ပဝတ္တော သဒ္ဒေါ ထုတိဃောသော၊ အဘိတ္ထဝုဒါဟာရော။

‘‘အဗ္ဘုဂ္ဂတော’’တိ ပန ဧတဿ အတ္ထော အဋ္ဌကထာယံ န ဒဿိတော၊ တသ္မာ တဿတ္ထော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ အဘိဘဝိတွာ ဥဂ္ဂတော၊ အနညသာဓာရဏဂုဏေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ သဒေဝကံ လောကံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ပဝတ္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိန္တိ သဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ အာဟ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ ဣတော ပရံ ပန ဤဒိသေသု ဌာနေသု ယတ္ထ ယတ္ထ ပါဠိပါဌဿ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ၊ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘ပါဠိယံ ပနာ’’တိ ဝတွာ အတ္ထံ ဒဿယိဿာမ၊ ဣဒါနိ တတ္ထ ပဒယောဇနာပုဗ္ဗကံ အတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါတိအာဒီသု ပန ¶ အယံ တာဝ ယောဇနာ’’တိအာဒိ။ သော ဘဂဝါတိ ယော သော သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗကိလေသေ ဘဉ္ဇိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ လောကနာထော ဘာဂျဝန္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါတိ လဒ္ဓနာမော၊ သော ဘဂဝါ။ ဘဂဝါတိ ဟိ ဣဒံ သတ္ထု နာမကိတ္တနံ။ တေနာဟ အာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ ‘‘ဘဂဝါတိ နေတံ နာမံ မာတရာ ကတ’’န္တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၈၄)။ ပရတော ပန ဘဂဝါတိ ဂုဏကိတ္တနမေဝ။ ယထာ ကမ္မဋ္ဌာနိကေန ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီသု နဝသု ဌာနေသု ပစ္စေကံ ဣတိပိသဒ္ဒံ ယောဇေတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ အနုဿရီယန္တိ၊ ဧဝံ ဗုဒ္ဓဂုဏသံကိတ္တကေနပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတိပိ အရဟံ ဣတိပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ…ပေ… ဣတိပိ ဘဂဝါ’’တိ အာဟ။ ဧဝဉှိ သတိ ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီဟိ နဝဟိ ပဒေဟိ ယေ သဒေဝကေ လောကေ အတိဝိယ ပါကဋာ ပညာတာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ၊ တေ နာနပ္ပကာရတော ဝိဘာဝိတာ ဟောန္တိ။ ‘‘ဣတိပေတံ ဘူတံ၊ ဣတိပေတံ တစ္ဆ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၆) ဝိယ ဟိ ဣဓ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာသန္နပစ္စက္ခကာရဏတ္ထော ¶ ၊ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ တေန စ တေသံ ဂုဏာနံ ဗဟုဘာဝေါ ဒီပိတော၊ တာနိ စ ဂုဏသလ္လက္ခဏကာရဏာနိ သဒ္ဓါသမ္ပန္နာနံ ဝိညုဇာတိကာနံ ပစ္စက္ခာနိ ဟောန္တီတိ တာနိ သံကိတ္တေန္တေန ဝိညုနာ စိတ္တဿ သမ္မုခီဘူတာနေဝ ကတွာ သံကိတ္တေတဗ္ဗာနီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ အာဟ။

‘‘သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ၊ သုတ္တာနုရူပံ ပရိဒီပယန္တီ’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္တာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၅-၁၂၈) သဗ္ဗာကာရတော သံဝဏ္ဏိတမ္ပိ အတ္ထံ ဣဓာပိ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုကာမော တတ္ထ ပယောဇနမာဟ ‘‘ဣဒါနိ ဝိနယဓရာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ စိတ္တသမ္ပဟံသနတ္ထန္တိ စိတ္တသန္တောသနတ္ထံ၊ စိတ္တပ္ပသာဒဇနနတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အာရကတ္တာ’’တိအာဒီသု အာရကတ္တာတိ သုဝိဒူရတ္တာ။ အရီနန္တိ ကိလေသာရီနံ။ အရာနန္တိ သံသာရစက္ကဿ အရာနံ။ ဟတတ္တာတိ ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ။ ပစ္စယာဒီနန္တိ စီဝရာဒိပစ္စယာနဉ္စေဝ ပူဇာဝိသေသာနဉ္စ။

ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘အာရကာ ဟိ သော’’တိအာဒိ။ ဒူရတာ နာမ အာသန္နတာ ဝိယ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဝုစ္စတီတိ ပရမုက္ကံသဂတံ ဒူရဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘သုဝိဒူရဝိဒူရေ ဌိတော’’တိ အာဟ၊ သုဋ္ဌု ဝိဒူရဘာဝေနေဝ ဝိဒူရေ ဌိတောတိ အတ္ထော။ သော ပနဿ ကိလေသေဟိ ဒူရေ ¶ ဌိတဘာဝေါ၊ န ပဒေသဝသေန၊ အထ ခေါ တေသံ သဗ္ဗသော ပဟီနတ္တာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မဂ္ဂေန ကိလေသာနံ ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ’’တိ။ နနု အညေသမ္ပိ ခီဏာသဝါနံ တေ ပဟီနာ ဧဝါတိ အနုယောဂံ မနသိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သဝါသနာန’’န္တိ။ န ဟိ ဌပေတွာ ဘဂဝန္တံ အညေ သဟ ဝါသနာယ ကိလေသေ ပဟာတုံ သက္ကောန္တိ။ ဧတေန အညေဟိ အသာဓာရဏံ ဘဂဝတော အရဟတ္တန္တိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ကာ ပနာယံ ဝါသနာ နာမ? ပဟီနကိလေသဿပိ အပ္ပဟီနကိလေသဿ ပယောဂသဒိသပယောဂဟေတုဘူတော ကိလေသနိဿိတော သာမတ္ထိယဝိသေသော အာယသ္မတော ပိလိန္ဒဝစ္ဆဿ ဝသလသမုဒါစာရနိမိတ္တံ ဝိယ။ ကထံ ပန ‘‘အာရကာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိလေသေဟီ’’တိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ သာမညစောဒနာယ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာနတော ဝိသေသတ္ထိနာ စ ဝိသေသဿ အနုပယုဇ္ဇိတဗ္ဗတော ‘‘အာရကာဿ ဟောန္တိ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီနိ (မ။ နိ။ ၁။၄၃၄) သုတ္တပဒါနေတ္ထ ဥဒါဟရိတဗ္ဗာနိ။ အာရကာတိ စေတ္ထ အာ-ကာရဿ ရဿတ္တံ၊ က-ကာရဿ စ ဟကာရံ သာနုသာရံ ကတွာ နိရုတ္တိနယေန ‘‘အရဟ’’န္တိ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဣဒမေတ္ထ ဝုစ္စတိ –

‘‘သော တတော အာရကာ နာမ၊ ယဿ ယေနာသမင်္ဂိတာ၊

အသမင်္ဂီ စ ဒေါသေဟိ၊ နာထော တေနာရဟံ မတော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၅)၊

အနတ္ထစရဏေန ¶ ကိလေသာ ဧဝ အရယောတိ ကိလေသာရယော။ အရီနံ ဟတတ္တာ အရိဟာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ နိရုတ္တိနယေန ‘‘အရဟ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာပိ ယထာဝုတ္တဿတ္ထဿ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဣဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ –

‘‘ယသ္မာ ရာဂါဒိသင်္ခါတာ၊ သဗ္ဗေပိ အရယော ဟတာ၊

ပညာသတ္ထေန နာထေန၊ တသ္မာပိ အရဟံ မတော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၆)၊

ယဉ္စေတံ သံသာရစက္ကန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ရထစက္ကဿ နာဘိ ဝိယ မူလာဝယဝဘူတံ အန္တော ဗဟိ စ သမဝဋ္ဌိတံ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာဒွယန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာမယနာဘီ’’တိ။ နာဘိယာ နေမိယာ စ သမ္ဗဒ္ဓအရသဒိသာ ပစ္စယဖလဘူတေဟိ အဝိဇ္ဇာတဏှာဇရာမရဏေဟိ သမ္ဗဒ္ဓါ ပုညာဘိသင်္ခါရအပုညာဘိသင်္ခါရအာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုညာဒိအဘိသင်္ခါရာရ’’န္တိ။ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပရိယန္တဘာဝေန ပါကဋံ ဇရာမရဏန္တိ တံ နေမိဋ္ဌာနိယံ ကတွာ အာဟ ¶ ‘‘ဇရာမရဏနေမီ’’တိ။ ယထာ ရထစက္ကပ္ပဝတ္တိယာ ပဓာနကာရဏံ အက္ခော၊ ဧဝံ သံသာရစက္ကပ္ပဝတ္တိယာ အာသဝသမုဒယောတိ အာဟ ‘‘အာသဝသမုဒယမယေန အက္ခေန ဝိဇ္ဈိတွာ’’တိ။ အာသဝါ ဧဝ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ကာရဏတ္တာ အာသဝသမုဒယော။ ယထာဟ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃)။ ဝိပါကကဋတ္တာရူပပ္ပဘေဒေါ ကာမဘဝါဒိကော တိဘဝေါ ဧဝ ရထော၊ တသ္မိံ တိဘဝရထေ။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ သမံ၊ သဗ္ဗသော ဝါ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယောဇိတန္တိ သမာယောဇိတံ။ အာဒိရဟိတံ ကာလံ ပဝတ္တတီတိ ကတွာ အနာဒိကာလပ္ပဝတ္တံ။

‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ၊ ဓာတုအာယတနာန စ၊

အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ၊ သံသာရောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၁၉၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၉၅ အပသာဒနာဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၆၀၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၁၉၉) –

ဧဝံ ဝုတ္တသံသာရောဝ သံသာရစက္ကံ။ အနေနာတိ ဘဂဝတာ။ ဗောဓိမဏ္ဍေတိ ဗောဓိသင်္ခါတဿ ဉာဏဿ မဏ္ဍဘာဝပ္ပတ္တေ ဌာနေ ကာလေ ဝါ။ ဗောဓီတိ ပညာ၊ သာ ဧတ္ထ မဏ္ဍာ ပသန္နာ ဇာတာတိ ဗောဓိမဏ္ဍော။ ဝီရိယပါဒေဟီတိ သံကိလေသဝေါဒါနပက္ခိယေသု သန္နိရုမ္ဘနသန္နိက္ခိပနကိစ္စတာယ ဒွိဓာ ပဝတ္တေတိ အတ္တနော ဝီရိယသင်္ခါတေဟိ ပါဒေဟိ။ သီလပထဝိယန္တိ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန သီလမေဝ ပထဝီ၊ တဿံ။ ပတိဋ္ဌာယာတိ သမ္ပာဒနဝသေန ပတိဋ္ဌဟိတွာ။ သဒ္ဓါဟတ္ထေနာတိ အနဝဇ္ဇဓမ္မာဒါနသာဓနတော သဒ္ဓါဝ ဟတ္ထော၊ တေန။ ကမ္မက္ခယကရန္တိ ကာယကမ္မာဒိဘေဒဿ သဗ္ဗဿပိ ကမ္မဿ ခယကရဏတော ကမ္မက္ခယကရံ။ ဉာဏဖရသုန္တိ သမာဓိသိလာယံ သုနိသိတံ မဂ္ဂဉာဏဖရသုံ ဂဟေတွာ။

ဧဝံ ¶ ‘‘အရာနံ ဟတတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ အရသင်္ခါတံ သံသာရံ စက္ကံ ဝိယ စက္ကန္တိ ဂဟေတွာ အတ္ထယောဇနံ ကတွာ ဣဒါနိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာက္ကမေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အနမတဂ္ဂသံသာရဝဋ္ဋန္တိ အနု အနု အမတဂ္ဂံ အဝိညာတပုဗ္ဗကောဋိကံ သံသာရမဏ္ဍလံ။ သေသာ ဒသ ဓမ္မာတိ သင်္ခါရာဒယော ဇာတိပရိယောသာနာ ဒသ ဓမ္မာ။ ကထံ တေသံ သင်္ခါရာဒီနံ အရဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာမူလကတ္တာ ဇရာမရဏပရိယန္တတ္တာ စာ’’တိ။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာ မူလံ ပဓာနကာရဏံ ယေသံ သင်္ခါရာဒီနံ တေ အဝိဇ္ဇာမူလကာ၊ တေသံ ဘာဝေါ အဝိဇ္ဇာမူလကတ္တံ။ ဇရာမရဏံ ပရိယန္တံ ¶ ပရိယောသာနဘူတံ ဧတေသန္တိ ဇရာမရဏပရိယန္တာ၊ သင်္ခါရာဒယော ဒသ ဓမ္မာ။ တေသံ ဘာဝေါ ဇရာမရဏပရိယန္တတ္တံ။ သင်္ခါရာဒိဇာတိပရိယောသာနာနံ ဒသဓမ္မာနံ အဝိဇ္ဇာမူလကတ္တာ ဇရာမရဏပရိယောသာနတ္တာ စာတိ အတ္ထော၊ နာဘိဘူတာယ အဝိဇ္ဇာယ မူလတော နေမိဘူတေန ဇရာမရဏေန အန္တတော သင်္ခါရာဒီနံ သမ္ဗန္ဓတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဒုက္ခာဒီသူတိ ဒုက္ခသမုဒယနိရောဓမဂ္ဂေသု။ အညာဏန္တိ ဉာဏပ္ပဋိပက္ခတ္တာ မောဟော အညာဏံ၊ န ပန ဉာဏတော အညံ၊ နပိ ဉာဏဿ အဘာဝမတ္တံ။ တတ္ထ ဒုက္ခာဒီသု အညာဏံ ယထာသဘာဝပ္ပဋိဝေဓာပ္ပဒါနတော တပ္ပဋိစ္ဆာဒနဝသေနေဝ။ ဧတ္ထ ဟိ ကိဉ္စာပိ ဌပေတွာ လောကုတ္တရသစ္စဒွယံ သေသဋ္ဌာနေသု အာရမ္မဏဝသေနပိ အဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ပဋိစ္ဆာဒနဝသေနေဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ သာ ဟိ ဥပ္ပန္နာ ဒုက္ခသစ္စံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ တိဋ္ဌတိ၊ ယာထာဝသရသလက္ခဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န ဒေတိ၊ တထာ သမုဒယံ နိရောဓံ မဂ္ဂန္တိ။

ဒုက္ခန္တိ စေတ္ထ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ အဓိပ္ပေတန္တိ တံ ကာမဘဝါဒိဝသေန တိဓာ ဘိန္ဒိတွာ တထာ တပ္ပဋိစ္ဆာဒိကဉ္စ အဝိဇ္ဇံ တိဓာ ကတွာ အဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယေ တီသု ဘဝေသု သင်္ခါရာဒိကေ ပဋိပါဋိယာ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမဘဝေ စ အဝိဇ္ဇာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာမဘဝေ စ အဝိဇ္ဇာတိ ကာမဘဝေ အာဒီနဝပဋိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ။ ရူပဘဝေ အဝိဇ္ဇာ အရူပဘဝေ အဝိဇ္ဇာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကာမဘဝေ သင်္ခါရာနန္တိ ကာမဘူမိပရိယာပန္နာနံ ပုညာပုညသင်္ခါရာနံ၊ ကာမဘဝေ ဝါ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗာ ယေ ပုညာပုညသင်္ခါရာ၊ တေသံ ကာမဘဝူပပတ္တိနိဗ္ဗတ္တကသင်္ခါရာနန္တိ အတ္ထော။ သင်္ခါရာတိ စေတ္ထ လောကိယကုသလာကုသလစေတနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပစ္စယော ဟောတီတိ ပုညာဘိသင်္ခါရာနံ တာဝ အာရမ္မဏပစ္စယေန စေဝ ဥပနိဿယပစ္စယေန စာတိ ဒွိဓာ ပစ္စယော ဟောတိ၊ အပုညာဘိသင်္ခါရေသု သဟဇာတဿ သဟဇာတာဒိဝသေန၊ အသဟဇာတဿ အနန္တရသမနန္တရာဒိဝသေန၊ အနာနန္တရဿ ပန အာရမ္မဏဝသေန စေဝ ဥပနိဿယဝသေန စ ပစ္စယော ဟောတိ။ အရူပဘဝေ သင်္ခါရာနန္တိ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာနံ။ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဥပနိဿယပစ္စယဝသေနေဝ။ ဣမသ္မိဉ္စ ပနတ္ထေ ဧတ္ထ ဝိတ္ထာရိယမာနေ ¶ အတိပ္ပပဉ္စော ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ နယိဓ ဝိတ္ထာရယိဿာမ။ ဣတရေသူတိ ရူပါရူပဘဝေသု။

တိဏ္ဏံ ¶ အာယတနာနန္တိ စက္ခုသောတမနာယတနာနံ ဃာနာဒိတ္တယဿ တတ္ထ အသမ္ဘဝတော။ ဧကဿာတိ မနာယတနဿ ဣတရေသံ တတ္ထ အသမ္ဘဝတော။ ဣမိနာ နယေန တိဏ္ဏံ ဖဿာနန္တိအာဒီသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဆဗ္ဗိဓဿ ဖဿဿာတိ စက္ခုသမ္ဖဿသောတသမ္ဖဿဃာနသမ္ဖဿဇိဝှာသမ္ဖဿကာယသမ္ဖဿမနောသမ္ဖဿာနံ ဝသေန ဆဗ္ဗိဓဿ ဖဿဿ။ ဆန္နံ ဝေဒနာနန္တိ စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ဝေဒနာ၊ တထာ သောတသမ္ဖဿဇာ ဃာနသမ္ဖဿဇာ ဇိဝှာသမ္ဖဿဇာ ကာယသမ္ဖဿဇာ မနောသမ္ဖဿဇာ ဝေဒနာတိ ဣမာသံ ဆန္နံ ဝေဒနာနံ။ ဆန္နံ တဏှာကာယာနန္တိ ရူပတဏှာ သဒ္ဒတဏှာ ဂန္ဓတဏှာ ရသတဏှာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗတဏှာ ဓမ္မတဏှာတိ ဣမေသံ ဆန္နံ တဏှာကာယာနံ။ တတ္ထ တတ္ထ သာ သာ တဏှာတိ ရူပတဏှာဒိဘေဒါ တတ္ထ တတ္ထ ကာမဘဝါဒီသု ဥပ္ပဇ္ဇနကတဏှာ။

သာ တဏှာဒိမူလိကာ ကထာ အတိသံခိတ္တာတိ တံ ဥပါဒါနဘဝေ စ ဝိဘဇိတွာ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီတိ ဣမိနာ ကာမတဏှာပဝတ္တိမာဟ၊ တထာ သဂ္ဂသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိဿာမီတိအာဒီဟိ။ သာ ပန တဏှာ ယသ္မာ ဘုသမာဒါနဝသေန ပဝတ္တမာနာ ကာမုပါဒါနံ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ကာမုပါဒါနပစ္စယာ’’တိ။ တထေဝါတိ ကာမုပါဒါနပစ္စယာ ဧဝ။ ဗြဟ္မလောကသမ္ပတ္တိန္တိ ရူပီဗြဟ္မလောကေ သမ္ပတ္တိံ။ ‘‘သဗ္ဗေပိ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ကာမနီယဋ္ဌေန ကာမာ’’တိ ဝစနတော ဘဝရာဂေါပိ ကာမုပါဒါနမေဝါတိ ကတွာ ‘‘ကာမုပါဒါနပစ္စယာ ဧဝ မေတ္တံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မေတ္တံ ဘာဝေတီတိ မိဇ္ဇတိ သိနိယှတီတိ မေတ္တာ၊ တံ ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ မေတ္တာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တံ၊ စိတ္တံ၊ တံသမ္ပယုတ္တံ ဈာနံ ဝါ၊ တံ ဘာဝေတိ ဝဍ္ဎေတိ ဥပ္ပာဒေတိ ဝါတိ အတ္ထော။ ကရုဏံ ဘာဝေတီတိအာဒီသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သေသုပါဒါနမူလိကာသုပီတိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနသီလဗ္ဗတုပါဒါနအတ္တဝါဒုပါဒါနမူလိကာသုပိ ယောဇနာသု ဧသေဝ နယောတိ အတ္ထော။ တတ္ထာယံ ယောဇနာ – ဣဓေကစ္စော ‘‘နတ္ထိ ပရလောကော’’တိ နတ္ထိကဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ၊ သော ဒိဋ္ဌုပါဒါနပစ္စယာ ကာယေန ဒုစ္စရိတံ စရတီတိအာဒိ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ အပရော ‘‘အသုကသ္မိံ သမ္ပတ္တိဘဝေ အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ၊ သော တတြူပပတ္တိယာ ကာယေန သုစရိတံ စရတီတိအာဒိ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အပရော ‘‘ရူပီ မနောမယော ဟုတွာ အတ္တာ ¶ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ ဘာဝနာပါရိပူရိယာတိ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပရောပိ ‘‘အရူပဘဝေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ အရူပူပပတ္တိယာ ¶ မဂ္ဂံ ဘာဝေတိ ဘာဝနာပါရိပူရိယာတိ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတာဟိယေဝ အတ္တဝါဒုပါဒါနမူလိကာပိ ယောဇနာ သံဝဏ္ဏိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒဝသေနပိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပရော ‘‘သီလေန သုဒ္ဓိ၊ ဝတေန သုဒ္ဓီ’’တိ အသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ ‘‘သုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ ပရာမသန္တော သီလဗ္ဗတုပါဒါနပစ္စယာ ကာယေန ဒုစ္စရိတံ စရတီတိအာဒိ သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ ယွာယံ သံသာရစက္ကံ ဒဿေန္တေန ‘‘ကာမဘဝေ အဝိဇ္ဇာ ကာမဘဝေ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပစ္စယဘာဝေါ သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေါ စ ဒဿိတော၊ တမေဝ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂပါဠိံ အာနေတွာ နိဂမနဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝမယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာ သင်္ခါရာ ဟေတုနိဗ္ဗတ္တာ၊ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာပိ ကာမာသဝါဒိနာ သဟေတုကာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဥဘောပေတေ ဟေတုသမုပ္ပန္နာ’’တိ။ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေတိ နာမရူပဿ ပစ္စယာနံ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟဏေ။ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ ဘုမ္မံ။ ပညာတိ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိသင်္ခါတာ ပကာရတော ဇာနနာ။ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏန္တိ တိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ ဖလဓမ္မာ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဌိတိ၊ ကာရဏံ၊ ဓမ္မာနံ ဌိတိ ဓမ္မဋ္ဌိတိ၊ ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ ဉာဏံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ၊ ပစ္စယဉာဏန္တိ အတ္ထော၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဝဗောဓောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာယေဝ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ၊ သင်္ခါရေသု ပန အဒိဋ္ဌေသု အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဘာဝေါ န သက္ကာ ဒဋ္ဌုန္တိ ‘‘သင်္ခါရာ ဟေတုသမုပ္ပန္နာ’’တိ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနမ္ပိ ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥဘောပေတေ ဟေတုသမုပ္ပန္နာတိ ဣဒံ ပန ဥဘိန္နမ္ပိ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝံ ဒဿေတုကာမတာယ ဝုတ္တံ။ ဣဒဉ္စ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ ယသ္မာ အဒ္ဓတ္တယေ ကင်္ခါမလဝိတရဏဝသေန ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ‘‘အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတေန နယေန သဗ္ဗပဒါနိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာနီတိ ဧတေန နယေန ‘‘အဝိဇ္ဇာ ဟေတူ’’တိအာဒိနာ အဝိဇ္ဇာယံ ဝုတ္တနယေန ‘‘သင်္ခါရာ ဟေတု၊ ဝိညာဏံ ဟေတုသမုပ္ပန္န’’န္တိအာဒိနာ သဗ္ဗပဒါနိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာနိ။

သံခိပ္ပန္တိ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာဒယော ဝိညာဏာဒယော စာတိ သင်္ခေပေါ၊ ဟေတု ဝိပါကော စ။ အထ ဝါ ဟေတုဝိပါကောတိ သံခိပ္ပတီတိ သင်္ခေပေါ၊ အဝိဇ္ဇာဒယော ဝိညာဏာဒယော စ။ သင်္ခေပဘာဝသာမညေန ပန ဧကဝစနံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ¶ ။ တေ ပန သင်္ခေပါ အတီတေ ဟေတု၊ ဧတရဟိ ဝိပါကော၊ ဧတရဟိ ဟေတု၊ အာယတိံ ဝိပါကောတိ ဧဝံ ကာလဝိဘာဂေန စတ္တာရော ဇာတာ၊ တေနာဟ ‘‘ပုရိမသင်္ခေပေါ စေတ္ထ အတီတော အဒ္ဓါ’’တိအာဒိ။ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဏှုပါဒါနဘဝါ ဂဟိတာဝ ဟောန္တီတိ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာဂဟဏေန ကိလေသဘာဝသာမညတော တဏှုပါဒါနာ ဂဟိတာ၊ သင်္ခါရဂ္ဂဟဏေန ကမ္မဘာဝသာမညတော ဘဝေါ ဂဟိတော၊ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာနံ တေဟိ ဝိနာ သကိစ္စာကရဏတော စ တဏှုပါဒါနဘဝါ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ။ အထ ဝါ အဝိဒွါ ပရိတဿတိ၊ ပရိတသိတော ¶ ဥပါဒိယတိ၊ တဿုပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ၊ တသ္မာ တဏှုပါဒါနဘဝါပိ ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ –

‘‘ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိံ မောဟော အဝိဇ္ဇာ၊ အာယူဟနာ သင်္ခါရာ။ နိကန္တိ တဏှာ၊ ဥပဂမနံ ဥပါဒါနံ၊ စေတနာ ဘဝေါ၊ ဣတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိံ ဣဓ ပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၇)။

တတ္ထ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၂၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၄၇) ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိန္တိ ပုရိမေ ကမ္မဘဝေ၊ အတီတဇာတိယံ ကမ္မဘဝေ ကရိယမာနေတိ အတ္ထော။ မောဟော အဝိဇ္ဇာတိ ယော တဒါ ဒုက္ခာဒီသု မောဟော ယေန မူဠှော ကမ္မံ ကရောတိ၊ သာ အဝိဇ္ဇာ။ အာယူဟနာ သင်္ခါရာတိ တံ ကမ္မံ ကရောတော ယာ ပုရိမစေတနာယော၊ ယထာ ‘‘ဒါနံ ဒဿာမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာ မာသမ္ပိ သံဝစ္ဆရမ္ပိ ဒါနူပကရဏာနိ သဇ္ဇေန္တဿ ဥပ္ပန္နာ ပုရိမစေတနာယော၊ ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ပန ဟတ္ထေ ဒက္ခိဏံ ပတိဋ္ဌာပယတော စေတနာ ဘဝေါတိ ဝုစ္စတိ။ ဧကာဝဇ္ဇနေသု ဝါ ဆသု ဇဝနေသု စေတနာ အာယူဟနသင်္ခါရာ နာမ၊ သတ္တမာ ဘဝေါ။ ယာ ကာစိ ဝါ ပန စေတနာ ဘဝေါ၊ သမ္ပယုတ္တာ အာယူဟနသင်္ခါရာ နာမ။ နိကန္တိ တဏှာတိ ယာ ကမ္မံ ကရောန္တဿ တဿ ဖလေ ဥပပတ္တိဘဝေ နိကာမနာ ပတ္ထနာ၊ သာ တဏှာ နာမ။ ဥပဂမနံ ဥပါဒါနန္တိ ယံ ကမ္မဘဝဿ ပစ္စယဘူတံ ‘‘ဣဒံ ကတွာ အသုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ ကာမေ သေဝိဿာမိ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တံ ဥပဂမနံ ဂဟဏံ ပရာမသနံ၊ ဣဒံ ဥပါဒါနံ နာမ။ စေတနာ ဘဝေါတိ ‘‘တံ ကမ္မံ ကရောတော ယာ ပုရိမာ စေတနာယော’’တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တေသု တီသု အတ္ထဝိကပ္ပေသု ယာ စေတနာ ဘဝေါတိ ဝုတ္တာ၊ သာ စေတနာ ဘဝေါတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣဒါနိ ¶ သဗ္ဗေပေတေ အဝိဇ္ဇာဒယော ဓမ္မေ ဒွီဟိ ဝဋ္ဋေဟိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုကာမော အာဟ ‘‘ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အတီတေ ကမ္မဝဋ္ဋ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ နိပ္ပရိယာယတော သင်္ခါရာ ဘဝေါ စ ကမ္မံ၊ အဝိဇ္ဇာဒယော ပန ကမ္မသဟာယတာယ ကမ္မသရိက္ခကာ တဒုပကာရကာ စာတိ ကမ္မန္တိ ဝုတ္တာ။ အဝိဇ္ဇာဒယော ဟိ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မတာယ ကမ္မသရိက္ခကာ သဟဇာတကောဋိယာ ဥပနိဿယကောဋိယာ စ ကမ္မဿ စ ဥပကာရကာ။ ကမ္မမေဝ စ အညမညသမ္ဗန္ဓံ ဟုတွာ ပုနပ္ပုနံ ပရိဝတ္တနဋ္ဌေန ကမ္မဝဋ္ဋံ။ ဝိညာဏာဒယော ပဉ္စာတိ ဝိညာဏာဒယော ဝေဒနာပရိယန္တာ ပဉ္စ ဧတရဟိ ဣဒါနိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာ ဂဟိတာဝ ဟောန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ကိလေသကမ္မဘာဝသာမညတော တဏှုပါဒါနဂ္ဂဟဏေန အဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာ၊ ဘဝဂ္ဂဟဏေန သင်္ခါရာ ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဘဝေ ဂဟိတေ တဿ ပုဗ္ဗဘာဂါ တံသမ္ပယုတ္တာ ဝါ သင်္ခါရာ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ ¶ ၊ တဏှုပါဒါနဂ္ဂဟဏေန စ တံသမ္ပယုတ္တာ ယာယ ဝါ မူဠှော ကမ္မံ ကရောတိ၊ သာ အဝိဇ္ဇာဝ ဟောတီတိ တဏှုပါဒါနဘဝဂ္ဂဟဏေန အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ –

‘‘ဣဓ ပရိပက္ကတ္တာ အာယတနာနံ မောဟော အဝိဇ္ဇာ၊ အာယူဟနာ သင်္ခါရာ၊ နိကန္တိ တဏှာ၊ ဥပဂမနံ ဥပါဒါနံ၊ စေတနာ ဘဝေါ၊ ဣတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဣဓ ကမ္မဘဝသ္မိံ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယာ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၇)။

တတ္ထ ဣဓ ပရိပက္ကတ္တာ အာယတနာနန္တိ ပရိပက္ကာယတနဿ ကမ္မကရဏကာလေ သမ္မောဟော ဒဿိတော။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဝိညာဏနာမရူပသဠာယတနဖဿဝေဒနာနံ ဇာတိဇရာဘင်္ဂါဝတ္ထာ ဇာတိဇရာမရဏန္တိ ဝုတ္တာတိ အဝတ္ထာနံ ဂဟဏေန အဝတ္ထာဝန္တာ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ တဒဝိနာဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘ဇာတိဇရာမရဏာပဒေသေန ဝိညာဏာဒီနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ’’တိ။ အပဒေသေနာတိ ဇာတိဇရာမရဏာနံ ကထနေန။ ဣမေတိ ဝိညာဏာဒယော။ အာယတိံ ဝိပါကဝဋ္ဋန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နဟေတုတော ဘာဝီနံ အနာဂတာနံ ဂဟိတတ္တာ။ တေတိ အဝိဇ္ဇာဒယော။ အာကာရတောတိ သရူပတော အဝုတ္တာပိ တသ္မိံ တသ္မိံ သင်္ဂဟေ အာကိရီယန္တိ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိဂ္ဂဟဏေဟိ ပကာသီယန္တီတိ အာကာရာ၊ အတီတဟေတုအာဒီနံ ဝါ ပကာရာ အာကာရာ ¶ ။ တတော အာကာရတော။ ဝီသတိဝိဓာ ဟောန္တီတိ အတီတေ ဟေတုပဉ္စကာဒိဘေဒတော ဝီသတိဝိဓာ ဟောန္တိ။

သင်္ခါရဝိညာဏာနဉ္စေတ္ထ အန္တရာ ဧကော သန္ဓီတိ ဟေတုတော ဖလဿ အဝိစ္ဆေဒပ္ပဝတ္တိဘာဝတော ဟေတုဖလဿ သမ္ဗန္ဓဘူတော ဧကော သန္ဓိ၊ တထာ ဘဝဇာတီနမန္တရာ။ ဝေဒနာတဏှာနမန္တရာ ပန ဖလတော ဟေတုနော အဝိစ္ဆေဒပ္ပဝတ္တိဘာဝတော ဖလဟေတုသမ္ဗန္ဓဘူတော ဧကော သန္ဓိ။ ဖလဘူတောပိ ဟိ ဓမ္မော အညဿ ဟေတုသဘာဝဿ ဓမ္မဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ။

ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရပရာမသနံ။ တေနာဟ ‘‘စတုသင်္ခေပ’’န္တိအာဒိ။ သဗ္ဗာကာရတောတိ ဣဓ ဝုတ္တေဟိ စ အဝုတ္တေဟိ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂေ အနန္တနယသမန္တပဋ္ဌာနာဒီသု စ အာဂတေဟိ သဗ္ဗေဟိ အာကာရေဟိ။ ဇာနာတီတိ အဝဗုဇ္ဈတိ။ ပဿတီတိ ဒဿနဘူတေန ဉာဏစက္ခုနာ ပစ္စက္ခတော ပဿတိ။ အညာတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ တေသံယေဝ ဝေဝစနံ။ တန္တိ တံ ဇာနနံ။ ဉာတဋ္ဌေနာတိ ယထာသဘာဝတော ဇာနနဋ္ဌေန။ ပဇာနနဋ္ဌေနာတိ အနိစ္စာဒီဟိ ပကာရေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန။

ဣဒါနိ ¶ ယဒတ္ထမိဒံ ဘဝစက္ကံ ဣဓာနီတံ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမိနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တေ ဓမ္မေတိ တေ အဝိဇ္ဇာဒိကေ ဓမ္မေ။ ယထာဘူတံ ဉတွာတိ မဟာဝဇိရဉာဏေန ယာထာဝတော ဇာနိတွာ။ နိဗ္ဗိန္ဒန္တောတိ ဗလဝဝိပဿနာယ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော။ ဝိရဇ္ဇန္တော ဝိမုစ္စန္တောတိ အရိယမဂ္ဂေဟိ ဝိရဇ္ဇန္တော ဝိမုစ္စန္တော။ အရေ ဟနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ယဒါ ဘဂဝါ ဝိရဇ္ဇတိ ဝိမုစ္စတိ၊ တဒါ အရေ ဟနတိ နာမ။ တတော ပရံ ပန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓက္ခဏံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဟနိ ဝိဟနိ ဝိဒ္ဓံသေသီ’’တိ။ ဧဝမ္ပိ အရာနံ ဟတတ္တာ အရဟန္တိ ဧဝံ ဣမိနာပိ ပကာရေန ယထာဝုတ္တသံသာရစက္ကဿ သင်္ခါရာဒိအရာနံ ဟတတ္တာ အရဟံ။ ဧတ္ထေဒံ ဝုစ္စတိ –

‘‘အရာ သံသာရစက္ကဿ၊ ဟတာ ဉာဏာသိနာ ယတော၊

လောကနာထေန တေနေသ၊ အရဟန္တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၈)၊

အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျတ္တာတိ ဥတ္တမဒက္ခိဏေယျဘာဝတော။ စက္ကဝတ္တိနော အစေတနေ စက္ကရတနေ ဥပ္ပန္နေ တတ္ထေဝ လောကော ပူဇံ ကရောတိ၊ အညတ္ထ ပူဇာဝိသေသာ ပစ္ဆိဇ္ဇန္တိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ဥပ္ပန္နေတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဥပ္ပန္နေ ¶ တထာဂတေ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဧကေကံ ဓမ္မက္ခန္ဓံ ဧကေကဝိဟာရေန ပူဇေဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေပိ သတ္ထာရံယေဝ ဥဒ္ဒိဿ ကတတ္တာ ‘‘ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကော ပန ဝါဒေါ အညေသံ ပူဇာဝိသေသာနန္တိ ယထာဝုတ္တတော အညေသံ အမဟေသက္ခေဟိ ဒေဝမနုဿေဟိ ကရိယမာနာနံ နာတိဥဠာရာနံ ပူဇာဝိသေသာနံ အရဟဘာဝေ ကာ နာမ ကထာ။ ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာပိ အရဟန္တိ ယထာဝုတ္တစီဝရာဒိပစ္စယာနံ ပူဇာဝိသေသဿ စ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျဘာဝေန အနုစ္ဆဝိကတ္တာပိ အရဟံ။ ဣမဿပိ အတ္ထဿ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဣဒံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ပူဇာဝိသေသံ သဟ ပစ္စယေဟိ၊

ယသ္မာ အယံ အရဟတိ လောကနာထော၊

အတ္ထာနုရူပံ အရဟန္တိ လောကေ၊

တသ္မာ ဇိနော အရဟတိ နာမမေတ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၉)၊

အသိလောကဘယေနာတိ အကိတ္တိဘယေန၊ အယသဘယေန ဂရဟာဘယေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ရဟော ပါပံ ကရောန္တီတိ ‘‘မာ နံ ကောစိ ဇညာ’’တိ ရဟသိ ပါပံ ကရောန္တိ။ ဧဝမေသ န ကဒါစိ ကရောတီတိ ဧသ ဘဂဝါ ပါပဟေတူနံ ဗောဓိမဏ္ဍေယေဝ သုပ္ပဟီနတ္တာ ကဒါစိပိ ဧဝံ န ကရောတိ။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘ယသ္မာ ¶ နတ္ထိ ရဟော နာမ၊ ပါပကမ္မေသု တာဒိနော၊

ရဟာဘာဝေန တေနေသ၊ အရဟံ ဣတိ ဝိဿုတော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၀)၊

ဣဒါနိ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သဗ္ဗမ္ပိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဟောတိ စေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ကိလေသာရီန သော မုနီတိ ဧတ္ထ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ နိဂ္ဂဟီတလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ကိလေသာရီနံ ဟတတ္တာတိ အတ္ထော။ ပစ္စယာဒီန စာရဟောတိ ဧတ္ထာပိ နိဂ္ဂဟီတလောပေါ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အရဟန္တိ ဧတ္ထ အယမပရောပိ နယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – အာရကာတိ အရဟံ၊ သုဝိဒူရဘာဝတော ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ကုတော ပန သုဝိဒူရဘာဝတောတိ? ယေ အဘာဝိတကာယာ အဘာဝိတသီလာ အဘာဝိတစိတ္တာ အဘာဝိတပညာ၊ တတော ဧဝ အပ္ပဟီနရာဂဒေါသမောဟာ အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒါ အရိယဓမ္မေ အဝိနီတာ အရိယဓမ္မဿ အဒဿာဝိနော အပ္ပဋိပန္နာ မိစ္ဆာပဋိပန္နာ စ၊ တတော သုဝိဒူရဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘သင်္ဃာဋိကဏ္ဏေ ¶ စေပိ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဂဟေတွာ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော အနုဗန္ဓော အဿ ပါဒေ ပါဒံ နိက္ခိပန္တော၊ သော စ ဟောတိ အဘိဇ္ဈာလု ကာမေသု တိဗ္ဗသာရာဂေါ ဗျာပန္နစိတ္တော ပဒုဋ္ဌမနသင်္ကပ္ပော မုဋ္ဌဿတိ အသမ္ပဇာနော အသမာဟိတော ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တော ပါကတိန္ဒြိယော၊ အထ ခေါ သော အာရကာဝ မယှံ၊ အဟဉ္စ တဿ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဓမ္မဉှိ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု န ပဿတိ၊ ဓမ္မံ အပဿန္တော န မံ ပဿတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၂)။

ယထာဝုတ္တပုဂ္ဂလာ ဟိ သစေပိ သာယံပါတံ သတ္ထု သန္တိကာဝစရာဝ သိယုံ၊ န တေ တာဝတာ ‘‘သတ္ထု သန္တိကာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ တထာ သတ္ထာပိ နေသံ။ ဣတိ အသပ္ပုရိသာနံ အာရကာ ဒူရေတိ အရဟံ။ တေနေဒံ ဝုစ္စတိ –

‘‘သမ္မာ န ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ ယေ နိဟီနာသယာ နရာ၊

အာရကာ တေဟိ ဘဂဝါ၊ ဒူရေ တေနာရဟံ မတော’’တိ။

တထာ အာရကာတိ အရဟံ၊ အာသန္နဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ကုတော ပန အာသန္နဘာဝတောတိ? ယေ ဘာဝိတကာယာ ဘာဝိတသီလာ ဘာဝိတစိတ္တာ ဘာဝိတပညာ၊ တတော ဧဝ ပဟီနရာဂဒေါသမောဟာ အရိယဓမ္မဿ ကောဝိဒါ ¶ အရိယဓမ္မေ သုဝိနီတာ အရိယဓမ္မဿ ဒဿာဝိနော သမ္မာပဋိပန္နာ၊ တတော အာသန္နဘာဝတော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယောဇနသတေ စေပိ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဝိဟရေယျ၊ သော စ ဟောတိ အနဘိဇ္ဈာလု ကာမေသု န တိဗ္ဗသာရာဂေါ အဗျာပန္နစိတ္တော အပဒုဋ္ဌမနသင်္ကပ္ပော ဥပဋ္ဌိတဿတိ သမ္ပဇာနော သမာဟိတော ဧကဂ္ဂစိတ္တော သံဝုတိန္ဒြိယော၊ အထ ခေါ သော သန္တိကေဝ မယှံ၊ အဟဉ္စ တဿ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဓမ္မဉှိ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ပဿတိ၊ ဓမ္မံ ပဿန္တော မံ ပဿတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၂)။

တထာရူပါ ဟိ ပုဂ္ဂလာ သတ္ထု ယောဇနသတန္တရိကာပိ ဟောန္တိ၊ န တာဝတာ တေ ‘‘သတ္ထု ဒူရစာရိနော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ တထာ သတ္ထာပိ နေသံ။ ဣတိ သပ္ပုရိသာနံ အာရကာ အာသန္နေတိ အရဟံ။ တေနေဒံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ယေ သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ သုပ္ပဏီတာဓိမုတ္တိကာ၊

အာရကာ တေဟိ အာသန္နေ၊ တေနာပိ အရဟံ ဇိနော’’တိ။

ယေ ¶ ဣမေ ရာဂါဒယော ပါပဓမ္မာ ယသ္မိံ သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကမ္ပိ သမ္ပရာယိကမ္ပိ အနတ္ထံ အာဝဟန္တိ၊ နိဗ္ဗာနဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဧကံသေနေဝ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတာ စ၊ တေ အတ္တဟိတံ ပရဟိတဉ္စ ပရိပူရေတုံ သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇန္တေဟိ သာဓူဟိ ဒူရတော ရဟိတဗ္ဗာ ပရိစ္စဇိတဗ္ဗာ ပဟာတဗ္ဗာတိ ရဟာ နာမ၊ တေ စ ယသ္မာ ဘဂဝတော ဗောဓိမူလေယေဝ အရိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ပဟီနာ သုသမုစ္ဆိန္နာ။ ယထာဟ –

‘‘တထာဂတဿ ခေါ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ရာဂေါ ပဟီနော ဒေါသော မောဟော၊ သဗ္ဗေပိ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ ပဟီနာ ဥစ္ဆိန္နမူလာ တာလာဝတ္ထုကတာ အနဘာဝံကတာ အာယတိံ အနုပ္ပာဒဓမ္မာ’’တိ (ပါရာ။ ၉)။

တသ္မာ သဗ္ဗသော န သန္တိ ဧတဿ ရဟာတိ အရဟောတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဩကာရဿ သာနုသာရံ အကာရာဒေသံ ကတွာ ‘‘အရဟ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဒံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ပါပဓမ္မာ ¶ ရဟာ နာမ၊ သာဓူဟိ ရဟိတဗ္ဗတော၊

တေသံ သုဋ္ဌု ပဟီနတ္တာ၊ ဘဂဝါ အရဟံ မတော’’တိ။

ယေ တေ သဗ္ဗသော ပရိညာတက္ခန္ဓာ ပဟီနကိလေသာ ဘာဝိတမဂ္ဂါ သစ္ဆိကတနိရောဓာ အရဟန္တော ခီဏာသဝါ၊ ယေ စ သေခါ အပ္ပတ္တမာနသာ အနုတ္တရံ ယောဂက္ခေမံ ပတ္ထယမာနာ ဝိဟရန္တိ၊ ယေ စ ပရိသုဒ္ဓပ္ပယောဂါ ကလျာဏဇ္ဈာသယာ သဒ္ဓါသီလသုတာဒိဂုဏသမ္ပန္နာ ပုဂ္ဂလာ၊ တေဟိ န ရဟိတဗ္ဗော န ပရိစ္စဇိတဗ္ဗော၊ တေ စ ဘဂဝတာတိ အရဟံ။ တထာ ဟိ အရိယပုဂ္ဂလာ သတ္ထာရာ ဒိဋ္ဌဓမ္မဿ ပစ္စက္ခကရဏတော သတ္ထု ဓမ္မသရီရေန အဝိရဟိတာဝ ဟောန္တိ။ ယထာဟ အာယသ္မာ ပိင်္ဂိယော –

‘‘ပဿာမိ နံ မနသာ စက္ခုနာဝ၊

ရတ္တိန္ဒိဝံ ဗြာဟ္မဏ အပ္ပမတ္တော၊

နမဿမာနော ဝိဝသေမိ ရတ္တိံ၊

တေနေဝ မညာမိ အဝိပ္ပဝါသံ။

‘‘သဒ္ဓါ ¶ စ ပီတိ စ မနော သတိ စ၊

နာပေန္တိမေ ဂေါတမသာသနမှာ၊

ယံ ယံ ဒိသံ ဝဇတိ ဘူရိပညော၊

သ တေန တေနေဝ နတောဟမသ္မီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၁၄၈-၁၁၄၉)၊

တေနေဝ စ တေ အညံ သတ္ထာရံ န ဥဒ္ဒိသန္တိ။ ယထာဟ –

‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော အညံ သတ္ထာရံ ဥဒ္ဒိသေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၈၊ အ။ နိ။ ၁။၂၇၆)။

ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာပိ ယေဘုယျေန သတ္ထရိ နိစ္စလသဒ္ဓါ ဧဝ ဟောန္တိ။ ဣတိ သုပ္ပဋိပန္နေဟိ ပုရိသဝိသေသေဟိ အဝိရဟိတဗ္ဗတော တေသဉ္စ အဝိရဟနတော န သန္တိ ဧတဿ ရဟာ ပရိစ္စဇနကာ၊ နတ္ထိ ဝါ ဧတဿ ရဟာ သာဓူဟိ ပရိစ္စဇိတဗ္ဗတာတိ အရဟံ။ တေနေဒံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ယေ သစ္ဆိကတသဒ္ဓမ္မာ၊ အရိယာ သုဒ္ဓဂေါစရာ၊

န တေဟိ ရဟိတော ဟောတိ၊ နာထော တေနာရဟံ မတော’’တိ။

ရဟောတိ ¶ စ ဂမနံ ဝုစ္စတိ၊ ဘဂဝတော စ နာနာဂတီသု ပရိဗ္ဘမနသင်္ခါတံ သံသာရေ ဂမနံ နတ္ထိ ကမ္မက္ခယကရေန အရိယမဂ္ဂေန ဗောဓိမူလေယေဝ သဗ္ဗသော သသမ္ဘာရဿ ကမ္မဝဋ္ဋဿ ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ။ ယထာဟ –

‘‘ယေန ဒေဝူပပတျဿ၊ ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ဝိဟင်္ဂမော၊

ယက္ခတ္တံ ယေန ဂစ္ဆေယျံ၊ မနုဿတ္တဉ္စ အဗ္ဗဇေ၊

တေ မယှံ အာသဝါ ခီဏာ၊ ဝိဒ္ဓသ္တာ ဝိနဠီကတာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၃၆)၊

ဧဝံ နတ္ထိ ဧတဿ ရဟော ဂမနံ ဂတီသု ပစ္စာဇာတီတိပိ အရဟံ။ တေနေဒံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ရဟော ဝါ ဂမနံ ယဿ၊ သံသာရေ နတ္ထိ သဗ္ဗသော၊

ပဟီနဇာတိမရဏော၊ အရဟံ သုဂတော မတော’’တိ။

ပါသံသတ္တာ ဝါ ဘဂဝါ အရဟံ။ အက္ခရစိန္တကာ ဟိ ပသံသာယံ အရဟသဒ္ဒံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ပါသံသဘာဝေါ စ ဘဂဝတော အနညသာဓာရဏတော ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂတော သဒေဝကေ လောကေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော။ တထာ ဟေသ အနုတ္တရေန သီလေန အနုတ္တရေန သမာဓိနာ အနုတ္တရာယ ပညာယ အနုတ္တရာယ ¶ ဝိမုတ္တိယာ အသမော အသမသမော အပ္ပဋိမော အပ္ပဋိဘာဂေါ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလောတိ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဂုဏေ ဝိဘဇိတွာ ဝုစ္စမာနေ ပဏ္ဍိတပုရိသေဟိ ဒေဝေဟိ ဗြဟ္မေဟိ ဘဂဝတာ ဝါ ပန ပရိယောသာပေတုံ အသက္ကုဏေယျရူပေါ။ ဣတိ ပါသံသတ္တာပိ ဘဂဝါ အရဟံ။ တေနေဒံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ဂုဏေဟိ သဒိသော နတ္ထိ၊ ယသ္မာ လောကေ သဒေဝကေ၊

တသ္မာ ပါသံသိယတ္တာပိ၊ အရဟံ ဒွိပဒုတ္တမော’’တိ။

သဗ္ဗသင်္ဂဟဝသေန ပန –

အာရကာ မန္ဒဗုဒ္ဓီနံ၊ အာရကာ စ ဝိဇာနတံ၊

ရဟာနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ၊ ဝိဒူနမရဟေယျတော၊

ဘဝေသု စ ရဟာဘာဝါ၊ ပါသံသာ အရဟံ ဇိနောတိ။

ဧတ္တာဝတာ ¶ စ ‘‘အရဟ’’န္တိ ပဒဿ သဗ္ဗသော အတ္ထော ဝိဘတ္တော ဟောတိ။

ဣဒါနိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဣမဿ အတ္ထံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သမ္မာ သာမဉ္စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သမ္မာတိ အဝိပရီတံ။ သာမန္တိ သယမေဝ၊ အပရနေယျော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ သမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဟိ ဧတ္ထ သံ-သဒ္ဒေါ သယန္တိ ဧတဿ အတ္ထဿ ဗောဓကောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သဗ္ဗဓမ္မာနန္တိ အနဝသေသာနံ နေယျဓမ္မာနံ။ ကထံ ပနေတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မာနန္တိ အယံ ဝိသေသော လဗ္ဘတီတိ? ဧကဒေသဿ အဂ္ဂဟဏတော။ ပဒေသဂ္ဂဟဏေ ဟိ အသတိ ဂဟေတဗ္ဗဿ နိပ္ပဒေသတာဝ ဝိညာယတိ ယထာ ‘‘ဒိက္ခိတော န ဒဒါတီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အတ္ထဝိသေသနပေက္ခာ ကတ္တရိ ဧဝ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝတော။ ‘‘သမ္မာ သာမဉ္စ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဟိ ဣဓ သဒ္ဒတော လဗ္ဘတိ၊ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မာန’’န္တိ ဣဒံ ပန အတ္ထတော လဗ္ဘမာနံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဗုဇ္ဈနကိရိယာ အဝိသယာ ယုဇ္ဇတိ။

ဣဒါနိ တဿာ ဝိသယံ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိညေယျေ ဓမ္မေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဘိညေယျေတိ အနိစ္စာဒိတော လက္ခဏရသာဒိတော စ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန ဇာနိတဗ္ဗေ စတုသစ္စဓမ္မေ။ အဘိညေယျတော ဗုဒ္ဓါတိ အဘိညေယျဘာဝတော ဗုဇ္ဈိ၊ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိပဿနာပညာဒီဟိ အဓိဂမက္ခဏေ မဂ္ဂပညာယ အပရဘာဂေ သဗ္ဗညုတညာဏာဒီဟိ အညာသီတိ အတ္ထော။ ဣတော ပရေသုပိ ဧသေဝ နယော ¶ ။ ပရိညေယျေ ဓမ္မေတိ အနိစ္စာဒိဝသေန ပရိဇာနိတဗ္ဗံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စမာဟ။ ပဟာတဗ္ဗေတိ သမုဒယပက္ခိယေ။ သစ္ဆိကာတဗ္ဗေတိ နိဗ္ဗာနံ သန္ဓာယာဟ။ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ပနေတ္ထ သောပါဒိသေသာဒိကံ ပရိယာယသိဒ္ဓံ ဘေဒမပေက္ခိတွာ ကတော၊ ဥဒ္ဒေသော ဝါ အယံ စတုသစ္စဓမ္မာနမ္ပိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘စက္ခု ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိအာဒိ။ ဥဒ္ဒေသော စ အဝိနိစ္ဆိတတ္ထပရိစ္ဆေဒဿ ဓမ္မဿ ဝသေန ကရီယတိ။ ဥဒ္ဒေသေန ဟိ ဥဒ္ဒိသိယမာနာနံ အတ္ထိတာမတ္တံ ဝုစ္စတိ၊ န ပရိစ္ဆေဒေါတိ အပရိစ္ဆေဒေန ဗဟုဝစနေန ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ၊ အသင်္ခတာ ဓမ္မာ’’တိ။ သစ္ဆိကာတဗ္ဗေတိ ဝါ ဖလဝိမုတ္တီနမ္ပိ ဂဟဏံ၊ န နိဗ္ဗာနဿေဝါတိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။ ဧဝဉ္စ ဘာဝေတဗ္ဗေတိ ဧတ္ထ ဈာနာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ စာဟာတိ သေလဗြာဟ္မဏဿ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဘာဝံ သာဓေန္တော ဧဝမာဟ။

ကိံ ပန ဘဂဝါ သယမေဝ အတ္တနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ သာဓေတီတိ? သာဓေတိ မဟာကရုဏာယ အညေသံ အဝိသယတော။ တတ္ထ ‘‘ဧကောမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သဗ္ဗာဘိဘူ သဗ္ဗဝိဒူဟမသ္မီ’’တိအာဒီနိ (မ။ နိ။ ၂။၃၄၁၊ မဟာဝ။ ၁၁) သုတ္တပဒါနိ၊ ဣဒမေဝ စ ‘‘အဘိညေယျ’’န္တိအာဒိ သုတ္တပဒံ ဧတဿ အတ္ထဿ သာဓကံ။ တတ္ထ အဘိညေယျန္တိ ဣမိနာ ဒုက္ခသစ္စမာဟ၊ ဘာဝေတဗ္ဗန္တိ မဂ္ဂသစ္စံ။ ¶ စ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော၊ တေန သစ္ဆိကာတဗ္ဗဿ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ အဘိညေယျန္တိ ဣမိနာဝ ပါရိသေသဉာယေန ပရိညေယျဓမ္မေ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဓမ္မေ စ ဒဿေတိ။ တသ္မာ ဗုဒ္ဓါသ္မီတိ ယသ္မာ စတ္တာရိ သစ္စာနိ မယာ ဗုဒ္ဓါနိ၊ သစ္စဝိနိမုတ္တဉ္စ ကိဉ္စိ ဉေယျံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗမ္ပိ ဉေယျံ ဗုဒ္ဓါသ္မိ၊ အဗ္ဘညာသိန္တိ အတ္ထော။ သေလသုတ္တဋ္ဌကထာယံ ပန ဣဒံ ဝုတ္တံ –

‘‘အဘိညေယျန္တိ ဝိဇ္ဇာ စ ဝိမုတ္တိ စ။ ဘာဝေတဗ္ဗံ မဂ္ဂသစ္စံ။ ပဟာတဗ္ဗံ သမုဒယသစ္စံ။ ဟေတုဝစနေန ပန ဖလသိဒ္ဓိတော တေသံ ဖလာနိ နိရောဓသစ္စဒုက္ခသစ္စာနိပိ ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ။ ဧဝံ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ သစ္ဆိကတံ၊ ပရိညာတဗ္ဗံ ပရိညာတန္တိ ဣဒမ္ပေတ္ထ သင်္ဂဟိတမေဝါတိ စတုသစ္စဘာဝနံ စတုသစ္စဘာဝနာဖလဉ္စ ဝိမုတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗံ ဗုဇ္ဈိတွာ ဗုဒ္ဓါ ဇာတောသ္မီ’တိ ယုတ္တဟေတုနာ ဗုဒ္ဓဘာဝံ သာဓေတီ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၉၉)။

တတ္ထ ¶ ဝိဇ္ဇာတိ မဂ္ဂဝိဇ္ဇာ ဝုတ္တာ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန။ ဝိမုတ္တီတိ ဖလဝိမုတ္တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ မဂ္ဂဝိဇ္ဇာပိ ဘာဝေတဗ္ဗဘာဝေန ဂဟိတာ၊ သဗ္ဗေပိ ပန သဘာဝဓမ္မာ အဘိညေယျာတိ ဝိဇ္ဇာယ အဘိညေယျဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ဣမိနာဝ နယေန သဗ္ဗေသမ္ပိ အဘိညေယျဘာဝေါ ဝုတ္တော ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဖလေန ဝိနာ ဟေတုဘာဝဿေဝ အဘာဝတော ဟေတုဝစနေန ဖလသိဒ္ဓိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိရောဓဿ ဟိ သမ္ပာပနေန မဂ္ဂဿ ဟေတုဘာဝေါ၊ ဒုက္ခဿ နိဗ္ဗတ္တနေန တဏှာယ သမုဒယဘာဝေါတိ။

ဧဝံ သစ္စဝသေန သာမညတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဒွါရာရမ္မဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဒွါရပ္ပဝတ္တဓမ္မေဟိ စေဝ ခန္ဓာဒီဟိ စ သစ္စဝသေနေဝ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ မူလကာရဏဘာဝေနာတိ သန္တေသုပိ အဝိဇ္ဇာဒီသု အညေသု ကာရဏေသု တေသမ္ပိ မူလဘူတကာရဏဘာဝေန။ တဏှာ ဟိ ကမ္မဿ ဝိစိတ္တဘာဝဟေတုတော သဟာယဘာဝူပဂမနတော စ ဒုက္ခဝိစိတ္တတာယ ပဓာနကာရဏံ။ သမုဋ္ဌာပိကာတိ ဥပ္ပာဒိကာ။ ပုရိမတဏှာတိ ပုရိမဘဝသိဒ္ဓါ တဏှာ။ ဥဘိန္နန္တိ စက္ခုဿ တံသမုဒယဿ စ။ အပ္ပဝတ္တီတိ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ။ နိရောဓပ္ပဇာနနာတိ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန နိရောဓဿ ပဋိဝိဇ္ဈနာ။ ဧကေကပဒုဒ္ဓါရေနာတိ ‘‘စက္ခုံ စက္ခုသမုဒယော စက္ခုနိရောဓော’’တိအာဒိနာ ဧကေကကောဋ္ဌာသနိဒ္ဓါရဏေန။ တဏှာယပိ ပရိညေယျဘာဝသဗ္ဘာဝတော ဥပါဒါနက္ခန္ဓောဂဓတ္တာ သင်္ခါရဒုက္ခဘာဝတော စ ဒုက္ခသစ္စသင်္ဂဟံ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပတဏှာဒယော ဆ တဏှာကာယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဝတ္တမာနဘဝေ တဏှာ ခန္ဓပရိယာပန္နတ္တာ သင်္ခါရဒုက္ခဘာဝတော စ ဒုက္ခသစ္စံ။ ယသ္မိံ ပန အတ္တဘာဝေ ¶ သာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ အတ္တဘာဝဿ မူလကာရဏဘာဝေန သမုဋ္ဌာပိကာ ပုရိမဘဝသိဒ္ဓါ တဏှာ သမုဒယသစ္စန္တိ ဂဟေတဗ္ဗာ။

ကသိဏာနီတိ ကသိဏာရမ္မဏိကဇ္ဈာနာနိ။ ဒွတ္တိံသာကာရာတိ ဒွတ္တိံသ ကောဋ္ဌာသာ တဒါရမ္မဏဇ္ဈာနာနိ စ။ နဝ ဘဝါတိ ကာမဘဝေါ ရူပဘဝေါ အရူပဘဝေါ သညီဘဝေါ အသညီဘဝေါ နေဝသညီနာသညီဘဝေါ ဧကဝေါကာရဘဝေါ စတုဝေါကာရဘဝေါ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါတိ နဝ ဘဝါ။ တတ္ထ ဘဝတီတိ ဘဝေါ၊ ကာမရာဂသင်္ခါတေန ကာမေန ယုတ္တော ဘဝေါ၊ ကာမသင်္ခါတော ဝါ ဘဝေါ ကာမဘဝေါ၊ ဧကာဒသ ကာမာဝစရဘူမိယော။ ကာမေ ပဟာယ ရူပရာဂသင်္ခါတေန ရူပေန ယုတ္တော ဘဝေါ၊ ရူပသင်္ခါတော ဝါ ဘဝေါ ရူပဘဝေါ၊ သောဠသ ¶ ရူပါဝစရဘူမိယော။ ကာမဉ္စ ရူပဉ္စ ပဟာယ အရူပရာဂသင်္ခါတေန အရူပေန ယုတ္တော ဘဝေါ၊ အရူပသင်္ခါတော ဝါ ဘဝေါ အရူပဘဝေါ၊ စတဿော အာရုပ္ပဘူမိယော။ သညာဝတံ ဘဝေါ သညီဘဝေါ၊ သညာ ဝါ ဧတ္ထ ဘဝေ အတ္ထီတိ သညီဘဝေါ၊ သော ကာမဘဝေါ စ အသညီဘဝမုတ္တော ရူပဘဝေါ စ နေဝသညီနာသညီဘဝမုတ္တော အရူပဘဝေါ စ ဟောတိ။ န သညီဘဝေါ အသညီဘဝေါ၊ သော ရူပဘဝေကဒေသော။ ဩဠာရိကတ္တာဘာဝတော နေဝသညာ၊ သုခုမတ္တဿ သဗ္ဘာဝတော နာသညာတိ နေဝသညာနာသညာ၊ တာယ ယုတ္တော ဘဝေါ နေဝသညာနာသညာဘဝေါ။ အထ ဝါ ဩဠာရိကာယ သညာယ အဘာဝါ သုခုမာယ စ ဘာဝါ နေဝသညာ နာသညာ အသ္မိံ ဘဝေတိ နေဝသညာနာသညာဘဝေါ၊ သော အရူပဘဝေကဒေသော။ ဧကေန ရူပက္ခန္ဓေန ဝေါကိဏ္ဏော ဘဝေါ၊ ဧကေန ဝါ ဝေါကာရော အဿ ဘဝဿာတိ ဧကဝေါကာရဘဝေါ၊ သော အသညီဘဝေါ။ စတူဟိ အရူပက္ခန္ဓေဟိ ဝေါကိဏ္ဏော ဘဝေါ၊ စတူဟိ ဝါ ဝေါကာရော အဿ ဘဝဿာတိ စတုဝေါကာရဘဝေါ၊ သော အရူပဘဝေါ ဧဝ။ ပဉ္စဟိ ခန္ဓေဟိ ဝေါကိဏ္ဏော ဘဝေါ၊ ပဉ္စဟိ ဝါ ဝေါကာရော အဿ ဘဝဿာတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ၊ သော ကာမဘဝေါ စ ရူပဘဝေကဒေသော စ ဟောတိ။ ဝေါကာရောတိ ဝါ ခန္ဓာနမေတမဓိဝစနံ၊ တသ္မာ ဧကော ဝေါကာရော အဿ ဘဝဿာတိ ဧကဝေါကာရဘဝေါတိ ဧဝမာဒိနာပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စတ္တာရိ ဈာနာနီတိ အဂ္ဂဟိတာရမ္မဏဝိသေသာနိ စတ္တာရိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ။ ဝိပါကဇ္ဈာနာနံ ဝါ ဧတံ ဂဟဏံ။ ဧတ္ထ စ ကုသလဓမ္မာနံ ဥပနိဿယဘူတာ တဏှာသမုဋ္ဌာပိကာ ပုရိမတဏှာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကိရိယဓမ္မာနံ ပန ယတ္ထ တေ ကိရိယဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တဿ အတ္တဘာဝဿ ကာရဏဘူတာ တဏှာ။ အနုလောမတောတိ ဧတ္ထ ‘‘သင်္ခါရာ ဒုက္ခသစ္စံ၊ အဝိဇ္ဇာ သမုဒယသစ္စ’’န္တိ ဣမိနာ အနုက္ကမေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

အနုဗုဒ္ဓါတိ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗဓမ္မဿ အနုရူပတော ဗုဒ္ဓါ။ တေနာတိ ယသ္မာ သာမညတော ဝိသေသတော စ ဧကေကပဒုဒ္ဓါရေန သဗ္ဗဓမ္မေ ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ။ ကိံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ’’တိ၊ သဗ္ဗဿပိ ဉေယျဿ သဗ္ဗာကာရတော အဝိပရီတံ သယမေဝ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာတိ ¶ အတ္ထော။ ဣမိနာဿ ပရောပဒေသရဟိတဿ သဗ္ဗာကာရေန သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓနသမတ္ထဿ ¶ အာကင်္ခပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိနော အနာဝရဏဉာဏသင်္ခါတဿ သဗ္ဗညုတညာဏဿ အဓိဂမော ဒဿိတော။

နနု စ သဗ္ဗညုတညာဏတော အညံ အနာဝရဏဉာဏံ၊ အညထာ ‘‘ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ ဗုဒ္ဓဉာဏာနီ’’တိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျာတိ? န ဝိရုဇ္ဈတိ ဝိသယပ္ပဝတ္တိဘေဒဝသေန အညေဟိ အသာဓာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ ဧကဿေဝ ဉာဏဿ ဒွိဓာ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧကမေဝ ဟိ တံ ဉာဏံ အနဝသေသသင်္ခတာသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မဝိသယတာယ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ တတ္ထ စ အာဝရဏာဘာဝတော နိဿင်္ဂစာရမုပါဒါယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၉) ‘‘သဗ္ဗံ သင်္ခတမသင်္ခတံ အနဝသေသံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ တတ္ထ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ အနာဝရဏဉာဏ’’န္တိအာဒိ။ တသ္မာ နတ္ထိ နေသံ အတ္ထတော ဘေဒေါ၊ ဧကန္တေန စေတံ ဧဝမိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညထာ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏာနံ သာဓာရဏတာ အသဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏတာ စ အာပဇ္ဇေယျ။ န ဟိ ဘဂဝတော ဉာဏဿ အဏုမတ္တမ္ပိ အာဝရဏံ အတ္ထိ၊ အနာဝရဏဉာဏဿ အသဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏဘာဝေ ယတ္ထ တံ န ပဝတ္တတိ၊ တတ္ထာဝရဏသဗ္ဘာဝတော အနာဝရဏဘာဝေါယေဝ န သိယာ။ အထ ဝါ ပန ဟောတု အညမေဝ အနာဝရဏဉာဏံ သဗ္ဗညုတညာဏတော၊ ဣဓ ပန သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ တဿ စာဓိဂမနေန ဘဂဝါ သဗ္ဗညူ သဗ္ဗဝိဒူ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ စ ဝုစ္စတိ န သကိံယေဝ သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓနတော။ တထာ စ ဝုတ္တံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂) ‘‘ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘာ သစ္ဆိကာ ပညတ္တိ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ။ သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓနသမတ္ထဉာဏသမဓိဂမေန ဟိ ဘဂဝတော သန္တာနေ အနဝသေသဓမ္မေ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ သမတ္ထတာ အဟောသီတိ။

ဧတ္ထာဟ – ကိံ ပနိဒံ ဉာဏံ ပဝတ္တမာနံ သကိံယေဝ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တတိ၊ ဥဒါဟု ကမေနာတိ။ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ သကိံယေဝ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တတိ၊ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဒိဘေဒဘိန္နာနံ သင်္ခတဓမ္မာနံ အသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မာနဉ္စ ဧကဇ္ဈံ ဥပဋ္ဌာနေ ဒူရတော စိတ္တပဋံ ပေက္ခန္တဿ ဝိယ ပဋိဝိဘာဂေနာဝဗောဓော န သိယာ၊ တထာ သတိ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ ¶ အနတ္တာ’’တိ ဝိပဿန္တာနံ အနတ္တာကာရေန ဝိယ သဗ္ဗဓမ္မာ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏဿ ဝိသယာ ဟောန္တီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ယေပိ ‘‘သဗ္ဗဉေယျဓမ္မာနံ ဌိတလက္ခဏဝိသယံ ဝိကပ္ပရဟိတံ သဗ္ဗကာလံ ဗုဒ္ဓါနံ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ၊ တေန တေ သဗ္ဗဝိဒူတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘စရံ သမာဟိတော နာဂေါ၊ တိဋ္ဌန္တောပိ သမာဟိတော’တိ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ သုဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသမ္ပိ ဝုတ္တဒေါသာ နာတိဝတ္တိ၊ ဌိတလက္ခဏာရမ္မဏတာယ စ အတီတာနာဂတသမ္မုတိဓမ္မာနံ တဒဘာဝတော ဧကဒေသဝိသယမေဝ ဘဂဝတော ဉာဏံ သိယာ၊ တသ္မာ သကိံယေဝ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ န ယုဇ္ဇတိ။

အထ ¶ ကမေန သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ။ ဧဝမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ ဇာတိဘူမိသဘာဝါဒိဝသေန ဒိသာဒေသကာလာဒိဝသေန စ အနေကဘေဒဘိန္နေ ဉေယျေ ကမေန ဂယှမာနေ တဿ အနဝသေသပ္ပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ အပရိယန္တဘာဝတော ဉေယျဿ။ ယေ ပန ‘‘အတ္ထဿ အဝိသံဝါဒနတော ဉေယျဿ ဧကဒေသံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ သေသေပိ ဧဝန္တိ အဓိမုစ္စိတွာ ဝဝတ္ထာပနေန သဗ္ဗညူ ဘဂဝါ၊ တဉ္စ ဉာဏံ န အနုမာနဉာဏံ သံသယာဘာဝတော။ သံသယာနုဗဒ္ဓဉှိ လောကေ အနုမာနဉာဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တေသမ္ပိ တံ န ယုတ္တံ။ သဗ္ဗဿ ဟိ အပ္ပစ္စက္ခဘာဝေ အတ္ထာဝိသံဝါဒနေန ဉေယျဿ ဧကဒေသံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ သေသေပိ ဧဝန္တိ အဓိမုစ္စိတွာ ဝဝတ္ထာပနဿ အသမ္ဘဝတော။ ယဉှိ တံ သေသံ၊ တံ အပ္ပစ္စက္ခန္တိ။

အထ တမ္ပိ ပစ္စက္ခံ တဿ သေသဘာဝေါ ဧဝ န သိယာတိ? သဗ္ဗမေတံ အကာရဏံ။ ကသ္မာ? အဝိသယဝိစာရဏဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ဗုဒ္ဓဝိသယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အစိန္တေယျော န စိန္တေတဗ္ဗော၊ ယော စိန္တေယျ၊ ဥမ္မာဒဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၇)။ ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ – ယံ ကိဉ္စိ ဘဂဝတာ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ သကလံ ဧကဒေသော ဝါ၊ တတ္ထ တတ္ထ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ ပစ္စက္ခတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ နိစ္စသမာဓာနဉ္စ ဝိက္ခေပါဘာဝတော။ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ စ သကလဿ အဝိသယဘာဝေ တဿ အာကင်္ခပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာ န သိယာ၊ ဧကန္တေနေဝဿာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အာဝဇ္ဇနပ္ပဋိဗဒ္ဓါ အာကင်္ခပ္ပဋိဗဒ္ဓါ မနသိကာရပ္ပဋိဗဒ္ဓါ စိတ္တုပ္ပာဒပ္ပဋိဗဒ္ဓါ’’တိ (မဟာနိ။ ၆၉၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ဝစနတော။ အတီတာနာဂတဝိသယမ္ပိ ဘဂဝတော ဉာဏံ အနုမာနာဂမတက္ကဂဟဏဝိရဟိတတ္တာ ပစ္စက္ခမေဝ။

နနု ¶ စ ဧတသ္မိမ္ပိ ပက္ခေ ယဒါ သကလံ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ၊ တဒါ သကိံယေဝ သကလဝိသယတာယ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တေယျာတိ ဝုတ္တဒေါသာ နာတိဝတ္တိယေဝါတိ? န၊ တဿ ဝိသောဓိတတ္တာ။ ဝိသောဓိတော ဟိ သော ဗုဒ္ဓဝိသယော အစိန္တေယျောတိ။ အညထာ ပစုရဇနဉာဏသမာနဝုတ္တိတာယ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဉာဏဿ အစိန္တေယျတာ န သိယာ၊ တသ္မာ သကလဓမ္မာရမ္မဏမ္ပိ တံ ဧကဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိယ သုဝဝတ္ထာပိတေယေဝ တေ ဓမ္မေ ကတွာ ပဝတ္တတီတိ ဣဒမေတ္ထ အစိန္တေယျံ၊ ‘‘ယာဝတကံ ဉေယျံ၊ တာဝတကံ ဉာဏံ။ ယာဝတကံ ဉာဏံ၊ တာဝတကံ ဉေယျံ။ ဉေယျပရိယန္တိကံ ဉာဏံ၊ ဉာဏပရိယန္တိကံ ဉေယျ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ဧဝမေကဇ္ဈံ ဝိသုံ သကိံ ကမေန ဝါ ဣစ္ဆာနုရူပံ သမ္မာ သာမံ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။

ဝိဇ္ဇာဟီတိ ဧတ္ထ ဝိန္ဒိယံ ဝိန္ဒတီတိ ဝိဇ္ဇာ၊ ယာထာဝတော ဥပလဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ အတ္တနော ဝါ ¶ ပဋိပက္ခဿ ဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ၊ တမောက္ခန္ဓာဒိကဿ ပဒါလနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ တတော ဧဝ အတ္တနော ဝိသယဿ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေနပိ ဝိဇ္ဇာ။ သမ္ပန္နတ္တာတိ သမန္နာဂတတ္တာ ပရိပုဏ္ဏတ္တာ ဝါ၊ အဝိကလတ္တာတိ အတ္ထော။ တတြာတိ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေ။ မနောမယိဒ္ဓိယာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဣမမှာ ကာယာ အညံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနာတိ ရူပိံ မနောမယံ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂံ အဟီနိန္ဒြိယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၆) ဣမိနာ နယေန အာဂတာ ဣဒ္ဓိ သရီရဗ္ဘန္တရေ အညဿေဝ ဈာနမနေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ မနောမယဿ သရီရဿ နိဗ္ဗတ္တိဝသေန ပဝတ္တာ မနောမယိဒ္ဓိ နာမ။ ဆ အဘိညာတိ အာသဝက္ခယဉာဏေန သဒ္ဓိံ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိကာ ပဉ္စာဘိညာယော။ တိဿန္နံ အဋ္ဌန္နဉ္စ ဝိဇ္ဇာနံ တတ္ထ တတ္ထ သုတ္တေ ဂဟဏံ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သတ္တ သဒ္ဓမ္မာ နာမ သဒ္ဓါ ဟိရီ ဩတ္တပ္ပံ ဗာဟုသစ္စံ ဝီရိယံ သတိ ပညာ စ။ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု သဒ္ဓါ ဟောတိ၊ ဟိရိမာ၊ ဩတ္တပ္ပီ၊ ဗဟုဿုတော၊ အာရဒ္ဓဝီရိယော၊ ဥပဋ္ဌိတဿတိ၊ ပညဝါ ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၀)။ စတ္တာရိ ဈာနာနီတိ ယာနိ ကာနိစိ စတ္တာရိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ သီလာဒယောယေဝ ပန္နရသ ‘‘စရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣမေယေဝ ဟီ’’တိအာဒိ။ တေန တေသံ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟတော နိဗ္ဗာနုပဂမနေ ဧကံသတော သာဓနဘာဝမာဟ။ ဣဒါနိ တဒတ္ထသာဓနာယ အာဂမံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဘဂဝါတိအာဒိ ¶ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ နိဂမနဝသေန ဝုတ္တံ။ နနု စာယံ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါ သာဝကေသုပိ လဗ္ဘတီတိ? ကိဉ္စာပိ လဗ္ဘတိ၊ န ပန တထာ၊ ယထာ ဘဂဝတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာသဝက္ခယဝိဇ္ဇာယ သဗ္ဗညုဘာဝသိဒ္ဓိတော အာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒါ ဘဂဝတော သဗ္ဗညုတံ ပူရေတွာ ဌိတာ’’တိ။ စတူသု ဈာနေသု အန္တောဂဓဘာဝေန စရဏဓမ္မပရိယာပန္နတ္တာ ကရုဏာဗြဟ္မဝိဟာရဿ ယထာရဟံ တဿ စ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဝသေန အသာဓာရဏသဘာဝဿ ဘဂဝတိ ဥပလဗ္ဘနတော အာဟ ‘‘စရဏသမ္ပဒါ မဟာကာရုဏိကတံ ပူရေတွာ ဌိတာ’’တိ။ ယထာ သတ္တာနံ အနတ္ထံ ပရိဝဇ္ဇေတွာ အတ္ထေ နိယောဇနံ ပညာယ ဝိနာ န ဟောတိ၊ ဧဝံ နေသံ အတ္ထာနတ္ထဇာနနံ သတ္ထု ကရုဏာယ ဝိနာ န ဟောတီတိ ဥဘယမ္ပိ ဥဘယတ္ထ သကိစ္စကမေဝ သိယာ။ ယတ္ထ ပန ယဿာ ပဓာနဘာဝေါ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သော သဗ္ဗညုတာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ တံ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နောတိ ဧတ္ထ တန္တိ နိပါတမတ္တံ၊ ယထာ အညောပိ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော နိယောဇေတိ၊ တထာ အယန္တိ အတ္ထော။ တေန ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နဿေဝါယံ အာဝေဏိကာ ပဋိပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ သာ ပနာယံ သတ္ထု ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါ သာသနဿ နိယျာနိကတာယ သာဝကာနံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဧကန္တကာရဏန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တေနဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အတ္တန္တပါဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပရန္တပဥဘယန္တပါ ဂဟိတာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဧတ္ထ ¶ စ ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒါယ သတ္ထု ပညာမဟတ္တံ ပကာသိတံ ဟောတိ၊ စရဏသမ္ပဒါယ ကရုဏာမဟတ္တံ။ တေသု ပညာယ ဘဂဝတော ဓမ္မရဇ္ဇပ္ပတ္တိ၊ ကရုဏာယ ဓမ္မသံဝိဘာဂေါ။ ပညာယ သံသာရဒုက္ခနိဗ္ဗိဒါ၊ ကရုဏာယ သံသာရဒုက္ခသဟနံ။ ပညာယ ပရဒုက္ခပရိဇာနနံ၊ ကရုဏာယ ပရဒုက္ခပတိကာရာရမ္ဘော။ ပညာယ ပရိနိဗ္ဗာနာဘိမုခဘာဝေါ၊ ကရုဏာယ တဒဓိဂမော။ ပညာယ သယံ တရဏံ၊ ကရုဏာယ ပရေသံ တာရဏံ။ ပညာယ ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ၊ ကရုဏာယ ဗုဒ္ဓကိစ္စသိဒ္ဓိ။ ကရုဏာယ ဝါ ဗောဓိသတ္တဘူမိယံ သံသာရာဘိမုခဘာဝေါ၊ ပညာယ တတ္ထ အနဘိရတိ၊ တထာ ကရုဏာယ ပရေသံ အဘိံသာပနံ၊ ပညာယ သယံ ပရေဟိ အဘာယနံ။ ကရုဏာယ ပရံ ရက္ခန္တော အတ္တာနံ ရက္ခတိ၊ ပညာယ အတ္တာနံ ရက္ခန္တော ပရံ ရက္ခတိ။ တထာ ကရုဏာယ အပရန္တပေါ၊ ပညာယ အနတ္တန္တပေါ၊ တေန အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နာဒီသု စတူသု ¶ ပုဂ္ဂလေသု စတုတ္ထပုဂ္ဂလဘာဝေါ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ တထာ ကရုဏာယ လောကနာထတာ၊ ပညာယ အတ္တနာထတာ။ ကရုဏာယ စဿ နိန္နတာဘာဝေါ၊ ပညာယ ဥန္နမာဘာဝေါ။ တထာ ကရုဏာယ သဗ္ဗသတ္တေသု ဇနိတာနုဂ္ဂဟော၊ ပညာနုဂတတ္တာ န စ န သဗ္ဗတ္ထ ဝိရတ္တစိတ္တော၊ ပညာယ သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိရတ္တစိတ္တော၊ ကရုဏာနုဂတတ္တာ န စ န သဗ္ဗသတ္တာနုဂ္ဂဟာယ ပဝတ္တော။ ယထာ ဟိ ကရုဏာ ဘဂဝတော သိနေဟသောကဝိရဟိတာ၊ ဧဝံ ပညာ အဟံကာရမမံကာရဝိနိမုတ္တာတိ အညမညဝိသောဓိတာ ပရမဝိသုဒ္ဓါ ဂုဏဝိသေသာ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါဟိ ပကာသိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ သုဂတောတိ ဣမဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သောဘနဂမနတ္တာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဂတေ ဌိတေ’’တိအာဒီသု ဂမနမ္ပိ ဂတန္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဂမနမ္ပိ ဟိ ဂတန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ သောဘနန္တိ သုဘံ၊ သုဘဘာဝေါ ဝိသုဒ္ဓတာယ၊ ဝိသုဒ္ဓတာ ဒေါသဝိဂမေနာတိ အာဟ ‘‘ပရိသုဒ္ဓမနဝဇ္ဇ’’န္တိ။ ဂမနဉ္စ နာမ ဗဟုဝိဓန္တိ ဣဓာဓိပ္ပေတံ ဂမနံ ဒဿေန္တော ‘‘အရိယမဂ္ဂေါ’’တိ အာဟ။ သော ဟိ နိဗ္ဗာနဿ ဂတိ အဓိဂမောတိ စ ကတွာ ဂတံ ဂမနန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ဣဒါနိ တဿေဝ ဂမနေ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘တေန ဟေသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ခေမံ ဒိသန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ အသဇ္ဇမာနောတိ ပရိပန္ထာဘာဝေန သုဂတိဂမနေပိ အသဇ္ဇန္တော သင်္ဂံ အကရောန္တော၊ ပဂေဝ ဣတရတ္ထ။ အထ ဝါ ဧကာသနေ နိသီဒိတွာ ခိပ္ပာဘိညာဝသေနေဝ စတုန္နမ္ပိ မဂ္ဂါနံ ပဋိလဒ္ဓဘာဝတော အသဇ္ဇမာနော အဗဇ္ဈန္တော ဂတော။ ယံ ဂမနံ ဂစ္ဆန္တော သဗ္ဗဂမနတ္ထံ အာဝဟတိ၊ သဗ္ဗဉ္စ အနုတ္တရံ သမ္ပတ္တိံ အာဝဟတိ၊ တဒေဝ သောဘနံ နာမ၊ တေန စ ဘဂဝါ ဂတောတိ အာဟ ‘‘ဣတိ သောဘနဂမနတ္တာ သုဂတော’’တိ သောဘနတ္ထော သုသဒ္ဒေါတိ ကတွာ။

အသုန္ဒရာနံ ဒုက္ခာနံ သင်္ခါရပ္ပဝတ္တီနံ အဘာဝတော အစ္စန္တသုခတ္တာ ဧကန္တတော သုန္ဒရံ နာမ အသင်္ခတာ ဓာတူတိ အာဟ ‘‘သုန္ဒရဉ္စေသ ဌာနံ ဂတော အမတံ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ¶ ပရမံ သုခ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၁၅၊ ဓ။ ပ။ ၂၀၃-၂၀၄)။ သမ္မာတိ သုဋ္ဌု။ သုဋ္ဌု ဂမနဉ္စ နာမ ပဋိပက္ခေန အနဘိဘူတဿ ဂမနန္တိ အာဟ ‘‘ပဟီနေ ကိလေသေ ပုန အပစ္စာဂစ္ဆန္တော’’တိ၊ ပဟီနာနံ ပုန အသမုဒါစာရဝသေန အပစ္စာဂစ္ဆန္တော။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ အာဂမံ ဒဿေတွာ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ဝုတ္တဉ္စေတ’’န္တိအာဒိ။ ဧတန္တိ တေန တေန မဂ္ဂေန ပဟီနကိလေသာနံ ပုန အပစ္စာဂမနံ၊ ဣဒဉ္စ သိခါပ္ပတ္တံ သမ္မာဂမနံ၊ ယာယ အာဂမနီယပဋိပဒါယ ¶ သိဒ္ဓံ၊ သာပိ သမ္မာဂမနမေဝါတိ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ သုဂတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္မာ ဝါ အာဂတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမ္မာပဋိပတ္တိယာတိ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ သမ္ပာပနေ အဝိပရီတပဋိပတ္တိယာ။ သဗ္ဗလောကဿ ဟိတသုခမေဝ ကရောန္တာတိ ဧတေန မဟာဗောဓိယာ ပဋိပဒါ အဝိဘာဂေန သဗ္ဗသတ္တာနံ သဗ္ဗဒါ ဟိတသုခါဝဟဘာဝေနေဝ ပဝတ္တတီတိ ဒဿေတိ။ သဿတံ ဥစ္ဆေဒန္တိ ဣမေ အန္တေ အနုပဂစ္ဆန္တော ဂတောတိ ဧတေန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဂတိံ ဒဿေတိ။ ကာမသုခံ အတ္တကိလမထန္တိ ဣမေ အနုပဂစ္ဆန္တော ဂတောတိ ဧတေန အရိယမဂ္ဂဂတိံ ဒဿေတိ။

တတြာတိ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ယုတ္တဿေဝ ဘာသနေ။ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ သာဓေတဗ္ဗေ စေတံ ဘုမ္မံ။ အဘူတန္တိ အဘူတတ္ထံ။ အတ္ထမုခေန ဟိ ဝါစာယ အဘူတတာ ဘူတတာ ဝါ။ အတစ္ဆန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အနတ္ထသံဟိတန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကေန သမ္ပရာယိကေန ဝါ အနတ္ထေန သံဟိတံ အနတ္ထသံဟိတံ၊ အနတ္ထာဝဟံ။ န အတ္ထောတိ အနတ္ထော၊ အတ္ထဿ ပဋိပက္ခော အဘာဝေါ စ၊ တေန သံဟိတံ၊ ပိသုဏဝါစံ သမ္ဖပ္ပလာပဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဧဝမေတ္ထ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဝစီဒုစ္စရိတဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ပဌမာ ဝါစာ သီလဝန္တံ ‘‘ဒုဿီလော’’တိ၊ အစဏ္ဍာလာဒိံ ‘‘စဏ္ဍာလော’’တိအာဒိနာ ဘာသမာနဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဒုတိယာ ဒုဿီလံ ‘‘ဒုဿီလော’’တိ၊ စဏ္ဍာလာဒိမေဝ ‘‘စဏ္ဍာလော’’တိအာဒိနာ အဝိနယေန ဘာသမာနဿ။ တတိယာ နေရယိကာဒိကဿ နေရယိကာဒိဘာဝဝိဘာဝနီကထာ ယထာ ‘‘အာပါယိကော ဒေဝဒတ္တော နေရယိကော’’တိအာဒိကာ။ စတုတ္ထီ ‘‘ဝေဒဝိဟိတေန ယညဝိဓိနာ ပါဏာတိပါတာဒိကတံ သုဂတိံ အာဝဟတီ’’တိ လောကဿ ဗျာမောဟနကထာ။ ပဉ္စမီ ဘူတေန ပေသုညုပသံဟာရာ ကထာ။ ဆဋ္ဌာ ယုတ္တပတ္တဋ္ဌာနေ ပဝတ္တိတာ ဒါနသီလာဒိကထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သမ္မာ ဂဒတ္တာတိ ယထာဝုတ္တံ အဘူတာဒိံ ဝဇ္ဇေတွာ ဘူတံ တစ္ဆံ အတ္ထသံဟိတံ ပိယံ မနာပံ တတော ဧဝ သမ္မာ သုဋ္ဌု ဂဒနတော သုဂတော။ အာပါထဂမနမတ္တေန ကဿစိ အပ္ပိယမ္ပိ ဟိ ဘဂဝတော ဝစနံ ပိယံ မနာပမေဝ အတ္ထသိဒ္ဓိယာ လောကဿ ဟိတသုခါဝဟတ္တာ။ ဧတ္ထ ပန ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ ‘‘သုဂတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အပရော နယော – သောဘနံ ဂတံ ဂမနံ ဧတဿာတိ သုဂတော။ ဘဂဝတော ဟိ ဝေနေယျဇနုပသင်္ကမနံ ဧကန္တေန တေသံ ဟိတသုခနိပ္ဖာဒနတော သောဘနံ ဘဒ္ဒကံ။ တထာ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပ္ပဋိမဏ္ဍိတရူပကာယတာယ ဒုတဝိလမ္ဗိတခလိတာနုကဍ္ဎနနိပ္ပီဠနုက္ကုဋိကကုဋိလာကုလတာဒိဒေါသဝိရဟိတံ ¶ ဝိလာသိတရာဇဟံသဝသဘဝါရဏမိဂရာဇဂမနံ ¶ ကာယဂမနံ ဉာဏဂမနဉ္စ ဝိပုလနိမ္မလကရုဏာသတိဝီရိယာဒိဂုဏဝိသေသဟိတမဘိနီဟာရတော ယာဝ မဟာဗောဓိ အနဝဇ္ဇတာယ သတ္တာနံ ဟိတသုခါဝဟတာယ စ သောဘနမေဝ။ အထ ဝါ သယမ္ဘူဉာဏေန သကလမ္ပိ လောကံ ပရိညာဘိသမယဝသေန ပရိဇာနန္တော သမ္မာ ဂတော အဝဂတောတိ သုဂတော။ တထာ လောကသမုဒယံ ပဟာနာဘိသမယဝသေန ပဇဟန္တော အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒေန္တော သမ္မာ ဂတော အတီတောတိ သုဂတော။ လောကနိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော အဓိဂတောတိ သုဂတော။ လောကနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒံ ဘာဝနာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော ပဋိပန္နောတိ သုဂတော။ တထာ ယံ ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ ဉာတံ အနုဝိစရိတံ မနသာ၊ သဗ္ဗံ တံ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ သမ္မာ ပစ္စက္ခတော ဂတော အဗ္ဘညာသီတိ သုဂတော။

ဣဒါနိ လောကဝိဒူတိ ဣမဿ အတ္ထံ ပကာသေန္တော အာဟ ‘‘သဗ္ဗထာ ဝိဒိတလောကတ္တာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သဗ္ဗထာတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန၊ ယော ယော လောကော ယေန ယေန ပကာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တေန တေန ပကာရေနာတိ အတ္ထော။ တေ ပန ပကာရေ ဒဿေတုံ ‘‘သဘာဝတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဘာဝတောတိ ဒုက္ခသဘာဝတော။ သဗ္ဗော ဟိ လောကော ဒုက္ခသဘာဝေါ။ ယထာဟ ‘‘သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ။ သမုဒယတောတိ ယတော သမုဒေတိ၊ တတော တဏှာဒိတော။ နိရောဓတောတိ ယတ္ထ သော နိရုဇ္ဈတိ၊ တတော ဝိသင်္ခါရတော။ နိရောဓူပါယတောတိ ယေန ဝိဓိနာ သော နိရောဓော ပတ္တဗ္ဗော၊ တတော အရိယမဂ္ဂတော ဣတော အညဿ ပကာရဿ အဘာဝါ။ ဣတိ ‘‘သဗ္ဗထာ လောကံ အဝေဒီ’’တိ ဝတွာ တဒတ္ထသာဓကံ သုတ္တံ ဒဿေန္တော ‘‘ယတ္ထ ခေါ၊ အာဝုသော’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဒဉ္စ သုတ္တံ ‘‘ယတ္ထ ခေါ၊ ဘန္တေ၊ န ဇာယတိ…ပေ… န ဥပပဇ္ဇတိ၊ သက္ကာ နု ခေါ သော၊ ဘန္တေ၊ ဂမနေန လောကဿ အန္တော ဉာတုံ ဝါ ဒဋ္ဌုံ ဝါ ပါပုဏိတုံ ဝါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၀၇၊ အ။ နိ။ ၄။၄၅) ဩကာသလောကဿ ဂတိံ သန္ဓာယ ရောဟိတဒေဝပုတ္တေန ပုဋ္ဌော ဘဂဝါ အဘာသိ။ တတ္ထ န ဇာယတီတိအာဒိနာ ဥဇုကံ ဇာတိအာဒီနိ ပဋိက္ခိပိတွာ န စဝတိ န ဥပပဇ္ဇတီတိ ပဒဒွယေန အပရာပရံ စဝနုပပတနာနိ ပဋိက္ခိပတိ။ ကေစိ ပန ‘‘န ¶ ဇာယတီတိအာဒိ ဂဗ္ဘသေယျကာဒိဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဣတရံ ဩပပါတိကဝသေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တန္တိ ဇာတိအာဒိရဟိတံ။ ဂမနေနာတိ ပဒသာ ဂမနေန။ လောကဿန္တန္တိ သင်္ခါရလောကဿ အန္တဘူတံ နိဗ္ဗာနံ။ ဉာတေယျန္တိ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ဒဋ္ဌေယျန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပတ္တေယျန္တိ ပတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘ဉာတာယံ ဒိဋ္ဌာယံ ပတ္တာယ’’န္တိ ဝါ ပါဌော၊ တတ္ထ ဂမနေန လောကဿန္တံ ဉာတာ အယံ ဒိဋ္ဌာ အယံ ပတ္တာ အယန္တိ န ဝဒါမီတိ အတ္ထော။ အယန္တိ နိဗ္ဗာနတ္ထိကော။

ကာမံ ပဒသာ ဂမနေန ဂန္တွာ လောကဿန္တံ ဉာတုံ ဒဋ္ဌုံ ပတ္တုံ ဝါ န သက္ကာ၊ အပိ စ ပရိမိတပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနေ ¶ တံ ပညာပေတွာ ဒဿေမီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အပိ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗျာမမတ္တေ ကဠေဝရေတိ ဗျာမပ္ပမာဏေ အတ္တဘာဝေ။ ဣမိနာ ရူပက္ခန္ဓံ ဒဿေတိ။ သသညိမှီတိ သညာယ သဟိတေ။ ဣမိနာ သညာသီသေန ဝေဒနာဒယော တယော ခန္ဓေ ဒဿေတိ သညာသဟိတတ္တာ ဧဝ။ သမနကေတိ သဝိညာဏကေတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ဝိညာဏက္ခန္ဓံ ဒဿေတိ၊ အဝိညာဏကေ ပန ဥတုသမုဋ္ဌာနရူပသမုဒါယမတ္တေ ပညာပေတုံ န သက္ကာတိ အဓိပ္ပာယော။ လောကန္တိ ခန္ဓာဒိလောကံ။ လောကနိရောဓန္တိ တဿ လောကဿ နိရုဇ္ဈနံ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ ဟိ ခန္ဓေ ပဋိစ္စ ပညာပနတော သရီရသ္မိံယေဝ ပညာပေတိ။ အဒေသမ္ပိ ဟိ တံ ယေသံ နိရောဓော၊ တေသံ ဝသေန ဒေသတောပိ ဥပစာရဝသေန နိဒ္ဒိသီယတိ ယထာ ‘‘စက္ခုံ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ၊ ဧတ္ထေသာ တဏှာ ပဟီယမာနာ ပဟီယတိ၊ ဧတ္ထ နိရုဇ္ဈမာနာ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၁၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၄၊ ဝိဘ။ ၂၀၄)။

ဂမနေနာတိ ပါကတိကဂမနေန။ လောကဿန္တောတိ သင်္ခါရလောကဿ အန္တော အန္တကိရိယာယ ဟေတုဘူတံ နိဗ္ဗာနံ။ ကုဒါစနန္တိ ကဒါစိပိ။ အပ္ပတွာတိ အဂ္ဂမဂ္ဂေန အနဓိဂန္တွာ။ ပမောစနန္တိ ပမုတ္တိ နိဿရဏံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ လောကန္တံ အပ္ပတွာ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော မုတ္တိ နတ္ထိ၊ တသ္မာ။ ဟဝေတိ နိပါတမတ္တံ။ လောကဝိဒူတိ သဘာဝါဒိတော သဗ္ဗံ လောကံ ဝိဇာနန္တော။ သုမေဓောတိ သုန္ဒရပညော။ လောကန္တဂူတိ ပရိညာဘိသမယေန လောကံ ဝိဒိတွာ ပဟာနာဘိသမယေန လောကန္တဂူ။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယော။ သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ သမိတတ္တာ စတုသစ္စဓမ္မာနံ ဝါ အဘိသမိတတ္တာ သမိတာဝီ။ နာသီသတီတိ န ပတ္ထေတိ၊ ယထာ ဣမံ လောကံ၊ ဧဝံ ပရဉ္စ လောကံ နာသီသတိ အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ။

ဧဝံ ¶ ယဒိပိ လောကဝိဒုတာ အနဝသေသတော ဒဿိတာ သဘာဝါဒိတော ဒဿိတတ္တာ၊ လောကော ပန ဧကဒေသေနေဝ ဝုတ္တောတိ တံ အနဝသေသတော ဒဿေတုံ ‘‘အပိ စ တယော လောကာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါနံ ခန္ဓာနံ သမူဟော သန္တာနော စ သတ္တလောကော။ ရူပါဒီသု သတ္တဝိသတ္တတာယ သတ္တော၊ လောကီယတိ ဧတ္ထ ကုသလာကုသလံ တဗ္ဗိပါကော စာတိ လောကော။ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓါနံ ရူပါဒီနံ သမူဟော သန္တာနော စ ဩကာသလောကော လောကီယန္တိ ဧတ္ထ ဇင်္ဂမာ ထာဝရာ စ တေသဉ္စ ဩကာသဘူတောတိ ကတွာ။ တဒါဓာရတာယ ဟေသ ‘‘ဘာဇနလောကော’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ဥဘယေပိ ခန္ဓာ သင်္ခါရလောကော ပစ္စယေဟိ သင်္ခရီယန္တိ လုဇ္ဇန္တိ ပလုဇ္ဇန္တိ စာတိ။ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ပစ္စယဋ္ဌိတိကာ၊ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိကာတိ အတ္ထော။ ပစ္စယတ္ထော ဟေတ္ထ အာဟာရသဒ္ဒေါ ‘‘အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဥပ္ပာဒါယာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂) ဝိယ။ ဧဝဉှိ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိ ဣမိနာ အသညသတ္တာပိ ပရိဂ္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ သာ ပနာယံ အာဟာရဋ္ဌိတိကတာ နိပ္ပရိယာယတော ¶ သင်္ခါရဓမ္မော၊ န သတ္တဓမ္မောတိ အာဟ ‘‘အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ အာဂတဋ္ဌာနေ သင်္ခါရလောကော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။

ယဒိ ဧဝံ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိ ဣဒံ ကထန္တိ? ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဒေသနာတိ နာယံ ဒေါသော။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ ကတ္ထစိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ ကတ္ထစိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ? ဒေသနာဝိလာသတော ဝေနေယျဇ္ဈာသယတော စ။ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော၊ တေ ယထာရုစိ ကတ္ထစိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ကတ္ထစိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ ယေ ဝါ ပန ဝေနေယျာ သာသနက္ကမံ အနောတိဏ္ဏာ၊ တေသံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ဒေသနံ ဒေသေန္တိ။ ယေ စ ဩတိဏ္ဏာ၊ တေသံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ။ သမ္မုတိသစ္စဝိသယာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ၊ ဣတရာ ပရမတ္ထသစ္စဝိသယာ။ ပုရိမာ ကရုဏာနုကူလာ၊ ဣတရာ ပညာနုကူလာ။ သဒ္ဓါနုသာရီဂေါတ္တာနံ ဝါ ပုရိမာ။ တေ ဟိ ပုဂ္ဂလပ္ပမာဏိကာ၊ ပစ္ဆိမာ ဓမ္မာနုသာရီဂေါတ္တာနံ။ သဒ္ဓါစရိတတာယ ဝါ လောကာဓိပတီနံ ဝသေန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ၊ ပညာစရိတတာယ ဓမ္မာဓိပတီနံ ဝသေန ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ။ ပုရိမာ စ နေယျတ္ထာ၊ ပစ္ဆိမာ နီတတ္ထာ။ ဣတိ ဘဂဝါ တံ တံ ဝိသေသံ အပေက္ခိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဒုဝိဓံ ဒေသနံ ဒေသေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ¶ သဿတာဒိဝသေန ‘‘အတ္တာ လောကော’’တိ ပရိကပ္ပနာ ယေဘုယျေန သတ္တဝိသယာ၊ န သင်္ခါရဝိသယာတိ အာဟ ‘‘သဿတော လောကောတိ ဝါ အသဿတော လောကောတိ ဝါတိ အာဂတဋ္ဌာနေ သတ္တလောကော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ယာဝတာ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဟရန္တီတိ ယတ္တကေ ဌာနေ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တိ ပရိဗ္ဘမန္တိ။ ဒိသာ ဘန္တိ ဝိရောစမာနာတိ တေသံ ပရိဗ္ဘမနေနေဝ တာ တာ ဒိသာ ပဘဿရာ ဟုတွာ ဝိရောစန္တိ။ အထ ဝါ ဒိသာတိ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ၊ တသ္မာ သယံ ဝိရောစမာနာ စန္ဒိမသူရိယာ ယတ္တကာ ဒိသာ ဘန္တိ သောဘေန္တိ ဩဘာသယန္တီတိ အတ္ထော။ တာဝ သဟဿဓာ လောကောတိ တတ္တကေန ပမာဏေန သဟဿပ္ပကာရော ဩကာသလောကော၊ သဟဿလောကဓာတုယောတိ အတ္ထော။ ‘‘တာဝသဟဿဝါ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ တာဝ တတ္တကံ သဟဿံ အဿ အတ္ထီတိ တာဝသဟဿဝါ။ ဧတ္ထာတိ သဟဿလောကဓာတုသင်္ခါတေ လောကေ။

တမ္ပီတိ တိဝိဓမ္ပိ လောကံ။ သဗ္ဗထာ အဝေဒီတိ သဗ္ဗပ္ပကာရတော ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ကထံ ပဋိဝိဇ္ဈီတိ အာဟ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိဿာတိ ဣမဿ ‘‘သဗ္ဗထာ ဝိဒိတော’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ အဿာတိ အနေန ဘဂဝတာ။ ဧကော လောကော သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ယာယ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ကထာယ သဗ္ဗေသံ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာ ဝုတ္တာ၊ တာယ သဗ္ဗော သင်္ခါရလောကော ဧကဝိဓော ပကာရန္တရဿ အဘာဝတော။ ဒွေ လောကာတိအာဒီသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နာမဂ္ဂဟဏေန ¶ စေတ္ထ နိဗ္ဗာနဿ အဂ္ဂဟဏံ တဿ အလောကသဘာဝတ္တာ။ နနု စ ‘‘အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ ဧတ္ထ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ မဂ္ဂဖလဓမ္မာနမ္ပိ လောကတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ပရိညေယျာနံ ဒုက္ခသစ္စဓမ္မာနံ ဣဓ လောကောတိ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အထ ဝါ န လုဇ္ဇတိ န ပလုဇ္ဇတီတိ ယော ဂဟိတော တထာ န ဟောတိ၊ သော လောကောတိ တံဂဟဏရဟိတာနံ လောကုတ္တရာနံ နတ္ထိ လောကတာ။

တိဿော ဝေဒနာတိ သုခဒုက္ခဥပေက္ခာဝသေန။ စတ္တာရော အာဟာရာတိ ကဗဠီကာရာဟာရော ဖဿာဟာရော မနောသဉ္စေတနာဟာရော ဝိညာဏာဟာရောတိ စတ္တာရော အာဟာရာ။ တတ္ထ ကဗဠီကာရာဟာရော ဩဇဋ္ဌမကံ ရူပံ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ ဖဿော တိဿော ဝေဒနာ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ မနောသဉ္စေတနာ တီသု ဘဝေသု ပဋိသန္ဓိံ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ ဝိညာဏံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ နာမရူပံ အာဟရတီတိ အာဟာရော။ ဥပါဒါနာနံ ¶ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ။ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနီတိ စက္ခာယတနာဒိမနာယတနပရိယန္တာနိ။ သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယောတိ နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော၊ နာနတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော၊ ဧကတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော၊ ဧကတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော၊ ဟေဋ္ဌိမာ စ တယော အာရုပ္ပာတိ ဣမာ သတ္တ ‘‘ဝိညာဏံ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တတ္ထ နာနတ္တံ ကာယော ဧတေသံ၊ နာနတ္တော ဝါ ကာယော ဧတေသန္တိ နာနတ္တကာယာ၊ နာနတ္တသညာ ဧတေသံ အတ္ထီတိ နာနတ္တသညိနော။ ဣမိနာ နယေန သေသပဒေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သဗ္ဗေ မနုဿာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၂၇၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၇။၄၄-၄၅) ဆကာမာဝစရာ စ ဒေဝါ ဧကစ္စေ စ ဝိနိပါတိကာ ‘‘နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အပရိမာဏေသု ဟိ စက္ကဝါဠေသု အပရိမာဏာနံ မနုဿာနံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝသေန ဒွေပိ ဧကသဒိသာ နတ္ထိ။ ယေပိ ကတ္ထစိ ယမကဘာတရော ဝဏ္ဏေန ဝါ သဏ္ဌာနေန ဝါ ဧကသဒိသာ ဟောန္တိ၊ တေသမ္ပိ အာလောကိတဝိလောကိတကထိတဟသိတဂမနဌာနာဒီဟိ ဝိသေသော ဟောတိယေဝ၊ ပဋိသန္ဓိသညာ စ နေသံ တိဟေတုကာပိ ဒုဟေတုကာပိ အဟေတုကာပိ ဟောတိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗေပိ မနုဿာ နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော။ ဆကာမာဝစရဒေဝေသု စ ကေသဉ္စိ ကာယော နီလော ဟောတိ၊ ကေသဉ္စိ ပီတာဒိဝဏ္ဏော၊ ပဋိသန္ဓိသညာ စ နေသံ ဒုဟေတုကာပိ တိဟေတုကာပိ ဟောတိ၊ တသ္မာ တေပိ နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော။ ဧကစ္စေ ဝိနိပါတိကာ ပန စတုအပါယဝိနိမုတ္တကာ ဥတ္တရမာတာ ယက္ခိနီ၊ ပိယင်္ကရမာတာ၊ ဓမ္မဂုတ္တာတိ ဧဝမာဒယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧတေသဉှိ ဩဒါတကအာဠမင်္ဂုရစ္ဆဝိသာမဝဏ္ဏာဒိဝသေန စေဝ ကိသထူလရဿဒီဃာဒိဝသေန စ ကာယော နာနာ ဟောတိ၊ မနုဿာနံ ဝိယ တိဟေတုကဒုဟေတုကာဟေတုကဝသေန ပဋိသန္ဓိသညာပိ၊ တေ ပန ဒေဝါ ဝိယ န မဟေသက္ခာ ¶ ၊ ကပဏမနုဿာ ဝိယ အပ္ပေသက္ခာ ဒုလ္လဘဃာသစ္ဆာဒနာ ဒုက္ခပီဠိတာ ဝိဟရန္တိ၊ ဧကစ္စေ ကာဠပက္ခေ ဒုက္ခိတာ ဇုဏှပက္ခေ သုခိတာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ သုခသမုဿယတော ဝိနိပတိတတ္တာ သုခသမုဿယတော ဝိနိပါတော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဝိနိပါတိကာတိ ဝုတ္တာ သတိပိ ဒေဝဘာဝေ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော။ ယေ ပနေတ္ထ တိဟေတုကာ၊ တေသံ ဓမ္မာဘိသမယောပိ ဟောတိ။ ပိယင်္ကရမာတာ ဟိ ယက္ခိနီ ပစ္စူသသမယေ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ ဓမ္မံ သဇ္ဈာယတော သုတွာ –

‘‘မာ ¶ သဒ္ဒံ ကရိ ပိယင်္ကရ၊ ဘိက္ခု ဓမ္မပဒါနိ ဘာသတိ၊

အပိစ ဓမ္မပဒံ ဝိဇာနိယ၊ ပဋိပဇ္ဇေမ ဟိတာယ နော သိယာ။

‘‘ပါဏေသု စ သံယမာမသေ၊ သမ္ပဇာနမုသာ န ဘဏာမသေ၊

သိက္ခေမ သုသီလျမတ္တနော၊ အပိ မုစ္စေမ ပိသာစယောနိယာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၀) –

ဧဝံ ပုတ္တကံ သညာပေတွာ တံ ဒိဝသံ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တာ။ ဥတ္တရမာတာ ပန ဘဂဝတော ဓမ္မံ သုတွာဝ သောတာပန္နာ ဇာတာ။ ဧဝမိမေပိ ကာယဿ စေဝ ပဋိသန္ဓိသညာယ စ နာနတ္တာ ‘‘နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော’’တွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ။

ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇဗြဟ္မပုရောဟိတမဟာဗြဟ္မသင်္ခါတာ ပန ဟီနမဇ္ဈိမပဏီတဘေဒဘိန္နေန ပဌမဇ္ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တာ ဗြဟ္မကာယိကာ စေဝ စတူသု အပါယေသု သတ္တာ စ ‘‘နာနတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတေသု ဟိ ဗြဟ္မကာယိကေသု ဗြဟ္မပုရောဟိတာနံ ကာယော ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇေဟိ ပမာဏတော ဝိပုလတရော ဟောတိ၊ မဟာဗြဟ္မာနံ ကာယော ပန ဗြဟ္မပုရောဟိတေဟိပိ ပမာဏတော ဝိပုလတရော ဟောတိ။ ကာမဉ္စ နေသံ ပဘာဝသေနပိ ကာယော ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမေဟိ ဥဠာရတရော ဟောတိ၊ တံ ပန ဣဓ အပ္ပမာဏံ။ တထာ ဟိ ပရိတ္တာဘာဒီနံ ပရိတ္တသုဘာဒီနဉ္စ ကာယေ သတိပိ ပဘာဝေမတ္တေ ဧကတ္တဝသေနေဝ ဝဝတ္ထပီယတီတိ ‘‘ဧကတ္တကာယာ’’တွေဝ တေ ဝုစ္စန္တိ။ ဧဝမိမေ ဗြဟ္မကာယိကာ ကာယဿ နာနတ္တာ ပဌမဇ္ဈာနဝိပါကဝသေန ပန ပဋိသန္ဓိသညာယ စ ဧကတ္တာ နာနတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော။ ယထာ စ တေ၊ ဧဝံ စတူသု အပါယေသု သတ္တာ။ နိရယေသု ဟိ ကေသဉ္စိ ဂါဝုတံ၊ ကေသဉ္စိ အဍ္ဎယောဇနံ၊ ကေသဉ္စိ ယောဇနံ အတ္တဘာဝေါ ဟောတိ၊ ဒေဝဒတ္တဿ ပန ယောဇနသတိကော ဇာတော။ တိရစ္ဆာနေသုပိ ကေစိ ခုဒ္ဒကာ၊ ကေစိ မဟန္တာ၊ ပေတ္တိဝိသယေပိ ကေစိ သဋ္ဌိဟတ္ထာ၊ ကေစိ အသီတိဟတ္ထာ ဟောန္တိ၊ ကေစိ သုဝဏ္ဏာ၊ ကေစိ ဒုဗ္ဗဏ္ဏာ၊ တထာ ကာလကဉ္စိကာ အသုရာ။ အပိ စေတ္ထ ဒီဃပိဋ္ဌိကပေတာ နာမ ¶ သဋ္ဌိယောဇနိကာပိ ဟောန္တိ၊ ပဋိသန္ဓိသညာ ပန သဗ္ဗေသမ္ပိ အကုသလဝိပါကာဟေတုကာဝ ဟောတိ။ ဣတိ အာပါယိကာပိ ‘‘နာနတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော’’တွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ။

ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိကာ ¶ ပန ပရိတ္တာဘာ အပ္ပမာဏာဘာ အာဘဿရာ ‘‘ဧကတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ နေသဉှိ သဗ္ဗေသံ ကာယော ဧကပ္ပမာဏောဝ ဟောတိ၊ ပဋိသန္ဓိသညာ ပန ဒုတိယတတိယဇ္ဈာနဝိပါကဝသေန နာနာ ဟောတိ။

ပရိတ္တသုဘာ အပ္ပမာဏသုဘာ သုဘကိဏှာ ပန တတိယဇ္ဈာနဘူမိကာ ဧကတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော။ တေသံ ဝုတ္တနယေန ကာယဿ စေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝိပါကဝသေန ပဋိသန္ဓိသညာယ စ ဧကတ္တာ။ ‘‘ဝေဟပ္ဖလာပိ ဣမံယေဝ စတုတ္ထဝိညာဏဋ္ဌိတိံ ဘဇန္တိ ကာယဿ စေဝ ပဉ္စမဇ္ဈာနဝိပါကဝသေန ပဋိသန္ဓိသညာယ စ ဧကရူပတ္တာ။ သုဒ္ဓါဝါသာ ပန အပုနရာဝတ္တနတော ဝိဝဋ္ဋပက္ခေ ဌိတာ၊ န သဗ္ဗကာလိကာ။ ကပ္ပသတသဟဿမ္ပိ အသင်္ချေယျမ္ပိ ဗုဒ္ဓသုညေ လောကေ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ သောဠသကပ္ပသဟဿဗ္ဘန္တရေ ဗုဒ္ဓေသု ဥပ္ပဇ္ဇန္တေသုယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တိဿ ဘဂဝတော ခန္ဓာဝါရဋ္ဌာနသဒိသာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ နေဝ ဝိညာဏဋ္ဌိတိံ၊ န သတ္တာဝါသံ ဘဇန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ မဟာသီဝတ္ထေရော ပန ‘‘န ခေါ ပန သော သာရိပုတ္တ အာဝါသော သုလဘရူပေါ၊ ယော မယာ အနာဝုဋ္ဌပုဗ္ဗော ဣမိနာ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ အညတြ သုဒ္ဓါဝါသေဟိ ဒေဝေဟီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၀) ဣမိနာ သုတ္တေန ‘‘သုဒ္ဓါဝါသာပိ စတုတ္ထဝိညာဏဋ္ဌိတိံ စတုတ္ထသတ္တာဝါသံ ဘဇန္တီ’’တိ ဝဒတိ၊ တံ အပ္ပဋိဗာဟိယတ္တာ သုတ္တဿ အနုညာတံ။ တသ္မာ အသညသတ္တံ အပနေတွာ ပရိတ္တသုဘာဒီသု အကနိဋ္ဌပရိယောသာနာသု နဝသု ဘူမီသု သတ္တာ ‘‘ဧကတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော’’တိ ဂဟေတဗ္ဗာ။

အသညသတ္တာ ပန ဝိညာဏာဘာဝါ ဧတ္ထ သင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆန္တိ။ တထာ ဟိ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ တိတ္ထာယတနေ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါယောကသိဏေ ပရိကမ္မံ ကတွာ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ဓီ စိတ္တံ၊ ဓီ စိတ္တံ၊ စိတ္တဿ နာမ အဘာဝေါယေဝ သာဓု။ စိတ္တဉှိ နိဿာယ ဝဓဗန္ဓာဒိပစ္စယံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ စိတ္တေ အသတိ နတ္ထေတ’’န္တိ ခန္တိံ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာ အပရိဟီနဇ္ဈာနာ ကာလံ ကတွာ ရူပပဋိသန္ဓိဝသေန အသညဘဝေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ယော ယဿ ဣရိယာပထော မနုဿလောကေ ပဏိဟိတော အဟောသိ၊ သော တေန ဣရိယာပထေန နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပဉ္စ ကပ္ပသတာနိ ဌိတော ဝါ နိသိန္နော ဝါ နိပန္နော ဝါ ဟောတိ။ ဧဝံ စိတ္တဝိရာဂဘာဝနာဝသေန တေသံ တတ္ထ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိ န ဟောတီတိ ဝိညာဏာဘာဝတော ဝိညာဏဋ္ဌိတိံ တေ န ဘဇန္တိ။ နေဝသညာနာသညာယတနံ ¶ ပန ယထေဝ သညာယ၊ ဧဝံ ဝိညာဏဿပိ သုခုမတ္တာ ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု သင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆတိ။ တဉှိ သညာယ ဝိယ ဝိညာဏဿပိ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝပ္ပတ္တတ္တာ ပရိဗျတ္တဝိညာဏကိစ္စာဘာဝတော နေဝ ဝိညာဏံ ¶ ၊ န စ သဗ္ဗသော အဝိညာဏံ ဟောတီတိ နေဝဝိညာဏာ နာဝိညာဏံ၊ တသ္မာ ပရိပ္ဖုဋဝိညာဏကိစ္စဝန္တီသု ဝိညာဏဋ္ဌိတီသု သင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆတိ။ တသ္မာ ဝိနိပါတိကေဟိ သဒ္ဓိံ ဆကာမာဝစရဒေဝါ မနုဿာ စ နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော၊ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိကာ အပါယသတ္တာ စ နာနတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနော၊ ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိကာ ဧကတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော၊ တတိယဇ္ဈာနဘူမိကာ အသညသတ္တံ ဝဇ္ဇေတွာ သေသာ စတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိကာ စ ဧကတ္တကာယာ ဧကတ္တသညိနောတိ ဣမာ စတဿော ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော နေဝသညာနာသညာယတနံ ဝဇ္ဇေတွာ အာကာသာနဉ္စာယတနာဒိဟေဋ္ဌိမာရုပ္ပတ္တယေန သဒ္ဓိံ ‘‘သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အဋ္ဌ လောကဓမ္မာတိ လာဘော အလာဘော ယသော အယသော နိန္ဒာ ပသံသာ သုခံ ဒုက္ခန္တိ ဣမေ အဋ္ဌ လောကဿ ဓမ္မတ္တာ လောကဓမ္မာ။ ဣမေ ဟိ သတ္တလောကဿ အဝဿံဘာဝိနော ဓမ္မာ၊ တသ္မာ ဧတေဟိ ဝိနိမုတ္တော နာမ ကောစိ သတ္တော နတ္ထိ။ တေ ဟိ အပရာပရံ ကဒါစိ လောကံ အနုပတန္တိ၊ ကဒါစိ တေ လောကော စ အနုပတတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘အဋ္ဌိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကဓမ္မာ လောကံ အနုပရိဝတ္တန္တိ၊ လောကော စ အဋ္ဌ လောကဓမ္မေ အနုပရိဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၆)။ ဃာသစ္ဆာဒနာဒီနံ လဒ္ဓိ၊ တာနိ ဧဝ ဝါ လဒ္ဓဗ္ဗတော လာဘော။ တဒဘာဝေါ အလာဘော။ လာဘဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တဗ္ဗိသယော အနုရောဓော ဂဟိတော၊ အလာဘဂ္ဂဟဏေန ဝိရောဓော။ ဧဝံ ယသာဒီသုပိ တဗ္ဗိသယအနုရောဓဝိရောဓာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လာဘေ ပန အာဂတေ အလာဘော အာဂတောယေဝ ဟောတီတိ လာဘော စ အလာဘော စ ဝုတ္တော။ ယသာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တထာ စ လောဟိတေ သတိ တဒုပဃာတဝသေန ပုဗ္ဗော ဝိယ လာဘာဒီသု အနုရောဓေ သတိ အလာဘာဒီသု ဝိရောဓော လဒ္ဓါဝသရော ဧဝ ဟောတိ။

နဝ သတ္တာဝါသာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသတ္တဝိညာဏဋ္ဌိတိယော ဧဝ အသညသတ္တစတုတ္ထာရုပ္ပေဟိ သဒ္ဓိံ ‘‘နဝ သတ္တာဝါသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ သတ္တာ အာဝသန္တိ ဧတေသူတိ သတ္တာဝါသာ၊ နာနတ္တကာယနာနတ္တသညီအာဒိဘေဒါ သတ္တနိကာယာ။ တေ ဟိ သတ္တနိကာယာ တပ္ပရိယာပန္နာနံ သတ္တာနံ တာယ ဧဝ တပ္ပရိယာပန္နတာယ ¶ အာဓာရော ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ သမုဒါယာဓာရတာယ အဝယဝဿ ယထာ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ’’တိ။ သုဒ္ဓါဝါသာနမ္ပိ သတ္တာဝါသဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။

ဒသာယတနာနီတိ အရူပသဘာဝံ မနာယတနံ ရူပါရူပါဒိမိဿကံ ဓမ္မာယတနဉ္စ ဌပေတွာ ကေဝလံ ရူပဓမ္မာနံယေဝ ဝသေန စက္ခာယတနာဒယော ပဉ္စ၊ ရူပါယတနာဒယော ပဉ္စာတိ ဒသာယတနာနိ ဝုတ္တာနိ၊ မနာယတနဓမ္မာယတနေဟိ ပန သဒ္ဓိံ တာနိယေဝ ‘‘ဒွါဒသာယတနာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။

ကသ္မာ ¶ ပနေတ္ထ စက္ခာဒယော ‘‘အာယတနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ? အာယတနတော (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၅၄) အာယာနံ ဝါ တနနတော အာယတဿ စ နယနတော အာယတနာနိ။ စက္ခုရူပါဒီသု ဟိ တံတံဒွါရာရမ္မဏာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ သေန သေန အနုဘဝနာဒိနာ ကိစ္စေန အာယတန္တိ ဥဋ္ဌဟန္တိ ဃဋန္တိ ဝါယမန္တိ၊ တေ စ ပန အာယဘူတေ ဓမ္မေ ဧတာနိ တနောန္တိ ဝိတ္ထာရေန္တိ၊ ဣဒဉ္စ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ပဝတ္တံ အတိဝိယ အာယတံ သံသာရဒုက္ခံ ယာဝ န နိဝတ္တတိ၊ တာဝ နယန္တိ ပဝတ္တယန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘အာယတနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အပိ စ နိဝါသဋ္ဌာနဋ္ဌေန အာကရဋ္ဌေန သမောသရဏဋ္ဌေန သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန ကာရဏဋ္ဌေန စ အာယတနာနိ။ တထာ ဟိ လောကေ ‘‘ဣဿရာယတနံ ဝါသုဒေဝါယတန’’န္တိအာဒီသု နိဝါသဋ္ဌာနံ အာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘သုဝဏ္ဏာယတနံ ရဇတာယတန’’န္တိအာဒီသု အာကရော။ သာသနေ ပန ‘‘မနောရမေ အာယတနေ၊ သေဝန္တိ နံ ဝိဟင်္ဂမာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၃၈) သမောသရဏဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဒက္ခိဏာပထော ဂုန္နံ အာယတန’’န္တိအာဒီသု သဉ္ဇာတိဒေသော။ ‘‘တတြ တတြေဝ သက္ခိဘဗ္ဗတံ ပါပုဏာတိ သတိ သတိအာယတနေ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၅၈၊ အ။ နိ။ ၃။၁၀၂၊ ၅။၂၃) ကာရဏံ အာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ။ စက္ခုအာဒီသု စ တေ တေ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ နိဝသန္တိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ စက္ခာဒယော တေသံ နိဝါသဋ္ဌာနံ။ စက္ခာဒီသု စ တေ အာကိဏ္ဏာ တန္နိဿိတတ္တာ တဒါရမ္မဏတ္တာ စာတိ စက္ခာဒယောဝ နေသံ အာကရော။ တတ္ထ တတ္ထ ဝတ္ထုဒွါရာရမ္မဏဝသေန သမောသရဏတော စက္ခာဒယောဝ နေသံ သမောသရဏဋ္ဌာနံ။ တန္နိဿယာရမ္မဏဘာဝေန တတ္ထေဝ ဥပ္ပတ္တိတော စက္ခာဒယောဝ နေသံ သဉ္ဇာတိဒေသော။ စက္ခာဒီနံ အဘာဝေ အဘာဝတော စက္ခာဒယောဝ နေသံ ကာရဏန္တိ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန စက္ခု စ တံ အာယတနဉ္စာတိ စက္ခာယတနံ။ ဧဝံ သေသာနိပိ။

ဣမာနေဝ ¶ ပန ဒွါဒသာယတနာနိ စက္ခုဝိညာဏာဒိဆဝိညာဏေဟိ သဒ္ဓိံ အဋ္ဌာရသ ဝိဒဟနာဒိတော ‘‘ဓာတုယော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တထာ ဟိ စက္ခာဒီသု ဧကေကော ဓမ္မော ယထာသမ္ဘဝံ ဝိဒဟတိ၊ ဓီယတေ၊ ဝိဓာနံ၊ ဝိဓီယတေ ဧတာယ၊ ဧတ္ထ ဝါ ဓီယတီတိ ဓာတူတိ ဝုစ္စတိ။ လောကိယာ ဟိ ဓာတုယော ကာရဏဘာဝေန ဝဝတ္ထိတာဝ ဟုတွာ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဓာတုယော ဝိယ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိံ၊ အနေကပ္ပကာရံ သံသာရဒုက္ခံ ဝိဒဟန္တိ၊ ဘာရဟာရေဟိ စ ဘာရော ဝိယ သတ္တေဟိ ဓီယန္တိ ဓာရီယန္တိ၊ ဒုက္ခဝိဓာနမတ္တမေဝ စေတာ အဝသဝတ္တနတော။ ဧတာဟိ စ ကာရဏဘူတာဟိ သံသာရဒုက္ခံ သတ္တေဟိ အနုဝိဓီယတိ၊ တထာဝိဟိတဉ္စ တံ ဧတာသွေဝ ဓီယတိ ဌပီယတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဓာတုယော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အပိ စ ယထာ တိတ္ထိယာနံ အတ္တာ နာမ သဘာဝတော နတ္ထိ၊ န ဧဝမေတာ၊ ဧတာ ပန အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဓာတုယော။ ယထာ စ လောကေ ဝိစိတ္တာ ဟရိတာလမနောသိလာဒယော သေလာဝယဝါ ‘‘ဓာတုယော’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝမေတာပိ ဓာတုယော ဝိယ ဓာတုယော။ ဝိစိတ္တာ ဟေတာ ဉာဏဉေယျာဝယဝါတိ။ ယထာ ဝါ သရီရသင်္ခါတဿ သမုဒါယဿ အဝယဝဘူတေသု ရသသောဏိတာဒီသု အညမညဝိသဘာဂလက္ခဏပရိစ္ဆိန္နေသု ¶ ဓာတုသမညာ၊ ဧဝမေတေသုပိ ပဉ္စက္ခန္ဓသင်္ခါတဿ အတ္တဘာဝဿ အဝယဝေသု ဓာတုသမညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အညမညဝိသဘာဂလက္ခဏပရိစ္ဆိန္နာ ဟေတေ စက္ခာဒယောတိ။ အပိ စ ဓာတူတိ နိဇ္ဇီဝမတ္တဿေတံ အဓိဝစနံ။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ ‘‘ဆဓာတုရော အယံ ဘိက္ခု ပုရိသော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၄၃) ဇီဝသညာသမူဟနနတ္ထံ ဓာတုဒေသနမကာသိ။ တသ္မာ နိဇ္ဇီဝဋ္ဌေနပိ ဓာတုယောတိ ဝုစ္စန္တိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာဝစနေန သင်္ခါရာနံ အနိစ္စတာ၊ တာယ စ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ၊ ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅) ဝစနတော ဒုက္ခာနတ္တတာ စ ပကာသိတာ ဟောန္တီတိ တီဏိပိ သာမညလက္ခဏာနိ ဂဟိတာနိ။ နာမန္တိ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာ၊ တေ စ အတ္ထတော ဖဿာဒယော။ ရူပန္တိ ဘူတုပါဒါယရူပါနိ၊ တာနိ စ အတ္ထတော ပထဝီအာဒယောတိ အဝိသေသေနေဝ သလက္ခဏတော သင်္ခါရာ ဂဟိတာ။ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ယေ တေ သဝိသေသာ ကုသလာဒယော ဟေတုအာဒယော စ၊ တေပိ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဣတိ အယံ သင်္ခါရလောကောပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတော’’တိ။

ဧဝံ ¶ သင်္ခါရလောကဿ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သတ္တလောကဿပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ ပနေသာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာသယံ ဇာနာတီတိ အာဂမ္မ စိတ္တံ သေတိ ဧတ္ထာတိ အာသယော မိဂါသယော ဝိယ။ ယထာ မိဂေါ ဂေါစရာယ ဂန္တွာ ပစ္စာဂန္တွာ တတ္ထေဝ ဝနဂဟနေ သယတီတိ သော တဿ အာသယော၊ ဧဝံ အညထာ ပဝတ္တိတွာပိ စိတ္တံ အာဂမ္မ ယတ္ထ သေတိ၊ သော တဿ အာသယောတိ ဝုစ္စတိ။ သော ပန သဿတဒိဋ္ဌိအာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓော။ ဝုတ္တဉ္စ –

‘‘သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီ စ၊ ခန္တိ စေဝါနုလောမိကာ၊

ယထာဘူတဉ္စ ယံ ဉာဏံ၊ ဧတံ အာသယသဒ္ဒိတ’’န္တိ။

တတ္ထ သဗ္ဗဒိဋ္ဌီနံ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ သဗ္ဗေပိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ သတ္တာ ဣမာ ဧဝ ဒွေ ဒိဋ္ဌိယော သန္နိဿိတာ။ ယထာဟ ‘‘ဒွယနိဿိတော ခွာယံ ကစ္စာန လောကော ယေဘုယျေန အတ္ထိတဉ္စေဝ နတ္ထိတဉ္စာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅)။ အတ္ထိတာတိ ဟိ သဿတဂ္ဂါဟော အဓိပ္ပေတော၊ နတ္ထိတာတိ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟော။ အယံ တာဝ ဝဋ္ဋနိဿိတာနံ ပုထုဇ္ဇနာနံ အာသယော၊ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာနံ ပန သုဒ္ဓသတ္တာနံ အနုလောမိကာ ခန္တိ ယထာဘူတဉာဏန္တိ ဒုဝိဓော အာသယော။ တတ္ထ ‘‘အနုလောမိကာ ခန္တိ ဝိပဿနာဉာဏံ၊ ယထာဘူတဉာဏံ ပန မဂ္ဂဉာဏ’’န္တိ သမ္မောဟဝိနောဒနိယာ ဝိဘင်္ဂဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၅) ဝုတ္တံ ¶ ။ တံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ သတ္တာနံ အာသယံ ဇာနာတိ၊ ဇာနန္တော စ တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ တေသဉ္စ ဉာဏာနံ အပ္ပဝတ္တိက္ခဏေပိ ဇာနာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ကာမံ သေဝန္တညေဝ ဇာနာတိ ‘အယံ ပုဂ္ဂလော ကာမဂရုကော ကာမာသယော ကာမာဓိမုတ္တော’တိ၊ ကာမံ သေဝန္တညေဝ ဇာနာတိ ‘အယံ ပုဂ္ဂလော နေက္ခမ္မဂရုကော နေက္ခမ္မာသယော နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တော’’’တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃)။

အနုသယံ ဇာနာတီတိ အနု အနု သယန္တီတိ အနုသယာ၊ အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ ဧတေန နေသံ ကာရဏလာဘေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟတံ ဒဿေတိ။ အပ္ပဟီနာ ဟိ ကိလေသာ ကာရဏလာဘေ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ကေ ပန တေ? ကာမရာဂါဒယော သတ္တ အနာဂတာ ကိလေသာ၊ အတီတာ ပစ္စုပ္ပန္နာ စ တံသဘာဝတ္တာ တထာ ဝုစ္စန္တိ။ န ဟိ ဓမ္မာနံ ကာလဘေဒေန သဘာဝဘေဒေါ ¶ အတ္ထိ၊ တံ သတ္တဝိဓံ အနုသယံ တဿ တဿ သတ္တဿ သန္တာနေ ပရောပရဘာဝေန ပဝတ္တမာနံ ဇာနာတိ။

စရိတံ ဇာနာတီတိ ဧတ္ထ စရိတန္တိ သုစရိတဒုစ္စရိတံ။ တဉှိ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၈၁၄ အာဒယော) စရိတနိဒ္ဒေသေ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ အထ ဝါ စရိတန္တိ စရိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တာ ပန ရာဂဒေါသမောဟသဒ္ဓါဗုဒ္ဓိဝိတက္ကဝသေန ဆ မူလစရိယာ၊ တာသံ အပရိယန္တော အန္တရဘေဒေါ၊ သံသဂ္ဂဘေဒေါ ပန တေသဋ္ဌိဝိဓော။ တံ စရိတံ သဘာဝတော သံကိလေသတော ဝေါဒါနတော သမုဋ္ဌာနတော ဖလတော နိဿန္ဒတောတိ ဧဝမာဒိနာ ပကာရေန ဇာနာတိ။

အဓိမုတ္တိံ ဇာနာတီတိ ဧတ္ထ အဓိမုတ္တီတိ အဇ္ဈာသယဓာတု။ သာ ဒုဝိဓာ ဟီနာဓိမုတ္တိ ပဏီတာဓိမုတ္တီတိ။ ယာယ ဟီနာဓိမုတ္တိကာ သတ္တာ ဟီနာဓိမုတ္တိကေယေဝ သေဝန္တိ၊ ပဏီတာဓိမုတ္တိကာ စ ပဏီတာဓိမုတ္တိကေ ဧဝ။ သစေ ဟိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ န သီလဝန္တော ဟောန္တိ၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ သီလဝန္တော ဟောန္တိ၊ တေ အတ္တနော အာစရိယုပဇ္ဈာယေပိ န ဥပသင်္ကမန္တိ၊ အတ္တနာ သဒိသေ သာရုပ္ပဘိက္ခူယေဝ ဥပသင်္ကမန္တိ။ သစေ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ သာရုပ္ပဘိက္ခူ၊ ဣတရေ အသာရုပ္ပာ၊ တေပိ န အာစရိယုပဇ္ဈာယေ ဥပသင်္ကမန္တိ၊ အတ္တနာ သဒိသေ ဟီနာဓိမုတ္တိကေ ဧဝ ဥပသင်္ကမန္တိ။ တိပိဋကစူဠာဘယတ္ထေရော ကိရ နာဂဒီပေ စေတိယဝန္ဒနာယ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တော ဧကသ္မိံ ဂါမေ မနုဿေဟိ နိမန္တိတော ထေရေန စ သဒ္ဓိံ ဧကော အသာရုပ္ပဘိက္ခု အတ္ထိ၊ ဓုရဝိဟာရေပိ ဧကော အသာရုပ္ပဘိက္ခု အတ္ထိ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃေသု ဂါမံ ဩသရန္တေသု တေ ဥဘော ဇနာ ကိဉ္စာပိ အာဂန္တုကေန နေဝါသိကော၊ နေဝါသိကေန ဝါ အာဂန္တုကော န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော၊ ဧဝံ သန္တေပိ ဧကတော ¶ ဟုတွာ ဟသိတွာ ဟသိတွာ ကထယမာနာ အဋ္ဌံသု။ ထေရော ဒိသွာ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဇာနိတွာ ဓာတုသံယုတ္တံ (သံ။ နိ။ ၂။၈၅ အာဒယော) ကထိတ’’န္တိ အာဟ။ ဧဝမယံ ဟီနာဓိမုတ္တိကာဒီနံ အညမညောပသေဝနာဒိနိယာမိကာ အဇ္ဈာသယဓာတု အဇ္ဈာသယဘာဝေါ အဓိမုတ္တီတိ ဝုစ္စတိ၊ တံ အဓိမုတ္တိံ ဇာနာတိ။ ‘‘ဣမဿ အဓိမုတ္တိ ဟီနာ၊ ဣမဿ ပဏီတာ။ တတ္ထာပိ ဣမဿ မုဒု၊ ဣမဿ မုဒုတရာ၊ ဣမဿ မုဒုတမာ’’တိအာဒိနာ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ အဓိမုတ္တိယာ ပန တိက္ခမုဒုဘာဝါဒိကော ဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခမုဒုဘာဝါဒိနာ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပ္ပရဇက္ခေတိ ¶ ပညာမယေ အက္ခိမှိ အပ္ပံ ပရိတ္တံ ရာဂဒေါသမောဟရဇံ ဧတေသန္တိ အပ္ပရဇက္ခာ၊ အပ္ပံ ဝါ ရာဂါဒိရဇံ ဧတေသန္တိ အပ္ပရဇက္ခာ၊ အနုဿဒရာဂါဒိရဇာ သတ္တာ။ တေ အပ္ပရဇက္ခေ။ မဟာရဇက္ခေတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော၊ ဥဿဒရာဂါဒိရဇာ မဟာရဇက္ခာ။ ဇာနာတီတိ ‘‘ဣမဿ ရာဂရဇော အပ္ပော၊ ဣမဿ ဒေါသရဇော အပ္ပော’’တိအာဒိနာ အပ္ပရဇက္ခာဒိကေ ဇာနာတိ။

တိက္ခိန္ဒြိယေတိ တိခိဏေဟိ သဒ္ဓါဒီဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သမန္နာဂတေ။ မုဒိန္ဒြိယေတိ မုဒုကေဟိ သဒ္ဓါဒီဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သမန္နာဂတေ။ ဥဘယတ္ထာပိ ဥပနိဿယဘူတိန္ဒြိယာနိ အဓိပ္ပေတာနိ။ သွာကာရေတိ သုန္ဒရာကာရေ၊ ကလျာဏပကတိကေ ဝိဝဋ္ဋဇ္ဈာသယေတိ အတ္ထော။ ယေသံ ဝါ အာသယာဒယော အာကာရာ ကောဋ္ဌာသာ သုန္ဒရာ၊ တေ သွာကာရာ။ ဝိပရီတာ ဒွါကာရာ။ သုဝိညာပယေတိ သမ္မတ္တနိယာမံ ဝိညာပေတုံ သုကရေ သဒ္ဓေ ပညဝန္တေ စ၊ ယေ ဝါ ကထိတံ ကာရဏံ သလ္လက္ခေန္တိ၊ သုခေန သက္ကာ ဟောန္တိ ဝိညာပေတုံ၊ တေ သုဝိညာပယာ။ ဝိပရီတာ ဒုဝိညာပယာ။ ဘဗ္ဗေ အဘဗ္ဗေတိ ဧတ္ထ ယေ အရိယမဂ္ဂပ္ပဋိဝေဓဿ အနုစ္ဆဝိကာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ ကမ္မာဝရဏကိလေသာဝရဏဝိပါကာဝရဏရဟိတာ၊ တေ ဘဗ္ဗာ။ ဝိပရီတာ အဘဗ္ဗာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဘဂဝါ အပရိမာဏေ သတ္တေ အာသယာဒိတော အနဝသေသေတွာ ဇာနာတိ၊ တသ္မာ အဿ ဘဂဝတော သတ္တလောကောပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတော။

နနု စ သတ္တေသု ပမာဏာဒိပိ ဇာနိတဗ္ဗော အတ္ထီတိ? အတ္ထိ၊ တဿ ပန ဇာနနံ န နိဗ္ဗိဒါယ ဝိရာဂါယ နိရောဓာယာတိ ဣဓ န ဂဟိတံ၊ ဘဂဝတော ပန တမ္ပိ သုဝိဒိတံ သုဝဝတ္ထာပိတမေဝ၊ ပယောဇနာဘာဝါ ဒေသနံ နာရုဠှံ။ တေန ဝုတ္တံ –

‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ ပရိတ္တံ နခသိခါယံ ပံသုံ အာရောပေတွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကတမံ နု ခေါ ဗဟုတရံ ယော ဝါယံ မယာ ပရိတ္တော နခသိခါယံ ပံသု အာရောပိတော၊ အယံ ဝါ မဟာပထဝီ’’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၂၁)။

ဧဝံ ¶ သတ္တလောကဿပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဩကာသလောကဿပိ တထေဝ ဝိဒိတဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယထာ စသတ္တလောကော’’တိအာဒိ ¶ ။ ဩကာသလောကောပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ စက္ကဝါဠန္တိ လောကဓာတု။ သာ ဟိ နေမိမဏ္ဍလသဒိသေန စက္ကဝါဠပဗ္ဗတေန သမန္တတော ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ‘‘စက္ကဝါဠ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အဍ္ဎုဍ္ဎာနီတိ ဥပဍ္ဎစတုတ္ထာနိ၊ တီဏိ သတာနိ ပညာသဉ္စာတိ အတ္ထော။ နဟုတာနီတိ ဒသသဟဿာနိ။ သင်္ခါတာတိ ကထိတာ။ ယသ္မာ ပထဝီ နာမာယံ တိရိယံ အပရိစ္ဆိန္နာ၊ တသ္မာ ‘‘ဧတ္တကံ ဗဟလတ္တေန၊ သင်္ခါတာယံ ဝသုန္ဓရာ’’တိ ဗဟလတောယေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော။ နနု စက္ကဝါဠပဗ္ဗတေဟိ တံတံစက္ကဝါဠပထဝီ ပရိစ္ဆိန္နာတိ? န တဒညစက္ကဝါဠပထဝိယာ ဧကာဗဒ္ဓဘာဝတော။ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏဉှိ ပတ္တာနံ အန္တရာဠသဒိသေ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ လောကဓာတူနံ အန္တရေယေဝ ပထဝီ နတ္ထိ လောကန္တရနိရယဘာဝတော၊ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတာနံ ပန စက္ကဝါဠပဗ္ဗတန္တရေဟိ သမ္ဗဒ္ဓဋ္ဌာနေ ပထဝီ ဧကာဗဒ္ဓါဝ၊ ဝိဝဋ္ဋကာလေ သဏ္ဌဟမာနာပိ ပထဝီ ယထာသဏ္ဌိတပထဝိယာ ဧကာဗဒ္ဓါဝ သဏ္ဌဟတိ။

သဏ္ဌိတီတိ ဟေဋ္ဌာ ဥပရိတော စာတိ သဗ္ဗသော ဌိတိ။ ဧဝံ သဏ္ဌိတေတိ ဧဝံ အဝဋ္ဌိတေ။ ဧတ္ထာတိ စက္ကဝါဠေ။ အဇ္ဈောဂါဠှောတိ ဩဂါဟိတွာ အနုပဝိသိတွာ ဌိတော။ အစ္စုဂ္ဂတော တာဝဒေဝါတိ တတ္တကမေဝ စတုရာသီတိ ယောဇနသတသဟဿာနိယေဝ ဥဂ္ဂတော။ န ကေဝလဉ္စေတ္ထ ဥဗ္ဗေဓောဝ၊ အထ ခေါ အာယာမဝိတ္ထာရာပိဿ တတ္တကာယေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သိနေရု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဗ္ဗတရာဇာ စတုရာသီတိ ယောဇနသဟဿာနိ အာယာမေန၊ စတုရာသီတိ ယောဇနသဟဿာနိ ဝိတ္ထာရေနာ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၆၆)။

သိနေရုပဗ္ဗတုတ္တမောတိ ပဗ္ဗတေသု ဥတ္တမော၊ ပဗ္ဗတောယေဝ ဝါ ဥတ္တမော ပဗ္ဗတုတ္တမော၊ သိနေရုသင်္ခါတော ပဗ္ဗတုတ္တမော သိနေရုပဗ္ဗတုတ္တမော၊ သိနေရုပဗ္ဗတရာဇာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ စ ပါစီနပဿံ ရဇတမယံ၊ တသ္မာ တဿ ပဘာယ အဇ္ဈောတ္ထရန္တိယာ ပါစီနဒိသာယ သမုဒ္ဒေါဒကံ ခီရံ ဝိယ ပညာယတိ။ ဒက္ခိဏပဿံ ပန ဣန္ဒနီလမဏိမယံ၊ တသ္မာ ဒက္ခိဏဒိသာယ သမုဒ္ဒေါဒကံ ယေဘုယျေန နီလဝဏ္ဏံ ဟုတွာ ပညာယတိ၊ တထာ အာကာသံ။ ပစ္ဆိမပဿံ ဖလိကမယံ။ ဥတ္တရပဿံ သုဝဏ္ဏမယံ။ စတ္တာရော သမုဒ္ဒါပိ သိနေရုရသ္မီဟိ ဧဝ ပရိစ္ဆိန္နာ။ တထာ ဟိ ပုဗ္ဗဒက္ခိဏပဿေဟိ နိက္ခန္တာ ရဇတမဏိရသ္မိယော ဧကတော ဟုတွာ မဟာသမုဒ္ဒပိဋ္ဌေန ဂန္တွာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဒက္ခိဏပစ္ဆိမပဿေဟိ နိက္ခန္တာ မဏိဖလိကရသ္မိယော၊ ပစ္ဆိမုတ္တရပဿေဟိ ¶ နိက္ခန္တာ ဖလိကသုဝဏ္ဏရသ္မိယော၊ ဥတ္တရပါစီနပဿေဟိ နိက္ခန္တာ သုဝဏ္ဏရဇတရသ္မိယော ဧကတော ဟုတွာ ¶ မဟာသမုဒ္ဒပိဋ္ဌေန ဂန္တွာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌန္တိ၊ တာသံ ရသ္မီနံ အန္တရေသု စတ္တာရော မဟာသမုဒ္ဒါ ဟောန္တိ။

တတောတိ သိနေရုဿ ဟေဋ္ဌာ ဥပရိ စ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော။ ဥပဍ္ဎုပဍ္ဎေနာတိ ဥပဍ္ဎေန ဥပဍ္ဎေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဒွါစတ္တာလီသ ယောဇနသဟဿာနိ သမုဒ္ဒေ အဇ္ဈောဂါဠှော တတ္တကမေဝ ဥပရိ ဥဂ္ဂတော ယုဂန္ဓရပဗ္ဗတော၊ ဧကဝီသတိ ယောဇနသဟဿာနိ မဟာသမုဒ္ဒေ အဇ္ဈောဂါဠှော တတ္တကမေဝ စ ဥပရိ ဥဂ္ဂတော ဤသဓရော ပဗ္ဗတောတိ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ ဥပဍ္ဎုပဍ္ဎပ္ပမာဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ မဟာသမုဒ္ဒေါ ယာဝ စက္ကဝါဠပါဒမူလာ အနုပုဗ္ဗနိန္နော၊ ဧဝံ ယာဝ သိနေရုပါဒမူလာတိ ဟေဋ္ဌာ သိနေရုပ္ပမာဏတော ဥပဍ္ဎပ္ပမာဏောပိ ယုဂန္ဓရပဗ္ဗတော ပထဝိယံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော၊ ဧဝံ ဤသဓရာဒယောပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘မဟာသမုဒ္ဒေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပုဗ္ဗနိန္နော အနုပုဗ္ဗပေါဏော အနုပုဗ္ဗပဗ္ဘာရော’’တိ (စူဠဝ။ ၁၈၄၊ ဥဒါ။ ၄၅)။ သိနေရုယုဂန္ဓရာဒီနံ အန္တရေ သီဒန္တရသမုဒ္ဒါ နာမ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ကိရ ဥဒကံ သုခုမံ မောရပတ္တမတ္တမ္ပိ ပက္ခိတ္တံ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောတိ သီဒတေဝ၊ တသ္မာ တေ သီဒသမုဒ္ဒါ နာမ ဝုစ္စန္တိ။ တေ ပန ဝိတ္ထာရတော ယထာက္ကမံ သိနေရုအာဒီနံ အစ္စုဂ္ဂမသမာနပအမာဏာတိ ဝဒန္တိ။ အဇ္ဈောဂါဠှုဂ္ဂတာတိ အဇ္ဈောဂါဠှာ စ ဥဂ္ဂတာ စ။ ဗြဟာတိ မဟန္တာ။

သိနေရုဿ သမန္တတောတိ ပရိက္ခိပနဝသေန သိနေရုဿ သမန္တတော ဌိတာ။ သိနေရုံ တာဝ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတော ယုဂန္ဓရော၊ တံ ပရိက္ခိပိတွာ ဤသဓရော။ ဧဝံ တံ တံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတာ ‘‘သိနေရုဿ သမန္တတော’’တိ ဝုတ္တာ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘သိနေရုံ ပရိက္ခိပိတွာ အဿကဏ္ဏော နာမ ပဗ္ဗတော ပတိဋ္ဌိတော၊ တံ ပရိက္ခိပိတွာ ဝိနတကော နာမ ပဗ္ဗတော’’တိ ဧဝံ အညောယေဝ အနုက္ကမော အာဂတော။ တထာ ဟိ နိမိဇာတကေ –

‘‘သဟဿယုတ္တံ ဟယဝါဟိံ၊ ဒိဗ္ဗယာနမဓိဋ္ဌိတော၊

ယာယမာနော မဟာရာဇာ၊ အဒ္ဒါ သီဒန္တရေ နဂေ၊

ဒိသွာနာမန္တယီ သူတံ၊ ဣမေ ကေ နာမ ပဗ္ဗတာ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၂၂။၅၆၆)

ဧဝံ ¶ နိမိမဟာရာဇေန ပုဋ္ဌေန မာတလိဒေဝပုတ္တေန –

‘‘သုဒဿနော ကရဝီကော၊ ဤသဓရော ယုဂန္ဓရော၊

နေမိန္ဓရော ဝိနတကော၊ အဿကဏ္ဏော ဂိရီ ဗြဟာ။

‘‘ဧတေ ¶ သီဒန္တရေ နဂါ၊ အနုပုဗ္ဗသမုဂ္ဂတာ၊

မဟာရာဇာနမာဝါသာ၊ ယာနိ တွံ ရာဇ ပဿသီ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၂၂။၅၆၈-၅၆၉)

ဝုတ္တံ။

တတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ ဣဒံ ဝုတ္တံ –

‘‘အယံ၊ မဟာရာဇ၊ ဧတေသံ သဗ္ဗဗာဟိရော သုဒဿနော ပဗ္ဗတော နာမ၊ တဒနန္တရေ ကရဝီကော နာမ၊ သော သုဒဿနတော ဥစ္စတရော။ ဥဘိန္နမ္ပိ ပန တေသံ အန္တရေ ဧကောပိ သီဒန္တရမဟာသမုဒ္ဒေါ။ ကရဝီကဿ အနန္တရေ ဤသဓရော နာမ၊ သော ကရဝီကတော ဥစ္စတရော။ တေသမ္ပိ အန္တရေ ဧကော သီဒန္တရမဟာသမုဒ္ဒေါ။ ဤသဓရဿ အနန္တရေ ယုဂန္ဓရော နာမ၊ သော ဤသဓရတော ဥစ္စတရော။ တေသမ္ပိ အန္တရေ ဧကော သီဒန္တရမဟာသမုဒ္ဒေါ။ ယုဂန္ဓရဿ အနန္တရေ နေမိန္ဓရော နာမ၊ သော ယုဂန္ဓရတော ဥစ္စတရော။ တေသမ္ပိ အန္တရေ ဧကော သီဒန္တရမဟာသမုဒ္ဒေါ။ နေမိန္ဓရဿ အနန္တရေ ဝိနတကော နာမ၊ သော နေမိန္ဓရတော ဥစ္စတရော။ တေသမ္ပိ အန္တရေ ဧကော သီဒန္တရမဟာသမုဒ္ဒေါ။ ဝိနတကဿ အနန္တရေ အဿကဏ္ဏော နာမ၊ သော ဝိနတကတော ဥစ္စတရော။ တေသမ္ပိ အန္တရေ ဧကော သီဒန္တရမဟာသမုဒ္ဒေါ။ ဧတေ သီဒန္တရမဟာသမုဒ္ဒေ သတ္တ ပဗ္ဗတာ အနုပဋိပါဋိယာ သမုဂ္ဂတာ သောပါနသဒိသာ ဟုတွာ ဌိတာ’’တိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၆။၂၂။၅၆၉)။

ယောဇနာနံ သတာနုစ္စော၊ ဟိမဝါ ပဉ္စ ပဗ္ဗတောတိ ဟိမဝါ ပဗ္ဗတော ပဉ္စ ယောဇနသတာနိ ဥစ္စော၊ ဥဗ္ဗေဓောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဟိမဝါတိ ဟိမပါတသမယေ ဟိမယုတ္တတာယ ဟိမံ အဿ အတ္ထီတိ ဟိမဝါ၊ ဂိမှကာလေ ဟိမံ ဝမတီတိ ဟိမဝါ။ ပဗ္ဗတောတိ သေလော။ သေလော ဟိ သန္ဓိသင်္ခါတေဟိ ပဗ္ဗေဟိ သဟိတတ္တာ ‘‘ပဗ္ဗတော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ပသဝနာဒိဝသေန ဇလဿ သာရဘူတာနံ ဘေသဇ္ဇာဒီနံ ဝတ္ထူနဉ္စ ဂိရဏတော ‘‘ဂိရီ’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ယောဇနာနံ သဟဿာနိ၊ တီဏိ အာယတဝိတ္ထတောတိ ယောဇနာနံ တီဏိ သဟဿာနိ အာယာမတော ¶ စ ဝိတ္ထာရတော စာတိ အတ္ထော၊ အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ တီဏိ ယောဇနသဟဿာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

စတုရာသီတိသဟဿေဟိ၊ ကူဋေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတောတိ သုဒဿနကူဋစိတြကူဋာဒီဟိ စတုရာသီတိကူဋသဟဿေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော၊ သောဘိတောတိ အတ္ထော။ အပိစေတ္ထ အဝုတ္တောပိ အယံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၁၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၈။၁၉၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ သေလသုတ္တဝဏ္ဏနာ) – အယံ ¶ ဟိမဝါ နာမ ပဗ္ဗတော သမန္တတော သန္ဒမာနပဉ္စသတနဒီဝိစိတ္တော၊ ယတ္ထ အာယာမဝိတ္ထာရေန စေဝ ဂမ္ဘီရတာယ စ ပဏ္ဏာသ ပဏ္ဏာသ ယောဇနာ ဒိယဍ္ဎယောဇနသတပရိမဏ္ဍလာ အနောတတ္တဒဟော ကဏ္ဏမုဏ္ဍဒဟော ရထကာရဒဟော ဆဒ္ဒန္တဒဟော ကုဏာလဒဟော မန္ဒာကိနီဒဟော သီဟပ္ပပါတဒဟောတိ သတ္တ မဟာသရာ ပတိဋ္ဌိတာ။ တေသု အနောတတ္တော သုဒဿနကူဋံ စိတြကူဋံ ကာဠကူဋံ ဂန္ဓမာဒနကူဋံ ကေလာသကူဋန္တိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ပဗ္ဗတေဟိ ပရိက္ခိတ္တော။ တတ္ထ သုဒဿနကူဋံ သောဝဏ္ဏမယံ ဒွိယောဇနသတုဗ္ဗေဓံ အန္တောဝင်္ကံ ကာကမုခသဏ္ဌာနံ တမေဝ သရံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဌိတံ။ စိတြကူဋံ သဗ္ဗရတနမယံ။ ကာဠကူဋံ အဉ္ဇနမယံ။ ဂန္ဓမာဒနကူဋံ သာနုမယံ အဗ္ဘန္တရေ မုဂ္ဂဝဏ္ဏံ ကာဠာနုသာရိယာဒိမူလဂန္ဓော စန္ဒနာဒိသာရဂန္ဓော သရလာဒိဖေဂ္ဂုဂန္ဓော လဝင်္ဂါဒိတစဂန္ဓော ကပိဋ္ဌာဒိပပဋိကဂန္ဓော သဇ္ဇာဒိရသဂန္ဓော တမာလာဒိပတ္တဂန္ဓော နာဂကုင်္ကုမာဒိပုပ္ဖဂန္ဓော ဇာတိဖလာဒိဖလဂန္ဓော သဗ္ဗထာ ဂန္ဓဘာဝတော ဂန္ဓဂန္ဓောတိ ဣမေဟိ ဒသဟိ ဂန္ဓေဟိ ဥဿန္နံ နာနပ္ပကာရဩသဓသဉ္ဆန္နံ ကာဠပက္ခဥပေါသထဒိဝသေ အာဒိတ္တမိဝ အင်္ဂါရံ ဇလန္တံ တိဋ္ဌတိ။

တတ္ထေဝ နန္ဒမူလကံ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၅) နာမ ပဗ္ဘာရံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဝသနောကာသော။ တိဿော ဂုဟာယော သုဝဏ္ဏဂုဟာ မဏိဂုဟာ ရဇတဂုဟာတိ။ တတ္ထ မဏိဂုဟာဒွါရေ မဉ္ဇူသကော နာမ ရုက္ခော ယောဇနံ ဥဗ္ဗေဓေန၊ ယောဇနံ ဝိတ္ထာရေန၊ သော ယတ္တကာနိ ဥဒကေ ဝါ ထလေ ဝါ ပုပ္ဖာနိ၊ သဗ္ဗာနိ ပုပ္ဖတိ ဝိသေသေန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဂမနဒိဝသေ၊ တဿူပရိတော သဗ္ဗရတနမာဠော ဟောတိ။ တတ္ထ သမ္မဇ္ဇနကဝါတော ကစဝရံ ဆဍ္ဍေတိ၊ သမကရဏဝါတော သဗ္ဗရတနမယံ ဝါလိကံ သမံ ကရောတိ၊ သိဉ္စနကဝါတော အနောတတ္တဒဟတော အာနေတွာ ဥဒကံ သိဉ္စတိ၊ သုဂန္ဓကရဏဝါတော သဗ္ဗေသံ ဂန္ဓရုက္ခာနံ ဂန္ဓေ အာနေတိ၊ ဩစိနကဝါတော ပုပ္ဖာနိ ဩစိနိတွာ ပါတေတိ၊ သန္ထရဏကဝါတော သဗ္ဗတ္ထ သန္ထရတိ၊ သဒါ ပညတ္တာနေဝ စေတ္ထ အာသနာနိ ဟောန္တိ။ ယေသု ¶ ပစ္စေကဗုဒ္ဓုပ္ပာဒဒိဝသေ ဥပေါသထဒိဝသေ စ သဗ္ဗပစ္စေကဗုဒ္ဓါ သန္နိပတိတွာ နိသီဒန္တိ၊ အယံ တတ္ထ ပကတိ။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓါ တတ္ထ ဂန္တွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒတိ။ တတော သစေ တသ္မိံ ကာလေ အညေပိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ သံဝိဇ္ဇန္တိ၊ တေပိ တင်္ခဏံ သန္နိပတိတွာ ပညတ္တာသနေသု နိသီဒန္တိ၊ နိသီဒိတွာ ကိဉ္စိဒေဝ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌဟန္တိ။ တတော သင်္ဃတ္ထေရော အဓုနာဂတံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ သဗ္ဗေသံ အနုမောဒနတ္ထာယ ‘‘ကထမဓိဂတ’’န္တိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆတိ၊ တဒါ သော အတ္တနော ဥဒါနဗျာကရဏဂါထံ ဘာသတိ။ ဧဝမိဒံ ဂန္ဓမာဒနကူဋံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ အာဝါသဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကေလာသကူဋံ ပန ရဇတမယံ။ သဗ္ဗာနိ စေတာနိ စိတြကူဋာဒီနိ သုဒဿနေန သမာနုဗ္ဗေဓသဏ္ဌာနာနိ ¶ တမေဝ သရံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဌိတာနိ။ သဗ္ဗာနိ ပန ပုထုလတော ပညာသယောဇနာနိ၊ အာယာမတော ပန ဥဗ္ဗေဓတော ဝိယ ဒွိယောဇနသတာနေဝါတိ ဝဒန္တိ။ တာနိ သဗ္ဗာနိ ဒေဝါနုဘာဝေန နာဂါနုဘာဝေန စ ဌဿန္တိ၊ နဒိယော စ တေသု သန္ဒန္တိ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဥဒကံ အနောတတ္တမေဝ ပဝိသတိ၊ စန္ဒိမသူရိယာ ဒက္ခိဏေန ဝါ ဥတ္တရေန ဝါ ဂစ္ဆန္တာ ပဗ္ဗတန္တရေန တတ္ထ ဩဘာသံ ကရောန္တိ၊ ဥဇုံ ဂစ္ဆန္တာ န ကရောန္တိ၊ တေနေဝဿ ‘‘အနောတတ္တ’’န္တိ သင်္ခါ ဥဒပါဒိ။ တတ္ထ ရတနမယမနုညသောပါနသိလာတလာနိ နိမ္မစ္ဆကစ္ဆပါနိ ဖလိကသဒိသနိမ္မလူဒကာနိ နှာနတိတ္ထာနိ တဒုပဘောဂီသတ္တာနံ သာဓာရဏကမ္မုနာဝ သုပ္ပဋိယတ္တာနိ သုသဏ္ဌိတာနိ ဟောန္တိ၊ ယေသု ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓခီဏာသဝါ စ ဣဒ္ဓိမန္တော စ ဣသယော နှာယန္တိ၊ ဒေဝယက္ခာဒယော ဥယျာနကီဠံ ကီဠန္တိ။

တဿ စတူသု ပဿေသု သီဟမုခံ ဟတ္ထိမုခံ အဿမုခံ ဥသဘမုခန္တိ စတ္တာရိ မုခါနိ ဟောန္တိ၊ ယေဟိ စတဿော နဒိယော သန္ဒန္တိ။ သီဟမုခေန နိက္ခန္တနဒီတီရေ သီဟာ ဗဟုတရာ ဟောန္တိ၊ ဟတ္ထိမုခါဒီဟိ ဟတ္ထိအဿဥသဘာ။ ပုရတ္ထိမဒိသတော နိက္ခန္တနဒီ အနောတတ္တံ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဣတရာ တိဿော နဒိယော အနုပဂမ္မ ပါစီနဟိမဝန္တေနေဝ အမနုဿပထံ ဂန္တွာ မဟာသမုဒ္ဒံ ပဝိသတိ။ ပစ္ဆိမဒိသတော စ ဥတ္တရဒိသတော စ နိက္ခန္တနဒိယောပိ တထေဝ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပစ္ဆိမဟိမဝန္တေနေဝ ဥတ္တရဟိမဝန္တေနေဝ စ အမနုဿပထံ ဂန္တွာ မဟာသမုဒ္ဒံ ပဝိသန္တိ။ ဒက္ခိဏဒိသတော နိက္ခန္တနဒီ ပန တံ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဒက္ခိဏေန ဥဇုကံ ပါသာဏပိဋ္ဌေနေဝ သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂန္တွာ ပဗ္ဗတံ ပဟရိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ပရိက္ခေပေန တိဂါဝုတပ္ပမာဏာ ဥဒကဓာရာ ဟုတွာ အာကာသေန သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂန္တွာ တိယဂ္ဂဠေ နာမ ပါသာဏေ ¶ ပတိတာ၊ ပါသာဏော ဥဒကဓာရာဝေဂေန ဘိန္နော။ တတ္ထ ပညာသယောဇနပ္ပမာဏာ တိယဂ္ဂဠာ နာမ မဟာပေါက္ခရဏီ ဇာတာ၊ မဟာပေါက္ခရဏိယာ ကူလံ ဘိန္ဒိတွာ ပါသာဏံ ပဝိသိတွာ သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂတာ၊ တတော ဃနပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ဥမင်္ဂေန သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂန္တွာ ဝိဉ္ဈံ နာမ တိရစ္ဆာနပဗ္ဗတံ ပဟရိတွာ ဟတ္ထတလေ ပဉ္စင်္ဂုလိသဒိသာ ပဉ္စဓာရာ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။ သာ တိက္ခတ္တုံ အနောတတ္တံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဂတဋ္ဌာနေ ‘‘အာဝဋ္ဋဂင်္ဂါ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဥဇုကံ ပါသာဏပိဋ္ဌေန သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂတဋ္ဌာနေ ‘‘ကဏှဂင်္ဂါ’’တိ၊ အာကာသေန သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂတဋ္ဌာနေ ‘‘အာကာသဂင်္ဂါ’’တိ၊ တိယဂ္ဂဠပါသာဏေ ပညာသယောဇနောကာသေ ဌိတာ ‘‘တိယဂ္ဂဠပေါက္ခရဏီ’’တိ၊ ကူလံ ဘိန္ဒိတွာ ပါသာဏံ ပဝိသိတွာ သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂတဋ္ဌာနေ ‘‘ဗဟလဂင်္ဂါ’’တိ၊ ဥမင်္ဂေန သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂတဋ္ဌာနေ ‘‘ဥမင်္ဂဂင်္ဂါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဉ္ဈံ နာမ တိရစ္ဆာနပဗ္ဗတံ ပဟရိတွာ ပဉ္စဓာရာ ဟုတွာ ပဝတ္တဋ္ဌာနေ ပန ဂင်္ဂါ ယမုနာ အစိရဝတီ သရဘူ မဟီတိ ပဉ္စဓာ သင်္ချံ ဂတာ။ ဧဝမေတာ ပဉ္စ မဟာနဒိယော ဟိမဝန္တတော ပဘဝန္တိ။

ဆဒ္ဒန္တဒဟဿ ¶ ပန (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၅။၁၆။ဆဒ္ဒန္တဇာတကဝဏ္ဏနာ) မဇ္ဈေ ဒွါဒသယောဇနပ္ပမာဏေ ဌာနေ သေဝါလော ဝါ ပဏကံ ဝါ နတ္ထိ၊ မဏိက္ခန္ဓဝဏ္ဏံ ဥဒကမေဝ သန္တိဋ္ဌတိ၊ တဒနန္တရံ ယောဇနဝိတ္ထတံ သုဒ္ဓကလ္လဟာရဝနံ တံ ဥဒကံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတံ၊ တဒနန္တရံ ယောဇနဝိတ္ထတမေဝ သုဒ္ဓနီလုပ္ပလဝနံ တံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတံ၊ ယောဇနယောဇနဝိတ္ထတာနေဝ ရတ္တုပ္ပလသေတုပ္ပလရတ္တပဒုမသေတပဒုမကုမုဒဝနာနိ ပုရိမံ ပုရိမံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတာနိ၊ ဣမေသံ ပန သတ္တန္နံ ဝနာနံ အနန္တရံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ကလ္လဟာရာဒီနံ ဝသေန ဝေါမိဿကဝနံ ယောဇနဝိတ္ထတမေဝ တာနိ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတံ၊ တဒနန္တရံ နာဂါနံ ကဋိပ္ပမာဏေ ဥဒကေ ယောဇနဝိတ္ထတမေဝ ရတ္တသာလိဝနံ၊ တဒနန္တရံ ဥဒကပရိယန္တေ နီလပီတလောဟိတောဒါတသုရဘိသုခုမကုသုမသမာကိဏ္ဏံ ခုဒ္ဒကဂစ္ဆဝနန္တိ ဣမာနိ ဒသ ဝနာနိ ယောဇနယောဇနဝိတ္ထတာနေဝ။ တတော ခုဒ္ဒကရာဇမာသမဟာရာဇမာသမုဂ္ဂဝနံ၊ တဒနန္တရံ တိပုသဧဠာလုကအလာဗုကုမ္ဘဏ္ဍဝလ္လိဝနာနိ၊ တတော ပူဂရုက္ခပ္ပမာဏံ ဥစ္ဆုဝနံ၊ တတော ဟတ္ထိဒန္တပ္ပမာဏဖလံ ကဒလိဝနံ၊ တတော သာလဝနံ၊ တဒနန္တရံ စာဋိပ္ပမာဏဖလံ ပနသဝနံ၊ တတော မဓုရဖလံ အမ္ဗဝနံ၊ တတော စိဉ္စဝနံ၊ တတော ကပိဋ္ဌဝနံ၊ တတော ဝေါမိဿကော မဟာဝနသဏ္ဍော၊ တတော ဝေဏုဝနံ၊ ဝေဏုဝနံ ပန ပရိက္ခိပိတွာ သတ္တ ¶ ပဗ္ဗတာ ဌိတာ၊ တေသံ ဗာဟိရန္တတော ပဋ္ဌာယ ပဌမော စူဠကာဠပဗ္ဗတော နာမ၊ ဒုတိယော မဟာကာဠပဗ္ဗတော နာမ၊ တတော ဥဒကပဿပဗ္ဗတော နာမ၊ တတော စန္ဒပဿပဗ္ဗတော နာမ၊ တတော သူရိယပဿပဗ္ဗတော နာမ၊ တတော မဏိပဿပဗ္ဗတော နာမ၊ သတ္တမော သုဝဏ္ဏပဿပဗ္ဗတော နာမ။ သော ဥဗ္ဗေဓတော သတ္တယောဇနိကော ဆဒ္ဒန္တဒဟံ ပရိက္ခိပိတွာ ပတ္တဿ မုခဝဋ္ဋိ ဝိယ ဌိတော။ တဿ အဗ္ဘန္တရိမပဿံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ၊ တတော နိက္ခန္တေန ဩဘာသေန ဆဒ္ဒန္တဒဟော သမုဂ္ဂတဗာလသူရိယော ဝိယ ဟောတိ။ ဗာဟိရိမပဗ္ဗတေသု ပန ဧကော ဥဗ္ဗေဓတော ဆ ယောဇနာနိ၊ ဧကော ပဉ္စ၊ ဧကော စတ္တာရိ၊ ဧကော တီဏိ၊ ဧကော ဒွေ၊ ဧကော ယောဇနံ။

ဧဝံ သတ္တပဗ္ဗတပရိက္ခိတ္တဿ ပန တဿ ဒဟဿ ပုဗ္ဗုတ္တရကဏ္ဏေ ဥဒကဝါတပ္ပဟရဏောကာသေ မဟာနိဂြောဓရုက္ခော၊ တဿ ခန္ဓော ပရိက္ခေပတော ပဉ္စယောဇနိကော၊ ဥဗ္ဗေဓတော သတ္တယောဇနိကော။ စတူသု ဒိသာသု စတဿော သာခါယော ဆဆယောဇနိကာ၊ ဥဒ္ဓံ ဥဂ္ဂတသာခါပိ ဆယောဇနိကာဝ။ ဣတိ သော မူလတော ပဋ္ဌာယ ဥဗ္ဗေဓေန တေရသယောဇနိကော သာခါနံ ဩရိမန္တတော ယာဝ ပါရိမန္တာ ဒွါဒသယောဇနိကော အဋ္ဌဟိ ပါရောဟသဟဿေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော မုဏ္ဍမဏိပဗ္ဗတော ဝိယ ဝိလာသမာနော တိဋ္ဌတိ။ ဆဒ္ဒန္တဒဟဿ ပန ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂေ သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတေ ဒွါဒသယောဇနိကာ ကဉ္စနဂုဟာ။ ဆဒ္ဒန္တော နာဂရာဇာ ဝဿာရတ္တေ အဋ္ဌသဟဿနာဂပရိဝုတော ကဉ္စနဂုဟာယံ ဝသတိ၊ ဂိမှကာလေ ဥဒကဝါတံ သမ္ပဋိစ္ဆမာနော မဟာနိဂြောဓမူလေ ပါရောဟန္တရေ တိဋ္ဌတိ။

မန္ဒာကိနိယာ ¶ ပန မဇ္ဈေ ပဉ္စဝီသတိယောဇနမတ္တေ ဌာနေ သေဝါလော ဝါ ပဏကံ ဝါ နတ္ထိ၊ ဖလိကဝဏ္ဏံ ဥဒကမေဝ ဟောတိ၊ တတော ပရံ ပန နာဂါနံ ကဋိပ္ပမာဏေ ဥဒကေ အဍ္ဎယောဇနဝိတ္ထတံ သေတပဒုမဝနံ တံ ဥဒကံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတံ။ တတ္ထ မုဠာလံ နင်္ဂလသီသမတ္တံ ဟောတိ၊ ဘိသံ မဟာဘေရိပေါက္ခရပ္ပမာဏံ ဟောတိ။ တဿ ဧကေကသ္မိံ ပဗ္ဗန္တရေ အာဠှကပ္ပမာဏံ ခီရံ ဟောတိ။ ပဒုမာနံ ပုပ္ဖသမယေ ဝါတော ရေဏုဝဋ္ဋိံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ပဒုမိနီပတ္တေသု ဌပေတိ၊ တတ္ထ ဥဒကဖုသိတာနိ ပတန္တိ၊ တတော အာဒိစ္စပါကေန ပစ္စိတွာ ပက္ကအယောဃဋိကာ ဝိယ ပေါက္ခရမဓု တိဋ္ဌတိ၊ တဒနန္တရံ တာဝမဟန္တမေဝ ရတ္တပဒုမဝနံ၊ တဒနန္တရံ ရတ္တကုမုဒဝနံ၊ တဒနန္တရံ သေတကုမုဒဝနံ ¶ ၊ တဒနန္တရံ နီလုပ္ပလဝနံ၊ တဒနန္တရံ ရတ္တုပ္ပလဝနံ၊ တဒနန္တရံ သုဂန္ဓသာလိဝနံ၊ တဒနန္တရံ ဧဠာလုကအလာဗုကုမ္ဘဏ္ဍာဒီနိ မဓုရရသာနိ ဝလ္လိဖလာနိ၊ တဒနန္တရံ အဍ္ဎယောဇနဝိတ္ထတမေဝ ဥစ္ဆုဝနံ၊ တတ္ထ ပူဂရုက္ခက္ခန္ဓပ္ပမာဏံ ဥစ္ဆု။ တဒနန္တရံ ကဒလိဝနံ၊ ယတော ဒုဝေ ပက္ကာနိ ခါဒန္တာ ကိလမန္တိ။ တဒနန္တရံ စာဋိပ္ပမာဏဖလံ ပနသဝနံ၊ တဒနန္တရံ အမ္ဗဝနံ၊ ဇမ္ဗုဝနံ၊ ကပိဋ္ဌဝနန္တိ သင်္ခေပတော တသ္မိံ ဒဟေ ခါဒိတဗ္ဗယုတ္တကံ ဖလံ နာမ နတ္ထီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ ဟိမဝတိ ဝိဇ္ဇမာနကသတ္တမဟာသရပ္ပဘုတီနံ ပမာဏသဏ္ဌာနာဒိဘေဒံ သဗ္ဗမေဝ ဝိသေသံ ဘဂဝါ သဗ္ဗထာ အဝေဒိ အညာသိ ပဋိဝိဇ္ဈိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တိပဉ္စယောဇနက္ခန္ဓပရိက္ခေပါတိ ပန္နရသယောဇနပ္ပမာဏက္ခန္ဓပရိက္ခေပါ၊ ခန္ဓဿ ပရိဏာဟော ပန္နရသယောဇနပ္ပမာဏောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နဂဝှယာတိ နဂသဒ္ဒေန အဝှာတဗ္ဗာ၊ ရုက္ခာဘိဓာနာတိ အတ္ထော။ ရုက္ခော ဟိ န ဂစ္ဆတီတိ နဂေါတိ ဝုစ္စတိ။ နဂဝှယာ ဇမ္ဗူတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပညာသယောဇနက္ခန္ဓသာခါယာမာတိ ဥဗ္ဗေဓတော ပညာသယောဇနပ္ပမာဏက္ခန္ဓာယာမာ ဥဗ္ဗေဓတော သမန္တတော စ ပညာသယောဇနသာခါယာမာ စ။ တတော ဧဝ သတယောဇနဝိတ္ထိဏ္ဏာ၊ တာဝဒေဝ စ ဥဂ္ဂတာ။ ဇမ္ဗုရုက္ခဿ ဟိ မူလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သာခါဝိဋပါ၊ တာဝ ပဏ္ဏာသ ယောဇနာနိ၊ တတော ပရမ္ပိ ဥဇုကံ ဥဂ္ဂတသာခါ ပဏ္ဏာသ ယောဇနာနိ၊ သမန္တတော စ ဧကေကာ သာခါ ပဏ္ဏာသ ပဏ္ဏာသ ယောဇနာနိ ဝဍ္ဎိတာနိ။ တာသု ပန မဟန္တာ မဟန္တာ နဒိယော သန္ဒန္တိ၊ တာသံ နဒီနံ ဥဘယတီရေ ဇမ္ဗုပက္ကာနံ ပတိတဋ္ဌာနေ သုဝဏ္ဏင်္ကုရာ ဥဋ္ဌဟန္တိ၊ တေ နဒီဇလေန ဝုယှမာနာ အနုပုဗ္ဗေန မဟာသမုဒ္ဒံ ပဝိသန္တိ၊ တတောယေဝ ဇမ္ဗုနဒိယံ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ‘‘ဇမ္ဗုနဒ’’န္တိ တံ သုဝဏ္ဏံ ဝုစ္စတိ။

ယဿာနုဘာဝေနာတိ ယဿာ မဟန္တတာ ကပ္ပဋ္ဌာယိကာဒိပ္ပကာရေန ပဘာဝေန။ ယဉ္စေတံ ဇမ္ဗုယာ ပမာဏံ၊ ဧတဒေဝ အသုရာနံ စိတ္တပါဋလိယာ၊ ဂရုဠာနံ သိမ္ဗလိရုက္ခဿ၊ အပရဂေါယာနေ ကဒမ္ဗဿ၊ ဥတ္တရကုရူသု ကပ္ပရုက္ခဿ၊ ပုဗ္ဗဝိဒေဟေ သိရီသဿ၊ တာဝတိံသေသု ပါရိစ္ဆတ္တကဿာတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘ပါဋလီ ¶ သိမ္ဗလီ ဇမ္ဗူ၊ ဒေဝါနံ ပါရိဆတ္တကော၊

ကဒမ္ဗော ကပ္ပရုက္ခော စ၊ သိရီသေန ဘဝတိ သတ္တမ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၇၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၂၂)၊

ဧတ္ထ ¶ သိရီသေန ဘဝတိ သတ္တမန္တိ ဧတ္ထ သိရီသေနာတိ ပစ္စတ္တေ ကရဏဝစနံ။ သတ္တမန္တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ၊ သိရီသော ဘဝတိ သတ္တမောတိ အတ္ထော။

စက္ကဝါဠသိလုစ္စယောတိ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတော။ ပရိက္ခိပိတွာ တံ သဗ္ဗံ၊ လောကဓာတုမယံ ဌိတောတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ တံ ပရိက္ခိပိတွာ စက္ကဝါဠသိလုစ္စယော ပတိဋ္ဌိတော၊ အယံ ဧကာ လောကဓာတု နာမာတိ အတ္ထော။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန အာဂတော။ ‘‘တံ သဗ္ဗံ လောကဓာတုံ ပရိက္ခိပိတွာ အယံ စက္ကဝါဠသိလုစ္စယော ဌိတော’’တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ သမ္ဗန္ဓံ ဝဒန္တိ၊ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတောပိ လောကဓာတုယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထာတိ တိဿံ လောကဓာတုယံ။ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဧကူနပညာသယောဇနန္တိ ဥဇုကံ အာယာမတော ဝိတ္ထာရတော ဥဗ္ဗေဓတော စ ဧကူနပညာသယောဇနံ၊ ပရိမဏ္ဍလတော ပန တီဟိ ယောဇနေဟိ ဦနဒိယဍ္ဎသတယောဇနံ။ သူရိယမဏ္ဍလံ ပညာသယောဇနန္တိ ဧတ္ထာပိ စန္ဒမဏ္ဍလေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥဇုကံ ပညာသယောဇနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ပရိမဏ္ဍလတော ပန ဒိယဍ္ဎသတယောဇနံ။

တေသု ပန စန္ဒမဏ္ဍလံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၂၁) ဟေဋ္ဌာ၊ သူရိယမဏ္ဍလံ ဥပရိ၊ အန္တရာ နေသံ ယောဇနံ ဟောတိ။ စန္ဒဿ ဟေဋ္ဌိမန္တတော သူရိယဿ ဥပရိမန္တံ ယောဇနသတံ ဟောတိ၊ စန္ဒဝိမာနံ အန္တော မဏိမယံ၊ ဗဟိ ရဇတေန ပရိက္ခိတ္တံ၊ အန္တော စ ဗဟိ စ သီတလမေဝ ဟောတိ။ သူရိယဝိမာနံ အန္တော ကနကမယံ၊ ဗာဟိရံ ဖလိကပရိက္ခိတ္တံ ဟောတိ၊ အန္တော စ ဗဟိ စ ဥဏှမေဝ။ စန္ဒော ဥဇုကံ သဏိကံ ဂစ္ဆတိ။ သော ဟိ အမာဝါသိယံ သူရိယေန သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တော ဒိဝသေ ဒိဝသေ ထောကံ ထောကံ ဩဟီယန္တော ပုဏ္ဏမာသိယံ ဥပဍ္ဎမဂ္ဂတော ဩဟီယတိ၊ တိရိယံ ပန သီဃံ ဂစ္ဆတိ။ တထာ ဟေသ ဧကသ္မိံ မာသေ ကဒါစိ ဒက္ခိဏတော၊ ကဒါစိ ဥတ္တရတော ဒိဿတိ၊ စန္ဒဿ ဥဘောသု ပဿေသု နက္ခတ္တတာရကာ ဂစ္ဆန္တိ၊ စန္ဒော ဓေနု ဝိယ ဝစ္ဆံ တံ တံ နက္ခတ္တံ ဥပသင်္ကမတိ၊ နက္ခတ္တာနိ ပန အတ္တနော ဂမနဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟန္တိ၊ အတ္တနော ဝီထိယာဝ ဂစ္ဆန္တိ။ သူရိယဿ ပန ဥဇုကံ ဂမနံ သီဃံ၊ တိရိယံ ဂမနံ ဒန္ဓံ။ တိရိယံ ဂမနံ နာမ ဒက္ခိဏဒိသတော ဥတ္တရဒိသာယ၊ ဥတ္တရဒိသတော ဒက္ခိဏဒိသာယ ဂမနံ၊ တံ ဒန္ဓံ ဆဟိ ဆဟိ မာသေဟိ ဣဇ္ဈနတော။

သူရိယော ¶ ကာဠပက္ခဥပေါသထေ စန္ဒေန သဟေဝ ဂန္တွာ တတော ပရံ ပါဋိပဒဒိဝသေ ယောဇနာနံ သတသဟဿံ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဩဟာယ ဂစ္ဆတိ အတ္တနော ¶ သီဃဂါမိတာယ တဿ စ ဒန္ဓဂါမိတာယ၊ အထ စန္ဒော လေခါ ဝိယ ပညာယတိ။ တတော ပရမ္ပိ ပက္ခဿ ဒုတိယာယ ယောဇနာနံ သတသဟဿံ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဩဟာယ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ယာဝ သုက္ကပက္ခဥပေါသထဒိဝသာ သတသဟဿံ သတသဟဿံ ဩဟာယ ဂစ္ဆတိ၊ အထ စန္ဒော အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎိတွာ ဥပေါသထဒိဝသေ ပရိပုဏ္ဏော ဟောတိ။ အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎနဉ္စေတ္ထ ဥပရိဘာဂတော ပတိတသူရိယာလောကတာယ ဟေဋ္ဌတော ပဝတ္တာယ သူရိယဿ ဒူရဘာဝေန ဒိဝသေ ဒိဝသေ အနုက္ကမေန ပရိဟာယမာနာယ အတ္တနော ဆာယာယ ဝသေန အနုက္ကမေန စဏ္ဍမဏ္ဍလပ္ပဒေသဿ ဝဍ္ဎမာနဿ ဝိယ ဒိဿမာနတာယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎိတွာ ဝိယ ဥပေါသထဒိဝသေ ပုဏ္ဏမာယံ ပရိပုဏ္ဏမဏ္ဍလော ဟုတွာ ဒိဿတိ။ အထ သူရိယော ပါဋိပဒဒိဝသေ ယောဇနာနံ သတသဟဿံ ဓာဝိတွာ ပုန စန္ဒမဏ္ဍလံ ဂဏှာတိ စန္ဒဿ ဒန္ဓဂတိတာယ အတ္တနော စ သီဃဂတိတာယ၊ တထာ ဒုတိယာယ သတသဟဿန္တိ ဧဝံ ယာဝ ဥပေါသထဒိဝသာ သတသဟဿံ သတသဟဿံ ဓာဝိတွာ ဂဏှာတိ။ အထ စန္ဒော အနုက္ကမေန ဟာယိတွာ ကာဠပက္ခဥပေါသထဒိဝသေ သဗ္ဗသော န ပညာယတိ၊ အနုက္ကမေန ဟာယမာနတာ စေတ္ထ အနုက္ကမေန ဝဍ္ဎမာနတာယ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ပန ဆာယာယ ဟာယမာနတာယ မဏ္ဍလံ ဝဍ္ဎမာနံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ဣဓ စ ဆာယာယ ဝဍ္ဎမာနတာယ မဏ္ဍလံ ဟာယမာနံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ တသ္မာ အနုက္ကမေန ဟာယိတွာ ဝိယ ဥပေါသထဒိဝသေ သဗ္ဗသော န ပညာယတိ။ စန္ဒံ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ သူရိယော ဥပရိ ဟောတိ၊ မဟတိယာ ပါတိယာ ခုဒ္ဒကဘာဇနံ ဝိယ စန္ဒမဏ္ဍလံ ပိဓီယတိ၊ မဇ္ဈနှိကေ ဂေဟစ္ဆာယာ ဝိယ စန္ဒဿ ဆာယာ န ပညာယတိ။ သော ဆာယာယ အပညာယမာနာယ ဒူရေ ဌိတာနံ ဒိဝါ ပဒီပေါ ဝိယ သယမ္ပိ န ပညာယတိ။

ဣမေသံ ပန အဇဝီထိ နာဂဝီထိ ဂေါဝီထီတိ တိဿော ဂမနဝီထိယော ဟောန္တိ။ တတ္ထ အဇာနံ ဥဒကံ ပဋိကူလံ ဟောတိ၊ ဟတ္ထိနာဂါနံ မနာပံ၊ ဂုန္နံ သီတုဏှသမတာယ ဖာသု ဟောတိ။ တထာ စ ယာယ ဝီထိယာ သူရိယေ ဂစ္ဆန္တေ ဝဿဝလာဟကဒေဝပုတ္တာ သူရိယာဘိတာပသန္တတ္တာ အတ္တနော ဝိမာနတော န နိက္ခမန္တိ၊ ကီဠာပသုတာ ဟုတွာ န ဝိစရန္တိ၊ တဒါ ကိရ သူရိယဝိမာနံ ပကတိမဂ္ဂတော အဓော ဩတရိတွာ ဝိစရတိ၊ တဿ ဩရုယှ စရဏေနေဝ စန္ဒဝိမာနမ္ပိ အဓော ဩရုယှ စရတိ တဂ္ဂတိကတ္တာ၊ တသ္မာ ¶ သာ ဝီထိ ဥဒကာဘာဝေန အဇာနုရူပတာယ ‘‘အဇဝီထီ’’တိ သမညာ ဂတာ။ ယာယ ပန ဝီထိယာ သူရိယေ ဂစ္ဆန္တေ ဝဿဝလာဟကဒေဝပုတ္တာ သူရိယာဘိတာပါဘာဝတော အဘိဏှံ အတ္တနော ဝိမာနတော ဗဟိ နိက္ခမိတွာ ကီဠာပသုတာ ဟုတွာ ဣတော စိတော စ ဝိစရန္တိ၊ တဒါ ကိရ သူရိယဝိမာနံ ပကတိမဂ္ဂတော ဥဒ္ဓံ အာရုဟိတွာ ဝိစရတိ၊ တဿ ဥဒ္ဓံ အာရုယှ စရဏေနေဝ စန္ဒဝိမာနမ္ပိ ဥဒ္ဓံ အာရုယှ စရတိ တဂ္ဂတိကတ္တာ၊ တဂ္ဂတိကတာ စ သမာနဂတိ နာမ ¶ ဝါတမဏ္ဍလေန ဝိမာနဿ ဖေလ္လိတဗ္ဗတ္တာ၊ တသ္မာ သာ ဝီထိ ဥဒကဗဟုဘာဝေန နာဂါနုရူပတာယ ‘‘နာဂဝီထီ’’တိ သမညာ ဂတာ။ ယဒါ သူရိယော ဥဒ္ဓံ အနာရောဟန္တော အဓော စ အနောတရန္တော ပကတိမဂ္ဂေနေဝ ဂစ္ဆတိ၊ တဒါ ဝဿဝလာဟကာ ယထာကာလံ ယထာရုစိဉ္စ ဝိမာနတော နိက္ခမိတွာ သုခေန ဝိစရန္တိ၊ တေန ကာလေန ကာလံ ဝဿနတော လောကေ ဥတုသမတာ ဟောတိ၊ တာယ ဥတုသမတာယ ဟေတုဘူတာယ သာ စန္ဒိမသူရိယာနံ ဂတိ ဂဝါနုရူပတာယ ‘‘ဂေါဝီထီ’’တိ သမညာ ဂတာ။ တသ္မာ ယံ ကာလံ စန္ဒိမသူရိယာ အဇဝီထိံ အာရုဟန္တိ၊ တဒါ ဒေဝေါ ဧကဗိန္ဒုမ္ပိ န ဝဿတိ။ ယဒါ နာဂဝီထိံ အာရောဟန္တိ၊ တဒါ ဘိန္နံ ဝိယ နဘံ ပဂ္ဃရတိ။ ယဒါ ဂေါဝီထိံ အာရောဟန္တိ၊ တဒါ ဥတုသမတာ သမ္ပဇ္ဇတိ။

ယဒါ ပန ရာဇာနော အဓမ္မိကာ ဟောန္တိ၊ တေသံ အဓမ္မိကတာယ ဥပရာဇသေနာပတိပ္ပဘုတယော သဗ္ဗေ ဒေဝါ ဗြဟ္မာနော စ အဓမ္မိကာ ဟောန္တိ၊ တဒါ တေသံ အဓမ္မိကတာယ ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တိ။ တဒါ ဟိ ဗဟွာဗာဓတာဒိအနိဋ္ဌဖလူပနိဿယဘူတဿ ယထာဝုတ္တဿ အဓမ္မိကတာသညိတဿ သာဓာရဏဿ ပါပကမ္မဿ ဗလေန ဝိသမံ ဝါယန္တေန ဝါယုနာ ဖေလ္လိယမာနာ စန္ဒိမသူရိယာ သိနေရုံ ပရိက္ခိပန္တာ ဝိသမံ ပရိဝတ္တန္တိ၊ ယထာမဂ္ဂေန န ပဝတ္တန္တိ။ ဝါတော ယထာမဂ္ဂေန န ဝါယတိ၊ အယထာမဂ္ဂေန ဝါယတိ၊ အယထာမဂ္ဂေန ဝါယန္တော အာကာသဋ္ဌဝိမာနာနိ ခေါဘေတိ၊ ဝိမာနေသု ခေါဘိတေသု ဒေဝတာနံ ကီဠနတ္ထာယ စိတ္တာနိ န နမန္တိ၊ စိတ္တေသု အနမန္တေသု သီတုဏှဘေဒေါ ဥတု ယထာကာလေန န သမ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မိံ အသမ္ပဇ္ဇန္တေ န သမ္မာ ဒေဝေါ ဝဿတိ၊ ကဒါစိ ဝဿတိ၊ ကဒါစိ န ဝဿတိ၊ ကတ္ထစိ ဝဿတိ၊ ကတ္ထစိ န ဝဿတိ။ ဝဿန္တောပိ ဝပ္ပကာလေ အင်္ကုရကာလေ နာဠကာလေ ပုပ္ဖကာလေ ခီရဂ္ဂဟဏာဒိကာလေသု ယထာ ယထာ ¶ သဿာနံ ဥပကာရော န ဟောတိ၊ တထာ တထာ ဝဿတိ စ ဝိဂစ္ဆတိ စ။ တေန သဿာနိ ဝိသမပါကာနိ ဟောန္တိ ဝိဂတဂန္ဓရသာဒိသမ္ပဒါနိ၊ ဧကဘာဇနေ ပက္ခိတ္တတဏ္ဍုလေသုပိ ဧကသ္မိံ ပဒေသေ ဘတ္တံ ဥတ္တဏ္ဍုလံ ဟောတိ၊ ဧကသ္မိံ အတိကိလိန္နံ၊ ဧကသ္မိံ သမပါကံ။ တံ ပရိဘုတ္တံ ကုစ္ဆိယမ္ပိ သဗ္ဗသော အပရိဏတံ၊ ဧကဒေသေန ပရိဏတံ၊ သုပရိဏတန္တိ ဧဝံ တီဟိယေဝ ပကာရေဟိ ပစ္စတိ၊ ပက္ကာသယံ န သမ္မာ ဥပဂစ္ဆတိ။ တေန သတ္တာ ဗဟွာဗာဓာ စေဝ ဟောန္တိ အပ္ပာယုကာ စ။

ဓမ္မိကာနံ ပန ရာဇူနံ ကာလေ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန စန္ဒိမသူရိယာ သမံ ပရိဝတ္တန္တိ၊ ယထာမဂ္ဂေန ပဝတ္တန္တိ၊ ဥတုသမတာ စ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ စန္ဒိမသူရိယာ ဆ မာသေ သိနေရုတော ဗဟိ နိက္ခမန္တိ၊ ဆ မာသေ အန္တော ဝိစရန္တိ။ တထာ ဟိ သိနေရုသမီပေန တံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဂစ္ဆန္တာ ဆ မာသေ တတော ဂမနဝီထိတော ဗဟိ အတ္တနော တိရိယံ ဂမနေန စက္ကဝါဠာဘိမုခါ နိက္ခမန္တိ ¶ ။ ဧဝံ ဆ မာသေ ခဏေ ခဏေ သိနေရုတော အပသက္ကနဝသေန တတော နိက္ခမိတွာ စက္ကဝါဠသမီပံ ပတ္တာ။ တတောပိ ဆ မာသေ ခဏေ ခဏေ အပသက္ကနဝသေန နိက္ခမိတွာ သိနေရုသမီပံ ပါပုဏန္တာ အန္တော ဝိစရန္တိ။ တေ ဟိ အာသာဠှီမာသေ သိနေရုသမီပေန စရန္တိ၊ တတော ဒွေ မာသေ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ စရန္တိ။ ပဌမကတ္တိကမာသေ မဇ္ဈေန ဂစ္ဆန္တိ၊ တတော စက္ကဝါဠာဘိမုခါ ဂန္တွာ တယော မာသေ စက္ကဝါဠသမီပေန ဝိစရိတွာ ပုန နိက္ခမိတွာ စိတြမာသေ မဇ္ဈေန ဂန္တွာ တတော ပရေ ဒွေ မာသေ သိနေရုအဘိမုခါ ပက္ခန္ဒိတွာ ပုန အာသာဠှေ သိနေရုသမီပေန စရန္တိ။ ဧတ္ထ စ သိနေရုဿ စက္ကဝါဠဿ စ ယံ ဌာနံ ဝေမဇ္ဈံ၊ တဿ သိနေရုဿ စ ယံ ဌာနံ ဝေမဇ္ဈံ၊ တေန ဂစ္ဆန္တာ သိနေရုသမီပေန စရန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န သိနေရုဿ အဂ္ဂါလိန္ဒံ အလ္လီနာ၊ စက္ကဝါဠသမီပေန စရဏမ္ပိ ဣမိနာဝ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒါ ပန သိနေရုဿ စက္ကဝါဠဿ ဥဇုကံ ဝေမဇ္ဈေန ဂစ္ဆန္တိ၊ တဒါ ဝေမဇ္ဈေန ဝိစရန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဝိစရန္တာ စ ဧကပ္ပဟာရေန တီသုပိ ဒီပေသု အာလောကံ ကရောန္တိ။ ဧကေကာယ ဒိသာယ နဝ နဝ ယောဇနသတသဟဿာနိ အန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ အာလောကံ ဒဿေန္တိ။ ကထံ? ဣမသ္မိဉှိ ဒီပေ သူရိယုဂ္ဂမနကာလော ပုဗ္ဗဝိဒေဟေ မဇ္ဈနှိကော ဟောတိ၊ ဥတ္တရကုရူသု အတ္ထင်္ဂမနကာလော၊ အပရဂေါယာနေ မဇ္ဈိမယာမော၊ ပုဗ္ဗဝိဒေဟမှိ ဥဂ္ဂမနကာလော ဥတ္တရကုရူသု မဇ္ဈနှိကော၊ အပရဂေါယာနေ အတ္ထင်္ဂမနကာလော၊ ဣဓ မဇ္ဈိမယာမော၊ ဥတ္တရကုရူသု ¶ ဥဂ္ဂမနကာလော အပရဂေါယာနေ မဇ္ဈနှိကော၊ ဣဓ အတ္ထင်္ဂမနကာလော၊ ပုဗ္ဗဝိဒေဟေ မဇ္ဈိမယာမော၊ အပရဂေါယာနဒီပေ ဥဂ္ဂမနကာလော ဣဓ မဇ္ဈနှိကော၊ ပုဗ္ဗဝိဒေဟဒီပေ အတ္ထင်္ဂမနကာလော၊ ဥတ္တရကုရူသု မဇ္ဈိမယာမော။ ဣမသ္မိဉှိ ဒီပေ ဌိတမဇ္ဈနှိကဝေလာယံ ပုဗ္ဗဝိဒေဟဝါသီနံ အတ္ထင်္ဂမနဝသေန ဥပဍ္ဎံ သူရိယမဏ္ဍလံ ပညာယတိ၊ အပရဂေါယာနဝါသီနံ ဥဂ္ဂမနဝသေန ဥပဍ္ဎံ ပညာယတိ။ ဧဝံ သေသဒီပေသုပိ။ ဣတိ ဣမိနာဝ ပကာရေန တီသု ဒီပေသု ဧကပ္ပဟာရေနေဝ စန္ဒိမသူရိယာ အာလောကံ ဒဿေန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣတော အညထာ ပန ဒွီသု ဧဝ ဒီပေသု ဧကပ္ပဟာရေနေဝ အာလောကံ ဒဿေန္တိ။ ယသ္မိဉှိ ဒီပေ အတ္ထင်္ဂမနဝသေန ဥပဍ္ဎံ သူရိယမဏ္ဍလံ ပညာယတိ၊ အတ္ထင်္ဂမိတေ တတ္ထ န ပညာယတိ၊ အာလောကံ န ဒဿေတိ၊ ဒွီသု ဧဝ ဒီပေသု ဧကပ္ပဟာရေန ဥဘယံ။ ဧကေကာယ ဒိသာယ နဝ နဝ ယောဇနသတသဟဿာနိ အန္ဓကာရဝိဓမနမ္ပိ ဣမိနာဝ နယေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိဉှိ ဒီပေ ဌိတမဇ္ဈနှိကဝေလာယံ ပုဗ္ဗဝိဒေဟဝါသီနံ အတ္ထင်္ဂမနဝသေန ဥပဍ္ဎံ သူရိယမဏ္ဍလံ ပညာယတီတိ ပုဗ္ဗဝိဒေဟေ နဝယောဇနသတသဟဿပ္ပမာဏေ ဌာနေ အန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ အာလောကံ ဒဿေတိ၊ တထာ အပရဂေါယာနေ ဥဂ္ဂမနဝသေန တတ္ထာပိ ဥပဍ္ဎဿေဝ ပညာယမာနတ္တာ။ ပုဗ္ဗဝိဒေဟာနံ ပန အတ္ထင်္ဂမိတေ န ¶ ပညာယတီတိ ဒွီသု ဒီပေသု သဗ္ဗတ္ထ အန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ အာလောကံ ဒဿေတိ အပရဂေါယာနေပိ ဥဂ္ဂတေ သူရိယေ သဗ္ဗတ္ထ အန္ဓကာရဝိဓမနတော။

ပါတုဘဝန္တာ စ စန္ဒိမသူရိယာ ဧကတောဝ လောကေ ပါတုဘဝန္တိ၊ တေသု သူရိယော ပဌမတရံ ပညာယတိ။ ပဌမကပ္ပိကာနဉှိ သတ္တာနံ သယံပဘာယ အန္တရဟိတာယ အန္ဓကာရော အဟောသိ။ တေ ဘီတတသိတာ ‘‘ဘဒ္ဒကံ ဝတဿ၊ သစေ အညော အာလောကော ဘဝေယျာ’’တိ စိန္တယိံသု။ တတော မဟာဇနဿ သူရဘာဝံ ဇနယမာနံ သူရိယမဏ္ဍလံ ဥဋ္ဌဟိ၊ တေနေဝဿ ‘‘သူရိယော’’တိ နာမံ အဟောသိ။ တသ္မိံ ဒိဝသံ အာလောကံ ကတွာ အတ္ထင်္ဂမိတေ ပုန အန္ဓကာရော အဟောသိ။ တေ ဘီတတသိတာ ‘‘ဘဒ္ဒကံ ဝတဿ၊ သစေ အညော အာလောကော ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိ စိန္တယိံသု။ အထ နေသံ ဆန္ဒံ ဉတွာ ဝိယ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဥဋ္ဌဟိ၊ တေနေဝဿ ‘‘စန္ဒော’’တိ နာမံ အဟောသိ။ ဧဝံ စန္ဒိမသူရိယေသု ပါတုဘူတေသု နက္ခတ္တာနိ တာရကရူပါနိ ပါတုဘဝန္တိ ¶ ၊ တတော ပဘုတိ ရတ္တိန္ဒိဝါ ပညာယန္တိ။ အနုက္ကမေန စ မာသဍ္ဎမာသဥတုသံဝစ္ဆရာ ဇာယန္တိ။ စန္ဒိမသူရိယာနံ ပန ပါတုဘူတဒိဝသေယေဝ သိနေရုစက္ကဝါဠဟိမဝန္တပဗ္ဗတာ စတ္တာရော စ ဒီပါ ပါတုဘဝန္တိ၊ တေ စ ခေါ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဖဂ္ဂုဏပုဏ္ဏမဒိဝသေယေဝ ပါတုဘဝန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယသ္မာ စေတ္ထ ‘‘ဧကံ စက္ကဝါဠံ အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ ယောဇနာနံ ဒွါဒသ သတသဟဿာနိ တီဏိ သဟဿာနိ စတ္တာရိ သတာနိ ပညာသဉ္စ ယောဇနာနီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော ဣမဿ စက္ကဝါဠဿ သိနေရုပတိဋ္ဌိတောကာသေ စတုရာသီတိ ယောဇနသဟဿာနိ ပရတော ယာဝ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတာ ဥတ္တရဒိသာဘာဂပ္ပမာဏဉ္စ ပဟာယ ဣမိဿာ ဒက္ခိဏဒိသာယ –

သိနေရုစက္ကဝါဠာနံ၊ အန္တရံ ပရိမာဏတော၊

ပဉ္စ သတသဟဿာနိ၊ သဟဿာနူနသဋ္ဌိ စ။

သတာနိ သတ္တ ဉေယျာနိ၊ ပဉ္စဝီသုတ္တရာနိ စ၊

မဇ္ဈဝီထိဂတော နာမ၊ တတ္ထ ဝေမဇ္ဈဂေါ ရဝိ။

မဇ္ဈတော ယာဝ မေရုမှာ၊ စက္ကဝါဠာနမန္တရေ၊

ဝေမဇ္ဈဂေါ ယဒါ ဟောတိ၊ ဥဘယန္တဂတော တဒါ။

မဇ္ဈတော ¶ ယာဝ မေရုမှာ၊ စက္ကဝါဠာ စ ပဗ္ဗတာ၊

ဒုဝေ သတသဟဿာနိ၊ သဟဿာနူနသီတိ စ။

အဋ္ဌသတံ ဒုဝေ သဋ္ဌိ၊ ယောဇနာနိ ဒွိဂါဝုတံ၊

ဥဘတော အန္တတော မေရု-စက္ကဝါဠာနမန္တရေ။

ဧကံ သတသဟဿဉ္စ၊ သဟဿာနူနတာလီသံ၊

နဝသတာနေကတိံသ၊ ယောဇနာနိ စ ဂါဝုတံ။

ပမာဏတော သမန္တာ စ၊ မဏ္ဍလံ မဇ္ဈဝီထိယာ၊

သတသဟဿာနူနဝီသ၊ သဟဿာနေကတိံသ စ။

သတမေကဉ္စ ဝိညေယျံ၊ ပဉ္စသတ္တတိ ဥတ္တရံ၊

ဒက္ခိဏံ ဥတ္တရဉ္စာပိ၊ ဂစ္ဆန္တော ပန ဘာဏုမာ။

မဇ္ဈဝီထိပ္ပမာဏေန ¶ ၊ မဏ္ဍလေနေဝ ဂစ္ဆတိ၊

ဂစ္ဆန္တော စ ပနေဝံ သော၊ ဩရုယှောရုယှ ဟေဋ္ဌတော။

အာရုယှာရုယှ ဥဒ္ဓဉ္စ၊ ယတော ဂစ္ဆတိ သဗ္ဗဒါ၊

တတော ဂတိဝသေနဿ၊ ဒူရမဒ္ဓါနမာသိ တံ။

တိံသ သတသဟဿာနိ၊ ယောဇနာနိ ပမာဏတော၊

တသ္မာ သော ပရိတော ယာတိ၊ တတ္တကံဝ ဒိနေ ဒိနေ။

သဟဿမေကံ ပဉ္စသတံ၊ စတုပညာသယောဇနံ၊

တိဂါဝုတံ တေရသူသဘံ၊ တေတ္တိံသ ရတနာနိ စ။

အဋ္ဌင်္ဂုလာနိ စ တိရိယံ၊ ဂစ္ဆတေကဒိနေ ရဝိ၊

ဆတာလီသသဟဿာနိ၊ ဆ သတာနိ တိဂါဝုတံ။

ယောဇနာနံ ¶ တိတာလီသံ၊ မာသေနေကေန ဂစ္ဆတိ၊

တေနဝုတိသဟဿာနိ၊ ဒွိသတံ သတ္တသီတိ စ။

ဂါဝုတာနိ ဒုဝေ စာပိ၊ ဒွီဟိ မာသေဟိ ဂစ္ဆတိ၊

ဣမာယ ဂတိယာ အန္တ-ဝီထိတော ဝီထိအန္တိမံ။

ဂစ္ဆတိ ဆဟိ မာသေဟိ၊ တိမာသေဟိ စ မဇ္ဈိမံ၊

သိနေရုသန္တိကေ အန္တ-ဝီထိတော ပန ဘာဏုမာ၊

အာဂစ္ဆန္တော ဒွိမာသေဟိ၊ အဿ ဒီပဿ မဇ္ဈဂေါ။

တသ္မာ သီဟဠဒီပဿ၊ မဇ္ဈတော မေရုအန္တရံ၊

ဒုဝေ သတသဟဿာနိ၊ ဒွိသတေနာဓိကာနိ တု။

တေတ္တိံသဉ္စ သဟဿာနိ၊ အဋ္ဌာရသ တိဂါဝုတံ၊

စက္ကဝါဠန္တရဉ္စဿ၊ ဒီပဿေဝ စ မဇ္ဈတော။

တီဏိ သတသဟဿာနိ၊ သဟဿာနိ ဆဝီသတိ၊

ဆ ဥတ္တရာနိ ပဉ္စေဝ၊ သတာနေကဉ္စ ဂါဝုတန္တိ။

ဧဝမေတ္ထ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တာဝတိံသဘဝနံ ဒသသဟဿယောဇနန္တိ ဧတ္ထ တေတ္တိံသ သဟပုညကာရိနော ဧတ္ထ နိဗ္ဗတ္တာတိ တံသဟစရိတဋ္ဌာနံ တေတ္တိံသံ၊ တဒေဝ တာဝတိံသံ ¶ ၊ တံ နိဝါသော ဧတေသန္တိ တာဝတိံသာ၊ ဒေဝါ၊ တေသံ ဘဝနံ တာဝတိံသဘဝနံ။ တထာ ဟိ မဃေန မာဏဝေန သဒ္ဓိံ မစလဂါမကေ ကာလံ ကတွာ တတ္ထ ဥပ္ပန္နေ တေတ္တိံသ ဒေဝပုတ္တေ ဥပါဒါယ အဿ ဒေဝလောကဿ အယံ ပဏ္ဏတ္တိ ဇာတာတိ ဝဒန္တိ။ အထ ဝါ ယသ္မာ သေသစက္ကဝါဠေသုပိ ဆ ကာမာဝစရဒေဝလောကာ အတ္ထိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘သဟဿံ စာတုမဟာရာဇိကာနံ သဟဿံ တာဝတိံသာန’’န္တိ။ တသ္မာ နာမပဏ္ဏတ္တိယေဝေသာ တဿ ဒေဝလောကဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒသသဟဿယောဇနန္တိ ဣဒံ ပန သက္ကပုရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ တာဝတိံသကာယိကာ ဒေဝါ အတ္ထိ ပဗ္ဗတဋ္ဌကာ၊ အတ္ထိ အာကာသဋ္ဌကာ၊ တေသံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ ပတ္တာ၊ တထာ စာတုမဟာရာဇိကာနံ ယာမာဒီနဉ္စ။ ဧကဒေဝလောကေပိ ဟိ ဒေဝါနံ ပရမ္ပရာ ¶ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ အပ္ပတ္တာ နာမ နတ္ထိ။ ဣဒံ ပန တာဝတိံသဘဝနံ သိနေရုဿ ဥပရိမတလေ ဒသသဟဿယောဇနိကေ ဌာနေ ပတိဋ္ဌိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဿ ပါစီနပစ္ဆိမဒွါရာနံ အန္တရာ ဒသယောဇနသဟဿံ ဟောတိ၊ တထာ ဒက္ခိဏုတ္တရဒွါရာနံ။ တံ ခေါ ပန နဂရံ ဒွါရသဟဿယုတ္တံ အဟောသိ အာရာမပေါက္ခရဏီပဋိမဏ္ဍိတံ။

တဿ မဇ္ဈေ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၉ မဃဝတ္ထု) တိယောဇနသတုဗ္ဗေဓေဟိ၊ ဓဇေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော သတ္တရတနမယော သတ္တယောဇနသတုဗ္ဗေဓော သက္ကဿ ဝေဇယန္တော နာမ ပါသာဒေါ။ တတ္ထ သုဝဏ္ဏယဋ္ဌီသု မဏိဓဇာ အဟေသုံ၊ မဏိယဋ္ဌီသု သုဝဏ္ဏဓဇာ၊ ပဝါဠယဋ္ဌီသု မုတ္တဓဇာ၊ မုတ္တယဋ္ဌီသု ပဝါဠဓဇာ၊ သတ္တရတနမယာသု ယဋ္ဌီသု သတ္တရတနမယာ ဓဇာ။

ဒိယဍ္ဎယောဇနသတာယာမော ဝေဇယန္တရထော (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၄၉ အာဒယော)။ တဿ ဟိ ပစ္ဆိမန္တော ပဏ္ဏာသယောဇနော၊ မဇ္ဈေ ရထပဉ္ဇရော ပဏ္ဏာသယောဇနော၊ ရထသန္ဓိတော ယာဝ ရထသီသာ ပဏ္ဏာသေဝ ယောဇနာနိ။ တဒေဝ ပမာဏံ ဒိဂုဏံ ကတွာ ‘‘တိယောဇနသတာယာမော’’တိပိ ဝဒန္တိယေဝ။ တသ္မိံ ယောဇနိကပလ္လင်္ကော အတ္ထတော တိဋ္ဌတိ။ တတ္ထ တိယောဇနိကံ သေတစ္ဆတ္တံ၊ ဧကသ္မိံယေဝ ယုဂေ သဟဿအာဇညယုတ္တံ။ သေသာလင်္ကာရဿ ပမာဏံ နတ္ထိ။ ဓဇော ပနဿ အဍ္ဎတိယာနိ ယောဇနသတာနိ ဥဂ္ဂတော၊ ယဿ ဝါတာဟတဿ ပဉ္စင်္ဂိကတူရိယဿေဝ သဒ္ဒေါ နိစ္ဆရတိ။

သက္ကဿ ပန ဧရာဝဏော နာမ ဟတ္ထီ ဒိယဍ္ဎယောဇနသတိကော၊ သောပိ ဒေဝပုတ္တောယေဝ။ န ဟိ ဒေဝလောကသ္မိံ တိရစ္ဆာနဂတာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ သော ¶ ဥယျာနကီဠာယ နိက္ခမနကာလေ အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ ဒိယဍ္ဎယောဇနသတိကော ဧရာဝဏော နာမ ဟတ္ထီ ဟောတိ။ သော တေတ္တိံသကုမ္ဘေ မာပေတိ အာဝဋ္ဋေန ဂါဝုတအဍ္ဎယောဇနပ္ပမာဏေ၊ သဗ္ဗေသံ မဇ္ဈေ သက္ကဿ အတ္ထာယ သုဒဿနံ နာမ တိံသယောဇနိကံ ကုမ္ဘံ မာပေတိ။ တဿ ဥပရိ ဒွါဒသယောဇနိကော ရတနမဏ္ဍပေါ ဟောတိ။ တတ္ထ အန္တရန္တရာ သတ္တရတနမယာ ယောဇနုဗ္ဗေဓာ ဓဇာ ဥဋ္ဌဟန္တိ။ ပရိယန္တေ ကိင်္ကိဏိကဇာလာ ဩလမ္ဗန္တိ၊ ယဿ မန္ဒဝါတေရိတဿ ပဉ္စင်္ဂိကတူရိယသဒ္ဒသဒိသော ဒိဗ္ဗဂီတသဒ္ဒေါ ဝိယ ရဝေါ နိစ္ဆရတိ။ မဏ္ဍပမဇ္ဈေ သက္ကဿ ယောဇနိကော မဏိပလ္လင်္ကော ပညတ္တော ဟောတိ၊ တတ္ထ သက္ကော နိသီဒတိ။ တေတ္တိံသာယ ကုမ္ဘာနံ ဧကေကသ္မိံ ကုမ္ဘေ သတ္တ သတ္တ ဒန္တေ မာပေတိ၊ တေသု ဧကေကော ပဏ္ဏာသယောဇနာယာမော။ ဧကေကသ္မိဉ္စေတ္ထ ဒန္တေ သတ္တ သတ္တ ပေါက္ခရဏိယော ဟောန္တိ၊ ဧကေကာယ ပေါက္ခရဏိယာ သတ္တ သတ္တ ပဒုမိနီဂစ္ဆာ၊ ဧကေကသ္မိံ ဂစ္ဆေ သတ္တ သတ္တ ပုပ္ဖာနိ ဟောန္တိ၊ ဧကေကဿ ပုပ္ဖဿ သတ္တ သတ္တ ပတ္တာနိ၊ ဧကေကသ္မိံ ပတ္တေ သတ္တ သတ္တ ဒေဝဓီတရော နစ္စန္တိ။ ဧဝံ သမန္တာ ပဏ္ဏာသယောဇနဋ္ဌာနေ ဟတ္ထိဒန္တေသုယေဝ နစ္စနဋသမဇ္ဇော ဟောတိ။

နန္ဒာ ¶ နာမ ပန ပေါက္ခရဏီ ပညာသယောဇနာ။ ‘‘ပဉ္စသတယောဇနိကာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။

စိတ္တလတာဝနံ ပန သဋ္ဌိယောဇနိကံ။ ‘‘ပဉ္စယောဇနသတိက’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ တံ ပန ဒိဗ္ဗရုက္ခသဟဿပဋိမဏ္ဍိတံ၊ တထာ နန္ဒနဝနံ ဖာရုသကဝနဉ္စ။ သက္ကော ပနေတ္ထ အစ္ဆရာသင်္ဃပရိဝုတော သဋ္ဌိယောဇနိကံ သုဝဏ္ဏမဟာဝီထိံ ဩတရိတွာ နက္ခတ္တံ ကီဠန္တော နန္ဒနဝနာဒီသု ဝိစရတိ။

ပါရိစ္ဆတ္တကော ပန ကောဝိဠာရော သမန္တာ တိယောဇနသတပရိမဏ္ဍလော ပဉ္စဒသယောဇနပရိဏာဟက္ခန္ဓော ယောဇနသတုဗ္ဗေဓော။ တဿ မူလေ သဋ္ဌိယောဇနာယာမာ ပညာသယောဇနဝိတ္ထာရာ ပဉ္စဒသယောဇနုဗ္ဗေဓာ ဇယသုမနပုပ္ဖကဝဏ္ဏာ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာ၊ ယဿာ မုဒုတာယ သက္ကဿ နိသီဒတော ဥပဍ္ဎကာယော အနုပဝိသတိ၊ ဥဋ္ဌိတကာလေ ဦနံ ပရိပူရတိ။

သုဓမ္မာ ¶ နာမ ဒေဝသဘာ အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ တိယောဇနသတိကာ၊ ပရိက္ခေပတော နဝယောဇနသတိကာ၊ ဥဗ္ဗေဓတော ပဉ္စယောဇနသတိကာ၊ တဿာ ဖလိကမယာ ဘူမိ၊ ထမ္ဘတုလာသင်္ဃာဋာဒီသု ဝါဠရူပါဒိသင်္ဃဋ္ဋနကအာဏိယော မဏိမယာ၊ သုဝဏ္ဏမယာ ထမ္ဘာ၊ ရဇတမယာ ထမ္ဘဃဋကာ စ သင်္ဃာဋဉ္စ၊ ပဝါဠမယာနိ ဝါဠရူပါနိ၊ သတ္တရတနမယာ ဂေါပါနသိယော စ ပက္ခပါသာ စ မုခဝဋ္ဋိ စ၊ ဣန္ဒနီလဣဋ္ဌကာဟိ ဆဒနံ၊ သောဝဏ္ဏမယံ ဆဒနဝိဓံ၊ ရဇတမယာ ထုပိကာ။

အာသာဝတီ နာမ ဧကာ လတာ အတ္ထိ၊ ‘‘သာ ပုပ္ဖိဿတီ’’တိ ဒေဝါ ဝဿသဟဿံ ဥပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ပါရိစ္ဆတ္တကေ ပုပ္ဖမာနေ ဧကံ ဝဿံ ဥပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တိ။ တေ တဿ ပဏ္ဍုပလာသာဒိဘာဝတော ပဋ္ဌာယ အတ္တမနာ ဟောန္တိ။ ယထာဟ –

‘‘ယသ္မိံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယေ ဒေဝါနံ တာဝတိံသာနံ ပါရိစ္ဆတ္တကော ကောဝိဠာရော ပဏ္ဍုပလာသော ဟောတိ၊ အတ္တမနာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေဝါ တာဝတိံသာ တသ္မိံ သမယေ ဟောန္တိ ‘ပဏ္ဍုပလာသော ဒါနိ ပါရိစ္ဆတ္တကော ကောဝိဠာရော၊ န စိရဿေဝ ဒါနိ ပန္နပလာသော ဘဝိဿတီ’’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၇။၆၉)။

သဗ္ဗပါလိဖုလ္လဿ ပန ပါရိစ္ဆတ္တကဿ ကောဝိဠာရဿ သမန္တာ ပဉ္စ ယောဇနသတာနိ အာဘာ ဖရတိ၊ အနုဝါတံ ယောဇနသတံ ဂန္ဓော ဂစ္ဆတိ။ ပုပ္ဖိတေ ပါရိစ္ဆတ္တကေ အာရောဟဏကိစ္စံ ဝါ အင်္ကုသံ ဂဟေတွာ နာမနကိစ္စံ ဝါ ပုပ္ဖာဟရဏတ္ထံ စင်္ကောဋကကိစ္စံ ဝါ နတ္ထိ။ ကန္တနကဝါတော ဥဋ္ဌဟိတွာ ¶ ပုပ္ဖာနိ ဝဏ္ဋတော ကန္တတိ၊ သမ္ပဋိစ္ဆနကဝါတော သမ္ပဋိစ္ဆတိ၊ ပဝေသနကဝါတော သုဓမ္မဒေဝသဘံ ပဝေသေတိ၊ သမ္မဇ္ဇနကဝါတော ပုရာဏပုပ္ဖာနိ နီဟရတိ၊ သန္ထရဏကဝါတော ပတ္တကဏ္ဏိကကေသရာနိ ရစေန္တော သန္ထရတိ၊ မဇ္ဈဋ္ဌာနေ ဓမ္မာသနံ ဟောတိ ယောဇနပ္ပမာဏော ရတနပလ္လင်္ကော၊ တဿ ဥပရိ ဓာရိယမာနံ တိယောဇနိကံ သေတစ္ဆတ္တံ၊ တဒနန္တရံ သက္ကဿ ဒေဝရညော အာသနံ အတ္ထရီယတိ၊ တတော ဗာတ္တိံသာယ ဒေဝပုတ္တာနံ၊ တတော အညေသံ မဟေသက္ခဒေဝတာနံ။ အညေသံ ဒေဝတာနံ ပန ပုပ္ဖကဏ္ဏိကာဝ အာသနံ ဟောတိ။ ဒေဝါ ဒေဝသဘံ ပဝိသိတွာ နိသီဒန္တိ။ တတော ပုပ္ဖေဟိ ရေဏုဝဋ္ဋိ ဥဂ္ဂန္တွာ ဥပရိ ကဏ္ဏိကံ အာဟစ္စ နိပတမာနာ ဒေဝတာနံ တိဂါဝုတပ္ပမာဏံ ¶ အတ္တဘာဝံ လာခါပရိကမ္မသဇ္ဇိတံ ဝိယ ကရောတိ၊ တေသံ သာ ကီဠာ စတူဟိ မာသေဟိ ပရိယောသာနံ ဂစ္ဆတိ။ ဣတိ ဣမာဟိ သမ္ပတ္တီဟိ သမန္နာဂတံ တာဝတိံသဘဝနံ ဘဂဝါ သဗ္ဗထာ အဝေဒီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တထာ အသုရဘဝနန္တိ ဧတ္ထ ဒေဝါ ဝိယ န သုရန္တိ န ဤသရန္တိ န ဝိရောစန္တီတိ အသုရာ။ သုရာ နာမ ဒေဝါ၊ တေသံ ပဋိပက္ခာတိ ဝါ အသုရာ။ သက္ကော ကိရ မစလဂါမကေ မဃော နာမ မာဏဝေါ ဟုတွာ တေတ္တိံသ ပုရိသေ ဂဟေတွာ ကလျာဏကမ္မံ ကရောန္တော သတ္တ ဝတ္တပဒါနိ ပူရေတွာ တတ္ထ ကာလကတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ သဒ္ဓိံ ပရိသာယ။ တတော ပုဗ္ဗဒေဝါ ‘‘အာဂန္တုကဒေဝပုတ္တာ အာဂတာ၊ သက္ကာရံ နေသံ ကရောမာ’’တိ ဝတွာ ဒိဗ္ဗပဒုမာနိ ဥပနာမေသုံ၊ ဥပဍ္ဎရဇ္ဇေန စ နိမန္တေသုံ။ သက္ကော ဥပဍ္ဎရဇ္ဇေန အသန္တုဋ္ဌော အဟောသိ၊ အထ နေဝါသိကာ ‘‘အာဂန္တုကဒေဝပုတ္တာနံ သက္ကာရံ ကရောမာ’’တိ ဂန္ဓပါနံ သဇ္ဇယိံသု။ သက္ကော သကပရိသာယ သညံ အဒါသိ ‘‘မာရိသာ မာ ဂန္ဓပါနံ ပိဝိတ္ထ၊ ပိဝမာနာကာရမတ္တမေဝ ဒဿေထာ’’တိ။ တေ တထာ အကံသု။ နေဝါသိကဒေဝတာ သုဝဏ္ဏသရကေဟိ ဥပနီတံ ဂန္ဓပါနံ ယာဝဒတ္ထံ ပိဝိတွာ မတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ သုဝဏ္ဏပထဝိယံ ပတိတွာ သယိံသု။ သက္ကော ‘‘ဂဏှထ ဓုတ္တေ၊ ဟရထ ဓုတ္တေ’’တိ တေ ပါဒေသု ဂါဟာပေတွာ သိနေရုပါဒေ ခိပါပေသိ။ သက္ကဿ ပုညတေဇေန တဒနုဝတ္တကာပိ သဗ္ဗေ တတ္ထေဝ ပတိံသု။ အထ နေသံ ကမ္မပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနံ သိနေရုဿ ဟေဋ္ဌိမတလေ ဒသယောဇနသဟဿံ အသုရဘဝနံ နိဗ္ဗတ္တိ ပါရိစ္ဆတ္တကပဋိစ္ဆန္နဘူတာယ စိတြပါဋလိယာ ဥပသောဘိတံ။ သက္ကော တေသံ နိဝတ္တိတွာ အနာဂမနတ္ထာယ အာရက္ခံ ဌပေသိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘အန္တရာ ဒွိန္နံ အယုဇ္ဈပုရာနံ၊ ပဉ္စဝိဓာ ဌပိတာ အဘိရက္ခာ၊

ဥရဂကရောဋိပယဿ စ ဟာရီ၊ မဒနယုတာ စတုရော စ မဟတ္ထာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၄၇၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၁)၊

တတ္ထ ¶ ဒွိန္နံ အယုဇ္ဈပုရာနန္တိ ဒွိန္နံ ဒေဝါသုရနဂရာနံ အန္တရာတိ အတ္ထော။ ဒွေ ကိရ နဂရာနိ ယုဒ္ဓေန ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အယုဇ္ဈပုရာနိ နာမ ဇာတာနိ။ ယဒါ ဟိ အသုရာ ဗလဝန္တော ဟောန္တိ၊ အထ ဒေဝေဟိ ပလာယိတွာ ဒေဝနဂရံ ပဝိသိတွာ ဒွါရေ ပိဟိတေ အသုရာနံ သတသဟဿမ္ပိ ကိဉ္စိ ¶ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ ယဒါ ဒေဝါ ဗလဝန္တော ဟောန္တိ၊ အထ အသုရေဟိ ပလာယိတွာ အသုရနဂရံ ပဝိသိတွာ ဒွါရေ ပိဟိတေ သက္ကာနံ သတသဟဿမ္ပိ ကိဉ္စိ ကာတုံ န သက္ကောတိ။ ဣတိ ဣမာနိ ဒွေ နဂရာနိ အယုဇ္ဈပုရာနိ နာမ။ တေသံ အန္တရာ ဧတေသု ဥရဂါဒီသု ပဉ္စသု ဌာနေသု သက္ကေန အာရက္ခာ ဌပိတာ။ တတ္ထ ဥရဂသဒ္ဒေန နာဂါ ဂဟိတာ။ တေ ဥဒကေ မဟဗ္ဗလာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ သိနေရုဿ ပဌမာလိန္ဒေ ဧတေသံ အာရက္ခာ။ သိနေရုဿ ကိရ သမန္တတော ဗဟလတော ပုထုလတော စ ပဉ္စယောဇနသဟဿပရိမာဏာနိ စတ္တာရိ ပရိဘဏ္ဍာနိ တာဝတိံသဘဝနဿ အာရက္ခာယ နာဂေဟိ ဂရုဠေဟိ ကုမ္ဘဏ္ဍေဟိ ယက္ခေဟိ စ အဓိဋ္ဌိတာနိ။ တေဟိ ကိရ သိနေရုဿ ဥပဍ္ဎံ ပရိယာဒိန္နံ၊ ဧတာနိယေဝ စ သိနေရုဿ အာလိန္ဒာနိ မေခလာနိ စ ဝုစ္စန္တိ။ ကရောဋိသဒ္ဒေန သုပဏ္ဏာ ဂဟိတာ။ တေသံ ကိရ ကရောဋိ နာမ ပါနဘောဇနံ၊ တေန နာမံ လဘိံသု၊ ဒုတိယာလိန္ဒေ တေသံ အာရက္ခာ။ ပယဿဟာရီသဒ္ဒေန ကုမ္ဘဏ္ဍာ ဂဟိတာ။ ဒါနဝရက္ခသာ ကိရ တေ၊ တတိယာလိန္ဒေ တေသံ အာရက္ခာ။ မဒနယုတသဒ္ဒေန ယက္ခာ ဂဟိတာ။ ဝိသမစာရိနော ကိရ တေ ယုဒ္ဓသောဏ္ဍာ၊ စတုတ္ထာလိန္ဒေ တေသံ အာရက္ခာ။ စတုရော စ မဟတ္ထာတိ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော ဝုတ္တာ။ တေ ဟိ သိနေရုဿ တသ္မိံ တသ္မိံ ပဿေ ယုဂန္ဓရာဒီသု ပဉ္စသတပရိတ္တဒီပပရိဝါရေ မဟာဒီပေ စ သာသိတဗ္ဗဿ မဟတော အတ္ထဿ ဝသေန ‘‘မဟတ္ထာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ပဉ္စမာလိန္ဒေ တေသံ အာရက္ခာ။

တေ ပန အသုရာ အာယုဝဏ္ဏယသဣဿရိယသမ္ပတ္တီဟိ တာဝတိံသသဒိသာဝ။ တသ္မာ အန္တရာ အတ္တာနံ အဇာနိတွာ ပါဋလိယာ ပုပ္ဖိတာယ ‘‘နယိဒံ ဒေဝနဂရံ၊ တတ္ထ ပါရိစ္ဆတ္တကော ပုပ္ဖတိ၊ ဣဓ ပန စိတ္တပါဋလီ၊ ဇရသက္ကေန မယံ သုရံ ပါယေတွာ ဝဉ္စိတာ၊ ဒေဝနဂရဉ္စ နော ဂဟိတံ၊ ဂစ္ဆာမ တေန သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈိဿာမာ’’တိ ဟတ္ထိအဿရထေ အာရုယှ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိဖလကာနိ ဂဟေတွာ ယုဒ္ဓသဇ္ဇာ ဟုတွာ အသုရဘေရိယော ဝါဒေန္တာ မဟာသမုဒ္ဒေ ဥဒကံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌဟန္တိ။ တေ ဒေဝေ ဝုဋ္ဌေ ဝမ္မိကမက္ခိကာ ဝမ္မိကံ ဝိယ သိနေရုံ အဘိရုဟိတုံ အာရဘန္တိ။ အထ နေသံ ပဌမံ နာဂေဟိ သဒ္ဓိံ ယုဒ္ဓံ ဟောတိ။ တသ္မိံ ခေါ ပန ယုဒ္ဓေ န ကဿစိ ဆဝိ ဝါ စမ္မံ ဝါ ဆိဇ္ဇတိ၊ န လောဟိတံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကေဝလံ ကုမာရကာနံ ဒါရုမေဏ္ဍကယုဒ္ဓံ ဝိယ အညမညံ သန္တာသနမတ္တမေဝ ဟောတိ။ ကောဋိသတာပိ ကောဋိသဟဿာပိ နာဂါ တေဟိ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈိတွာ အသုရပုရံယေဝ ပဝေသေတွာ ¶ နိဝတ္တန္တိ။ သစေ ပန အသုရာ ဗလဝန္တော ဟောန္တိ၊ အထ နာဂါ ဩသက္ကိတွာ ဒုတိယေ အာလိန္ဒေ သုပဏ္ဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ ယုဇ္ဈန္တိ။ ဧသ နယော သုပဏ္ဏာဒီသုပိ။ ယဒါ ပန တာနိ ပဉ္စပိ ဌာနာနိ အသုရာ မဒ္ဒန္တိ၊ တဒါ ဧကတော သမ္ပိဏ္ဍိတာနိပိ တာနိ ပဉ္စ ဗလာနိ ဩသက္ကန္တိ ¶ ။ အထ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော ဂန္တွာ သက္ကဿ ပဝတ္တိံ အာရောစေန္တိ။ သက္ကော တေသံ ဝစနံ သုတွာ ဒိယဍ္ဎယောဇနသတိကံ ဝေဇယန္တရထံ အာရုယှ သယံ ဝါ နိက္ခမတိ၊ ဧကံ ဝါ ပုတ္တံ ပေသေတိ။ ဧကသ္မိံ ပန ဒိဝသေ ဧဝံ နိက္ခမိတွာ အသုရေ ယုဒ္ဓေန အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ သမုဒ္ဒေ ပက္ခိပိတွာ စတူသု ဒွါရေသု အတ္တနာ သဒိသာ ပဋိမာ မာပေတွာ ဌပေတိ၊ တသ္မာ အသုရာ နာဂါဒယော ဇိနိတွာ အာဂတာပိ ဣန္ဒပဋိမာ ဒိသွာ ‘‘သက္ကော နိက္ခန္တော’’တိ ပလာယန္တိ။ ဣတိ သုရာနံ ပဋိပက္ခာတိ အသုရာ၊ ဝေပစိတ္တိပဟာရာဒါဒယော၊ တေသံ ဘဝနံ အသုရဘဝနံ။ တံ ပန အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ ဒသသဟဿယောဇနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ အသုရဘဝန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

အဝီစိမဟာနိရယော ဇမ္ဗုဒီပေါ စာတိ ဧတ္ထာပိ တထာ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော၊ အဝီစိမဟာနိရယော ဇမ္ဗုဒီပေါ စ တထာ ဒသသဟဿယောဇနမေဝါတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ အဝီစိမဟာနိရယဿ အဗ္ဘန္တရံ အာယာမေန စ ဝိတ္ထာရေန စ ယောဇနသတံ ဟောတိ၊ လောဟပထဝီ လောဟဆဒနံ ဧကေကာ စ ဘိတ္တိ နဝနဝယောဇနိကာ ဟောတိ။ ပုရတ္ထိမာယ ဘိတ္တိယာ အစ္စိ ဥဋ္ဌဟိတွာ ပစ္ဆိမံ ဘိတ္တိံ ဂဟေတွာ တံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ပရတော ယောဇနသတံ ဂစ္ဆတိ။ သေသဒိသာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတိ ဇာလပရိယန္တဝသေန အာယာမဝိတ္ထာရတော အဋ္ဌာရသယောဇနာဓိကာနိ တီဏိ ယောဇနသတာနိ ဟောန္တိ၊ ပရိက္ခေပေန နဝ ယောဇနသတာနိ စတုပဏ္ဏာသဉ္စ ယောဇနာနိ။ သမန္တာ ပန ဥဿဒေဟိ သဒ္ဓိံ ဒသယောဇနသဟဿံ ဟောတိ။ ကသ္မာ ပနေသ နရကော ‘‘အဝီစီ’’တိ သင်္ချံ ဂတောတိ? ဝီစိ နာမ အန္တရံ ဝုစ္စတိ၊ တတ္ထ စ အဂ္ဂိဇာလာနံ ဝါ သတ္တာနံ ဝါ ဒုက္ခဿ ဝါ အန္တရံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ သော ‘‘အဝီစီ’’တိ သင်္ချံ ဂတော။ တဿ ဟိ ပုရတ္ထိမဘိတ္တိတော ဇာလာ ဥဋ္ဌဟိတွာ သံသိဗ္ဗမာနယောဇနသတံ ဂန္တွာ ဘိတ္တိံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ပရတော ယောဇနသတံ ဂစ္ဆတိ။ သေသဒိသာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ ဇာလာနံ နိရန္တရတာယ အဝီစိ။ အဗ္ဘန္တရေ ပနဿ ယောဇနသတိကေ ဌာနေ နာဠိယံ ကောဋ္ဋေတွာ ပူရိတတိပုပိဋ္ဌံ ဝိယ သတ္တာ နိရန္တရာ၊ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ သတ္တော အတ္ထိ၊ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ¶ နတ္ထီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဂစ္ဆန္တာနံ ဌိတာနံ နိသိန္နာနံ နိပန္နာနဉ္စ ပစ္စမာနာနံ အန္တော နတ္ထိ၊ ဂစ္ဆန္တာ ဌိတေ ဝါ နိသိန္နေ ဝါ နိပန္နေ ဝါ န ဗာဓေန္တိ။ ဧဝံ သတ္တာနံ နိရန္တရတာယ အဝီစိ။ ကာယဒွါရေ ပန ဆ ဥပေက္ခာသဟဂတာနိ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဧကံ ဒုက္ခသဟဂတံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ယထာ ဇိဝှာဂ္ဂေ ဆ မဓုဗိန္ဒူနိ ဌပေတွာ ဧကသ္မိံ တမ္ဗလောဟဗိန္ဒုမှိ ဌပိတေ အနုဒဟနဗလဝတာယ တဒေဝ ပညာယတိ၊ ဣတရာနိ အဗ္ဗောဟာရိကာနိ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ အနုဒဟနဗလဝတာယ ဒုက္ခမေဝေတ္ထ နိရန္တရံ၊ ဣတရာနိ အဗ္ဗောဟာရိကာနီတိ ဧဝံ ဒုက္ခဿ နိရန္တရတာယ အဝီစီတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အယဉ္စ အဝီစိမဟာနိရယော ဇမ္ဗုဒီပဿ ဟေဋ္ဌာ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ ဝဒန္တိ။

ဇမ္ဗုဒီပေါ ¶ ပန အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ ဒသသဟဿယောဇနပရိမာဏော။ တတ္ထ စ စတုသဟဿယောဇနပ္ပမာဏော ပဒေသော တဒုပဘောဂီသတ္တာနံ ပုညက္ခယာ ဥဒကေန အဇ္ဈောတ္ထဋော ‘‘သမုဒ္ဒေါ’’တိ သင်္ချံ ဂတော။ တိသဟဿယောဇနပ္ပမာဏေ မနုဿာ ဝသန္တိ၊ တိသဟဿယောဇနပ္ပမာဏေ ဟိမဝါ ပတိဋ္ဌိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပရဂေါယာနံ သတ္တသဟဿယောဇနန္တိအာဒီသု အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စ ပမာဏံ ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဇမ္ဗုဒီပေါ သကဋသဏ္ဌာနော၊ ဆန္နဝုတိယာ ပဋ္ဋနကောဋိသတသဟဿေဟိ ဆပဏ္ဏာသရတနာဂါရေဟိ နဝနဝုတိယာ ဒေါဏမုခသတသဟဿေဟိ တိက္ခတ္တုံ တေသဋ္ဌိယာ နဂရသဟဿေဟိ စ သမန္နာဂတော။ ဇမ္ဗုဒီပေ ကိရ အာဒိတော တေသဋ္ဌိမတ္တာနိ နဂရသဟဿာနိ ဥပ္ပန္နာနိ၊ တထာ ဒုတိယံ၊ တထာ တတိယံ။ တာနိ ပန သမ္ပိဏ္ဍေတွာ သတသဟဿံ၊ တတော ပရံ အသီတိ သဟဿာနိ စ နဝ သဟဿာနိ စ ဟောန္တိ။ ဒေါဏမုခန္တိ စ မဟာနဂရဿ အာယုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ ပဓာနဃရံ ဝုစ္စတိ။ အပရဂေါယာနော အာဒါသသဏ္ဌာနော၊ ပုဗ္ဗဝိဒေဟော အဍ္ဎစန္ဒသဏ္ဌာနော၊ ဥတ္တရကုရု ပီဌသဏ္ဌာနော။ ‘‘တံတံနိဝါသီနံ တံတံပရိဝါရဒီပဝါသီနဉ္စ မနုဿာနံ မုခမ္ပိ တံတံသဏ္ဌာန’’န္တိ ဝဒန္တိ။

အပိ စေတ္ထ ဥတ္တရကုရုကာနံ ပုညာနုဘာဝသိဒ္ဓါ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ကိရ တေသု တေသု ပဒေသေသု ဃနနိစိတပတ္တသဉ္ဆန္နသာခါပသာခါ ကူဋာဂါရုပမာ မနောရမာ ရုက္ခာ တေသံ မနုဿာနံ နိဝေသနကိစ္စံ သာဓေန္တိ။ ယတ္ထ သုခံ နိဝသန္တိ၊ အညေပိ တတ္ထ ရုက္ခာ သုဇာတာ သဗ္ဗဒါပိ ပုပ္ဖိတဂ္ဂါ တိဋ္ဌန္တိ။ ဇလာသယာပိ ဝိကသိတပဒုမပုဏ္ဍရီကသောဂန္ဓိကာဒိပုပ္ဖသဉ္ဆန္နာ သဗ္ဗကာလံ ပရမသုဂန္ဓာ သမန္တတော ပဝါယန္တာ တိဋ္ဌန္တိ။

သရီရမ္ပိ ¶ တေသံ အတိဒီဃတာဒိဒေါသရဟိတံ အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပန္နံ ဇရာယ အနဘိဘူတတ္တာ ဝလိတပလိတာဒိဒေါသဝိရဟိတံ ယာဝတာယုကံ အပရိက္ခီဏဇဝဗလပရက္ကမသောဘမေဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ အနုဋ္ဌာနဖလူပဇီဝိတာယ န စ တေသံ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒိဝသေန အာဟာရပရိယေဋ္ဌိဝသေန ဒုက္ခံ အတ္ထိ၊ တတော ဧဝ န ဒါသဒါသီကမ္မကရာဒိပရိဂ္ဂဟော အတ္ထိ။ န စ တတ္ထ သီတုဏှဍံသမကသဝါတာတပသရီသပဝါဠာဒိပရိဿယော အတ္ထိ။ ယထာ နာမေတ္ထ ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေ ပစ္စူသဝေလာယံ သမသီတုဏှော ဥတု ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ သဗ္ဗကာလံ တတ္ထ သမသီတုဏှောဝ ဥတု ဟောတိ၊ န စ နေသံ ကောစိ ဥပဃာတော ဝိဟေသာ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

အကဋ္ဌပါကိမမေဝ သာလိံ အကဏံ အထုသံ သုဒ္ဓံ သုဂန္ဓံ တဏ္ဍုလဖလံ နိဒ္ဓူမင်္ဂါရေန အဂ္ဂိနာ ပစိတွာ ¶ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ။ တတ္ထ ကိရ ဇောတိကပါသာဏာ နာမ ဟောန္တိ၊ အထ တေ တယော ပါသာဏေ ဌပေတွာ တတ္ထ ဥက္ခလိံ အာရောပေန္တိ၊ ပါသာဏေဟိ တေဇော သမုဋ္ဌဟိတွာ တံ ပါစေတိ၊ အညော သူပေါ ဝါ ဗျဉ္ဇနော ဝါ န ဟောတိ၊ ဘုဉ္ဇန္တာနံ စိတ္တာနုကူလောယေဝဿ ရသော ဟောတိ။ တံ ပန ဘုဉ္ဇန္တာနံ နေသံ ကုဋ္ဌံ ဂဏ္ဍော ကိလာသော သောသော ကာသော အပမာရော ဇရောတိ ဧဝမာဒိကော န ကောစိ ရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေ တံ ဌာနံ သမ္ပတ္တာနံ ဒေန္တိယေဝ၊ မစ္ဆရိယစိတ္တံ နာမ နေဝ ဟောတိ၊ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒယောပိ မဟိဒ္ဓိကာ တတ္ထ ဂန္တွာ ပိဏ္ဍပါတံ ဂဏှန္တိ။ န စ တေ ခုဇ္ဇာ ဝါ ဝါမနာ ဝါ ကာဏာ ဝါ ကုဏီ ဝါ ခဉ္ဇာ ဝါ ပက္ခဟတာ ဝါ ဝိကလင်္ဂါ ဝါ ဝိကလိန္ဒြိယာ ဝါ ဟောန္တိ။

ဣတ္ထိယောပိ တတ္ထ နာတိဒီဃာ နာတိရဿာ နာတိကိသာ နာတိထူလာ နာတိကာဠိကာ နာစ္စောဒါတာ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တရူပါ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ဒီဃင်္ဂုလီ တမ္ဗနခါ အလမ္ဗထနာ တနုမဇ္ဈာ ပုဏ္ဏစန္ဒမုခီ ဝိသာလက္ခီ မုဒုဂတ္တာ သဟိဘောရူ ဩဒါတဒန္တာ ဂမ္ဘီရနာဘီ တနုဇင်္ဃာ ဒီဃနီလဝေလ္လိတကေသီ ပုထုလသုဿောဏီ နာတိလောမာ နာလောမာ သုဘဂါ ဥတုသုခသမ္ဖဿာ သဏှာ သခိလသမ္ဘာသာ နာနာဘရဏဝိဘူသိတာ ဝိစရန္တိ၊ သဗ္ဗဒါပိ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ ဝိယ ဟောန္တိ။

ပုရိသာပိ ပဉ္စဝီသတိဝဿုဒ္ဒေသိကာ ဝိယ၊ န ပုတ္တာ မာတာဒီသု ရဇ္ဇန္တိ၊ အယံ တတ္ထ ဓမ္မတာ။ သတ္တာဟိကမေဝ စ တတ္ထ ဣတ္ထိပုရိသာ ကာမရတိယာ ဝိဟရန္တိ ¶ ၊ တတော ဝီတရာဂါ ဝိယ ယထာသုခံ ဂစ္ဆန္တိ၊ န တတ္ထ ဣဓ ဝိယ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမူလကံ ဂဗ္ဘပရိဟရဏမူလကံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝိဇာယနမူလကံ ဝါ ဒုက္ခံ ဟောတိ၊ ရတ္တကဉ္စုကတော ကဉ္စနပဋိမာ ဝိယ ဒါရကာ မာတုကုစ္ဆိတော အမက္ခိတာ ဧဝ သေမှာဒိနာ သုခေနေဝ နိက္ခမန္တိ၊ အယံ တတ္ထ ဓမ္မတာ။ မာတာ ပန ပုတ္တံ ဝါ ဓီတရံ ဝါ ဝိဇာယိတွာ တေသံ ဝိစရဏကပ္ပဒေသေ ဌပေတွာ အနပေက္ခာ ယထာရုစိ ဂစ္ဆတိ။ တေသံ တတ္ထ သယိတာနံ ယေ ပဿန္တိ ပုရိသာ ဝါ ဣတ္ထိယော ဝါ၊ တေ အတ္တနော အင်္ဂုလိယော ဥပနာမေန္တိ၊ တေသံ ကမ္မဗလေန တတော ခီရံ ပဝတ္တတိ၊ တေန တေ ဒါရကာ ယာပေန္တိ။ ဧဝံ ပန ဝဍ္ဎန္တာ ကတိပယဒိဝသေယေဝ လဒ္ဓဗလာ ဟုတွာ ဒါရိကာ ဣတ္ထိယော ဥပဂစ္ဆန္တိ၊ ဒါရကာ ပုရိသေ။

ကပ္ပရုက္ခတော ဧဝ စ တေသံ တတ္ထ ဝတ္ထာဘရဏာနိ နိပ္ဖဇ္ဇန္တိ။ နာနာဝိရာဂဝဏ္ဏဝိစိတ္တာနိ ဟိ ဝတ္ထာနိ သုခုမာနိ မုဒုသုခသမ္ဖဿာနိ တတ္ထ တတ္ထ ကပ္ပရုက္ခေသု ဩလမ္ဗန္တာနိ တိဋ္ဌန္တိ။ နာနာဝိဓရံသိဇာလသမုဇ္ဇလဝိဝိဓဝဏ္ဏရတနဝိနဒ္ဓါနိ အနေကဝိဓမာလာကမ္မလတာကမ္မဘိတ္တိကမ္မဝိစိတ္တာနိ သီသူပဂဂီဝူပဂကဋူပဂဟတ္ထူပဂပါဒူပဂါနိ သောဝဏ္ဏမယာနိ အာဘရဏာနိ စ ကပ္ပရုက္ခတော ဩလမ္ဗန္တိ။ တထာ ဝီဏာမုဒိင်္ဂပဏဝသမ္မတာဠသင်္ခဝံသဝေတာဠပရိဝါရာဒီနိ ဝလ္လကီပဘဥတိကာနိ ¶ တူရိယဘဏ္ဍာနိပိ တတော ဩလမ္ဗန္တိ။ တတ္ထ စ ဗဟူ ဖလရုက္ခာ ကုမ္ဘမတ္တာနိ ဖလာနိ ဖလန္တိ၊ မဓုရရသာနိ ယာနိ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ တေ သတ္တာဟမ္ပိ ခုပ္ပိပါသာဟိ န ဗာဓီယန္တိ။

နဇ္ဇောပိ တတ္ထ သုဝိသုဒ္ဓဇလာ သုပတိတ္ထာ ရမဏီယာ အကဒ္ဒမာ ဝါလုကတလာ နာတိသီတာ နာတိဥဏှာ သုရဘိဂန္ဓီဟိ ဇလဇပုပ္ဖေဟိ သဉ္ဆန္နာ သဗ္ဗကာလံ သုရဘီ ဝါယန္တိယော သန္ဒန္တိ၊ န တတ္ထ ကဏ္ဋကိနာ ကက္ခဠဂစ္ဆလတာ ဟောန္တိ၊ အကဏ္ဋကာ ပုပ္ဖဖလသစ္ဆန္နာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ စန္ဒနနာဂရုက္ခာ သယမေဝ ရသံ ပဂ္ဃရန္တိ။ နဟာယိတုကာမာ စ နဒီတိတ္ထေ ဧကဇ္ဈံ ဝတ္ထာဘရဏာနိ ဌပေတွာ နဒိံ ဩတရိတွာ နဟာယိတွာ ဥတ္တိဏ္ဏာ ဥတ္တိဏ္ဏာ ဥပရိဋ္ဌိမံ ဥပရိဋ္ဌိမံ ဝတ္ထာဘရဏံ ဂဏှန္တိ၊ န တေသံ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘ဣဒံ မမ၊ ဣဒံ ပရဿာ’’တိ။ တတော ဧဝ န တေသံ ကောစိ ဝိဂ္ဂဟော ဝါ ဝိဝါဒေါ ဝါ၊ သတ္တာဟိကာ ဧဝ စ နေသံ ကာမရတိကီဠာ ဟောတိ၊ တတော ဝီတရာဂါ ဝိယ ဝိစရန္တိ။ ယတ္ထ စ ရုက္ခေ သယိတုကာမာ ဟောန္တိ၊ တတ္ထေဝ သယနံ ဥပလဗ္ဘတိ။

မတေ ¶ စ သတ္တေ န ရောဒန္တိ န သောစန္တိ၊ တဉ္စ မဏ္ဍယိတွာ နိက္ခိပန္တိ။ တာဝဒေဝ စ တထာရူပါ သကုဏာ ဥပဂန္တွာ မတံ ဒီပန္တရံ နေန္တိ၊ တသ္မာ သုသာနံ ဝါ အသုစိဋ္ဌာနံ ဝါ တတ္ထ နတ္ထိ၊ န စ တတော မတာ နိရယံ ဝါ တိရစ္ဆာနယောနိံ ဝါ ပေတ္တိဝိသယံ ဝါ ဥပပဇ္ဇန္တိ။ ‘‘ဓမ္မတာသိဒ္ဓဿ ပဉ္စသီလဿ အာနုဘာဝေန တေ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝဿသဟဿမေဝ စ နေသံ သဗ္ဗကာလံ အာယုပ္ပမာဏံ၊ သဗ္ဗမေတံ နေသံ ပဉ္စသီလံ ဝိယ ဓမ္မတာသိဒ္ဓမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တဒန္တရေသူတိ တေသံ စက္ကဝါဠာနံ အန္တရေသု။ လောကန္တရိကနိရယာတိ လောကာနံ လောကဓာတူနံ အန္တရော ဝိဝရော လောကန္တရော၊ တတ္ထ ဘဝါ လောကန္တရိကာ၊ နိရယာ။ တိဏ္ဏဉှိ သကဋစက္ကာနံ ပတ္တာနံ ဝါ အညမညံ အာသန္နဘာဝေန ဌပိတာနံ အန္တရသဒိသေသု တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ စက္ကဝါဠာနံ အန္တရေသု ဧကေကော လောကန္တရိကနိရယော။ သော ပန ပရိမာဏတော အဋ္ဌယောဇနသဟဿပ္ပမာဏော ဟောတိ နိစ္စဝိဝဋော ဟေဋ္ဌာ ဥပရိ စ ကေနစိ န ပိဟိတော။ ယထာ ဟိ ဟေဋ္ဌာ ဥဒကဿ ပိဓာယိကာ ပထဝီ နတ္ထီတိ အသံဝုတာ လောကန္တရိကနိရယာ၊ ဧဝံ ဥပရိပိ စက္ကဝါဠေသု ဝိယ ဒေဝဝိမာနာနံ အဘာဝတော အသံဝုတာ အပိဟိတာ စက္ခုဝိညာဏုပ္ပတ္တိနိဝါရဏသမတ္ထေန စ အန္ဓကာရေန သမန္နာဂတာ။ တတ္ထ ကိရ စက္ခုဝိညာဏံ န ဇာယတိ အာလောကဿ အဘာဝတော။ တီသု ဒီပေသု ဧကပ္ပဟာရေန အာလောကကရဏသမတ္ထာပိ စန္ဒိမသူရိယာ တတ္ထ အာလောကံ န ဒဿေန္တိ။ တေ ဟိ ယုဂန္ဓရသမပ္ပမာဏေ အာကာသပ္ပဒေသေ ဝိစရဏတော စက္ကဝါဠပဗ္ဗတဿ ဝေမဇ္ဈေန ဝိစရန္တိ၊ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတဉ္စ ¶ အတိက္ကမ္မ လောကန္တရိကနိရယာ၊ တသ္မာ တေ တတ္ထ အာလောကံ န ဒဿေန္တီတိ စက္ခုဝိညာဏံ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ ယဒါ ပန သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တဿ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏာဒီသု ဩဘာသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘‘အညေပိ ကိရ ဘော သန္တိ သတ္တာ ဣဓူပပန္နာ’’တိ တံ ဒိဝသံ အညမညံ ပဿန္တိ။ အယံ ပန ဩဘာသော ဧကံ ယာဂုပါနမတ္တမ္ပိ န တိဋ္ဌတိ၊ အစ္ဆရာသင်္ဃာဋမတ္တမေဝ ဝိဇ္ဇောဘာသော ဝိယ နိစ္ဆရိတွာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ဘဏန္တာနံယေဝ အန္တရဓာယတိ။

ကိံ ပန ကမ္မံ ကတွာ တတ္ထ သတ္တာ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ? ဘာရိယံ ဒါရုဏံ ဂရုကံ မာတာပိတူနံ ဓမ္မိကသမဏဗြာဟ္မဏာနဉ္စ ဥပရိ အပရာဓံ အညဉ္စ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပါဏဝဓာဒိံ သာဟသိကကမ္မံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ အဘယစောရနာဂစောရာဒယော ဝိယ။ တေသံ အတ္တဘာဝေါ တိဂါဝုတိကော ဟောတိ၊ ဝဂ္ဂုလီနံ ¶ ဝိယ ဒီဃနခါ ဟောန္တိ။ တေ ရုက္ခေ ဝဂ္ဂုလိယော ဝိယ နခေဟိ စက္ကဝါဠပါဒေ လဂ္ဂန္တိ၊ ယဒါ သံသပ္ပန္တာ အညမညဿ ဟတ္ထပါသဂတာ ဟောန္တိ၊ အထ ‘‘ဘက္ခော နော လဒ္ဓါ’’တိ မညမာနာ ခါဒနတ္ထံ ဂဏှိတုံ ဥပက္ကမန္တာ ဝိပရိဝတ္တိတွာ လောကသန္ဓာရကေ ဥဒကေ ပတန္တိ၊ ဝါတေ ပဟရန္တေပိ မဓုကဖလာနိ ဝိယ ဆိဇ္ဇိတွာ ဥဒကေ ပတန္တိ၊ ပတိတမတ္တာဝ အစ္စန္တခါရေ ဥဒကေ ပိဋ္ဌပိဏ္ဍံ ဝိယ ဝိလီယန္တိ အတိသီတလဘာဝတော အာတပသန္တာပါဘာဝေန။ အတိသီတလဘာဝမေဝ ဟိ သန္ဓာယ အစ္စန္တခါရတာ ဝုတ္တာ။ န ဟိ တံ ကပ္ပသဏ္ဌဟနဥဒကံ သမ္ပတ္တိကရမဟာမေဃဝုဋ္ဌံ ပထဝီသန္ဓာရကံ ကပ္ပဝိနာသကဥဒကံ ဝိယ ခါရံ ဘဝိတုံ အရဟတိ။ တထာ ဟိ သတိ ပထဝီပိ ဝိလီယေယျ၊ တေသံ ဝါ ပါပကမ္မဗလေန ပေတာနံ ပကတိဥဒကဿ ပုဗ္ဗခေဠဘာဝါပတ္တိ ဝိယ တဿ ဥဒကဿ တဒါ ခါရဘာဝပ္ပတ္တိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အစ္စန္တခါရေ ဥဒကေ ပိဋ္ဌပိဏ္ဍံ ဝိယ ဝိလီယန္တီ’’တိ။

အနန္တာနီတိ အပရိမာဏာနိ၊ ‘‘ဧတ္တကာနီ’’တိ အညေဟိ မိနိတုံ အသက္ကုဏေယျာနိ။ တာနိ စ ဘဂဝါ အနန္တေန ဗုဒ္ဓဉာဏေန အဝေဒိ ‘‘အနန္တော အာကာသော၊ အနန္တော သတ္တနိကာယော၊ အနန္တာနိ စက္ကဝါဠာနီ’’တိ။ တိဝိဓမ္ပိ ဟိ အနန္တံ ဗုဒ္ဓဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒတိ သယမ္ပိ အနန္တတ္တာ။ ယာဝတကဉှိ ဉေယျံ၊ တာဝတကံ ဉာဏံ။ ယာဝတကံ ဉာဏံ၊ တာဝတကမေဝ ဉေယျံ။ ဉေယျပရိယန္တိကံ ဉာဏံ၊ ဉာဏပရိယန္တိကံ ဉေယျန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အနန္တေန ဗုဒ္ဓဉာဏေန အဝေဒီ’’တိအာဒိ။ အနန္တတာ စဿ အနန္တဉေယျပ္ပဋိဝိဇ္ဈနေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ တတ္ထ အပ္ပဋိဟတစာရတ္တာ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ နိဂမေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝမဿ ဩကာသလောကောပိ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတော’’တိ။

အပိ ¶ စေတ္ထ ဝိဝဋ္ဋာဒီနမ္ပိ ဝိဒိတတာ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ဝိဝဋ္ဋာဒယောပိ အာဒိတော ပဘုတိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – သံဝဋ္ဋော သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ ဝိဝဋ္ဋော ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီတိ ကပ္ပဿ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ။ တတ္ထ သံဝဋ္ဋနံ ဝိနဿနံ သံဝဋ္ဋော၊ ဝိနဿမာနော အသင်္ချေယျကပ္ပော။ သော ပန အတ္ထတော ကာလောယေဝ၊ တဒါ ပဝတ္တမာနသင်္ခါရဝသေနဿ ဝိနာသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သံဝဋ္ဋတော ဥဒ္ဓံ တထာဌာယီကာလော သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ။ ဝိဝဋ္ဋနံ နိဗ္ဗတ္တနံ ဝဍ္ဎနံ ဝါ ဝိဝဋ္ဋော၊ ဝဍ္ဎမာနော အသင်္ချေယျကပ္ပော။ သောပိ အတ္ထတော ကာလောယေဝ၊ တဒါ ပဝတ္တမာနသင်္ခါရဝသေနဿ ဝဍ္ဎိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိဝဋ္ဋတော ဥဒ္ဓံ ¶ တထာဌာယီကာလော ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ။ တတ္ထ တယော သံဝဋ္ဋာ တေဇောသံဝဋ္ဋော အာပေါသံဝဋ္ဋော ဝါယောသံဝဋ္ဋောတိ။ တိဿော သံဝဋ္ဋသီမာ အာဘဿရာ သုဘကိဏှာ ဝေဟပ္ဖလာတိ။ ယဒါ ကပ္ပော တေဇေန သံဝဋ္ဋတိ၊ တဒါ အာဘဿရတော ဟေဋ္ဌာ အဂ္ဂိနာ ဍယှတိ။ ယဒါ အာပေန သံဝဋ္ဋတိ၊ တဒါ သုဘကိဏှတော ဟေဋ္ဌာ ဥဒကေန ဝိလီယတိ။ ယဒါ ဝါယုနာ သံဝဋ္ဋတိ၊ တဒါ ဝေဟပ္ဖလတော ဟေဋ္ဌာ ဝါတေန ဝိဒ္ဓံသတိ။

ဝိတ္ထာရတော ပန တီသုပိ သံဝဋ္ဋကာလေသု ဧကံ ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တံ ဝိနဿတိ။ ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တံ နာမ တိဝိဓံ ဟောတိ ဇာတိက္ခေတ္တံ အာဏာက္ခေတ္တံ ဝိသယက္ခေတ္တဉ္စ။ တတ္ထ ဇာတိက္ခေတ္တံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠပရိယန္တံ ဟောတိ၊ ယံ တထာဂတဿ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏာဒီသု ကမ္ပတိ။ ယတ္တကေ ဟိ ဌာနေ တထာဂတဿ ပဋိသန္ဓိဉာဏာဒိဉာဏာနုဘာဝေါ ပုညဖလသမုတ္တေဇိတော သရသေနေဝ ပဋိဝိဇမ္ဘတိ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓင်္ကုရဿ နိဗ္ဗတ္တနက္ခေတ္တံ နာမာတိ ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ။ အာဏာက္ခေတ္တံ ပန ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠပရိယန္တံ၊ ယတ္ထ ရတနသုတ္တံ (ခု။ ပါ။ ၆။၁ အာဒယော၊ သု။ နိ။ ၂၂၄ အာဒယော) ခန္ဓပရိတ္တံ (အ။ နိ။ ၄။၆၇၊ ဇာ။ ၁။၂။၁၀၅-၁၀၆၊ စူဠဝ။ ၂၅၁ အာဒယော) ဓဇဂ္ဂပရိတ္တံ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉) အာဋာနာဋိယပရိတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၅ အာဒယော) မောရပရိတ္တန္တိ (ဇာ။ ၁။၂။၁၇-၁၈) ဣမေသံ ပရိတ္တာနံ အာနုဘာဝေါ ဝတ္တတိ။ ဣဒ္ဓိမာ ဟိ စေတောဝသိပ္ပတ္တော အာဏာက္ခေတ္တပရိယာပန္နေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ စက္ကဝါဠေ ဌတွာ အတ္တနော အတ္ထာယ ပရိတ္တံ ကတွာ တတ္ထေဝ အညံ စက္ကဝါဠံ ဂတောပိ ကတပရိတ္တော ဧဝ ဟောတိ။ ဧကစက္ကဝါဠေ ဌတွာ သဗ္ဗသတ္တာနံ အတ္ထာယ ပရိတ္တေ ကတေ အာဏာက္ခေတ္တေ သဗ္ဗသတ္တာနမ္ပိ အဘိသမ္ဘုဏာတေဝ ပရိတ္တာနုဘာဝေါ တတ္ထ ဒေဝတာဟိ ပရိတ္တာနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗတော၊ တသ္မာ တံ အာဏာက္ခေတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိသယက္ခေတ္တံ ပန အနန္တံ အပရိမာဏံ။ အနန္တာပရိမာဏေသု ဟိ စက္ကဝါဠေသု ယံ ယံ တထာဂတော အာကင်္ခတိ၊ တံ တံ ဇာနာတိ အာကင်္ခပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ ဗုဒ္ဓဉာဏဿ။ ဧဝမေတေသု တီသု ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တေသု ဧကံ အာဏာက္ခေတ္တံ ဝိနဿတိ၊ တသ္မိံ ပန ဝိနဿန္တေ ဇာတိက္ခေတ္တံ ဝိနဋ္ဌမေဝ ဟောတိ။ ဝိနဿန္တမ္ပိ ဧကတောဝ ဝိနဿတိ၊ သဏ္ဌဟန္တမ္ပိ ဧကတောဝ သဏ္ဌဟတိ၊ တဿေဝံ ဝိနာသော သဏ္ဌဟနဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယသ္မိံ ¶ သမယေ ကပ္ပော အဂ္ဂိနာ နဿတိ၊ အာဒိတောဝ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိတွာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေ ဧကံ မဟာဝဿံ ဝဿတိ ¶ ၊ မနုဿာ တုဋ္ဌာ သဗ္ဗဗီဇာနိ နီဟရိတွာ ဝပန္တိ၊ သဿေသု ပန ဂေါခါယိတမတ္တေသု ဇာတေသု ဂဒြဘရဝံ ရဝန္တော ဧကဗိန္ဒုမ္ပိ န ဝဿတိ၊ တဒါ ပစ္ဆိန္နပစ္ဆိန္နမေဝ ဟောတိ ဝဿံ။ ဣဒံ သန္ဓာယ ဟိ ဘဂဝတာ ‘‘ဟောတိ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယော ယံ ဗဟူနိ ဝဿာနိ ဗဟူနိ ဝဿသတာနိ ဗဟူနိ ဝဿသဟဿာနိ ဗဟူနိ ဝဿသတသဟဿာနိ ဒေဝေါ န ဝဿတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၆၆) ဝုတ္တံ။ ဝဿူပဇီဝိနောပိ သတ္တာ ကာလံ ကတွာ ပရိတ္တာဘာဒိဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ ပုပ္ဖဖလူပဇီဝိနိယော စ ဒေဝတာ။ ဧဝံ ဒီဃေ အဒ္ဓါနေ ဝီတိဝတ္တေ တတ္ထ တတ္ထ ဥဒကံ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆတိ၊ အထာနုပုဗ္ဗေန မစ္ဆကစ္ဆပါပိ ကာလံ ကတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ နေရယိကသတ္တာပိ။ တတ္ထ နေရယိကာ သတ္တမသူရိယပါတုဘာဝေ ဝိနဿန္တီတိ ဧကေ။

ဈာနံ ပန ဝိနာ နတ္ထိ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဧတေသဉ္စ ကေစိ ဒုဗ္ဘိက္ခပီဠိတာ၊ ကေစိ အဘဗ္ဗာ ဈာနာဓိဂမာယ၊ တေ ကထံ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ? ဒေဝလောကေ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဝသေန။ တဒါ ဟိ ‘‘ဝဿသတသဟဿဿ အစ္စယေန ကပ္ပဝုဋ္ဌာနံ ဘဝိဿတီ’’တိ လောကဗျူဟာ နာမ ကာမာဝစရဒေဝါ မုတ္တသိရာ ဝိကိဏ္ဏကေသာ ရုဒမ္မုခါ အဿူနိ ဟတ္ထေဟိ ပုဉ္ဆမာနာ ရတ္တဝတ္ထနိဝတ္ထာ အတိဝိယ ဝိရူပဝေသဓာရိနော ဟုတွာ မနုဿပထေ ဝိစရန္တာ ဧဝံ အာရောစေန္တိ ‘‘မာရိသာ မာရိသာ ဣတော ဝဿသတသဟဿဿ အစ္စယေန ကပ္ပဝုဋ္ဌာနံ ဘဝိဿတိ၊ အယံ လောကော ဝိနဿိဿတိ၊ မဟာသမုဒ္ဒေါပိ ဥဿုဿိဿတိ၊ အယဉ္စ မဟာပထဝီ သိနေရု စ ပဗ္ဗတရာဇာ ဍယှိဿန္တိ ဝိနဿိဿန္တိ၊ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ လောကဝိနာသော ဘဝိဿတိ၊ မေတ္တံ မာရိသာ ဘာဝေထ၊ ကရုဏံ၊ မုဒိတံ၊ ဥပေက္ခံ မာရိသာ ဘာဝေထ၊ မာတရံ ဥပဋ္ဌဟထ၊ ပိတရံ ဥပဋ္ဌဟထ၊ ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိနော ဟောထာ’’တိ။ တေ ပန ဒေဝါ လောကံ ဗျူဟေန္တိ သမ္ပိဏ္ဍေန္တီတိ ‘‘လောကဗျူဟာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေ ကိရ ဒိသွာ မနုဿာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတာပိ နိသိန္နာပိ သံဝေဂဇာတာ သမ္ဘမပ္ပတ္တာဝ ဟုတွာ တေသံ အာသန္နေ ဌာနေ သန္နိပတန္တိ။

ကထံ ပနေတေ ကပ္ပဝုဋ္ဌာနံ ဇာနန္တီတိ? ‘‘ဓမ္မတာယ သဉ္စောဒိတာ’’တိ အာစရိယာ။ ‘‘တာဒိသနိမိတ္တဒဿနေနာ’’တိ ဧကေ။ ‘‘ဗြဟ္မဒေဝတာဟိ ဥယျောဇိတာ’’တိ အပရေ။ တေသံ ပန ဝစနံ သုတွာ ယေဘုယျေန မနုဿာ စ ဘုမ္မဒေဝတာ စ သံဝေဂဇာတာ အညမညံ မုဒုစိတ္တာ ဟုတွာ မေတ္တာဒီနိ ပုညာနိ ကရိတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တတ္ထ ဒိဗ္ဗသုဓာဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ တတော ဝါယောကသိဏေ ¶ ပရိကမ္မံ ကတွာ ဈာနံ ပဋိလဘန္တိ။ ဒေဝါနံ ကိရ သုခသမ္ဖဿဝါတဂ္ဂဟဏပအစယေန ဝါယောကသိဏေ ဈာနာနိ သုခေနေဝ ဣဇ္ဈန္တိ။ တဒညေ ပန အာပါယိကာ သတ္တာ အပရာပရိယဝေဒနီယေန ¶ ကမ္မေန ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ အပရာပရိယဝေဒနီယကမ္မရဟိတော ဟိ သံသာရေ သံသရန္တော နာမ သတ္တော နတ္ထိ။ တေပိ တတ္ထ တထေဝ ဈာနံ ပဋိလဘန္တိ။ ဧဝံ ဒေဝလောကေ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနဝသေန သဗ္ဗေပိ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဣဒဉ္စ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။

ကေစိ ပန ‘‘အပါယသတ္တာ သံဝဋ္ဋမာနလောကဓာတူဟိ အညေသု လောကဓာတူသုပိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ န ဟိ သဗ္ဗေ အပါယသတ္တာ တဒါ ရူပါရူပဘဝေသု ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ အပါယေသု ဒီဃာယုကာနံ ဒေဝလောကူပပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော။ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော ပန ဝိနဿမာနေပိ ကပ္ပေ နိရယတော န မုစ္စတိယေဝ၊ တသ္မာ သော တတ္ထ အနိဗ္ဗတ္တိတွာ ပိဋ္ဌိစက္ကဝါဠေ နိဗ္ဗတ္တတိ။ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဟိ သမန္နာဂတဿ ဘဝတော ဝုဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထိ။ တာယ ဟိ သမန္နာဂတဿ နေဝ သဂ္ဂေါ အတ္ထိ၊ န မဂ္ဂေါ၊ တသ္မာ သော သံဝဋ္ဋမာနစက္ကဝါဠတော အညတ္ထ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ပစ္စတိ။ ကိံ ပန ပိဋ္ဌိစက္ကဝါဠံ န ဈာယတီတိ? ဈာယတိ။ တသ္မိံ ဈာယမာနေပိ ဧသ အာကာသေ ဧကသ္မိံ ပဒေသေ ပစ္စတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

ဝဿူပစ္ဆေဒတော ပန ဥဒ္ဓံ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန ဒုတိယော သူရိယော ပါတုဘဝတိ၊ ပါတုဘူတေ ပန တသ္မိံ နေဝ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒေါ၊ န ဒိဝါပရိစ္ဆေဒေါ ပညာယတိ။ ဧကော သူရိယော ဥဋ္ဌေတိ၊ ဧကော အတ္ထံ ဂစ္ဆတိ၊ အဝိစ္ဆိန္နသူရိယသန္တာပေါဝ လောကော ဟောတိ။ ယထာ စ ကပ္ပဝုဋ္ဌာနကာလတော ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နသူရိယဝိမာနေ သူရိယဒေဝပုတ္တော ဟောတိ၊ ဧဝံ ကပ္ပဝိနာသကသူရိယေ နတ္ထိ။ ကပ္ပဝုဋ္ဌာနကာလေ ပန ယထာ အညေ ကာမာဝစရဒေဝါ၊ ဧဝံ သူရိယဒေဝပုတ္တောပိ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မလောကံ ဥပပဇ္ဇတိ။ သူရိယမဏ္ဍလံ ပန ပဘဿရတရဉ္စေဝ တေဇဝန္တတရဉ္စ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။ တံ အန္တရဓာယိတွာ အညမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အပရေ။ တတ္ထ ပကတိသူရိယေ ဝတ္တမာနေ အာကာသေ ဝလာဟကာပိ ဓူမသိခါပိ ဝတ္တန္တိ၊ ကပ္ပဝိနာသကသူရိယေ ဝတ္တမာနေ ဝိဂတဓူမဝလာဟကံ အာဒါသမဏ္ဍလံ ဝိယ နိမ္မလံ နဘံ ဟောတိ။ ဌပေတွာ ပဉ္စ မဟာနဒိယော သေသကုန္နဒိအာဒီသု ဥဒကံ သုဿတိ။

တတောပိ ¶ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန တတိယော သူရိယော ပါတုဘဝတိ၊ ယဿ ပါတုဘာဝါ မဟာနဒိယောပိ သုဿန္တိ။

တတောပိ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန စတုတ္ထော သူရိယော ပါတုဘဝတိ၊ ယဿ ပါတုဘာဝါ ဟိမဝတိ မဟာနဒီနံ ပဘဝါ သီဟပ္ပပါတဒဟော မန္ဒာကိနီဒဟော ကဏ္ဏမုဏ္ဍဒဟော ရထကာရဒဟော အနောတတ္တဒဟော ဆဒ္ဒန္တဒဟော ကုဏာလဒဟောတိ ဣမေ သတ္တ မဟာသရာ သုဿန္တိ။

တတောပိ ¶ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန ပဉ္စမော သူရိယော ပါတုဘဝတိ၊ ယဿ ပါတုဘာဝါ အနုပုဗ္ဗေန မဟာသမုဒ္ဒေ အင်္ဂုလိပဗ္ဗတေမနမတ္တမ္ပိ ဥဒကံ န သဏ္ဌာတိ။

တတောပိ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန ဆဋ္ဌော သူရိယော ပါတုဘဝတိ၊ ယဿ ပါတုဘာဝါ သကလစက္ကဝါဠံ ဧကဓူမံ ဟောတိ ပရိယာဒိန္နသိနေဟံ ဓူမေန။ ယာယ ဟိ အာပေါဓာတုယာ တတ္ထ တတ္ထ ပထဝီဓာတု အာဗန္ဓတ္တာ သမ္ပိဏ္ဍိတာ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ၊ သာ ဆဋ္ဌသူရိယပါတုဘာဝေန ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆတိ။ ယထာ စိဒံ၊ ဧဝံ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠာနိပိ။

တတောပိ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန သတ္တမော သူရိယော ပါတုဘဝတိ၊ ယဿ ပါတုဘာဝါ သကလစက္ကဝါဠံ ဧကဇာလံ ဟောတိ သဒ္ဓိံ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေဟိ၊ ယောဇနသတိကာဒိဘေဒါနိ သိနေရုကူဋာနိ ပလုဇ္ဇိတွာ အာကာသေယေဝ အန္တရဓာယန္တိ။ သာ အဂ္ဂိဇာလာ ဥဋ္ဌဟိတွာ စာတုမဟာရာဇိကေ ဂဏှာတိ။ တတ္ထ ကနကဝိမာနရတနဝိမာနမဏိဝိမာနာနိ ဈာပေတွာ တာဝတိံသဘဝနံ ဂဏှာတိ။ ဧတေနေဝူပါယေန ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိံ ဂဏှာတိ၊ တတ္ထ တယောပိ ဗြဟ္မလောကေ ဈာပေတွာ အာဘဿရေ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတိ။ သာ ယာဝ အဏုမတ္တမ္ပိ သင်္ခါရဂတံ အတ္ထိ၊ တာဝ န နိဗ္ဗာယတိ။ သဗ္ဗသင်္ခါရပရိက္ခယာ ပန သပ္ပိတေလဇ္ဈာပနဂ္ဂိသိခါ ဝိယ ဆာရိကမ္ပိ အနဝသေသေတွာ နိဗ္ဗာယတိ။ ဟေဋ္ဌာအာကာသေန သဟ ဥပရိအာကာသော ဧကော ဟောတိ မဟန္ဓကာရော။

ဧဝံ ဧကမသင်္ချေယျံ ဧကင်္ဂဏံ ဟုတွာ ဌိတေ လောကသန္နိဝါသေ လောကဿ သဏ္ဌာနတ္ထာယ ဒေဝေါ ဝဿိတုံ အာရဘတိ၊ အာဒိတောဝ အန္တရဋ္ဌကေ ဟိမပါတော ဝိယ ဟောတိ။ တတော ကဏမတ္တာ တဏ္ဍုလမတ္တာ မုဂ္ဂမာသဗဒရအာမလကဧဠာလုကကုမ္ဘဏ္ဍအလာဗုမတ္တာ ဥဒကဓာရာ ဟုတွာ အနုက္ကမေန ¶ ဥသဘဒွေဥသဘအဍ္ဎဂါဝုတဂါဝုတအဍ္ဎယောဇနယောဇနဒွိယောဇန…ပေ… ယောဇနသတယောဇနသဟဿမတ္တာ ဟုတွာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠဂဗ္ဘန္တရံ ယာဝ အဝိနဋ္ဌဗြဟ္မလောကာ ပူရေတွာ အန္တရဓာယတိ။ တံ ဥဒကံ ဟေဋ္ဌာ စ တိရိယဉ္စ ဝါတော သမုဋ္ဌဟိတွာ ဃနံ ကရောတိ ပရိဝဋုမံ ပဒုမိနီပတ္တေ ဥဒကဗိန္ဒုသဒိသံ။

ကထံ တာဝမဟန္တံ ဥဒကရာသိံ ဃနံ ကရောတီတိ စေ? ဝိဝရသမ္ပဒါနတော ဝါတဿာတိ။ တဉှိဿ တဟိံ တဟိံ ဝိဝရံ ဒေတိ။ တံ ဧဝံ ဝါတေန သမ္ပိဏ္ဍိယမာနံ ဃနံ ကရိယမာနံ ပရိက္ခယမာနံ အနုပုဗ္ဗေန ဟေဋ္ဌာ ဩတရတိ။ ဩတိဏ္ဏေ ဩတိဏ္ဏေ ဥဒကေ ဗြဟ္မလောကဋ္ဌာနေ ဗြဟ္မလောကော၊ ဥပရိစတုကာမာဝစရဒေဝလောကဋ္ဌာနေ စ ဒေဝလောကာ ပါတုဘဝန္တိ။ စာတုမဟာရာဇိကတာဝတိံသဘဝနာနိ ပန ပထဝီသမ္ဗန္ဓတာယ န တာဝ ပါတုဘဝန္တိ။ ပုရိမပထဝိဋ္ဌာနံ ဩတိဏ္ဏေ ပန ဗလဝဝါတာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တေ တံ ပိဟိတဒွါရေ ဓမ္မကရဏေ ဌိတဥဒကမိဝ နိရုဿာသံ ကတွာ ရုမ္ဘန္တိ ¶ ။ မဓုရောဒကံ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆမာနံ ဥပရိ ရသပထဝိံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ဥဒကပိဋ္ဌေ ဥပ္ပလိနီပတ္တံ ဝိယ ပထဝီ သဏ္ဌာတိ။ သာ ဝဏ္ဏသမ္ပန္နာ စေဝ ဟောတိ ဂန္ဓရသသမ္ပန္နာ စ နိရုဒကပါယာသဿ ဥပရိ ပဋလံ ဝိယ။ ဧတ္ထ ပန မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကဋ္ဌာနံ ဝိနဿမာနေ လောကေ ပစ္ဆာ ဝိနဿတိ၊ သဏ္ဌဟမာနေ ပဌမံ သဏ္ဌဟတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တဒါ စ အာဘဿရဗြဟ္မလောကေ ပဌမတရာဘိနိဗ္ဗတ္တာ သတ္တာ အာယုက္ခယာ ဝါ ပုညက္ခယာ ဝါ တတော စဝိတွာ ဩပပါတိကာ ဟုတွာ ဣဓူပပဇ္ဇန္တိ၊ တေ ဟောန္တိ သယံပဘာ အန္တလိက္ခစရာ၊ တေ တံ ရသပထဝိံ သာယိတွာ တဏှာဘိဘူတာ အာလုပ္ပကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဥပက္ကမန္တိ။ အထ တေသံ သယံပဘာ အန္တရဓာယတိ၊ အန္ဓကာရော ဟောတိ။ တေ အန္ဓကာရံ ဒိသွာ ဘာယန္တိ။ တတော တေသံ ဘယံ နာသေတွာ သူရဘာဝံ ဇနယန္တံ ပရိပုဏ္ဏပညာသယောဇနံ သူရိယမဏ္ဍလံ ပါတုဘဝတိ။ တေ တံ ဒိသွာ ‘‘အာလောကံ ပဋိလဘိမှာ’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ ဟုတွာ ‘‘အမှာကံ ဘီတာနံ ဘယံ နာသေတွာ သူရဘာဝံ ဇနယန္တော ဥဋ္ဌိတော၊ တသ္မာ သူရိယော ဟောတူ’’တိ သူရိယောတွေဝဿ နာမံ ကရောန္တိ။

အထ သူရိယေ ဒိဝသံ အာလောကံ ကတွာ အတ္ထင်္ဂတေ ‘‘ယမ္ပိ အာလောကံ လဘိမှ၊ သောပိ နော နဋ္ဌော’’တိ ပုန ဘီတာ ဟောန္တိ။ တေသံ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘သာဓု ဝတဿ၊ သစေ အညံ အာလောကံ လဘေယျာမာ’’တိ။ တေသံ စိတ္တံ ဉတွာ ဝိယ ဧကူနပညာသယောဇနံ စန္ဒမဏ္ဍလံ ပါတုဘဝတိ။ တေ တံ ဒိသွာ ဘိယျောသော ¶ မတ္တာယ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ ဟုတွာ ‘‘အမှာကံ ဆန္ဒံ ဉတွာ ဝိယ ဥဋ္ဌိတော၊ တသ္မာ စန္ဒော ဟောတူ’’တိ စန္ဒောတွေဝဿ နာမံ ကရောန္တိ။

ဧဝံ စန္ဒိမသူရိယေသု ပါတုဘူတေသု နက္ခတ္တာနိ တာရကရူပါနိ ပါတုဘဝန္တိ၊ တတော ပဘုတိ ရတ္တိန္ဒိဝါ ပညာယန္တိ၊ အနုက္ကမေန စ မာသဍ္ဎမာသဥတုသံဝစ္ဆရာ၊ စန္ဒိမသူရိယာနံ ပါတုဘူတဒိဝသေယေဝ သိနေရုစက္ကဝါဠဟိမဝန္တပဗ္ဗတာ ဒီပသမုဒ္ဒါ စ ပါတုဘဝန္တိ။ တေ စ ခေါ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဖဂ္ဂုဏပုဏ္ဏမဒိဝသေယေဝ ပါတုဘဝန္တိ။ ကထံ? ယထာ နာမ ကင်္ဂုဘတ္တေ ပစ္စမာနေ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ပုဗ္ဗုဠကာ ဥဋ္ဌဟန္တိ၊ ဧကေ ပဒေသာ ထူပထူပါ ဟောန္တိ၊ ဧကေ နိန္နနိန္နာ၊ ဧကေ သမသမာ၊ ဧဝမေဝ ထူပထူပဋ္ဌာနေ ပဗ္ဗတာ ဟောန္တိ၊ နိန္နနိန္နဋ္ဌာနေ သမုဒ္ဒါ၊ သမသမဋ္ဌာနေ ဒီပါတိ။

အထ တေသံ သတ္တာနံ ရသပထဝိံ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနံ ကမ္မေန ဧကစ္စေ ဝဏ္ဏဝန္တော ဟောန္တိ၊ ဧကစ္စေ ဒုဗ္ဗဏ္ဏာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ဝဏ္ဏဝန္တော ဒုဗ္ဗဏ္ဏေ အတိမညန္တိ၊ တေသံ အတိမာနပစ္စယာ သာပိ ရသပထဝီ အန္တရဓာယတိ၊ ဘူမိပပ္ပဋကော ပါတုဘဝတိ။ အထ နေသံ တေနေဝ နယေန သောပိ အန္တရဓာယတိ၊ အထ ပဒါလတာ ပါတုဘဝတိ။ တေနေဝ နယေန သာပိ အန္တရဓာယတိ၊ အကဋ္ဌပါကော သာလိ ¶ ပါတုဘဝတိ အကဏော အထုသော သုဂန္ဓော တဏ္ဍုလဖလော။ တတော နေသံ ဘာဇနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တေ သာလိံ ဘာဇနေ ဌပေတွာ ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ ဌပေန္တိ၊ သယမေဝ ဇာလသိခါ ဥဋ္ဌဟိတွာ တံ ပစတိ။ သော ဟောတိ ဩဒနော သုမနဇာတိပုပ္ဖသဒိသော၊ န တဿ သူပေန ဝါ ဗျဉ္ဇနေန ဝါ ကရဏီယံ အတ္ထိ၊ ယံ ယံ ရသံ ဘုဉ္ဇိတုကာမာ ဟောန္တိ၊ တံတံရသောဝ ဟောတိ။ တေသံ တံ ဩဠာရိကံ အာဟာရံ အာဟရယတံ တတော ပဘုတိ မုတ္တကရီသံ သဉ္ဇာယတိ။ တထာ ဟိ ရသပထဝီ ဘူမိပပ္ပဋကော ပဒါလတာတိ ဣမေ တာဝ ပရိဘုတ္တာ သုဓာဟာရော ဝိယ ခုဒံ ဝိနောဒေတွာ ရသဟရဏီဟိ ရသမေဝ ပရိဗျူဟေန္တာ တိဋ္ဌန္တိ ဝတ္ထုနော သုခုမဘာဝေန၊ န နိဿန္ဒာ၊ သုခုမဘာဝေနေဝ ဂဟဏိန္ဓနမေဝ စ ဟောတိ။ ဩဒနော ပန ပရိဘုတ္တော ရသံ ဝဍ္ဎေန္တောပိ ဝတ္ထုနော ဩဠာရိကဘာဝေနေဝ နိဿန္ဒံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ပဿာဝံ ကရီသဉ္စ ဥပ္ပာဒေတိ။

အထ တေသံ နိက္ခမနတ္ထာယ ဝဏမုခါနိ ပဘိဇ္ဇန္တိ။ ပုရိသဿ ပုရိသဘာဝေါ၊ ဣတ္ထိယာ ဣတ္ထိဘာဝေါ ပါတုဘဝတိ။ ပုရိမတ္တဘာဝေသု ဟိ ပဝတ္တဥပစာရဇ္ဈာနာနုဘာဝေန ယာဝ သတ္တသန္တာနေသု ကာမရာဂေါ ဝိက္ခမ္ဘနဝေဂေန သမိတော ¶ ၊ န တာဝ ဗဟလကာမရာဂူပနိဿယာနိ ဣတ္ထိပုရိသိန္ဒြိယာနိ ပါတုရဟေသုံ။ ယဒါ ပနဿ ဝိစ္ဆိန္နတာယ ဗဟလကာမရာဂေါ လဒ္ဓါဝသရော အဟောသိ၊ တဒါ တဒုပနိဿယာနိ တာနိ သတ္တာနံ အတ္တဘာဝေသု သဉ္ဇာယိံသု၊ တဒါ ဣတ္ထီ ပုရိသံ၊ ပုရိသော စ ဣတ္ထိံ အတိဝေလံ ဥပနိဇ္ဈာယတိ။ တေသံ အတိဝေလံ ဥပနိဇ္ဈာယနပစ္စယာ ကာမပရိဠာဟော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တတော မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တိ။ တေ အသဒ္ဓမ္မပဋိသေဝနပစ္စယာ ဝိညူဟိ ဂရဟိယမာနာ ဝိဟေဌိယမာနာ တဿ အသဒ္ဓမ္မဿ ပဋိစ္ဆာဒနဟေတု အဂါရာနိ ကရောန္တိ။ တေ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသမာနာ အနုက္ကမေန အညတရဿ အလသဇာတိကဿ သတ္တဿ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇန္တာ သန္နိဓိံ ကရောန္တိ။ တတော ပဘုတိ ကဏောပိ ထုသောပိ တဏ္ဍုလံ ပရိယောနန္ဓန္တိ၊ လာယိတဋ္ဌာနမ္ပိ န ပဋိဝိရုဟတိ။

တေ သန္နိပတိတွာ အနုတ္ထုနန္တိ ‘‘ပါပကာ ဝတ ဘော ဓမ္မာ သတ္တေသု ပါတုဘူတာ၊ မယဉှိ ပုဗ္ဗေ မနောမယာ အဟုမှာ’’တိ၊ အဂ္ဂညသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၂၈) ဝုတ္တနယေန ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ တတော မရိယာဒံ ဌပေန္တိ၊ အထညတရော သတ္တော အညဿ ဘာဂံ အဒိန္နံ အာဒိယတိ၊ တံ ဒွိက္ခတ္တုံ ပရိဘာသေတွာ တတိယဝါရေ ပါဏိလေဍ္ဍုဒဏ္ဍေဟိ ပဟရန္တိ။ တေ ဧဝံ အဒိန္နာဒါနေ ကလဟမုသာဝါဒဒဏ္ဍာဒါနေသု ဥပ္ပန္နေသု စ သန္နိပတိတွာ စိန္တယန္တိ ‘‘ယန္နူန မယံ ဧကံ သတ္တံ သမ္မန္နေယျာမ၊ ယော နော သမ္မာ ခီယိတဗ္ဗံ ခီယေယျ၊ ဂရဟိတဗ္ဗံ ဂရဟေယျ၊ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗံ ပဗ္ဗာဇေယျ၊ မယံ ပနဿ သာလီနံ ဘာဂမနုပ္ပဒဿာမာ’’တိ။ ဧဝံ ကတသန္နိဋ္ဌာနေသု ပန သတ္တေသု ဣမသ္မိံ တာဝ ကပ္ပေ အယမေဝ ဘဂဝါ ဗောဓိသတ္တဘူတော တေန သမယေန တေသု သတ္တေသု အဘိရူပတရော စ ¶ ဒဿနီယတရော စ မဟေသက္ခတရော စ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နော ပဋိဗလော နိဂ္ဂဟပဂ္ဂဟံ ကာတုံ။ တေ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ယာစိတွာ သမ္မန္နိံသု။ သော တေန မဟာဇနေန သမ္မတောတိ မဟာသမ္မတော၊ ခေတ္တာနံ အဓိပတီတိ ခတ္တိယော၊ ဓမ္မေန သမေန ပရေသံ ရဉ္ဇေတီတိ ရာဇာတိ တီဟိ နာမေဟိ ပညာယိတ္ထ။ ယဉှိ လောကေ အစ္ဆရိယဋ္ဌာနံ၊ ဗောဓိသတ္တောဝ တတ္ထ အာဒိပုရိသောတိ ဧဝံ ဗောဓိသတ္တံ အာဒိံ ကတွာ ခတ္တိယမဏ္ဍလေ သဏ္ဌိတေ အနုပုဗ္ဗေန ဗြာဟ္မဏာဒယောပိ ဝဏ္ဏာ သဏ္ဌဟိံသု။

တတ္ထ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃတော ယာဝ ဇာလောပစ္ဆေဒေါ၊ ဣဒမေကမသင်္ချေယျံ သံဝဋ္ဋောတိ ဝုစ္စတိ။ ကပ္ပဝိနာသကဇာလောပစ္ဆေဒတော ယာဝ ¶ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠပရိပူရကော သမ္ပတ္တိမဟာမေဃော၊ ဣဒံ ဒုတိယမသင်္ချေယျံ သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီတိ ဝုစ္စတိ။ သမ္ပတ္တိမဟာမေဃတော ယာဝ စန္ဒိမသူရိယပါတုဘာဝေါ၊ ဣဒံ တတိယမသင်္ချေယျံ ဝိဝဋ္ဋောတိ ဝုစ္စတိ။ စန္ဒိမသူရိယပါတုဘာဝတော ယာဝ ပုန ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃော၊ ဣဒံ စတုတ္ထမသင်္ချေယျံ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီအသင်္ချေယျံ စတုသဋ္ဌိအန္တရကပ္ပသင်္ဂဟံ။ ‘‘ဝီသတိအန္တရကပ္ပသင်္ဂဟ’’န္တိ ကေစိ။ သေသာသင်္ချေယျာနိ ကာလတော တေန သမပ္ပမာဏာနေဝ။ ဣမာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ဧကော မဟာကပ္ပော ဟောတိ။ ဧဝံ တာဝ အဂ္ဂိနာ ဝိနာသော စ သဏ္ဌဟနဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယသ္မိံ ပန သမယေ ကပ္ပော ဥဒကေန နဿတိ၊ အာဒိတောဝ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃော ဝုဋ္ဌဟိတွာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ယထာ တတ္ထ ဒုတိယသူရိယော၊ ဧဝမိဓ ကပ္ပဝိနာသကော ခါရုဒကမဟာမေဃော ဝုဋ္ဌာတိ။ သော အာဒိတော သုခုမံ သုခုမံ ဝဿန္တော အနုက္ကမေန မဟာဓာရာဟိ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠာနံ ပူရေန္တော ဝဿတိ။ ခါရုဒကေန ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌာ ပထဝီပဗ္ဗတာဒယော ဝိလီယန္တိ၊ ဥဒကံ သမန္တတော ဝါတေဟိ ဓာရီယတိ။ ပထဝိယာ ဟေဋ္ဌိမန္တတော ပဘုတိ ယာဝ ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိံ ဥဒကံ ဂဏှာတိ။ တေန ဟိ ခါရုဒကေန ဖုဋ္ဌဖုဋ္ဌာ ပထဝီပဗ္ဗတာဒယော ဥဒကေ ပက္ခိတ္တလောဏသက္ခရာ ဝိယ ဝိလီယန္တေဝ၊ တသ္မာ ပထဝီသန္ဓာရကဥဒကေန သဒ္ဓိံ ဧကူဒကမေဝ တံ ဟောတီတိ ကေစိ။ အပရေ ပန ‘‘ပထဝီသန္ဓာရကဥဒကံ တံ သန္ဓာရကဝါယုက္ခန္ဓဉ္စ အနဝသေသတော ဝိနာသေတွာ သဗ္ဗတ္ထ သယမေဝ ဧကော ဃနဘူတော တိဋ္ဌတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ယုတ္တံ။ ဥပရိ ပန ဆပိ ဗြဟ္မလောကေ ဝိလီယာပေတွာ သုဘကိဏှေ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတိ၊ တံ ယာဝ အဏုမတ္တမ္ပိ သင်္ခါရဂတံ အတ္ထိ၊ တာဝ န ဝူပသမ္မတိ၊ ဥဒကာနုဂတံ ပန သဗ္ဗံ သင်္ခါရဂတံ အဘိဘဝိတွာ သဟသာ ဝူပသမ္မတိ၊ အန္တရဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ ဟေဋ္ဌာအာကာသေန သဟ ဥပရိအာကာသော ဧကော ဟောတိ မဟန္ဓကာရောတိ သဗ္ဗံ ဝုတ္တသဒိသံ။ ကေဝလံ ပနိဓ အာဘဿရဗြဟ္မလောကံ အာဒိံ ကတွာ လောကော ပါတုဘဝတိ။ သုဘကိဏှတော စဝိတွာ အာဘဿရဋ္ဌာနာဒီသု သတ္တာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တတ္ထ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃတော ယာဝ ကပ္ပဝိနာသကခါရုဒကောပစ္ဆေဒေါ၊ ဣဒမေကမသင်္ချေယျံ ¶ ။ ဥဒကုပစ္ဆေဒတော ယာဝ သမ္ပတ္တိမဟာမေဃော၊ ဣဒံ ဒုတိယမသင်္ချေယျံ။ သမ္ပတ္တိမဟာမေဃတော ယာဝ စန္ဒိမသူရိယပါတုဘာဝေါ၊ ဣဒံ တတိယမသင်္ချေယျံ။ စန္ဒိမသူရိယပါတုဘာဝတော ¶ ယာဝ ကပ္ပဝိနာသကမဟအာမေဃော၊ ဣဒံ စတုတ္ထမသင်္ချေယျံ။ ဣမာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ဧကော မဟာကပ္ပော ဟောတိ။ ဧဝံ ဥဒကေန ဝိနာသော စ သဏ္ဌဟနဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယသ္မိံ သမယေ ကပ္ပော ဝါတေန နဿတိ၊ အာဒိတောဝ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃော ဝုဋ္ဌဟိတွာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ယထာ တတ္ထ ဒုတိယသူရိယော၊ ဧဝမိဓ ကပ္ပဝိနာသနတ္ထံ ဝါတော သမုဋ္ဌာတိ။ သော ပဌမံ ထူလရဇံ ဥဋ္ဌာပေတိ၊ တတော သဏှရဇံ သုခုမဝါလိကံ ထူလဝါလိကံ သက္ခရပါသာဏာဒယောတိ ယာဝကူဋာဂါရမတ္တေ ပါသာဏေ ဝိသမဋ္ဌာနေ ဌိတမဟာရုက္ခေ စ ဥဋ္ဌာပေတိ။ တေ ပထဝိတော နဘမုဂ္ဂတာ န ပုန ပတန္တိ၊ တတ္ထေဝ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ ဟုတွာ အဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ။ အထာနုက္ကမေန ဟေဋ္ဌာ မဟာပထဝိယာ ဝါတော သမုဋ္ဌဟိတွာ ပထဝိံ ပရိဝတ္တေတွာ ဥဒ္ဓံ မူလံ ကတွာ အာကာသေ ခိပတိ။ ယောဇနသတပ္ပမာဏာပိ ပထဝိပ္ပဒေသာ ဒွိယောဇနတိယောဇနစတုယောဇနပဉ္စယောဇနဆယောဇနသတ္တယောဇနပ္ပမာဏာပိ ပဘိဇ္ဇိတွာ ဝါတဝေဂုက္ခိတ္တာ အာကာသေယေဝ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ ဟုတွာ အဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ။ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတမ္ပိ သိနေရုပဗ္ဗတမ္ပိ ဝါတော ဥက္ခိပိတွာ အာကာသေ ခိပတိ။ တေ အညမညံ အဘိဟန္တွာ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ ဟုတွာ ဝိနဿန္တိ။ ဧတေနေဝူပါယေန ဘူမဋ္ဌကဝိမာနာနိ စ အာကာသဋ္ဌကဝိမာနာနိ စ ဝိနာသေန္တော ဆကာမာဝစရဒေဝလောကေ ဝိနာသေတွာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠာနိ ဝိနာသေတိ။ တတ္ထ စက္ကဝါဠာ စက္ကဝါဠေဟိ၊ ဟိမဝန္တာ ဟိမဝန္တေဟိ၊ သိနေရူ သိနေရူဟိ အညမညံ သမာဂန္တွာ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာ ဟုတွာ ဝိနဿန္တိ။ ပထဝိတော ယာဝ တတိယဇ္ဈာနဘူမိ ဝါတော ဂဏှာတိ၊ နဝပိ ဗြဟ္မလောကေ ဝိနာသေတွာ ဝေဟပ္ဖလေ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတိ။ ဧဝံ ပထဝီသန္ဓာရကဥဒကေန တံသန္ဓာရကဝါတေန စ သဒ္ဓိံ သဗ္ဗသင်္ခါရဂတံ ဝိနာသေတွာ သယမ္ပိ ဝိနဿတိ အဝဋ္ဌာနဿ ကာရဏာဘာဝတော။ ဟေဋ္ဌာအာကာသေန သဟ ဥပရိအာကာသော ဧကော ဟောတိ မဟန္ဓကာရောတိ သဗ္ဗံ ဝုတ္တသဒိသံ။ ဣဓ ပန သုဘကိဏှဗြဟ္မလောကံ အာဒိံ ကတွာ လောကော ပါတုဘဝတိ။ ဝေဟပ္ဖလတော စဝိတွာ သုဘကိဏှဋ္ဌာနာဒီသု သတ္တာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တတ္ထ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃတော ယာဝ ကပ္ပဝိနာသကဝါတုပစ္ဆေဒေါ၊ ဣဒမေကမသင်္ချေယျံ။ ဝါတုပစ္ဆေဒတော ယာဝ သမ္ပတ္တိမဟာမေဃော၊ ဣဒံ ဒုတိယမသင်္ချေယျန္တိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဧဝံ ဝါတေန ဝိနာသော စ သဏ္ဌဟနဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အထ ¶ ကိံကာရဏာ ဧဝံ လောကော ဝိနဿတိ။ ယဒိပိ ဟိ သင်္ခါရာနံ အဟေတုကော သရသနိရောဓော ဝိနာသကာဘာဝတော၊ သန္တာနနိရောဓော ပန ဟေတုဝိရဟိတော နတ္ထိ။ ယထာ တံ သတ္တနိကာယေသူတိ ဘာဇနလောကဿပိ သဟေတုကေန ဝိနာသေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ကိမေဝံ လောကဝိနာသေ ကာရဏန္တိ? အကုသလမူလံ ¶ ကာရဏံ။ ယထာ ဟိ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တနကသတ္တာနံ ပုညဗလေန ပဌမံ လောကော ဝိဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ တေသံ ပါပကမ္မဗလေန သံဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ အကုသလမူလေသု ဥဿန္နေသု ဧဝံ လောကော ဝိနဿတိ။ ယထာ ဟိ ရာဂဒေါသမောဟာနံ အဓိကဘာဝေန ယထာက္ကမံ ရောဂန္တရကပ္ပော သတ္ထန္တရကပ္ပော ဒုဗ္ဘိက္ခန္တရကပ္ပောတိ ဣမေ တိဝိဓာ အန္တရကပ္ပာ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယိမှိ အသင်္ချေယျကပ္ပေ ဇာယန္တိ။ ဧဝမေတေ ယထာဝုတ္တာ တယော သံဝဋ္ဋာ ရာဂါဒီနံ အဓိကဘာဝေနေဝ ဟောန္တိ။

တတ္ထ ရာဂေ ဥဿန္နတရေ အဂ္ဂိနာ ဝိနဿတိ၊ ဒေါသေ ဥဿန္နတရေ ဥဒကေန ဝိနဿတိ။ ဒေါသေ ဟိ ဥဿန္နတရေ အဓိကတရေန ဒေါသေန ဝိယ တိက္ခတရေန ခါရုဒကေန ဝိနာသော ယုတ္တောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒေါသေ ဥဿန္နတရေ အဂ္ဂိနာ၊ ရာဂေ ဥဒကေနာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ ကိရ အယမဓိပ္ပာယော – ပါကဋသတ္တုသဒိသဿ ဒေါသဿ အဂ္ဂိသဒိသတာ၊ အပါကဋသတ္တုသဒိသဿ ရာဂဿ ခါရုဒကသဒိသတာ စ ယုတ္တာတိ။ မောဟေ ပန ဥဿန္နတရေ ဝါတေန ဝိနဿတိ။ ဧဝံ ဝိနဿန္တောပိ စ နိရန္တရမေဝ သတ္တ ဝါရေ အဂ္ဂိနာ နဿတိ၊ အဋ္ဌမေ ဝါရေ ဥဒကေန၊ ပုန သတ္တ ဝါရေ အဂ္ဂိနာ၊ အဋ္ဌမေ ဥဒကေနာတိ ဧဝံ အဋ္ဌမေ အဋ္ဌမေ ဝါရေ ဝိနဿန္တော သတ္တက္ခတ္တုံ ဥဒကေန ဝိနဿိတွာ ပုန သတ္တ ဝါရေ အဂ္ဂိနာ နဿတိ။ ဧတ္တာဝတာ တေသဋ္ဌိ ကပ္ပာ အတီတာ ဟောန္တိ။ ဧတ္ထန္တရေ ဥဒကေန နဿနဝါရံ သမ္ပတ္တမ္ပိ ပဋိဗာဟိတွာ လဒ္ဓါကာသော ဝါတော ပရိပုဏ္ဏစတုသဋ္ဌိကပ္ပာယုကေ သုဘကိဏှေ ဝိဒ္ဓံသေန္တော လောကံ ဝိနာသေတိ။ ဧတ္ထ ပန ရာဂေါ သတ္တာနံ ဗဟုလံ ပဝတ္တတီတိ အဂ္ဂိဝသေန ဗဟုသော လောကဝိနာသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတိ ဧဝံ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ ဝိနဿိတွာ သဏ္ဌဟန္တံ သဏ္ဌဟိတွာ ဌိတဉ္စ ဩကာသလောကံ ဘဂဝါ ယာထာဝတော အဝေဒီတိ ဧဝမ္ပိဿ သဗ္ဗထာ ဩကာသလောကော ဝိဒိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ယံ ပန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗထာ ဝိဒိတလောကတ္တာ လောကဝိဒူ’’တိ၊ ဣဒါနိ တံ နိဂမေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝံ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတလောကတ္တာ လောကဝိဒူ’’တိ။ တတ္ထ ¶ သဗ္ဗထာတိ လက္ခဏာဒိပ္ပဘေဒတော သင်္ခါရလောကဿ၊ အာသယာဒိပ္ပဘေဒတော သတ္တလောကဿ၊ ပရိမာဏသဏ္ဌာနာဒိပ္ပဘေဒတော ဩကာသလောကဿာတိ ဧဝံ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ဝိဒိတလောကတ္တာတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ အနုတ္တရောတိ ပဒဿ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေန္တော အာဟ ‘‘အတ္တနော ပန ဂုဏေဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အတ္တနောတိ နိဿက္ကတ္ထေ သာမိဝစနမေတံ၊ အတ္တတောတိ အတ္ထော။ ဂုဏေဟိ အတ္တနော ဝိသိဋ္ဌတရဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တရဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ‘‘အနုတ္တရော’’တိ ပဒဿ အတ္ထနိဒ္ဒေသတာယ ကတံ၊ န ဝိသိဋ္ဌဿ ကဿစိ အတ္ထိတာယ။ သဒေဝကေ ဟိ လောကေ သဒိသကပ္ပောပိ နာမ ကောစိ တထာဂတဿ နတ္ထိ၊ ကုတော သဒိသော၊ ဝိသိဋ္ဌေ ပန ကာ ကထာ။ ကဿစီတိ ကဿစိပိ။ အဘိဘဝတီတိ သီလသမ္ပဒါယ ¶ ဥပနိဿယဘူတာနံ ဟိရောတ္တပ္ပမေတ္တာကရုဏာနံ ဝိသေသပစ္စယာနံ သဒ္ဓါသတိဝီရိယပညာနဉ္စ ဥက္ကံသပ္ပတ္တိယာ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ န အညသာဓာရဏော သဝါသနပဋိပက္ခဿ ပဟီနတ္တာ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တော သတ္ထု သီလဂုဏော၊ တေန ဘဂဝါ သဒေဝကံ လောကံ အညဒတ္ထု အဘိဘုယျ ပဝတ္တတိ၊ န သယံ ကေနစိ အဘိဘုယျတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ သမာဓိဂုဏာဒီသုပိ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သီလာဒယော စေတေ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ပန လောကိယံ ကာမာဝစရမေဝ။

ယဒိ ဧဝံ ကထံ တေန သဒေဝကံ လောကံ အဘိဘဝတီတိ? တဿပိ အာနုဘာဝတော အသဒိသတ္တာ။ တမ္ပိ ဟိ ဝိသယတော ပဝတ္တိတော ပဝတ္တိအာကာရတော စ ဥတ္တရိတရမေဝ။ တဉှိ အနညသာဓာရဏံ သတ္ထု ဝိမုတ္တိဂုဏံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတိ၊ ပဝတ္တမာနဉ္စ အတက္ကာဝစရံ ပရမဂမ္ဘီရံ သဏှံ သုခုမံ သာတိသယံ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ သုဋ္ဌု ပါကဋံ ဝိဘူတတရံ ကတွာ ပဝတ္တတိ၊ သမ္မဒေဝ စ ဝသီဘာဝဿ ပါပကတ္တာ ဘဝင်္ဂပရိဝါသဿ စ အတိပရိတ္တကတ္တာ လဟု လဟု ပဝတ္တတီတိ။

ဧဝံ သီလာဒိဂုဏေဟိ ဘဂဝတော ဥတ္တရိတရဿ အဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဒိသဿပိ အဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သီလဂုဏေနပိ အသမော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အသမောတိ ဧကသ္မိံ ကာလေ နတ္ထိ ဧတဿ သီလာဒိဂုဏေန သမော သဒိသောတိ အသမော။ တထာ အသမေဟိ သမော အသမသမော။ အသမာ ဝါ သမာ ဧတဿာတိ အသမသမော။ သီလာဒိဂုဏေန နတ္ထိ ဧတဿ ¶ ပဋိမာတိ အပ္ပဋိမော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ဥပမာမတ္တံ ပဋိမာ၊ သဒိသူပမာ ပဋိဘာဂေါ၊ ယုဂဂ္ဂါဟဝသေန ဌိတော ပဋိပုဂ္ဂလောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

န ခေါ ပနာဟံ ဘိက္ခဝေ သမနုပဿာမီတိအာဒီသု မမ သမန္တစက္ခုနာ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ သဗ္ဗံ လောကံ ပဿန္တောပိ တတ္ထ သဒေဝကေ…ပေ… ပဇာယ အတ္တနော အတ္တတော သီလသမ္ပန္နတရံ သမ္ပန္နတရသီလံ ကဉ္စိပိ ပုဂ္ဂလံ န ခေါ ပန ပဿာမိ တာဒိသဿ အဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

အဂ္ဂပ္ပသာဒသုတ္တာဒီနီတိ ဧတ္ထ –

‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ အပဒါ ဝါ ဒွိပဒါ ဝါ စတုပ္ပဒါ ဝါ ဗဟုပ္ပဒါ ဝါ ရူပိနော ဝါ အရူပိနော ဝါ သညိနော ဝါ အသညိနော ဝါ နေဝသညီနာသညိနော ဝါ၊ တထာဂတော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ ယေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗုဒ္ဓေ ပသန္နာ၊ အဂ္ဂေ ¶ တေ ပသန္နာ။ အဂ္ဂေ ခေါ ပန ပသန္နာနံ အဂ္ဂေါ ဝိပါကော ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀) –

ဣဒံ အဂ္ဂပ္ပသာဒသုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန –

‘‘သဒေဝကေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ တထာဂတော အဘိဘူ အနဘိဘူတော အညဒတ္ထု ဒသော ဝသဝတ္တီ၊ တသ္မာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၈) –

ဧဝမာဒီနိ သုတ္တပဒါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အာဒိကာ ဂါထာယောတိ –

‘‘အဟဉှိ အရဟာ လောကေ၊ အဟံ သတ္ထာ အနုတ္တရော၊

ဧကောမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သီတိဘူတောသ္မိ နိဗ္ဗုတော။ (မဟာဝ။ ၁၁၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁)၊

‘‘ဒန္တော ဒမယတံ သေဋ္ဌော၊ သန္တော သမယတံ ဣသိ၊

မုတ္တော မောစယတံ အဂ္ဂေါ၊ တိဏ္ဏော တာရယတံ ဝရော။ (ဣတိဝု။ ၁၁၂)

‘‘နယိမသ္မိံ ¶ လောကေ ပရသ္မိံ ဝါ ပန၊

ဗုဒ္ဓေန သေဋ္ဌော သဒိသော စ ဝိဇ္ဇတိ၊

အာဟုနေယျာနံ ပရမာဟုတိံ ဂတော၊

ပုညတ္ထိကာနံ ဝိပုလပ္ဖလေသိန’’န္တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၀၄၇၊ ကထာ။ ၇၉၉) –

ဧဝမာဒိကာ ဂါထာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာ။

ပုရိသဒမ္မသာရထီတိအာဒီသု ဒမိတဗ္ဗာတိ ဒမ္မာ၊ ဒမိတုံ အရဟရူပါ။ ပုရိသာ စ တေ ဒမ္မာ စာတိ ပုရိသဒမ္မာ။ ဝိသေသနဿ စေတ္ထ ပရနိပါတံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော၊ ဒမ္မပုရိသာတိ အတ္ထော။ ‘‘သတိပိ မာတုဂါမဿပိ ဒမ္မဘာဝေ ပုရိသဂ္ဂဟဏံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေနာ’’တိ ဝဒန္တိ။ သာရေတီတိ ဣမဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဒမေတီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဒမေတီတိ သမေတိ၊ ကာယသမာဒီဟိ ယောဇေတီတိ ¶ အတ္ထော။ တံ ပန ကာယသမာဒီဟိ ယောဇနံ ယထာရဟံ တဒင်္ဂဝိနယာဒီသု ပတိဋ္ဌာပနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိနေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ အဒန္တာတိ ဣဒံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဒမတံ အနုပဂတာ ပုရိသဒမ္မာတိ ဝုတ္တာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ယေ ပန ဝိပ္ပကတဒမ္မဘာဝါ သဗ္ဗထာ ဒမေတဗ္ဗတံ နာတိဝတ္တာ၊ တေပိ ပုရိသဒမ္မာ ဧဝ၊ ယတော တေ သတ္ထာ ဒမေတိ။ ဘဂဝါ ဟိ ဝိသုဒ္ဓသီလဿ ပဌမဇ္ဈာနံ အာစိက္ခတိ၊ ပဌမဇ္ဈာနလာဘိနော ဒုတိယဇ္ဈာနန္တိအာဒိနာ တဿ တဿ ဥပရူပရိ ဝိသေသံ အာစိက္ခန္တော ဧကဒေသေန ဒန္တေပိ သမေတိ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၉) ‘‘အပိ စ သော ဘဂဝါ ဝိသုဒ္ဓသီလာဒီနံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ သောတာပန္နာဒီနဉ္စ ဥတ္တရိမဂ္ဂပ္ပဋိပဒံ အာစိက္ခန္တော ဒန္တေပိ ဒမေတိယေဝါ’’တိ။ အထ ဝါ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဒန္တာ ဧကဒေသေန ဒန္တာ စ ဣဓ အဒန္တဂ္ဂဟဏေနေဝ သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒမေတုံ ယုတ္တာတိ ဒမနာရဟာ။

တိရစ္ဆာနပုရိသာတိအာဒီသု ဥဒ္ဓံ အနုဂ္ဂန္တွာ တိရိယံ အဉ္စိတာ ဂတာ ဝဍ္ဎိတာတိ တိရစ္ဆာနာ၊ ဒေဝမနုဿာဒယော ဝိယ ဥဒ္ဓံ ဒီဃံ အဟုတွာ တိရိယံ ဒီဃာတိ အတ္ထော။ တိရစ္ဆာနာယေဝ ပုရိသာ တိရစ္ဆာနပုရိသာ။ မနဿ ¶ ဥဿန္နတာယ မနုဿာ။ သတိသူရဘာဝဗြဟ္မစရိယယောဂျတာဒိဂုဏဝသေန ဥပစိတမာနသာ ဥက္ကဋ္ဌဂုဏစိတ္တာ။ ကေ ပန တေ? ဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော သတ္တဝိသေသာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘တီဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဌာနေဟိ ဇမ္ဗုဒီပကာ မနုဿာ ဥတ္တရကုရုကေ စ မနုဿေ အဓိဂ္ဂဏှန္တိ ဒေဝေ စ တာဝတိံသေ။ ကတမေဟိ တီဟိ? သူရာ သတိမန္တော ဣဓ ဗြဟ္မစရိယဝါသော’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၂၁)။

တထာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အဂ္ဂသာဝကာ မဟာသာဝကာ စက္ကဝတ္တိနော အညေ စ မဟာနုဘာဝါ သတ္တာ တတ္ထေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တေဟိ သမာနရူပါဒိတာယ ပန သဒ္ဓိံ ပရိတ္တဒီပဝါသီဟိ ဣတရမဟာဒီပဝါသိနောပိ မနုဿာတွေဝ ပညာယိံသူတိ ဧကေ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ – လောဘာဒီဟိ စ အလောဘာဒီဟိ စ သဟိတဿ မနဿ ဥဿန္နတာယ မနုဿာ။ ယေ ဟိ သတ္တာ မနုဿဇာတိကာ၊ တေသု ဝိသေသတော လောဘာဒယော အလောဘာဒယော စ ဥဿန္နာ၊ တေ လောဘာဒိဥဿန္နတာယ အပါယမဂ္ဂံ၊ အလောဘာဒိဥဿန္နတာယ သုဂတိမဂ္ဂံ နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂဉ္စ ပူရေန္တိ၊ တသ္မာ လောဘာဒီဟိ အလောဘာဒီဟိ စ သဟိတဿ မနဿ ဥဿန္နတာယ ပရိတ္တဒီပဝါသီဟိ သဒ္ဓိံ စတုမဟာဒီပဝါသိနော သတ္တဝိသေသာ မနုဿာတိ ဝုစ္စန္တိ။ လောကိယာ ပန ‘‘မနုနော အပစ္စဘာဝေန မနုဿာ’’တိ ဝဒန္တိ။ မနု နာမ ပဌမကပ္ပိကော လောကမရိယာဒါယ အာဒိဘူတော ဟိတာဟိတဝိဓာယကော သတ္တာနံ ပိတုဋ္ဌာနိယော၊ ယော သာသနေ မဟာသမ္မတောတိ ဝုစ္စတိ၊ ပစ္စက္ခတော ပရမ္ပရာယ ¶ စ တဿ ဩဝါဒါနုသာသနိယံ ဌိတာ တဿ ပုတ္တသဒိသတာယ မနုဿာ မာနုသာတိ စ ဝုစ္စန္တိ။ တတော ဧဝ ဟိ တေ မာဏဝါ ‘‘မနုဇာ’’တိ စ ဝေါဟရီယန္တိ၊ မနုဿာ စ တေ ပုရိသာ စာတိ မနုဿပုရိသာ။

အမနုဿပုရိသာတိ ဧတ္ထ န မနုဿာတိ အမနုဿာ။ တံသဒိသတာ ဧတ္ထ ဇောတီယတိ။ တေန မနုဿတ္တမတ္တံ နတ္ထိ၊ အညံ သမာနန္တိ ယက္ခာဒယော အမနုဿာတိ အဓိပ္ပေတာ။ န ယေ ကေစိ မနုဿေဟိ အညေ၊ တထာ တိရစ္ဆာနပုရိသာနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ ကတံ။ ယက္ခာဒယော ဧဝ စ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ အပလာလော ဟိမဝန္တဝါသီ၊ စူဠောဒရမဟောဒရာ နာဂဒီပဝါသိနော၊ အဂ္ဂိသိခဓူမသိခါ သီဟဠဒီပဝါသိနော နိဗ္ဗိသာ ကတာ ဒေါသဝိသဿ ဝိနောဒနေန။ တေနာဟ ‘‘သရဏေသု စ သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပိတာ’’တိ။ ကူဋဒန္တာဒယောတိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဃောရမုခဥပါလိဂဟပတိအာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သက္ကာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဇကလာပယက္ခဗကဗြဟ္မာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတေသံ ပန ဒမနံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ အတိပ္ပပဉ္စဘာဝတော ဣဓ န ဝုစ္စတိ။ ဣဒဉ္စေတ္ထ သုတ္တံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ကေသီသုတ္တံ ‘‘ဝိနီတာ ဝိစိတြေဟိ ဝိနယနူပါယေဟီ’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ ယထာရဟံ သဏှာဒီဟိ ဥပါယေဟိ ဝိနယနဿ ဒီပနတော။

အတ္ထပဒန္တိ အတ္ထာဘိဗျဉ္ဇနကံ ပဒံ၊ ဝါကျန္တိ အတ္ထော။ ဝါကျေန ဟိ အတ္ထာဘိဗျတ္တိ၊ န နာမာဒိပဒမတ္တေန၊ ဧကပဒဘာဝေန စ အနညသာဓာရဏော သတ္ထု ပုရိသဒမ္မသာရထိဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌ ဒိသာတိ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ တာ ဟိ အညမညံ သမ္ဗန္ဓာပိ အသံကိဏ္ဏဘာဝေန ဒိဿန္တိ အပဒိဿန္တိ၊ ဒိသာ ဝိယာတိ ဝါ ဒိသာ။ အသဇ္ဇမာနာတိ န သဇ္ဇမာနာ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တိယာ နိဿင်္ဂစာရာ။ ဓာဝန္တီတိ ဇဝနဝုတ္တိယောဂတော ဓာဝန္တိ။ ဧကံယေဝ ဒိသံ ဓာဝတီတိ အတ္တနော ကာယံ အပရိဝတ္တန္တောတိ အဓိပ္ပာယော၊ သတ္ထာရာ ပန ဒမိတာ ပုရိသဒမ္မာ ဧကိရိယာပထေနေဝ အဋ္ဌ ဒိသာ ဓာဝန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဧကပလ္လင်္ကေနေဝ နိသိန္နာ’’တိ။ အဋ္ဌ ဒိသာတိ စ နိဒဿနမတ္တမေတံ လောကိယေဟိ အဂတပုဗ္ဗံ နိရောဓသမာပတ္တိဒိသံ အမတဒိသဉ္စ ပက္ခန္ဒနတော။

ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟီတိအာဒီသု ဒိဋ္ဌဓမ္မော ဝုစ္စတိ ပစ္စက္ခော အတ္တဘာဝေါ၊ တတ္ထ နိယုတ္တောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော၊ ဣဓလောကတ္ထော။ ကမ္မကိလေသဝသေန သမ္ပရေတဗ္ဗတော သမ္မာ ဂန္တဗ္ဗတော သမ္ပရာယော၊ ပရလောကော။ တတ္ထ နိယုတ္တောတိ သမ္ပရာယိကော၊ ပရလောကတ္ထော။ ပရမော ဥတ္တမော အတ္ထော ပရမတ္ထော၊ နိဗ္ဗာနံ။ တေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ။ ယထာရဟန္တိ ယထာနုရူပံ၊ တေသု တေသု အတ္ထေသု ယော ယော ပုဂ္ဂလော ယံ ယံ အရဟတိ၊ တဒနုရူပံ။ အနုသာသတီတိ ဝိနေတိ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ ¶ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ သဟ အတ္ထေန ဝတ္တတီတိ သတ္ထော၊ ဘဏ္ဍမူလေန ဝဏိဇ္ဇာယ ဒေသန္တရံ ဂစ္ဆန္တော ဇနသမူဟော။ ဟိတုပဒေသာဒိဝသေန ပရိပါလေတဗ္ဗော သာသိတဗ္ဗော သော ဧတဿ အတ္ထီတိ သတ္ထာ သတ္ထဝါဟော နိရုတ္တိနယေန။ သော ဝိယ ဘဂဝါတိ အာဟ ‘‘သတ္ထာ ဝိယာတိ သတ္ထာ၊ ဘဂဝါ သတ္ထဝါဟော’’တိ။

ဣဒါနိ ¶ တမတ္ထံ နိဒ္ဒေသပါဠိနယေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ သတ္ထဝါဟော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သတ္ထေတိ သတ္ထိကေ ဇနေ။ ကံ ဥဒကံ တာရေန္တိ ဧတ္ထာတိ ကန္တာရော၊ နိရုဒကော အရညပ္ပဒေသော။ ရုဠှီဝသေန ပန ဣတရောပိ အရညပ္ပဒေသော တထာ ဝုစ္စတိ။ စောရကန္တာရန္တိ စောရေဟိ အဓိဋ္ဌိတကန္တာရံ၊ တထာ ဝါဠကန္တာရံ။ ဒုဗ္ဘိက္ခကန္တာရန္တိ ဒုလ္လဘဘိက္ခံ ကန္တာရံ။ တာရေတီတိ အခေမန္တဋ္ဌာနံ အတိက္ကာမေတိ။ ဥတ္တာရေတီတိအာဒိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဥတ္တာရေတီတိ ခေမန္တဘူမိံ ဥပနေန္တော တာရေတိ။ နိတ္တာရေတီတိ အခေမန္တဋ္ဌာနတော နိက္ခာမေန္တော တာရေတိ။ ပတာရေတီတိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ တာရေတိ၊ ဟတ္ထေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ တာရေတိ ဝိယ တာရေတီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗမ္ပေတံ တာရဏုတ္တာရဏာဒိ ခေမဋ္ဌာနေ ဌပနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ခေမန္တဘူမိံ သမ္ပာပေတီ’’တိ။ သတ္တေတိ ဝေနေယျသတ္တေ။ မဟာဂဟနတာယ မဟာနတ္ထတာယ ဒုန္နိတ္ထရတာယ စ ဇာတိယေဝ ကန္တာရော ဇာတိကန္တာရော၊ တံ ဇာတိကန္တာရံ။

ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေနာတိ ဥက္ကဋ္ဌသတ္တပရိစ္ဆေဒဝသေန။ ဒေဝမနုဿာ ဧဝ ဟိ ဥက္ကဋ္ဌသတ္တာ၊ န တိရစ္ဆာနာဒယော။ ဧတန္တိ ‘‘ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ ဧတံ ဝစနံ။ ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလပရိစ္ဆေဒဝသေနာတိ သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနဿ ယောဂျပုဂ္ဂလဿ ပရိစ္ဆိန္ဒနဝသေန။ ဘဂဝတောတိ နိဿက္ကေ သာမိဝစနံ ယထာ ‘‘ဥပဇ္ဈာယတော အဇ္ဈေတီ’’တိ။ ဘဂဝတော သန္တိကေ ဝါတိ အတ္ထော။ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိန္တိ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိအာဒိကံ မဂ္ဂဖလာဓိဂမဿ ဗလဝကာရဏံ။ ဂဂ္ဂရာယာတိ ဂဂ္ဂရာယ နာမ ရညော ဒေဝိယာ၊ တာယ ဝါ ကာရိတတ္တာ ‘‘ဂဂ္ဂရာ’’တိ လဒ္ဓနာမာယ။ သရေ နိမိတ္တံ အဂ္ဂဟေသီတိ ‘‘ဓမ္မော ဧသော ဝုစ္စတီ’’တိ ဓမ္မသညာယ သရေ နိမိတ္တံ ဂဏှိ၊ ဂဏှန္တော စ ပသန္နစိတ္တော ပရိသပရိယန္တေ နိပဇ္ဇိ။ သန္နိရုမ္ဘိတွာ အဋ္ဌာသီတိ တဿ သီသေ ဒဏ္ဍဿ ဌပိတဘာဝံ အပဿန္တော တတ္ထ ဒဏ္ဍံ ဥပ္ပီဠေတွာ အဋ္ဌာသိ။ မဏ္ဍူကောပိ ဒဏ္ဍေ ဌပိတေပိ ဥပ္ပီဠိတေပိ ဓမ္မဂတေန ပသာဒေန ဝိဿရမကရောန္တောဝ ကာလမကာသိ။ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ အယံ ဓမ္မတာ၊ ယာ ‘‘ကုတောဟံ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တော၊ တတ္ထ ကိန္နု ခေါ ကမ္မမကာသိ’’န္တိ အာဝဇ္ဇနာ။ တသ္မာ အတ္တနော ပုရိမဘဝဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ အာဟ ‘‘အရေ အဟမ္ပိ နာမ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ ဘဂဝတော ပါဒေ သိရသာ ဝန္ဒီတိ ကတညုတာသံဝဍ္ဎိတေန ပေမဂါရဝဗဟုမာနေန ဝန္ဒိ။

ဇာနန္တောဝ ¶ ¶ ပုစ္ဆီတိ မဟာဇနဿ ကမ္မဖလံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဉ္စ ပစ္စက္ခံ ကာတုကာမော ဘဂဝါ ‘‘ကော မေ ဝန္ဒတီ’’တိ ဂါထာယ ပုစ္ဆိ။ တတ္ထ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၅၇) ကောတိ ဒေဝနာဂယက္ခဂန္ဓဗ္ဗာဒီသု ကော၊ ကတမောတိ အတ္ထော။ မေတိ မမ။ ပါဒါနီတိ ပါဒေ။ ဣဒ္ဓိယာတိ ဣမာယ ဧဝရူပါယ ဒေဝိဒ္ဓိယာ။ ယသသာတိ ဣမိနာ ဧဒိသေန ယသေန စ ပရိဝါရေန စ။ ဇလန္တိ ဝိဇ္ဇောတမာနော။ အဘိက္ကန္တေနာတိ အတိဝိယ ကန္တေန ကာမနီယေန သုန္ဒရေန။ ဝဏ္ဏေနာတိ ဆဝိဝဏ္ဏေန သရီရဝဏ္ဏနိဘာယ။ သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာတိ သဗ္ဗာ ဒသပိ ဒိသာ ပဘာသေန္တော၊ စန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ဧကောဘာသံ ဧကာလောကံ ကရောန္တောတိ အတ္ထော။

ဧဝံ ပန ဘဂဝတာ ပုစ္ဆိတော ဒေဝပုတ္တော အတ္တာနံ ပဝေဒေန္တော ‘‘မဏ္ဍူကောဟံ ပုရေ အာသိ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပုရေတိ ပုရိမဇာတိယံ။ ဥဒကေတိ ဣဒံ တဒါ အတ္တနော ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဒဿနံ။ ဥဒကေ မဏ္ဍူကောတိ တေန ဥဒ္ဓုမာယိကာဒိကဿ ထလေ မဏ္ဍူကဿ နိဝတ္တနံ ကတံ ဟောတိ။ ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော၊ ဂုန္နံ ဃာသေသနဋ္ဌာနံ။ ဣဓ ပန ဂေါစရော ဝိယာတိ ဂေါစရော၊ ဝါရိ ဥဒကံ ဂေါစရော ဧတဿာတိ ဝါရိဂေါစရော။ ဥဒကစာရီပိ ဟိ ကောစိ ကစ္ဆပါဒိ အဝါရိဂေါစရောပိ ဟောတီတိ ‘‘ဝါရိဂေါစရော’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ တဝ ဓမ္မံ သုဏန္တဿာတိ ဗြဟ္မဿရေန ကရဝီကရုတမဉ္ဇုနာ ဒေသေန္တဿ တဝ ဓမ္မံ ‘‘ဓမ္မော ဧသော ဝုစ္စတီ’’တိ သရေ နိမိတ္တဂ္ဂါဟဝသေန သုဏန္တဿ။ အနာဒရေ စေတံ သာမိဝစနံ။ အဝဓီ ဝစ္ဆပါလကောတိ ဝစ္ဆေ ရက္ခန္တော ဂေါပါလကဒါရကော မမ သမီပံ အာဂန္တွာ ဒဏ္ဍမောလုဗ္ဘ တိဋ္ဌန္တော မမ သီသေ ဒဏ္ဍံ သန္နိရုမ္ဘိတွာ မံ မာရေသီတိ အတ္ထော။

သိတံ ကတွာတိ ‘‘တထာ ပရိတ္တတရေနပိ ပုညာနုဘာဝေန ဧဝံ အတိဝိယ ဥဠာရာ လောကိယလောကုတ္တရသမ္ပတ္တိယော လဗ္ဘန္တီ’’တိ ပီတိသောမနဿဇာတော ဘာသုရတရဓဝဠဝိပ္ဖုရန္တဒသနခကိရဏာဝဠီဟိ ဘိယျောသော မတ္တာယ တံ ပဒေသံ ဩဘာသေန္တော သိတံ ကတွာ။ ပီတိသောမနဿဝသေန ဟိ သော –

‘‘မုဟုတ္တံ စိတ္တပသာဒဿ၊ ဣဒ္ဓိံ ပဿ ယသဉ္စ မေ၊

အာနုဘာဝဉ္စ မေ ပဿ၊ ဝဏ္ဏံ ပဿ ဇုတိဉ္စ မေ။

‘‘ယေ ¶ စ တေ ဒီဃမဒ္ဓါနံ၊ ဓမ္မံ အဿောသုံ ဂေါတမ၊

ပတ္တာ တေ အစလဋ္ဌာနံ၊ ယတ္ထ ဂန္တွာ န သောစရေ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၅၉-၈၆၀) –

ဣမာ ¶ ဒွေ ဂါထာ ဝတွာ ပက္ကာမိ။

ယံ ပန ကိဉ္စီတိ ဧတ္ထ ယန္တိ အနိယမိတဝစနံ၊ တထာ ကိဉ္စီတိ။ ပနာတိ ဝစနာလင်္ကာရမတ္တံ။ တသ္မာ ယံ ကိဉ္စီတိ ဉေယျဿ အနဝသေသပရိယာဒါနံ ကတံ ဟောတိ။ ပနာတိ ဝါ ဝိသေသတ္ထဒီပကော နိပါတော။ တေန ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဣမိနာ သင်္ခေပတော ဝိတ္ထာရတော စ သတ္ထု စတုသစ္စာဘိသမ္ဗောဓော ဝုတ္တော။ ဗုဒ္ဓါတိ ပန ဣမိနာ တဒညဿပိ ဉေယျဿ အဝဗောဓော။ ပုရိမေန ဝါ သတ္ထု ပဋိဝေဓဉာဏာနုဘာဝေါ၊ ပစ္ဆိမေန ဒေသနာဉာဏာနုဘာဝေါ။ ပီ-တိ ဥပရိ ဝုစ္စမာနော ဝိသေသော ဇောတီယတိ။ ဝိမောက္ခန္တိကဉာဏဝသေနာတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗသော ပဋိပက္ခေဟိ ဝိမုစ္စတီတိ ဝိမောက္ခော၊ အဂ္ဂမဂ္ဂေါ၊ တဿ အန္တော၊ အဂ္ဂဖလံ၊ တသ္မိံ လဒ္ဓေ လဒ္ဓဗ္ဗတော တတ္ထ ဘဝံ ဝိမောက္ခန္တိကံ၊ ဉာဏံ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဉာဏံ။

ဧဝံ ပဝတ္တောတိ ဧတ္ထ –

‘‘သဗ္ဗညုတာယ ဗုဒ္ဓါ၊ သဗ္ဗဒဿာဝိတာယ ဗုဒ္ဓါ၊ အနညနေယျတာယ ဗုဒ္ဓါ၊ ဝိသဝိတာယ ဗုဒ္ဓါ၊ ခီဏာသဝသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓါ၊ နိရုပလေပသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓါ၊ ဧကန္တဝီတရာဂေါတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဧကန္တဝီတဒေါသောတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဧကန္တဝီတမောဟောတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဧကန္တနိက္ကိလေသောတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဧကာယနမဂ္ဂံ ဂတောတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဧကော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓါ၊ အဗုဒ္ဓိဝိဟတတ္တာ ဗုဒ္ဓိပဋိလာဘာ ဗုဒ္ဓါ။ ဗုဒ္ဓါတိ နေတံ နာမံ မာတရာ ကတံ၊ န ပိတရာ ကတံ၊ န ဘာတရာ ကတံ၊ န ဘဂိနိယာ ကတံ၊ န မိတ္တာမစ္စေဟိ ကတံ၊ န ဉာတိသာလောဟိတေဟိ ကတံ၊ န သမဏဗြာဟ္မဏေဟိ ကတံ၊ န ဒေဝတာဟိ ကတံ၊ ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘာ သစ္ဆိကာ ပညတ္တိ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ (မဟာနိ။ ၁၉၂) –

အယံ ¶ နိဒ္ဒေသပါဠိနယော။ ယသ္မာ စေတ္ထ တဿာ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂) ဘေဒေါ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဒွီသု ဧကေနပိ အတ္ထသိဒ္ဓီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါနယော ဝါ’’တိ အနိယမတ္ထော ဝါသဒ္ဒေါ ဝုတ္တော။

တတ္ထ (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၆၂၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၂) ယထာ လောကေ အဝဂန္တာ ‘‘အဝဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓါ သုဒ္ဓကတ္တုဝသေန။ ယထာ ပဏ္ဏသောသာ ဝါတာ ‘‘ပဏ္ဏသုသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓါ ဟေတုကတ္တုဝသေန။ ဟေတုအတ္ထော စေတ္ထ အန္တောနီတော ¶ ။ သဗ္ဗညုတာယ ဗုဒ္ဓါတိ သဗ္ဗဓမ္မဗုဇ္ဈနသမတ္ထာယ ဗုဒ္ဓိယာ ဗုဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗဒဿာဝိတာယ ဗုဒ္ဓါတိ သဗ္ဗဓမ္မဗောဓနသမတ္ထာယ ဗုဒ္ဓိယာ ဗုဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ အနညနေယျတာယ ဗုဒ္ဓါတိ အညေန အဗောဓိတော သယမေဝ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ဝိသဝိတာယ ဗုဒ္ဓါတိ နာနာဂုဏဝိသဝနတော ပဒုမမိဝ ဝိကသနဋ္ဌေန ဗုဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ခီဏာသဝသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓါတိ ဧဝမာဒီဟိ ဆဟိ ပဒေဟိ စိတ္တသင်္ကောစကရဓမ္မပ္ပဟာနေန နိဒ္ဒါက္ခယဝိဗုဒ္ဓါ ပုရိသော ဝိယ သဗ္ဗကိလေသနိဒ္ဒါက္ခယဝိဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ သင်္ခါ သင်္ခါတန္တိ အတ္ထတော ဧကတ္တာ သင်္ခါတေနာတိ ဝစနဿ ကောဋ္ဌာသေနာတိ အတ္ထော။ တဏှာလေပဒိဋ္ဌိလေပါဘာဝေန နိရုပလေပသင်္ခါတေန။ သဝါသနာနံ သဗ္ဗကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ ဧကန္တဝစနေနေဝ ဝိသေသေတွာ ‘‘ဧကန္တဝီတရာဂေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကန္တနိက္ကိလေသောတိ ရာဂဒေါသမောဟာဝသေသေဟိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ နိက္ကိလေသော။ ဧကာယနမဂ္ဂံ ဂတောတိ ဗုဒ္ဓါတိ ဂမနတ္ထာနံ ဗုဒ္ဓိအတ္ထတာ ဝိယ ဗုဒ္ဓိအတ္ထာနမ္ပိ ဂမနတ္ထတာ လဗ္ဘတီတိ ဧကာယနမဂ္ဂံ ဂတတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ ဧကော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓါတိ န ပရေဟိ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါ၊ အထ ခေါ သယမေဝ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ အဗုဒ္ဓိဝိဟတတ္တာ ဗုဒ္ဓိပဋိလာဘာ ဗုဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓိ ဗုဒ္ဓံ ဗောဓောတိ အနတ္ထန္တရံ။ တတ္ထ ယထာ ရတ္တဂုဏယောဂတော ရတ္တော ပဋော၊ ဧဝံ ဗုဒ္ဓဂုဏယောဂတော ဗုဒ္ဓါတိ ဉာပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတော ပရံ ဗုဒ္ဓါတိ နေတံ နာမန္တိအာဒိ အတ္ထာနုဂတာယံ ပညတ္တီတိ ဗောဓနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဧဝမေတ္ထ ဣမိနာပိ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣဒါနိ ¶ ဘဂဝါတိ ဣမဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဘဂဝါတိ ဣဒံ ပနဿာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အဿာတိ ဘဂဝတော။ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဂရုဂါရဝါဓိဝစနန္တိ သဗ္ဗေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ ဝိသိဋ္ဌဿ တတော ဧဝ သဗ္ဗသတ္တေဟိ ဥတ္တမဿ ဂရုနော ဂါရဝဝသေန ဝုစ္စမာနဝစနမေတံ ဘဂဝါတိ။ တထာ ဟိ လောကနာထော အပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝသီလာဒိဂုဏဝိသေသသမင်္ဂိတာယ သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟာရပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အစ္စန္တုပကာရိတာယ စ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဥတ္တမံ ဂါရဝဋ္ဌာနန္တိ။

ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌန္တိ သေဋ္ဌဝါစကံ ဝစနံ သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏတော ‘‘သေဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဝုစ္စတီတိ ဝစနံ၊ အတ္ထော၊ တသ္မာ ယော ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝစနေန ဝစနီယော အတ္ထော၊ သော သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဂါရဝယုတ္တောတိ ဂရုဘာဝယုတ္တော ဂရုဂုဏယောဂတော။ ဂရုကရဏံ ဝါ သာတိသယံ အရဟတီတိ ဂါရဝယုတ္တော၊ ဂါရဝါရဟောတိ အတ္ထော။ ‘‘သိပ္ပာဒိသိက္ခာပကာ ဂရူ ဟောန္တိ၊ န စ ဂါရဝယုတ္တာ၊ အယံ ပန တာဒိသော န ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘ဂရူ’တိ ဝတွာ ‘ဂါရဝယုတ္တော’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ကေစိ။

ဂုဏဝိသေသဟေတုကံ ¶ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဣဒံ ဘဂဝတော နာမန္တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဝိဘဇိတုကာမော နာမံယေဝ တာဝ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘စတုဗ္ဗိဓဉှိ နာမ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာဝတ္ထိကန္တိ အဝတ္ထာယ ဝိဒိတံ တံ တံ အဝတ္ထံ ဥပါဒါယ ပညတ္တံ ဝေါဟရိတံ။ တထာ လိင်္ဂိကံ တေန တေန လိင်္ဂေန ဝေါဟရိတံ။ နေမိတ္တိကန္တိ နိမိတ္တတော အာဂတံ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နန္တိ ယဒိစ္ဆာယ ပဝတ္တံ၊ ယဒိစ္ဆာယ အာဂတံ ယဒိစ္ဆကံ။ ဣဒါနိ အာဝတ္ထိကာဒီနိ နာမာနိ သရူပတော ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တတ္ထ ဝစ္ဆော ဒမ္မော ဗလိဗဒ္ဒေါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဌမေန အာဒိ-သဒ္ဒေန ဗာလော ယုဝါ ဝုဍ္ဎောတိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ၊ ဒုတိယေန မုဏ္ဍီ ဇဋီတိ ဧဝမာဒိံ၊ တတိယေန ဗဟုဿုတော ဓမ္မကထိကော ဈာယီတိ ဧဝမာဒိံ၊ စတုတ္ထေန အဃပဒီပနံ ပါဝစနန္တိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ နေမိတ္တိကန္တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဗျတိရေကဝသေန ပတိဋ္ဌာပေတုံ ‘‘န မဟာမာယာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိမောက္ခန္တိကန္တိ ဣမိနာ ပန ဣဒံ နာမံ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတက္ခဏေယေဝ ဇာတန္တိ ဒဿေတိ။ ယဒိ ¶ ဝိမောက္ခန္တိကံ၊ အထ ကသ္မာ အညေဟိ ခီဏာသဝေဟိ အသာဓာရဏန္တိ အာဟ ‘‘သဟ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘာ’’တိ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ အရဟတ္တဖလံ နိပ္ဖဇ္ဇမာနံ သဗ္ဗညုတညာဏာဒီဟိ သဗ္ဗေဟိ ဗုဒ္ဓဂုဏေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ နိပ္ဖဇ္ဇတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိမောက္ခန္တိက’’န္တိ။ သစ္ဆိကာ ပညတ္တီတိ သဗ္ဗဓမ္မာနံ သစ္ဆိကိရိယာယ နိမိတ္တာ ပညတ္တိ။ အထ ဝါ သစ္ဆိကာ ပညတ္တီတိ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓါ ပညတ္တိ။ ယံဂုဏနိမိတ္တာ ဟိ သာ၊ တေ သတ္ထု ပစ္စက္ခဘူတာ၊ တံဂုဏာ ဝိယ သာပိ သစ္ဆိကတာ ဧဝ နာမ ဟောတိ၊ န ပရေသံ ဝေါဟာရမတ္တေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဝဒန္တီတိ မဟာထေရဿ ဂရုဘာဝတော ဗဟုဝစနေနာဟ၊ သင်္ဂီတိကာရေဟိ ဝါ ကတမနုဝါဒံ သန္ဓာယ။ ဣဿရိယာဒိဘေဒေါ ဘဂေါ အဿ အတ္ထီတိ ဘဂီ။ မဂ္ဂဖလာဒိအရိယဓမ္မရတနံ အရညဝနပတ္ထာနိ ပန္တာနိ သေနာသနာနိ အပ္ပသဒ္ဒါဒိဂုဏယုတ္တာနိ ဘဇိ သေဝိ သီလေနာတိ ဘဇီ၊ ဘဇနသီလောတိ အတ္ထော။ ဘာဂီတိ စီဝရပိဏ္ဍပါတာဒီနံ စတုန္နံ ပစ္စယာနဉ္စေဝ အတ္ထဓမ္မဝိမုတ္တိရသဿ စ အဓိသီလာဒီနဉ္စ ဘာဂီတိ အတ္ထော။ ဝိဘဇိ ပဝိဘဇိ ဓမ္မရတနန္တိ ဝိဘတ္တဝါ။ အကာသိ ဘဂ္ဂန္တိ ရာဂါဒိပါပဓမ္မံ ဘဂ္ဂံ အကာသီတိ ဘဂဝါတိ အတ္ထော။ ဂရုပိ လောကေ ဘဂဝါတိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဂရူ’’တိ။ ယသ္မာ ဂရု၊ တသ္မာပိ ဘဂဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟေတုအတ္ထော ဟိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ။ သော စ ယတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ နတ္ထိ ဘဂီတိအာဒီသု၊ တတ္ထ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဘာဂျမဿ အတ္ထီတိ ဘာဂျဝါ။ ဗဟူဟိ ဉာယေဟီတိ ကာယဘာဝနာဒိကေဟိ အနေကေဟိ ဘာဝနာက္ကမေဟိ။ သုဘာဝိတတ္တနောတိ သမ္မဒေဝ ဘာဝိတသဘာဝဿ။ ပစ္စတ္တေ စေတံ သာမိဝစနံ၊ တေန သုဘာဝိတတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ သုဘာဝိတသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘သုဘာဝိတတ္တနော သုဘာဝိတကာယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘဝါနံ အန္တံ နိဗ္ဗာနံ ဂတောတိ ဘဝန္တဂေါ။

နိဒ္ဒေသေ ¶ ဝုတ္တနယေနာတိ ဧတ္ထာယံ နိဒ္ဒေသနယော –

‘‘ဘဂဝါတိ ဂါရဝါဓိဝစနမေတံ။ အပိစ ဘဂ္ဂရာဂေါတိ ဘဂဝါ၊ ဘဂ္ဂဒေါသောတိ ဘဂဝါ၊ ဘဂ္ဂမောဟောတိ ဘဂဝါ၊ ဘဂ္ဂမာနောတိ ဘဂဝါ၊ ဘဂ္ဂဒိဋ္ဌီတိ ဘဂဝါ၊ ဘဂ္ဂတဏှောတိ ဘဂဝါ၊ ဘဂ္ဂကိလေသောတိ ဘဂဝါ၊ ဘဇိ ဝိဘဇိ ပဝိဘဇိ ဓမ္မရတနန္တိ ဘဂဝါ၊ ဘဝါနံ အန္တကရောတိ ¶ ဘဂဝါ၊ ဘာဝိတကာယော ဘာဝိတသီလော ဘာဝိတစိတ္တော ဘာဝိတပညောတိ ဘဂဝါ၊ ဘဇိ ဝါ ဘဂဝါ အရညဝနပတ္ထာနိ ပန္တာနိ သေနာသနာနိ အပ္ပသဒ္ဒါနိ အပ္ပနိဂ္ဃောသာနိ ဝိဇနဝါတာနိ မနုဿရာဟဿေယျကာနိ ပဋိသလ္လာနသာရုပ္ပာနီတိ ဘဂဝါ။ ဘာဂီ ဝါ ဘဂဝါ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာနန္တိ ဘဂဝါ။ ဘာဂီ ဝါ ဘဂဝါ အတ္ထရသဿ ဓမ္မရသဿ ဝိမုတ္တိရသဿ အဓိသီလဿ အဓိစိတ္တဿ အဓိပညာယာတိ ဘဂဝါ။ ဘာဂီ ဝါ ဘဂဝါ စတုန္နံ ဈာနာနံ စတုန္နံ အပ္ပမညာနံ စတုန္နံ အရူပသမာပတ္တီနန္တိ ဘဂဝါ။ ဘာဂီ ဝါ ဘဂဝါ အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနံ အဋ္ဌန္နံ အဘိဘာယတနာနံ နဝန္နံ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တီနန္တိ ဘဂဝါ။ ဘာဂီ ဝါ ဘဂဝါ ဒသန္နံ သညာဘာဝနာနံ ဒသန္နံ ကသိဏသမာပတ္တီနံ အာနာပါနဿတိသမာဓိဿ အသုဘသမာပတ္တိယာတိ ဘဂဝါ။ ဘာဂီ ဝါ ဘဂဝါ စတုန္နံ သတိပဋ္ဌာနာနံ စတုန္နံ သမ္မပ္ပဓာနာနံ စတုန္နံ ဣဒ္ဓိပါဒါနံ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ပဉ္စန္နံ ဗလာနံ သတ္တန္နံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ အရိယဿ အဋ္ဌင်္ဂိကဿ မဂ္ဂဿာတိ ဘဂဝါ။ ဘာဂီ ဝါ ဘဂဝါ ဒသန္နံ တထာဂတဗလာနံ စတုန္နံ ဝေသာရဇ္ဇာနံ စတုန္နံ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ ဆန္နံ အဘိညာနံ ဆန္နံ ဗုဒ္ဓဓမ္မာနန္တိ ဘဂဝါ။ ဘဂဝါတိ နေတံ နာမံ…ပေ… သစ္ဆိကာ ပညတ္တိ ယဒိဒံ ဘဂဝါ’’တိ (မဟာနိ။ ၈၄)။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဂါရဝါဓိဝစန’’န္တိအာဒီနိ ယဒိပိ ဂါထာယံ အာဂတပဒါနုက္ကမေန န နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ၊ ယထာရဟံ ပန တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ နိဒ္ဒေသဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထ ဂါရဝါဓိဝစနန္တိ ဂရူနံ ဂရုဘာဝဝါစကံ ဝစနံ။ ဘဇီတိ ဘာဂသော ကထေသိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဘဇိ ပဝိဘဇိ ဓမ္မရတန’’န္တိ။ မဂ္ဂဖလာဒိ အရိယဓမ္မောယေဝ ဓမ္မရတနံ။ ပုန ဘဇီတိ ဣမဿ သေဝီတိ အတ္ထော။ ဘာဂီတိ ဘာဂါဘိဓေယျဝါ။ ပုန ဘာဂီတိ ဧတ္ထ ဘဇနသီလောတိ အတ္ထော။ အတ္ထရသဿာတိ အတ္ထသန္နိဿယဿ ရသဿ။ ဝိမုတ္တာယတနသီသေ ဟိ ဌတွာ ဓမ္မံ ကထေန္တဿ သုဏန္တဿ စ တဒတ္ထံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇနကပီတိသောမနဿံ အတ္ထရသော။ ဓမ္မံ အာရဗ္ဘ ဓမ္မရသော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘လဘတိ အတ္ထဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မဝေဒ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀)။ ဝိမုတ္တိရသဿာတိ ဝိမုတ္တိဘူတဿ ဝိမုတ္တိသန္နိဿယဿ ဝါ ရသဿ။ သညာဘာဝနာနန္တိ ¶ အနိစ္စသညာဒီနံ ဒသန္နံ သညာဘာဝနာနံ ¶ ။ ဆန္နံ ဗုဒ္ဓဓမ္မာနန္တိ ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဘဂဝါတိသဒ္ဒသိဒ္ဓိ နိရုတ္တိနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယဒိပိ ‘‘ဘာဂျဝါ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ဝုစ္စမာနော အတ္ထော ‘‘ဘဂီ ဘဇီ’’တိ (မဟာနိ။ ၈၄) နိဒ္ဒေသဂါထာယ သင်္ဂဟိတော ဧဝ၊ တထာပိ ပဒသိဒ္ဓိအတ္ထဝိဘာဂအတ္ထယောဇနာဒိသဟိတော သံဝဏ္ဏနာနယော တတော အညာကာရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အယံ ပန အပရော နယော’’တိ။ ဝဏ္ဏဝိပရိယာယောတိ ဧတန္တိ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ တေန ဝဏ္ဏဝိကာရော ဝဏ္ဏလောပေါ ဓာတုအတ္ထေန နိယောဇနဉ္စာတိ ဣမံ တိဝိဓံ လက္ခဏံ သင်္ဂဏှာတိ။ သဒ္ဒနယေနာတိ သဒ္ဒလက္ခဏနယေန။ ပိသောဒရာဒီနံ သဒ္ဒါနံ အာကတိဂဏဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ပိသောဒရာဒိပက္ခေပလက္ခဏံ ဂဟေတွာ’’တိ။ ပက္ခိပနမေဝ လက္ခဏံ။ တပ္ပရိယာပန္နတာကရဏဉှိ ပက္ခိပနံ။ ပါရပ္ပတ္တန္တိ ပရမုက္ကံသဂတံ ပါရမီဘာဝပ္ပတ္တံ။ ဘာဂျန္တိ ကုသလံ။ တတ္ထ မဂ္ဂကုသလံ လောကုတ္တရသုခနိဗ္ဗတ္တကံ၊ ဣတရံ လောကိယသုခနိဗ္ဗတ္တကံ၊ ဣတရမ္ပိ ဝါ ဝိဝဋ္ဋုပနိဿယံ ပရိယာယတော လောကုတ္တရသုခနိဗ္ဗတ္တကံ သိယာ။

ဣဒါနိ ဘဂဝါတိ ဣမဿ အတ္ထံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ လောဘာဒယော ဧကကဝသေန ဂဟိတာ၊ တထာ ဝိပရီတမနသိကာရော ဝိပလ္လာသဘာဝသာမညေန၊ အဟိရိကာဒယော ဒုကဝသေန။ တတ္ထ ကုဇ္ဈနလက္ခဏော ကောဓော၊ သော နဝဝိဓအာဃာတဝတ္ထုသမ္ဘဝေါ။ ‘‘အက္ကောစ္ဆိ မံ အဝဓိ မ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ ပ။ ၃-၄) ပုနပ္ပုနံ ကုဇ္ဈနဝသေန စိတ္တပရိယောနန္ဓနော ဥပနာဟော။ ဥဘယမ္ပိ ပဋိဃောယေဝ၊ သော ပဝတ္တိနာနတ္တတော ဘိန္ဒိတွာ ဝုတ္တော။ သကိံ ဥပ္ပန္နော ကောဓော ကောဓောယေဝ၊ တဒုတ္တရိ ဥပနာဟော။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ‘‘ပုဗ္ဗကာလေ ကောဓော၊ အပရကာလေ ဥပနာဟော’’တိ (ဝိဘ။ ၈၉၁)။ အဂါရိယဿ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၁) အနဂါရိယဿ ဝါ သုကတကရဏဝိနာသနော မက္ခော။ အဂါရိယောပိ ဟိ ကေနစိ အနုကမ္ပကေန ဒလိဒ္ဒေါ သမာနော ဥစ္စေ ဌာနေ ဌပိတော အပရေန သမယေန ‘‘ကိံ တယာ မယှံ ကတ’’န္တိ တဿ သုကတကရဏံ ဝိနာသေတိ။ အနဂါရိယောပိ သာမဏေရကာလတော ပဘုတိ အာစရိယေန ဝါ ဥပဇ္ဈာယေန ဝါ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီဟိ စ အနုဂ္ဂဟေတွာ ဓမ္မကထာနယပ္ပကရဏကောသလ္လာဒီနိ သိက္ခာပိတော အပရေန ¶ သမယေန ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒီဟိ သက္ကတော ဂရုကတော အာစရိယုပဇ္ဈာယေသု အစိတ္တီကတော စရမာနော ‘‘အယံ အမှေဟိ ဒဟရကာလေ ဧဝံ အနုဂ္ဂဟိတော သံဝဍ္ဎိတော စ၊ အထ စ ပနိဒါနိ နိဿိနေဟော ဇာတော’’တိ ဝုစ္စမာနော ‘‘ကိံ မယှံ တုမှေဟိ ကတ’’န္တိ တေသံ သုကတကရဏံ ဝိနာသေတိ၊ တဿေသော ပုဗ္ဗကာရိတာလက္ခဏဿ ဂုဏဿ ဝိနာသနော ဥဒကပုဉ္ဆနိယာ ဝိယ သရီရာနုဂတံ ဥဒကံ နိပုဉ္ဆန္တော မက္ခော။ တထာ ဟိ သော ပရေသံ ဂုဏာနံ မက္ခနဋ္ဌေန ‘‘မက္ခော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဠာသတီတိ ပဠာသော၊ ပရဿ ဂုဏေ ဒဿေတွာ အတ္တနော ဂုဏေဟိ သမေ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သော ပန ဗဟုဿုတေပိ ¶ ပုဂ္ဂလေ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ‘‘ဤဒိသဿ စ ဗဟုဿုတဿ အနိယတာ ဂတိ၊ တဝ ဝါ မမ ဝါ ကော ဝိသေသော’’တိ၊ ရတ္တညူ စိရပဗ္ဗဇိတေ ပုဂ္ဂလေ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ‘‘တွမ္ပိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတော၊ အဟမ္ပိ ပဗ္ဗဇိတော၊ တွမ္ပိ သီလမတ္တေ ဌိတော၊ အဟမ္ပီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ယုဂဂ္ဂါဟော။ ယုဂဂ္ဂါဟလက္ခဏော ဟိ ပဠာသော။

ပရေသံ သက္ကာရာဒီနိ ခီယမာနာ ဥသူယမာနာ ဣဿာ။ အတ္တနော သမ္ပတ္တိယာ နိဂူဟနံ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝံ အသဟမာနံ မစ္ဆရိယံ။ ဝဉ္စနိကစရိယဘူတာ မာယာ၊ သာ သကဒေါသပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာ။ တထာ ဟိ သာ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနဒေါသပဋိစ္ဆာဒနတော စက္ခုမောဟနမာယာ ဝိယာတိ ‘‘မာယာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အတ္တနော အဝိဇ္ဇမာနဂုဏပ္ပကာသနလက္ခဏံ ကေရာဋိကဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သာဌေယျံ။ အသန္တဂုဏဒီပနဉှိ ‘‘ကေရာဋိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကေရာဋိကော ဟိ ပုဂ္ဂလော အာယနမစ္ဆော ဝိယ ဟောတိ။ အာယနမစ္ဆော နာမ သပ္ပမုခမစ္ဆဝါလာ ဧကာ မစ္ဆဇာတိ။ သော ကိရ မစ္ဆာနံ နင်္ဂုဋ္ဌံ ဒဿေတိ၊ သပ္ပာနံ သီသံ ‘‘တုမှာကံ သဒိသော အဟ’’န္တိ ဇာနာပေတုံ၊ ဧဝမေဝ ကေရာဋိကော ပုဂ္ဂလော ယံ ယံ သုတ္တန္တိကံ ဝါ အာဘိဓမ္မိကံ ဝါ ဥပသင်္ကမတိ၊ တံ တံ ဧဝံ ဝဒတိ ‘‘အဟံ တုမှာကံ အန္တေဝါသီ၊ တုမှေ မယှံ အနုကမ္ပကာ၊ နာဟံ တုမှေ မုဉ္စာမီ’’တိ။ ဧဝမေတေ ‘‘သဂါရဝေါ အယံ အမှေသု သပ္ပတိဿော’’တိ မညိဿန္တိ၊ တဿေဝံ ကေရာဋိကဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ သာဌေယျံ။

သဗ္ဗသော မဒ္ဒဝါဘာဝေန ဝါတဘရိတဘသ္တသဒိသဿ ထဒ္ဓဘာဝဿ အနောနမိတဒဏ္ဍသဒိသတာယ ပဂ္ဂဟိတသိရအနိဝါတဝုတ္တိကာယဿ စ ကာရကော ¶ ထမ္ဘော။ တဒုတ္တရိကရဏော သာရမ္ဘော။ သော ဒုဝိဓေန လဗ္ဘတိ အကုသလဝသေန စေဝ ကုသလဝသေန စ။ တတ္ထ အဂါရိယဿ ပရေန ကတံ အလင်္ကာရာဒိံ ဒိသွာ တဒ္ဒိဂုဏတဒ္ဒိဂုဏကရဏေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနော၊ အနဂါရိယဿ စ ယတ္တကံ ယတ္တကံ ပရော ပရိယာပုဏာတိ ဝါ ကထေတိ ဝါ၊ မာနဝသေန တဒ္ဒိဂုဏတဒ္ဒိဂုဏကရဏေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အကုသလော။ တေန ဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော တဒ္ဒိဂုဏံ တဒ္ဒိဂုဏံ ကရောတိ။ အဂါရိယော သမာနော ဧကေနေကသ္မိံ ဃရဝတ္ထုသ္မိံ သဇ္ဇိတေ အပရော ဒွေ ဝတ္ထူနိ သဇ္ဇေတိ၊ အပရော စတ္တာရော၊ အပရော အဋ္ဌ၊ အပရော သောဠသ။ အနဂါရိယော သမာနော ဧကေနေကသ္မိံ နိကာယေ ဂဟိတေ ‘‘နာဟံ ဧတဿ ဟေဋ္ဌာ ဘဝိဿာမီ’’တိ အပရော ဒွေ ဂဏှာတိ၊ အပရော တယော၊ အပရော စတ္တာရော၊ အပရော ပဉ္စ။ သာရမ္ဘဝသေန ဟိ ဂဏှိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အကုသလပက္ခော ဟေသ နိရယဂါမိမဂ္ဂေါ။ အဂါရိယဿ ပန ပရံ ဧကံ သလာကဘတ္တံ ဒေန္တံ ဒိသွာ အတ္တနော ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ ဒါတုကာမတာယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော၊ အနဂါရိယဿ စ ပရေန ဧကနိကာယေ ဂဟိတေ မာနံ အနိဿာယ ကေဝလံ တံ ဒိသွာ အတ္တနော အာလသိယံ အဘိဘုယျ ဒွေ နိကာယေ ဂဟေတုကာမတာယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ကုသလော။ ကုသလပက္ခဝသေန ဟိ ဧကသ္မိံ ဧကံ သလာကဘတ္တံ ဒေန္တေ ဒွေ၊ ဒွေ ဒေန္တေ စတ္တာရိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘိက္ခုနာပိ ¶ ပရေန ဧကသ္မိံ နိကာယေ ဂဟိတေ ‘‘ဒွေ နိကာယေ ဂဟေတွာ သဇ္ဈာယန္တဿ မေ ဖာသု ဟောတီ’’တိ ဝိဝဋ္ဋပက္ခေ ဌတွာ တဒုတ္တရိ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဣဓ ပန အကုသလပက္ခိယော တဒုတ္တရိကရဏော ‘‘သာရမ္ဘော’’တိ ဝုတ္တော။

ဇာတိအာဒီနိ နိဿာယ သေယျဿ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ ဥန္နတိဝသေန ပဂ္ဂဏှနဝသေန ပဝတ္တော မာနော။ အဗ္ဘုန္နတိဝသေန ပဝတ္တော အတိမာနော။ ပုဗ္ဗေ ကေနစိ အတ္တာနံ သဒိသံ ကတွာ ပစ္ဆာ တတော အဓိကတော ဒဟတော ဥပ္ပဇ္ဇမာနကော အတိမာနောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဇာတိအာဒိံ ပဋိစ္စ မဇ္ဇနာကာရော မဒေါ၊ သောပိ အတ္ထတော မာနော ဧဝ။ သော ပန ဇာတိမဒေါ ဂေါတ္တမဒေါ အာရောဂျမဒေါ ယောဗ္ဗနမဒေါ ဇီဝိတမဒေါ လာဘမဒေါ သက္ကာရမဒေါ ဂရုကာရမဒေါ ပုရေက္ခာရမဒေါ ပရိဝါရမဒေါ ဘောဂမဒေါ ဝဏ္ဏမဒေါ သုတမဒေါ ပဋိဘာနမဒေါ ရတ္တညုမဒေါ ပိဏ္ဍပါတိကမဒေါ အနဝညတ္တိမဒေါ ဣရိယာပထမဒေါ ဣဒ္ဓိမဒေါ ယသမဒေါ သီလမဒေါ ဈာနမဒေါ သိပ္ပမဒေါ အာရောဟမဒေါ ပရိဏာဟမဒေါ သဏ္ဌာနမဒေါ ပါရိပူရိမဒေါတိ အနေကဝိဓော။

တတ္ထ ¶ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၄၃-၈၄၄) ဇာတိံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နော မဇ္ဇနာကာရပ္ပဝတ္တော မာနော ဇာတိမဒေါ၊ သော ခတ္တိယာဒီနံ စတုန္နမ္ပိ ဝဏ္ဏာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဇာတိသမ္ပန္နော ဟိ ခတ္တိယော ‘‘မာဒိသော အညော နတ္ထိ၊ အဝသေသာ အန္တရာ ဥဋ္ဌာယ ခတ္တိယာ ဇာတာ၊ အဟံ ပန ဝံသာဂတခတ္တိယော’’တိ မာနံ ကရောတိ။ ဗြာဟ္မဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဂေါတ္တံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နော မဇ္ဇနာကာရပ္ပဝတ္တော မာနော ဂေါတ္တမဒေါ၊ သောပိ ခတ္တိယာဒီနံ စတုန္နမ္ပိ ဝဏ္ဏာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ခတ္တိယောပိ ဟိ ‘‘အဟံ ကောဏ္ဍညဂေါတ္တော၊ အဟံ အာဒိစ္စဂေါတ္တော’’တိ မာနံ ကရောတိ။ ဗြာဟ္မဏောပိ ‘‘အဟံ ကဿပဂေါတ္တော၊ အဟံ ဘာရဒွါဇဂေါတ္တော’’တိ မာနံ ကရောတိ။ ဝေဿောပိ သုဒ္ဒေါပိ အတ္တနော အတ္တနော ကုလဂေါတ္တံ နိဿာယ မာနံ ကရောတိ။ အာရောဂျမဒါဒီသုပိ ‘‘အဟံ အရောဂေါ၊ သေသာ ရောဂဗဟုလာ၊ ကဏ္ဍုဝနမတ္တမ္ပိ မယှံ ဗျာဓိ နာမ နတ္ထီ’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော အာရောဂျမဒေါ နာမ။ ‘‘အဟံ တရုဏော၊ အဝသေသသတ္တာနံ အတ္တဘာဝေါ ပပါတေ ဌိတရုက္ခသဒိသော၊ အဟံ ပန ပဌမဝယေ ဌိတော’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ယောဗ္ဗနမဒေါ။ ‘‘အဟံ စိရံ ဇီဝိံ၊ စိရံ ဇီဝါမိ၊ စိရံ ဇီဝိဿာမိ၊ သုခံ ဇီဝိံ၊ သုခံ ဇီဝါမိ၊ သုခံ ဇီဝိဿာမီ’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ဇီဝိတမဒေါ နာမ။ ‘‘အဟံ လာဘီ၊ အဝသေသာ သတ္တာ အပ္ပလာဘာ၊ မယှံ ပန လာဘဿ ပမာဏံ နတ္ထီ’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော လာဘမဒေါ နာမ။

‘‘အဝသေသာ သတ္တာ ယံ ဝါ တံ ဝါ လဘန္တိ၊ အဟံ ပန သုကတံ ပဏီတံ စီဝရာဒိပစ္စယံ လဘာမီ’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော သက္ကာရမဒေါ နာမ။ ‘‘အဝသေသဘိက္ခူနံ ပါဒပိဋ္ဌိယံ အက္ကမိတွာ ¶ ဂစ္ဆန္တာ မနုဿာ ‘အယံ သမဏော’တိပိ န ဝန္ဒန္တိ၊ မံ ပန ဒိသွာ ဝန္ဒန္တိ၊ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုကံ ကတွာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ ဝိယ စ ဒုရာသဒံ ကတွာ မညန္တီ’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ဂရုကာရမဒေါ နာမ။ ‘‘ဥပ္ပန္နော ပဉှော မယှမေဝ မုခေန ဆိဇ္ဇတိ၊ ဘိက္ခာစာရံ ဂစ္ဆန္တာပိ အာဂစ္ဆန္တာပိ မမေဝ ပုရတော ကတွာ ပရိဝါရေတွာ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ပုရေက္ခာရမဒေါ နာမ။ အဂါရိယဿ တာဝ မဟာပရိဝါရဿ ‘‘ပုရိသသတမ္ပိ ပုရိသသဟဿမ္ပိ မံ ပရိဝါရေတီ’’တိ၊ အနဂါရိယဿ ‘‘သမဏသတမ္ပိ သမဏသဟဿမ္ပိ မံ ပရိဝါရေတိ၊ သေသာ အပ္ပပရိဝါရာ၊ အဟံ မဟာပရိဝါရော စေဝ သုစိပရိဝါရော စာ’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ပရိဝါရမဒေါ နာမ။ ‘‘အဝသေသာ သတ္တာ အတ္တနော ¶ ပရိဘောဂမတ္တကမ္ပိ န လဘန္တိ၊ မယှံ ပန နိဓာနဂတဿေဝ ဓနဿ ပမာဏံ နတ္ထီ’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ဘောဂမဒေါ နာမ။ ‘‘အဝသေသာ သတ္တာ ဒုဗ္ဗဏ္ဏာ ဒုရူပါ၊ အဟံ အဘိရူပေါ ပါသာဒိကော’’တိပိ ‘‘အဝသေသသတ္တာ နိဂ္ဂုဏာ ပတ္ထဋအကိတ္တိနော၊ မယှံ ပန ကိတ္တိသဒ္ဒေါ ဒေဝမနုဿေသု ပါကဋော ‘ဣတိပိ ထေရော ဗဟုဿုတော၊ ဣတိပိ သီလဝါ၊ ဣတိပိ ဓုတဂုဏယုတ္တော’’’တိ၊ ဧဝံ သရီရဝဏ္ဏံ ဂုဏဝဏ္ဏဉ္စ ပဋိစ္စ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ဝဏ္ဏမဒေါ နာမ။

‘‘အဝသေသာ သတ္တာ အပ္ပဿုတာ၊ အဟံ ပန ဗဟုဿုတော’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော သုတမဒေါ နာမ။ ‘‘အဝသေသာ သတ္တာ အပ္ပဋိဘာနာ၊ မယှံ ပန ပဋိဘာနဿ ပမာဏံ နတ္ထီ’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ပဋိဘာနမဒေါ နာမ။ ‘‘အဟံ ရတ္တညူ အသုကံ ဗုဒ္ဓဝံသံ ရာဇဝံသံ ဇနပဒဝံသံ ဂါမဝံသံ ရတ္တိန္ဒိဝပရိစ္ဆေဒံ နက္ခတ္တမုဟုတ္တယောဂံ ဇာနာမီ’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ရတ္တညုမဒေါ နာမ။ ‘‘အဝသေသာ ဘိက္ခူ အန္တရာ ပိဏ္ဍပါတိကာ ဇာတာ၊ အဟံ ပန ဇာတိပိဏ္ဍပါတိကော’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ပိဏ္ဍပါတိကမဒေါ နာမ။ ‘‘အဝသေသာ သတ္တာ ဥညာတာ အဝညာတာ၊ အဟံ ပန အနဝညာတော’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော အနဝညတ္တိမဒေါ နာမ။ ‘‘အဝသေသာနံ သတ္တာနံ ဣရိယာပထော အပါသာဒိကော၊ မယှံ ပန ပါသာဒိကော’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ဣရိယာပထမဒေါ နာမ။ ‘‘အဝသေသာ သတ္တာ ဆိန္နပက္ခကာကသဒိသာ၊ အဟံ ပန မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ’’တိ ဝါ ‘‘အဟံ ယံ ယံ ကမ္မံ ကရောမိ၊ တံ တံ ဣဇ္ဈတီ’’တိ ဝါ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ဣဒ္ဓိမဒေါ နာမ။

ယသမဒေါ ပန အဂါရိကေနပိ အနဂါရိကေနပိ ဒီပေတဗ္ဗော။ အဂါရိကောပိ ဟိ ဧကစ္စော အဋ္ဌာရသသု သေဏီသု ဧကိဿာ ဇေဋ္ဌကော ဟောတိ၊ တဿ ‘‘အဝသေသေ ပုရိသေ အဟံ ပဋ္ဌပေမိ၊ အဟံ ဝိစာရေမီ’’တိ၊ အနဂါရိကောပိ ဧကစ္စော ကတ္ထစိ ဇေဋ္ဌကော ဟောတိ၊ တဿ ‘‘အဝသေသာ ဘိက္ခူ မယှံ ဩဝါဒေ ဝတ္တန္တိ၊ အဟံ ဇေဋ္ဌကော’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ယသမဒေါ နာမ။ ‘‘အဝသေသာ ¶ သတ္တာ ဒုဿီလာ၊ အဟံ ပန သီလဝါ’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော သီလမဒေါ နာမ။ ‘‘အဝသေသာနံ သတ္တာနံ ကုက္ကုဋဿ ဥဒကပါနမတ္တေပိ ကာလေ စိတ္တေကဂ္ဂတာ နတ္ထိ၊ အဟံ ပန ဥပစာရပ္ပနာနံ လာဘီ’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ဈာနမဒေါ နာမ။ ‘‘အဝသေသာ သတ္တာ နိဿိပ္ပာ၊ အဟံ သိပ္ပဝါ’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ¶ သိပ္ပမဒေါ နာမ။ ‘‘အဝသေသာ သတ္တာ ရဿာ၊ အဟံ ဒီဃော’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော အာရောဟမဒေါ နာမ။ ‘‘အဝသေသာ သတ္တာ ရဿာ ဝါ ဟောန္တိ ဒီဃာ ဝါ၊ အဟံ နိဂြောဓပရိမဏ္ဍလော’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ပရိဏာဟမဒေါ နာမ။ ‘‘အဝသေသာနံ သတ္တာနံ သရီရသဏ္ဌာနံ ဝိရူပံ ဗီဘစ္ဆံ၊ မယှံ ပန မနာပံ ပါသာဒိက’’န္တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော သဏ္ဌာနမဒေါ နာမ။ ‘‘အဝသေသာနံ သတ္တာနံ သရီရေ ဗဟူ ဒေါသာ၊ မယှံ ပန သရီရေ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဝဇ္ဇံ နတ္ထီ’’တိ မဇ္ဇနဝသေန ဥပ္ပန္နော မာနော ပါရိပူရိမဒေါ နာမ။ ဧဝမယံ သဗ္ဗောပိ ဇာတိအာဒိံ နိဿာယ မဇ္ဇနာကာရဝသပ္ပဝတ္တော မာနော ဣဓ ‘‘မဒေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ကာမဂုဏေသု စိတ္တဿ ဝေါဿဂ္ဂေါ ပမာဒေါ၊ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု သတိယာ အနိဂ္ဂဏှိတွာ စိတ္တဿ ဝေါဿဇ္ဇနံ၊ သတိဝိရဟောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဏှာဝိဇ္ဇာ ပါကဋာယေဝ။

လောဘာဒယော စ ပုန တိဝိဓာကုသလမူလန္တိ တိကဝသေန ဂဟိတာ။ ဒုစ္စရိတာဒီသုပိ တိဝိဓ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ တတ္ထ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ တိဝိဓဒုစ္စရိတာနိ။ တဏှာသံကိလေသာဒယော တိဝိဓသံကိလေသာ။ ရာဂမလာဒယော မလီနဘာဝကရတ္တာ တိဝိဓမလာနိ။ ရာဂါဒယော ဟိ စိတ္တံ မလီနံ ကရောန္တိ၊ မလံ ဂါဟာပေန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘မလာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘ရာဂေါ ဝိသမံ၊ ဒေါသော ဝိသမံ၊ မောဟော ဝိသမ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၉၂၄) ဧဝံ ဝုတ္တာ ရာဂါဒယော ‘‘ကာယဝိသမံ ဝစီဝိသမံ မနောဝိသမ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၉၂၄) ဧဝမာဂတာ ကာယဒုစ္စရိတာဒယော စ တိဝိဓဝိသမာနိ။ တာနိ ပန ယသ္မာ ရာဂါဒီသု စေဝ ကာယဒုစ္စရိတာဒီသု စ သတ္တာ ပက္ခလန္တိ၊ ပက္ခလိတာ စ သာသနတောပိ သုဂတိတောပိ ပတန္တိ၊ တသ္မာ ပက္ခလနပါတဟေတုဘာဝတော ‘‘ဝိသမာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘ကာမသညာ ဗျာပါဒသညာ ဝိဟိံသာသညာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၁၁) ဧဝမာဂတာ ကာမာဒိပဋိသံယုတ္တာ သညာ တိဝိဓသညာ။ တထာ ‘‘ကာမဝိတက္ကော ဗျာပါဒဝိတက္ကော ဝိဟိံသာဝိတက္ကော’’တိ ဧဝမာဂတာ တိဝိဓဝိတက္ကာ။ တဏှာပပဉ္စော ဒိဋ္ဌိပပဉ္စော မာနပပဉ္စောတိ ဣမေ တိဝိဓပပဉ္စာ။ ဝဋ္ဋသ္မိံ သတ္တေ ပပဉ္စေန္တီတိ တဏှာဒယော ‘‘ပပဉ္စာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။

စတုဗ္ဗိဓဝိပရိယေသာတိအာဒီသု စတုဗ္ဗိဓ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ တတ္ထ အနိစ္စာဒီနိ ဝတ္ထူနိ နိစ္စန္တိအာဒိနာ နယေန ဝိပရီတတော ဧသန္တီတိ ဝိပရိယေသာ။ ‘‘အနိစ္စေ နိစ္စန္တိ သညာဝိပရိယေသော စိတ္တဝိပရိယေသော ဒိဋ္ဌိဝိပရိယေသော ¶ ၊ ဒုက္ခေ သုခန္တိ သညာဝိပရိယေသော စိတ္တဝိပရိယေသော ဒိဋ္ဌိဝိပရိယေသော၊ အသုဘေ သုဘန္တိ သညာဝိပရိယေသော စိတ္တဝိပရိယေသော ဒိဋ္ဌိဝိပရိယေသော ¶ ၊ အနတ္တနိ အတ္တာတိ သညာဝိပရိယေသော စိတ္တဝိပရိယေသော ဒိဋ္ဌိဝိပရိယေသော’’တိ ဧဝမာဂတာ ဒွါဒသ ဝိပလ္လာသာ စတုန္နံ အနိစ္စာဒိဝတ္ထူနံ ဝသေန ‘‘စတုဗ္ဗိဓဝိပရိယေသာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဧတ္ထ ပန စိတ္တကိစ္စဿ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနေ ဒိဋ္ဌိဝိရဟိတာယ အကုသလသညာယ သကကိစ္စဿ ဗလဝကာလေ သညာဝိပလ္လာသော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ဒိဋ္ဌိဝိရဟိတဿေဝ အကုသလစိတ္တဿ သကကိစ္စဿ ဗလဝကာလေ စိတ္တဝိပလ္လာသော၊ ဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တစိတ္တေ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော။ တသ္မာ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလော သညာဝိပလ္လာသော၊ တတော ဗလဝတရော စိတ္တဝိပလ္လာသော၊ သဗ္ဗဗလဝတရော ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော။ အဇာတဗုဒ္ဓိဒါရကဿ ကဟာပဏဒဿနံ ဝိယ သညာ အာရမ္မဏဿ ဥပဋ္ဌာနာကာရမတ္တဂဟဏတော။ ဂါမိကပုရိသဿ ကဟာပဏဒဿနံ ဝိယ စိတ္တံ လက္ခဏပ္ပဋိဝေဓဿပိ သမ္ပာဒနတော။ ကမ္မာရဿ မဟာသဏ္ဍာသေန အယောဂဟဏံ ဝိယ ဒိဋ္ဌိ အဘိနိဝေသပရာမသနတော။ တတ္ထ စတ္တာရော ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသာ၊ အနိစ္စာနတ္တေသု နိစ္စန္တိအာဒိဝသပ္ပဝတ္တာ စတ္တာရော သညာစိတ္တဝိပလ္လာသာတိ ဣမေ အဋ္ဌ ဝိပလ္လာသာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ။ အသုဘေ သုဘန္တိ သညာစိတ္တဝိပလ္လာသာ သကဒါဂါမိမဂ္ဂေန တနုကာ ဟောန္တိ၊ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ။ ဒုက္ခေ သုခန္တိ သညာစိတ္တဝိပလ္လာသာ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ပဟီယန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

‘‘ကာမာသဝေါ ဘဝါသဝေါ ဒိဋ္ဌာသဝေါ အဝိဇ္ဇာသဝေါ’’တိ (စူဠနိ။ ဇတုကဏ္ဏိမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၆၉) ဧဝမာဂတာ ကာမတဏှာဒယော စတ္တာရော အာသဝန္တိ စက္ခုအာဒိတော သန္ဒန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ အာသဝါ။ ကိဉ္စာပိ စက္ခုအာဒိတော ကုသလာဒီနမ္ပိ ပဝတ္တိ အတ္ထိ၊ ကာမာသဝါဒယော ဧဝ ပန ဝဏတော ယူသံ ဝိယ ပဂ္ဃရဏကအသုစိဘာဝေန သန္ဒန္တိ၊ တသ္မာ တေ ဧဝ ‘‘အာသဝါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တတ္ထ ဟိ ပဂ္ဃရဏကအသုစိမှိ နိရုဠှော အာသဝသဒ္ဒေါတိ။ အထ ဝါ ဓမ္မတော ယာဝ ဂေါတြဘုံ၊ ဩကာသတော ယာဝ ဘဝဂ္ဂံ သဝန္တိ ဂစ္ဆန္တိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပဝတ္တန္တီတိ အာသဝါ၊ ဧတေ ဓမ္မေ ဧတဉ္စ ဩကာသံ အန္တောကရိတွာ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အဝဓိအတ္ထော ဟိ အာ-ကာရော။ အဝဓိ စ မရိယာဒါဘိဝိဓိဘေဒတော ဒုဝိဓော။ တတ္ထ မရိယာဒံ ကိရိယံ ဗဟိကတွာ ပဝတ္တတိ ယထာ ‘‘အာပါဋလိပုတ္တံ ဝုဋ္ဌော ဒေဝေါ’’တိ၊ အဘိဝိဓိ ပန ကိရိယံ ဗျာပေတွာ ပဝတ္တတိ ယထာ ‘‘အာဘဝဂ္ဂံ ဘဂဝတော ¶ ယသော ပဝတ္တတီ’’တိ၊ အဘိဝိဓိအတ္ထော စာယံ အာ-ကာရော ဣဓ ဂဟိတော၊ တသ္မာ တေ ဓမ္မေ တဉ္စ ဩကာသံ အန္တောကရိတွာ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သဝန္တီတိ ‘‘အာသဝါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ စိရပါရိဝါသိယဋ္ဌေန မဒိရာဒယော အာသဝါ ဝိယာတိပိ အာသဝါ။ လောကသ္မိဉှိ စိရပါရိဝါသိကာ မဒိရာဒယော ‘‘အာသဝါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယဒိ စ စိရပါရိဝါသိယဋ္ဌေန အာသဝါ၊ ဧတေယေဝ ဘဝိတုမရဟန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ပုရိမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောဋိ န ပညာယတိ အဝိဇ္ဇာယ၊ ဣတော ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇာ နာဟောသီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၁)။ အညေသု ပန ယထာဝုတ္တေ ဓမ္မေ ဩကာသဉ္စ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနေသု မာနာဒီသု စ ဝိဇ္ဇမာနေသု အတ္တတ္တနိယာဒိဂ္ဂါဟဝသေန ¶ အဘိဗျာပနံ မဒနကရဏဝသေန အာသဝသဒိသတာ စ ဧတေသံယေဝ၊ န အညေသန္တိ ဒွီသုပိ အတ္ထဝိကပ္ပေသု ဧတေသုယေဝ အာသဝသဒ္ဒေါ နိရုဠှောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာယတံ ဝါ သံသာရဒုက္ခံ သဝန္တိ ပသဝန္တီတိပိ အာသဝါ။ န ဟိ တံ ကိဉ္စိ သံသာရဒုက္ခံ အတ္ထိ၊ ယံ အာသဝေဟိ ဝိနာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ။

‘‘အဘိဇ္ဈာ ကာယဂန္ထော ဗျာပါဒေါ ကာယဂန္ထော သီလဗ္ဗတပရာမာသော ကာယဂန္ထော ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော ကာယဂန္ထော’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၇၅၊ မဟာနိ။ ၂၉၊ ၁၄၇) ဧဝမာဂတာ အဘိဇ္ဈာဒယော စတ္တာရော ယဿ သံဝိဇ္ဇန္တိ၊ တံ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန ဝဋ္ဋသ္မိံ ဂန္ထေန္တိ ဃဋေန္တီတိ ဂန္ထာ။ ‘‘ကာမောဃော ဘဝေါဃော ဒိဋ္ဌောဃော အဝိဇ္ဇောဃော’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၇၂၊ မဟာနိ။ ၁၄၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၁) ဧဝမာဂတာ စတ္တာရော ကာမတဏှာဒယော ယဿ သံဝိဇ္ဇန္တိ၊ တံ ဝဋ္ဋသ္မိံ ဩဟနန္တိ ဩသီဒါပေန္တီတိ ဩဃာ။ တေယေဝ ‘‘ကာမယောဂေါ ဘဝယောဂေါ ဒိဋ္ဌိယောဂေါ အဝိဇ္ဇာယောဂေါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၇၃၊ အ။ နိ။ ၄။၁၀) ဧဝမာဂတာ ဝဋ္ဋသ္မိံ ယောဇေန္တီတိ ယောဂါ။ အရိယာ ဧတာယ န ဂစ္ဆန္တီတိ အဂတိ၊ သာ ဆန္ဒာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓာ။ ‘‘စီဝရဟေတု ဝါ ဘိက္ခုနော တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပိဏ္ဍပါတ၊ သေနာသန၊ ဣတိဘဝါဘဝဟေတု ဝါ ဘိက္ခုနော တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၉) ဧဝမာဂတာ စတ္တာရော တဏှုပ္ပာဒါ။ တတ္ထ ဣတိဘဝါဘဝဟေတူတိ ဧတ္ထ ဣတီတိ နိဒဿနေ နိပါတော၊ ယထာ စီဝရာဒိဟေတု၊ ဧဝံ ဘဝါဘဝဟေတုပီတိ အတ္ထော။ ဘဝါဘဝေါတိ စေတ္ထ ပဏီတပဏီတတရာနိ တေလမဓုဖာဏိတာဒီနိ အဓိပ္ပေတာနိ။ ကာမုပါဒါနာဒီနိ စတ္တာရိ ဥပါဒါနာနိ။

ပဉ္စ စေတောခိလာတိအာဒီသု ¶ ‘‘ဗုဒ္ဓေ ကင်္ခတိ၊ ဓမ္မေ၊ သင်္ဃေ၊ သိက္ခာယ ကင်္ခတိ၊ သဗြဟ္မစာရီသု ကုပိတော ဟောတိ အနတ္တမနော အာဟတစိတ္တော ခိလဇာတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၅၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၉) ဧဝမာဂတာနိ ပဉ္စ စေတောခိလာနိ၊ စေတော ခိလယတိ ထဒ္ဓဘာဝံ အာပဇ္ဇတိ ဧတေဟီတိ စေတောခိလာနိ။ ဝိနိဗန္ဓာဒီသုပိ ပဉ္စ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ‘‘ကာမေ အဝီတရာဂေါ ဟောတိ၊ ကာယေ အဝီတရာဂေါ၊ ရူပေ အဝီတရာဂေါ၊ ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခံ ပဿသုခံ မိဒ္ဓသုခံ အနုယုတ္တော ဝိဟရတိ၊ အညတရံ ဒေဝနိကာယံ ပဏိဓာယ ဗြဟ္မစရိယံ စရတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၆၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၀) အာဂတာ ပဉ္စ စိတ္တံ ဗန္ဓိတွာ မုဋ္ဌိယံ ကတွာ ဝိယ ဂဏှန္တီတိ စေတောဝိနိဗန္ဓာ။ ဧတေ ဟိ တဏှာပ္ပဝတ္တိဘာဝတော ကုသလပ္ပဝတ္တိယာ အဝသရာပ္ပဒါနဝသေန စိတ္တံ ဗန္ဓံ ဝိယ သမောရောဓေတွာ ဂဏှန္တိ။ သဒ္ဒတ္ထတော ပန စေတော ဝိရူပံ နိဗန္ဓီယတိ သံယမီယတိ ဧတေဟီတိ စေတောဝိနိဗန္ဓာ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနိ ပဉ္စ ကုသလဓမ္မေ နီဝါရေန္တိ အာဝရန္တီတိ နီဝရဏာနိ။ ရူပါဘိနန္ဒနာဒယော ပဉ္စာဘိနန္ဒနာ။

ဆ ¶ ဝိဝါဒမူလာတိအာဒီသု ကောဓော မက္ခော ဣဿာ သာဌေယျံ ပါပိစ္ဆတာ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသောတိ ဣမာနိ ဆ ဝိဝါဒမူလာနိ။ ယသ္မာ ကုဒ္ဓါ ဝါ ကောဓဝသေန…ပေ… သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသီ ဝါ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမသိတာယ ကလဟံ ဝိဂ္ဂဟံ ဝိဝါဒံ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ကောဓာဒယော ‘‘ဆ ဝိဝါဒမူလာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ရူပတဏှာသဒ္ဒတဏှာဒယော ဆ တဏှာကာယာ။ ကာမရာဂပဋိဃဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဘဝရာဂမာနာဝိဇ္ဇာ သတ္တာနုသယာ။ ထာမဂတဋ္ဌေန အပ္ပဟီနဋ္ဌေန စ အနုသေန္တီတိ အနုသယာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမိစ္ဆာသင်္ကပ္ပမိစ္ဆာဝါစာမိစ္ဆာကမ္မန္တမိစ္ဆာအာဇီဝမိစ္ဆာဝါယာမမိစ္ဆာသတိမိစ္ဆာသမာဓီ အဋ္ဌ မိစ္ဆတ္တာ။

‘‘တဏှံ ပဋိစ္စ ပရိယေသနာ၊ ပရိယေသနံ ပဋိစ္စ လာဘော၊ လာဘံ ပဋိစ္စ ဝိနိစ္ဆယော၊ ဝိနိစ္ဆယံ ပဋိစ္စ ဆန္ဒရာဂေါ၊ ဆန္ဒရာဂံ ပဋိစ္စ အဇ္ဈောသာနံ၊ အဇ္ဈောသာနံ ပဋိစ္စ ပရိဂ္ဂဟော၊ ပရိဂ္ဂဟံ ပဋိစ္စ မစ္ဆရိယံ၊ မစ္ဆရိယံ ပဋိစ္စ အာရက္ခော၊ အာရက္ခာဓိကရဏံ ဒဏ္ဍာဒါနသတ္ထာဒါနကလဟဝိဂ္ဂဟဝိဝါဒတုဝံတုဝံပေသုညမုသာဝါဒါ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၀၃၊ ၃။၃၅၉) ဧဝမာဂတာ ပရိယေသနာဒယော နဝ တဏှာမူလကာ။ တတ္ထ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၀၃) တဏှံ ပဋိစ္စာတိ တဏှံ နိဿာယ။ ပရိယေသနာတိ ရူပါဒိအာရမ္မဏပရိယေသနာ။ သာ ¶ ဟိ တဏှာယ သတိ ဟောတိ။ လာဘောတိ ရူပါဒိအာရမ္မဏပဋိလာဘော။ သော ဟိ ပရိယေသနာယ သတိ ဟောတိ။ ဝိနိစ္ဆယောတိ ဣဓ ဝိတက္ကော အဓိပ္ပေတော။ လာဘံ လဘိတွာ ဟိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌံ သုန္ဒရာသုန္ဒရဉ္စ ဝိတက္ကေနေဝ ဝိနိစ္ဆိနတိ ‘‘ဧတ္တကံ မေ ရူပါရမ္မဏတ္ထာယ ဘဝိဿတိ၊ ဧတ္တကံ သဒ္ဒါဒိအာရမ္မဏတ္ထာယ၊ ဧတ္တကံ မယှံ ဘဝိဿတိ၊ ဧတ္တကံ ပရဿ၊ ဧတ္တကံ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမိ၊ ဧတ္တကံ နိဒဟိဿာမီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘လာဘံ ပဋိစ္စ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ။ ဆန္ဒရာဂေါတိ ဧဝံ အကုသလဝိတက္ကေန ဝိတက္ကိတေ ဝတ္ထုသ္မိံ ဒုဗ္ဗလရာဂေါ စ ဗလဝရာဂေါ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဆန္ဒောတိ ဟိ ဣဓ ဒုဗ္ဗလရာဂဿာဓိဝစနံ။ အဇ္ဈောသာနန္တိ အဟံ မမန္တိ ဗလဝသန္နိဋ္ဌာနံ။ ပရိဂ္ဂဟောတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ပရိဂ္ဂဟကရဏံ။ မစ္ဆရိယန္တိ ပရေဟိ သာဓာရဏဘာဝဿ အသဟနတာ။ တေနေဝဿ ပေါရာဏာ ဧဝံ ဝစနတ္ထံ ဝဒန္တိ ‘‘ဣဒံ အစ္ဆရိယံ မယှမေဝ ဟောတု၊ မာ အညဿ အစ္ဆရိယံ ဟောတူတိ ပဝတ္တတ္တာ မစ္ဆရိယန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ အာရက္ခောတိ ဒွါရပိဒဟနမဉ္ဇုသဂေါပနာဒိဝသေန သုဋ္ဌု ရက္ခဏံ။ အဓိကရောတီတိ အဓိကရဏံ၊ ကာရဏဿေတံ နာမံ။ အာရက္ခာဓိကရဏန္တိ ဘာဝနပုံသကံ၊ အာရက္ခဟေတူတိ အတ္ထော။ ဒဏ္ဍာဒါနာဒီသု ပရနိသေဓနတ္ထံ ဒဏ္ဍဿ အာဒါနံ ဒဏ္ဍာဒါနံ။ ဧကတောဓာရာဒိနော သတ္ထဿ အာဒါနံ သတ္ထာဒါနံ။ ကလဟောတိ ကာယကလဟောပိ ဝါစာကလဟောပိ။ ပုရိမော ပုရိမော ဝိရောဓော ဝိဂ္ဂဟော။ ပစ္ဆိမော ပစ္ဆိမော ဝိဝါဒေါ။ တုဝံ တုဝန္တိ အဂါရဝဝစနံ၊ တွံ တွန္တိ အတ္ထော။

ပါဏာတိပါတအဒိန္နာဒါနကာမေသုမိစ္ဆာစာရမုသာဝါဒပိသုဏဝါစာဖရုသဝါစာသမ္ဖပ္ပလာပအဘိဇ္ဈာဗျာပါဒမိစ္ဆာဒိဋ္ဌီ ¶ ဒသ အကုသလကမ္မပထာ။ စတ္တာရော သဿတဝါဒါ စတ္တာရော ဧကစ္စသဿတဝါဒါ စတ္တာရော အန္တာနန္တိကာ စတ္တာရော အမရာဝိက္ခေပိကာ ဒွေ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ သောဠသ သညီဝါဒါ အဋ္ဌ အသညီဝါဒါ အဋ္ဌ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ ပဉ္စ ပရမဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါတိ ဧတာနိ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ။ ရူပတဏှာဒိဆတဏှာယေဝ ပစ္စေကံ ကာမတဏှာဘဝတဏှာဝိဘဝတဏှာဝသေန အဋ္ဌာရသ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ရူပါရမ္မဏာ တဏှာ၊ ရူပေ ဝါ တဏှာတိ ရူပတဏှာ၊ သာ ကာမရာဂဘာဝေန ရူပံ အဿာဒေန္တီ ပဝတ္တမာနာ ကာမတဏှာ၊ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတရာဂဘာဝေန ‘‘ရူပံ နိစ္စံ ဓုဝံ သဿတ’’န္တိ ဧဝံ အဿာဒေန္တီ ပဝတ္တမာနာ ဘဝတဏှာ၊ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတရာဂဘာဝေန ‘‘ရူပံ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတိ ပေစ္စ န ဘဝတီ’’တိ ဧဝံ အဿာဒေန္တီ ပဝတ္တမာနာ ဝိဘဝတဏှာတိ ¶ ဧဝံ တိဝိဓာ ဟောတိ။ ယထာ စ ရူပတဏှာ၊ ဧဝံ သဒ္ဒတဏှာဒယောပီတိ ဧတာနိ အဋ္ဌာရသ တဏှာဝိစရိတာနိ ဟောန္တိ၊ တာနိ အဇ္ဈတ္တရူပါဒီသု အဋ္ဌာရသ၊ ဗဟိဒ္ဓါရူပါဒီသု အဋ္ဌာရသာတိ ဆတ္တိံသ၊ ဣတိ အတီတာနိ ဆတ္တိံသ၊ အနာဂတာနိ ဆတ္တိံသ၊ ပစ္စုပ္ပန္နာနိ ဆတ္တိံသာတိ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတာနိ၊ အဋ္ဌုတ္တရသတတဏှာဝိစရိတာနီတိ အတ္ထော။ ပဘေဒ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ တတ္ထာယံ ယောဇနာ ‘‘လောဘပ္ပဘေဒေါ ဒေါသပ္ပဘေဒေါ ယာဝ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတပ္ပဘေဒေါ’’တိ။ သဗ္ဗဒရထပရိဠာဟကိလေသသတသဟဿာနီတိ သဗ္ဗာနိ သတ္တာနံ ဒရထပရိဠာဟကရာနိ ကိလေသာနံ အနေကာနိ သတသဟဿာနိ။ အာရမ္မဏာဒိဝိဘာဂတော ဟိ ပဝတ္တိအာကာရဝိဘာဂတော စ အနန္တပ္ပဘေဒါ ကိလေသာ။

သင်္ခေပတော ဝါတိအာဒီသု သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ သတ္တာနံ အနတ္ထာဝဟတ္တာ မာရဏဋ္ဌေန ဝိဗာဓနဋ္ဌေန ကိလေသာဝ မာရောတိ ကိလေသမာရော။ ဝဓကဋ္ဌေန ခန္ဓာဝ မာရောတိ ခန္ဓမာရော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝဓကံ ရူပံ၊ ဝဓကံ ရူပန္တိ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ။ ဇာတိဇရာဒိမဟာဗျသနနိဗ္ဗတ္တနေန အဘိသင်္ခါရောဝ မာရော အဘိသင်္ခါရမာရော။ သံကိလေသနိမိတ္တံ ဟုတွာ ဂုဏမာရဏဋ္ဌေန ဒေဝပုတ္တောဝ မာရောတိ ဒေဝပုတ္တမာရော။ သတ္တာနံ ဇီဝိတဿ ဇီဝိတပရိက္ခာရာနဉ္စ ဇာနိကရဏေန မဟာဗာဓရူပတ္တာ မစ္စု ဧဝ မာရောတိ မစ္စုမာရော။ တတ္ထ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန သဗ္ဗသော အပ္ပဝတ္တိကရဏေန ကိလေသမာရံ၊ သမုဒယပ္ပဟာနပရိညာဝသေန ခန္ဓမာရံ၊ သဟာယဝေကလ္လကရဏဝသေန သဗ္ဗသော အပ္ပဝတ္တိကရဏေန အဘိသင်္ခါရမာရံ၊ ဗလဝိဓမနဝိသယာတိက္ကမနဝသေန ဒေဝပုတ္တမစ္စုမာရဉ္စ အဘဉ္ဇိ၊ ဘဂ္ဂေ အကာသီတိ အတ္ထော။ ပရိဿယာနန္တိ ဥပဒ္ဒဝါနံ။

သတပုညဇလက္ခဏဓရဿာတိ အနေက သတ ပုည နိဗ္ဗတ္တမဟာ ပုရိသလက္ခဏဓရဿ။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ကေဝလံ သတမတ္တေန ပုညကမ္မေန ဧကေကလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ ဣမမတ္ထံ န ရောစယိံသု အဋ္ဌကထာစရိယာ ¶ ‘‘ဧဝံ သန္တေ ယော ကောစိ ဗုဒ္ဓါ ဘဝေယျာ’’တိ၊ အနန္တာသု ပန လောကဓာတူသု ယတ္တကာ သတ္တာ၊ တေဟိ သဗ္ဗေဟိ ပစ္စေကံ သတက္ခတ္တုံ ကတာနိ ဒါနာဒီနိ ပုညကမ္မာနိ ယတ္တကာနိ၊ တတော ဧကေကံ ပုညကမ္မံ မဟာသတ္တေန သတဂုဏံ ကတံ သတန္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ ဣမမတ္ထံ ရောစယိံသု။ တသ္မာ ဣဓ သတ-သဒ္ဒေါ ဗဟုဘာဝပရိယာယော၊ န သင်္ချာဝိသေသဝစနောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘သတဂ္ဃံ သတံ ဒေဝမနုဿာ’’တိအာဒီသု ¶ ဝိယ။ ရူပကာယသမ္ပတ္တိ ဒီပိတာ ဟောတိ ဣတရာသံ ဖလသမ္ပဒါနံ မူလဘာဝတော အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော စ။ ဒီပိတာ ဟောတီတိ ဣဒံ ဓမ္မကာယသမ္ပတ္တီတိအာဒီသုပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပဟာနသမ္ပဒါပုဗ္ဗကတ္တာ ဉာဏသမ္ပဒါဒီနံ ဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိ ဒီပိတာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လောကိယသရိက္ခကာနံ ဗဟုမတဘာဝေါတိ ဧတ္ထ ဘာဂျဝန္တတာယ လောကိယာနံ ဗဟုမတဘာဝေါ၊ ဘဂ္ဂဒေါသတာယ သရိက္ခကာနံ ဗဟုမတဘာဝေါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဣတော ပရေသုပိ ယထာက္ကမံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပုညဝန္တံ ဂဟဋ္ဌာ ခတ္တိယာဒယော အဘိဂစ္ဆန္တိ၊ ပဟီနဒေါသံ ဒေါသဝိနယာယ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ ပဗ္ဗဇိတာ တာပသပရိဗ္ဗာဇကာဒယော အဘိဂစ္ဆန္တီတိ အာဟ ‘‘ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတေဟိ အဘိဂမနီယတာ’’တိ။ အဘိဂတာနဉ္စ တေသံ ကာယစိတ္တဒုက္ခာပနယနေ ပဋိဗလဘာဝေါ အာမိသဒါနဓမ္မဒါနေဟိ ဥပကာရသဗ္ဘာဝတော ရူပကာယံ တဿ ပသာဒစက္ခုနာ၊ ဓမ္မကာယံ ပညာစက္ခုနာ ဒိသွာ ဒုက္ခဒွယဿ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘာဂျဝန္တတာယ ဥပဂတာနံ အာမိသဒါနံ ဒေတိ၊ ဘဂ္ဂဒေါသတာယ ဓမ္မဒါနံ ဒေတီတိ အာဟ ‘‘အာမိသဒါနဓမ္မဒါနေဟိ ဥပကာရိတာ’’တိ။ လောကိယလောကုတ္တရသုခေဟိ စ သံယောဇနသမတ္ထတာ ဒီပိတာ ဟောတီတိ ‘‘ပုဗ္ဗေ အာမိသဒါနဓမ္မဒါနေဟိ မယာ အယံ လောကဂ္ဂဘာဝေါ အဓိဂတော၊ တသ္မာ တုမှေဟိပိ ဧဝမေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ နိယောဇနေန အဘိဂတာနံ လောကိယလောကုတ္တရသုခေဟိ သံယောဇနသမတ္ထတာ စ ဒီပိတာ ဟောတိ။

သကစိတ္တေ ဣဿရိယံ နာမ အတ္တနော စိတ္တဿ ဝသီဘာဝါပါဒနံယေဝ၊ ပဋိကူလာဒီသု အပ္ပဋိကူလသညိတာဒိဝိဟာရသိဒ္ဓိ၊ အဓိဋ္ဌာနိဒ္ဓိအာဒိကော ဣဒ္ဓိဝိဓောပိ စိတ္တိဿရိယမေဝ စိတ္တဘာဝနာယ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဣဇ္ဈနတော။ အဏိမာလဃိမာဒိကန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဟိမာ ပတ္တိ ပါကမ္မံ ဤသိတာ ဝသိတာ ယတ္ထကာမာဝသာယိတာတိ ဣမေ ဆပိ သင်္ဂဟိတာ။ တတ္ထ ကာယဿ အဏုဘာဝကရဏံ အဏိမာ။ အာကာသေ ပဒသာ ဂမနာဒီနံ အရဟဘာဝေန လဟုဘာဝေါ လဃိမာ။ မဟတ္တံ မဟိမာ ကာယဿ မဟန္တတာပါဒနံ။ ဣဋ္ဌဒေသဿ ပါပုဏနံ ပတ္တိ။ အဓိဋ္ဌာနာဒိဝသေန ဣစ္ဆိတနိပ္ဖာဒနံ ပါကမ္မံ။ သယံဝသိတာ ဣဿရဘာဝေါ ဤသိတာ။ ဣဒ္ဓိဝိဓေ ဝသီဘာဝေါ ဝသိတာ။ အာကာသေန ဝါ ဂစ္ဆတော အညံ ဝါ ကိဉ္စိ ကရောတော ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝေါသာနပ္ပတ္တိ ¶ ယတ္ထကာမာဝသာယိတာ ¶ ။ ‘‘ကုမာရကရူပါဒိဒဿန’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဧဝမိဒံ အဋ္ဌဝိဓံ လောကိယသမ္မတံ ဣဿရိယံ။ တံ ပန ဘဂဝတော ဣဒ္ဓိဝိဓန္တောဂဓံ အနညသာဓာရဏဉ္စာတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗကာရပရိပူရံ အတ္ထီ’’တိ။ တထာ လောကုတ္တရော ဓမ္မော အတ္ထီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ ယသာဒီသုပိ အတ္ထိ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။

ကေသဉ္စိ ယသော ပဒေသဝုတ္တိ အယထာဘူတဂုဏသန္နိဿယတ္တာ အပရိသုဒ္ဓါ စ ဟောတိ၊ န ဧဝံ တထာဂတဿာတိ ဒဿေတုံ ‘‘လောကတ္တယဗျာပကော’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣဓ အဓိဂတသတ္ထုဂုဏာနံ အာရုပ္ပေ ဥပ္ပန္နာနံ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ဘဂဝတော ယသော ပါကဋော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘လောကတ္တယဗျာပကော’’တိ။ ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂတောတိ ယထာဘူတဂုဏေဟိ အဓိဂတော။ အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓါတိ ယထာဘူတဂုဏာဓိဂတတ္တာ ဧဝ အစ္စန္တပရိသုဒ္ဓါ။ သဗ္ဗာကာရပရိပူရာတိ အနဝသေသလက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနာဒိသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗာကာရေဟိ ပရိပုဏ္ဏာ။ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂသိရီတိ သဗ္ဗေသံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ သောဘာ။ ယံ ယံ ဧတေန ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိတန္တိ ‘‘တိဏ္ဏော တာရေယျ’’န္တိအာဒိနာ ယံ ယံ ဧတေန လောကနာထေန မနောဝစီပဏိဓာနဝသေန ဣစ္ဆိတံ ကာယပဏိဓာနဝသေန ပတ္ထိတံ။ တထေဝါတိ ပဏိဓာနာနုရူပမေဝ။ သမ္မာဝါယာမသင်္ခါတော ပယတ္တောတိ ဝီရိယပါရမိဘာဝပ္ပတ္တော အရိယမဂ္ဂပရိယာပန္နော စ သမ္မာဝါယာမသင်္ခါတော ဥဿာဟော။

ကုသလာဒီဟိ ဘေဒေဟီတိ သဗ္ဗတ္တိကဒုကပဒသင်္ဂဟိတေဟိ ကုသလာဒိပ္ပဘေဒေဟိ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ ဝိဘင်္ဂပါဠိယံ အာဂတာ သတိပဋ္ဌာနာဒယောဝ သင်္ဂဟိတာ၊ အထ ခေါ သင်္ဂဟာဒယော သမယဝိမုတ္တာဒယော ဌပနာဒယော တိကပဋ္ဌာနာဒယော စ သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပီဠနသင်္ခတသန္တာပဝိပရိဏာမဋ္ဌေန ဝါ ဒုက္ခမရိယသစ္စန္တိအာဒီသု ပီဠနဋ္ဌော တံသမင်္ဂိနော သတ္တဿ ဟိံသနံ အဝိပ္ဖာရိကတာကရဏံ။ သင်္ခတဋ္ဌော သမေစ္စ သင်္ဂမ္မ သမ္ဘူယ ပစ္စယေဟိ ကတဘာဝေါ။ သန္တာပဋ္ဌော ဒုက္ခဒုက္ခတာဒီဟိ သန္တာပနံ ပရိဒဟနံ။ ဝိပရိဏာမဋ္ဌော ဇရာယ မရဏေန စာတိ ဒွိဓာ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗတာ။ သမုဒယဿ အာယူဟနဋ္ဌော ဒုက္ခဿ နိဗ္ဗတ္တနဝသေန သမ္ပိဏ္ဍနံ။ နိဒါနဋ္ဌော ‘‘ဣဒံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ နိဒဿေန္တဿ ဝိယ သမုဋ္ဌာပနံ။ သံယောဂဋ္ဌော သံသာရဒုက္ခေန သံယောဇနံ။ ပလိဗောဓဋ္ဌော မဂ္ဂါဓိဂမဿ နိဝါရဏံ။ နိရောဓဿ နိဿရဏဋ္ဌော သဗ္ဗူပဓီနံ ပဋိနိဿဂ္ဂသဘာဝတ္တာ တတော ¶ ဝိနိဿဋတာ၊ တံနိဿရဏနိမိတ္တတာ ဝါ။ ဝိဝေကဋ္ဌော သဗ္ဗသင်္ခါရဝိသံယုတ္တတာ။ အသင်္ခတဋ္ဌော ကေနစိပိ ပစ္စယေန အနဘိသင်္ခတတာ။ အမတဋ္ဌော နိစ္စသဘာဝတ္တာ မရဏာဘာဝေါ၊ သတ္တာနံ မရဏာဘာဝဟေတုတာ ဝါ။ မဂ္ဂဿ နိယျာနဋ္ဌော ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိက္ကမနဋ္ဌော။ ဟေတုအတ္ထော နိဗ္ဗာနဿ သမ္ပာပကဘာဝေါ။ ဒဿနဋ္ဌော အစ္စန္တသုခုမဿ နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကရဏံ။ အာဓိပတေယျဋ္ဌော စတုသစ္စဒဿနေ သမ္ပယုတ္တာနံ အာဓိပစ္စကရဏံ၊ အာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝေါ ဝါ ဝိသေသတော မဂ္ဂါဓိပတိဝစနတော ¶ ။ သတိပိ ဟိ ဈာနာဒီနံ အာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝေ ‘‘ဈာနာဓိပတိနော ဓမ္မာ’’တိ ဧဝမာဒိံ အဝတွာ ‘‘မဂ္ဂါဓိပတိနော ဓမ္မာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဝိညာယတိ ‘‘အတ္ထိ မဂ္ဂဿ အာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝေ ဝိသေသော’’တိ။ ဧတေယေဝ စ ပီဠနာဒယော သောဠသာကာရာတိ ဝုစ္စန္တိ။

ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအရိယဝိဟာရေတိအာဒီသု ကသိဏာဒိအာရမ္မဏာနိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ ဒိဗ္ဗဝိဟာရော။ မေတ္တာဒိဇ္ဈာနာနိ ဗြဟ္မဝိဟာရော။ ဖလသမာပတ္တိ အရိယဝိဟာရော။ ကာမေဟိ ဝိဝေကဋ္ဌကာယတာဝသေန ဧကီဘာဝေါ ကာယဝိဝေကော။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိနာ နီဝရဏာဒီဟိ ဝိဝိတ္တစိတ္တတာ စိတ္တဝိဝေကော။ ဥပဓိဝိဝေကော နိဗ္ဗာနံ။ ဥပဓီတိ စေတ္ထ စတ္တာရော ဥပဓီ ကာမုပဓိ ခန္ဓုပဓိ ကိလေသုပဓိ အဘိသင်္ခါရုပဓီတိ။ ကာမာပိ ဟိ ‘‘ယံ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သုခံ သောမနဿံ၊ အယံ ကာမာနံ အဿာဒေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၆) ဧဝံ ဝုတ္တဿ သုခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ သုခန္တိ ဣမိနာ ဝစနတ္ထေန ‘‘ဥပဓီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ခန္ဓာပိ ခန္ဓမူလကဿ ဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော၊ ကိလေသာပိ အပါယဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော၊ အဘိသင်္ခါရာပိ ဘဝဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဝုတ္တနယေန ‘‘ဥပဓီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣမေဟိ ပန စတူဟိ ဥပဓီဟိ ဝိဝိတ္တတာယ နိဗ္ဗာနံ ‘‘ဥပဓိဝိဝေကော’’တိ ဝုစ္စတိ။

သုညတာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အရိယမဂ္ဂေါ သုညတဝိမောက္ခော။ သော ဟိ သုညတာယ ဓာတုယာ ဥပ္ပန္နတ္တာ သုညတော၊ ကိလေသေဟိ စ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမောက္ခော။ ဧတေနေဝ နယေန အပ္ပဏိဟိတာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခော။ အနိမိတ္တာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အနိမိတ္တဝိမောက္ခော။ အထ ဝါ သုညတာနုပဿနာသင်္ခါတာယ အနတ္တာနုပဿနာယ ဝသေန ပဋိလဒ္ဓါ အရိယမဂ္ဂေါ အာဂမနဝသေန ‘‘သုညတဝိမောက္ခော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တထာ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာသင်္ခါတာယ ¶ ဒုက္ခာနုပဿနာယ ဝသေန ပဋိလဒ္ဓါ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခော။ အနိမိတ္တာနုပဿနာသင်္ခါတာယ အနိစ္စာနုပဿနာယ ဝသေန ပဋိလဒ္ဓါ ‘‘အနိမိတ္တဝိမောက္ခော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အနိစ္စတော မနသိကရောန္တော အဓိမောက္ခဗဟုလော အနိမိတ္တဝိမောက္ခံ ပဋိလဘတိ၊ ဒုက္ခတော မနသိကရောန္တော ပဿဒ္ဓိဗဟုလော အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခံ ပဋိလဘတိ၊ အနတ္တတော မနသိကရောန္တော ဝေဒဗဟုလော သုညတဝိမောက္ခံ ပဋိလဘတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၂၃)။

အညေတိ လောကိယအဘိညာဒိကေ။

ကိလေသာဘိသင်္ခါရဝသေန ¶ ဘဝေသု ပရိဗ္ဘမနံ၊ တဉ္စ တဏှာပဓာနန္တိ အာဟ ‘‘တဏှာသင်္ခါတံ ဂမန’’န္တိ။ ဝန္တန္တိ အရိယမဂ္ဂမုခေန ဥဂ္ဂိရိတံ ပုန အပစ္စာဂမနဝသေန ဆဍ္ဍိတံ။ ဘဂဝါတိ ဝုစ္စတိ နိရုတ္တိနယေနာတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယထာ လောကေ’’တိအာဒိ။ ယထာ လောကေ နိရုတ္တိနယေန ဧကေကပဒတော ဧကေကမက္ခရံ ဂဟေတွာ ‘‘မေခလာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမိဓာပီတိ အတ္ထော။ မေဟနဿာတိ ဂုယှပ္ပဒေသဿ။ ခဿာတိ ဩကာသဿ။

အပရော နယော (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) – ဘာဂဝါတိ ဘဂဝါ။ ဘတဝါတိ ဘဂဝါ။ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။ ဘတ္တဝါတိ ဘဂဝါ။ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။

ဘာဂဝါ ဘတဝါ ဘာဂေ၊ ဘဂေ စ ဝနိ ဘတ္တဝါ၊

ဘဂေ ဝမိ တထာ ဘာဂေ၊ ဝမီတိ ဘဂဝါ ဇိနော။

တတ္ထ ကထံ ဘာဂဝါတိ ဘဂဝါ? ယေ တေ သီလာဒယော ဓမ္မက္ခန္ဓာ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ၊ တေ အနညသာဓာရဏာ နိရတိသယာ တထာဂတဿ အတ္ထိ ဥပလဗ္ဘန္တိ။ တထာ ဟိဿ သီလံ သမာဓိ ပညာ ဝိမုတ္တိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ၊ ဟိရီ ဩတ္တပ္ပံ၊ သဒ္ဓါ ဝီရိယံ၊ သတိ သမ္ပဇညံ၊ သီလဝိသုဒ္ဓိ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ၊ သမထော ဝိပဿနာ၊ တီဏိ ကုသလမူလာနိ၊ တီဏိ သုစရိတာနိ၊ တယော သမ္မာဝိတက္ကာ၊ တိဿော အနဝဇ္ဇသညာ၊ တိဿော ဓာတုယော၊ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ၊ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ၊ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ၊ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ၊ စတ္တာရိ အရိယဖလာနိ၊ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏာနိ၊ စတ္တာရော အရိယဝံသာ၊ စတ္တာရိ ဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ၊ ပဉ္စ ¶ ပဓာနိယင်္ဂါနိ၊ ပဉ္စင်္ဂိကော သမ္မာသမာဓိ၊ ပဉ္စဉာဏိကော သမ္မာသမာဓိ၊ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ၊ ပဉ္စ ဗလာနိ၊ ပဉ္စ နိဿာရဏီယာ ဓာတုယော၊ ပဉ္စ ဝိမုတ္တာယတနဉာဏာနိ၊ ပဉ္စ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ သညာ၊ ဆ အနုဿတိဋ္ဌာနာနိ၊ ဆ ဂါရဝါ၊ ဆ နိဿာရဏီယာ ဓာတုယော၊ ဆ သတတဝိဟာရာ၊ ဆ အနုတ္တရိယာနိ၊ ဆနိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ သညာ၊ ဆ အဘိညာ၊ ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ၊ သတ္တ အပရိဟာနီယာ ဓမ္မာ၊ သတ္တ အရိယဓနာနိ၊ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနိ၊ သတ္တ သပ္ပုရိသဓမ္မာ၊ သတ္တ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနိ၊ သတ္တ သညာ၊ သတ္တဒက္ခိဏေယျပုဂ္ဂလဒေသနာ၊ သတ္တခီဏာသဝဗလဒေသနာ၊ အဋ္ဌပညာပဋိလာဘဟေတုဒေသနာ၊ အဋ္ဌ သမ္မတ္တာနိ၊ အဋ္ဌလောကဓမ္မာတိက္ကမော၊ အဋ္ဌ အာရမ္ဘဝတ္ထူနိ၊ အဋ္ဌအက္ခဏဒေသနာ၊ အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကာ၊ အဋ္ဌအဘိဘာယတနဒေသနာ၊ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခာ၊ နဝ ယောနိသောမနသိကာရမူလကာ ဓမ္မာ၊ နဝ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂါနိ၊ နဝသတ္တာဝါသဒေသနာ၊ နဝ အာဃာတပ္ပဋိဝိနယာ၊ နဝ သညာ၊ နဝ နာနတ္တာ၊ နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ၊ ဒသ နာထကရဏာ ¶ ဓမ္မာ၊ ဒသ ကသိဏာယတနာနိ၊ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ၊ ဒသ သမ္မတ္တာနိ၊ ဒသ အရိယဝါသာ၊ ဒသ အသေက္ခဓမ္မာ၊ ဒသ တထာဂတဗလာနိ၊ ဧကာဒသ မေတ္တာနိသံသာ၊ ဒွါဒသ ဓမ္မစက္ကာကာရာ၊ တေရသ ဓုတဂုဏာ၊ စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ၊ ပဉ္စဒသ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ ဓမ္မာ၊ သောဠသဝိဓာ အာနာပါနဿတိ၊ သောဠသ အပရန္တပနီယာ ဓမ္မာ၊ အဋ္ဌာရသ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ၊ ဧကူနဝီသတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ၊ စတုစတ္တာလီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ၊ ပညာသ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာနိ၊ ပရောပဏ္ဏာသ ကုသလဓမ္မာ၊ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏဝတ္ထူနိ၊ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသမာပတ္တိသဉ္စာရိမဟာဝဇိရဉာဏံ၊ အနန္တနယသမန္တပဋ္ဌာနပဝိစယပစ္စဝေက္ခဏဒေသနာဉာဏာနိ၊ တထာ အနန္တာသု လောကဓာတူသု အနန္တာနံ သတ္တာနံ အာသယာဒိဝိဘာဝနဉာဏာနိ စာတိ ဧဝမာဒယော အနန္တာပရိမာဏဘေဒါ အနညသာဓာရဏာ နိရတိသယာ ဂုဏဘာဂါ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ သံဝိဇ္ဇန္တိ ဥပလဗ္ဘန္တိ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တဝိဘာဂါ ဂုဏဘာဂါ အဿ အတ္ထီတိ ဘာဂဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗေ အာကာရဿ ရဿတ္တံ ကတွာ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဧဝံ တာဝ ဘာဂဝါတိ ဘဂဝါ။

ယသ္မာ သီလာဒယော သဗ္ဗေ၊ ဂုဏဘာဂါ အသေသတော၊

ဝိဇ္ဇန္တိ သုဂတေ တသ္မာ၊ ဘဂဝါတိ ပဝုစ္စတိ။

ကထံ ဘတဝါတိ ဘဂဝါ? ယေ တေ သဗ္ဗလောကဟိတာယ ဥဿုက္ကမာပန္နေဟိ မနုဿတ္တာဒိကေ အဋ္ဌ ဓမ္မေ သမောဓာနေတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ကတမဟာဘိနီဟာရေဟိ ¶ မဟာဗောဓိသတ္တေဟိ ပရိပူရေတဗ္ဗာ ဒါနပါရမီ သီလနေက္ခမ္မပညာဝီရိယခန္တိသစ္စအဓိဋ္ဌာနမေတ္တာဥပေက္ခာပါရမီတိ ဒသ ပါရမိယော ဒသ ဥပပါရမိယော ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတိံသ ပါရမိယော၊ ဒါနာဒီနိ စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ၊ စတ္တာရိ အဓိဋ္ဌာနာနိ၊ အတ္တပရိစ္စာဂေါ နယနဓနရဇ္ဇပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂေါတိ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂါ၊ ပုဗ္ဗယောဂေါ၊ ပုဗ္ဗစရိယာ၊ ဓမ္မက္ခာနံ၊ ဉာတတ္ထစရိယာ၊ လောကတ္ထစရိယာ၊ ဗုဒ္ဓတ္ထစရိယာတိ ဧဝမာဒယော သင်္ခေပတော ဝါ ပုညသမ္ဘာရဉာဏသမ္ဘာရာ ဗုဒ္ဓကရာ ဓမ္မာ၊ တေ မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ကပ္ပာနံ သတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ယထာ ဟာနဘာဂိယာ သံကိလေသဘာဂိယာ ဌိတိဘာဂိယာ ဝါ န ဟောန္တိ၊ အထ ခေါ ဥတ္တရုတ္တရိ ဝိသေသဘာဂိယာဝ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ အနဝသေသတော ဘတာ သမ္ဘတာ အဿ အတ္ထီတိ ဘတဝါတိ ဘဂဝါ နိရုတ္တိနယေန တ-ကာရဿ ဂ-ကာရံ ကတွာ။ အထ ဝါ ဘတဝါတိ တေယေဝ ယထာဝုတ္တေ ဗုဒ္ဓကရေ ဓမ္မေ ဝုတ္တနယေန ဘရိ သမ္ဘရိ၊ ပရိပူရေသီတိ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ ဘတဝါတိ ဘဂဝါ။

ယသ္မာ သမ္ဗောဓိယာ သဗ္ဗေ၊ ဒါနပါရမိအာဒိကေ၊

သမ္ဘာရေ ဘတဝါ နာထော၊ တသ္မာပိ ဘဂဝါ မတော။

ကထံ ¶ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ? ယေ တေ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနကသမာပတ္တိဘာဂါ၊ တေ အနဝသေသတော လောကဟိတတ္ထံ အတ္တနော စ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ နိစ္စကပ္ပံ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ ဗဟုလမကာသီတိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ အဘိညေယျဓမ္မေသု ကုသလာဒီသု ခန္ဓာဒီသု စ ယေ တေ ပရိညေယျာဒိဝသေန သင်္ခေပတော ဝါ စတုဗ္ဗိဓာ အဘိသမယဘာဂါ၊ ဝိတ္ထာရတော ပန ‘‘စက္ခု ပရိညေယျံ၊ သောတံ ပရိညေယျံ…ပေ… ဇရာမရဏံ ပရိညေယျ’’န္တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁) အနေကေ ပရိညေယျဘာဂါ၊ ‘‘စက္ခုဿ သမုဒယော ပဟာတဗ္ဗော…ပေ… ဇရာမရဏဿ သမုဒယော ပဟာတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ နယေန ပဟာတဗ္ဗဘာဂါ၊ ‘‘စက္ခုဿ နိရောဓော…ပေ… ဇရာမရဏဿ နိရောဓော သစ္ဆိကာတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဂါ၊ ‘‘စက္ခုဿ နိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ’’တိအာဒိနာ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ စ အနေကဘေဒါ ဘာဝေတဗ္ဗဘာဂါ စ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ၊ တေ သဗ္ဗေ ဝနိ ဘဇိ ယထာရဟံ ဂေါစရဘာဝနာသေဝနာနံ ဝသေန သေဝိ။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ယေ ဣမေ သီလာဒယော ဓမ္မက္ခန္ဓာ သာဝကေဟိ သာဓာရဏာ ¶ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ ဂုဏဘာဂါ၊ ကိန္တိ နု ခေါ တေ ဝိနေယျသန္တာနေသု ပတိဋ္ဌပေယျန္တိ မဟာကရုဏာယ ဝနိ အဘိပတ္ထယိ၊ သာ စဿ အဘိပတ္ထနာ ယထာဓိပ္ပေတဖလာဝဟာ အဟောသိ။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။

ယသ္မာ ဉေယျသမာပတ္တိ-ဂုဏဘာဂေ တထာဂတော၊

ဘဇိ ပတ္ထယိ သတ္တာနံ၊ ဟိတာယ ဘဂဝါ တတော။

ကထံ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ? သမာသတော တာဝ ကတပုညေဟိ ပယောဂသမ္ပန္နေဟိ ယထာဝိဘဝံ ဘဇီယန္တီတိ ဘဂါ၊ လောကိယလောကုတ္တရသမ္ပတ္တိယော။ တတ္ထ လောကိယေ တာဝ တထာဂတော သမ္ဗောဓိတော ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တဘူတော ပရမုက္ကံသဂတေ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ၊ ယတ္ထ ပတိဋ္ဌာယ နိရဝသေသတော ဗုဒ္ဓကရဓမ္မေ သမန္နာနေန္တော ဗုဒ္ဓဓမ္မေ ပရိပါစေသိ။ ဗုဒ္ဓဘူတော ပန တေ နိရဝဇ္ဇသုခူပသံဟိတေ အနညသာဓာရဏေ လောကုတ္တရေပိ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ။ ဝိတ္တာရတော ပန ပဒေသရဇ္ဇဣဿရိယစက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိဒေဝရဇ္ဇသမ္ပတ္တိအာဒိဝသေန ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တိဉာဏဒဿနမဂ္ဂဘာဝနာဖလသစ္ဆိကိရိယာဒိဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဝသေန စ အနေကဝိဟိတေ အနညသာဓာရဏေ ဘဂေ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ။ ဧဝံ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။

ယာ တာ သမ္ပတ္တိယော လောကေ၊ ယာ စ လောကုတ္တရာ ပုထု၊

သဗ္ဗာ တာ ဘဇိ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာပိ ဘဂဝါ မတော။

ကထံ ¶ ဘတ္တဝါတိ ဘဂဝါ? ဘတ္တာ ဒဠှဘတ္တိကာ အဿ ဗဟူ အတ္ထီတိ ဘတ္တဝါ။ တထာဂတော ဟိ မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိအပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝဂုဏဝိသေသသမင်္ဂီဘာဝတော သဗ္ဗသတ္တာဥတ္တမော၊ သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟာရပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အစ္စန္တုပကာရိတာယ ဒွတ္တိံသ မဟာပုရိသလက္ခဏာသီတိ အနုဗျဉ္ဇန ဗျာမပ္ပဘာဒိ အနညသာဓာရဏဝိသေသပဋိမဏ္ဍိတရူပကာယတာယ ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂတေန ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေန လောကတ္တယဗျာပိနာ သုဝိပုလေန သုဝိသုဒ္ဓေန စ ထုတိဃောသေန သမန္နာဂတတ္တာ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တာသု အပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌိတာအာဒီသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝတော ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇာဒိနိရတိသယဂုဏဝိသေသသမင်္ဂီဘာဝတော စ ရူပပ္ပမာဏော ရူပပ္ပသန္နော၊ ဃောသပ္ပမာဏော ဃောသပ္ပသန္နော၊ လူခပ္ပမာဏော လူခပ္ပသန္နော၊ ဓမ္မပ္ပမာဏော ဓမ္မပ္ပသန္နောတိ ¶ ဧဝံ စတုပ္ပမာဏိကေ လောကသန္နိဝါသေ သဗ္ဗထာပိ ပသာဒါဝဟဘာဝေန သမန္တပါသာဒိကတ္တာ အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ သဒေဝမနုဿာနံ အာဒရဗဟုမာနဂါရဝါယတနတာယ ပရမပေမသမ္ဘတ္တိဋ္ဌာနံ။ ယေ စဿ ဩဝါဒေ ပတိဋ္ဌိတာ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတာ ဟောန္တိ၊ ကေနစိ အသံဟာရိယာ တေသံ သမ္ဘတ္တိ သမဏေန ဝါ ဗြာဟ္မဏေန ဝါ ဒေဝေန ဝါ မာရေန ဝါ ဗြဟ္မုနာ ဝါတိ။ တထာ ဟိ တေ အတ္တနော ဇီဝိတပအစ္စာဂေပိ တတ္ထ ပသာဒံ န ပရိစ္စဇန္တိ တဿ ဝါ အာဏံ ဒဠှဘတ္တိဘာဝတော။ တေနေဝါဟ –

‘‘ယော ဝေ ကတညူ ကတဝေဒိ ဓီရော၊

ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စ ဟောတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၇၈)၊

‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဌိတဓမ္မော ဝေလံ နာတိဝတ္တတိ၊ ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယံ မယာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ၊ တံ မမ သာဝကာ ဇီဝိတဟေတုပိ နာတိက္ကမန္တီ’’တိ (ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၅) စ။

ဧဝံ ဘတ္တဝါတိ ဘဂဝါ နိရုတ္တိနယေန ဧကဿ တ-ကာရဿ လောပံ ကတွာ ဣတရဿ တ-ကာရဿ ဂ-ကာရံ ကတွာ။

ဂုဏာတိသယယုတ္တဿ၊ ယသ္မာ လောကဟိတေသိနော၊

သမ္ဘတ္တာ ဗဟဝေါ သတ္ထု၊ ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတိ။

ကထံ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ? ယသ္မာ တထာဂတော ဗောဓိသတ္တဘူတောပိ ပုရိမာသု ဇာတီသု ပါရမိယော ပူရေန္တော ဘဂသင်္ခါတံ သိရိံ ဣဿရိယံ ယသဉ္စ ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ၊ ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ အနပေက္ခော ¶ ဆဍ္ဍယိ။ တထာ ဟိဿ သောမနဿကုမာရကာလေ(ဇာ။ ၁။၁၅။၂၁၁ အာဒယော) ဟတ္ထိပါလကုမာရကာလေ (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၃၇ အာဒယော) အယောဃရပဏ္ဍိတကာလေ(ဇာ။ ၁။၁၅။၃၆၃ အာဒယော) မူဂပက္ခပဏ္ဍိတကာလေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁ အာဒယော) စူဠသုတသောမကာလေတိ (ဇာ။ ၂။၁၇။၁၉၅ အာဒယော) ဧဝမာဒီသု နေက္ခမ္မပါရမီပူရဏဝသေန ဒေဝရဇ္ဇသဒိသာယ ရဇ္ဇသိရိယာ ပရိစ္စတ္တတ္တဘာဝါနံ ပမာဏံ နတ္ထိ၊ စရိမတ္တဘာဝေပိ ဟတ္ထဂတံ စက္ကဝတ္တိသိရိံ ဒေဝလောကာဓိပစ္စသအသံ စတုဒီပိဿရိယံ စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိသန္နိဿယံ သတ္တရတနသမုဇ္ဇလံ ယသဉ္စ တိဏာယပိ ¶ အမညမာနော နိရပေက္ခော ပဟာယ အဘိနိက္ခမိတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ ဣမေ သိရိအာဒိကေ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ဘာနိ နာမ နက္ခတ္တာနိ၊ တေဟိ သမံ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဘဂါ၊ သိနေရုယုဂန္ဓရဥတ္တရကုရုဟိမဝန္တာဒိဘာဇနလောကဝိသေသသန္နိဿယာ သောဘာ ကပ္ပဋ္ဌာယိဘာဝတော၊ တေပိ ဘဂဝါ ဝမိ တံနိဝါသိသတ္တာဝါသသမတိက္ကမနတော တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟီတိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။

စက္ကဝတ္တိသိရိံ ယသ္မာ၊ ယသံ ဣဿရိယံ သုခံ၊

ပဟာသိ လောကစိတ္တဉ္စ၊ သုဂတော ဘဂဝါ တတော။

ကထံ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ? ဘာဂါ နာမ သဘာဂဓမ္မကောဋ္ဌာသာ၊ တေ ခန္ဓာယတနဓာတာဒိဝသေန၊ တတ္ထာပိ ရူပဝေဒနာဒိဝသေန အတီတာဒိဝသေန စ အနေကဝိဓာ၊ တေ စ ဘဂဝါ သဗ္ဗံ ပပဉ္စံ သဗ္ဗံ ယောဂံ သဗ္ဗံ ဂန္ထံ သဗ္ဗံ သံယောဇနံ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ အမတဓာတုံ သမဓိဂစ္ဆန္တော ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ၊ အနပေက္ခော ဆဍ္ဍယိ န ပစ္စာဂမိ။ တထာ ဟေသ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ပထဝိံ အာပံ တေဇံ ဝါယံ၊ စက္ခုံ သောတံ ဃာနံ ဇိဝှံ ကာယံ မနံ၊ ရူပေ သဒ္ဒေ ဂန္ဓေ ရသေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဓမ္မေ၊ စက္ခုဝိညာဏံ…ပေ… မနောဝိညာဏံ၊ စက္ခုသမ္ဖဿံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿံ၊ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနံ၊ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ သညံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ သညံ၊ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ စေတနံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ စေတနံ၊ ရူပတဏှံ…ပေ… ဓမ္မတဏှံ၊ ရူပဝိတက္ကံ…ပေ… ဓမ္မဝိတက္ကံ၊ ရူပဝိစာရံ…ပေ… ဓမ္မဝိစာရန္တိအာဒိနာ အနုပဒဓမ္မဝိဘာဂဝသေနပိ သဗ္ဗေဝ ဓမ္မကောဋ္ဌာသေ အနဝသေသတော ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ၊ အနပေက္ခပရိစ္စာဂေန ဆဍ္ဍယိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယံ တံ၊ အာနန္ဒ၊ စတ္တံ ဝန္တံ မုတ္တံ ပဟီနံ ပဋိနိဿဋ္ဌံ၊ တံ တထာဂတော ပုန ပစ္စာဂမိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၃)။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ဘာဂေ ဝမီတိ သဗ္ဗေပိ ကုသလာကုသလေ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇေ ဟီနပဏီတေ ကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂေ ဓမ္မေ အရိယမဂ္ဂဉာဏမုခေန ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ၊ အနပေက္ခော ပရိစ္စဇိ ပဇဟိ၊ ပရေသဉ္စ တထတ္တာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဓမ္မာပိ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ ¶ ၊ ပဟာတဗ္ဗာ ပဂေဝ အဓမ္မာ (မ။ နိ။ ၂၄၀)။ ကုလ္လူပမံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ နိတ္ထရဏတ္ထာယ၊ နော ဂဟဏတ္ထာယာ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀)။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။

ခန္ဓာယတနဓာတာဒိ ¶ ဓမ္မဘေဒါ မဟေသိနာ၊

ကဏှာ သုက္ကာ ယတော ဝန္တာ၊ တတောပိ ဘဂဝါ မတော။

တေန ဝုတ္တံ –

‘‘ဘာဂဝါ ဘတဝါ ဘာဂေ၊ ဘဂေ စ ဝနိ ဘတ္တဝါ၊

ဘဂေ ဝမိ တထာ ဘာဂေ၊ ဝမီတိ ဘဂဝါ ဇိနော’’တိ။

ဧတ္ထ စ ယသ္မာ သင်္ခေပတော အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိပရဟိတပဋိပတ္တိဝသေန ဒုဝိဓာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ၊ တာသု အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ပဟာနသမ္ပဒါဉာဏသမ္ပဒါဘေဒတော ဒုဝိဓာ အာနုဘာဝသမ္ပဒါဒီနံ တဒဝိနာဘာဝေန တဒန္တောဂဓတ္တာ။ ပရဟိတပဋိပတ္တိ ပယောဂါသယဘေဒတော ဒုဝိဓာ။ တတ္ထ ပယောဂတော လာဘသက္ကာရာဒိနိရပေက္ခစိတ္တဿ သဗ္ဗဒုက္ခနိယျာနိကဓမ္မူပဒေသော၊ အာသယတော ပဋိဝိရုဒ္ဓေသုပိ နိစ္စံ ဟိတေသိတာ ဉာဏပရိပါကကာလာဂမနာဒိပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိ။ အာမိသပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနာပိ အတ္ထစရိယာ ပရဟိတပအပတ္တိ ဟောတိယေဝ၊ တသ္မာ တေသမ္ပိ ဝိဘာဝနဝသေန ပါဠိယံ ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီနံ ပဒါနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ အရဟန္တိ ဣမိနာ ပဒေန ပဟာနသမ္ပဒါဝသေန ဘဂဝတော အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ဝိဘာဝိတာ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ လောကဝိဒူတိ စ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ဉာဏသမ္ပဒါဝသေန။ နနု စ ‘‘လောကဝိဒူ’’တိ ဣမိနာပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာ ဝိဘာဝီယတီတိ? သစ္စံ ဝိဘာဝီယတိ၊ အတ္ထိ ပန ဝိသေသော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗညုတညာဏာနုဘာဝေါ ဝိဘာဝိတော၊ ‘‘လောကဝိဒူ’’တိ ပန ဣမိနာ အာသယာနုသယဉာဏာဒီနမ္ပိ အာနုဘာဝေါ ဝိဘာဝိတောတိ။ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နောတိ ဣမိနာ သဗ္ဗာပိ ဘဂဝတော အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ဝိဘာဝိတာ။ သုဂတောတိ ပန ဣမိနာ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ ဘဂဝတော အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ပရဟိတပဋိပတ္တိ စ ဝိဘာဝိတာ။ အနုတ္တရော ပုရိသဒမ္မသာရထိ သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာနန္တိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ဘဂဝတော ပရဟိတပဋိပတ္တိ ဝိဘာဝိတာ။ ဗုဒ္ဓါတိ ဣမိနာ ဘဂဝတော အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ပရဟိတပဋိပတ္တိ စ ဝိဘာဝိတာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အတ္တနာပိ ဗုဇ္ဈိ၊ အညေပိ သတ္တေ ဗောဓေသီ’’တိအာဒိ ¶ ။ ဘဂဝါတိ စ ဣမိနာပိ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ ဘဂဝတော သဗ္ဗာ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ပရဟိတပဋိပတ္တိ စ ဝိဘာဝိတာ။

အပရော ¶ နယော – ဟေတုဖလသတ္တုပကာရဝသေန သင်္ခေပတော တိဝိဓာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ။ တတ္ထ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော လောကဝိဒူတိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ဖလသမ္ပတ္တိဝသေန ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဝိဘာဝိတာ။ အနုတ္တရော ပုရိသဒမ္မသာရထိ သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာနန္တိ ဣမေဟိ သတ္တုပကာရဝသေန ဗုဒ္ဓဂုဏာ ပကာသိတာ။ ဗုဒ္ဓါတိ ဣမိနာ ဖလဝသေန သတ္တုပကာရဝသေန စ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဝိဘာဝိတာ။ သုဂတော ဘဂဝါတိ ပန ဣမေဟိ ပဒေဟိ ဟေတုဖလသတ္တုပကာရဝသေန ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဝိဘာဝိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သော ဣမံ လောကန္တိအာဒီသု သော ဘဂဝါတိ ယော ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒိနာ ကိတ္တိတဂုဏော၊ သော ဘဂဝါ။ ဣမံ လောကန္တိ နယိဒံ မဟာဇနဿ သမ္မုခါမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ အနဝသေသံ ပရိယာဒါယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ နိဒဿေတီ’’တိ။ ပဇာတတ္တာတိ ယထာသကံ ကမ္မကိလေသေဟိ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ။ သဒေဝကဝစနေန ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပါရိသေသဉာယေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဣတရေသံ ပဒန္တရေဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ သဒေဝကန္တိ စ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော သမုဒါယော သမာသတ္ထော။ သမာရကဝစနေန ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပစ္စာသတ္တိဉာယေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဟိ သော ဇာတော တံနိဝါသီ စ။ သဗြဟ္မကဝစနေန ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပစ္စတ္ထိကာ…ပေ… သမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏန္တိ နိဒဿနမတ္တမေတံ အပစ္စတ္ထိကာနံ အသမိတာဗာဟိတပါပါနဉ္စ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သဿမဏဗြာဟ္မဏီဝစနေန ဂဟိတတ္တာ။ ကာမံ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိဝိသေသနာနံ ဝသေန သတ္တဝိသယော လောကသဒ္ဒေါတိ ဝိညာယတိ တုလျယောဂဝိသယတ္တာ တေသံ၊ ‘‘သလောမကော သပက္ခကော’’တိအာဒီသု ပန အတုလျယောဂေပိ အယံ သမာသော လဗ္ဘတီတိ ဗျဘိစာရဒဿနတော ပဇာဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။ သဒေဝကာဒိဝစနေန ဥပပတ္တိဒေဝါနံ၊ သဿမဏဗြာဟ္မဏီဝစနေန ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါနဉ္စ ဂဟိတတ္တာ အာဟ ‘‘သဒေဝမနုဿဝစနေန သမ္မုတိဒေဝအဝသေသမနုဿဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။ တတ္ထ သမ္မုတိဒေဝါ ရာဇာနော။ အဝသေသမနုဿဂ္ဂဟဏန္တိ သမဏဗြာဟ္မဏေဟိ အဝသေသမနုဿဂ္ဂဟဏံ။ တီဟိ ပဒေဟီတိ သဒေဝကသမာရကသဗရှ္မကဝစနေဟိ။ ဒွီဟီတိ သဿမဏဗြာဟ္မဏိံ သဒေဝမနုဿန္တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ။

အရူပီ ¶ သတ္တာ အတ္တနော အာနေဉ္ဇဝိဟာရေန ဝိဟရန္တာ ဒိဗ္ဗန္တီတိ ဒေဝါတိ ဣမံ နိဗ္ဗစနံ လဘန္တီတိ အာဟ ‘‘သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပါဝစရလောကော ဂဟိတော’’တိ။ တေနေဝါဟ ဘဂဝါ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂါနံ ဒေဝါနံ သဟဗျတ’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၃။၁၁၇)။ ဆကာမာဝစရဒေဝလောကဿ သဝိသေသံ မာရဿ ဝသေ ဝတ္တနတော အာဟ ‘‘သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော’’တိ ¶ ။ အရူပီဗြဟ္မလောကဿ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ အာဟ ‘‘ရူပီ ဗြဟ္မလောကော’’တိ။ စတုပရိသဝသေနာတိ ခတ္တိယပရိသာ၊ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိသမဏစာတုမဟာရာဇိကတာဝတိံသမာရဗြဟ္မပရိသာတိ ဣမာသု အဋ္ဌသု ပရိသာသု ခတ္တိယာဒိစတုပရိသဝသေန။ ဣတရာ ပန စတဿော ပရိသာ သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ ဧဝါတိ။

ကထံ ပနေတ္ထ စတုပရိသဝသေန မနုဿလောကော ဂဟိတော? ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိ’’န္တိ ဣမိနာ သမဏပရိသာ ဗြာဟ္မဏပရိသာ စ ဂဟိတာ ဟောန္တိ၊ ‘‘သဒေဝမနုဿ’’န္တိ ဣမိနာ ခတ္တိယပရိသာ ဂဟပတိပရိသာ စ ဂဟိတာ၊ ‘‘ပဇ’’န္တိ ဣမိနာ ပန ဣမာယေဝ စတဿော ပရိသာ ဝုတ္တာ၊ စတုပရိသသင်္ခါတံ ပဇန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ကထံ ပန သမ္မုတိဒေဝေဟိ သဟ မနုဿလောကော ဂဟိတော? ဧတ္ထာပိ ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိ’’န္တိ ဣမိနာ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဂဟိတာ၊ ‘‘သဒေဝမနုဿ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္မုတိဒေဝသင်္ခါတာ ခတ္တိယာ၊ ဂဟပတိသုဒ္ဒသင်္ခါတာ အဝသေသမနုဿာ စ ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ ဣတော ပန အညေသံ မနုဿသတ္တာနံ အဘာဝတော ‘‘ပဇ’’န္တိ ဣမိနာ စတူဟိ ပကာရေဟိ ဌိတာ ဧတေယေဝ မနုဿသတ္တာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝိကပ္ပဒွယေပိ ပဇာဂ္ဂဟဏေန စတုပရိသာဒိဝသေန ဌိတာနံ မနုဿာနံယေဝ ဂဟိတတ္တာ ဣဒါနိ ‘‘ပဇ’’န္တိ ဣမိနာ အဝသေသသတ္တေ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုကာမော အာဟ ‘‘အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကော ဝါ’’တိ။ တတ္ထ နာဂဂရုဠာဒိဝသေန အဝသေသသတ္တလောကော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာပိ စတုပရိသဝသေန သမ္မုတိဒေဝေဟိ ဝါ သဟ အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကော ဝါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ စတုပရိသသဟိတော အဝသေသသုဒ္ဓနာဂသုပဏ္ဏနေရယိကာဒိသတ္တလောကော၊ စတုဓာ ဌိတမနုဿသဟိတော ဝါ အဝသေသနာဂသုပဏ္ဏနေရယိကာဒိသတ္တလောကော ဂဟိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧတ္တာဝတာ ဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေန တေန ဝိသေသေန အဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ¶ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတောတိ ဥက္ကံသဂတိဝိဇာနနေန။ ပဉ္စသု ဟိ ဂတီသု ဒေဝဂတိပရိယာပန္နာဝ သေဋ္ဌာ၊ တတ္ထာပိ အရူပိနော ဒူရသမုဿာရိတကိလေသဒုက္ခတာယ သန္တပဏီတအာနေဉ္ဇဝိဟာရသမင်္ဂိတာယ အတိဝိယ ဒီဃာယုကတာယာတိ ဧဝမာဒီဟိ ဝိသေသေဟိ အတိဝိယ ဥက္ကဋ္ဌာ။ ဗြဟ္မာ မဟာနုဘာဝေါတိ ဒသသဟဿိယံ မဟာဗြဟ္မုနော ဝသေန ဝဒတိ။ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အနုတ္တရန္တိ သေဋ္ဌံ နဝလောကုတ္တရံ။ အနုသန္ဓိက္ကမောတိ အတ္ထာနဉ္စေဝ ပဒါနဉ္စ အနုသန္ဓာနုက္ကမော။ ပေါရာဏာ ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝဏ္ဏယန္တိ – သဒေဝကန္တိ ဒေဝတာဟိ သဒ္ဓိံ အဝသေသံ လောကံ။ သမာရကန္တိ မာရေန သဒ္ဓိံ အဝသေသံ လောကံ။ သဗြဟ္မကန္တိ ဗြဟ္မေဟိ သဒ္ဓိံ အဝသေသံ လောကံ။ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ တိဘဝူပဂေ သတ္တေ ဒေဝမာရဗြဟ္မသဟိတတာသင်္ခါတေဟိ တီဟိ ပကာရေဟိ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒီသု တီသု ပဒေသု ပက္ခိပိတွာ ပုန ¶ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ပရိယာဒိယန္တော ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိံ ပဇံ သဒေဝမနုဿ’’န္တိ အာဟ။ ဧဝံ ပဉ္စဟိပိ ပဒေဟိ သဒေဝကတ္တာဒိနာ တေန တေန ပကာရေန တေဓာတုကမေဝ ပရိယာဒိန္နန္တိ။

အဘိညာတိ ယကာရလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသော၊ အဘိဇာနိတွာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အဘိညာယ အဓိကေန ဉာဏေန ဉတွာ’’တိ။ အနုမာနာဒိပဋိက္ခေပေါတိ အနုမာနဥပမာနအတ္ထာပတ္တိအာဒိပဋိက္ခေပေါ ဧကပ္ပမာဏတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရတာယ ဟိ သဗ္ဗပစ္စက္ခာ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော။ အနုတ္တရံ ဝိဝေကသုခန္တိ ဖလသမာပတ္တိသုခံ။ တေန ဝီထိမိဿာပိ ကဒါစိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ ဟောတီတိ ဟိတွာပီတိ ပိသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ။ ဘဂဝါ ဟိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ယသ္မိံ ခဏေ ပရိသာ သာဓုကာရံ ဝါ ဒေတိ၊ ယထာသုတံ ဝါ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တံ ခဏံ ပုဗ္ဗဘာဂေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ ယထာပရိစ္ဆေဒဉ္စ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဒေသေန္တောတိ ဥဂ္ဃဋိတညုဿ ဝသေန အပ္ပံ ဝါ၊ ဝိပဉ္စိတညုဿ နေယျဿ ဝါ ဝသေန ဗဟုံ ဝါ ဒေသေန္တော။ အာဒိကလျာဏာဒိပ္ပကာရမေဝ ဒေသေတီတိ အာဒိမှိပိ ကလျာဏံ ဘဒ္ဒကံ အနဝဇ္ဇမေဝ ကတွာ ဒေသေတိ။ မဇ္ဈေပိ ပရိယောသာနေပိ ကလျာဏံ ဘဒ္ဒကံ အနဝဇ္ဇမေဝ ကတွာ ဒေသေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မဿ ဟိ ¶ ကလျာဏတာ နိယျာနိကတာယ နိယျာနိကတာ စ သဗ္ဗသော အနဝဇ္ဇဘာဝေန။

သမန္တဘဒ္ဒကတ္တာတိ သဗ္ဗဘာဂေဟိ သုန္ဒရတ္တာ။ ဓမ္မဿာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ။ ကိဉ္စာပိ အဝယဝဝိနိမုတ္တော သမုဒါယော နာမ ပရမတ္ထတော ကောစိ နတ္ထိ၊ ယေသု ပန အဝယဝေသု သမုဒါယရူပေန အပေက္ခိတေသု ဂါထာတိ သမညာ၊ တံ တတော ဘိန္နံ ဝိယ ကတွာ သံသာမိဝေါဟာရံ အာရောပေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ပဌမပါဒေန အာဒိကလျာဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧကာနုသန္ဓိကန္တိ ဣဒံ နာတိဗဟုဝိဘာဂံ ယထာနုသန္ဓိနာ ဧကာနုသန္ဓိကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣတရဿ ပန တေနေဝ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဝိဘာဂေန အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဘာဂါ လဗ္ဘန္တီတိ။ နိဒါနေနာတိ အာနန္ဒတ္ထေရေန ဌပိတကာလဒေသဒေသကပရိသာဒိအပဒိသနလက္ခဏေန နိဒါနဂန္ထေန။ နိဂမေနာတိ ‘‘ဣဒမဝေါစာ’’တိအာဒိကေန ‘‘ဣတိ ယံ တံ ဝုတ္တံ၊ ဣဒမေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝါ ယထာဝုတ္တတ္ထနိဂမနေန။ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ ဌပိတာနိပိ ဟိ နိဒါနနိဂမနာနိ ဒဿေတွာ တီဏိ ပိဋကာနိ သတ္ထု ဒေသနာယ အနုဝိဓာနတော တဒန္တောဂဓာနေဝ။ တေနေဝ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧကာနုသန္ဓိကဿ သုတ္တဿ နိဒါနံ အာဒိ၊ ဣဒမဝေါစာတိ ပရိယောသာနံ၊ ဥဘိန္နမန္တရာ မဇ္ဈ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၉၀) ဝုတ္တံ။

ဧဝံ သုတ္တန္တပိဋကဝသေန ဓမ္မဿ အာဒိကလျာဏာဒိတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တီဏိ ပိဋကာနိ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သကလောပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သာသနဓမ္မောတိ –

‘‘သဗ္ဗပါပဿ ¶ အကရဏံ၊ ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ၊

သစိတ္တပရိယောဒပနံ၊ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃၊ နေတ္တိ။ ၃၀၊ ၅၀) –

ဧဝံ ဝုတ္တဿ သတ္ထုသာသနဿ ပကာသကော ပရိယတ္တိဓမ္မော။ သီလမူလကတ္တာ သာသနဿ ‘‘သီလေန အာဒိကလျာဏော’’တိ ဝုတ္တံ။ သမထာဒီနံ သာသနသမ္ပတ္တိယာ ဝေမဇ္ဈဘာဝတော အာဟ ‘‘သမထဝိပဿနာမဂ္ဂဖလေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏော’’တိ။ နိဗ္ဗာနာဓိဂမတော ဥတ္တရိ ကရဏီယာဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘နိဗ္ဗာနေန ပရိယောသာနကလျာဏော’’တိ။ သာသနေ သမ္မာပဋိပတ္တိ နာမ ပညာယ ဟောတိ၊ တဿာ စ သီလံ သမာဓိ စ မူလန္တိ အာဟ ‘‘သီလသမာဓီဟိ ¶ ဝါ အာဒိကလျာဏော’’တိ။ ပညာ ပန အနုဗောဓပအဝေဓဝသေန ဒုဝိဓာတိ တဒုဘယမ္ပိ ဂဏှန္တော ‘‘ဝိပဿနာမဂ္ဂေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏော’’တိ အာဟ။ တဿာ နိပ္ဖတ္တိဖလကိစ္စံ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာ၊ တတော ပရံ ကတ္တဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဖလနိဗ္ဗာနေဟိ ပရိယောသာနကလျာဏော’’တိ။ ဖလဂ္ဂဟဏေန ဝါ သဥပါဒိသေသံ နိဗ္ဗာနမာဟ၊ ဣတရေန ဣတရံ တဒုဘယဉ္စ သာသနသမ္ပတ္တိယာ ဩသာနန္တိ အာဟ ‘‘ဖလနိဗ္ဗာနေဟိ ပရိယောသာနကလျာဏော’’တိ။

ဗုဒ္ဓသုဗောဓိတာယ ဝါ အာဒိကလျာဏောတိ ဗုဒ္ဓဿ သုဗောဓိတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာ၊ တာယ အာဒိကလျာဏော တပ္ပဘဝတ္တာ။ သဗ္ဗသော သံကိလေသပ္ပဟာနံ ဝေါဒါနပါရိပူရီ စ ဓမ္မသုဓမ္မတာ၊ တာယ မဇ္ဈေကလျာဏော တံသရီရတ္တာ။ သတ္ထာရာ ယထာနုသိဋ္ဌံ တထာ ပဋိပတ္တိ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိ၊ တာယ ပရိယောသာနကလျာဏော တာယ သာသနဿ လောကေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝတော။ တန္တိ သာသနဓမ္မံ။ တထတ္တာယာတိ ယထတ္တာယ ဘဂဝတာ ဓမ္မော ဒေသိတော၊ တထတ္တာယ တထဘာဝါယ။ သော ပန အဘိသမ္ဗောဓိ ပစ္စေကဗောဓိ သာဝကဗောဓီတိ တိဝိဓော ဣတော အညထာ နိဗ္ဗာနာဓိဂမဿ အဘာဝတော။ တတ္ထ သဗ္ဗဂုဏေဟိ အဂ္ဂဘာဝတော ဣတရဗောဓိဒွယမူလတာယ စ ပဌမာယ ဗောဓိယာ အာဒိကလျာဏတာ၊ ဂုဏေဟိ ဝေမဇ္ဈဘာဝတော ဒုတိယာယ မဇ္ဈေကလျာဏတာ၊ တဒုဘယတာယ ဝါ ဝေါသာနတာယ စ သာသနဓမ္မဿ တတိယာယ ပရိယောသာနကလျာဏတာ ဝုတ္တာ။

ဧသောတိ သာသနဓမ္မော။ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနတောတိ ဝိမုတ္တာယတနသီသေ ဌတွာ သဒ္ဓမ္မံ သုဏန္တဿ နီဝရဏာနံ ဝိက္ခမ္ဘနသဗ္ဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယထာ ယထာဝုသော၊ ဘိက္ခုနော သတ္ထာ ဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ အညတရော ဝါ ဂရုဋ္ဌာနီယော သဗြဟ္မစာရီ၊ တထာ တထာ သော တတ္ထ လဘတိ အတ္ထဝေဒံ လဘတိ ဓမ္မဝေဒ’’န္တိ။

‘‘ယသ္မိံ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယေ အရိယသာဝကော ဩဟိတသောတော ဓမ္မံ သုဏာတိ၊ ပဉ္စဿ နီဝရဏာနိ တသ္မိံ သမယေ ပဟီနာနိ ဟောန္တီ’’တိ –

စ အာဒိ။ သမထဝိပဿနာသုခါဝဟနတောတိ သမထသုခဿ ဝိပဿနာသုခဿ စ သမ္ပာပနတော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘သော ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ¶ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရံ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခ’’န္တိအာဒိ၊ တထာ –

‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ၊ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊

လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ အမတံ တံ ဝိဇာနတံ။

အမာနုသီ ရတီ ဟောတိ၊ သမ္မာ ဓမ္မံ ဝိပဿတော’’တိ စ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄-၃၇၃)၊

တထာ ပဋိပန္နောတိ ယထာ သမထဝိပဿနာသုခံ အာဝဟတိ၊ ယထာ ဝါ သတ္ထာရာ အနုသိဋ္ဌံ၊ တထာ ပဋိပန္နော သာသနဓမ္မော။ တာဒိဘာဝါဝဟနတောတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဝသေန ဣဋ္ဌာဒီသု တာဒိဘာဝဿ လောကဓမ္မေဟိ အနုပလေပဿ အာဝဟနတော။ နာထပ္ပဘဝတ္တာတိ ပဘဝတိ ဧတသ္မာတိ ပဘဝေါ၊ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ၊ နာထောဝ ပဘဝေါ ဧတဿာတိ နာထပ္ပဘဝေါ၊ တဿ ဘာဝေါ နာထပ္ပဘဝတ္တံ၊ တသ္မာ သာသနဓမ္မဿ နာထဟေတုကတ္တာတိ အတ္ထော။ အတ္ထသုဒ္ဓိယာ မဇ္ဈေကလျာဏောတိ နိရုပက္ကိလေသတာယ နိယျာနိကတာ အတ္ထသုဒ္ဓိ၊ တာယ မဇ္ဈေကလျာဏော။ ကိစ္စသုဒ္ဓိယာ ပရိယောသာနကလျာဏောတိ သုပ္ပဋိပတ္တိသင်္ခါတကိစ္စဿ သုဒ္ဓိယာ ပရိယောသာနကလျာဏော သုပ္ပဋိပတ္တိပရိယောသာနတ္တာ သာသနဓမ္မဿ။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ နိဂမေန္တော အာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။

သာသနဗြဟ္မစရိယန္တိအာဒီသု အဝိသေသေန တိဿော သိက္ခာ သကလော စ တန္တိဓမ္မော သာသနဗြဟ္မစရိယံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ကတမေသာနံ ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗြဟ္မစရိယံ န စိရဋ္ဌိတိကမဟောသီ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၁၈)။ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ခီဏာ ဇာတိ၊ ဝုသိတံ ဗြဟ္မစရိယံ၊ ကတံ ကရဏီယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၄)။ ယထာနုရူပန္တိ ယထာရဟံ။ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟဉှိ သာသနဗြဟ္မစရိယံ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထံ၊ တထာ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ။ ဣတရံ ပန တန္တိဓမ္မသင်္ခါတံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနဉ္စ။ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာတိ သမ္ပန္နတ္ထတာယ။ သမ္ပတ္တိအတ္ထော ဟိ ဣဓ သဟသဒ္ဒေါ။ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ယဿ ဟိ ယာဂုဘတ္တာဒိဣတ္ထိပုရိသာဒိဝဏ္ဏနာနိဿိတာ ဒေသနာ ဟောတိ၊ န သော သာတ္ထံ ဒေသေတိ နိယျာနတ္ထဝိရဟတော တဿာ ဒေသနာယ။ ဘဂဝါ ပန တထာရူပံ ဒေသနံ ¶ ပဟာယ စတုသတိပဋ္ဌာနာဒိနိဿိတံ ဒေသနံ ဒေသေတိ၊ တသ္မာ ‘‘အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထံ ဒေသေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ ¶ ။ ယဿ ပန ဒေသနာ သိထိလဓနိတာဒိဘေဒေသု ဗျဉ္ဇနေသု ဧကပ္ပကာရေနေဝ ဒွိပ္ပကာရေနေဝ ဝါ ဗျဉ္ဇနေန ယုတ္တတာယ ဧကဗျဉ္ဇနာဒိယုတ္တာ ဝါ ဒမိဠဘာသာ ဝိယ၊ ဝိဝဋကရဏတာယ ဩဋ္ဌေ အဖုသာပေတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗတော သဗ္ဗနိရောဋ္ဌဗျဉ္ဇနာ ဝါ ကိရာတဘာသာ ဝိယ၊ သဗ္ဗတ္ထေဝ ဝိဿဇ္ဇနီယယုတ္တတာယ သဗ္ဗဝိဿဋ္ဌဗျဉ္ဇနာ ဝါ ယဝနဘာသာ ဝိယ၊ သဗ္ဗတ္ထေဝ သာနုသာရတာယ သဗ္ဗနိဂ္ဂဟီတဗျဉ္ဇနာ ဝါ ပါဒသိကာဒိ မိလက္ခုဘာသာ ဝိယ၊ တဿ ဗျဉ္ဇနပါရိပူရိယာ အဘာဝတော အဗျဉ္ဇနာ နာမ ဒေသနာ ဟောတိ။ သဗ္ဗာပိ ဟိ ဧသာ ဗျဉ္ဇနေကဒေသဝသေနေဝ ပဝတ္တိယာ အပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနာတိ ကတွာ ‘‘အဗျဉ္ဇနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဘဂဝါ ပန –

‘‘သိထိလံ ဓနိတဉ္စ ဒီဃရဿံ၊ ဂရုကံ လဟုကဉ္စ နိဂ္ဂဟီတံ၊

သမ္ဗန္ဓံ ဝဝတ္ထိတံ ဝိမုတ္တံ၊ ဒသဓာ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ ပဘေဒေါ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၉၀၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၉၁၊ ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၅) –

ဧဝံ ဝုတ္တံ ဒသဝိဓံ ဗျဉ္ဇနံ အမက္ခေတွာ ပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနမေဝ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနံ ဒေသေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဣဒါနိ ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇန’’န္တိ ဧတ္ထ နေတ္တိနယေနပိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ကာသနံ…ပေ… သဗျဉ္ဇန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဒိပိ နေတ္တိယံ ‘‘ဗျဉ္ဇနမုခေန ဗျဉ္ဇနတ္ထဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ အက္ခရံ ပဒ’’န္တိအာဒိနာ ဗျဉ္ဇနပဒါနိ ပဌမံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနိ၊ ဣဓ ပန ပါဠိယံ ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇန’’န္တိ အာဂတတ္တာ အတ္ထပဒါနိယေဝ ပဌမံ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ကာသနပကာသနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သင်္ခေပတော ကာသနံ ဒီပနံ သင်္ကာသနံ။ ကာသနန္တိ စ ကာသီယတိ ဒီပီယတိ ဝိဘာဝီယတီတိ အတ္ထော။ ‘‘မညမာနော ခေါ ဘိက္ခု ဗဒ္ဓါ မာရဿ အမညမာနော မုတ္တော’’တိအာဒီသု ဝိယ သင်္ခေပေန ဒီပနံ သင်္ကာသနံ နာမ။ တတ္တကေန ဟိ တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဝိဒ္ဓံ။ တေနာဟ ‘‘အညာတံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ ပဌမံ ကာသနံ ပကာသနံ။ ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဒိတ္တ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု ပစ္ဆာ ကထိတဗ္ဗမတ္ထံ ပဌမံ ဝစနေန ဒီပနံ ပကာသနံ နာမ။ အာဒိကမ္မသ္မိဉှိ အယံ ပ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပညပေတိ ပဋ္ဌပေတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တိက္ခိန္ဒြိယာပေက္ခဉ္စေတံ ပဒဒွယံ ဥဒ္ဒေသဘာဝတော။ တိက္ခိန္ဒြိယော ဟိ သင်္ခေပတော ပဌမဉ္စ ဝုတ္တမတ္ထံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ သံခိတ္တဿ ဝိတ္ထာရဝစနံ သကိံ ဝုတ္တဿ ပုန ဝစနဉ္စ ဝိဝရဏဝိဘဇနာနိ၊ ယထာ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ သင်္ခေပတော သကိံယေဝ စ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ‘‘ကတမေ ¶ ဓမ္မာ ကုသလာ? ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ ဝိတ္ထာရတော ဝိဝရဏဝသေန ¶ ဝိဘဇနဝသေန စ ပုန ဝစနံ။ မဇ္ဈိမိန္ဒြိယာပေက္ခမေတံ ပဒဒွယံ နိဒ္ဒေသဘာဝတော။ ဝိဝဋဿ ဝိတ္ထာရတရာဘိဓာနံ ဝိဘတ္တဿ စ ပကာရေဟိ ဉာပနံ ဝိနေယျာနံ စိတ္တပရိတောသနံ ဥတ္တာနီကရဏပညာပနာနိ၊ ယထာ ‘‘ဖဿော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝဋဝိဘတ္တဿ အတ္ထဿ ‘‘ကတမော တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ? ယော တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဖုသနာ သံဖုသနာ’’တိအာဒိနာ ဥတ္တာနီကိရိယာ ပညာပနာ စ။ မုဒိန္ဒြိယာပေက္ခမေတံ ပဒဒွယံ ပဋိနိဒ္ဒေသဘာဝတော။

အထ ဝါ ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဒိတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ပဌမံ ဒီပိတမတ္ထံ ပုန ပါကဋံ ကတွာ ဒီပနေန ‘‘ကိဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗံ အာဒိတ္တံ? စက္ခု၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဒိတ္တံ၊ ရူပါ အာဒိတ္တာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ သံခိတ္တဿ ဝိတ္ထာရာဘိဓာနေန သကိံ ဝုတ္တဿ ပုနပိ အဘိဓာနေန ဝိတ္ထာရေတွာ ဒေသနံ ဝိဝရဏံ နာမ။ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ သင်္ခေပေန နိက္ခိတ္တဿ ‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိ နိဒ္ဒေသဝသေန ဝိဝရိတေ ကုသလေ ဓမ္မေ ‘‘တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ ဝေဒနာ ဟောတီ’’တိ ဝိဘာဂကရဏံ ဝိဘဇနံ နာမ။ ဝိဝဋဿ ဝိတ္ထာရာဘိဓာနေန ဝိဘတ္တဿ စ ဥပမာဘိဓာနေန ဥတ္တာနိံ ကရောတီတိ ဝိဝရဏေန ဝိဝရိတတ္ထဿ ‘‘ကတမော တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ? ယော တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဖုသနာ သံဖုသနာ’’တိ အတိဝိဝရိတွာ ကထနံ၊ ဝိဘဇနေန ဝိဘတ္တဿ ‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂါဝီ နိစ္စမ္မာ၊ ဧဝမေဝ ခွာယံ ဘိက္ခဝေ ဖဿာဟာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဝဒါမီ’’တိ ဧဝမာဒိဥပမာကထနဉ္စ ဥတ္တာနီကရဏံ နာမ။ ဓမ္မံ သုဏန္တာနံ ဓမ္မဒေသနေန ဝိစိတ္တေန အနေကဝိဓေန သောမနဿဿ ဥပ္ပာဒနံ အတိခိဏဗုဒ္ဓီနံ အနေကဝိဓေန ဉာဏတိခိဏကရဏဉ္စ ပညတ္တိ နာမ သောတူနံ စိတ္တတောသနေန စိတ္တနိသာနေန စ ပညာပနံ ပညတ္တီတိ ကတွာ။ အတ္ထပဒသမာယောဂတော သာတ္ထန္တိ ပရိယတ္တိအတ္ထဿ သင်္ကာသနာဒိအတ္ထပဒရူပတ္တာ ယထာဝုတ္တဆအတ္ထပဒသမာယောဂတော သာတ္ထံ။ သင်္ကာသနပကာသနာဒယော ဟိ အတ္ထာကာရတ္တာ ‘‘အတ္ထပဒါနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အတ္ထောယေဝ ဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ သင်္ကာသီယတိ ပကာသီယတိ ဝိဝရီယတိ ဝိဘဇီယတိ ဥတ္တာနီ ကရီယတိ ပညာပီယတိ။

အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသသမ္ပတ္တိယာတိ ဧတ္ထ ‘‘သဋ္ဌိ ဝဿသဟဿာနီ’’တိ ဧဝမာဒီသု သ-ကာရ ဒု-ကာရ သော-ကာရာဒိ ဝိယ ဥစ္စာရဏဝေလာယ အပရိယောသိတေ ပဒေ ဝဏ္ဏော အက္ခရံ ပရိယာယဝသေန အက္ခရဏတော ¶ အဝေဝစနတော။ န ဟိ ဝဏ္ဏဿ ပရိယာယော ဝိဇ္ဇတိ။ ယထာ ဟိ ပဒံ သဝေဝစနတာယ အတ္ထဝသေန ပရိယာယံ စရန္တံ သဉ္စရန္တံ ဝိယ ဟောတိ၊ န ဧဝံ ဝဏ္ဏော အဝေဝစနတ္တာ။ ဧကက္ခရံ ဝါ ပဒံ အက္ခရံ ‘‘မာ ဧဝံ ကိရ တ’’န္တိအာဒီသု မာ-ကာရာဒယော ¶ ဝိယ။ ကေစိ ပန ‘‘တီသု ဒွါရေသု ပရိသုဒ္ဓပယောဂဘာဝေန ဝိသုဒ္ဓကရဏဋ္ဌာနာနံ စိတ္တေန ပဝတ္တိတဒေသနာဝါစာဟိ အက္ခရဏတော အဝေဝစနတော အကထိတတ္တာ အက္ခရန္တိ သညိတာ။ တံ ပါရာယနိကဗြာဟ္မဏာနံ မနသာ ပုစ္ဆိတပဉှာနံ ဝသေန ဘဂဝတာ ရတနဃရေ နိသီဒိတွာ သမ္မသိတပဋ္ဌာနမဟာပကရဏဝသေန စ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဝိဘတ္တိယန္တံ အတ္ထဿ ဉာပနတော ပဒံ။ ပဇ္ဇတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ဟိ ပဒံ။ တံ နာမပဒံ အာချာတပဒံ ဥပသဂ္ဂပဒံ နိပါတပဒန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ။ တတ္ထ ဖဿော ဝေဒနာ စိတ္တန္တိ ဧဝမာဒိကံ ဒဗ္ဗပဓာနံ နာမပဒံ။ နာမပဒေဟိ ဒဗ္ဗမာဝိဘူတရူပံ၊ ကိရိယာ အနာဝိဘူတရူပါ။ ဖုသတိ ဝေဒယတိ ဝိဇာနာတီတိ ဧဝမာဒိကံ ကိရိယာပဓာနံ အာချာတပဒံ။ အာချာတပဒေဟိ ကိရိယာ အာဝိဘူတရူပါ၊ ဒဗ္ဗမနာဝိဘူတရူပံ။ ယထာ ‘‘စိရပ္ပဝါသိ’’န္တိ ဧတ္ထ ပ-သဒ္ဒေါ ဝသနကိရိယာယ ဝိယောဂဝိသိဋ္ဌတံ ဒီပေတိ၊ ဧဝံ ကိရိယာဝိသေသဒီပနတော ကိရိယာဝိသေသာဝဗောဓနိမိတ္တံ။ ပ-ဣတိ ဧဝမာဒိကံ ဥပသဂ္ဂပဒံ။ ကိရိယာယ ဒဗ္ဗဿ စ သရူပဝိသေသပ္ပကာသနဟေတုဘူတံ ဧဝန္တိ ဧဝမာဒိကံ နိပါတပဒံ။ ‘‘ဧဝံ မနသိ ကရောထ၊ မာ ဧဝံ မနသာကတ္ထာ’’တိအာဒီသု ဟိ ကိရိယာဝိသေသဒီပနတော ကိရိယာဝိသေသဿ ဇောတကော ဧဝံသဒ္ဒေါ၊ ‘‘ဧဝံသီလာ ဧဝံဓမ္မာ’’တိအာဒီသု ဒဗ္ဗဝိသေသဿ။ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ ပဒါဘိဟိတံ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတီတိ ဗျဉ္ဇနံ၊ ဝါကျံ။ ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ’’တိ သင်္ခေပေန ကထိတမတ္ထံ ‘‘ကတမေ စတ္တာရော? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတံ ဣဒ္ဓိပါဒံ ဘာဝေတိ၊ ဝီရိယ၊ စိတ္တ၊ ဝီမံသသမာဓိပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတံ ဣဒ္ဓိပါဒံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒိနာ ပါကဋံ ကရောတီတိ ဝါကျမေဝ ဗျဉ္ဇနံ၊ တံ ပန အတ္ထတော ပဒသမုဒါယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သအာချာတံ သနိပါတံ သကာရကံ သဝိသေသနံ ဝါကျန္တိ ဟိ ဝဒန္တိ။ နနု စ ပဒေနပိ အတ္ထော ဗျဉ္ဇီယတီတိ ပဒမ္ပိ ဗျဉ္ဇနန္တိ အာပဇ္ဇတီတိ? တံ န။ ပဒမတ္တသဝနေပိ ဟိ အဓိကာရာဒိဝသေန လဗ္ဘမာနေဟိ ပဒန္တရေဟိ အနုသန္ဓာနံ ကတွာဝ အတ္ထသမ္ပဋိပတ္တိ ဟောတီတိ ဝါကျမေဝ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇယတီတိ။

ပကာရတော ဝါကျဝိဘာဂေါ အာကာရော။ ‘‘တတ္ထ ကတမော ဆန္ဒော? ယော ဆန္ဒော ဆန္ဒိကတာ ကတ္တုကမျတာ’’တိ ဧဝမာဒီသု ကထိတဿေဝ ဝါကျဿ ¶ အနေကဝိဓေန ဝိဘာဂကရဏံ အာကာရော နာမ။ အာကာရာဘိဟိတံ နိဗ္ဗစနံ နိရုတ္တိ။ ‘‘ဖဿော ဝေဒနာ’’တိ ဧဝမာဒီသု အာကာရေန ကထိတံ ‘‘ဖုသတီတိ ဖဿော၊ ဝေဒယတီတိ ဝေဒနာ’’တိ နီဟရိတွာ ဝိတ္ထာရဝစနံ နိရုတ္တိ နာမ။ ‘‘နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂတိ၊ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ ဝါ မဂ္ဂီယတိ၊ ကိလေသေ ဝါ မာရေန္တော ဂစ္ဆတီတိ မဂ္ဂေါ’’တိအာဒိနာ နိဗ္ဗစနဝိတ္ထာရော နိရဝသေသဒေသနတ္တာ နိဒ္ဒေသော။ အထ ဝါ ဝေဒယတီတိ ဝေဒနာတိ နိဗ္ဗစနလဒ္ဓပဒေသု သုခဒုက္ခအဒုက္ခမသုခါသု သုခယတီတိ သုခါ၊ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခာ၊ နေဝ ဒုက္ခယတိ န သုခယတီတိ အဒုက္ခမသုခါတိ အတ္ထဝိတ္ထာရော နိရဝသေသေန ကထိတတ္တာ နိဒ္ဒေသော နာမ။ ဧတေသံ အက္ခရာဒီနံ ဗျဉ္ဇနပဒါနံ သမ္ပတ္တိယာ သမ္ပန္နတာယ သဗျဉ္ဇနံ။

ဧဝံ ¶ ပနဿ အတ္ထပဒသမာယောဂေါ ဗျဉ္ဇနပဒသမ္ပတ္တိ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ဘဂဝါ အက္ခရေဟိ သင်္ကာသေတိ၊ ပဒေဟိ ပကာသေတိ၊ ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိဝရတိ၊ အာကာရေဟိ ဝိဘဇတိ၊ နိရုတ္တီဟိ ဥတ္တာနိံ ကရောတိ၊ နိဒ္ဒေသေဟိ ပညပေတိ။ တထာ ဟိ ပဒါဝယဝဂ္ဂဟဏမုခေန ပဒဂ္ဂဟဏံ၊ ဂဟိတေန စ ပဒေန ပဒတ္ထာဝဗောဓော ဂဟိတပုဗ္ဗသင်္ကေတဿ ဟောတီတိ ဘဂဝါ အက္ခရေဟိ သင်္ကာသေတိ။ ယသ္မာ ပန အက္ခရေဟိ သံခိတ္တေန ဒီပိယမာနော အတ္ထော ပဒပရိယောသာနေ ဝါကျဿ အပရိယောသိတတ္တာ ပဒေန ပဌမံ ပကာသိတော ဒီပိတော ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဒေဟိ ပကာသေတိ။ ဝါကျပရိယောသာနေ ပန သော အတ္ထော ဝိဝရိတော ဝိဝဋော ကတော ဟောတီတိ ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိဝရတိ။ ယသ္မာ စ ပကာရေဟိ ဝါကျဘေဒေ ကတေ တဒတ္ထော ဝိဘတ္တော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ အာကာရေဟိ ဝိဘဇတိ။ တထာ ဝါကျာဝယဝါနံ ပစ္စေကံ နိဗ္ဗစနဝိဘာဂေ ကတေ သော အတ္ထော ပါကဋော ဟောတီတိ နိရုတ္တီဟိ ဥတ္တာနိံ ကရောတိ။ ကတနိဗ္ဗစနေဟိ ပန ဝါကျာဝယဝေဟိ ဝိတ္ထာရဝသေန နိရဝသေသတော ဒေသိတေဟိ ဝေနေယျာနံ စိတ္တပရိတောသနံ ဗုဒ္ဓိနိသာနဉ္စ ကတံ ဟောတီတိ နိဒ္ဒေသေဟိ ပညပေတိ။ အပိစ ဘဂဝါ အက္ခရေဟိ ဥဂ္ဃဋေတွာ ပဒေဟိ ဝိနေတိ ဥဂ္ဃဋိတညုံ၊ ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိပဉ္စေတွာ အာကာရေဟိ ဝိနေတိ ဝိပဉ္စိတညုံ၊ နိရုတ္တီဟိ နေတွာ နိဒ္ဒေသေဟိ ဝိနေတိ နေယျံ။ ဧဝဉ္စာယံ ဓမ္မော ဥဂ္ဃဋိယမာနော ဥဂ္ဃဋိတညုံ ဝိနေတိ၊ ဝိပဉ္စိယမာနော ဝိပဉ္စိတညုံ၊ နီယမာနော နေယျံ။ တတ္ထ ဥဂ္ဃဋနာ အာဒိ၊ ဝိပဉ္စနာ မဇ္ဈေ၊ နယနံ အန္တေ။ ဧဝံ တီသု ကာလေသု တိဓာ ဒေသိတော ဒေါသတ္တယဝိဓမနော ဂုဏတ္တယာဝဟော တိဝိဓဝိနေယျဝိနယနောတိ ဧဝမ္ပိ တိဝိဓကလျာဏောယံ ¶ ဓမ္မော အတ္ထဗျဉ္ဇနပါရိပူရိယာ သာတ္ထော သဗျဉ္ဇနောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ နေတ္တိပကရဏေ (နေတ္တိ။ ၉) –

‘‘တတ္ထ ဘဂဝါ အက္ခရေဟိ သင်္ကာသေတိ၊ ပဒေဟိ ပကာသေတိ၊ ဗျဉ္ဇနေဟိ ဝိဝရတိ၊ အာကာရေဟိ ဝိဘဇတိ၊ နိရုတ္တီဟိ ဥတ္တာနိံ ကရောတိ၊ နိဒ္ဒေသေဟိ ပညပေတိ။ တတ္ထ ဘဂဝါ အက္ခရေဟိ စ ပဒေဟိ စ ဥဂ္ဃဋေတိ၊ ဗျဉ္ဇနေဟိ စ အာကာရေဟိ စ ဝိပဉ္စေတိ၊ နိရုတ္တီဟိ စ နိဒ္ဒေသေဟိ စ ဝိတ္ထာရေတိ။ တတ္ထ ဥဂ္ဃဋနာ အာဒိ၊ ဝိပဉ္စနာ မဇ္ဈေ၊ ဝိတ္ထာရနာ ပရိယောသာနံ။ သောယံ ဓမ္မဝိနယော ဥဂ္ဃဋိယန္တော ဥဂ္ဃဋိတညုံ ပုဂ္ဂလံ ဝိနေတိ၊ တေန နံ အာဟု အာဒိကလျာဏောတိ။ ဝိပဉ္စိယန္တော ဝိပဉ္စိတညုံ ပုဂ္ဂလံ ဝိနေတိ၊ တေန နံ အာဟု မဇ္ဈေကလျာဏောတိ။ ဝိတ္ထာရိယန္တော နေယျံ ပုဂ္ဂလံ ဝိနေတိ၊ တေန နံ အာဟု ပရိယောသာနကလျာဏောတီ’’တိ။

အတ္ထဂမ္ဘီရတာတိအာဒီသု အတ္ထော နာမ တန္တိအတ္ထော။ ဓမ္မော တန္တိ။ ပဋိဝေဓော တန္တိယာ တန္တိအတ္ထဿ စ ယထာဘူတာဝဗောဓော။ ဒေသနာ နာမ မနသာ ဝဝတ္ထာပိတာယ တန္တိယာ ဒေသနာ။ တေ ပနေတေ အတ္ထာဒယော ယသ္မာ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေါ မန္ဒဗုဒ္ဓီဟိ ဒုက္ခောဂါဟာ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ ¶ စ၊ တသ္မာ ဂမ္ဘီရာ။ အထ ဝါ အတ္ထော နာမ ဟေတုဖလံ။ ဓမ္မော ဟေတု။ ဒေသနာ ပညတ္တိ၊ ယထာဓမ္မံ ဓမ္မာဘိလာပေါ။ အနုလောမပဋိလောမသင်္ခေပဝိတ္ထာရာဒိဝသေန ဝါ ကထနံ။ ပဋိဝေဓော အဘိသမယော၊ အတ္ထာနုရူပံ ဓမ္မေသု၊ ဓမ္မာနုရူပံ အတ္ထေသု၊ ပညတ္တိပထာနုရူပံ ပညတ္တီသု အဝဗောဓော။ တေသံ တေသံ ဝါ ဓမ္မာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော လက္ခဏသင်္ခါတော အဝိပရီတသဘာဝေါ။ တေပိ စေတေ အတ္ထာဒယော ယသ္မာ အနုပစိတကုသလသမ္ဘာရေဟိ ဒုပ္ပညေဟိ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဒုက္ခောဂါဟာ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ စ၊ တသ္မာ ဂမ္ဘီရာ။ တေသု ပဋိဝေဓဿပိ အတ္ထသန္နိဿိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထဂမ္ဘီရတာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရတာဟိ သာတ္ထ’’န္တိ အတ္ထဂုဏဒီပနတော။ တာသံ ဓမ္မဒေသနာနံ ဗျဉ္ဇနသန္နိဿိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မဂမ္ဘီရတာဒေသနာဂမ္ဘီရတာဟိ သဗျဉ္ဇန’’န္တိ တာသံ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိဒီပနတော။ အတ္ထေသု ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါသု ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဣမိဿာပိ ပဋိသမ္ဘိဒါယ အတ္ထဝိသယတ္တာ အာဟ ‘‘အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယတော သာတ္ထ’’န္တိ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ ¶ အသတိ တဒဘာဝတော။ ဓမ္မောတိ တန္တိ။ နိရုတ္တီတိ တန္တိပဒါနံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝစနံ။ တတ္ထ ပဘေဒဂတာနိ ဉာဏာနိ ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယတော သဗျဉ္ဇန’’န္တိ အသတိ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ တဒဘာဝတော။

ပရိက္ခကဇနပ္ပသာဒကန္တီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ ပရိက္ခကဇနာနံ ကိံကုသလဂဝေသီနံ ပသာဒါဝဟံ၊ တသ္မာ သာတ္ထံ။ အတ္ထသမ္ပန္နန္တိ ဖလေန ဟေတုနော အနုမာနံ နဒီပူရေန ဝိယ ဥပရိ ဝုဋ္ဌိပဝတ္တိယာ။ သာတ္ထကတာ ပနဿ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယတာယ၊ သာ ပရမဂမ္ဘီရသဏှသုခုမဘာဝတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဂမ္ဘီရော ဒုဒ္ဒသော’’တိအာဒိ။ လောကိယဇနပ္ပသာဒကန္တိ သဗျဉ္ဇနန္တိ ယသ္မာ လောကိယဇနဿ ပသာဒါဝဟံ၊ တသ္မာ သဗျဉ္ဇနံ။ လောကိယဇနော ဟိ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ တုဿတိ။ ဣဓာပိ ဖလေန ဟေတုနော အနုမာနံ။ သဗျဉ္ဇနတာ ပနဿ သဒ္ဓေယျတာယ၊ သာ အာဒိကလျာဏာဒိဘာဝတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယတော သာတ္ထန္တိ ပညာပဒဋ္ဌာနတာယ အတ္ထသမ္ပန္နတံ အာဟ၊ တတော ပရိက္ခကဇနပ္ပသာဒကံ သဒ္ဓေယျတော သဗျဉ္ဇနန္တိ သဒ္ဓါပဒဋ္ဌာနတာယ ဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နတံ၊ တတော လောကိယဇနပ္ပသာဒတန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဂမ္ဘီရာဓိပ္ပာယတော သာတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယတော အဂါဓာပါရတာယ အတ္ထသမ္ပန္နံ အညထာ တဒဘာဝတော။ ဥတ္တာနပဒတော သဗျဉ္ဇနန္တိ သုဗောဓသဒ္ဒကတာယ ဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နံ ပရမဂမ္ဘီရဿပိ အတ္ထဿ ဝိနေယျာနံ သုဝိညေယျဘာဝါပါဒနတော။ သဗ္ဗောပေသ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထံ၊ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနန္တိ သဗ္ဗပဌမံ ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထဒွယဿ ပပဉ္စောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ စေဝ တတ္ထ တတ္ထ သံဝဏ္ဏိတံ။ တထာ ဟေတ္ထ ဝိကပ္ပဿ သမုစ္စယဿ ဝါ အဂ္ဂဟဏံ။ ဥပနေတဗ္ဗဿ အဘာဝတောတိ ပက္ခိပိတဗ္ဗဿ ဝေါဒါနတ္ထဿ အဝုတ္တဿ အဘာဝတော။ ကေဝလသဒ္ဒေါ သကလာဓိဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သကလပရိပုဏ္ဏဘာဝေနာ’’တိ ¶ ၊ သဗ္ဗဘာဂေဟိ ပရိပုဏ္ဏတာယာတိ အတ္ထော။ အပနေတဗ္ဗဿာတိ သံကိလေသဓမ္မဿ။

ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတီတိ ဧတ္ထ ပန အယံ ဗြဟ္မစရိယ-သဒ္ဒေါ ဒါနေ ဝေယျာဝစ္စေ ပဉ္စသိက္ခာပဒသီလေ အပ္ပမညာသု မေထုနဝိရတိယံ သဒါရသန္တောသေ ဝီရိယေ ဥပေါသထင်္ဂေသု အရိယမဂ္ဂေ သာသနေတိ ဣမေသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။

‘‘ကိံ ¶ တေ ဝတံ ကိံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ၊

ကိဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊

ဣဒ္ဓီ ဇုတီ ဗလဝီရိယူပပတ္တိ၊

ဣဒဉ္စ တေ နာဂမဟာဝိမာနံ။

‘‘အဟဉ္စ ဘရိယာ စ မနုဿလောကေ၊

သဒ္ဓါ ဥဘော ဒါနပတီ အဟုမှာ၊

ဩပါနဘူတံ မေ ဃရံ တဒါသိ၊

သန္တပ္ပိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ။

‘‘တံ မေ ဝတံ တံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ၊

တဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊

ဣဒ္ဓီ ဇုတီ ဗလဝီရိယူပပတ္တိ၊

ဣဒဉ္စ မေ ဓီရ မဟာဝိမာန’’န္တိ။ –

ဣမသ္မိဉှိ ပုဏ္ဏကဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၅၉၂-၁၅၉၃၊ ၁၅၉၅) ဒါနံ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

‘‘ကေန ပါဏိ ကာမဒဒေါ၊ ကေန ပါဏိ မဓုဿဝေါ၊

ကေန တေ ဗြဟ္မစရိယေန၊ ပုညံ ပါဏိမှိ ဣဇ္ဈတိ။

‘‘တေန ပါဏိ ကာမဒဒေါ၊ တေန ပါဏိ မဓုဿဝေါ၊

တေန မေ ဗြဟ္မစရိယေန၊ ပုညံ ပါဏိမှိ ဣဇ္ဈတီ’’တိ။ –

ဣမသ္မိံ ¶ အင်္ကုရပေတဝတ္ထုမှိ (ပေ။ ဝ။ ၂၇၅၊ ၂၇၇) ဝေယျာဝစ္စံ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဝံ ခေါ တံ ဘိက္ခဝေ တိတ္တိရိယံ နာမ ဗြဟ္မစရိယံ အဟောသီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၁) ဣမသ္မိံ တိတ္တိရဇာတကေ ပဉ္စသိက္ခာပဒသီလံ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တံ ခေါ ပန မေ ပဉ္စသိခ ဗြဟ္မစရိယံ နေဝ နိဗ္ဗိဒါယ န ဝိရာဂါယ န နိရောဓာယ ယာဝဒေဝ ဗြဟ္မလောကူပပတ္တိယာ’’တိ ဣမသ္မိံ မဟာဂေါဝိန္ဒသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၂၉) စတဿော အပ္ပမညာယော ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ပရေ အဗြဟ္မစာရီ ဘဝိဿန္တိ၊ မယမေတ္ထ ဗြဟ္မစာရီ ဘဝိဿာမာ’’တိ ဣမသ္မိံ သလ္လေခသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၈၃) မေထုနဝိရတိ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဝုတ္တာ။

‘‘မယဉ္စ ¶ ဘရိယာ နာတိက္ကမာမ၊

အမှေ စ ဘရိယာ နာတိက္ကမန္တိ၊

အညတြ တာဟိ ဗြဟ္မစရိယံ စရာမ၊

တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မီယရေ’’တိ။ –

မဟာဓမ္မပါလဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၀။၉၇) သဒါရသန္တောသော ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ ဗြဟ္မစရိယံ စရိတာ၊ တပဿီ သုဒံ ဟောမီ’’တိ လောမဟံသနသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၅) ဝီရိယံ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

‘‘ဟီနေန ဗြဟ္မစရိယေန၊ ခတ္တိယေ ဥပပဇ္ဇတိ၊

မဇ္ဈိမေန စ ဒေဝတ္တံ၊ ဥတ္တမေန ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ။ –

ဧဝံ (ဇာ။ ၂။၂၂။၄၂၉) နိမိဇာတကေ အတ္တဒမနဝသေန ကတော အဋ္ဌင်္ဂိကော ဥပေါသထော ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ‘‘ဣဒံ ခေါ ပန မေ၊ ပဉ္စသိခ၊ ဗြဟ္မစရိယံ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယ ဝိရာဂါယ…ပေ… အယမေဝ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ မဟာဂေါဝိန္ဒသုတ္တသ္မိံယေဝ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၂၉) အရိယမဂ္ဂေါ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ‘‘တယိဒံ ဗြဟ္မစရိယံ ဣဒ္ဓဉ္စေဝ ဖီတဉ္စ ဝိတ္ထာရိကံ ဗာဟုဇညံ ပုထုဘူတံ ယာဝဒေဝ မနုဿေဟိ သုပ္ပကာသိတ’’န္တိ ပါသာဒိကသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၇၄) သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ သကလသာသနံ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိမ္ပိ ဌာနေ ဣဒမေဝ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘သိက္ခတ္တယပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိအာဒိ။ သေဋ္ဌေဟီတိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ သေဋ္ဌေဟိ။ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မဘူတံ ဝါ စရိယံ ဗြဟ္မစရိယံ။

သနိဒါနန္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တလက္ခဏေန နိဒါနေန သနိဒါနံ။ သဥပ္ပတ္တိကန္တိ သအဋ္ဌုပ္ပတ္တိကံ။ ဝေနေယျာနံ ¶ အနုရူပတောတိ ဝေနေယျာနံ စရိယာဒိအနုရူပတော။ အတ္ထဿာတိ ဒေသိယမာနဿ သီလာဒိအတ္ထဿ။ ဟေတုဒါဟရဏယုတ္တတောတိ ‘‘တံ ကိဿ ဟေတု သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ စ အာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ ဟေတုပမဂ္ဂဟဏေန ဟေတုဒါဟရဏေဟိ ယုတ္တတော။ သဒ္ဓါပဋိလာဘေနာတိ ‘‘တေ တံ ဓမ္မံ သုတွာ တထာဂတေ သဒ္ဓံ ပဋိလဘန္တီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တသဒ္ဓါပဋိလာဘေန။ ပဋိပတ္တိယာတိ သီလဝိသုဒ္ဓိယာဒိသမ္မာပဋိပတ္တိယာ၊ ပဋိပတ္တိနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။ အဓိဂမဗျတ္တိတောတိ သစ္စပ္ပဋိဝေဓေန အဓိဂမဝေယျတ္တိယသဗ္ဘာဝတော သာတ္ထံ ကပိလမတာဒိ ဝိယ တုစ္ဆံ နိရတ္ထကံ အဟုတွာ ¶ အတ္ထသမ္ပန္နန္တိ ကတွာ။ ပရိယတ္တိယာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မပရိစယေန။ အာဂမဗျတ္တိတောတိ ဒုရက္ခာတဓမ္မေသု ပရိစယံ ကရောန္တဿ ဝိယ သမ္မောဟံ အဇနေတွာ ဗာဟုသစ္စဝေယျတ္တိယသဗ္ဘာဝတော သဗျဉ္ဇနံ။ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ ဟိ သတိ အာဂမဗျတ္တီတိ။ သီလာဒိပဉ္စဓမ္မက္ခန္ဓယုတ္တတောတိ သီလာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ဓမ္မကောဋ္ဌာသေဟိ အဝိရဟိတတ္တာ။ ကေဝလပရိပုဏ္ဏန္တိ အနဝသေသေန သမန္တတော ပုဏ္ဏံ ပူရိတံ။ နိရုပက္ကိလေသတောတိ ဒိဋ္ဌိမာနာဒိဥပက္ကိလေသာဘာဝတော။ နိတ္ထရဏတ္ထာယာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိဿရဏာယ။ လောကာမိသနိရပေက္ခတောတိ ကထဉ္စိပိ တဏှာသန္နိဿယဿ အနိဿယတော ပရိသုဒ္ဓံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော ‘‘ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ နိဿာယ လာဘံ ဝါ သက္ကာရံ ဝါ လဘိဿာမီ’’တိ ဒေသေတိ၊ တဿ အပရိသုဒ္ဓါ ဒေသနာ ဟောတိ။ ဘဂဝါ ပန လောကာမိသနိရပေက္ခော ဟိတဖရဏေန မေတ္တာဘာဝနာယ မုဒုဟဒယော ဥလ္လုမ္ပနသဘာဝသဏ္ဌိတေန စိတ္တေန ဒေသေတိ၊ တသ္မာ တဿ ဒေသနာ ပရိသုဒ္ဓါတိ။

သာဓူတိ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘သာဓု မေ ဘန္တေ ဘဂဝါ သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၉၅) အာယာစနေ ဒိဿတိ။ ‘‘သာဓု ဘန္တေတိ ခေါ သော ဘိက္ခု ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒိတွာ အနုမောဒိတွာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၈၆) သမ္ပဋိစ္ဆနေ။ ‘‘သာဓု သာဓု သာရိပုတ္တာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၉) သမ္ပဟံသနေ။ ‘‘တေန ဟိ ဗြာဟ္မဏ သာဓုကံ သုဏောဟီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၅။၁၉၂) ဒဠှီကမ္မေ အာဏတ္တိယဉ္စ ဒိဿတိ။

‘‘သာဓု ဓမ္မရုစိ ရာဇာ၊ သာဓု ပညာဏဝါ နရော၊

သာဓု မိတ္တာနမဒ္ဒုဗ္ဘော၊ ပါပဿာကရဏံ သုခ’’န္တိ။ –

အာဒီသု (ဇာ။ ၂။၁၈။၁၀၁) သုန္ဒရေ။ ဣဓာပိ သုန္ဒရေယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘သာဓု ခေါ ပနာတိ သုန္ဒရံ ခေါ ပနာ’’တိ။ တတ္ထ သုန္ဒရန္တိ ဘဒ္ဒကံ။ ဘဒ္ဒကတာ စ ပဿန္တဿ ဟိတသုခါဝဟဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘အတ္ထာဝဟံ သုခါဝဟ’’န္တိ။ တတ္ထ အတ္ထာဝဟန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထသညိတဟိတာဝဟံ။ သုခါဝဟန္တိ ယထာဝုတ္တတိဝိဓသုခါဝဟံ။ တထာရူပါနန္တိ တာဒိသာနံ ¶ ။ ယာဒိသေဟိ ပန ဂုဏေဟိ ဘဂဝါ သမန္နာဂတော၊ တေဟိ စတုပ္ပမာဏိကဿ လောကဿ သဗ္ဗကာလေပိ အစ္စန္တာယ ပသာဒနီယော တေသံ ယထာဘူတသဘာဝတ္တာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာရူပေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာဘုစ္စ…ပေ… အရဟတန္တိ ဣမိနာ ဓမ္မပ္ပမာဏာနံ လူခပ္ပမာဏာနဉ္စ သတ္တာနံ ဘဂဝတော ¶ ပသာဒါဝဟတံ ဒဿေတိ၊ တံဒဿနေန စ ဣတရေသမ္ပိ ရူပပ္ပမာဏဃောသပ္ပမာဏာနံ ပသာဒါဝဟတာ ဒဿိတာ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တဒဝိနာဘာဝတော။ ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတီတိ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓောတိ အာဟ ‘‘ဒဿနမတ္တမ္ပိ သာဓု ဟောတီတိ ဧဝမဇ္ဈာသယံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဒဿနမတ္တမ္ပိ သာဓု ဟောတီတိ ဧတ္ထ ကောသိယသကုဏဝတ္ထု ကထေတဗ္ဗံ။

၂။ ယေန ဝါ ကာရဏေနာတိ ဟေတုမှိ ဣဒံ ကရဏဝစနံ။ ဟေတုအတ္ထော ဟိ ကိရိယာကာရဏံ၊ န ကရဏံ ဝိယ ကိရိယတ္ထော၊ တသ္မာ နာနပ္ပကာရဂုဏဝိသေသာဓိဂမတ္ထာ ဣဓ ဥပသင်္ကမနကိရိယာတိ ‘‘အန္နေန ဝသတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟေတုအတ္ထမေဝေတံ ကရဏဝစနံ ယုတ္တံ၊ န ကရဏတ္ထံ တဿ အယုဇ္ဇမာနတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေန ဝါ ကာရဏေနာ’’တိ။ အဝိဘာဂတော ဟိ သတတပ္ပဝတ္တနိရတိသယသာဒုဝိပုလာမတရသသဒ္ဓမ္မဖလတာယဿ သာဒုဖလနိစ္စဖလိတမဟာရုက္ခေန ဘဂဝါ ဥပမိတော။ သာဒုဖလူပဘောဂါဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏေနေဝ ဟိ မဟာရုက္ခဿ သာဒုဖလတာ ဂဟိတာတိ။ ဥပသင်္ကမီတိ ဥပသင်္ကမန္တော။ သမ္ပတ္တကာမတာယ ဟိ ကိဉ္စိ ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော တံတံပဒေသာတိက္ကမနေန ဥပသင်္ကမိ ဥပသင်္ကမန္တောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘ဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ၊ ဥပဂတောတိ အတ္ထော။ ဥပသင်္ကမိတွာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ဥပသင်္ကမနပရိယောသာနဒီပန’’န္တိ။ တတောတိ ယံ ဌာနံ ပတ္တော ဥပသင်္ကမီတိ ဝုတ္တော၊ တတော ဥပဂတဋ္ဌာနတော။ အာသန္နတရံ ဌာနန္တိ ပဉှံ ဝါ ပုစ္ဆိတုံ ဓမ္မံ ဝါ သောတုံ သက္ကုဏေယျဋ္ဌာနံ။

ယထာ ခမနီယာဒီနိ ပုစ္ဆန္တောတိ ယထာ ဘဂဝါ ‘‘ကစ္စိ တေ ဗြာဟ္မဏ ခမနီယံ၊ ကစ္စိ ယာပနီယ’’န္တိအာဒိနာ ခမနီယာဒီနိ ပုစ္ဆန္တော တေန ဗြာဟ္မဏေန သဒ္ဓိံ သမပ္ပဝတ္တမောဒေါ အဟောသိ။ ပုဗ္ဗဘာသိတာယ တဒနုကရဏေန ဧဝံ သောပိ ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမပ္ပဝတ္တမောဒေါ အဟောသီတိ ယောဇနာ။ တံ ပန သမပ္ပဝတ္တမောဒတံ ဥပမာယ ဒဿေတုံ ‘‘သီတောဒကံ ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမ္မောဒိတန္တိ သံသန္ဒိတံ။ ဧကီဘာဝန္တိ သမ္မောဒနကိရိယာယ သမာနတံ ဧကရူပတံ။ ခမနီယန္တိ ‘‘ဣဒံ စတုစက္ကံ နဝဒွါရံ သရီရယန္တံ ဒုက္ခဗဟုလတာယ ¶ သဘာဝတော ဒုဿဟံ၊ ကစ္စိ ခမိတုံ သက္ကုဏေယျန္တိ ပုစ္ဆတိ။ ယာပနီယန္တိ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိကံ စိရပ္ပဗန္ဓသင်္ခါတာယ ယာပနာယ ကစ္စိ ယာပေတုံ သက္ကုဏေယျံ။ သီသရောဂါဒိအာဗာဓာဘာဝေန ကစ္စိ အပ္ပာဗာဓံ။ ဒုက္ခဇီဝိကာဘာဝေန ကစ္စိ အပ္ပာတင်္ကံ။ တံတံကိစ္စကရဏေ ဥဋ္ဌာနသုခတာယ ကစ္စိ လဟုဋ္ဌာနံ။ တဒနုရူပဗလယောဂတော ကစ္စိ ဗလံ။ သုခဝိဟာရသမ္ဘဝေန ကစ္စိ ဖာသုဝိဟာရော အတ္ထီတိ တတ္ထ တတ္ထ ကစ္စိသဒ္ဒံ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော ¶ ။ ဗလပ္ပတ္တာ ပီတိ ပီတိယေဝ။ တရုဏပီတိ ပါမောဇ္ဇံ။ သမ္မောဒံ ဇနေတိ ကရောတီတိ သမ္မောဒနိကံ၊ တဒေဝ သမ္မောဒနီယန္တိ အာဟ ‘‘သမ္မောဒဇနနတော’’တိ။ သမ္မောဒိတဗ္ဗတော သမ္မောဒနီယန္တိ ဣဒံ ပန အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္မောဒိတုံ ယုတ္တဘာဝတော’’တိ အာဟ။ သရိတဗ္ဗဘာဝတောတိ အနုဿရိတဗ္ဗဘာဝတော။ ‘‘သရဏီယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဒီဃံ ကတွာ ‘‘သာရဏီယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သုယျမာနသုခတောတိ အာပါထမဓုရတမာဟ။ အနုဿရိယမာနသုခတောတိ ဝိမဒ္ဒရမဏီယတံ။ ဗျဉ္ဇနပရိသုဒ္ဓတာယာတိ သဘာဝနိရုတ္တိဘာဝေန တဿာ ကထာယ ဝစနစာတုရိယမာဟ။ အတ္ထပရိသုဒ္ဓတာယာတိ အတ္ထဿ နိရုပက္ကိလေသတံ။ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟီတိ အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ။

အတိဒူရအစ္စာသန္နပဋိက္ခေပေန နာတိဒူရနာစ္စာသန္နံ နာမ ဂဟိတံ၊ တံ ပန အဝကံသတော ဥဘိန္နံ ပသာရိတဟတ္ထာသင်္ဃဋ္ဋနေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဂီဝံ ပသာရေတွာတိ ဂီဝံ ပရိဝတ္တနဝသေန ပသာရေတွာ။ မေတိ ကတ္တုအတ္ထေ သာမိဝစနန္တိ အာဟ ‘‘မယာ သုတ’’န္တိ။ ဇာတိဗြာဟ္မဏေတိ ဇာတိယာ ဗြာဟ္မဏေ၊ န ဗာဟိတပါပတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ခဏ္ဍိစ္စာဒိဘာဝံ အာပါဒိတေတိ ခဏ္ဍိတဒန္တပလိတကေသာဒိဘာဝံ သမ္ပာပိတေ။ ဝုဍ္ဎိမရိယာဒပ္ပတ္တေတိ ဝုဍ္ဎိပရိစ္ဆေဒံ သမ္ပတ္တေ၊ ဝုဍ္ဎိပရိယန္တပ္ပတ္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဇာတိမဟလ္လကတာယာတိ ဥပ္ပတ္တိယာ မဟလ္လကဘာဝေန။ မဟတ္တံ လာတိ ဂဏှာတီတိ မဟလ္လကော၊ ဇာတိယာ မဟလ္လကော၊ န ဝိဘဝါဒိနာတိ ဇာတိမဟလ္လကော။ အဒ္ဓါနန္တိ ဒီဃကာလံ။ ကိတ္တကော ပန သောတိ အာဟ ‘‘ဒွေ တယော ရာဇပရိဝဋ္ဋေ’’တိ၊ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ရာဇူနံ ရဇ္ဇပသာသနပဋိပါဋိယောတိ အတ္ထော။ ‘‘အဒ္ဓဂတေ’’တိ ဝတွာ ကထံ ဝယောဂဟဏံ ဩသာနဝယာပေက္ခန္တိ အာဟ ‘‘ပစ္ဆိမဝယံ အနုပ္ပတ္တေ’’တိ။ ပစ္ဆိမော တတိယဘာဂေါတိ သတ္တသဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ ပစ္ဆိမဝယော ကောဋ္ဌာသော။

ဒုတိယေ ¶ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဇိဏ္ဏေတိ နာယံ ဇိဏ္ဏတာ ဝယောမတ္တေန၊ အထ ခေါ ကုလပရိဝဋ္ဋေန ပုရာဏတာယာတိ အာဟ ‘‘ဇိဏ္ဏေတိ ပေါရာဏေ’’တိအာဒိ။ တေန တေသံ ဗြာဟ္မဏာနံ ကုလဝသေန ဥဒိတောဒိတဘာဝမာဟ။ ‘‘ဝယောအနုပ္ပတ္တေ’’တိ ဣမိနာ ဇာတိဝုဍ္ဎိယာ ဝက္ခမာနတ္တာ ဂုဏဝုဍ္ဎိယာ တတော သာတိသယတ္တာ စ ‘‘ဝုဍ္ဎေတိ သီလာစာရာဒိဂုဏဝုဍ္ဎိယုတ္တေ’’တိ အာဟ။ တထာ ဇာတိမဟလ္လကတာယပိ တေနေဝ ဝက္ခမာနတ္တာ မဟလ္လကေတိ ပဒေန ဝိဘဝမဟတ္တတာ ယောဇိတာ။ မဂ္ဂပဋိပန္နေတိ ဗြာဟ္မဏာနံ ပဋိပတ္တိဝိဓိံ ဥပဂတေ တံ အဝေါက္ကမ္မ စရဏတော။ အန္တိမဝယန္တိ ပစ္ဆိမဝယံ။

ပစ္စုဋ္ဌာနံ နာမ အာသနာ ဝုဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘နာသနာ ဝုဋ္ဌဟတီ’’တိ၊ နိသိန္နာသနတော န ဝုဋ္ဌာတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ဇိဏ္ဏေ…ပေ… ဝယောအနုပ္ပတ္တေတိ ဥပယောဂဝစနံ အာသနာ ဝုဋ္ဌာနကိရိယာပေက္ခံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဇိဏ္ဏေ…ပေ… ဝယောအနုပ္ပတ္တေ ဒိသွာတိ အဇ္ဈာဟာရံ ကတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ပစ္စုဂ္ဂမနကိရိယာပေက္ခံ ဥပယောဂဝစနံ၊ တသ္မာ န ပစ္စုဋ္ဌေတီတိ ¶ ဥဋ္ဌာယ ပစ္စုဂ္ဂမနံ န ကရောတီတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စုဂ္ဂမနမ္ပိ ဟိ ပစ္စုဋ္ဌာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အာစရိယံ ပန ဒူရတောဝ ဒိသွာ ပစ္စုဋ္ဌာယ ပစ္စုဂ္ဂမနကရဏံ ပစ္စုဋ္ဌာနံ နာမာ’’တိ။ နာသနာ ဝုဋ္ဌာတီတိ ဣမိနာ ပန ပစ္စုဂ္ဂမနာဘာဝဿ ဥပလက္ခဏမတ္တံ ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိဘာဝနေ နာမ အတ္ထေတိ ပကတိဝိဘာဝနသင်္ခါတေ အတ္ထေ၊ န အဘိဝါဒေတိ ဝါတိ န အဘိဝါဒေတဗ္ဗန္တိ သလ္လက္ခေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တံ အညာဏန္တိ ‘‘အယံ မမ အဘိဝါဒနာဒီနိ ကာတုံ အရဟရူပေါ န ဟောတီ’’တိ အဇာနနဝသေန ပဝတ္တံ အညာဏံ။ ဩလောကေန္တောတိ ‘‘ဒုက္ခံ ခေါ အဂါရဝေါ ဝိဟရတိ အပ္ပတိဿော၊ ကိံ နု ခေါ အဟံ သမဏံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ သက္ကရေယျံ၊ ဂရုံ ကရေယျ’’န္တိအာဒိသုတ္တဝသေန (အ။ နိ။ ၄။၂၁) ဉာဏစက္ခုနာ ဩလောကေန္တော။ နိပစ္စကာရာရဟန္တိ ပဏိပါတာရဟံ။ သမ္ပတိဇာတောတိ မုဟုတ္တဇာတော၊ ဇာတသမနန္တရမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥတ္တရေန မုခေါတိ ဥတ္တရာဘိမုခေါ၊ ဥတ္တရဒိသာဘိမုခေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂန္တွာ သကလံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဩလောကေသိန္တိ ဣဒံ ‘‘ဓမ္မတာ ဧသာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္ပတိဇာတော ဗောဓိသတ္တော သမေဟိ ပါဒေဟိ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ဥတ္တရာဘိမုခေါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂစ္ဆတိ၊ သေတမှိ ဆတ္တေ အနုဓာရိယမာနေ ¶ သဗ္ဗာ ဒိသာ ဝိလောကေတိ၊ အာသဘိဉ္စ ဝါစံ ဘာသတီ’’တိ ဧဝံ ပါဠိယံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁) သတ္တပဒဝီတိဟာရူပရိဋ္ဌိတဿ ဝိယ သဗ္ဗဒိသာနုဝိလောကနဿ ကထိတတ္တာ ဝုတ္တံ၊ န ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ သတ္တပဒဝီတိဟာရတော ပဂေဝ ဒိသာဝိလောကနဿ ကတတ္တာ။ မဟာသတ္တော ဟိ မနုဿာနံ ဟတ္ထတော မုစ္စိတွာ ပုရတ္ထိမဒိသံ ဩလောကေသိ၊ အနေကာနိ စက္ကဝါဠသဟဿာနိ ဧကင်္ဂဏာနိ အဟေသုံ။ တတ္ထ ဒေဝမနုဿာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇယမာနာ ‘‘မဟာပုရိသ ဣဓ တုမှေဟိ သဒိသောပိ နတ္ထိ၊ ကုတော ဥတ္တရိတရော’’တိ အာဟံသု။ ဧဝံ စတဿော ဒိသာ စတဿော အနုဒိသာ ဟေဋ္ဌာ ဥပရီတိ ဒသပိ ဒိသာ အနုဝိလောကေတွာ အတ္တနော သဒိသံ အဒိသွာ ‘‘အယံ ဥတ္တရာ ဒိသာ’’တိ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန အဂမာသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဩလောကေသိန္တိ မမ ပုညာနုဘာဝေန လောကဝိဝရဏပါဋိဟာရိယေ ဇာတေ ပညာယမာနံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ မံသစက္ခုနာဝ ဩလောကေသိန္တိ အတ္ထော။

မဟာပုရိသောတိ ဇာတိဂေါတ္တကုလပ္ပဒေသာဒိဝသေန မဟန္တပုရိသော။ အဂ္ဂေါတိ ဂုဏေဟိ သဗ္ဗပဓာနော။ ဇေဋ္ဌောတိ ဂုဏဝသေနေဝ သဗ္ဗေသံ ဝုဍ္ဎတမော၊ ဂုဏေဟိ မဟလ္လကတမောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေဋ္ဌောတိ ဂုဏဝသေနေဝ သဗ္ဗေသံ ပသတ္ထတမော။ အတ္ထတော ပန ပစ္ဆိမာနိ ဒွေ ပုရိမဿေဝ ဝေဝစနာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တယာတိ နိဿက္ကေ ကရဏဝစနံ။ ဥတ္တရိတရောတိ အဓိကတရော။ ပတိမာနေသီတိ ပူဇေသိ။ အာသဘိန္တိ ဥတ္တမံ။ မယှံ အဘိဝါဒနာဒိရဟော ပုဂ္ဂလောတိ မယှံ အဘိဝါဒနာဒိကိရိယာယ အရဟော အနုစ္ဆဝိကော ပုဂ္ဂလော။ နိစ္စသာပေက္ခတာယ ပနေတ္ထ သမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာဂတာတိ တထာဂတတော၊ တထာဂတဿ ¶ သန္တိကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝရူပန္တိ အဘိဝါဒနာဒိသဘာဝံ။ ပရိပါကသိထိလဗန္ဓနန္တိ ပရိပါကေန သိထိလဗန္ဓနံ။

၃။ တံ ဝစနန္တိ ‘‘နာဟံ တံ ဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိဝစနံ။ ‘‘နာဟံ အရသရူပေါ၊ မာဒိသာ ဝါ အရသရူပါ’’တိ ဝုတ္တေ ဗြာဟ္မဏော ထဒ္ဓါ ဘဝေယျ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တမုဒုဘာဝဇနနတ္ထ’’န္တိ။ အယဉှိ ပရိယာယသဒ္ဒေါ ဒေသနာဝါရကာရဏေသု ဝတ္တတီတိ ဧတ္ထ ပရိယာယေတိ ဒေသေတဗ္ဗမတ္ထံ အဝဂမေတိ ဗောဓေတီတိ ပရိယာယော၊ ဒေသနာ။ ပရိယာယတိ အပရာပရံ ပရိဝတ္တေတီတိ ပရိယာယော ¶ ၊ ဝါရော။ ပရိယာယတိ အတ္တနော ဖလံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝတ္တတိ၊ တဿ ဝါ ကာရဏဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ပရိယာယော၊ ကာရဏန္တိ ဧဝံ ပရိယာယသဒ္ဒဿ ဒေသနာဝါရကာရဏေသု ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အညာယ သဏ္ဌဟေယျာတိ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟေယျ။ ကတမော ပန သောတိ ပရိယာယာပေက္ခော ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော၊ ကတမော သော ပရိယာယောတိ အတ္ထော။ ဇာတိဝသေနာတိ ခတ္တိယာဒိဇာတိဝသေန။ ဥပပတ္တိဝသေနာတိ ဒေဝေသု ဥပပတ္တိဝသေန။ သေဋ္ဌသမ္မတာနမ္ပီတိ အပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ အသေဋ္ဌသမ္မတာနန္တိ ဒဿေတိ။ အဘိနန္ဒန္တာနန္တိ သပ္ပီတိကတဏှာဝသေန ပမောဒမာနာနံ။ ရဇ္ဇန္တာနန္တိ ဗလဝရာဂဝသေန ရဇ္ဇန္တာနံ။ ရူပါဒိပရိဘောဂေန ဥပ္ပန္နတဏှာယုတ္တသောမနဿဝေဒနာ ရူပတော နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဟဒယတပ္ပနတော အမ္ဗရသာဒယော ဝိယ ‘‘ရူပရသာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အာဝိဉ္ဆန္တီတိ အာကဍ္ဎန္တိ။ ဝတ္ထာရမ္မဏာဒိသာမဂ္ဂိယန္တိ ဝတ္ထုအာရမ္မဏာဒိကာရဏသာမဂ္ဂိယံ။ အနုက္ခိပန္တောတိ အတ္တုက္ကံသနဝသေန ကထိတေ ဗြာဟ္မဏဿ အသပ္ပာယဘာဝတော အတ္တာနံ အနုက္ခိပန္တော အနုက္ကံသေန္တော။

ဧတသ္မိံ ပနတ္ထေ ကရဏေ သာမိဝစနန္တိ ‘‘ဇဟိတာ’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ။ တထာဂတဿာတိ ကရဏေ သာမိဝစနံ၊ တထာဂတေန ဇဟိတာတိ အတ္ထော။ မူလန္တိ ဘဝမူလံ။ ‘‘တာလဝတ္ထုဝတ္ထုကတာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဩဋ္ဌမုခေါ’’တိအာဒီသု ဝိယ မဇ္ဈေပဒလောပံ ကတွာ အကာရဉ္စ ဒီဃံ ကတွာ ‘‘တာလာဝတ္ထုကတာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘တာလဝတ္ထု ဝိယ နေသံ ဝတ္ထု ကတန္တိ တာလာဝတ္ထုကတာ’’တိ။ တတ္ထ တာလဿ ဝတ္ထု တာလဝတ္ထု။ ယထာ အာရာမဿ ဝတ္ထုဘူတပုဗ္ဗော ပဒေသော အာရာမဿ အဘာဝေ ‘‘အာရာမဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ တာလဿ ပတိဋ္ဌိတောကာသော သမူလံ ဥဒ္ဓရိတေ တာလေ ပဒေသမတ္တေ ဌိတေ တာလဿ ဝတ္ထုဘူတပုဗ္ဗတ္တာ ‘‘တာလဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ နေသန္တိ ရူပရသာဒီနံ။ ကထံ ပန တာလဝတ္ထု ဝိယ နေသံ ဝတ္ထု ကတန္တိ အာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ရူပါဒိပရိဘောဂေန ဥပ္ပန္နတဏှာယုတ္တသောမနဿဝေဒနာသင်္ခါတရူပရသာဒီနံ စိတ္တသန္တာနဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘တေသံ ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗဘာဝေန ဝတ္ထုမတ္တေ စိတ္တသန္တာနေ ကတေ’’တိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေတိ ပုရေ၊ သရာဂကာလေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တာလာဝတ္ထုကတာတိ ဝုစ္စန္တီတိ တာလဝတ္ထု ဝိယ အတ္တနော ဝတ္ထုဿ ကတတ္တာ ရူပရသာဒယော ‘‘တာလာဝတ္ထုကတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတေန ပဟီနကိလေသာနံ ပုန ဥပ္ပတ္တိယာ အဘာဝေါ ဒဿိတော။

အဝိရုဠှိဓမ္မတ္တာတိ ¶ ¶ အဝိရုဠှိသဘာဝတာယ။ မတ္ထကစ္ဆိန္နော တာလော ပတ္တဖလာဒီနံ အဝတ္ထုဘူတော တာလာဝတ္ထူတိ အာဟ ‘‘မတ္ထကစ္ဆိန္နတာလော ဝိယ ကတာ’’တိ။ ဧတေန ‘‘တာလာဝတ္ထု ဝိယ ကတာတိ တာလာဝတ္ထုကတာ’’တိ အယံ ဝိဂ္ဂဟော ဒဿိတော။ ဧတ္ထ ပန အဝတ္ထုဘူတော တာလော ဝိယ ကတာတိ အဝတ္ထုတာလာကတာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိသေသနဿ ပဒဿ ပရနိပါတံ ကတွာ ‘‘တာလာဝတ္ထုကတာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမိနာ ပနတ္ထေန ဣဒံ ဒဿေတိ – ရူပရသာဒိဝစနေန ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာ ဟုတွာ ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နာ ကုသလာကုသလဓမ္မာ ဂဟိတာ၊ တေ ဥပ္ပန္နာပိ မတ္ထကသဒိသာနံ တဏှာဝိဇ္ဇာနံ မဂ္ဂသတ္ထေန ဆိန္နတ္တာ အာယတိံ တာလပတ္တသဒိသေ ဝိပါကက္ခန္ဓေ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသမတ္ထာ ဇာတာ၊ တသ္မာ တာလာဝတ္ထု ဝိယ ကတာတိ တာလာဝတ္ထုကတာ ရူပရသာဒယောတိ။ ဣမသ္မိဉှိ အတ္ထေ ‘‘အဘိနန္ဒန္တာန’’န္တိ ဣမိနာ ပဒေန ကုသလသောမနဿမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝဒန္တိ။

အနဘာဝံကတာတိ ဧတ္ထ အနု-သဒ္ဒေါ ပစ္ဆာ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ယထာ နေသံ ပစ္ဆာဘာဝေါ န ဟောတီ’’တိအာဒိ။ အနုအဘာဝံ ဂတာတိ ပစ္ဆာ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာဝသေန အဘာဝံ ဂတာ ဝိနာသမုပဂတာ၊ ပဟီနာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣမာ အနစ္ဆရိယာ ဂါထာယော ပဋိဘံသူ’’တိ (မဟာဝ။ ၇၊ ၈) ဧတ္ထ အနစ္ဆရိယသဒ္ဒံ ဥဒါဟရဏဝသေန ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယထာ အနုအစ္ဆရိယာ အနစ္ဆရိယာ’’တိ။ တတ္ထ အနုအစ္ဆရိယာတိ သဝနကာလေ ဥပရူပရိ ဝိမှယကရာတိ အတ္ထော။

ယဉ္စ ခေါ တွံ ဝဒေသိ၊ သော ပရိယာယော န ဟောတီတိ ယံ ဝန္ဒနာဒိသာမဂ္ဂိရသာဘာဝသင်္ခါတံ ကာရဏံ အရသရူပတာယ ဝဒေသိ၊ တံ ကာရဏံ န ဟောတိ၊ န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ နနု စ ဗြာဟ္မဏော ယံ ဝန္ဒနာဒိသာမဂ္ဂိရသာဘာဝသင်္ခါတံ ပရိယာယံ သန္ဓာယ ‘‘အရသရူပေါ ဘဝံ ဂေါတမော’’တိ အာဟ၊ သော ပရိယာယော နတ္ထီတိ ဝုတ္တေ ဝန္ဒနာဒီနိ ဘဂဝါ ကရောတီတိ အာပဇ္ဇတီတိ ဣမံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ ဧဝမာဟာ’’တိအာဒိ။

၄။ သဗ္ဗပရိယာယေသူတိ သဗ္ဗဝါရေသု။ သန္ဓာယ ဘာသိတမတ္တန္တိ ယံ သန္ဓာယ ဗြာဟ္မဏော ‘‘နိဗ္ဘောဂေါ ဘဝံ ဂေါတမော’’တိအာဒိမာဟ၊ ဘဂဝါ စ ယံ သန္ဓာယ နိဗ္ဘောဂတာဒိံ အတ္တနိ အနုဇာနာတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဘာသိတမတ္တံ ¶ ။ ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂေါတိ ဆန္ဒရာဂဝသေန ပရိဘောဂေါ။ အပရံ ပရိယာယန္တိ အညံ ကာရဏံ။

၅။ ကုလသမုဒါစာရကမ္မန္တိ ကုလာစာရသင်္ခါတံ ကမ္မံ၊ ကုလစာရိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အကိရိယန္တိ အကရဏဘာဝံ။ ဒုဋ္ဌု စရိတံ ဒုစ္စရိတံ၊ ကာယဒွါရေ ဗာဟုလ္လဝုတ္တိတော ကာယတော ပဝတ္တံ ဒုစ္စရိတန္တိ ကာယဒုစ္စရိတံ။ တံ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပါဏာတိပါတအဒိန္နာဒါနမိစ္ဆာစာရစေတနာ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၇၄) ပါဏောတိ ပရမတ္ထတော ဇီဝိတိန္ဒြိယံ၊ ဝေါဟာရတော သတ္တော။ ဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စေတ္ထ ရူပါရူပဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယေ ဟိ ဝိကောပိတေ ဣတရမ္ပိ တံသမ္ဗန္ဓတာယ ဝိနဿတိ။ သတ္တောတိ စ ခန္ဓသန္တာနော ဂဟေတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဟိ သတ္တပညတ္တိ။ သရသေနေဝ ပတနသဘာဝဿ အန္တရာ ဧဝ အတီဝ ပါတနံ အတိပါတော၊ သဏိကံ ပတိတုံ အဒတွာ သီဃံ ပါတနန္တိ အတ္ထော။ အတိက္ကမ္မ ဝါ သတ္ထာဒီဟိ အဘိဘဝိတွာ ပါတနံ အတိပါတော၊ ပါဏဿ အတိပါတော ပါဏာတိပါတော၊ ပါဏဝဓော ပါဏဃာတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္ထတော ပန ပါဏေ ပါဏသညိနော ပရဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ ကာယဝစီဒွါရာနမညတရပ္ပဝတ္တာ ဝဓကစေတနာ။ ယာယ ဟိ စေတနာယ ဝတ္တမာနဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ နိဿယဘူတေသု မဟာဘူတေသု ဥပက္ကမကရဏဟေတုကမဟာဘူတပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကမဟာဘူတာ နုပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ၊ သာ တာဒိသပ္ပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ပါဏာတိပါတော။ လဒ္ဓုပက္ကမာနိ ဟိ ဘူတာနိ ဣတရဘူတာနိ ဝိယ န ဝိသဒါနီတိ သမာနဇာတိယာနံ ကာရဏာနိ န ဟောန္တိ။

ဧတ္ထာဟ – ခဏေ ခဏေ နိရုဇ္ဈနသဘာဝေသု သင်္ခါရေသု ကော ဟန္တာ၊ ကော ဝါ ဟညတိ၊ ယဒိ စိတ္တစေတသိကသန္တာနော၊ သော အရူပတာယ န ဆေဒနဘေဒနာဒိဝသေန ဝိကောပနသမတ္ထော၊ နပိ ဝိကောပနီယော။ အထ ရူပသန္တာနော၊ သော အစေတနတာယ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရူပမောတိ န တတ္ထ ဆေဒနာဒိနာ ပါဏာတိပါတော လဗ္ဘတိ ယထာ မတသရီရေ။ ပယောဂေါပိ ပါဏာတိပါတဿ ပဟရဏပ္ပဟာရာဒိ အတီတေသု ဝါ သင်္ခါရေသု ဘဝေယျ အနာဂတေသု ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဝါ၊ တတ္ထ န တာဝ အတီတာနာဂတေသု သမ္ဘဝတိ တေသံ အဘာဝတော၊ ပစ္စုပ္ပန္နေသု စ သင်္ခါရာနံ ခဏိကတ္တာ သရသေနေဝ ¶ နိရုဇ္ဈနသဘာဝတာယ ဝိနာသာဘိမုခေသု နိပ္ပယောဇနော ပယောဂေါ သိယာ၊ ဝိနာသဿ စ ကာရဏရဟိတတ္တာ န ပဟရဏပ္ပဟာရာဒိပ္ပယောဂဟေတုကံ မရဏံ၊ နိရီဟကတာယ စ သင်္ခါရာနံ ကဿ သော ပယောဂေါ၊ ခဏိကတ္တာ ဝဓာဓိပ္ပာယသမကာလဘိဇ္ဇနတော ကဿ ကိရိယာ၊ ပရိယောသာနကာလာနဝဋ္ဌာနတော ကဿ ဝါ ပါဏာတိပါတကမ္မဗဒ္ဓါတိ?

ဝုစ္စတေ – ယထာဝုတ္တဝဓကစေတနာသဟိတော သင်္ခါရာနံ ပုဉ္ဇော သတ္တသင်္ခါတော ဟန္တာ။ တေန ပဝတ္တိတဝဓပ္ပယောဂနိမိတ္တံ အပဂတုသ္မာဝိညာဏဇီဝိတိန္ဒြိယော မတဝေါဟာရပ္ပဝတ္တိနိဗန္ဓနော ယထာဝုတ္တဝဓပ္ပယောဂကရဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟော ရူပါရူပဓမ္မသမူဟော ဟညတိ၊ ကေဝလော ဝါ စိတ္တစေတသိကသန္တာနော။ ဝဓပ္ပယောဂါဝိသယဘာဝေပိ တဿ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ရူပသန္တာနာဓီနဝုတ္တိတာယ ရူပသန္တာနေ ပရေန ပယောဇိတဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကပယောဂဝသေန တန္နိဗ္ဗတ္တိဝိနိဗန္ဓကဝိသဒိသရူပုပ္ပတ္တိယာ ဝိဟတေ ဝိစ္ဆေဒေါ ဟောတီတိ န ပါဏာတိပါတဿ အသမ္ဘဝေါ၊ နပိ အဟေတုကော ပါဏာတိပါတော၊ န စ ပယောဂေါ နိပ္ပယောဇနော။ ပစ္စုပ္ပန္နေသု သင်္ခါရေသု ကတပယောဂဝသေန တဒနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဿ သင်္ခါရကလာပဿ ¶ တထာ အနုပ္ပတ္တိတော ခဏိကာနံ သင်္ခါရာနံ ခဏိကမရဏဿ ဣဓ မရဏဘာဝေန အနဓိပ္ပေတတ္တာ သန္တတိမရဏဿ စ ယထာဝုတ္တနယေန သဟေတုကဘာဝတော န အဟေတုကံ မရဏံ၊ န စ ကတ္တုရဟိတော ပါဏာတိပါတပယောဂေါ နိရီဟကေသုပိ သင်္ခါရေသု သန္နိဟိတတာမတ္တေန ဥပကာရကေသု အတ္တနော အတ္တနော အနုရူပဖလုပ္ပာဒနိယတေသု ကာရဏေသု ကတ္တုဝေါဟာရသိဒ္ဓိတော ယထာ ‘‘ပဒီပေါ ပကာသေတိ၊ နိသာကရောဝ စန္ဒိမာ’’တိ။ န စ ကေဝလဿ ဝဓာဓိပ္ပာယသဟဘုနော စိတ္တစေတသိကကလာပဿ ပါဏာတိပါတော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော သန္တာနဝသေန အဝဋ္ဌိတဿေဝ ပဋိဇာနနတော။ သန္တာနဝသေန ဝတ္တမာနာနဉ္စ ပဒီပါဒီနံ အတ္ထကိရိယာ ဒိဿတီတိ အတ္ထေဝ ပါဏာတိပါတေန ကမ္မဗဒ္ဓါ။ အယဉ္စ ဝိစာရော အဒိန္နာဒါနာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။

သော (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၉၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ အကုသလကမ္မပထကထာ) စ ပါဏာတိပါတော ဂုဏဝိရဟိတေသု တိရစ္ဆာနဂတာဒီသု ပါဏေသု ခုဒ္ဒကေ ပါဏေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ မဟန္တေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ ကသ္မာ? ပယောဂမဟန္တတာယ၊ ပယောဂသမတ္တေပိ ဝတ္ထုမဟန္တတာယ။ ဂုဏဝန္တေသု မနုဿာဒီသု ¶ အပ္ပဂုဏေ ပါဏေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ မဟာဂုဏေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ သရီရဂုဏာနံ ပန သမဘာဝေ သတိပိ ကိလေသာနံ ဥပက္ကမာနဉ္စ မုဒုတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ တိဗ္ဗတာယ မဟာသာဝဇ္ဇောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကာယဝါစာဟိ န ဒိန္နန္တိ အဒိန္နံ၊ ပရသန္တကံ၊ တဿ အာဒါနံ အဒိန္နာဒါနံ။ ပရဿဟရဏံ ထေယျံ၊ စောရိကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္ထတော ပန ပရပရိဂ္ဂဟေ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိနော တဒါဒါယကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ကာယဝစီဒွါရာနမညတရဒွါရပ္ပဝတ္တာ ထေယျစေတနာ။ တံ ဟီနေ ပရသန္တကေ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ၊ ပဏီတေ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ ကသ္မာ? ဝတ္ထုပဏီတတာယ။ ဝတ္ထုသမတ္တေ သတိ ဂုဏာဓိကာနံ သန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ မဟာသာဝဇ္ဇံ၊ တံတံဂုဏာဓိကံ ဥပါဒါယ တတော တတော ဟီနဂုဏဿ သန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ။

မိစ္ဆာ စရဏံ မိစ္ဆာစာရော၊ မေထုနသမာစာရေသု ဧကန္တနိန္ဒိတော လာမကာစာရော။ သော ပန လက္ခဏတော အသဒ္ဓမ္မာဓိပ္ပာယေန ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တာ အဂမနီယဋ္ဌာနဝီတိက္ကမစေတနာ။ သော ပနေသ မိစ္ဆာစာရော သီလာဒိဂုဏဝိရဟိတေ အဂမနီယဋ္ဌာနေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ – အဂမနီယဝတ္ထု၊ တသ္မိံ သေဝနစိတ္တံ၊ သေဝနပယောဂေါ၊ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပ္ပဋိပတ္တိအဓိဝါသနန္တိ။ ဧကော ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကော ဧဝ။

ဝစီဒွါရေ ဗာဟုလ္လဝုတ္တိတော ဝါစတော ပဝတ္တံ ဒုစ္စရိတန္တိ ဝစီဒုစ္စရိတံ။ တံ သရူပတော ဒဿေန္တော ¶ အာဟ ‘‘မုသာဝါဒပိသုဏဝါစာဖရုသဝါစာသမ္ဖပ္ပလာပစေတနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ တတ္ထ မုသာတိ အဘူတံ အတစ္ဆံ ဝတ္ထု။ မုသာ ဝဒီယတိ ဝုစ္စတိ ဧတာယာတိ မုသာဝါဒေါ၊ အတထံ ဝတ္ထုံ တထတော ပရံ ဝိညာပေတုကာမဿ တထာဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ။ သော ယမတ္ထံ ဘဉ္ဇတိ၊ တဿ အပ္ပတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ မဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ အပိစ ဂဟဋ္ဌာနံ အတ္တနော သန္တကံ အဒါတုကာမတာယ နတ္ထီတိ အာဒိနယပ္ပဝတ္တော အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ သက္ခိနာ ဟုတွာ အတ္ထဘဉ္ဇနတ္ထံ ဝုတ္တော မဟာသာဝဇ္ဇော။ ပဗ္ဗဇိတာနံ အပ္ပကမ္ပိ တေလံ ဝါ သပ္ပိံ ဝါ လဘိတွာ ဟသာဓိပ္ပာယေန ‘‘အဇ္ဇ ဂါမေ တေလံ နဒီ မညေ သန္ဒတီ’’တိ ပူရဏကထာနယေန ပဝတ္တော အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ အဒိဋ္ဌံယေဝ ပန ဒိဋ္ဌန္တိအာဒိနာ နယေန ဝဒန္တာနံ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ – အတထံ ဝတ္ထု၊ ဝိသံဝါဒနစိတ္တံ၊ တဇ္ဇော ဝါယာမော၊ ပရဿ တဒတ္ထဝိညာပနန္တိ။ ဧကော ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကောဝ။ သော ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ပရဝိသံဝါဒကကိရိယာကရဏေ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တာယ စေ ကိရိယာယ ပရော တမတ္ထံ ဇာနာတိ၊ အယံ ကိရိယာသမုဋ္ဌာပိကစေတနာက္ခဏေယေဝ မုသာဝါဒကမ္မုနာ ဗဇ္ဈတိ။ ယသ္မာ ပန ယထာ ကာယကာယပဋိဗဒ္ဓဝါစာဟိ ပရံ ဝိသံဝါဒေတိ၊ တထာ ‘‘ဣဒမဿ ဘဏာဟီ’’တိ အာဏာပေန္တောပိ၊ ပဏ္ဏံ လိခိတွာ ပုရတော နိဿဇ္ဇန္တောပိ၊ ‘‘အယံ အတ္ထော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ကုဋ္ဋာဒီသု လိခိတွာ ဌပေန္တောပိ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ အာဏတ္တိကနိဿဂ္ဂိယထာဝရာပိ ပယောဂါ ယုဇ္ဇန္တိ။ အဋ္ဌကထာသု ပန အနာဂတတ္တာ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗာ။

ပိသတီတိ ပိသုဏာ၊ သမဂ္ဂေ သတ္တေ အဝယဝဘူတေ ဝဂ္ဂေ ဘိန္နေ ကရောတီတိ အတ္ထော။ နိရုတ္တိနယေန ဝါ ပိယသုညကရဏတော ပိသုဏာ။ ယာယ ဟိ ဝါစာယ ယဿ တံ ဝါစံ ဘာသတိ၊ တဿ ဟဒယေ အတ္တနော ပိယဘာဝံ၊ ပရဿ စ ပိယသုညဘာဝံ ကရောတိ၊ သာ ပိသုဏဝါစာ။ လက္ခဏတော ပန သံကိလိဋ္ဌစိတ္တဿ ပရေသံ ဝါ ဘေဒါယ အတ္တနော ပိယကမျတာယ ဝါ ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ပိသုဏဝါစာ ပိသုဏံ ဝဒတိ ဧတာယာတိ ကတွာ။ သာ ယဿ ဘေဒံ ကရောတိ၊ တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ၊ မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တဿာ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ – ဘိန္ဒိတဗ္ဗော ပရော၊ ‘‘ဣတိ ဣမေ နာနာ ဘဝိဿန္တိ ဝိနာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ ဘေဒပုရေက္ခာရတာ ဝါ ‘‘ဣတိ အဟံ ပိယော ဘဝိဿာမိ ဝိဿာသိကော’’တိ ပိယကမျတာ ဝါ၊ တဇ္ဇော ဝါယာမော၊ တဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ။ ပရေ ပန အဘိန္နေ ကမ္မပထဘေဒေါ နတ္ထိ၊ ဘိန္နေ ဧဝ ဟောတိ။

ဖရုသယတီတိ ဖရုသာ၊ ဝါစာ။ ယာယ ဟိ ဝါစာယ အတ္တာနမ္ပိ ပရမ္ပိ ဖရုသံ သိနေဟာဘာဝေန လူခံ ကရောတိ၊ သာ ဖရုသဝါစာ။ အထ ဝါ သယမ္ပိ ဖရုသာ ဒေါမနဿသမုဋ္ဌိတတ္တာ သဘာဝေနပိ ကက္ကသာ နေဝ ကဏ္ဏသုခါ န ဟဒယသုခါတိ ဖရုသဝါစာ။ ဧတ္ထ ပန ပရေသံ မမ္မစ္ဆေဒနဝသေန ပဝတ္တိယာ ဧကန္တနိဋ္ဌုရတာယ သဘာဝေန ကာရဏဝေါဟာရေန စ ဝါစာယ ဖရုသသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တံ ဖရုသံ ဝဒတိ ဧတာယာတိ ဖရုသဝါစာ၊ ပရဿ မမ္မစ္ဆေဒကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ ဧကန္တဖရုသာ စေတနာ။ တဿာ အာဝိဘာဝတ္ထမိဒံ ဝတ္ထု – ဧကော ကိရ ဒါရကော မာတု ဝစနံ အနာဒိယိတွာ အရညံ ဂစ္ဆတိ၊ တံ မာတာ နိဝတ္တေတုံ အသက္ကောန္တီ ‘‘စဏ္ဍာ တံ မဟိံသီ အနုဗန္ဓတူ’’တိ အက္ကောသိ။ အထဿ တထေဝ အရညေ မဟိံသီ ဥဋ္ဌာသိ။ ဒါရကော ‘‘ယံ မမ မာတာ မုခေန ကထေသိ၊ တံ မာ ဟောတု။ ယံ စိတ္တေန စိန္တေသိ၊ တံ ဟောတူ’’တိ သစ္စကိရိယမကာသိ။ မဟိံသီ တတ္ထေဝ ဗဒ္ဓါ ဝိယ အဋ္ဌာသိ ¶ ။ ဧဝံ မမ္မစ္ဆေဒကောပိ ပယောဂေါ စိတ္တသဏှတာယ ဖရုသဝါစာ န ဟောတိ။ မာတာပိတရော ဟိ ကဒါစိ ပုတ္တကေ ဧဝမ္ပိ ဝဒန္တိ ‘‘စောရာ ဝေါ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကရောန္တူ’’တိ၊ ဥပ္ပလပတ္တမ္ပိ စ နေသံ ဥပရိ ပတန္တံ န ဣစ္ဆန္တိ။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ စ ကဒါစိ နိဿိတကေ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ကိံ ဣမေ အဟိရိကာ အနောတ္တပ္ပိနော စရန္တိ၊ နိဒ္ဓမထ နေ’’တိ။ အထ စ နေသံ အာဂမာဓိဂမသမ္ပတ္တိံ ဣစ္ဆန္တိ၊ ယထာ စိတ္တသဏှတာယ ဖရုသဝါစာ န ဟောတိ၊ ဧဝံ ဝစနသဏှတာယ အဖရုသဝါစာပိ န ဟောတိ။ န ဟိ မာရာပေတုကာမဿ ‘‘ဣမံ သုခံ သယာပေထာ’’တိ ဝစနံ အဖရုသဝါစာ ဟောတိ၊ စိတ္တဖရုသတာယ ပန ဧသာ ဖရုသဝါစာဝ။ သာ ယံ သန္ဓာယ ပဝတ္တိတာ၊ တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ၊ မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တဿာ တယော သမ္ဘာရာ – အက္ကောသိတဗ္ဗော ပရော၊ ကုပိတစိတ္တံ၊ အက္ကောသနာတိ။

သံ သုခံ ဟိတဉ္စ ဖလတိ ဝိသရတိ ဝိနာသေတီတိ သမ္ဖံ၊ အတ္တနော ပရေသဉ္စ အနုပကာရကံ ယံ ကိဉ္စိ၊ သမ္ဖံ ပလပတိ ဧတာယာတိ သမ္ဖပ္ပလာပေါ၊ အနတ္ထဝိညာပိကကာယဝစီပယောဂသမဥဋ္ဌာပိကာ အကုသလစေတနာ။ သော အာသေဝနမန္ဒတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ အာသေဝနမဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ – ဘာရတယုဒ္ဓသီတာဟရဏာဒိနိရတ္ထကကထာပုရေက္ခာရတာ၊ တထာရူပီကထာကထနဉ္စ။ ပရေ ပန တံ ကထံ အဂဏှန္တေ ကမ္မပထဘေဒေါ နတ္ထိ၊ ပရေန ပန သမ္ဖပ္ပလာပေ ဂဟိတေယေဝ ဟောတိ။

အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယောတိ ဧတ္ထ ပရသမ္ပတ္တိံ အဘိမုခံ ဈာယတီတိ အဘိဇ္ဈာ၊ ပရသမ္ပတ္တီသု လောဘော။ သာ ပန ‘‘အဟော ဝတ ဣဒံ မမဿာ’’တိ ဧဝံ ပရဘဏ္ဍာဘိဇ္ဈာယနလက္ခဏာ။ အဒိန္နာဒါနံ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ မဟာသာဝဇ္ဇာ စ။ တဿာ ဒွေ သမ္ဘာရာ – ပရဘဏ္ဍံ၊ အတ္တနော ပရိဏာမနဉ္စ။ ပရဘဏ္ဍဝတ္ထုကေ ဟိ လောဘေ ဥပ္ပန္နေပိ န တာဝ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ၊ ယာဝ ‘‘အဟော ဝတ ဣဒံ မမဿာ’’တိ အတ္တနော န ပရိဏာမေတိ။

ဟိတသုခံ ဗျာပါဒေတိ ဝိနာသေတီတိ ဗျာပါဒေါ၊ ပဋိဃော။ သော ပရဝိနာသာယ မနောပဒေါသလက္ခဏော ¶ ။ သော ဖရုသဝါစာ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော မဟာသာဝဇ္ဇော စ။ တဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ – ပရသတ္တော၊ တဿ စ ဝိနာသနစိန္တာ။ ပရသတ္တဝတ္ထုကေ ဟိ ကောဓေ ဥပ္ပန္နေပိ န တာဝ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ၊ ယာဝ ‘‘အဟော ဝတာယံ ဥစ္ဆိဇ္ဇေယျ ဝိနဿေယျာ’’တိ တဿ ဝိနာသနံ န စိန္တေတိ။

ယထာဘုစ္စဂဟဏာဘာဝေန ¶ မိစ္ဆာ ပဿတီတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ သာ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝိပရီတဒဿနလက္ခဏာ။ သမ္ဖပ္ပလာပေါ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ မဟာသာဝဇ္ဇာ စ။ အပိစ အနိယတာ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ၊ နိယတာ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ တဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ – ဝတ္ထုနော ဂဟိတာကာရဝိပရီတတာ၊ ယထာ စ တံ ဂဏှာတိ၊ တထာဘာဝေန တဿုပဋ္ဌာနန္တိ။ တတ္ထ နတ္ထိကာဟေတုကအအရိယဒိဋ္ဌီဟိ ဧဝ ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ။

‘‘အနေကဝိဟိတာနံ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာန’’န္တိ သာမညဝစနေပိ ပါရိသေသဉာယတော ဝုတ္တာဝသေသာ အကုသလာ ဓမ္မာ ဂဟေတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ တေ ဓမ္မေ’’တိအာဒိ။ တေ ယထာဝုတ္တကာယဒုစ္စရိတာဒိကေ အကုသလဓမ္မေ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ အနေကဝိဟိတာတိ အနေကပ္ပကာရာ။

၆။ အယံ လောကတန္တီတိ အယံ ဝုဍ္ဎာနံ အဘိဝါဒနာဒိကိရိယာလက္ခဏာ လောကပ္ပဝေဏီ။ အနာဂါမိဗြဟ္မာနံ အလင်္ကာရာဒီသု အနာဂါမိဘိက္ခူနဉ္စ စီဝရာဒီသု နိကန္တိဝသေန ရာဂုပ္ပတ္တိ ဟောတီတိ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဿေဝ ပဟာနံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဿာ’’တိ။ ရူပါဒီသု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ဝတ္ထုကာမကောဋ္ဌာသေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ရာဂေါ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂေါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကောဋ္ဌာသဝစနော ဟေတ္ထ ဂုဏသဒ္ဒေါ ‘‘ဝယောဂုဏာ အနုပုဗ္ဗံ ဇဟန္တီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၄) ဝိယ။ ဒွီသု အကုသလစိတ္တေသူတိ ဒေါမနဿသဟဂတေသု ဒွီသု အကုသလစိတ္တေသု။ မောဟဿ သဗ္ဗာကုသလသာဓာရဏတ္တာ အာဟ ‘‘သဗ္ဗာကုသလသမ္ဘဝဿာ’’တိ။ အဝသေသာနန္တိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒီနံ။

၇။ ဇိဂုစ္ဆတိ မညေတိ ‘‘အဟမဘိဇာတော ရူပဝါ ပညဝါ၊ ကထံ နာမ အညေသံ အဘိဝါဒနာဒိံ ကရေယျ’’န္တိ ဇိဂုစ္ဆတိ ဝိယ ဇိဂုစ္ဆတီတိ ဝါ သလ္လက္ခေမိ။ အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေနာတိ အညာဏသမ္ဘူတဋ္ဌေန။ အကုသလေ ဓမ္မေ ဇိဂုစ္ဆမာနော တေသံ သမင်္ဂီဘာဝမ္ပိ ဇိဂုစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တီ’’တိ။ သမာပတ္တီတိ ဧတဿေဝ ဝေဝစနံ သမာပဇ္ဇနာ သမင်္ဂိဘာဝေါတိ။ မဏ္ဍနကဇာတိယောတိ မဏ္ဍနသဘာဝေါ၊ မဏ္ဍနသီလောတိ အတ္ထော။ ဇေဂုစ္ဆိတန္တိ ဇိဂုစ္ဆနသီလတံ။

၈။ လောကဇေဋ္ဌကကမ္မန္တိ ¶ လောကေ ဇေဋ္ဌကာနံ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ၊ လောကေ ဝါ သေဋ္ဌသမ္မတံ ကမ္မံ။ တတြာတိ ယထာဝုတ္တေသု ဒွီသုပိ အတ္ထဝိကပ္ပေသု။ ပဒါဘိဟိတော ¶ အတ္ထော ပဒတ္ထော၊ ဗျဉ္ဇနတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိနယံ ဝါ အရဟတီတိ ဧတ္ထ ဝိနယနံ ဝိနယော၊ နိဂ္ဂဏှနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘နိဂ္ဂဟံ အရဟတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ နနု စ ပဌမံ ဝုတ္တေသု ဒွီသုပိ အတ္ထဝိကပ္ပေသု သကတ္ထေ အရဟတ္ထေ စ ဘဒ္ဓိတပစ္စယော သဒ္ဒလက္ခဏတော ဒိဿတိ၊ န ပန ‘‘ဝိနယာယ ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ၊ တသ္မာ ကထမေတ္ထ တဒ္ဓိတပစ္စယောတိ အာဟ ‘‘ဝိစိတြာ ဟိ တဒ္ဓိတဝုတ္တီ’’တိ။ ဝိစိတြတာ စေတ္ထ လောကပ္ပမာဏတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ယသ္မိံ ယသ္မိံ အတ္ထေ တဒ္ဓိတပ္ပယောဂေါ လောကဿ၊ တတ္ထ တတ္ထ တဒ္ဓိတဝုတ္တိ လောကတော သိဒ္ဓါတိ ဝိစိတြာ တဒ္ဓိတဝုတ္တိ။ တသ္မာ ယထာ ‘‘မာ သဒ္ဒမကာသီ’’တိ ဝဒန္တော ‘‘မာသဒ္ဒိကော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဝိနယာယ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ ဝေနယိကောတိ ဝုစ္စတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၉။ ကပဏပုရိသောတိ ဂုဏဝိရဟိတတာယ ဒီနမနုဿော။ ဗျဉ္ဇနာနိ အဝိစာရေတွာတိ တိဿဒတ္တာဒိသဒ္ဒေသု ဝိယ ‘‘ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အယံ နာမ ပစ္စယော’’တိ ဧဝံ ဗျဉ္ဇနံ ဝိစာရံ အကတွာ၊ အနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိကဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၀။ ဒေဝလောကဂဗ္ဘသမ္ပတ္တိယာတိ ဝတွာ ဌပေတွာ ဘုမ္မဒေဝေ သေသေသု ဒေဝေသု ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏဿ အဘာဝတော ပဋိသန္ဓိယေဝေတ္ထ ဂဗ္ဘသမ္ပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဝရိတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဒေဝလောကပဋိသန္ဓိပဋိလာဘာယ သံဝတ္တတီ’’တိ။ အဿာတိ အဘိဝါဒနာဒိသာမီစိကမ္မဿ။ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေ ဒေါသံ ဒဿေန္တောတိ မာတိတော အပရိသုဒ္ဓဘာဝံ ဒဿေန္တော၊ အက္ကောသိတုကာမဿ ဒါသိယာ ပုတ္တောတိ ဒါသိကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တဘာဝေ ဒေါသံ ဒဿေတွာ အက္ကောသနံ ဝိယ ဘဂဝတော မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေ ဒေါသံ ဒဿေတွာ အက္ကောသန္တောပိ ဧဝမာဟာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဂဗ္ဘတောတိ ဒေဝလောကပဋိသန္ဓိတော။ တေနေဝါဟ ‘‘အဘဗ္ဗော ဒေဝလောကူပပတ္တိံ ပါပုဏိတုန္တိ အဓိပ္ပာယော’’တိ။ ဟီနော ဝါ ဂဗ္ဘော အဿာတိ အပဂဗ္ဘောတိ ဣမဿ ဝိဂ္ဂဟဿ ဧကေန ပရိယာယေန အဓိပ္ပာယံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဒေဝလောကဂဗ္ဘပရိဗာဟိရတ္တာ အာယတိံ ဟီနဂဗ္ဘပဋိလာဘဘာဂီတီ’’တိ။ ဣတိ-သဒ္ဒါ ¶ ဧ ဟေတုအတ္ထော၊ ယသ္မာ အာယတိမ္ပိ ဟီနဂဗ္ဘပဋိလာဘဘာဂီ၊ တသ္မာ ဟီနော ဝါ ဂဗ္ဘော အဿာတိ အပဂဗ္ဘောတိ အဓိပ္ပာယော။

ပုန တဿေဝ ဝိဂ္ဂဟဿ ကောဓဝသေန…ပေ… ဒဿေန္တောတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယဿ အနုရူပံ ကတွာ အဓိပ္ပာယံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဟီနော ဝါဿ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ဂဗ္ဘဝါသော အဟောသီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ။ ဂဗ္ဘ-သဒ္ဒေါ အတ္ထိ မာတုကုစ္ဆိပရိယာယော ‘‘ဂဗ္ဘေ ဝသတိ မာဏဝေါ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၆၃) ဝိယ ¶ ။ အတ္ထိ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တသတ္တပရိယာယော ‘‘အန္တမသော ဂဗ္ဘပါတနံ ဥပါဒါယာ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၁၂၉) ဝိယ။ တတ္ထ မာတုကုစ္ဆိပရိယာယံ ဂဟေတွာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အနာဂတေ ဂဗ္ဘသေယျာ’’တိ။ ဂဗ္ဘေ သေယျာ ဂဗ္ဘသေယျာ။ အနုတ္တရေန မဂ္ဂေနာတိ အဂ္ဂမဂ္ဂေန။ ကမ္မကိလေသာနံ မဂ္ဂေန ဝိဟတတ္တာ အာဟ ‘‘ဝိဟတကာရဏတ္တာ’’တိ။ ဣတရာ တိဿောပီတိ အဏ္ဍဇသံသေဒဇဩပပါတိကာ။ ဧတ္ထ စ ယဒိပိ ‘‘အပဂဗ္ဘော’’တိ ဣမဿ အနုရူပတော ဂဗ္ဘသေယျာ ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ ပသင်္ဂတော ပန လဗ္ဘမာနံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိပိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဣဒါနိ သတ္တပရိယာယဿ ဂဗ္ဘသဒ္ဒဿ ဝသေန ဝိဂ္ဂဟနာနတ္တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ။ ဣမသ္မိံ ပန ဝိကပ္ပေ ဂဗ္ဘသေယျာ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တီတိ ဥဘယမ္ပိ ဂဗ္ဘသေယျဝသေနေဝ ဝုတ္တန္တိပိ ဝဒန္တိ။ နနု စ ‘‘အာယတိံ ဂဗ္ဘသေယျာ ပဟီနာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၀) ဝုတ္တတ္တာ ဂဗ္ဘဿ သေယျာ ဧဝ ပဟီနာ၊ န ပန ဂဗ္ဘောတိ အာပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိ။ အထ ‘‘အဘိနိဗ္ဗတ္တီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ အဝတွာ ပုနဗ္ဘဝဂ္ဂဟဏံ ကိမတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘အဘိနိဗ္ဗတ္တိ စ နာမာ’’တိအာဒိ။ အပုနဗ္ဘဝဘူတာတိ ခဏေ ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဓမ္မာနံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ။

၁၁။ ဓမ္မဓာတုန္တိ ဧတ္ထ ဓမ္မေ အနဝသေသေ ဓာရေတိ ယာထာဝတော ဥပဓာရေတီတိ ဓမ္မဓာတု၊ ဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝတော အဝဗုဇ္ဈနသဘာဝေါ၊ သဗ္ဗညုတညာဏဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာတိ သစ္ဆိကတွာ၊ ပဋိလဘိတွာတိ အတ္ထော၊ ပဋိလာဘဟေတူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တော ဟောတီတိ ရုစိဝသေန ပရိဝတ္တေတွာ ဒေသေတုံ သမတ္ထတာ ဒေသနာဝိလာသော၊ တံ ပတ္တော အဓိဂတောတိ အတ္ထော။ ကရုဏာဝိပ္ဖာရန္တိ သဗ္ဗသတ္တေသု မဟာကရုဏာယ ဖရဏံ။ တာဒိဂုဏလက္ခဏမေဝ ပုန ဥပမာယ ဝိဘာဝေတွာ ¶ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပထဝီသမစိတ္တတ’’န္တိ။ ယထာ ပထဝီ သုစိအသုစိနိက္ခေပဆေဒနဘေဒနာဒီသု န ဝိကမ္ပတိ၊ အနုရောဓဝိရောဓံ န ပါပုဏာတိ၊ ဧဝံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု လာဘာလာဘာဒီသု အနုရောဓဝိရောဓပ္ပဟာနတော အဝိကမ္ပိတစိတ္တတာယ ပထဝီသမစိတ္တတန္တိ အတ္ထော။ အကုပ္ပဓမ္မတန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အကုပ္ပဓမ္မော နာမ ဖလသမာပတ္တီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရေသု ပန အက္ကောသန္တေသုပိ အတ္တနော ပထဝီသမစိတ္တတာလက္ခဏံ အကုဇ္ဈနသဘာဝတန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ အမှာကံ ခန္တိ။ ဇရာယ အနုသဋန္တိ ဇရာယ ပလိဝေဌိတံ။ ဝဋ္ဋခါဏုဘူတန္တိ အနေကေသံ အနယဗျသနာနံ နိပါတလက္ခဏတ္ထမ္ဘဘူတတာယ သံသာရခါဏုဘူတံ။ ဗြာဟ္မဏဿ ဝုဍ္ဎတာယ အာသန္နဝုတ္တိမရဏန္တိ သမ္ဘာဝနဝသေန ‘‘အဇ္ဇ မရိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မဟန္တေန ခေါ ပန ဥဿာဟေနာတိ ‘‘သာဓု ခေါ ပန တထာရူပါနံ အရဟတံ ဒဿနံ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ သဉ္ဇာတမဟုဿာဟေန။ အပ္ပဋိသမံ ပုရေဇာတဘာဝန္တိ ¶ အနညသာဓာရဏံ ပုရေဇာတဘာဝံ။ နတ္ထိ ဧတဿ ပဋိသမောတိ အပ္ပဋိသမော၊ ပုရေဇာတဘာဝေါ။

‘‘အပီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ပီ’’တိ ဝဒန္တော ပိ-သဒ္ဒေါပိ ဝိသုံ အတ္ထိ နိပါတောတိ ဒဿေတိ။ သမ္ဘာဝနတ္ထေတိ ‘‘အပိ နာမေဝံ သိယာ’’တိ ဝိကပ္ပနတ္ထော သမ္ဘာဝနတ္ထော၊ တသ္မိံ ဇောတကတာယ ပိသဒ္ဒေါ ဝတ္တတိ။ ဝစနသိလိဋ္ဌတာယာတိ ဝစနဿ မဓုရဘာဝတ္ထံ၊ မုဒုဘာဝတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ဧဝဉှိ လောကေ သိလိဋ္ဌဝစနံ ဟောတီတိ ဧဝံ ဧကမေဝ ဂဏနံ အဝတွာ အပရာယ ဂဏနာယ သဒ္ဓိံ ဝစနံ လောကေ သိလိဋ္ဌဝစနံ ဟောတိ ယထာ ‘‘ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ ဥဒကဖုသိတာနီ’’တိ။ သမ္မာ အဓိသယိတာနီတိ ပါဒါဒီဟိ အတ္တနာ နေသံ ကိဉ္စိ ဥပဃာတံ အကရောန္တိယာ ဗဟိဝါတာဒိပရိဿယပရိဟာရတ္ထံ သမ္မဒေဝ ဥပရိ သယိတာနိ။ ဥပရိအတ္ထော ဟေတ္ထ အဓိ-သဒ္ဒေါ။ ဥတုံ ဂဏှာပေန္တိယာတိ တေသံ အလ္လသိနေဟပရိယာဒါနတ္ထံ အတ္တနော ကာယုသ္မာဝသေန ဥတုံ ဂဏှာပေန္တိယာ။ တေနာဟ ‘‘ဥသ္မီကတာနီ’’တိ။ သမ္မာ ပရိဘာဝိတာနီတိ သမ္မဒေဝ သဗ္ဗသော ကုက္ကုဋဝါသနာယ ဝါသိတာနိ။ တေနာဟ ‘‘ကုက္ကုဋဂန္ဓံ ဂါဟာပိတာနီ’’တိ။

ဧတ္ထ စ သမ္မာ ပရိသေဒနံ ကုက္ကုဋဂန္ဓပရိဘာဝနဉ္စ သမ္မာ အဓိသယနနိပ္ဖတ္တိယာ အာနုဘာဝနိပ္ဖာဒိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမ္မာ အဓိသယနေနေဝ ဟိ ဣတရဒွယံ ဣဇ္ဈတိ ¶ ။ န ဟိ သမ္မာ အဓိသယနတော ဝိသုံ သမ္မာ ပရိသေဒနဿ သမ္မာ ပရိဘာဝနဿ စ ကရဏံ အတ္ထိ၊ တေန ပန သဒ္ဓိံယေဝ ဣတရေသံ ဒွိန္နမ္ပိ ဣဇ္ဈနတော ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ တီဟိ ပကာရေဟိ တာနိ အဏ္ဍာနိ ပရိပါလိယမာနာနီ’’တိ။ နခသိခါတိ နခဂ္ဂါနိ။ မုခတုဏ္ဍကန္တိ မုခဂ္ဂံ။ ကပါလဿ တနုကတ္တာတိ ဧတ္ထ ယထာ ကပါလဿ တနုတာ အာလောကဿ အန္တော ပညာယမာနဿ ကာရဏံ၊ တထာ ကပါလဿ တနုတာယ နခသိခါမုခတုဏ္ဍကာနံ ခရတာယ စ အလ္လသိနေဟပရိယာဒါနံ ကာရဏဝစနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သင်္ကုဋိတဟတ္ထပါဒါတိ ဧတ္ထ ဟတ္ထာတိ ပက္ခာ။ န ဟိ ကုက္ကုဋာနံ ပက္ခတော အညော ဟတ္ထော နာမ အတ္ထိ။ ဧတ္ထာတိ အာလောကဋ္ဌာနေ။ ပက္ခေ ဝိဓုနန္တာတိ ပက္ခေ စာလေန္တာ။ နိက္ခမန္တာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ၊ နိက္ခမန္တေသူတိ အတ္ထော။

သော ဇေဋ္ဌော ဣတိ အဿ ဝစနီယောတိ ယော ပဌမတရံ အဏ္ဍကောသတော နိက္ခန္တော ကုက္ကုဋပေါတကော၊ သောယေဝ ဇေဋ္ဌောတိ ဝစနီယော အဿ၊ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ သမ္ပဋိပါဒေန္တောတိ သံသန္ဒေန္တော။ တိဘူမကပရိယာပန္နာပိ သတ္တာ အဝိဇ္ဇာကောသဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌာ တတ္ထ တတ္ထ အပ္ပဟီနာယ အဝိဇ္ဇာယ ဝေဌိတတ္တာတိ အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာကောသဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌေသု သတ္တေသူ’’တိ။ အဏ္ဍကောသန္တိ ဗီဇကပါလံ။ လောကသန္နိဝါသေတိ လောကော ဧဝ လောကသန္နိဝါသော။ သမ္မာသမ္ဗောဓိန္တိ ဧတ္ထ ¶ သမ္မာတိ အဝိပရီတတ္ထော၊ သံ-သဒ္ဒေါ သာမန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ၊ တသ္မာ သမ္မာ အဝိပရီတေနာကာရေန သယမေဝ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဗုဇ္ဈတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ သမ္မာသမ္ဗောဓီတိ မဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘သမ္မာ သာမဉ္စ ဗောဓိ’’န္တိ၊ သမ္မာ သယမေဝ စ ဗုဇ္ဈနကန္တိ အတ္ထော။ သမ္မာတိ ဝါ ပသတ္ထဝစနော၊ သံ-သဒ္ဒေါ သုန္ဒရဝစနောတိ အာဟ ‘‘အထ ဝါ ပသတ္ထံ သုန္ဒရဉ္စ ဗောဓိ’’န္တိ။ ဗောဓိသဒ္ဒဿ အနေကတ္ထတံ ဒဿေတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတမတ္ထံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေတုကာမော အာဟ ‘‘ဗောဓီတိ ရုက္ခောပိ မဂ္ဂေါပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အဗုဇ္ဈိ ဧတ္ထာတိ ရုက္ခော ဗောဓိ။ သယံ ဗုဇ္ဈတိ၊ ဗုဇ္ဈန္တိ ဝါ တေန အရိယာတိ မဂ္ဂေါ ဗောဓိ။ သဗ္ဗဓမ္မေ သဗ္ဗာကာရတော ဗုဇ္ဈတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဗောဓိ။ ဗုဇ္ဈီယတိ သစ္ဆိကရီယတီတိ နိဗ္ဗာနံ ဗောဓိ။ အန္တရာ စ ဗောဓိန္တိ ဒုတိယမုဒါဟရဏံ ဝိနာပိ ရုက္ခသဒ္ဒေန ဗောဓိသဒ္ဒဿ ရုက္ခေ ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဝရဘူရိမေဓသောတိ မဟာပထဝီ ဝိယ ပတ္ထဋဝရပညောတိ အတ္ထော။ အသဗ္ဗဂုဏဒါယကတ္တာတိ သဗ္ဗဂုဏာနံ အဒါယကတ္တာ။ သဗ္ဗဂုဏေ န ဒဒါတီတိ ဟိ ¶ အသဗ္ဗဂုဏဒါယကော၊ အယုတ္တသမာသောယံ ဂမကတ္တာ ယထာ ‘‘အသူရိယံပဿာနိ မုခါနီ’’တိ။

တိဿော ဝိဇ္ဇာတိ ဥပနိဿယဝတော သဟေဝ အရဟတ္တဖလေန တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဒေတိ။ နနု စေတ္ထ တီသု ဝိဇ္ဇာသု အာသဝက္ခယဉာဏဿ မဂ္ဂပရိယာပန္နတ္တာ ကထမေတံ ယုဇ္ဇတိ ‘‘မဂ္ဂေါ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဒေတီ’’တိ? နာယံ ဒေါသော။ သတိပိ အာသဝက္ခယဉာဏဿ မဂ္ဂပရိယာပန္နဘာဝေ အဋ္ဌင်္ဂိကေ မဂ္ဂေ သတိ မဂ္ဂဉာဏေန သဒ္ဓိံ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ပရိပုဏ္ဏာ ဟောန္တီတိ ‘‘မဂ္ဂေါ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဒေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဆ အဘိညာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သာဝကပါရမိဉာဏန္တိ အဂ္ဂသာဝကေဟိ ပဋိလဘိတဗ္ဗံ သဗ္ဗမေဝ လောကိယလောကုတ္တရဉာဏံ။ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဗ္ဘညာသိန္တိ ဇာနိံ။ ဇာနနဉ္စ န အနုဿဝါဒိဝသေနာတိ အာဟ ‘‘ပဋိဝိဇ္ဈိ’’န္တိ၊ ပစ္စက္ခမကာသိန္တိ အတ္ထော။ ပဋိဝေဓောပိ န ဒူရေ ဌိတဿ လက္ခဏပ္ပဋိဝေဓော ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ပတ္တောမှီ’’တိ၊ ပါပုဏိန္တိ အတ္ထော။ ပါပုဏနဉ္စ န သယံ ဂန္တွာတိ အာဟ ‘‘အဓိဂတောမှီ’’တိ၊ သကသန္တာနေ ဥပ္ပာဒနဝသေန ပဋိလဘိန္တိ အတ္ထော။

ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနန္တိ ဩပမ္မတ္ထဿ ဥပမေယျေန သမ္မဒေဝ ပဋိပါဒနံ။ အတ္ထေနာတိ ဥပမေယျတ္ထေန။ ယထာ ကုက္ကုဋိယာ အဏ္ဍေသု တိဝိဓကိရိယာကရဏံ ကုက္ကုဋစ္ဆာပကာနံ အဏ္ဍကောသတော နိက္ခမနဿ မူလကာရဏံ၊ ဧဝံ ဗောဓိသတ္တဘူတဿ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပဿနာကရဏံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသတော နိက္ခမနဿ မူလကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ယထာ ဟိ တဿာ ကုက္ကုဋိယာ…ပေ… တိဝိဓာနုပဿနာကရဏ’’န္တိ။ ‘‘သန္တာနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အဏ္ဍသဒိသတာ သန္တာနဿ ဗဟိ နိက္ခန္တကုက္ကုဋစ္ဆာပကသဒိသတာ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ၊ ဗုဒ္ဓဂုဏာတိ စ အတ္ထတော ဗုဒ္ဓါယေဝ ‘‘တထာဂတဿ ခေါ ¶ ဧတံ၊ ဝါသေဋ္ဌ၊ အဓိဝစနံ ဓမ္မကာယော ဣတိပီ’’တိ ဝစနတော။ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသဿ တနုဘာဝေါတိ ဗလဝဝိပဿနာဝသေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသဿ တနုဘာဝေါ၊ ပဋိစ္ဆာဒနသာမညေန စ အဝိဇ္ဇာယ အဏ္ဍကောသသဒိသတာ။ မုဒုဘူတဿပိ ခရဘာဝါပတ္တိ ဟောတီတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ထဒ္ဓခရဘာဝေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိက္ခခရဝိပ္ပသန္နသူရဘာဝေါတိ ဧတ္ထ ပရိဂ္ဂယှမာနေသု သင်္ခါရေသု ဝိပဿနာဉာဏဿ သမာဓိန္ဒြိယဝသေန သုခါနုပ္ပဝေသော တိက္ခတာ၊ အနုပဝိသိတွာပိ သတိန္ဒြိယဝသေန အနတိက္ကမနတော အကုဏ္ဌတာ ခရဘာဝေါ။ တိက္ခောပိ ဟိ ဧကစ္စော သရော လက္ခံ ပတွာ ကုဏ္ဌော ဟောတိ၊ န တထာ ဣဒံ။ သတိပိ ခရဘာဝေ သုခုမပ္ပဝတ္တိဝသေန ¶ ကိလေသသမုဒါစာရသင်္ခေါဘရဟိတတာယ သဒ္ဓိန္ဒြိယဝသေန ပသန္နဘာဝေါ၊ သတိပိ စ ပသန္နဘာဝေ အန္တရာ အနောသက္ကိတွာ ကိလေသပစ္စတ္ထိကာနံ သုဋ္ဌု အဘိဘဝနတော ဝီရိယိန္ဒြိယဝသေန သူရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမိမေဟိ ပကာရေဟိ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏမေဝ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာဉာဏဿ ပရိဏာမကာလောတိ ဝိပဿနာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဘာဝပ္ပတ္တိ၊ တဒါ စ သာ မဂ္ဂဉာဏဂဗ္ဘံ ဓာရေန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏကာလော’’တိ။ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေတွာတိ သင်္ခါရုပေက္ခာယ အနန္တရံ သိခါပ္ပတ္တအနုလောမဝိပဿနာဝသေန မဂ္ဂဝိဇာယနတ္ထံ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေတွာ။ အနုပုဗ္ဗာဓိဂတေနာတိ ပဌမမဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အဓိဂတေန။ အဘိညာပက္ခေတိ လောကိယာဘိညာပက္ခေ။ လောကုတ္တရာဘိညာ ဟိ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလိတာ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ကတ္ထစိ ‘‘ဆအဘိညာပက္ခေ’’တိ လိခန္တိ၊ သော အပါဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဇေဋ္ဌော သေဋ္ဌောတိ ဝုဒ္ဓတမတ္တာ ဇေဋ္ဌော၊ သဗ္ဗဂုဏေဟိ ဥတ္တမတ္တာ ပသတ္ထတမောတိ သေဋ္ဌော။

ဣဒါနိ ‘‘အာရဒ္ဓံ ခေါ ပန မေ ဗြာဟ္မဏ ဝီရိယ’’န္တိအာဒိကာယ ဒေသနာယ အနုသန္ဓိံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗဘာဂတော ပဘုတီတိ ဘာဝနာယ ပုဗ္ဗဘာဂိယဝီရိယာရမ္ဘာဒိတော ပဋ္ဌာယ။ စိတ္တမေဝမုပ္ပန္နန္တိ ဧဝံ ဥပရိ ဝက္ခမာနပရိဝိတက္ကဝသေန စိတ္တမုပ္ပန္နန္တိ အတ္ထော။ ‘‘စိတ္တမေဝ ဥပ္ပန္န’’န္တိပိ ပါဌော၊ တတ္ထ စိတ္တမေဝ ဥပ္ပန္နံ၊ န တာဝ ဘဂဝတိ ပသာဒေါတိ အတ္ထော။ မုဋ္ဌဿတိနာတိ ဝိနဋ္ဌဿတိနာ၊ သတိဝိရဟိတေနာတိ အတ္ထော။ သာရဒ္ဓကာယေနာတိ သဒရထကာယေန။ ဗောဓိမဏ္ဍေတိ ဗောဓိသင်္ခါတဿ ဉာဏဿ မဏ္ဍဘာဝပ္ပတ္တေ ဌာနေ။ ဗောဓီတိ ဟိ ပညာ ဝုစ္စတိ၊ သာ ဧတ္ထ မဏ္ဍာ ပသန္နာ ဇာတာတိ သော ပဒေသော ‘‘ဗောဓိမဏ္ဍော’’တိ ပညာတော။ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတန္တိ ‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စ အဋ္ဌိ စ အဝသိဿတု၊ သရီရေ ဥပသုဿတု မံသလောဟိတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၂၊ အ။ နိ။ ၂။၅၊ မဟာနိ။ ၁၉၆) ဧဝံ ဝုတ္တစတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ ဝီရိယံ။ တတ္ထ တစောတိ ဧကံ အင်္ဂံ နှာရု ဧကံ အင်္ဂံ အဋ္ဌိ ဧကံ အင်္ဂံ မံသလောဟိတံ ဧကံ အင်္ဂန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တစော ဧကံ အင်္ဂန္တိ စ တစေ နိရပေက္ခဘာဝေါ ဧကံ အင်္ဂန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဓာနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ ဟိ တစေ ပလုဇ္ဇမာနေပိ တံနိမိတ္တံ အဝေါသာနာပဇ္ဇနံ တဿ ဝီရိယဿ ဧကံ အင်္ဂံ ဧကံ ကာရဏံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ¶ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဂ္ဂဟိတန္တိ အာရမ္ဘံ သိထိလံ ¶ အကတွာ ဒဠှပရက္ကမသင်္ခါတုဿာဟနဘာဝေန ဂဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘အသိထိလပ္ပဝတ္တိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။

အသလ္လီနန္တိ အသင်္ကုစိတံ ကောသဇ္ဇဝသေန သင်္ကောစံ အနာပန္နံ။ ဥပဋ္ဌိတာတိ ဩဂါဟနသင်္ခါတေန အပိလာပဘာဝေန အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ ဌိတာ။ တေနာဟ ‘‘အာရမ္မဏာဘိမုခီဘာဝေနာ’’တိ။ သမ္မောသဿ ဝိဒ္ဓံသနဝသေန ပဝတ္တိယာ န သမ္မုဋ္ဌာတိ အသမ္မုဋ္ဌာ။ ကိဉ္စာပိ စိတ္တပဿဒ္ဓိဝသေနေဝ စိတ္တမေဝ ပဿဒ္ဓံ၊ ကာယပဿဒ္ဓိဝသေနေဝ စ ကာယော ပဿဒ္ဓါ ဟောတိ၊ တထာပိ ယသ္မာ ကာယပဿဒ္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စိတ္တပဿဒ္ဓိယာ သဟေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န ဝိနာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယစိတ္တပဿဒ္ဓိဝသေနာ’’တိ။ ကာယပဿဒ္ဓိယာ ဥဘယေသမ္ပိ ကာယာနံ ပဿမ္ဘနာဝဟတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပကာယောပိ ပဿဒ္ဓါယေဝ ဟောတီ’’တိ။ သော စ ခေါတိ သော စ ခေါ ကာယော။ ဝိဂတဒရထောတိ ဝိဂတကိလေသဒရထော။ နာမကာယေ ဟိ ဝိဂတဒရထေ ရူပကာယောပိ ဝူပသန္တဒရထပရိဠာဟော ဟောတိ။ သမ္မာ အာဟိတန္တိ နာနာရမ္မဏေသု ဝိဓာဝနသင်္ခါတံ ဝိက္ခေပံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ အဝိက္ခိတ္တဘာဝါပါဒနေန သမ္မဒေဝ အာဟိတံ ဌပိတံ။ တေနာဟ ‘‘သုဋ္ဌု ဌပိတ’’န္တိအာဒိ။ စိတ္တဿ အနေကဂ္ဂဘာဝေါ ဝိက္ခေပဝသေန စဉ္စလတာ၊ သာ သတိ ဧကဂ္ဂတာယ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧကဂ္ဂံ အစလံ နိပ္ဖန္ဒန’’န္တိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘အာရဒ္ဓံ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိနာ ဝီရိယသတိပဿဒ္ဓိသမာဓီနံ ကိစ္စသိဒ္ဓိဒဿနေန။

နနု စ သဒ္ဓါပညာနမ္ပိ ကိစ္စသိဒ္ဓိ ဈာနဿ ပုဗ္ဗပဋိပဒါယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ? သစ္စံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ သာ ပန နာနန္တရိကဘာဝေန အဝုတ္တသိဒ္ဓါတိ န ဂဟိတာ။ အသတိ ဟိ သဒ္ဓါယ ဝီရိယာရမ္ဘာဒီနံ အသမ္ဘဝေါယေဝ၊ ပညာပရိဂ္ဂဟေ စ နေသံ အသတိ ဉာယာရမ္ဘာဒိဘာဝေါ န သိယာ၊ တထာ အသလ္လီနာသမ္မောသတာဒယော ဝီရိယာဒီနန္တိ အသလ္လီနတာဒိဂ္ဂဟဏေနေဝေတ္ထ ပညာကိစ္စသိဒ္ဓိ ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဈာနဘာဝနာယံ ဝါ သမာဓိကိစ္စံ အဓိကံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ သမာဓိပရိယောသာနာဝ ဈာနဿ ပုဗ္ဗပဋိပဒါ ကထိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပဌမဇ္ဈာနကထာ

ဣဒါနိ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ ပါဠိယာ ဈာနဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၅၀၈) ဝုတ္တမ္ပိ အတ္ထံ အဋ္ဌကထာနယေနေဝ သံဝဏ္ဏေတုကာမော ဝိဘင်္ဂပါဠိယံ ဝုတ္တနယေန အဝစနေ ကာရဏံ ¶ ဒဿေတုံ ‘‘ကိဉ္စာပိ တတ္ထ ကတမေ ကာမာ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ တတ္ထ ပတ္ထနာကာရေန ပဝတ္တော ဒုဗ္ဗလော လောဘော ဆန္ဒနဋ္ဌေန ဆန္ဒော၊ တတော ဗလဝါ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ၊ တတောပိ ဗလဝတရော ဗဟလရာဂေါ ဆန္ဒရာဂေါ။ နိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနာနိ သင်္ကပ္ပေတိ ဧတေနာတိ သင်္ကပ္ပော၊ တထာပဝတ္တော လောဘော။ တတ္ထ နိမိတ္တသင်္ကပ္ပနာ နာမ အဝယဝေ သမောဓာနေတွာ ‘‘ဣတ္ထီ ပုရိသော’’တိအာဒိနာ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဥပရူပရိ ကိလေသုပ္ပတ္တိယာ နိမိတ္တဿ ကပ္ပနာ။ အနုဗျဉ္ဇနသင်္ကပ္ပနာ ပန ‘‘ဟတ္ထာ သောဘနာ၊ ပါဒါ သောဘနာ’’တိ ဧဝံ အနုဗျဉ္ဇနဝသေန ဝိဘဇိတွာ ကပ္ပနာတိ။ ကိလေသာနဉှိ အနု အနု ဗျဉ္ဇနတော ပရိဗျဉ္ဇနတော ပရိဗျတ္တိဝသေန ဥပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘာဝတော အနုဗျဉ္ဇနံ ဟတ္ထပါဒါဒိအဝယဝါ ဝုစ္စန္တိ။ တတော ဗလဝါ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ၊ သင်္ကပ္ပဝသေနေဝ ပဝတ္တော တတောပိ ဗလဝတရော သင်္ကပ္ပရာဂေါ။ သွာယံ ပဘေဒေါ ဧကဿေဝ လောဘဿ ပဝတ္တိအာကာရဝသေန အဝတ္ထာဘေဒဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗော ယထာ ‘‘ဝစ္ဆော ဒမ္မော ဗလီဗဒ္ဒေါ’’တိ။ ကာမာတိ ကိလေသကာမာ၊ ကာမေန္တီတိ ကာမာ၊ ကာမေန္တိ ဧတေဟီတိ ဝါ။

သေယျထိဒန္တိ ဣမဿ တံ ကတမံ၊ တံ ကထန္တိ ဝါ အတ္ထော။ ဝိဝိစ္စိတွာတိ ဝိသုံ ဟုတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိနာ ဟုတွာ အပသက္ကိတွာ’’တိ၊ ပဇဟနဝသေန အပက္ကမိတွာတိ အတ္ထော။ ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီတိ ဧတ္ထ ဝိဝိစ္စာတိ ဣမိနာ ဝိဝေစနံ ဈာနက္ခဏေ ကာမာနံ အဘာဝမတ္တံ ဝုတ္တံ။ ဝိဝိစ္စေဝါတိ ပန ဣမိနာ ဧကံသတော ကာမာနံ ဝိဝေစေတဗ္ဗတာဒီပနေန တပ္ပဋိပက္ခတာ ဈာနဿ ကာမဝိဝေကပ္ပဟာနဿ စ ဈာနာဓိဂမူပါယတာ ဒဿိတာ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဌမဇ္ဈာန’’န္တိအာဒိံ ဝတွာ တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အန္ဓကာရေ သတိ ပဒီပေါ ဝိယာတိ ဧတေန ယထာ ပဒီပါဘာဝေန ရတ္တိယံ အန္ဓကာရာဘိဘဝေါ၊ ဧဝံ ဈာနာဘာဝေန စိတ္တသန္တတိယံ ကာမာဘိဘဝေါတိ ဒဿေတိ။

ဧတန္တိ ပုဗ္ဗပဒေယေဝ အဝဓာရဏဝစနံ၊ န ခေါ ပန ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ကာမေဟိ ဧဝါ’’တိ အဝဓာရဏဿ အကတတ္တာ။ တန္နိဿရဏတောတိ နိဿရန္တိ နိဂ္ဂစ္ဆန္တိ ဧတေန၊ ဧတ္ထ ဝါတိ နိဿရဏံ။ ကေ နိဂ္ဂစ္ဆန္တိ? ကာမာ။ တေသံ ကာမာနံ နိဿရဏံ ပဟာနံ တန္နိဿရဏံ၊ တတော ကာမနိဿရဏတောတိ အတ္ထော။ ကထံ ပန သမာနေ ဝိက္ခမ္ဘနေ ကာမာနမေဝေတံ နိဿရဏံ၊ န ဗျာပါဒါဒီနန္တိ စောဒနံ ယုတ္တိတော အာဂမတော စ သာဓေတုံ ‘‘ကာမဓာတူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာမဓာတုသမတိက္ကမနတောတိ သကလဿပိ ကာမဘဝဿ သမတိက္ကမပဋိပဒါဘာဝတော။ တေန ဣမဿ ဈာနဿ ကာမပရိညာဘာဝမာဟ ¶ ။ ကာမရာဂပဋိပက္ခတောတိ ‘‘ဆန္ဒော ကာမော’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁) ဝုတ္တဝိဘာဂဿ ကိလေသကာမဿ ပစ္စတ္ထိကဘာဝတော။ တေန ယထာ မေတ္တာ ဗျာပါဒဿ၊ ကရုဏာ ဝိဟိံသာယ၊ ဧဝမိဒံ ဈာနံ ကာမရာဂဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတန္တိ ဒဿေတိ။ ဝိပါကေန စေတ္ထ ကာမဓာတုသမတိက္ကမော ¶ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေ ကာမရာဂပဋိပက္ခတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝမတ္တနော ပဝတ္တိယာ ဝိပါကပ္ပဝတ္တိယာ စ ကာမရာဂတော ကာမဓာတုတော စ ဝိနိဝတ္တသဘာဝတ္တာ ဣဒံ ဈာနံ ဝိသေသတော ကာမာနမေဝ နိဿရဏံ၊ သွာယမတ္ထော ပါဌာဂတော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ။ နေက္ခမ္မန္တိ ပဌမဇ္ဈာနံ။

ကာမဉ္စေတ္ထ တမတ္ထံ ဒီပေတုံ ပုရိမပဒေယေဝ အဝဓာရဏံ ဂဟိတံ၊ ဥတ္တရပဒေပိ ပန တံ ဂဟေတဗ္ဗမေဝ တထာ အတ္ထသမ္ဘဝတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥတ္တရပဒေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣတောတိ ကာမစ္ဆန္ဒတော။ ဧသ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဧသ နိယမော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သာဓာရဏဝစနေနာတိ သဗ္ဗဝိဝေကသာဓာရဏဝစနေန။ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိဝေကာ တဒင်္ဂဝိဝေကာဒယော။ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကာ ကာယဝိဝေကာဒယော။ တယော ဧဝ ဣဓ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ တယော ဧဝ ဣဓ ဈာနကထာယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကာဒီနံ အသမ္ဘဝတော။ နိဒ္ဒေသေတိ မဟာနိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၁)။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဥဒ္ဒါနတော ဒွေ ကာမာ ဝတ္ထုကာမာ ကိလေသကာမာ စာ’’တိ ဥဒ္ဒိသိတွာ တတ္ထ ‘‘ကတမေ ဝတ္ထုကာမာ မနာပိယာ ရူပါ…ပေ… မနာပိယာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ ဝတ္ထုကာမာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တေ ပန ကာမီယန္တီတိ ကာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထေဝါတိ နိဒ္ဒေသေယေဝ။ ဝိဘင်္ဂေတိ ဈာနဝိဘင်္ဂေ။ ဧဝဉှိ သတီတိ ဧဝံ ဥဘယေသမ္ပိ ကာမာနံ သင်္ဂဟေ သတိ။ ဝတ္ထုကာမေဟိပီတိ ဝတ္ထုကာမေဟိ ဝိဝိစ္စေဝါတိပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတီတိ ဧဝံ ယုဇ္ဇမာနတ္ထန္တရသမုစ္စယတ္ထော ပိ-သဒ္ဒေါ၊ န ကိလေသကာမသမုစ္စယတ္ထော။ ကသ္မာ? ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကဿ ဒုတိယပဒေန ဝုတ္တတ္တာ။ တေနာတိ ဝတ္ထုကာမဝိဝေကေန။ ကာယဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတီတိ ပုတ္တဒါရာဒိပရိဂ္ဂဟဝိဝေကဒီပနတော ကာယဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတိ။

ပုရိမေနာတိ ကာယဝိဝေကေန။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒဒွယေ။ ဣတော ဝါ နိဒ္ဓါရိတေ ဝိဝေကဒွယေ၊ အကုသလသဒ္ဒေန ယဒိ ကိလေသကာမာ၊ သဗ္ဗာကုသလာပိ ဝါ ¶ ဂဟိတာ၊ သဗ္ဗထာ ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒုတိယေန ကိလေသကာမေဟိ ဝိဝေကဝစနတော’’တိ။ ဒုတိယေနာတိ စ စိတ္တဝိဝေကေနာတိ အတ္ထော။ ဧတေသန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ။ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ တဏှာဒိသံကိလေသာနံ ဝတ္ထုနော ပဟာနံ သံကိလေသဝတ္ထုပ္ပဟာနံ။ လောလဘာဝေါ နာမ တတ္ထ တတ္ထ ရူပါဒီသု တဏှုပ္ပာဒေါ၊ တဿ ဟေတူ ဝတ္ထုကာမာ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဗာလဘာဝဿ ဟေတုပရိစ္စာဂေါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဗာလဘာဝေါ နာမ အဝိဇ္ဇာ၊ ဒုစိန္တိတစိန္တိတာဒိ ဝါ၊ တဿ အယောနိသောမနသိကာရော၊ သဗ္ဗေပိ ဝါ အကုသလာ ဓမ္မာ ဟေတူ။ ကာမဂုဏာဓိဂမဟေတု ပါဏာတိပါတာဒိအသုဒ္ဓပ္ပယောဂေါ ဟောတီတိ တဗ္ဗိဝေကေန ပယောဂသုဒ္ဓိ ဝိဘာဝိတာ။ တဏှာသံကိလေသသောဓနေန ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယသံဝဍ္ဎနေန စ အဇ္ဈာသယဝိသောဓနံ အာသယပေါသနံ။ အာသယပေါသနန္တိ စ ဈာနဘာဝနာယ ပစ္စယဘူတာ ပုဗ္ဗယောဂါဒိဝသေန သိဒ္ဓါ အဇ္ဈာသယသမ္ပဒါ ¶ ၊ သာ ပန တဏှုပတာပဝိဂမေန ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တဏှာသံကိလေသဝိသောဓနေနာ’’တိ။ ကာမေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။

အနေကဘေဒေါတိ ကာမာသဝကာမရာဂသံယောဇနာဒိဝသေန ရူပတဏှာဒိဝသေန စ အနေကပ္ပဘေဒေါ။ ကာမစ္ဆန္ဒောယေဝါတိ ကာမသဘာဝေါယေဝ ဆန္ဒော၊ န ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော နပိ ကုသလစ္ဆန္ဒောတိ အဓိပ္ပာယော။ အကုသလပရိယာပန္နောပီတိ ‘‘ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တအကုသလေသု အန္တောဂဓောပိ။ ဈာနပဋိပက္ခတောတိ ဈာနဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော တံဟေတု တံနိမိတ္တံ ဝိသုံ ဝုတ္တော၊ အကုသလဘာဝသာမညေန အဂ္ဂဟေတွာ ဝိသုံ သရူပေန ဂဟိတော။ ယဒိ ကိလေသကာမောဝ ပုရိမပဒေ ဝုတ္တော၊ တံ ကထံ ဗဟုဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အနေကဘေဒတော’’တိအာဒိ။ အညေသမ္ပီတိ ဒိဋ္ဌိမာနအဟိရိကာနောတ္တပ္ပာဒီနံ တံသဟိတဖဿာဒီနဉ္စ။ ဥပရိဈာနင်္ဂပစ္စနီကပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတောတိ ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိအာဒိနာ ဥပရိ ဝုစ္စမာနာနိ ဈာနင်္ဂါနိ ဥပရိဈာနင်္ဂါနိ၊ တေသံ အတ္တနော ပစ္စနီကာနံ ပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတော တပ္ပစ္စနီကနီဝရဏဝစနံ။ ‘‘ဥပရိဈာနင်္ဂါနံ ပစ္စနီကပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတော’’တိပိ ပါဌော။ တတ္ထ ပစ္စနီကပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတောတိ ဥပရိ ဝုစ္စမာနဈာနင်္ဂါနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဝသေန ပဋိပက္ခဘာဝဒဿနတောတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ဈာနင်္ဂပစ္စနီကာနီတိ ဈာနင်္ဂါနံ ပဝတ္တိနိဝါရဏတော ဈာနင်္ဂပစ္စနီကာနိ။ ဝိဒ္ဓံသကာနီတိ ဝိဃာတကာနိ။ သမာဓိ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ¶ ပဋိပက္ခောတိ ရာဂပဏိဓိယာ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝတော နာနာရမ္မဏေဟိ ပလောဘိတဿ ပရိဗ္ဘမန္တဿ စိတ္တဿ သမာဓာနတော ကာမစ္ဆန္ဒဿ သမာဓိ ပဋိပက္ခော။ ပီတိ ဗျာပါဒဿာတိ ပါမောဇ္ဇေန သမာနယောဂက္ခေမတ္တာ ဗျာပါဒဿ ပီတိ ပဋိပက္ခာ။ ဝိတက္ကော ထိနမိဒ္ဓဿာတိ ယောနိသော သင်္ကပ္ပနဝသေန သဝိပ္ဖာရပ္ပဝတ္တိတော ဝိတက္ကော ထိနမိဒ္ဓဿ ပဋိပက္ခော။ သုခံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿာတိ သုခံ ဝူပသန္တသီတလသဘာဝတ္တာ အဝူပသမာနုတာပသဘာဝဿ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ပဋိပက္ခံ။ ဝိစာရော ဝိစိကိစ္ဆာယာတိ ဝိစာရော အာရမ္မဏေ အနုမဇ္ဇနဝသေန ပညာပတိရူပသဘာဝတ္တာ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဋိပက္ခော။ မဟာကစ္စာနတ္ထေရေန ဒေသိတာ ပိဋကာနံ သံဝဏ္ဏနာ ပေဋကံ၊ တသ္မိံ ပေဋကေ။

ပဉ္စကာမဂုဏဘေဒဝိသယဿာတိ ရူပါဒိပဉ္စကာမဂုဏဝိသေသဝိသယဿ။ အာဃာတဝတ္ထုဘေဒါဒိဝိသယာနန္တိ ဗျာပါဒဝိဝေကဝစနေန ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒိအာဃာတဝတ္ထုဘေဒဝိသယဿ ဒေါသဿ၊ မောဟာဓိကေဟိ ထိနမိဒ္ဓါဒီဟိ ဝိဝေကဝစနေန ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန ဒုက္ခာဒိပုဗ္ဗန္တာဒိဘေဒဝိသယဿ မောဟဿ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော။ ကာမရာဂဗျာပါဒတဒေကဋ္ဌထိနမိဒ္ဓါဒိဝိက္ခမ္ဘကဉ္စေတံ သဗ္ဗာကုသလပဋိပက္ခသဘာဝတ္တာ သဗ္ဗကုသလာနံ၊ တေန သဘာဝေန သဗ္ဗာကုသလပ္ပဟာယကံ ¶ ဟောန္တမ္ပိ ကာမရာဂါဒိဝိက္ခမ္ဘနသဘာဝမေဝ ဟောတိ တံသဘာဝတ္တာတိ အဝိသေသေတွာ နီဝရဏာကုသလမူလာဒီနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော ဝုတ္တော ဟောတီတိ အာဟ။

ယထာပစ္စယံ ပဝတ္တမာနာနံ သဘာဝဓမ္မာနံ နတ္ထိ ကာစိ ဝသဝတ္တိတာတိ ဝသဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ဝိတက္ကနံ ဝိတက္ကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိတက္ကနန္တိ ဟိ ဝိတက္ကနကိရိယာ၊ သာ စ ဝိတက္ကဿ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ပဝတ္တိမတ္တမေဝါတိ ဘာဝနိဒ္ဒေသော ဝသဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏာယ ဟောတိ။ တယိဒံ ဝိတက္ကနံ ‘‘ဤဒိသမိဒ’’န္တိ အာရမ္မဏပရိကပ္ပနန္တိ အာဟ ‘‘ဦဟနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ယသ္မာ စိတ္တံ ဝိတက္ကဗလေန အာရမ္မဏံ အဘိနိရုဠှံ ဝိယ ဟောတိ၊ တသ္မာ သော အာရမ္မဏာဘိနိရောပနလက္ခဏော ဝုတ္တော။ ယထာ ဟိ ကောစိ ရာဇဝလ္လဘံ ဉာတိံ ဝါ မိတ္တံ ဝါ နိဿာယ ရာဇဂေဟံ အာရောဟတိ အနုပဝိသတိ၊ ဧဝံ ဝိတက္ကံ နိဿာယ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ အဝိတက္ကံ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတီတိ? ဝိတက္ကဗလေနေဝ။ ယထာ ဟိ သော ပုရိသော ပရိစယေန တေန ဝိနာပိ နိရာသင်္ကော ရာဇဂေဟံ ပဝိသတိ၊ ဧဝံ ပရိစယေန ဝိတက္ကေန ဝိနာပိ အဝိတက္ကံ စိတ္တံ အာရမ္မဏံ အာရောဟတိ။ ပရိစယေနာတိ ¶ စ သန္တာနေ ပဝတ္တဝိတက္ကဘာဝနာသင်္ခါတေန ပရိစယေန။ ဝိတက္ကဿ ဟိ သန္တာနေ အဘိဏှံ ပဝတ္တဿ ဝသေန စိတ္တဿ အာရမ္မဏာဘိရုဟနံ စိရပရိစိတံ၊ တေန တံ ကဒါစိ ဝိတက္ကေန ဝိနာပိ တတ္ထ ပဝတ္တတေဝ။ ယထာ တံ ဉာဏသဟိတံ ဟုတွာ သမ္မသနဝသေန စိရပရိစိတံ ကဒါစိ ဉာဏရဟိတမ္ပိ သမ္မသနဝသေန ပဝတ္တတိ၊ ယထာ ဝါ ကိလေသသဟိတံ ဟုတွာ ပဝတ္တံ သဗ္ဗသော ကိလေသရဟိတမ္ပိ ပရိစယေန ကိလေသဝါသနာဝသေန ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အာဟနနပရိယာဟနနရသောတိ အာဒိတော၊ အဘိမုခံ ဝါ ဟနနံ အာဟနနံ။ ပရိတော၊ ပရိဝတ္တိတွာ ဝါ အာဟနနံ ပရိယာဟနနံ။ ‘‘ရူပံ ရူပံ၊ ပထဝီ ပထဝီ’’တိ အာကောဋေန္တဿ ဝိယ ပဝတ္တိ အာဟနနံ ပရိယာဟနနန္တိ စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မိဉှိ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ အဘိနိရောပေတိ၊ တံ တဿ ဂဟဏယောဂျံ ကရောန္တော ဝိတက္ကော အာကောဋေန္တော ဝိယ ဟောတိ။ ယဒိ ဧဝံ နာဂသေနတ္ထေရေန ‘‘အာကောဋနလက္ခဏော ဝိတက္ကော။ ယထာ၊ မဟာရာဇ၊ ဘေရီ အာကောဋိတာ အထ ပစ္ဆာ အနုရဝတိ အနုသဒ္ဒါယတိ၊ ဧဝမေဝ ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ ယထာ အာကောဋနာ၊ ဧဝံ ဝိတက္ကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ပစ္ဆာ အနုရဝနာ အနုသဒ္ဒနာ၊ ဧဝံ ဝိစာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ အာကောဋနလက္ခဏတာ ဝိတက္ကဿ ကသ္မာ ဝုတ္တာ? နာယံ ဝိရောဓော။ ထေရေန ဟိ ကိစ္စသန္နိဿိတံ ကတွာ လက္ခဏံ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မာနဉှိ သဘာဝဝိနိမုတ္တာ ကာစိ ကိရိယာ နာမ နတ္ထိ တထာ ဂဟေတဗ္ဗာကာရော စ။ ဗောဓနေယျဇနာနုရောဓေန ပန ပရမတ္ထတော ဧကီဘာဝေါပိ သဘာဝဓမ္မော ပရိယာယဝစနေဟိ ဝိယ သမာရောပိတရူပေဟိ ဗဟူဟိ ပကာရေဟိ ¶ ပကာသီယတိ။ ဧဝဉှိ သော သုဋ္ဌု ပကာသိတော ဟောတိ။ အာနယနပစ္စုပဋ္ဌာနောတိ ဧတ္ထ အာနယနံ စိတ္တေ အာရမ္မဏဿ ဥပနယနံ၊ အာကဍ္ဎနံ ဝါ။

အနုသဉ္စရဏံ အနုပရိဗ္ဘမနံ။ သွာယံ ဝိသေသော သန္တာနမှိ လဗ္ဘမာနော ဧဝ သန္တာနေ ပါကဋော ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အနုမဇ္ဇနန္တိ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အနုမသနံ၊ ပရိမဇ္ဇနန္တိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ‘‘ဝိစာရော ပရိမဇ္ဇနဟတ္ထော ဝိယ သဉ္စရဏဟတ္ထော ဝိယာ’’တိ စ ဝုတ္တော။ တတ္ထာတိ အာရမ္မဏေ။ သဟဇာတာနံ အနုယောဇနံ အာရမ္မဏေ အနုဝိစရဏသင်္ခါတအနုမဇ္ဇနဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနုပ္ပဗန္ဓနံ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဝိစ္ဆိန္နဿ ဝိယ ပဝတ္တိ။ တထာ ဟိ သော ‘‘အနုပ္ပဗန္ဓနတာ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ တေနေဝ စ ‘‘ဃဏ္ဋာနုရဝေါ ဝိယ၊ ပရိဗ္ဘမနံ ဝိယာ’’တိ စ ဝုတ္တော။ ကတ္ထစီတိ ပဌမဇ္ဈာနေ ¶ ပရိတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေသု စ။ ဩဠာရိကဋ္ဌေနာတိ ဝိစာရတော ဩဠာရိကဋ္ဌေန။ ယထာ ဃဏ္ဋာဘိဃာတသဒ္ဒေါ ပဌမာဘိနိပါတော ဟောတိ၊ ဧဝံ အာရမ္မဏာဘိမုခနိရောပနဋ္ဌေန ဝိတက္ကော စေတသော ပဌမာဘိနိပါတော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဃဏ္ဋာဘိဃာတသဒ္ဒေါ ဝိယာ’’တိအာဒိ။ ဝိပ္ဖာရဝါတိ ဧတ္ထ ဝိပ္ဖာရော နာမ ဝိတက္ကဿ ထိနမိဒ္ဓပဋိပက္ခော အာရမ္မဏေ အနောလီနတာ အသင်္ကောစော၊ သော ပန အဘိနိရောပနဘာဝေန စလနံ ဝိယ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ပရိပ္ဖန္ဒနဘာဝေါ စိတ္တဿာ’’တိ။ ပရိဗ္ဘမနံ ဝိယာတိ ဧတ္ထ ပရိဿယာဘာဝဝီမံသနတ္ထံ ပရိဗ္ဘမနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒုကနိပါတဋ္ဌကထာယံ ပန –

‘‘အာကာသေ ဂစ္ဆတော မဟာသကုဏဿ ဥဘောဟိ ပက္ခေဟိ ဝါတံ ဂဟေတွာ ပက္ခေ သန္နိသီဒါပေတွာ ဂမနံ ဝိယ အာရမ္မဏေ စေတသော အဘိနိရောပနဘာဝေန ပဝတ္တော ဝိတက္ကော၊ ဝါတဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပက္ခေ ဖန္ဒာပယမာနဿ ဂမနံ ဝိယ အနုမဇ္ဇနဘာဝေန ပဝတ္တော ဝိစာရော’’တိ –

ဝုတ္တံ၊ တံ အနုပ္ပဗန္ဓနေန ပဝတ္တိယံ ယုဇ္ဇတိ။ တထာ ဟိ ဥပစာရေ ဝါ အပ္ပနာယံ ဝါ သန္တာနေန ပဝတ္တိယံ ဝိတက္ကော နိစ္စလော ဟုတွာ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ ပဝတ္တတိ၊ န ပဌမာဘိနိပါတေ ပါကဋော ဟောတိ။ ယထာ ဟိ အပုဗ္ဗာရမ္မဏေ ပဌမာဘိနိပါတဘူတော ဝိတက္ကော ဝိပ္ဖာရဝါ ဟောတိ၊ န တထာ ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ နိရန္တရံ အနုပ္ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တိယံ၊ နာတိဝိပ္ဖာရဝါ ပန တတ္ထ ဟောတိ သန္နိသိန္နဘာဝတော။ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနေသု ပါကဋော ဟောတီတိ ဝိတက္ကဿ ဝိသေသော အဘိနိရောပနာကာရော ဩဠာရိကတ္တာ ပဌမဇ္ဈာနေ ပါကဋော ဟောတိ၊ တဒဘာဝတော ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနေ ဝိစာရဿ ဝိသေသော အနုမဇ္ဇနာကာရော ပါကဋော ဟောတိ။

အယံ ¶ ပနေတ္ထ အပရော နယော – မလဂ္ဂဟိတံ ကံသဘာဇနံ ဧကေန ဟတ္ထေန ဒဠှံ ဂဟေတွာ ဣတရေန ဟတ္ထေန စုဏ္ဏတေလဧဠကလောမာဒိကတစုမ္ဗဋကေန ပရိမဇ္ဇန္တဿ ဒဠှံ ဂဟဏဟတ္ထော ဝိယ ဝိတက္ကော၊ ပရိမဇ္ဇနဟတ္ထော ဝိယ ဝိစာရော။ တထာ ကုမ္ဘကာရဿ ဒဏ္ဍပ္ပဟာရေန စက္ကံ ဘမယိတွာ ဘာဇနံ ကရောန္တဿ ပိဏ္ဍဿ ဥပ္ပီဠနဟတ္ထော ဝိယ ဝိတက္ကော၊ တဿေဝ ဣတော စိတော စ သဉ္စရဏဟတ္ထော ဝိယ ဝိစာရော။ တထာ ကံသဘာဇနာဒီသု ကိဉ္စိ မဏ္ဍလံ ဝဋ္ဋလေခံ ကရောန္တဿ မဇ္ဈေ သန္နိရုမ္ဘိတွာ ဌိတကဏ္ဋကော ဝိယ ¶ အဘိနိရောပနော ဝိတက္ကော၊ ဗဟိ ပရိဗ္ဘမနကဏ္ဋကော ဝိယ အနုမဇ္ဇနော ဝိစာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယထာ ပုပ္ဖဖလသာခါဒိအဝယဝဝိနိမုတ္တော အဝိဇ္ဇမာနောပိ ရုက္ခော ‘‘သပုပ္ဖော သဖလော’’တိ ဝေါဟရီယတိ၊ ဧဝံ ဝိတက္ကာဒိအင်္ဂဝိနိမုတ္တံ အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဈာနံ ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိ ဝေါဟရီယတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ရုက္ခော ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိဘင်္ဂေ ပနာတိအာဒီသု ဈာနဘာဝနာယ ပုဂ္ဂလဝသေန ဒေသေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၀၈) ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဈာနာနိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ။ ယဒိပိ ဝိဘင်္ဂေ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ ကတာ၊ အတ္ထော ပန တတြာပိ ဝိဘင်္ဂေပိ ယထာ ဣဓ ‘‘ဣမိနာ စ ဝိတက္ကေနာ’’တိအာဒိနာ ဓမ္မဝသေန ဝုတ္တော၊ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ပရမတ္ထတော ပုဂ္ဂလဿေဝ အဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝါ ဈာနသမင်္ဂိနော ဝိတက္ကဝိစာရသမင်္ဂိတာဒဿနေန ဈာနဿေဝ သဝိတက္ကသဝိစာရတာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အတ္ထော ပန တတြာပိ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ။

ဝိဝေကသဒ္ဒဿ ဘာဝသာဓနတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တသ္မာ ဝိဝေကာ’’တိ။ ဟေတုအတ္ထေ စေတံ နိဿက္ကဝစနံ၊ တသ္မာ ဝိဝေကာ ဟေတုဘူတာတိ အတ္ထော။ ဝိဝေကသဒ္ဒဿ ကတ္တုသာဓနတံ ကမ္မသာဓနတံ ဝါ သန္ဓာယာဟ ‘‘တသ္မိံ ဝါ ဝိဝေကေ’’တိ။ ‘‘ဝိဝိတ္တော’’တိ ဟိ ဣမိနာ နီဝရဏေဟိ ဝိနာဘူတော တေဟိ ဝိဝေစိတောတိ စ သာဓနဒွယမ္ပိ သင်္ဂဟိတမေဝါတိ။ ပိနယတီတိ တပ္ပေတိ ဝဍ္ဎေတိ ဝါ။ သမ္ပိယာယနလက္ခဏာတိ ပရိတုဿနလက္ခဏာ။ ပီနနရသာတိ ပရိဗြူဟနရသာ။ ဖရဏရသာတိ ပဏီတရူပေဟိ ကာယဿ ဗျာပနရသာ။ ဥဒဂ္ဂဘာဝေါ ဩဒဂျံ။ သုခယတီတိ သုခံ၊ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ လဒ္ဓဿာဒေ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သွာယံ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော ပရိယာယလဒ္ဓါ ဓမ္မတော အညဿ ကတ္တုနိဝတ္တနတ္ထော၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန ဘာဝသာဓနမေဝ လဗ္ဘတီတိ ‘‘သုခနံ သုခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သာတလက္ခဏန္တိ ဣဋ္ဌသဘာဝတ္တာ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလံ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဝါ အတ္တနိ သာဒယတီတိ သာတံ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ။ သာတံ မဓုရန္တိ ဝဒန္တိ၊ သာတံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ သာတလက္ခဏံ။ ဥပဗြူဟနရသန္တိအာဒီသု ဥပဗြူဟနံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သံဝဒ္ဓနံ၊ ဒုက္ခံ ဝိယ အဝိဿဇ္ဇေတွာ အဒုက္ခမသုခါ ဝိယ အနဇ္ဈုပေက္ခိတွာ အနု အနု ဂဏှနံ ဥပကာရိတာ ဝါ အနုဂ္ဂဟော။ ကတ္ထစီတိ ¶ ပဌမဇ္ဈာနာဒိကေ။ ပဋိလာဘတုဋ္ဌီတိ ပဋိလာဘဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကတုဋ္ဌိ။ ပဋိလဒ္ဓရသာနုဘဝနန္တိ ¶ ပဋိလဒ္ဓဿ အာရမ္မဏရသဿ အနုဘဝနံ။ ဧတေန ပီတိသုခါနိ သဘာဝတော ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတာနိ။ ယတ္ထ ပီတိ၊ တတ္ထ သုခန္တိ ဝိတက္ကဿ ဝိယ ဝိစာရေန ပီတိယာ သုခေန အစ္စန္တသံယောဂမာဟ။ ယတ္ထ သုခံ၊ တတ္ထ န နိယမတော ပီတီတိ ဝိစာရဿ ဝိယ ဝိတက္ကေန၊ သုခဿ ပီတိယာ အနစ္စန္တသံယောဂံ။ တေန အစ္စန္တာနစ္စန္တသံယောဂိတာယ ပီတိသုခါနံ ဝိသေသံ ဒဿေတိ။

ကံ ဥဒကံ တာရေန္တိ ဧတ္ထာတိ ကန္တာရံ၊ နိရုဒကမရုဋ္ဌာနံ။ ဝနမေဝ ဝနန္တံ။ ဝနစ္ဆာယပ္ပဝေသနဥဒကပရိဘောဂေသု ဝိယ သုခန္တိ ယထာ ဟိ ပုရိသော မဟာကန္တာရမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော ဃမ္မပရေတော တသိတော ပိပါသိတော ပဋိပထေ ပုရိသံ ဒိသွာ ‘‘ကတ္ထ ပါနီယံ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆေယျ၊ သော ‘‘အဋဝိံ ဥတ္တရိတွာဝ ဇာတဿရဝနသဏ္ဍော အတ္ထိ၊ တတ္ထ ဂန္တွာ လဘိဿသီ’’တိ ဝဒေယျ၊ သော တဿ ကထံ သုတွာဝ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော ဘဝေယျ၊ တတော ဂစ္ဆန္တော ဘူမိယံ ပတိတာနိ ဥပ္ပလဒလနာဠပတ္တာဒီနိ ဒိသွာ သုဋ္ဌုတရံ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော ဟုတွာ ဂစ္ဆန္တော အလ္လဝတ္ထေ အလ္လကေသေ ပုရိသေ ပဿေယျ၊ ဝနကုက္ကုဋဝနမောရာဒီနံ သဒ္ဒံ သုဏေယျ၊ ဇာတဿရပရိယန္တေ ဇာတမဏိဇာလသဒိသံ နီလဝနသဏ္ဍံ ပဿေယျ၊ သရေ ဇာတာနိ ဥပ္ပလပဒုမကုမုဒါနိ ပဿေယျ၊ အစ္ဆံ ဝိပ္ပသန္နံ ဥဒကမ္ပိ ပဿေယျ၊ သော ဘိယျော ဘိယျော ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော ဟုတွာ ဇာတဿရံ ဩတရိတွာ ယထာရုစိ နှတွာ စ ပိဝိတွာ စ ပဿဒ္ဓဒရထော ဘိသမုဠာလပေါက္ခရာဒီနိ ခါဒိတွာ နီလုပ္ပလာဒီနိ ပိဠန္ဓိတွာ မန္ဒာလဝမူလာနိ ခန္ဓေ ခိပိတွာ ဥတ္တရိတွာ သာဋကံ နိဝါသေတွာ ဥဒကသာဋကံ အာတပေ ကတွာ သီတစ္ဆာယာယ မန္ဒမန္ဒေ ဝါတေ ပဟရန္တေ နိပန္နောဝ ‘‘အဟော သုခံ အဟော သုခ’’န္တိ ဝဒေယျ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဿ ဟိ ပုရိသဿ ဇာတဿရဝနသဏ္ဍသဝနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဥဒကဒဿနာ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌကာလော ဝိယ ပုဗ္ဗဘာဂါရမ္မဏေ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌာကာရာ ပီတိ၊ နှာယိတွာ စ ပိဝိတွာ စ သီတစ္ဆာယာယ မန္ဒမန္ဒေ ဝါတေ ပဟရန္တေ ‘‘အဟော သုခံ အဟော သုခ’’န္တိ ဝဒန္တော နိပန္နကာလော ဝိယ ဗလပ္ပတ္တံ အာရမ္မဏရသာနုဘဝနာကာရသဏ္ဌိတံ သုခံ။

တသ္မိံ တသ္မိံ သမယေတိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဿ ပဋိလာဘသမယေ ပဋိလဒ္ဓဿ ရသာနုဘဝနသမယေ ဝနစ္ဆာယာဒီနံ သဝနဒဿနသမယေ ပရိဘောဂသမယေ စ။ ပါကဋဘာဝတောတိ ယထာက္ကမံ ပီတိသုခါနံ ဝိဘူတဘာဝတော။ ဝိဝေကဇံ ¶ ပီတိသုခန္တိ ဧတ္ထ ပုရိမသ္မိံ အတ္ထေ ဝိဝေကဇန္တိ ဈာနံ ဝုတ္တံ။ ပီတိသုခသဒ္ဒတော စ အတ္ထိအတ္ထဝိသေသဝတော အဿ ဈာနဿ၊ အသ္မိံ ဝါ ဈာနေတိ ဧတ္ထ အကာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ယထာ အရိသသောတိ။ ဒုတိယေ ပီတိသုခမေဝ ဝိဝေကဇံ၊ ဝိဝေကဇံပီတိသုခန္တိ စ အညပဒတ္ထသမာသော ¶ ပစ္စတ္တနိဒ္ဒေသဿ စ အလောပေါ ကတော၊ လောပေ ဝါ သတိ ‘‘ဝိဝေကဇပီတိသုခ’’န္တိ ပါဌောတိ အယံ ဝိသေသော။

ဂဏနာနုပုဗ္ဗတော ပဌမန္တိ ဣမိနာ ဒေသနာက္ကမံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ ‘‘ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ ပဌမ’’န္တိပိ ပါဌော၊ တတ္ထာပိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာယာတိ အတ္ထော၊ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာမတ္တံ ဝါ ပဌမန္တိ ဣဒံ ဝစနန္တိ အတ္ထော။ ပဌမံ သမာပဇ္ဇတီတိ ပဌမန္တိ ဣဒံ ပန န ဧကန္တလက္ခဏံ။ စိဏ္ဏဝသီဘာဝေါ ဟိ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘီ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ မတ္ထကံ ပါပေန္တောပိ သမာပဇ္ဇိတုံ သက္ကောတိ၊ မတ္ထကတော ပဋ္ဌာယ အာဒိံ ပါပေန္တောပိ သမာပဇ္ဇိတုံ သက္ကောတိ၊ အန္တရန္တရာ ဩက္ကမန္တောပိ သက္ကောတိ။ ဧဝံ ပုဗ္ဗုပ္ပတ္တိယဋ္ဌေန ပန ပဌမံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ ပဌမံ။ တေနေဝ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၇၅) ‘‘ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာ ပဌမံ၊ ပဌမံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ ပဌမ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ပစ္စနီကဓမ္မေ ဈာပေတီတိ နီဝရဏာဒိပစ္စနီကဓမ္မေ ဒဟတိ၊ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဇဟတီတိ အတ္ထော။ ဂေါစရန္တိ ကသိဏာဒိအာလမ္ဗနံ။ တန္တိ တံ ဂေါစရံ။ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ပဿတိ။ သဟ ဥပစာရေနာတိ သဒ္ဓိံ ဥပစာရဇ္ဈာနေန။ ကသိဏာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာယနတောတိ ပထဝီကသိဏာဒိနော အတ္တနော အာရမ္မဏဿ ရူပံ ဝိယ စက္ခုနာ ဥပနိဇ္ဈာယနတော။ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာယနတောတိ ယထာသမ္ဘဝံ အနိစ္စာဒိလက္ခဏတ္တယဿ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ တထလက္ခဏဿ စ ဥပနိဇ္ဈာယနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ။ နိစ္စာဒိဝိပလ္လာသပ္ပဟာနေန မဂ္ဂေါ အသမ္မောဟတော အနိစ္စာဒိလက္ခဏာနိ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာယ ဥပနိဇ္ဈာယနကိစ္စ’’န္တိအာဒိ။ တထလက္ခဏန္တိ အဝိနာသဓမ္မဿ နိဗ္ဗာနဿ အနညထာဘာဝတော အဝိပရီတသဘာဝေါ တထလက္ခဏံ၊ မဂ္ဂဿပိ ဝါ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတော တထလက္ခဏူပနိဇ္ဈာနတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

ဝိသဒိသောဒါဟရဏံ တာဝ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယထာ သဓနော’’တိအာဒိ။ အညော အပဒေသာရဟော ဟောတီတိ ဓနတော ပရိဇနတော စ အညော ဓနဝါ ပရိဇနဝါ စ ပုရိသော သဟ ဓနေန ဝတ္တတိ ပရိဇနေန စာတိ သဓနော သပရိဇနောတိ အပဒေသံ အရဟတီတိ အပဒေသာရဟော ဟောတိ ¶ ၊ အပဒိသိတဗ္ဗော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေနင်္ဂေသု ဧဝ သေနာသမ္မုတီတိ ရထာဒိသေနင်္ဂဝိနိမုတ္တာယ သေနာယ အဘာဝေပိ ရထေဟိ ပတ္တီဟိ စ သဟ ဝတ္တနတော သရထာ သပတ္တိ သေနာတိ ရထာဒိသေနင်္ဂေသုယေဝ သေနာဝေါဟာရောတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဈာနပါဌေ အဂ္ဂဟိတာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ဂဟိတာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အဝုတ္တတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ဝုတ္တာယေဝါတိ ဧဝံ သရူပတော ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တာယေဝ။ သစိတ္တေကဂ္ဂတန္တိ ဣဓ အဝုတ္တေပီတိ ‘‘သစိတ္တေကဂ္ဂတ’’န္တိ ဧဝံ သရူပတော ဣမသ္မိံ ဈာနပါဌေ အဝုတ္တေပီတိ အတ္ထော၊ သာမညတော ပန ဈာနဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ ဧဝ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယေန ဟီ’’တိအာဒိ ¶ ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယေန ဝိတက္ကာဒီဟိ သဟ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဓမ္မံ ဒီပေတုံ တဿ ပကာသနာဓိပ္ပာယေန ‘‘သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိအာဒိနာ ဥဒ္ဒေသော ကတော၊ သော ဧဝ အဓိပ္ပာယော တေန ဘဂဝတာ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၅၆၉) ‘‘စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ’’တိ နိဒ္ဒိသန္တေန ပကာသိတော၊ တသ္မာ သာ ဈာနပါဌေ အဂ္ဂဟိတာတိ န စိန္တေတဗ္ဗန္တိ။

ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ဧတ္ထ ဥပ-သံသဒ္ဒါ ‘‘ဥပလဗ္ဘတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ နိရတ္ထကာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပဂန္တွာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ပုန တေသံ သာတ္ထကဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပသမ္ပာဒယိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဥပသမ္ပဇ္ဇာတိ ဧတ္ထ ပတွာ သာဓေတွာတိ ဝါ အတ္ထော။ ဣရိယန္တိ ကိရိယံ။ ဝုတ္တိန္တိအာဒီနိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနံ ဣရိယာပထန္တရေဟိ ရက္ခဏံ ပါလနံ။ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏတ္တာ အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနမေဝ ဝုတ္တံ။ တဉှိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏန္တိ ဝဒန္တိ။

ပဌမဇ္ဈာနကထာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုတိယဇ္ဈာနကထာ

ဝူပသမာတိ ဝူပသမဟေတု။ ဝူပသမောတိ စေတ္ထ ပဟာနံ အဓိပ္ပေတံ၊ တဉ္စ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ အတိက္ကမော အတ္ထတော ဒုတိယဇ္ဈာနက္ခဏေ အနုပ္ပာဒေါတိ အာဟ ‘‘သမတိက္ကမာ’’တိအာဒိ။ ကတမေသံ ပနေတ္ထ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမော အဓိပ္ပေတော၊ ကိံ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ၊ ဥဒါဟု ဒုတိယဇ္ဈာနိကာနန္တိ၊ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ၊ နတ္ထိ တေသံ ဝူပသမော။ န ဟိ ကဒါစိ ပဌမဇ္ဈာနံ ¶ ဝိတက္ကဝိစာရရဟိတံ အတ္ထိ။ အထ ဒုတိယဇ္ဈာနိကာနံ၊ ဧဝမ္ပိ နတ္ထေဝ ဝူပသမော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ တေသံ တတ္ထ အဘာဝတောတိ ဣမံ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ဒိဋ္ဌာဒီနဝဿ တံတံဈာနက္ခဏေ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနံ ဝူပသမနံ အဓိပ္ပေတံ၊ ဝိတက္ကာဒယော ဧဝ စ ဈာနင်္ဂဘူတာ တထာ ကရီယန္တိ၊ န တံသမ္ပယုတ္တာ ဖဿာဒယော၊ တသ္မာ ဝိတက္ကာဒီနံယေဝ ဝူပသမာဓိဝစနံ ဈာနေ အာဂတံ။ ယသ္မာ ပန ဝိတက္ကာဒီနံ ဝိယ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနမ္ပိ ‘‘ဧတေန ဧတံ ဩဠာရိက’’န္တိ အာဒီနဝဒဿနံ သုတ္တေ အာဂတံ၊ တသ္မာ အဝိသေသေန ဝိတက္ကာဒီနံ တံသဟဂတာနဉ္စ ဝူပသမာဒိကေ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိတက္ကာဒီနံယေဝ ဝူပသမော ဝုစ္စမာနော အဓိကဝစနံ အညမတ္ထံ ဗောဓေတီတိ ကတွာ ကဉ္စိ ဝိသေသံ ဒီပေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဩဠာရိကဿ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယေဟိ ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ ပဌမဇ္ဈာနဿ ဩဠာရိကတာ၊ တေသံ သမတိက္ကမာ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ သမဓိဂမော၊ န သဘာဝတော အနောဠာရိကာနံ ဖဿာဒီနံ သမတိက္ကမာတိ အယမတ္ထော ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဧတေန ဒီပိတော ¶ ၊ တသ္မာ ‘‘ကိံ ပဌမဇ္ဈာနိကာနံ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမော ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ ဥဒါဟု ဒုတိယဇ္ဈာနိကာန’’န္တိ ဧဒိသီ စောဒနာ အနောကာသာဝ။ ‘‘ပီတိယာ စ ဝိရာဂါ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ဝိတက္ကဝိစာရပီတိသုခသမတိက္ကမဝစနာနိ ဩဠာရိကောဠာရိကင်္ဂသမတိက္ကမာ ဒုတိယာဒိအဓိဂမဒီပကာနီတိ တေသံ ဧကဒေသဘူတံ ဝိတက္ကဝိစာရသမတိက္ကမဝစနံ အဝယဝေန သမုဒါယောပလက္ခဏနယေန တံ ဒီပကံ ဝုတ္တံ။ ဝိသုံ ဝိသုံ ဌိတေပိ ဟိ ဝိတက္ကဝိစာရသမတိက္ကမဝစနာဒိကေ ပဟေယျင်္ဂနိဒ္ဒေသတာသာမညေန စိတ္တေန သမူဟတော ဂဟိတေ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနဿ တဒေကဒေသတာ ဟောတီတိ။ အထ ဝါ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေနေဝ တံသမတိက္ကမာ ဒုတိယာဒိအဓိဂမဒီပကေန ပီတိဝိရာဂါဒိဝစနာနံ ပီတိအာဒိသမတိက္ကမာ တတိယာဒိအဓိဂမဒီပကတာ ဒီပိတာ ဟောတီတိ တဿ တံဒီပကတာ ဝုတ္တာ။ ဧဝဉှိ အဝယဝေန သမုဒါယောပလက္ခဏံ ဝိနာ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေန ပီတိဝိရာဂါဒိဝစနာနံ သဝိသယေ သမာနဗျာပါရတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။

အဇ္ဈတ္တန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတံ၊ န အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တာဒီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဝိဘင်္ဂေ ¶ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပန-သဒ္ဒေါပိ အပိသဒ္ဒတ္ထော၊ ဝိဘင်္ဂေပီတိ အတ္ထော။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။

နီလဝဏ္ဏယောဂတော နီလဝတ္ထံ ဝိယာတိ နီလယောဂတော ဝတ္ထံ နီလံ ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေတိ ‘‘စေတော သမ္ပသာဒယတီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ။ စေတသောတိ စ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ။ ပုရိမသ္မိန္တိ ‘‘သမ္ပသာဒနယောဂတော ဈာနမ္ပိ သမ္ပသာဒန’’န္တိ ဝုတ္တပက္ခေ။ စေတသောတိ သမ္ဗန္ဓေ သာမိဝစနံ။ ‘‘ယာဝ န ပရေ ဧကဂတေ ကရောမီ’’တိအာဒီသု သေဋ္ဌဝစနောပိ ဧကသဒ္ဒေါ လောကေ ဒိဿတီတိ အာဟ ‘‘သေဋ္ဌောပိ ဟိ လောကေ ဧကောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ‘‘ဧကာကီဟိ ခုဒ္ဒကေဟိ ဇိတ’’န္တိအာဒီသု အသဟာယတ္ထောပိ ဧကသဒ္ဒေါ ဒိဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘ဧကော အသဟာယော ဟုတွာ’’တိ။ သဒ္ဓါဒယောပိ ကာမံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သာဓာရဏတော စ အသာဓာရဏတော စ ပစ္စယာ ဟောန္တိယေဝ၊ သမာဓိ ပန ဈာနက္ခဏေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဝိက္ခေပလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌကရဏေန သာတိသယံ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ…ပေ… အဓိဝစန’’န္တိ အာဟ။

‘‘သမ္ပသာဒနံ စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ ဝိသေသနဒွယံ ဈာနဿ အတိသယဝစနိစ္ဆာဝသေန ဂဟိတံ။ သွာယမတိသယော ယထာ ဣမသ္မိံ ဈာနေ လဗ္ဘတိ၊ န တထာ ပဌမဇ္ဈာနေတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာရမ္မဏေ အာဟနနပရိယာဟနနဝသေန အနုမဇ္ဇနအနုယုဇ္ဇနဝသေန စ ပဝတ္တမာနာ ဓမ္မာ သတိပိ နီဝရဏပ္ပဟာနေန ကိလေသကာလုဿိယာပဂမေ သမ္ပယုတ္တာနံ ¶ ကိဉ္စိ ခေါဘံ ကရောန္တာ ဝိယ တေဟိ စ တေ န သန္နိသိန္နာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရက္ခောဘေန…ပေ… န သုပ္ပသန္န’’န္တိ။ တတ္ထ ခုဒ္ဒိကာ ဦမိယော ဝီစိယော၊ မဟတိယော တရင်္ဂါ။ သမာဓိပိ န သုဋ္ဌု ပါကဋောတိ သတိပိ ဣန္ဒြိယသမတ္တေ ဝီရိယသမတာယ စ တေနေဝ ခေါတေန သမ္ပသာဒါဘာဝေန စ ဗဟလေ ဝိယ ဇလေ မစ္ဆော သမာဓိပိ န သုဋ္ဌု ပါကဋော။ ဝိတက္ကဝိစာရပလိဗောဓာဘာဝေနာတိ ဧတ္ထ ယထာဝုတ္တခေါဘော ဧဝ ပလိဗောဓော။ ဧဝံ ဝုတ္တေနာတိ ယဿာ သဒ္ဓါယ ဝသေန သမ္ပသာဒနံ၊ ယဿာ စ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ ဝသေန ဧကောဒိဘာဝန္တိ စ ဈာနံ ဝုတ္တံ၊ တာသံ ဧဝ ‘‘သဒ္ဒဟနာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၇၄) ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသဝိဘာဝနဝသေန ဝုတ္တေန တေန ဝိဘင်္ဂပါဌေန။ အယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာတိ ‘‘သမ္ပသာဒနယောဂတော၊ သမ္ပသာဒနတော ¶ ဝါ သမ္ပသာဒနံ။ ဧကောဒိံ ဘာဝေတီတိ ဧကောဒိဘာဝန္တိ ဈာနံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ အယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ စေဝ သမေတိ စ၊ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ကထံ ပနာယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ တေန ဝိဘင်္ဂပါဌေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒတိ သမေတိ၊ နနု ဈာနဝိဘင်္ဂေ ‘‘သမ္ပသာဒန’’န္တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘ယာ သဒ္ဓါ သဒ္ဒဟနာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၇၄) သဒ္ဓါယေဝ ဝုတ္တာ၊ ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ စ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘ယာ စိတ္တဿ ဌိတိ သဏ္ဌိတိ အဝဋ္ဌိတီ’’တိအာဒိနာ သမာဓိဿေဝ နိဒ္ဒေသော ကတော၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သမ္ပသာဒနံ ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ ဈာနမေဝ ဝုတ္တန္တိ အဋ္ဌကထာယ ဝိဘင်္ဂပါဌေန သဒ္ဓိံ ဝိရောဓော အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ဝိဘင်္ဂေပိ ဣမိနာဝ အဓိပ္ပာယေန နိဒ္ဒေသဿ ကတတ္တာ။ တထာ ဟိ ယေန သမ္ပသာဒနေန ယောဂါ ဈာနံ ‘‘သမ္ပသာဒန’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မိံ ‘‘ယာ သဒ္ဓါ သဒ္ဒဟနာ’’တိအာဒိနာ ဒဿိတေ သမ္ပသာဒနံ ဈာနန္တိ သမာနာဓိကရဏနိဒ္ဒေသေနေဝ တံယောဂါ ဈာနေ တံသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဒဿိတာ ဟောတိ။ ‘‘ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိ စ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဧကောဒိမှိ ဒဿိတေ ဧကောဒိဘာဝံ ဈာနန္တိ သမာနာဓိကရဏနိဒ္ဒေသေနေဝ ဈာနဿ ဧကောဒိဝဍ္ဎနတာ ဝုတ္တာဝ ဟောတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဗျဉ္ဇနဝိစာရံ အကတွာ ဓမ္မမတ္တမေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ အဝိရောဓော ယုတ္တော။

ယံ ပန ဝုတ္တံ ဋီကာကာရေဟိ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရာဒီဟိ ‘‘ယဒိ ဧကောဒီတိ သမာဓိဿ ဂဟဏံ အဓိပ္ပေတံ၊ တဒါ ‘ဧကောဒိဘာဝ’န္တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ သမာဓိဿ နိဒ္ဒေသော န ကတ္တဗ္ဗော သိယာ။ တသ္မာ ဧကောဒိဘာဝသဒ္ဒေါ ဧဝ သမာဓိမှိ ပဝတ္တော သမ္ပသာဒနသဒ္ဒေါ ဝိယ ဈာနေ ပဝတ္တတီတိ ယုတ္တ’’န္တိ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ ဝိရုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ သော အဋ္ဌကထာနိရပေက္ခော ဝိသုံယေဝေကော အတ္ထဝိကပ္ပောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အယဉှိ နေသံ အဓိပ္ပာယော – ဝိတက္ကဝိစာရေဟိ အနဇ္ဈာရုဠှတ္တာ ဧကံ ဥဒေတီတိ ဧကောဒီတိ တထာဝိဓသမာဓိယုတ္တံ ဈာနစိတ္တမေဝ ဂဟေတွာ ဧကောဒိဿ ဘာဝေါ ဧကောဒိဘာဝေါတိ သမာဓိဿ ဂဟဏံ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ ယော ပနာယံ တေသမဘိနိဝေသော ‘‘ဧကောဒီတိ သမာဓိဿ ဂဟဏေ သတိ ‘ဧကောဒိဘာဝ’န္တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ သမာဓိဿ နိဒ္ဒေသော န ကတ္တဗ္ဗော သိယာ’’တိ ¶ ၊ သော အနေကန္တိကတ္တာ အယုတ္တော။ အညတ္ထပိ ဟိ ဗျဉ္ဇနဝိစာရံ အကတွာ အတ္ထမတ္တဿေဝ ဗာဟုလ္လေန ဝိဘင်္ဂေ နိဒ္ဒေသော ဒိဿတိ။

သန္တာတိ ¶ သမံ နိရောဓံ ဂတာ။ သမိတာတိ ဘာဝနာယ သမံ ဂမိတာ နိရောဓိတာ။ ဝူပသန္တာတိ တတော ဧဝ သုဋ္ဌု ဥပသန္တာ။ အတ္ထင်္ဂတာတိ အတ္ထံ ဝိနာသံ ဂတာ။ အဗ္ဘတ္ထင်္ဂတာတိ ဥပသဂ္ဂေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ဝုတ္တံ။ အပ္ပိတာတိ ဂမိတာ ဝိနာသံ ဂတာ။ သောသိတာတိ ပဝတ္တိသင်္ခါတဿ သန္တာနဿ အဘာဝေန သောသံ သုက္ခဘာဝံ ဂတာ။ ဗျန္တီကတာတိ ဝိဂတန္တာ ကတာ။

အယမတ္ထောတိ ဘာဝနာယ ပဟီနတ္တာ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ အဘာဝသင်္ခါတော အတ္ထော။ စောဒကေန ဝုတ္တမတ္ထံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပရိဟရိတုံ ‘‘ဧဝမေတံ သိဒ္ဓါဝါယမတ္ထော’’တိ ဝတွာ ‘‘န ပနေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧတန္တိ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဧတံ ဝစနံ။ တဒတ္ထဒီပကန္တိ တဿ ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝမတ္တသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ ဒီပကံ။ န ကိလေသကာလုဿိယဿာတိ ဥပစာရက္ခဏေ ဝိယ နီဝရဏသင်္ခါတဿ ကိလေသသင်္ခေါဘဿ ဝူပသမာ န သမ္ပသာဒနန္တိ အတ္ထော။ နနု စ ‘‘ပုရိမံ ဝတွာပိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအဓိဂမူပါယဒီပကေန အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒနတာယ စေတသော ဧကောဒိဘာဝတာယ စ ဟေတုဒီပကေန အဝိတက္ကအဝိစာရဘာဝဟေတုဒီပကေန စ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေနေဝ ဝိတက္ကဝိစာရာဘာဝေါ ဒီပိတောတိ၊ ကိံ ပုန အဝိတက္ကအဝိစာရဝစနေန ကတေနာတိ? န၊ အဒီပိတတ္တာ။ န ဟိ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနေန ဝိတက္ကဝိစာရာနံ အပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဟိ တဏှာပ္ပဟာနံ ဧတေသံ ဝူပသမနံ။ ဩဠာရိကင်္ဂမုခေန ဟိ တံတံဈာနနိကန္တိယာ ဝိက္ခမ္ဘနံ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနာဒီဟိ ပကာသိတံ။ ယတော ဝိတက္ကဝိစာရေသု ဝိရတ္တဘာဝဒီပကံ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမဝစနံ၊ ယေ စ သင်္ခါရေသု တဏှာပ္ပဟာနံ ကရောန္တိ၊ တေသု မဂ္ဂေသု ပဟီနတဏှေသု စ ဖလေသု သင်္ခါရပ္ပဝတ္တိ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ဝိက္ခမ္ဘိတဝိတက္ကဝိစာရတဏှဿ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ ဝိတက္ကဝိစာရသမ္ပယောဂေါ ပုရိမေန န နိဝါရိတော သိယာတိ တန္နိဝါရဏတ္ထံ အာဝဇ္ဇိတုကာမတာဒိအတိက္ကမော စ တေသံ ဝူပသမောတိ ဒဿနတ္ထဉ္စ ‘‘အဝိတက္ကံ အဝိစာရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဌမဇ္ဈာနံ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ ဥပနိဿယပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိတော’’တိ။ ပဌမမ္ပီတိ ပဌမဇ္ဈာနမ္ပိ။

ဂဏနာနုပုဗ္ဗတောတိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဒုတိယံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ ဒုတိယ’’န္တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘင်္ဂပါဌေန သာဓေန္တော အာဟ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ။ ယံ ပန ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၅၈၀) ‘‘ဈာနန္တိ သမ္ပသာဒေါ ¶ ပီတိ သုခံ စိတ္တဿေကဂ္ဂတာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ¶ သပရိက္ခာရံ ဈာနံ ဒဿေတုံ ပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ ရထဿ ပဏ္ဍုကမ္ဗလံ ဝိယ ဟိ သမ္ပသာဒေါ ဈာနဿ ပရိက္ခာရော၊ န ဈာနင်္ဂန္တိ အာဟ ‘‘ပရိယာယောယေဝ စေသော’’တိ။ နိပ္ပရိယာယတော ပန ဥပနိဇ္ဈာနလက္ခဏပ္ပတ္တာနံ အင်္ဂါနံ ဝသေန တိဝင်္ဂိကမေဝေတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပသာဒနံ ပန ဌပေတွာ’’တိအာဒိ။

ဒုတိယဇ္ဈာနကထာ နိဋ္ဌိတာ။

တတိယဇ္ဈာနကထာ

ဝိရဇ္ဇနံ ဝိရာဂေါ။ တံ ပန ဝိရဇ္ဇနံ နိဗ္ဗိန္ဒနမုခေန ဟီဠနံ ဝါ တပ္ပဋိဗဒ္ဓရာဂပ္ပဟာနံ ဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘တဿာ ပီတိယာ ဇိဂုစ္ဆနံ ဝါ သမတိက္ကမော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဘိန္နမန္တရာတိ ပီတိယာ ဝိရာဂါတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ အန္တရာ၊ မဇ္ဈေတိ အတ္ထော။ သမ္ပိဏ္ဍနံ သမုစ္စယော။ မဂ္ဂေါတိ ဥပါယော။ ဒုတိယဇ္ဈာနဿ ဟိ ပဋိလာဘံ ဝိနာ တတိယဇ္ဈာနဿ အဓိဂမော န ဟောတီတိ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမော တတိယဇ္ဈာနာဓိဂမဿ ဥပါယော။ တဒဓိဂမာယာတိ တတိယမဂ္ဂါဓိဂမာယ။

ဥပပတ္တိတောတိ သမဝါဟိတဘာဝေန ပတိရူပတော ဈာနုပေက္ခာပိ သမဝါဟိတမေဝ အန္တောနီတံ ကတွာ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘သမံ ပဿတီ’’တိ။ ဝိသဒါယာတိ သံကိလေသဝိဂမေန ပရိဗျတ္တာယ။ ဝိပုလာယာတိ သာတိသယံ မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တိတော မဟတိယာ။ ထာမဂတာယာတိ ပီတိဝိဂမေန ထိရဘာဝပ္ပတ္တာယ။ နနု စေတ္ထ ဥပေက္ခာဝေဒနာဝ န သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ ကထမယံ တတိယဇ္ဈာနသမင်္ဂီ ဥပေက္ခာယ သမန္နာဂတတ္တာ ‘‘ဥပေက္ခကော’’တိ ဝုစ္စတီတိ စေ? န ကေဝလံ ဝေဒနုပေက္ခာဝ ဥပေက္ခာတိ ဝုစ္စတိ၊ အထ ခေါ အညာပိ ဥပေက္ခာ ဝိဇ္ဇန္တီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဥပေက္ခာ ပန ဒသဝိဓာ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၃၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၈၄) ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ နေဝ သုမနော ဟောတိ န ဒုမ္မနော၊ ဥပေက္ခကော ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၁) ဧဝမာဂတာ ခီဏာသဝဿ ဆသု ဒွါရေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဆဠာရမ္မဏာပါထေ ပရိသုဒ္ဓပကတိဘာဝါဝိဇဟနာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ¶ ပန ‘‘ဥပေက္ခာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၈) ဧဝမာဂတာ သတ္တေသု မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ¶ ‘‘ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၈၂၊ ၁၉၀-၁၉၁) ဧဝမာဂတာ သဟဇာတဓမ္မာနံ မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ပန ‘‘ကာလေန ကာလံ ဥပေက္ခာနိမိတ္တံ မနသိ ကရောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၀၃) ဧဝမာဂတာ အနစ္စာရဒ္ဓနာတိသိထိလဝီရိယသင်္ခါတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဝီရိယုပေက္ခာ နာမ။

ယာ –

‘‘ကတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ သမထဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ကတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ? အဋ္ဌ သင်္ခါရုပေက္ခာ သမထဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဒသ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။

‘‘ကတမာ အဋ္ဌ သင်္ခါရုပေက္ခာ သမထဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ? ပဌမဇ္ဈာနပဋိလာဘတ္ထာယ နီဝရဏေ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏံ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနပဋိလာဘတ္ထာယ ဝိတက္ကဝိစာရေ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏံ၊ တတိယဇ္ဈာနပဋိလာဘတ္ထာယ ပီတိံ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏံ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနပဋိလာဘတ္ထာယ သုခဒုက္ခေ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏံ၊ အာကာသာနဉ္စာယတနသမာပတ္တိပဋိလာဘတ္ထာယ ရူပသညံ ပဋိဃသညံ နာနတ္တသညံ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏံ၊ ဝိညာဏဉ္စာယတနသမာပတ္တိပဋိလာဘတ္ထာယ အာကာသာနဉ္စာယတနသညံ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏံ၊ အာကိဉ္စညာယတနသမာပတ္တိပဋိလာဘတ္ထာယ ဝိညာဏဉ္စာယတနသညံ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏံ၊ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိပဋိလာဘတ္ထာယ အာကိဉ္စညာယတနသညံ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏံ၊ ဣမာ အဋ္ဌ သင်္ခါရုပေက္ခာ သမထဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။

‘‘ကတမာ ¶ ဒသ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ? သောတာပတ္တိမဂ္ဂပဋိလာဘတ္ထာယ ဥပ္ပာဒံ ပဝတ္တံ နိမိတ္တံ အာယူဟနံ ပဋိသန္ဓိံ ဂတိံ နိဗ္ဗတ္တိံ ဥပပတ္တိံ ဇာတိံ ဇရံ ဗျာဓိံ မရဏံ သောကံ ပရိဒေဝံ ဥပါယာသံ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏံ၊ သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တတ္ထာယ ဥပ္ပာဒံ ပဝတ္တံ နိမိတ္တံ အာယူဟနံ ပဋိသန္ဓိံ ¶ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏံ၊ သကဒါဂါမိမဂ္ဂပအလာဘတ္ထာယ…ပေ… သကဒါဂါမိဖလသမာပတ္တတ္ထာယ…ပေ… အနာဂါမိမဂ္ဂပဋိလာဘတ္ထာယ…ပေ… အနာဂါမိဖလသမာပတ္တတ္ထာယ…ပေ… အရဟတ္တမဂ္ဂပဋိလာဘတ္ထာယ ဥပ္ပာဒံ ပဝတ္တံ နိမိတ္တံ အာယူဟနံ ပဋိသန္ဓိံ ဂတိံ နိဗ္ဗတ္တိံ ဥပပတ္တိံ ဇာတိံ ဇရံ ဗျာဓိံ မရဏံ သောကံ ပရိဒေဝံ ဥပါယာသံ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏံ၊ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တတ္ထာယ…ပေ… သုညတဝိဟာရသမာပတ္တတ္ထာယ…ပေ… အနိမိတ္တဝိဟာရသမအာပတ္တတ္ထာယ ဥပ္ပာဒံ ပဝတ္တံ နိမိတ္တံ အာယူဟနံ ပဋိသန္ဓိံ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ပညာ သင်္ခါရုပေက္ခာသု ဉာဏံ၊ ဣမာ ဒသ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဝိပဿနာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၇) –

ဧဝမာဂတာ နီဝရဏာဒိပဋိသင်္ခါသန္တိဋ္ဌနာကာရဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ သင်္ခါရုပေက္ခာ နာမ။

တတ္ထ နီဝရဏေ ပဋိသင်္ခါတိ ပဉ္စ နီဝရဏာနိ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေန ပဋိသင်္ခါယ၊ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ သန္တိဋ္ဌနာတိ နီဝရဏာနံ ပဟာနာဘိမုခီဘူတတ္တာ တေသံ ပဟာနေပိ အဗျာပါရဘာဝူပဂမနေန မဇ္ဈတ္တတာယ သန္တိဋ္ဌနာ။ သင်္ခါရုပေက္ခာသူတိ နီဝရဏပ္ပဟာနေ ဗျာပါရာကရဏေန နီဝရဏသင်္ခါတာနံ သင်္ခါရာနံ ဥပေက္ခနာသူတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ဝိတက္ကဝိစာရာဒီသု ဥပ္ပာဒါဒီသု စ။ တတ္ထ ဥပ္ပာဒန္တိ ပုရိမကမ္မပစ္စယာ ခန္ဓာနံ ဣဓ ဥပ္ပတ္တိမာဟ။ ပဝတ္တန္တိ တထာဥပ္ပန္နဿ ပဝတ္တိံ။ နိမိတ္တန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ တေဘူမကံ သင်္ခါရဂတံ နိမိတ္တဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော။ အာယူဟနန္တိ အာယတိံ ပဋိသန္ဓိဟေတုဘူတံ ကမ္မံ။ ပဋိသန္ဓိန္တိ အာယတိံ ဥပပတ္တိံ။ ဂတိန္တိ ယာယ ဂတိယာ သာ ပဋိသန္ဓိ ဟောတိ။ နိဗ္ဗတ္တိန္တိ ခန္ဓာနံ နိဗ္ဗတ္တနံ။ ဥပပတ္တိန္တိ ဝိပါကပ္ပဝတ္တိံ။ ဇာတိန္တိ ဇရာဒီနံ ပစ္စယဘူတံ ဘဝပစ္စယာ ဇာတိံ။ ဇရာမရဏာဒယော ပါကဋာ ဧဝ။

ဧတ္ထ ¶ စ ဥပ္ပာဒါဒယော ပဉ္စေဝ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏဿ ဝိသယဝသေန ဝုတ္တာ၊ သေသာ တေသံ ဝေဝစနဝသေန။ နိဗ္ဗတ္တိ ဇာတီတိ ဣဒဉှိ ဒွယံ ဥပ္ပာဒဿ စေဝ ပဋိသန္ဓိယာ စ ဝေဝစနံ။ ဂတိ ဥပပတ္တိ စာတိ ဣဒံ ဒွယံ ပဝတ္တဿ၊ ဇရာဒယော နိမိတ္တဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နနု စေတ္ထ စတူသု မဂ္ဂဝါရေသု ‘‘ဥပ္ပာဒ’’န္တိအာဒီနိ ပဉ္စ မူလပဒါနိ၊ ‘‘ဂတီ’’တိအာဒီနိ ဒသ ဝေဝစနပဒါနီတိ ပန္နရသ ပဒါနိ ဝုတ္တာနိ၊ ဆသု ပန ဖလသမာပတ္တိဝါရေသု ပဉ္စ မူလပဒါနေဝ ဝုတ္တာနိ၊ တံ ကသ္မာတိ စေ? သင်္ခါရုပေက္ခာယ တိက္ခဘာဝေ သတိ ကိလေသပ္ပဟာနသမတ္ထဿ မဂ္ဂဿ သဗ္ဘာဝတော တဿာ တိက္ခဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝေဝစနပဒေဟိ သဟ ဒဠှံ ကတွာ မူလပဒါနိ ဝုတ္တာနိ၊ ဖလဿ ¶ နိရုဿာဟဘာဝေန သန္တသဘာဝတ္တာ မဂ္ဂါယတ္တတ္တာ စ မန္ဒဘူတာပိ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဖလဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ မူလပဒါနေဝ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

တတ္ထ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂပဋိလာဘတ္ထာယာ’’တိအာဒီသု စတူသု မဂ္ဂဝါရေသု သုညတာနိမိတ္တပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂါနံ အညတရော ဝုတ္တော။ ‘‘သောတာပတ္တိဖလသမာပတ္တတ္ထာယာ’’တိအာဒီသု စတူသု ဖလဝါရေသု ပန အပ္ပဏိဟိတဖလသမာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကသ္မာ? သုညတဝိဟာရသမာပတ္တတ္ထာယ အနိမိတ္တဝိဟာရသမာပတ္တတ္ထာယာတိ ဣတရာသံ ဒွိန္နံ ဖလသမာပတ္တီနံ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ။ အနိစ္စာနုပဿနာဝုဋ္ဌာနဝသေန ဟိ အနိမိတ္တမဂ္ဂေါ၊ တထေဝ ဖလသမာပတ္တိကာလေ အနိမိတ္တဖလသမာပတ္တိ၊ ဒုက္ခာနုပဿနာဝုဋ္ဌာနဝသေန အပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂဖလသမာပတ္တိယော၊ အနတ္တာနုပဿနာဝုဋ္ဌာနဝသဧန သုညတမဂ္ဂဖလသမာပတ္တိယော သုတ္တန္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သုညတာဒိဝိမောက္ခဝသေန မဂ္ဂုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ စတဿော၊ တထာ အပ္ပဏိဟိတဖလသမာပတ္တိယာ စတဿော၊ သုညတဝိဟာရအနိမိတ္တဝိဟာရဝသေန ဒွေတိ ဒသ သင်္ခါရုပေက္ခာဝိပဿနာပညာ ဝုတ္တာ၊ သမထသင်္ခါရုပေက္ခာ ပန အပ္ပနာဝီထိယာ အာသန္နပုဗ္ဗဘာဂေ ဗလပ္ပတ္တံ ဘာဝနာမယဉာဏံ။

ယာ ပန ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ ဥပေက္ခာသဟဂတ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၅၀) ဧဝမာဂတာ အဒုက္ခမသုခသညိတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဝေဒနုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ‘‘ယဒတ္ထိ ယံ ဘူတံ၊ တံ ပဇဟတိ၊ ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၇၁၊ အ။ နိ။ ၇။၅၅) ဧဝမာဂတာ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဝိပဿနုပေက္ခာ နာမ။

တတ္ထ ¶ ယဒတ္ထိ ယံ ဘူတန္တိ ခန္ဓပဉ္စကံ၊ တံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏေန ပဇဟတိ။ ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတီတိ ဒိဋ္ဌသောဝတ္တိကတ္တယဿ သပ္ပဿ လက္ခဏဝိစိနနေ ဝိယ ဒိဋ္ဌလက္ခဏတ္တယဿ ခန္ဓပဉ္စကဿ သင်္ခါရလက္ခဏဝိစိနနေ ဥပေက္ခံ ပဋိလဘတီတိ အတ္ထော။

ယာ ပန ဆန္ဒာဒီသု ယေဝါပနကေသု အာဂတာ သဟဇာတာနံ သမပ္ပဝတ္တိဟေတုဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ‘‘ဥပေက္ခကော စ ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၀၊ ဓ။ သ။ ၁၆၃) ဧဝမာဂတာ အဂ္ဂသုခေပိ တသ္မိံ အပက္ခပါတဇနနီ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ဈာနုပေက္ခာ နာမ။

ယာ ¶ ပန ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိံ စတုတ္ထံ ဈာန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၂၊ ဓ။ သ။ ၁၆၅) ဧဝမာဂတာ သဗ္ဗပစ္စနီကပရိသုဒ္ဓါ ပစ္စနီကဝူပသမနေပိ အဗျာပါရဘူတာ ဥပေက္ခာ၊ အယံ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာ နာမ။

တတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ စ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ စ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ စ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ စ ဈာနုပေက္ခာ စ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာ စ အတ္ထတော ဧကာ တတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ ဟောတိ။ တေန တေန အဝတ္ထာဘေဒေန ပနဿာ အယံ ဘေဒေါ ဧကဿပိ သတော သတ္တဿ ကုမာရယုဝထေရသေနာပတိရာဇာဒိဝသေန ဘေဒေါ ဝိယ။ တသ္မာ တာသု ယတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ၊ န တတ္ထ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာဒယော။ ယတ္ထ ဝါ ပန ဗောဇ္ဈင်္ဂုပေက္ခာ၊ န တတ္ထ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဒယော ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာ စေတာသံ အတ္ထတော ဧကီဘာဝေါ၊ ဧဝံ သင်္ခါရုပေက္ခာဝိပဿနုပေက္ခာနမ္ပိ။ ပညာ ဧဝ ဟိ သာ ကိစ္စဝသေန ဒွိဓာ ဘိန္နာ။ ယထာ ဟိ ပုရိသဿ သာယံ ဂေဟံ ပဝိဋ္ဌံ သပ္ပံ အဇပဒဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ပရိယေသမာနဿ တံ ထုသကောဋ္ဌကေ နိပန္နံ ဒိသွာ ‘‘သပ္ပော နု ခေါ၊ နော’’တိ အဝလောကေန္တဿ သောဝတ္တိကတ္တယံ ဒိသွာ နိဗ္ဗေမတိကဿ ‘‘သပ္ပော၊ န သပ္ပော’’တိ ဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တတာ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ယာ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဝိပဿနာဉာဏေန လက္ခဏတ္တယေ ဒိဋ္ဌေ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စဘာဝါဒိဝိစိနနေ မဇ္ဈတ္တတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အယံ ဝိပဿနုပေက္ခာ။ ယထာ ပန တဿ ပုရိသဿ အဇပဒေန ဒဏ္ဍေန ဂါဠှံ သပ္ပံ ဂဟေတွာ ‘‘ကိန္တာဟံ ဣမံ သပ္ပံ အဝိဟေဌေန္တော အတ္တာနဉ္စ ဣမိနာ အဍံသာပေန္တော မုဉ္စေယျ’’န္တိ မုဉ္စနာကာရမေဝ ပရိယေသတော ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တတာ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ယာ လက္ခဏတ္တယဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ အာဒိတ္တေ ဝိယ တယော ဘဝေ ပဿတော သင်္ခါရဂ္ဂဟဏေ ¶ မဇ္ဈတ္တတာ၊ အယံ သင်္ခါရုပေက္ခာ။ ဣတိ ဝိပဿနုပေက္ခာယ သိဒ္ဓါယ သင်္ခါရုပေက္ခာပိ သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ။ ဣမိနာ ပနေသာ ဝိစိနနဂဟဏေသု မဇ္ဈတ္တသင်္ခါတေန ကိစ္စေန ဒွိဓာ ဘိန္နာ။ ဝီရိယုပေက္ခာ ပန ဝေဒနုပေက္ခာ စ အညမညဉ္စ အဝသေသာဟိ စ အတ္ထတော ဘိန္နာ ဧဝါတိ။

ဣမာသံ ပန ဒသန္နမ္ပိ ဥပေက္ခာနံ ဘူမိပုဂ္ဂလာဒိဝသေန ဝိဘာဂေါ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝမယံ ဒသဝိဓာပီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဘူမိပုဂ္ဂလစိတ္တာရမ္မဏတောတိ ‘‘ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ကာမာဝစရာ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ရူပါဝစရာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ဘူမိတော။ ‘‘ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ခီဏာသဝဿေဝ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ တိဏ္ဏမ္ပိ ပုထုဇ္ဇနသေက္ခာသေက္ခာန’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ ပုဂ္ဂလတော။ ‘‘ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ သောမနဿုပေက္ခာသဟဂတစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ’’တိအာဒိနာ စိတ္တတော။ ‘‘ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဆဠာရမ္မဏာ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ဓမ္မာရမ္မဏာ’’တိအာဒိနာ အာရမ္မဏတော။ ခန္ဓသင်္ဂဟဧကက္ခဏကုသလတ္တိကသင်္ခေပဝသေနာတိ ‘‘ဝေဒနုပေက္ခာ ဝေဒနာက္ခန္ဓေန သင်္ဂဟိတာ၊ ဣတရာ နဝ သင်္ခါရက္ခန္ဓေနာ’’တိ ခန္ဓသင်္ဂဟဝသေန။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဗြဟ္မဝိဟာရဗောဇ္ဈင်္ဂဈာနပါရိသုဒ္ဓိတတြမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ ¶ စ အတ္ထတော ဧကာ၊ တသ္မာ ဧကက္ခဏေ တာသု ဧကာယ သတိ န ဣတရာ၊ တထာ သင်္ခါရုပေက္ခာဝိပဿနုပေက္ခာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဝေဒနာဝီရိယုပေက္ခာနံ ဧကက္ခဏေ သိယာ ဥပ္ပတ္တီတိ ဧဝံ ဧကက္ခဏဝသေန။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ အဗျာကတာ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ ကုသလာဗျာကတာ၊ တထာ သေသာ၊ ဝေဒနုပေက္ခာ ပန သိယာ အကုသလာပီတိ ဧဝံ ကုသလတ္တိကဝသေန။ ဒသပေတာ သင်္ခေပတော စတ္တာရောဝ ဓမ္မာ ဝီရိယဝေဒနာတတြမဇ္ဈတ္တတာဉာဏဝသေနာတိ ဧဝံ သင်္ခေပဝသေန။

ဣဒါနိ ဣဓာဓိပ္ပေတာယ ဈာနုပေက္ခာယ လက္ခဏာဒိံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘လက္ခဏာဒိတော ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အနာဘောဂရသာတိ ပဏီတသုခေပိ တသ္မိံ အဝနတိပဋိပက္ခကိစ္စာတိ အတ္ထော။ အဗျာပါရပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ သတိပိ သုခပါရမိပ္ပတ္တိယံ တသ္မိံ သုခေ အဗျာဝဋာ ဟုတွာ ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ၊ သမ္ပယုတ္တာနံ ဝါ တတ္ထ အဗျာပါရံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ အတ္ထော။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ခေါဘံ ဥပ္ပိလဝဉ္စ အာဝဟန္တေဟိ ဝိတက္ကာဒီဟိ အဘိဘူတတ္တာ အပရိဗျတ္တံ တတ္ထ တတြမဇ္ဈတ္တတာယ ကိစ္စံ၊ တဒဘာဝတော ဣဓ ပရိဗျတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အပရိဗျတ္တကိစ္စတော’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အပရိဗျတ္တံ ဟီ’’တိအာဒိ။

ဣဒါနိ ¶ သတော စ သမ္ပဇာနောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝုစ္စတီ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ သရတီတိ ဣမိနာ ‘‘သတော’’တိ ပဒဿ ကတ္တုသာဓနတမာဟ။ သမ္ပဇာနာတီတိ သမ္မဒေဝ ပဇာနာတိ။ ပုဂ္ဂလေနာတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန။ သရဏံ စိန္တနံ ဥပဋ္ဌာနံ လက္ခဏမေတိဿာတိ သရဏလက္ခဏာ။ သမ္မုဿနပဋိပက္ခော အသမ္မုဿနံ ကိစ္စံ ဧတိဿာတိ အသမ္မုဿနရသာ။ ကိလေသေဟိ အာရက္ခာ ဟုတွာ ပစ္စုပတိဋ္ဌတိ၊ တတော ဝါ အာရက္ခံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ အသမ္မုယှနံ သမ္မဒေဝ ပဇာနနံ၊ သမ္မောဟပဋိပက္ခော ဝါ အသမ္မောဟော လက္ခဏမေတဿာတိ အသမ္မောဟလက္ခဏံ။ တီရဏံ ကိစ္စဿ ပါရဂမနံ။ ပဝိစယော ဝီမံသာ။ ကာမံ ဥပစာရဇ္ဈာနာဒိံ ဥပါဒါယ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနာနိပိ သုခုမာနေဝ၊ ဣမံ ပန ဥပရိမဇ္ဈာနံ ဥပါဒါယ ‘‘ဩဠာရိကတ္တာ ပန တေသံ ဈာနာန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ သာ စ ဩဠာရိကတာ ဝိတက္ကာဒိထူလင်္ဂတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေစိ ‘‘ဗဟုစေတသိကတာယာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ဘူမိယံ ဝိယ ပုရိသဿာတိ ပုရိသဿ ဘူမိယံ ဂတိ ဝိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂတိ သုခါ ဟောတီတိ တေသု ဈာနေသု ဂတိ သုခါ ဟောတိ။ အဗျတ္တံ တတ္ထ သတိသမ္ပဇညကိစ္စန္တိ ‘‘ဣဒံ နာမ ဒုက္ကရံ ကရီယတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနေန ပန သုခုမတ္တာတိ အယမတ္ထော ကာမံ ဒုတိယဇ္ဈာနေပိ သမ္ဘဝတိ၊ တထာပိ ယေဘုယျေန အဝိပ္ပယောဂီဘာဝေန ဝတ္တမာနေသု ပီတိသုခေသု ပီတိသင်္ခါတဿ ဩဠာရိကင်္ဂဿ ပဟာနေန သုခုမတာယ ဣဓ သာတိသယော သတိပညာဗျာပါရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုရိသဿာ’’တိအာဒိ။ ဓေနုံ ပိဝတီတိ ဓေနုပဂေါ၊ ဓေနုယာ ခီရံ ပိဝန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုနဒေဝ ပီတိံ ဥပဂစ္ဆေယျာတိ ဟာနဘာဂိယံ ဈာနံ သိယာ ¶ ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနမေဝ သမ္ပဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပီတိသမ္ပယုတ္တမေဝ သိယာ’’တိ။ ဣဒဉ္စ အတိမဓုရံ သုခန္တိ တတိယဇ္ဈာနေ သုခံ သန္ဓာယာဟ၊ အတိမဓုရတာ စဿ ပဟာသောဒဂျသဘာဝါယ ပီတိယာ အဘာဝေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဒန္တိ ‘‘သတော သမ္ပဇာနော’’တိ ပဒဒွယံ။

သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေသိန္တိ ဧတ္ထ ကထမာဘောဂေန ဝိနာ သုခပဋိသံဝေဒနာတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ တဿ နာမကာယေန သမ္ပယုတ္တံ သုခံ၊ တသ္မာ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေသိ’’န္တိ အာဟာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ‘‘သုခံ ဝေဒယာမီ’’တိ ဧဝမာဘောဂေ အသတိပိ နာမကာယေန စေတသိကသုခံ၊ ကာယိကသုခဟေတုရူပသမုဋ္ဌာပနေန ¶ ကာယိကသုခဉ္စ ဈာနသမင်္ဂီ ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဝုစ္စတီတိ။ တဿာတိ ဈာနသမင်္ဂိနော။ ယံ ဝါ တန္တိ ယံ ဝါ တံ ယထာဝုတ္တံ နာမကာယသမ္ပယုတ္တံ သုခံ။ တံသမုဋ္ဌာနေနာတိ တတော သမုဋ္ဌိတေန အတိပဏီတေန ရူပေန အဿ ဈာနသမင်္ဂိနော ရူပကာယော ယသ္မာ ဖုဋော၊ တသ္မာ ဧတမတ္ထံ ဒဿေန္တောတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ယဿာတိ ရူပကာယဿ။ ဖုဋတ္တာတိ ဗျာပိတတ္တာတိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ ဥဒကေန ဖုဋ္ဌသရီရဿ တာဒိသေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဖုဋ္ဌေ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ဧတေဟိ ဈာနစိတ္တသမုဋ္ဌိတေဟိ ရူပေဟိ ဖုဋ္ဌသရီရဿ။ ဈာနာ ဝုဋ္ဌိတောပီတိ ဈာနမှာ ဝုဋ္ဌိတောပိ။ သုခံ ပဋိသံဝေဒေယျာတိ စိတ္တသမုဋ္ဌိတရူပေဟိ အဝသေသတိသမုဋ္ဌိတရူပသင်္ဃဋ္ဋနေန ဥပ္ပန္နကာယဝိညာဏေန ကာယိကံ သုခံ ပဋိသံဝေဒေယျ။ ဧတမတ္ထန္တိ ဝုတ္တနယေန စေတသိကကာယိကသုခပဋိသံဝေဒနသင်္ခါတံ အတ္ထံ။

ယန္တိ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတော၊ ယသ္မာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယံဈာနဟေတူ’’တိ။ အာစိက္ခန္တီတိအာဒီနိ ပဒါနိ ကိတ္တနတ္ထာနီတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ပသံသန္တီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ။ ကိန္တီတိ ပသံသနာကာရပုစ္ဆာ။ သုခပါရမိပ္ပတ္တေတိ သုခဿ ပရမံ ပရိယန္တံ ပတ္တေ။ သုခါဘိသင်္ဂေနာတိ သုခသ္မိံ အာလယေန။ ဧဒိသေသု ဌာနေသု သတိဂ္ဂဟဏေနေဝ သမ္ပဇညမ္ပိ ဂဟိတံ ဟောတီတိ ဣဓ ပါဠိယံ သတိယာ ဧဝ ဂဟိတတ္တာ ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတဿတိတာယ သတိမာ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ သမ္ပဇာနောတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္တာ ဝါ။ အသံကိလိဋ္ဌန္တိ ကိလေသေဟိ အသမ္မိဿတ္တာ အသံကိလိဋ္ဌံ။ ဈာနက္ခဏေ နိပ္ပရိယာယတော စေတသိကသုခမေဝ လဗ္ဘတီတိ ‘‘သုခံ နာမကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတိယန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတော တတိယန္တိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတိယဇ္ဈာနကထာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုတ္ထဇ္ဈာနကထာ

‘‘ပုဗ္ဗေဝါ’’တိ ¶ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ကဒါ ပန နေသံ ပဟာနံ ဟောတီ’’တိ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတွာ အာဟ ‘‘စတုန္နံ ဈာနာနံ ဥပစာရက္ခဏေ’’တိ။ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဟာနက္ကမေန အဝုတ္တာနန္တိ ဧတ္ထ ပဟာနက္ကမော နာမ ပဟာယကဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိပဋိပါဋိ။ တေန ပန ဝုစ္စမာနေ ‘‘ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ သုခံ သောမနဿ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ကသ္မာ ဣတော အညထာ ဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဣန္ဒြိယဝိဘင်္ဂေ’’တိအာဒိ ¶ ။ ဥဒ္ဒေသက္ကမေနာတိ ‘‘သုခိန္ဒြိယံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ သောမနဿိန္ဒြိယံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တဥဒ္ဒေသက္ကမေန။

အထ ကသ္မာ ဈာနေသွေဝ နိရောဓော ဝုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကတ္ထ စုပ္ပန္နံ ဒုက္ခိန္ဒြိယန္တိ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပန္နံ အဝိက္ခမ္ဘိတံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ။ ကတ္ထ စ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီတိ နိရောဓဋ္ဌာနံ နိရောဓကာရဏံ ပုစ္ဆတိ။ တေန ကတ္ထာတိ ပုစ္ဆာယ ဧတ္ထာတိ ဝိဿဇ္ဇနေပိ ဟေတုမှိ ဘုမ္မဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဈာနာနုဘာဝနိမိတ္တဉှိ အနုပ္ပဇ္ဇန္တံ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ အပရိသေသံ နိရုဇ္ဈတီတိ ဝုတ္တံ။ အတိသယနိရောဓော သုဋ္ဌု ပဟာနံ ဥဇုပဋိပက္ခေန ဝူပသမော။ နိရောဓော ပဟာနမတ္တံ။ နာနာဝဇ္ဇနေတိ ယေန အာဝဇ္ဇနေန အပ္ပနာဝီထိ၊ တတော ဘိန္နာဝဇ္ဇနေ အနေကာဝဇ္ဇနေ ဝါ။ အပ္ပနာဝီထိယဉှိ ဥပစာရော ဧကာဝဇ္ဇနော၊ ဣတရော အနေကာဝဇ္ဇနော အနေကက္ခတ္တုံ ပဝတ္တနတော။ ဝိသမနိသဇ္ဇာယ ဥပ္ပန္နကိလမထော ဝိသမာသနုပတာပေါ။ ပီတိဖရဏေနာတိ ပီတိယာ ဖရဏရသတ္တာ ပီတိသမုဋ္ဌာနာနံ ဝါ ပဏီတရူပါနံ ကာယဿ ဗျာပနတော ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗော ကာယော သုခေါက္ကန္တော ဟောတီ’’တိ။ ပဏီတရူပဖုဋ္ဌသရီရဿ သုခေါက္ကန္တကာယတ္တာ ကုတော ဒုက္ခုပ္ပတ္တိ ဝိသမာသနုပတာပါဒိနာတိ အာဟ ‘‘ပဋိပက္ခေန အဝိဟတတ္တာ’’တိ။ ဝိတက္ကဝိစာရပစ္စယေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော၊ သော ‘‘ပဟီနဿာ’’တိ ဧတ္ထ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော။ ပဟီနဿပိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဿာတိ ဣဒဉ္စ ‘‘သိယာ ဥပ္ပတ္တီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧတန္တိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ။ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တဿ မယှံ အတိစိရံ ဝိတက္ကယတော ဝိစာရယတော ကာယောပိ ကိလမိ၊ စိတ္တမ္ပိ ဦဟညီ’’တိ ဝစနတော ကာယစိတ္တခေဒါနံ ဝိတက္ကဝိစာရပစ္စယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိတက္ကဝိစာရဘာဝေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယ’’န္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တီတိ တတ္ထ ဒုတိယဇ္ဈာနူပစာရေ အဿ ပဟီနဿပိ ဒေါမနဿိန္ဒြိယဿ ဥပ္ပတ္တိ ဘဝေယျ။

ဧတ္ထ စ ယဒေကေ ဝဒန္တိ ‘‘တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တီတိ ဝဒန္တေန ဈာနလာဘီနမ္ပိ ဒေါမနဿုပ္ပတ္တိ အတ္ထီတိ ဒဿိတံ ဟောတိ၊ တေန စ အနီဝရဏသဘာဝေါ လောဘော ဝိယ ဒေါသောပိ အတ္ထီတိ ¶ ဒီပေတိ။ န ဟိ ဒေါသေန ဝိနာ ဒေါမနဿံ ပဝတ္တတိ၊ န စေတ္ထ ပဋ္ဌာနပါဠိယာ ဝိရောဓော စိန္တေတဗ္ဗော။ ယသ္မာ တတ္ထ ပရိဟီနဇ္ဈာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနံ ဒေါမနဿံ ဒဿိတံ၊ အပရိဟီနဇ္ဈာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ ဒေါမနဿဿ အသမ္ဘဝတော ဈာနလာဘီနံ သဗ္ဗသော ဒေါမနဿံ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ စ န သက္ကာ ¶ ဝတ္တုံ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော အပိ တဿ ဥပ္ပန္နတ္တာ၊ န ဟေဝ ခေါ သော ပရိဟီနဇ္ဈာနော အဟောသီ’’တိ၊ တံ အယုတ္တံ အနီဝရဏသဘာဝဿ ဒေါမနဿဿ အဘာဝတော။ ယဒိ သိယာ၊ ရူပါရူပါဝစရသတ္တာနမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ န စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဟိ အာရုပ္ပေ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ ပဋိစ္စ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏံ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏန္တိအာဒီသု ဗျာပါဒကုက္ကုစ္စနီဝရဏာနိ အနုဒ္ဓဋာနိ၊ န စေတ္ထ အနီဝရဏတာပရိယာယော ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနမ္ပိ အနီဝရဏာနံယေဝ နီဝရဏသဒိသတာယ နီဝရဏပရိယာယဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော အပိ တဿ ဥပ္ပန္နတ္တာ’’တိ၊ တမ္ပိ အကာရဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေန စ ဒေါမနဿေန ဈာနတော ပရိဟာယနတော။ လဟုကေန ပန ပစ္စယေန ပရိဟီနံ တာဒိသာ နံ အပ္ပကသိရေနေဝ ပဋိပါကတိကံ ကရောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘တတ္ထဿ သိယာ ဥပ္ပတ္တီ’’တိ ဣဒံ ပန ပရိကပ္ပနဝစနံ ဥပစာရက္ခဏေ ဒေါမနဿဿ အပ္ပဟီနဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘န တွေဝ အန္တောအပ္ပနာယ’’န္တိ။ ယဒိ ပန တဒါ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ ပဌမဇ္ဈာနမ္ပိဿ ပရိဟီနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဟီနမ္ပိ သောမနဿိန္ဒြိယံ ပီတိ ဝိယ န ဒူရေတိ ကတွာ ‘‘အာသန္နတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နာနာဝဇ္ဇနူပစာရေ ပဟီနမ္ပိ ပဟာနင်္ဂံ ပဋိပက္ခေန အဝိဟတတ္တာ အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အပ္ပနာပ္ပတ္တာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တာဒိသာယ အာသေဝနာယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ယထာ မဂ္ဂဝီထိတော ပုဗ္ဗေ ဒွေ တယော ဇဝနဝါရာ သဒိသာနုပဿနာဝ ပဝတ္တန္တိ၊ ဧဝမိဓာပိ အပ္ပနာဝါရတော ပုဗ္ဗေ ဒွေ တယော ဇဝနဝါရာ ဥပေက္ခာသဟဂတာဝ ပဝတ္တန္တီတိ ဝဒန္တိ။

သမာဟရီတိ သမာနေသိ၊ သင်္ဂဟေတွာ အဘာသီတိ အတ္ထော။ သုခုမာတိ သုခဒုက္ခာနိ ဝိယ အနောဠာရိကတ္တာ အဝိဘူတတာယ သုခုမာ၊ တတော ဧဝ အနုမိနိတဗ္ဗသဘာဝတ္တာ ဒုဗ္ဗိညေယျာ။ ဒုဋ္ဌဿာတိ ဒုဋ္ဌပယောဂဿ၊ ဒုဒ္ဒမဿာတိ အတ္ထော။ သက္ကာ ဟောတိ ဧသာ ဂါဟယိတုန္တိ အညာပေါဟနနယေန သက္ကာ ဂါဟယိတုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အဒုက္ခမသုခါယ စေတောဝိမုတ္တိယာတိ ဣဒမေဝ စတုတ္ထံ ဈာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပစ္စယဒဿနတ္ထန္တိ အဓိဂမဿ ဥပါယဘူတပစ္စယဒဿနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခပ္ပဟာနာဒယော ဟိ တဿာ ပစ္စယာ’’တိ။ ဒုက္ခပ္ပဟာနာဒယောတိ စ သောပစာရာ ပဌမဇ္ဈာနာဒယောဝေတ္ထ အဓိပ္ပေတာ။ ပဟီနာတိ ဝုတ္တာတိ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၂၁) ဝုတ္တတ္တာ။ ဧတာတိ သုခါဒယော ဝေဒနာ။ သုခံ ¶ သောမနဿဿ ပစ္စယောတိ ဝသနဂန္ဓာလေပနပုပ္ဖာဘရဏသမာလေပနာဒိနိဗ္ဗတ္တံ ကာယိကသုခံ ¶ သောမနဿဿ ပစ္စယော။ ‘‘သုခါယ ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ ဝေဒနာယ၊ ရာဂါနုသယော အနုသေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅) ဝစနတော အာဟ ‘‘သောမနဿံ ရာဂဿ ပစ္စယော’’တိ။ ‘‘ဒုက္ခာယ ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ ဝေဒနာယ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတီ’’တိ ဝစနတော ဝုတ္တံ ‘‘ဒေါမနဿံ ဒေါသဿ ပစ္စယော’’တိ။ သုခါဒိဃာတေနာတိ သုခါဒီနံ ပဟာနေန။

အဒုက္ခမသုခန္တိ ဧတ္ထ န ဒုက္ခန္တိ အဒုက္ခံ၊ ဒုက္ခဝိဒူရံ။ ယသ္မာ တတ္ထ ဒုက္ခံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ခာဘာဝေနာ’’တိ။ အသုခန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတေနာတိ ဒုက္ခသုခပဋိက္ခေပဝစနေန။ ပဋိပက္ခဘူတန္တိ ဣဒံ ဣဓ တတိယဝေဒနာယ ဒုက္ခာဒီနံ သမတိက္ကမဝသေန ပတ္တဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ၊ န ကုသလာကုသလာနံ ဝိယ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတာနုဘဝနလက္ခဏာတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတဿ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏဿ၊ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပရီတံ ဝါ မဇ္ဈတ္တာကာရေန အနုဘဝနလက္ခဏာ။ တတော ဧဝ မဇ္ဈတ္တရသာ။ အဝိဘူတပစ္စုပဋ္ဌာနာတိ သုခဒုက္ခာနိ ဝိယ န ဝိဘူတာကာရာ ပိဋ္ဌိပါသာဏေ မိဂဂတမဂ္ဂေါ ဝိယ တေဟိ အနုမာတဗ္ဗာဝိဘူတာကာရောပဋ္ဌာနာ။ သုခနိရောဓော နာမ ဣဓ စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရော၊ သော ပဒဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ သုခနိရောဓပဒဋ္ဌာနာ။ ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိန္တိ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေနေတံ သမာသပဒန္တိ အာဟ ‘‘ဥပေက္ခာယ ဇနိတသတိပါရိသုဒ္ဓိ’’န္တိ။ သဗ္ဗပစ္စနီကဓမ္မပရိသုဒ္ဓါယ ပစ္စနီကသမနေပိ အဗျာဝဋာယ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာယ ဝတ္တမာနာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ သတိ သမ္ပဟံသနပညာ ဝိယ သုပရိသုဒ္ဓါ သုဝိသဒါ စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သတိယာ ပါရိသုဒ္ဓိ၊ သာ ဥပေက္ခာယ ကတာ န အညေနာ’’တိ။ ယဒိ တတြမဇ္ဈတ္တတာ ဣဓ ‘‘ဥပေက္ခာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ၊ ကထံ သတိယေဝ ပါရိသုဒ္ဓါတိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိ။ သတိသီသေနာတိ သတိံ ဥတ္တမင်္ဂံ ကတွာ၊ ပဓာနံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝမပိ ကသ္မာ ဣဓေဝ သတိ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓီ’’တိ ဝုတ္တာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟေဋ္ဌာ တီသု ဈာနေသု ဝိဇ္ဇမာနာယပိ တတြမဇ္ဈတ္တတာယ ပစ္စနီကာဘိဘဝနတော သဟာယပစ္စယဝေကလ္လတော စ အပါရိသုဒ္ဓိ၊ တထာ တံသမ္ပယုတ္တာနံ တဒဘာဝတော ဣဓ ပါရိသုဒ္ဓီတိ ဣမမတ္ထံ ဥပမာဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သူရိယပ္ပဘာဘိဘဝါတိ သူရိယပ္ပဘာယ အဘိဘုယျမာနတ္တာ။ အတိက္ခတာယ စန္ဒလေခါ ¶ ဝိယ ရတ္တိပိ သောမ္မသဘာဝါ သဘာဂါယ ရတ္တိယမေဝ စ စန္ဒလေခါ သမုဇ္ဇလတီတိ သာ တဿာ သင်္ဂယှတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သောမ္မဘာဝေန စ အတ္တနော ဥပကာရကတ္တေန ဝါ သဘာဂါယ ရတ္တိယာ’’တိ အာဟ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

စတုတ္ထဇ္ဈာနကထာ နိဋ္ဌိတာ။

ပုဗ္ဗေနိဝါသကထာ

၁၂။ ရူပဝိရာဂဘာဝနာဝသေန ¶ ပဝတ္တံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ အရူပဇ္ဈာနံ စတုတ္ထဇ္ဈာနသင်္ဂဟမေဝါတိ အာဟ ‘‘စတ္တာရိ ဈာနာနီ’’တိ။ ယုတ္တံ တာဝ စိတ္တေကဂ္ဂတာ ဘဝေါက္ကမနတ္ထတာ ဝိယ ဝိပဿနာပါဒကတာပိ စတုန္နံ ဈာနာနံ သာဓာရဏာတိ တေသံ ဝသေန ‘‘စတ္တာရိ ဈာနာနီ’’တိ ဝစနံ၊ အဘိညာပါဒကတာ ပန နိရောဓပါဒကတာ စ စတုတ္ထဿေဝ ဈာနဿ အာဝေဏိကာ၊ သာ ကထံ စတုန္နံ ဈာနာနံ သာဓာရဏာ ဝုတ္တာတိ? ပရမ္ပရာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော။ ပဒဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနမ္ပိ ဟိ ပဒဋ္ဌာနန္တွေဝ ဝုစ္စတိ၊ ကာရဏကာရဏမ္ပိ ကာရဏန္တိ ယထာ ‘‘တိဏေဟိ ဘတ္တံ သိဒ္ဓ’’န္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပယောဇနနိဒ္ဒေသေ အဋ္ဌသမာပတ္တိဂ္ဂဟဏံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ စိတ္တေကဂ္ဂတတ္ထာနီတိ ဣတ္တသမာဓတ္ထာနိ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထာနီတိ အတ္ထော။ စိတ္တေကဂ္ဂတာသီသေန ဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရော ဝုတ္တော၊ သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဧကဂ္ဂစိတ္တာ သုခံ ဒိဝသံ ဝိဟရိဿာမာ’’တိ။ ဘဝေါက္ကမနတ္ထာနီတိ ဘဝေသု နိဗ္ဗတ္တိအတ္ထာနိ။ သတ္တာဟံ နိရောဓသမာပတ္တိယာ သမာပဇ္ဇနတော အာဟ ‘‘သတ္တာဟံ အစိတ္တကာ ဟုတွာ’’တိ။ ကသ္မာ ပန သတ္တာဟမေဝ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇန္တီတိ? တထာကာလပရိစ္ဆေဒကရဏတော၊ တဉ္စ ယေဘုယျေန အာဟာရူပဇီဝီနံ သတ္တာနံ ဥပါဒိန္နကပ္ပဝတ္တဿ ဧကဒိဝသံ ဘုတ္တာဟာရဿ သတ္တာဟမေဝ ယာပနတော။

ကာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၆၇-၈၆၈) ပနာယံ နိရောဓသမာပတ္တိ နာမ၊ ကေ တံ သမာပဇ္ဇန္တိ၊ ကေ န သမာပဇ္ဇန္တိ၊ ကတ္ထ သမာပဇ္ဇန္တိ၊ ကသ္မာ သမာပဇ္ဇန္တိ၊ ကထဉ္စဿာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတီတိ? ဝုစ္စတေ – တတ္ထ ကာ ပနာယံ နိရောဓသမာပတ္တိ နာမာတိ ယာ အနုပုဗ္ဗနိရောဓဝသေန စိတ္တစေတသိကာနံ ဓမ္မာနံ အပ္ပဝတ္တိ။ ကေ တံ သမာပဇ္ဇန္တိ ¶ ၊ ကေ န သမာပဇ္ဇန္တီတိ သဗ္ဗေပိ ပုထုဇ္ဇနသောတာပန္နသကဒါဂါမိနော သုက္ခဝိပဿကာ စ အနာဂါမိအရဟန္တော န သမာပဇ္ဇန္တိ၊ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော ပန အနာဂါမိနော ခီဏာသဝါ စ သမာပဇ္ဇန္တိ။ ကတ္ထ သမာပဇ္ဇန္တီတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ။ ကသ္မာ? အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ စတုဝေါကာရဘဝေ ပန ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိယေဝ နတ္ထိ၊ တသ္မာ န သက္ကာ တတ္ထ သမာပဇ္ဇိတုံ။ ကသ္မာ သမာပဇ္ဇန္တီတိ သင်္ခါရာနံ ပဝတ္တိဘေဒေ ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မေ အစိတ္တကာ ဟုတွာ နိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ ပတွာ သုခံ ဝိဟရိဿာမာ’’တိ။ ကထဉ္စဿာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတီတိ သမထဝိပဿနာဝသေန ဥဿက္ကိတွာ ကတပုဗ္ဗကိစ္စဿ နေဝသညာနာသညာယတနံ နိရောဓယတော ဧဝမဿာ သမာပဇ္ဇနံ ဟောတိ။ ယော ဟိ သမထဝသေနေဝ ဥဿက္ကတိ၊ သော နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိံ ပတွာ တိဋ္ဌတိ။ ယောပိ ဝိပဿနာဝသေနေဝ ဥဿက္ကတိ၊ သော ဖလသမာပတ္တိံ ပတွာ တိဋ္ဌတိ။ ယော ပန ဥဘယဝသေနေဝ ဥဿက္ကိတွာ နေဝသညာနာသညာယတနံ နိရောဓေတိ၊ သော တံ သမာပဇ္ဇတီတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။

အယံ ¶ ပန ဝိတ္ထာရော – ဣဓ ဘိက္ခု နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိတုကာမော ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ တတ္ထ သင်္ခါရေ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿတိ။ ဝိပဿနာ စ ပနေသာ တိဝိဓာ သင်္ခါရပရိဂ္ဂဏှနကဝိပဿနာ ဖလသမာပတ္တိဝိပဿနာ နိရောဓသမာပတ္တိဝိပဿနာတိ။ တတ္ထ သင်္ခါရပရိဂ္ဂဏှနကဝိပဿနာ မန္ဒာ ဝါ တိက္ခာ ဝါ မဂ္ဂဿ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတိယေဝ။ ဖလသမာပတ္တိဝိပဿနာ တိက္ခာဝ ဝဋ္ဋတိ မဂ္ဂဘာဝနာသဒိသာ။ နိရောဓသမာပတ္တိဝိပဿနာ ပန နာတိမန္ဒနာတိတိက္ခာ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ဧသ နာတိမန္ဒာယ နာတိတိက္ခာယ ဝိပဿနာယ တေ သင်္ခါရေ ဝိပဿတိ။ တတော ဒုတိယဇ္ဈာနံ…ပေ… တတော ဝိညာဏဉ္စာယတနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ တတ္ထ သင်္ခါရေ တထေဝ ဝိပဿတိ။ အထ အာကိဉ္စညာယတနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ စတုဗ္ဗိဓံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကရောတိ နာနာဗဒ္ဓအဝိကောပနံ သင်္ဃပတိမာနနံ သတ္ထုပက္ကောသနံ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒန္တိ။

တတ္ထ နာနာဗဒ္ဓအဝိကောပနန္တိ ယံ ဣမိနာ ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓံ န ဟောတိ၊ နာနာဗဒ္ဓံ ဟုတွာ ဌိတံ ပတ္တစီဝရံ ဝါ မဉ္စပီဌံ ဝါ နိဝါသဂေဟံ ဝါ အညံ ဝါ ပန ယံ ကိဉ္စိ ပရိက္ခာရဇာတံ၊ တံ ယထာ န ဝိကုပ္ပတိ၊ အဂ္ဂိဥဒကဝါတစောရဥန္ဒူရာဒီနံ ဝသေန န ဝိနဿတိ၊ ဧဝံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ တတြိဒံ အဓိဋ္ဌာနဝိဓာနံ ¶ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဣမသ္မိံ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ မာ အဂ္ဂိနာ ဈာယတု၊ မာ ဥဒကေန ဝုယှတု၊ မာ ဝါတေန ဝိဒ္ဓံသတု၊ မာ စောရေဟိ ဟရီယတု၊ မာ ဥန္ဒူရာဒီဟိ ခဇ္ဇတူ’’တိ။ ဧဝံ အဓိဋ္ဌိတေ တံ သတ္တာဟံ တဿ န ကောစိ ပရိဿယော ဟောတိ၊ အနဓိဋ္ဌဟတော ပန အဂ္ဂိအာဒီဟိ နဿတိ၊ ဣဒံ နာနာဗဒ္ဓအဝိကောပနံ နာမ။ ယံ ပန ဧကာဗဒ္ဓံ ဟောတိ နိဝါသနပါရုပနံ ဝါ နိသိန္နာသနံ ဝါ၊ တတ္ထ ဝိသုံ အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထိ၊ သမာပတ္တိယေဝ နံ ရက္ခတိ။

သင်္ဃပတိမာနနန္တိ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ပတိမာနနံ ဥဒိက္ခနံ၊ ယာဝ သော ဘိက္ခု အာဂစ္ဆတိ၊ တာဝ သင်္ဃကမ္မဿ အကရဏန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ပတိမာနနံ ဧတဿ န ပုဗ္ဗကိစ္စံ၊ ပတိမာနနာဝဇ္ဇနံ ပန ပုဗ္ဗကိစ္စံ။ တသ္မာ ဧဝံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ ‘‘သစေ မယိ သတ္တာဟံ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသိန္နေ သင်္ဃော အပလောကနကမ္မာဒီသု ကိဉ္စိဒေဝ ကမ္မံ ကတ္တုကာမော ဟောတိ၊ ယာဝ မံ ကောစိ ဘိက္ခု အာဂန္တွာ န ပက္ကောသတိ၊ တာဝဒေဝ ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ။ ဧဝံ ကတွာ သမာပန္နော ဟိ တသ္မိံ သမယေ ဝုဋ္ဌဟတိယေဝ။ ယော ပန ဧဝံ န ကရောတိ၊ သင်္ဃော စေ သန္နိပတိတွာ တံ အပဿန္တော ‘‘အသုကော ဘိက္ခု ကုဟိ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘နိရောဓံ သမာပန္နော’’တိ ဝုတ္တေ ကဉ္စိ ဘိက္ခုံ ပေသေတိ ‘‘တံ ပက္ကောသာဟီ’’တိ၊ အထဿ တေန ဘိက္ခုနာ သဝနူပစာရေ ဌတွာ ‘‘သင်္ဃော တံ အာဝုသော ပတိမာနေတီ’’တိ ဝုတ္တမတ္တေယေဝ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဧဝံ ဂရုကာ ဟိ သင်္ဃဿ အာဏာ နာမ၊ တသ္မာ တံ အာဝဇ္ဇိတွာ ယထာ ပဌမမေဝ ဝုဋ္ဌာတိ၊ ဧဝံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

သတ္ထုပက္ကောသနန္တိ ¶ ဣဓာပိ သတ္ထုပက္ကောသနာဝဇ္ဇနမေဝ ဣမဿ ပုဗ္ဗကိစ္စံ၊ တသ္မာ တမ္ပိ ဧဝံ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ သေသံ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါတိ ဇီဝိတဒ္ဓါနဿ ပရိစ္ဆေဒေါ။ ဣမိနာ ဘိက္ခုနာ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေသု ကုသလေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ‘‘အတ္တနော အာယုသင်္ခါရာ သတ္တာဟံ ပဝတ္တိဿန္တိ န ပဝတ္တိဿန္တီ’’တိ အာဝဇ္ဇိတွာဝ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ သစေ ဟိ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ နိရုဇ္ဈနကေ အာယုသင်္ခါရေ အနာဝဇ္ဇိတွာဝ သမာပဇ္ဇတိ၊ တဿ နိရောဓသမာပတ္တိ မရဏံ ပဋိဗာဟိတုံ န သက္ကောတိ၊ အန္တောနိရောဓေ မရဏဿ နတ္ထိတာယ အန္တရာဝ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာတိ၊ တသ္မာ ဧတံ အာဝဇ္ဇိတွာဝ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ အဝသေသဉှိ အနာဝဇ္ဇိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ဣဒံ ပန အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝါတိ ဝုတ္တံ။ သော ဧဝံ အာကိဉ္စညာယတနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဣဒံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာ နေဝသညာနာသညာယတနံ သမာပဇ္ဇတိ၊ အထေကံ ဝါ ဒွေ ဝါ စိတ္တဝါရေ အတိက္ကမိတွာ အစိတ္တကော ဟောတိ၊ နိရောဓံ ဖုသတိ ¶ ။ ကသ္မာ ပနဿ ဒွိန္နံ စိတ္တာနံ ဥပရိ စိတ္တာနိ န ပဝတ္တန္တီတိ? နိရောဓဿ ပယောဂတ္တာ။ ဣဒဉှိ ဣမဿ ဘိက္ခုနော ဒွေ သမထဝိပဿနာဓမ္မေ ယုဂနဒ္ဓေ ကတွာ အဋ္ဌသမာပတ္တိအာရောဟနံ အနုပုဗ္ဗနိရောဓဿ ပယောဂေါ၊ န နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယာတိ နိရောဓဿ ပယောဂတ္တာ ဒွိန္နံ စိတ္တာနံ ဥပရိ စိတ္တာနိ န ပဝတ္တန္တီတိ။

ယသ္မာ ဗောဓိသတ္တေန ဗောဓိမဏ္ဍုပသင်္ကမနတော ပုဗ္ဗေပိ စရိမဘဝေ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တိတပုဗ္ဗံ၊ တဒါ ပန တံ နိဗ္ဗတ္တိတမတ္တမေဝ အဟောသိ၊ န ဝိပဿနာဒိပါဒကံ။ တသ္မာ ‘‘ဗောဓိရုက္ခမူလေ နိဗ္ဗတ္တိတ’’န္တိ တတော ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနာပါဒကန္တိ ဝိပဿနာရမ္ဘေ ဝိပဿနာယ ပါဒကံ။ အဘိညာပါဒကန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ပဌမာရမ္ဘေ ဧဝ ပါဒကဇ္ဈာနေန ပယောဇနံ အဟောသိ၊ န တတော ပရံ ဥပရိမဂ္ဂါဓိဂမဖလသမာပတ္တိအဘိညာဝဠဉ္ဇနာဒိအတ္ထံ။ အဘိသမ္ဗောဓိသမဓိဂမတော ပဋ္ဌာယ ဟိ သဗ္ဗံ ဉာဏသမာဓိကိစ္စံ အာကင်္ခါမတ္တပဋိဗဒ္ဓမေဝါတိ။ သဗ္ဗကိစ္စသာဓကန္တိ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာဒိသဗ္ဗကိစ္စသာဓကံ။ သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရဂုဏဒါယကန္တိ ဧတ္ထ ဝိပဿနာဘိညာပါဒကတ္တာ ဧဝ စတုတ္ထဿ ဈာနဿ ဘဂဝတော သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရဂုဏဒါယကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ မဂ္ဂဉာဏံ တံပဒဋ္ဌာနဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ အဘိသမ္ဗောဓိ၊ တဒဓိဂမသမကာလမေဝ စ ဘဂဝတော သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဟတ္ထဂတာ အဟေသုံ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနသန္နိဿယော စ မဂ္ဂါဓိဂမောတိ။

‘‘စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာသိ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘သော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘သော အဟ’’န္တိ။ ဧဝံ သမာဟိတေတိ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဟေဋ္ဌာ ဈာနတ္တယာဓိဂမပဋိပါဋိသိဒ္ဓဿ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓာနဿ ¶ နိဒဿနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဧဝန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနက္ကမနိဒဿနမေတ’’န္တိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ တဿ စ အဓိဂမမဂ္ဂဿ နိဒဿနံ၊ ယေန သမာဓာနာနုက္ကမေန စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိ လဒ္ဓါ၊ တဒုဘယနိဒဿနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ…ပေ… ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ ဣမိနာ ကမေနာတိ ဣမိနာ ပဌမဇ္ဈာနာဓိဂမာဒိနာ ကမေန။ ယဒိပိ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဣဒံ အာဂမနသမာဓိနာ သဒ္ဓိံ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓာနံ ဒီပေတိ၊ သတိပါရိသုဒ္ဓိသမာဓိ ဧဝ ပန ဣဒ္ဓိယာ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ပဓာနန္တိ အာဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိနာ သမာဟိတေ’’တိ။ သဗ္ဗပစ္စနီကဓမ္မုပက္ကိလေသပရိသုဒ္ဓါယ ပစ္စနီကသမနေပိ အဗျာဝဋာယ ပါရိသုဒ္ဓုပေက္ခာယ ဝတ္တမာနာယ ¶ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ တံသမ္ပယုတ္တာ စ ဓမ္မာ သုပရိသုဒ္ဓါ သုဝိသဒါ စ ဟောန္တိ၊ သတိသီသေန ပန တတ္ထ ဒေသနာ ကတာတိ အာဟ ‘‘ဥပေက္ခာသတိပါရိသုဒ္ဓိဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓေ’’တိ၊ ဥပေက္ခာယ ဇနိတသတိပါရိသုဒ္ဓိသမ္ဘဝေနာတိ အတ္ထော။ ပရိသုဒ္ဓိယာ ဧဝ ပစ္စယဝိသေသေန ပဝတ္တိဝိသေသော ပရိယောဒါတတာ သုဓန္တသုဝဏ္ဏဿ နိဃံသနေန ပဘဿရတာ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ပရိသုဒ္ဓတ္တာယေဝ ပရိယောဒါတေ၊ ပဘဿရေတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။

သုခါဒီနံ ပစ္စယာနံ ဃာတေနာတိ သုခသောမနဿာနံ ဒုက္ခဒေါမနဿာနဉ္စ ယထာက္ကမံ ရာဂဒေါသပစ္စယာနံ ဝိက္ခမ္ဘနေန။ ‘‘သုခံ သောမနဿဿ ပစ္စယော၊ သောမနဿံ ရာဂဿ၊ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿဿ ပစ္စယော၊ ဒေါမနဿံ ဒေါသဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ရာဂါဒယော စေတသော မလာသုစိဘာဝေန ‘‘အင်္ဂဏာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ ဥပဂန္တွာ ကိလေသနဋ္ဌေန ဥပက္ကိလေသာတိ အာဟ ‘‘အနင်္ဂဏတ္တာ ဧဝ စ ဝိဂတုပက္ကိလေသေ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘အင်္ဂဏေန ဟိ စိတ္တံ ဥပက္ကိလိဿတီ’’တိ၊ ဝိဗာဓီယတိ ဥပတာပီယတီတိ အတ္ထော။ သုဘာဝိတတ္တာတိ ပဂုဏဘာဝါပါဒနေန သုဋ္ဌု ဘာဝိတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဝသီဘာဝပ္ပတ္တေ’’တိ၊ အာဝဇ္ဇနာဒိနာ ပဉ္စဓာ စုဒ္ဒသဝိဓေန ဝါ ပရိဒမနေန ဝသံ ဝတ္တိတုံ ဥပဂတေတိ အတ္ထော။ ဝသေ ဝတ္တမာနဉှိ စိတ္တံ မုဒူတိ ဝုစ္စတီတိ ဝသေ ဝတ္တမာနံ စိတ္တံ ပဂုဏဘာဝါပတ္တိယာ သုပရိမဒ္ဒိတံ ဝိယ စမ္မံ သုပရိကမ္မကတာ ဝိယ စ လာခါ မုဒူတိ ဝုစ္စတိ။ ကမ္မက္ခမေတိ ဝိကုဗ္ဗနာဒိဣဒ္ဓိကမ္မက္ခမေ။ တဒုဘယန္တိ မုဒုတာကမ္မနိယဒွယံ။

နာဟန္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁) န-ကာရော ပဋိသေဓတ္ထော။ အဟန္တိ သတ္ထာ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဘိက္ခဝေတိ ဘိက္ခူ အာလပတိ။ အညန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနစိတ္တတော အညံ။ ဧကဓမ္မမ္ပီတိ ဧကမ္ပိ သဘာဝဓမ္မံ။ န သမနုပဿာမီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗညုတညာဏေန ဩလောကေန္တောပိ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ န သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဝသီဘာဝါပါဒနေန ဘာဝိတံ တထာ ပုနပ္ပုနံ ကရဏေန ဗဟုလီကတံ ဧဝံ သဝိသေသမုဒုဘာဝပ္ပတ္တိယာ မုဒု ¶ ကမ္မက္ခမတာယ ကမ္မနိယဉ္စ ဟောတိ ယထာ ဣဒံ စိတ္တန္တိ။ ဣဒံ စိတ္တန္တိ စ အတ္တနော တေသဉ္စ ပစ္စက္ခတာယ ဧဝမာဟ။

ယထာ ယထာဝုတ္တာ ပရိသုဒ္ဓတာဒယော န ဝိဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ သုဘာဝိတံ စိတ္တံ တတ္ထ အဝဋ္ဌိတံ ဣဓ ‘‘ဌိတံ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တ’’န္တိ စ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧတေသု ပရိသုဒ္ဓဘာဝါဒီသု ¶ ဌိတတ္တာ ဌိတေ၊ ဌိတတ္တာယေဝ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ’’တိ။ ယထာ မုဒုကမ္မညတာ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တိယာ လက္ခီယတိ၊ ဧဝံ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တိပိ မုဒုကမ္မညတာဟိ လက္ခီယတီတိ ‘‘မုဒုကမ္မညဘာဝေန ဝါ အတ္တနော ဝသေ ဌိတတ္တာ ဌိတေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ကာရဏေန ဖလံ နိဒ္ဓါရီယတိ၊ ဧဝံ ဖလေနပိ ကာရဏံ နိဒ္ဓါရီယတီတိ နိစ္စလဘာဝေန အဝဋ္ဌာနံ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တိယာ စ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ထိရဘာဝေန ပဋိပက္ခေဟိ အကမ္မနိယတာယ စ သမ္ဘဝတံ သဒ္ဓါဒိဗလာနံ အာနုဘာဝေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဒ္ဓါဒီဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ’’တိ။

ဣဒါနိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘သဒ္ဓါပရိဂ္ဂဟိတံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဒ္ဓါပရိဂ္ဂဟိတန္တိ ဧဝံ သုဘာဝိတံ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တံ စိတ္တံ ဧကံသေန အဘိညာသစ္ဆိကရဏီယာနံ ဓမ္မာနံ အဘိညာသစ္ဆိကိရိယာယ သံဝတ္တတီတိ ဧဝံ ပဝတ္တာယ သဒ္ဓါယ ပရိဂ္ဂဟိတံ ယထာဝုတ္တသဒ္ဓါဗလေန ဥပတ္ထမ္ဘိတံ။ အဿဒ္ဓိယေနာတိ တပ္ပဋိပက္ခေန အဿဒ္ဓိယေန ဟေတုနာ။ န ဣဉ္ဇတီတိ န စလတိ န ကမ္ပတိ၊ အညဒတ္ထု ဥပရိဝိသေသာဝဟဘာဝေနေဝ တိဋ္ဌတိ။ ဝီရိယပရိဂ္ဂဟိတန္တိအာဒီသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဝီရိယပရိဂ္ဂဟိတန္တိ ဝသီဘာဝါပါဒနပရိဒမနသာဓနေန ဝီရိယေန ဥပတ္ထမ္ဘိတံ။ သတိပရိဂ္ဂဟိတန္တိ ယထာဝုတ္တေ ဘာဝနာဗဟုလီကာရေ အသမ္မောသာဒိကာယ ကုသလာနဉ္စ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမနွေသမာနာယ သတိယာ ဥပတ္ထမ္ဘိတံ။ သမာဓိပရိဂ္ဂဟိတန္တိ တတ္ထေဝ အဝိက္ခေပသာဓနေန သမာဓာနေန ဥပတ္ထမ္ဘိတံ။ ပညာပရိဂ္ဂဟိတန္တိ တဿာ ဧဝ ဘာဝနာယ ဥပကာရာနုပကာရဓမ္မာနံ ပဇာနနလက္ခဏာယ ပညာယ ဥပတ္ထမ္ဘိတံ။ ဩဘာသဂတန္တိ ဉာဏောဘာသသဟဂတံ။ ဩဘာသဘူတေန ဟိ ယထာဝုတ္တသမာဓာနသံဝဒ္ဓိတေန ဉာဏေန သံကိလေသပက္ခံ ယာထာဝတော ပဿန္တော တတော ဥတြာသန္တော ဩတ္တပ္ပန္တော တံ အဘိဘဝတိ၊ န တေန အဘိဘုယျတိ။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသန္ဓကာရေန န ဣဉ္ဇတီ’’တိ။ ဧတေန ဉာဏပရိဂ္ဂဟိတံ ဟိရောတ္တပ္ပဗလံ ဒဿေတိ။ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိနာ သမာဟိတတာ ပရိသုဒ္ဓတာ ပရိယောဒါတတာ အနင်္ဂဏတာ ဝိဂတုပက္ကိလေသတာ မုဒုဘာဝေါ ကမ္မနိယတာ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တိယာ ဌိတတာတိ ဣမေဟိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ။ အထ ဝါ သမာဟိတဿ စိတ္တဿ ဣမာနိ အင်္ဂါနီတိ ‘‘သမာဟိတေ’’တိ ဣမံ အင်္ဂဘာဝေန အဂ္ဂဟေတွာ ဌိတိအာနေဉ္ဇပ္ပတ္တိယော ဝိသုံ ဂဟေတွာ ယထာဝုတ္တေဟိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတန္တိ ¶ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဘိနီဟာရက္ခမန္တိ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိအတ္ထံ ¶ အဘိနီဟာရက္ခမံ တဒဘိမုခကရဏယောဂ္ဂံ။ တေနာဟ ‘‘အဘိညာသစ္ဆိကရဏီယာနံ ဓမ္မာနံ အဘိညာသစ္ဆိကိရိယာယာ’’တိ။

ကာမံ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဧဝ ပဌမဇ္ဈာနသမဓိဂမော၊ ဝိတက္ကာဒိဝူပသမာ ဧဝ စ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိသမဓိဂမော၊ တထာပိ န တထာ တေ တေဟိ ဒူရီဘူတာ၊ အပေတာ ဝါ ယထာ စတုတ္ထဇ္ဈာနတော၊ တသ္မာ စေတသော မလီနဘာဝသင်္ခေါဘဥပ္ပိလာဘာဝကရေဟိ နီဝရဏာဒီဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တိယာ တဿ ပရိသုဒ္ဓိပရိယောဒါတတာ စ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘နီဝရဏ…ပေ… ပရိယောဒါတေ’’တိ။ ဈာနပဋိလာဘပစ္စနီကာနန္တိ ဧတ္ထ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ‘‘ဈာနပဋိလာဘပစ္စယာန’’န္တိ ပါဌံ ဂဟေတွာ ‘‘ဈာနပဋိလာဘပစ္စနီကာန’’န္တိ အယံ ပါဌော ပဋိက္ခိတ္တော။ ဝုတ္တဉှိ တေန –

‘‘ဈာနပဋိလာဘပစ္စယာနန္တိ ဈာနပဋိလာဘဟေတုကာနံ ဈာနပဋိလာဘံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကာနံ။ ပါပကာနန္တိ လာမကာနံ။ ဣစ္ဆာဝစရာနန္တိ ဣစ္ဆာယ အဝစရာနံ ဣစ္ဆာဝသေန ဩတိဏ္ဏာနံ ‘အဟော ဝတ မမေဝ သတ္ထာ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မံ ဒေသေယျာ’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာနံ မာနမာယာသာဌေယျာဒီနံ။ အဘိဇ္ဈာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေနပိ တေသံယေဝ သင်္ဂဟော။ အဘိဇ္ဈာ စေတ္ထ ပဌမဇ္ဈာနေန အဝိက္ခမ္ဘနေယျာ မာနာဒယော စ တဒေကဋ္ဌာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ ဈာနပဋိလာဘပစ္စယာနန္တိ အနုဝတ္တမာနတ္တာ။ ဝိက္ခမ္ဘနေယျာ ပန နီဝရဏဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ။ ကထံ ပန ပဌမဇ္ဈာနေန အဝိက္ခမ္ဘနေယျာ ဣဓ ဝိဂစ္ဆန္တီတိ? ‘သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကုသလာနံ ပဋိပက္ခာ’တိ သလ္လေခပဋိပတ္တိဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ ဈာနဿ အပရာမဋ္ဌဘာဝဒဿနတော။ ယေ ပနေတ္ထ ‘ဣစ္ဆာဝစရာနံ အဘိဇ္ဈာဒီန’န္တိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ကောပအပ္ပစ္စယကာမရာဂဗျာပါဒါဒယော ဂဟိတာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘ဈာနပဋိလာဘပစ္စယာန’န္တိ ပါဌံ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘ဈာနပဋိလာဘပစ္စနီကာန’န္တိ ပါဌောတိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ တထာ ပါဌဿေဝ အဘာဝတော၊ ဈာနပဋိလာဘပစ္စနီကာ စ နီဝရဏာ စေဝ တဒေကဋ္ဌာ စ၊ တေသံ ¶ ဒူရီဘာဝံ ဝတွာ ပုန တေသံယေဝ အဘာဝဝိဂမစောဒနာယ အယုဇ္ဇမာနတ္တာ။ နနု စ အနင်္ဂဏသုတ္တဝတ္ထသုတ္တေသု အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ ဩဠာရိကာနံယေဝ ပါပဓမ္မာနံ တတ္ထ အဓိပ္ပေတတ္တာတိ။ သစ္စမေတံ၊ ဣဓ ပန အဓိဂတစတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ဝသေန ဝုတ္တတ္တာ သုခုမာယေဝ တေ ဂဟိတာ၊ အင်္ဂဏုပက္ကိလေသတာသာမညေန ပနေတ္ထ သုတ္တာနံ အပဒိသနံ။ တထာ ဟိ ‘သုတ္တာနုသာရေနာ’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန သုတ္တဝသေနာ’’တိ။

အဝဿဉ္စေတမေဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ အဓိဂတဇ္ဈာနာနမ္ပိ ကေသဉ္စိ ဣစ္ဆာဝစရာနံ ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတောတိ ¶ ။ တေနေဝ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ‘‘ဈာနပဋိလာဘပစ္စယာန’’န္တိ ပါဌံ ဂဟေတွာ ‘‘ဈာနပဋိလာဘပစ္စနီကာန’’န္တိ အယံ ပါဌော ပဋိက္ခိတ္တော။ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ သီဟဠဂဏ္ဌိပဒေပိ စ ‘‘ဈာနပဋိလာဘပစ္စယာန’’န္တိ ဣမဿေဝ ပါဌဿ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ အယမေဝ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော၊ အတ္ထောပိ စေတ္ထ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေန ‘‘ဣစ္ဆာဝစရာနန္တိ ဣစ္ဆာယ အဝစရာနံ ဣစ္ဆာဝသေန ဩတိဏ္ဏာနံ ပဝတ္တာနံ နာနပ္ပကာရာနံ ကောပအပ္ပစ္စယာနန္တိ အတ္ထော’’တိ အယမ္ပိ ပါဌော အယုတ္တောယေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တတောယေဝ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ အယံ ပါဌော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ န ဒဿိတောတိ။

ဣဒ္ဓိပါဒကဘာဝူပဂမနေနာတိ ဣဒ္ဓိယာ ပါဒကဘာဝဿ ပဒဋ္ဌာနဘာဝဿ ဥပဂမနေန။ ဘာဝနာပါရိပူရိယာတိ ဣတော ပရံ ကတ္တဗ္ဗဿ အဘာဝဝသေန အဘိနီဟာရက္ခမဘာဝနာယ ပရိပုဏ္ဏတ္တာ။ ပဏီတဘာဝူပဂမနေနာတိ တတော ဧဝ ပဓာနဘာဝံ နီတတာယ ဥတ္တမဋ္ဌေန အတိတ္တိကရဋ္ဌေန စ ပဏီတဘာဝဿ ဥပဂမနေန။ ဥဘယဉ္စေတံ ဘာဝနာယ ဌိတိယာ ကာရဏဝစနံ၊ ပရိပုဏ္ဏာယ ဘာဝနာယ ပဏီတဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဌိတေတိ။ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေတိ ဣဒံ ဌိတိယာ ဝိသေသနံ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဌိတေ’’တိ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ‘‘ဌိတေ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ’’တိ ဥဘယမေကံ အင်္ဂံ၊ ‘‘သမာဟိတေ’’တိ ပန ဣဒမ္ပိ ဧကမင်္ဂံ။ တေနေဝဿ ပဌမဝိကပ္ပတော ဝိသေသံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧဝမ္ပိ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတ’’န္တိ။

ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ၊ တဿ ဝါ အနုဿရဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိ တံနိဿယာဒိပစ္စယဘူတံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိမှိ ယံ ဉာဏံ ¶ တဒတ္ထာယာတိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ပုဗ္ဗေနိဝါသံ တာဝ ဒဿေတွာ တတ္ထ သတိဉာဏာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ပုဗ္ဗေ’’တိ ဣဒံ ပဒံ ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိ’’န္တိအာဒိဝစနတော အတီတဘဝဝိသယံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘အတီတဇာတီသူ’’တိ။ နိဝါသသဒ္ဒေါ ကမ္မသာဓနော၊ ခန္ဓဝိနိမုတ္တော စ နိဝသိတဓမ္မော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘နိဝုတ္ထက္ခန္ဓာ’’တိ။ နိဝုတ္ထတာ စေတ္ထ သန္တာနေ ပဝတ္တတာ၊ တထာဘူတာ စ တေ အနု အနု ဘူတာ ဇာတာ ပဝတ္တာ၊ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝိဂတာ စ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘နိဝုတ္ထာတိ အဇ္ဈာဝုတ္ထာ အနုဘူတာ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓါ’’တိ။ ဧဝံ သသန္တတိပရိယာပန္နဓမ္မဝသေန နိဝါသသဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ အဝိသေသေန ဝတ္တုံ ‘‘နိဝုတ္ထဓမ္မာ ဝါ နိဝုတ္ထာ’’တိ ဝတွာ တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဂေါစရနိဝါသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂေါစရဘူတာပိ ဟိ ဂေါစရာသေဝနာယ အာသေဝိတာ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အနုဘူတာ နိဝုတ္ထာ နာမ ဟောန္တိ။ တေ ပန ဒုဝိဓာ သပရဝိညာဏဂေါစရတာယာတိ ဥဘယေပိ တေ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္တနော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘အတ္တနော ဝိညာဏေန ဝိညာတာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပရိစ္ဆိန္နာ’’တိ ဝစနံ ယေ တေ ဂေါစရနိဝါသေန ¶ နိဝုတ္ထဓမ္မာ၊ န တေ ကေဝလံ ဝိညာဏေန ဝိညာတမတ္တာ၊ အထ ခေါ ယထာ ပုဗ္ဗေ နာမဂေါတ္တဝဏ္ဏလိင်္ဂါဟာရာဒီဟိ ဝိသေသေဟိ ပရိစ္ဆေဒကာရိကာယ ပညာယ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟိတာ၊ တထေဝေတံ ဉာဏံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဏှာတီတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပရဝိညာဏဝိညာတာပိ ဝါ နိဝုတ္ထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ န ကေဝလံ အတ္တနောဝ ဝိညာဏေန၊ အထ ခေါ ပရေသံ ဝိညာဏေန ဝိညာတာပီတိ အတ္ထော။ ဣဓာပိ ‘‘ပရိစ္ဆိန္နာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ ပရေသမ္ပိ ဝါ ဝိညာဏေန ဝိညာတာ ပရိစ္ဆိန္နာတိ။ တဿ စ ဂဟဏေ ပယောဇနံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။

တေ စ ခေါ ယသ္မာ အတီတာသု ဧဝ ဇာတီသု အညေဟိ ဝိညာတာ ပရိစ္ဆိန္နာ၊ တေ စ ပရိနိဗ္ဗုတာပိ ဟောန္တိ၊ ယေဟိ တေ ဝိညာတာ၊ တေသံ တဒါ ဝတ္တမာနသန္တာနာနုသာရေန တေသမ္ပိ အတီတေ ပဝတ္တိ ဝိညာယတီတိ သိခါပ္ပတ္တံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ ဝိသယဘူတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏာဒီသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဆိန္နဝဋုမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တေသံ အနုဿရဏံ ဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏံ။ ‘‘အာဒိသဒ္ဒေန ပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနုဿရဏာနိ ဂယှန္တီ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ဆိန္နဝဋုမကာ ပန သဗ္ဗေဝ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗုတာ ဆိန္နသံသာရမဂ္ဂတ္တာ၊ တေသံ အနုဿရဏံ နာမ တေသံ ပဋိပတ္တိယာ အနုဿရဏံ။ သာ ပန ပဋိပတ္တိ သင်္ခေပတော ¶ ဆဠာရမ္မဏဂ္ဂဟဏလက္ခဏာတိ တာနိ ဣဓ ပရဝိညာဏဝိညာတဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာနိ။ တသ္မာ ပုရိမာသု ဇာတီသု အတ္တနော ဝိညာဏေန အဝိညာတာနံ ပရိနိဗ္ဗုတာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာနံ အနုဿရဏံ ဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပနေတ္ထ ပုရိမာသု ဇာတီသု အတ္တနော ဝိညာဏေန အဝိညာတာနံ အပရိနိဗ္ဗုတာနမ္ပိ ဝတ္တမာနက္ခန္ဓပဋိပါဋိယာ အဂန္တွာ သီဟောက္ကန္တိကဝသေန အနုဿရဏံ ဂဟိတံ၊ ဣမေ ပန ယထာဝုတ္တဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏာဒယော ဗုဒ္ဓါနံယေဝ လဗ္ဘန္တိ။ န ဟိ အတီတေ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော ဧဝံ ဝိပဿိံသု၊ ဧဝံ မဂ္ဂံ ဘာဝေသုံ၊ ဖလနိဗ္ဗာနာနိ သစ္ဆာကံသု၊ ဧဝံ ဝေနေယျေ ဝိနေသုန္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗထာ အညေသံ ဉာဏဿ ဂတိ အတ္ထီတိ။ ယေ ပန ပုရိမာသု ဇာတီသု အတ္တနောဝ ဝိညာဏေန ဝိညာတာ၊ တေ ပရိနိဗ္ဗုတေပိ ခန္ဓပဋိဗဒ္ဓတ္တာ သာဝကာ အနုဿရန္တိယေဝ။ ယာယ သတိယာ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ၊ သာ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အဘိနီဟရိန္တိ စိတ္တံ ဈာနာရမ္မဏတော အပနေတွာ ပုဗ္ဗေနိဝါသာဘိမုခံ ပေသေသိံ၊ ပုဗ္ဗေနိဝါသနိန္နံ ပုဗ္ဗေနိဝါသပေါဏံ ပုဗ္ဗေနိဝါသပဗ္ဘာရံ အကာသိန္တိ အတ္ထော။

ပါဠိယံ ‘‘အဘိနိန္နာမေသိ’’န္တိ ဥတ္တမပုရိသပ္ပယောဂတ္တာ ‘‘သော’’တိ ဧတ္ထ အဟံသဒ္ဒေါ အာနေတွာ ဝုစ္စမာနော တဒတ္ထော ပါကဋော ဟောတီတိ ‘‘သော အဟ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အနေကဝိဓန္တိ နာနာဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသာဒိဝသေန ဗဟုဝိဓံ။ ပကာရေဟီတိ နာမဂေါတ္တာဒိအာကာရေဟိ သဒ္ဓိံ။ သဟယောဂေ ¶ စေတံ ကရဏဝစနံ။ ပဝတ္တိတန္တိ ဒေသနာဝသေန ပဝတ္တိတံ။ တေနာဟ ‘‘သံဝဏ္ဏိတ’’န္တိ၊ ဝိတ္ထာရိတန္တိ အတ္ထော။ နိဝါသန္တိ အန္တောဂဓဘေဒသာမညဝစနမေတန္တိ တေ ဘေဒေ ဗျာပနိစ္ဆာဝသေန သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ တတ္ထ နိဝုတ္ထသန္တာန’’န္တိ အာဟ။ အနုဂန္တွာ အနုဂန္တွာတိ ဉာဏဂတိယာ အနုဂန္တွာ အနုဂန္တွာ။ အနုဒေဝါတိ အနု ဧဝ၊ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန အာဂတော။ ‘‘အဘိနိန္နာမေသိ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘အနုဿရာမီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စိတ္တဿ အဘိနီဟာရသမနန္တရဘာဝသရဏံ အနုသဒ္ဒေါ ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘စိတ္တေ အဘိနိန္နာမိတမတ္တေ ဧဝ သရာမီတိ ဒဿေတီ’’တိ။ ပရိကမ္မံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရိတုကာမေန အာဒိကမ္မိကေန ဘိက္ခုနာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တေန ရဟောဂတေန ပဋိသလ္လီနေန ပဋိပါဋိယာ စတ္တာရိ ဈာနာနိ သမာပဇ္ဇိတွာ အဘိညာပါဒကစတုတ္ထဇ္ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ သဗ္ဗပစ္ဆိမာ နိသဇ္ဇာ အာဝဇ္ဇိတဗ္ဗာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏဿ ပရိကမ္မဘူတံ ပုဗ္ဗကရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ။

အာရဒ္ဓပ္ပကာရဒဿနတ္ထေတိ ¶ အနုဿရိတုံ အာရဒ္ဓဿ ပုဗ္ဗေနိဝါသဿ ပဘေဒဒဿနတ္ထေ။ ဧကမ္ပိ ဇာတိန္တိ ဧကမ္ပိ ဘဝံ။ သော ဟိ ဧကကမ္မနိဗ္ဗတ္တော အာဒါနနိက္ခေပပရိစ္ဆိန္နော အန္တောဂဓဓမ္မပ္ပဘေဒေါ ခန္ဓပ္ပဗန္ဓော ဣဓ ‘‘ဇာတီ’’တိ အဓိပ္ပေတော ဇာယတီတိ ဇာတီတိ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဧကမ္ပိ…ပေ… ခန္ဓသန္တာန’’န္တိ။ ပရိဟာယမာနောတိ ခီယမာနော ဝိနဿမာနော။ ကပ္ပောတိ အသင်္ချေယျကပ္ပော။ သော ပန အတ္ထတော ကာလော၊ တဒါ ပဝတ္တမာနသင်္ခါရဝသေနဿ ပရိဟာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝဍ္ဎမာနော ဝိဝဋ္ဋကပ္ပောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ယော ပန ‘‘ကာလံ ခေပေတိ၊ ကာလော ဃသတိ ဘူတာနိ၊ သဗ္ဗာနေဝ သဟတ္တနာ’’တိ (ဇာ။ ၁။၂။၁၉၀) အာဒီသု ကာလဿပိ ခယော ဝုစ္စတိ၊ သော ဣဓ နာဓိပ္ပေတော အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။ သံဝဋ္ဋနံ ဝိနဿနံ သံဝဋ္ဋော၊ သံဝဋ္ဋတော ဥဒ္ဓံ တထာဌာယီ သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ။ တမ္မူလကတ္တာတိ တံပုဗ္ဗကတ္တာ။ ဝိဝဋ္ဋနံ နိဗ္ဗတ္တနံ၊ ဝဍ္ဎနံ ဝါ ဝိဝဋ္ဋော။

တေဇေန သံဝဋ္ဋော တေဇောသံဝဋ္ဋော။ သံဝဋ္ဋသီမာတိ သံဝဋ္ဋနမရိယာဒါ။ သံဝဋ္ဋတီတိ ဝိနဿတိ။ သဒါတိ သဗ္ဗကာလံ၊ တီသုပိ သံဝဋ္ဋကာလေသူတိ အတ္ထော။ ဧကံ ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တန္တိ ဣဓ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တံ နိယမေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တံ နာမ တိဝိဓ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယတ္တကေ ဌာနေ တထာဂတဿ ပဋိသန္ဓိဉာဏာဒိဉာဏာနုဘာဝေါ ပုညဖလသမုတ္တေဇိတော သရသေနေဝ ပရိဇမ္ဘတိ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓင်္ကုရဿ နိဗ္ဗတ္တနက္ခေတ္တံ နာမာတိ အာဟ ‘‘ဇာတိက္ခေတ္တံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠပရိယန္တ’’န္တိ။ အာနုဘာဝေါ ပဝတ္တတီတိ ဣဓ ဣဒ္ဓိမာ စေတောဝသိပ္ပတ္တော အာဏာက္ခေတ္တပရိယာပန္နေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ စက္ကဝါဠေ ဌတွာ အတ္တနော အတ္ထာယ ပရိတ္တံ ကတွာ တတ္ထေဝ အညံ စက္ကဝါဠံ ဂတောပိ ကတပရိတ္တော ဧဝ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ တတ္ထ ဧကသ္မိံ စက္ကဝါဠေ ဌတွာ သဗ္ဗသတ္တာနံ အတ္ထာယ ပရိတ္တေ ကတေ အာဏာက္ခေတ္တေ သဗ္ဗသတ္တာနံ အဘိသမ္ဘုဏာတွေဝ ပရိတ္တာနုဘာဝေါ တတ္ထ ဒေဝတာဟိ ပရိတ္တာနံ ¶ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာနုဘာဝေါ ပဝတ္တတီ’’တိ။ ယံ ယာဝတာ ဝါ ပန အာကင်္ခေယျာတိ ဝုတ္တန္တိ ယံ ဝိသယက္ခေတ္တံ သန္ဓာယ ဧကသ္မိံယေဝ ခဏေ သရေန အဘိဝိညာပနံ အတ္တနော ရူပဒဿနဉ္စ ပဋိဇာနန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘ယာဝတာ ဝါ ပန အာကင်္ခေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ပဒေသေ အနန္တာပရိမာဏေ ဝိသယက္ခေတ္တေ။ ယံ ယံ အာကင်္ခတိ၊ တံ တံ အနုဿရတီတိ အာကင်္ခမတ္တပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ ဗုဒ္ဓဉာဏဿ ယံ ယံ အနုဿရိတုံ ¶ ဣစ္ဆတိ၊ တံ တံ အနုဿရတိ။ ဧကံ အာဏာက္ခေတ္တံ ဝိနဿတီတိ ဣမိနာ တိရိယတော သံဝဋ္ဋမာနပရိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော။ သဏ္ဌဟန္တန္တိ ဝိဝဋ္ဋမာနံ ဇာယမာနံ။ တဿ ဝိနာသော စ သဏ္ဌဟနဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တန္တိ အမှေဟိပိ ဟေဋ္ဌာ ‘‘လောကဝိဒူ’’တိ ဣမဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဓိကာရေ ပသင်္ဂတော ဝုတ္တတ္တာ ဣဓ န ဝုစ္စတိ။

ဧဝံ ပသင်္ဂေန သံဝဋ္ဋာဒိကေ ပကာသေတွာ ဣဒါနိ ယထာဓိဂတံ တေသံ အနုဿရဏာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ ပနေတေ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋာ ဝုတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧတေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပသမုဒါယတော အနေကေသံ သံဝဋ္ဋကပ္ပာဒီနံ နိဒ္ဓါရိယမာနတ္တာ။ အမုမှိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန စ အနိယမတ္ထေန ဣတရာသံ အသင်္ချေယျာနမ္ပိ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓါတိ။ အထ ဝါ အမုမှိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေတိ ဣဒံ သံဝဋ္ဋကပ္ပဿ အာဒိတော ပါဠိယံ ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ ဟိ ဣမဿ ကတိပယကာလံ ဘဝါဒီသု သံသရဏံ ဥပလဗ္ဘတီတိ။ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ ဝါ ဝတ္တမာနေ ယေသု ဘဝါဒီသု ဣမဿ ဥပပတ္တိ အဟောသိ၊ တံဒဿနမေတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဘဝေ ဝါတိအာဒီသု ကာမာဒိဘဝေ ဝါ အဏ္ဍဇာဒိယောနိယာ ဝါ ဒေဝါဒိဂတိယာ ဝါ နာနတ္တကာယနာနတ္တသညီအာဒိဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ ဝါ သတ္တာဝါသေ ဝါ ခတ္တိယာဒိသတ္တနိကာယေ ဝါ။ ယသ္မာ ဣဒံ ဘဂဝတော ဝသေန ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ အာဂတံ၊ တသ္မာ တဿေဝ နာမာဒိဝသေန အတ္ထံ ယောဇေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝံနာမောတိ ဝေဿန္တရော ဝါ ဇောတိပါလော ဝါ’’တိအာဒိ။ သာလိမံသောဒနာဟာရော ဝါတိ ဂိဟိကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဝတ္တဖလဘောဇနော ဝါတိ တာပသာဒိကာလံ သန္ဓာယ။ ပဝတ္တဖလဘောဇနောတိ သယမ္ပတိတဖလာဟာရော။ သာမိသနိရာမိသာဒိပ္ပဘေဒါနန္တိ ဧတ္ထ သာမိသာ ဂေဟဿိတသောမနဿာဒယော၊ နိရာမိသာ နေက္ခမ္မဿိတသောမနဿာဒယော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိဝေကဇသမာဓိဇသုခါဒီနံ သင်္ဂဟော။

ဟေဋ္ဌာ သာမညတော ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုကာမော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အမုတြာသိန္တိ သာမညနိဒ္ဒေသောယံ၊ ဗျာပနိစ္ဆာလောပေါ ဝါ၊ အမုတြ အမုတြ အာသိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနုပုဗ္ဗေန အာရောဟန္တဿ ယာဝဒိစ္ဆကံ အနုဿရဏန္တိ ဧတ္ထ အာရောဟန္တဿာတိ ပဋိလောမတော ဉာဏေန ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အာရောဟန္တဿ။ ပဋိနိဝတ္တန္တဿာတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရဏဝသေန ¶ ယာဝဒိစ္ဆကံ ဂန္တွာ ပစ္စာဂစ္ဆန္တဿ။ ပစ္စဝေက္ခဏန္တိ အနုဿရိတာနုဿရိတဿ ပစ္စဝေက္ခဏံ။ တသ္မာတိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ကာရဏဘာဝေန ပစ္စာမသနံ၊ ပဋိနိဝတ္တန္တဿ ပစ္စဝေက္ခဏဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓူပပတ္တိယာတိ ¶ ဣဓ စရိမဘဝေ ဥပပတ္တိယာ။ အနန္တရန္တိ အတီတာနန္တရမာဟ။ အမုတြာတိ အမုကသ္မိံ ဘဝေတိ အတ္ထော။ ဥဒပါဒိန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇိံ။ တာဟိ ဒေဝတာဟီတိ တုသိတဒေဝတာဟိ။ ဧကဂေါတ္တောတိ တုသိတဂေါတ္တေန ဧကဂေါတ္တော။ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ သန္တာနဿ ပရိယောသာနာဝတ္ထာယံ ဒေဝလောကူပပတ္တိဇနကံ နာမ အကုသလေန ကမ္မုနာ အနုပဒ္ဒုတမေဝ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဒုက္ခံ ပန သင်္ခါရဒုက္ခမတ္တမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာပုညာနမ္ပိ ပန ဒေဝပုတ္တာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တုပ္ပတ္တိကာလာဒီသု အနိဋ္ဌာရမ္မဏသမာယောဂေါ ဟောတိယေဝါတိ ‘‘ကဒါစိ ဒုက္ခဒုက္ခဿပိ သမ္ဘဝေါ နတ္ထီ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပာဒနိရောဓသင်္ခါရဒုက္ခန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သတ္တပညာသ…ပေ… ပရိယန္တောတိ ဣဒံ မနုဿဝဿဂဏနာဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒေဝါနံ ဝဿဂဏနာယ ပန စတုသဟဿမေဝ။

ဣတီတိ ဝုတ္တတ္ထနိဒဿနမေတံ၊ တဉ္စ ခေါ ယထာရဟတော၊ န ယထာနုပုဗ္ဗတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘နာမဂေါတ္တဝသေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဥဒ္ဒိသီယတီတိ ဒိသွာဝ အဝိညေယျတ္တာ ‘‘အယံ ကော နာမော’’တိ ပုစ္ဆိတေ ‘‘တိဿော ဂေါတမော’’တိ နာမဂေါတ္တေန ဥဒ္ဒိသီယတိ။ ဝဏ္ဏာဒီဟီတိ ဝဏ္ဏာဟာရဝေဒယိတာယုပရိစ္ဆေဒေဟိ။ သာမောတီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ ပကာရတ္ထော ဝါ။ တေန ဧဝမာဒိဧဝံပကာရနာနတ္တတောတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ နာမဂေါတ္တံ ဥဒ္ဒေသောတိ ဥဒ္ဒိသီယတိ သတ္တော ဧတေနာတိ ဥဒ္ဒေသော နာမဂေါတ္တံ။ ဣတရေ အာကာရာတိ အာကရီယတိ ဒိသွာဝ သတ္တော ဝိညာယတိ ဧတေဟီတိ ဣတရေ ဝဏ္ဏာဒယော အာကာရာ။ ‘‘နော စ ခေါ အဝိသေသေနာ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိတ္ထာရေန ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တိတ္ထိယာ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တိတ္ထိယာတိ အညတိတ္ထိယာ။ တေ ပန ကမ္မဝါဒိနော ကိရိယဝါဒိနော တာပသာဒယော။ ယသ္မာ တိတ္ထိယာနံ ဗြဟ္မဇာလာဒီသု စတ္တာလီသာယ ဧဝ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋာနံ အနုဿရဏံ အာဂတံ၊ တသ္မာ ‘‘န တတော ပရ’’န္တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏံ ဝဒန္တော ‘‘ဒုဗ္ဗလပညတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ဝိပဿနာဘိယောဂေါ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ ဝိသေသကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။ တတောယေဝ စ ဗလဝပညတ္တာ ဌပေတွာ အဂ္ဂသာဝကမဟာသာဝကေ ဣတရေ ပကတိသာဝကာ ကပ္ပသတမ္ပိ ကပ္ပသဟဿမ္ပိ အနုဿရန္တိယေဝါတိ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၀၂) ‘‘ပကတိသာဝကာ ကပ္ပသတမ္ပိ ကပ္ပသဟဿမ္ပိ အနုဿရန္တိယေဝ ဗလဝပညတ္တာ’’တိ။ ဧတ္တကော ဟိ တေသံ အဘိနီဟာရောတိ ကပ္ပာနံ သတသဟဿမ္ပိ တဒဓိကံ ဧကံ ဒွေ စ အသင်္ချေယျာနီတိ ကာလဝသေန ဧဝံပရိမာဏော ယထာက္ကမံ တေသံ မဟာသာဝကအဂ္ဂသာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ပုညဉာဏာဘိနီဟာရော၊ သာဝကပစ္စေကဗောဓိပါရမိတာ သိဒ္ဓါ။ ယဒိ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏကာလပရိစ္ဆိန္နော တေသံ တေသံ အရိယာနံ အဘိညာဉာဏဝိဘဝေါ၊ ဧဝံ သန္တေ ဗုဒ္ဓါနမ္ပိဿ ပရိစ္ဆေဒတာ အာပန္နာတိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ပန ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ယာဝတကံ ဉေယျံ၊ တာဝတကံ ဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ဝစနတော သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဝိယ ဗုဒ္ဓါနံ အဘိညာဉာဏာနမ္ပိ သဝိသယေ ပရိစ္ဆေဒေါ နာမ နတ္ထီတိ တတ္ထ ယံ ယံ ဉာတုံ ဣစ္ဆန္တိ၊ တံ တံ ဇာနန္တိ ¶ ဧဝ။ အထ ဝါ သတိပိ ကာလပရိစ္ဆေဒေ ကာရဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟာဒိနာ သာတိသယတ္တာ မဟာဗောဓိသမ္ဘာရာနံ ပညာပါရမိတာယ ပဝတ္တိအာနုဘာဝဿ ပရိစ္ဆေဒေါ နာမ နတ္ထိ၊ ကုတော တံနိဗ္ဗတ္တာနံ အဘိညာဉာဏာနန္တိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ပန ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထီ’’တိ။ အတီတေ ‘‘ဧတ္တကာနံ ကပ္ပာနံ အသင်္ချေယျာနီ’’တိ ဧဝံ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ အနာဂတေ အနာဂတံသဉာဏဿ ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘ယာဝ ဣစ္ဆန္တိ တာဝ သရန္တီ’’တိ။

ဧဝံ ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿရဏံ ကာလဝိဘာဂတော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏဝသေနဿ ပဝတ္တိဝိသေသံ ဒဿေန္တော ‘‘တိတ္ထိယာ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ခန္ဓပဋိပါဋိမေဝ သရန္တီတိ ဧတ္ထ ခန္ဓပဋိပါဋိ ခန္ဓာနံ အနုက္ကမော၊ သာ စ ခေါ စုတိတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပဋိပါဋိဝသေန။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ဣရိယာပထပဋိပါဋိ ခန္ဓပဋိပါဋီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဗျတိရေကတော ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ပဋိပါဋိံ မုဉ္စိတွာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေနာတိ အတ္တနော ပရဿ ဝါ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ စုတိံ ဒိသွာ အန္တရာ ကိဉ္စိ အနာမသိတွာ ပဋိသန္ဓိယာ ဧဝ ဂဟဏဝသေန။ ယထာ ပန အန္ဓာ ယဋ္ဌိံ အမုဉ္စိတွာ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ တေ ခန္ဓပဋိပါဋိံ အမုဉ္စိတွာဝ သရန္တီတိ အာဟ ‘‘တေသဉှိ အန္ဓာနံ ဝိယ ဣစ္ဆိတပ္ပဒေသောက္ကမနံ နတ္ထီ’’တိ။ သာဝကာတိ ပကတိသာဝကာပိ မဟာသာဝကာပိ အဂ္ဂသာဝကာပိ သာမညတော ဝုတ္တာ။ ပကတိသာဝကာပိ ဟိ ခန္ဓပဋိပါဋိယာပိ အနုဿရန္တိ ¶ ၊ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေနပိ သင်္ကမန္တိ ဗလဝပညတ္တာ၊ တထာ အသီတိမဟာသာဝကာ။ ဒွိန္နံ ပန အဂ္ဂသာဝကာနံ ခန္ဓပဋိပါဋိကိစ္စံ နတ္ထိ။ ဧကဿ အတ္တဘာဝဿ စုတိံ ဒိသွာ ပဋိသန္ဓိံ ပဿန္တိ၊ ပုန အပရဿ စုတိံ ဒိသွာ ပဋိသန္ဓိန္တိ ဧဝံ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေနပိ သင်္ကမန္တာ ဂစ္ဆန္တိ။ ယထာ နာမ သရဒသမယေ ဌိတမဇ္ဈနှိကဝေလာယံ စတုရတနိကေ ဂေဟေ စက္ခုမတော ပုရိသဿ ရူပဂတံ သုပါကဋမေဝ ဟောတီတိ လောကသိဒ္ဓမေတံ။ သိယာ ပန တဿ သုခုမတရတိရောကုဋ္ဋာဒိဘေဒဿ ရူပဂတဿ အဂေါစရတာ၊ န တွေဝ ဗုဒ္ဓါနံ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ ဉေယျဿ အဂေါစရတာ၊ အထ ခေါ တံ ဉာဏာလောကေန ဩဘာသိတံ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ သုပါကဋံ သုဝိဘူတမေဝ ဟောတိ၊ တထာ ဉေယျာဝရဏဿ သုပ္ပဟီနတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ပနာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ သီဟောက္ကန္တဝသေနာတိ သီဟဂတိပတနဝသေန။ ယံ ယံ ဌာနံ အာကင်္ခန္တီတိ ယသ္မိံ ကပ္ပေ ယသ္မိံ ဘဝေ ယံ ယံ ဌာနံ ဇာနိတုံ ဣစ္ဆန္တိ။ တံ သဗ္ဗံ သရန္တိယေဝါတိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ တံ သဗ္ဗံ သရန္တိယေဝ၊ န န သရန္တိ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ နေဝ ခန္ဓပဋိပါဋိကိစ္စံ၊ န စ စုတိပဋိသန္ဓိဝသေန သင်္ကမနကိစ္စံ အတ္ထိ။ တေသဉှိ အနေကာသု ကပ္ပကောဋီသု ဟေဋ္ဌာ ဝါ ဥပရိ ဝါ ယံ ယံ ဌာနံ ဣစ္ဆန္တိ၊ တံ တံ ပါကဋမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ယထာ ပေယျာလပါဠိံ ပဌန္တာ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ…ပေ… ပဉ္စမံ ဈာန’’န္တိအာဒိပရိယောသာနမေဝ ဂဏှန္တာ သင်္ခိပိတွာ သဇ္ဈာယန္တိ၊ န အနုပဒံ၊ ဧဝံ အနေကာပိ ¶ ကပ္ပကောဋိယော ပေယျာလပါဠိံ ဝိယ သင်္ခိပိတွာ ယံ ယံ ဣစ္ဆန္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဉာဏေန ဩက္ကမန္တာ သီဟောက္ကန္တဝသေန ဂစ္ဆန္တိ။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တာနဉ္စ တေသံ ဉာဏံ ယထာ နာမ ကတဝါလဝေဓိပရိစယဿ သရဘင်္ဂသဒိသဿ ဓနုဂ္ဂဟဿ ခိတ္တော သရော အန္တရန္တရာ ရုက္ခလတာဒီသု အသဇ္ဇမာနော လက္ခေယေဝ ပတတိ န သဇ္ဇတိ န ဝိရဇ္ဈတိ၊ ဧဝံ အန္တရန္တရာသု ဇာတီသု န သဇ္ဇတိ န ဝိရဇ္ဈတိ၊ အသဇ္ဇမာနံ အဝိရဇ္ဈမာနံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနံယေဝ ဂဏှာတိ။

အတီတဘဝေ ခန္ဓာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓနာမဂေါတ္တာနိ စ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေနိဝါသန္တွေဝ သင်္ဂဟိတာနီတိ အာဟ ‘‘ကိံ ဝိဒိတံ ကရောတိ? ပုဗ္ဗေနိဝါသ’’န္တိ။ မောဟော ပဋိစ္ဆာဒကဋ္ဌေန တမော ဝိယ တမောတိ အာဟ ‘‘သွေဝ မောဟော’’တိအာဒိ။ ဩဘာသကရဏဋ္ဌေနာတိ ကာတဗ္ဗတော ကရဏံ၊ ဩဘာသောဝ ကရဏံ ဩဘာသကရဏံ၊ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဩဘာသဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ သေသံ ပသံသာဝစနန္တိ ပဋိပက္ခဝိဓမနပဝတ္တိဝိသေသာနံ ဗောဓနတော ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇာ ဝိဟတာတိ ဧတေန ဝိဇာနနဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာတိ အယမ္ပိ ¶ အတ္ထော ဒီပိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာတိ ဧတေန ဝိဇ္ဇာပဋိပက္ခာ အဝိဇ္ဇာ၊ ပဋိပက္ခတာ စဿာ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေန ဝိဇ္ဇာယ စ ပဟာယကဘာဝေနာတိ ဒဿေတိ။ ဧသ နယော ဣတရသ္မိမ္ပိ ပဒဒွယေတိ ဣမိနာ တမော ဝိဟတော ဝိနဋ္ဌော။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အာလောကော ဥပ္ပန္နောတိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ကိလေသာနံ အာတာပနပရိတာပနဋ္ဌေန ဝီရိယံ အာတာပေါတိ အာဟ ‘‘ဝီရိယာတာပေန အာတာပိနော’’တိ၊ ဝီရိယဝတောတိ အတ္ထော။ ပေသိတစိတ္တဿာတိ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိံ ပတိဝိဿဋ္ဌစိတ္တဿ။ ယထာ အပ္ပမတ္တဿ အာတာပိနော ပဟိတတ္တဿ ဝိဟရတောတိ အညဿပိ ကဿစိ မာဒိသဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပဓာနာနုယောဂဿာတိ သမ္မပ္ပဓာနမနုယုတ္တဿ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္တာ ဝုတ္တနယတ္တာ စ သုဝိညေယျမေဝ။

ပုဗ္ဗေနိဝါသကထာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကထာ

၁၃။ စုတိယာတိ စဝနေ။ ဥပပါတေတိ ဥပပဇ္ဇနေ။ သမီပတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ၊ စုတိက္ခဏသာမန္တာ ဥပပတ္တိက္ခဏသာမန္တာ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ယေ ပန အာသန္နစုတိကာ’’တိအာဒိ။ ယေန ဉာဏေနာတိ ယေန ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေန။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေနေဝ ဟိ သတ္တာနံ စုတိ စ ဥပပတ္တိ စ ဉာယတိ။ ပရိကမ္မံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ဥပ္ပာဒေတုကာမေန အာဒိကမ္မိကေန ကုလပုတ္တေန ကသိဏာရမ္မဏံ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနံ သဗ္ဗာကာရေန အဘိနီဟာရက္ခမံ ကတွာ တေဇောကသိဏံ ဩဒါတကသိဏံ အာလောကကသိဏန္တိ ဣမေသု တီသု ကသိဏေသု ¶ အညတရံ အာသန္နံ ကာတဗ္ဗံ၊ ဥပစာရဇ္ဈာနဂေါစရံ ကတွာ ဝဍ္ဎေတွာ ဌပေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿ ပရိကမ္မံ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ။

သော အဟန္တိ သော ကတစိတ္တာဘိနီဟာရော အဟံ။ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာတိ ဒိဝိ ဘဝန္တိ ဒိဗ္ဗံ၊ ဒေဝါနံ ပသာဒစက္ခု၊ တေန ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ သဒိသတ္တာတိ အတ္ထော။ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာတိ စ ဟီနူပမာဒဿနံ ဒေဝတာနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုတောပိ ဣမဿ ¶ မဟာနုဘာဝတ္တာ။ ဣဒါနိ တံ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဒေဝတာနဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုစရိတကမ္မနိဗ္ဗတ္တန္တိ သဒ္ဓါဗဟုလတာဝိသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိတာအာနိသံသဒဿာဝိတာဒိသမ္ပတ္တိယာ သုဋ္ဌု စရိတတ္တာ သုစရိတေန ဒေဝူပပတ္တိဇနကေန ပုညကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တံ။ ပိတ္တသေမှရုဟိရာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝါတရောဂါဒီနံ သင်္ဂဟော။ အပလိဗုဒ္ဓန္တိ အနုပဒ္ဒုတံ။ ပိတ္တာဒီဟိ အနုပဒ္ဒုတတ္တာ ကမ္မဿ စ ဥဠာရတာယ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥပက္ကိလေသဒေါသရဟိတဉှိ ကမ္မံ တိဏာဒိဒေါသရဟိတံ ဝိယ သဿံ ဥဠာရဖလံ အနုပက္ကိလိဋ္ဌံ ဟောတိ။ ကာရဏူပစာရေန စဿ ဖလံ တထာ ဝေါဟရီယတိ ယထာ ‘‘သုက္ကံ သုက္ကဝိပါက’’န္တိ။ ဒူရေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန သုခုမဿပိ အာရမ္မဏဿ သမ္ပဋိစ္ဆနသမတ္ထတံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပသာဒစက္ခူတိ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ပသာဒလက္ခဏံ စက္ခု။ ဝီရိယဘာဝနာဗလနိဗ္ဗတ္တန္တိ ဝီရိယာရမ္ဘဝသေနေဝ ဣဇ္ဈနတော သဗ္ဗာပိ ကုသလဘာဝနာ ဝီရိယဘာဝနာ၊ ပဓာနသင်္ခါရသမန္နာဂတာ ဝါ ဣဒ္ဓိပါဒဘာဝနာ ဝိသေသတော ဝီရိယဘာဝနာ၊ တဿာ အာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တံ ဝီရိယဘာဝနာဗလနိဗ္ဗတ္တံ။ ဉာဏမယံ စက္ခု ဉာဏစက္ခု။ တာဒိသမေဝါတိ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တတာယ ဒူရေပိ သုခုမဿပိ အာရမ္မဏဿ သမ္ပဋိစ္ဆနသမတ္ထတာယ စ တံသဒိသမေဝ။

ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝသေန ပဋိလဒ္ဓတ္တာတိ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသင်္ခါတာနံ စတုန္နံ ဈာနာနံ ဝသေန ပဋိလဒ္ဓတ္တာ။ ဣမိနာ ကာရဏဝသေနဿ ဒိဗ္ဗဘာဝမာဟ။ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာတိ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂမေန ဥက္ကံသဂတံ ပါဒကဇ္ဈာနသင်္ခါတံ ဒိဗ္ဗဝိဟာရံ သန္နိဿာယ ပဝတ္တတ္တာ၊ ဒိဗ္ဗဝိဟာရပရိယာပန္နံ ဝါ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တံ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဿာယ ပစ္စယဘူတံ သန္နိဿိတတ္တာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာလောကပရိဂ္ဂဟေန မဟာဇုတိကတ္တာပိ ဒိဗ္ဗန္တိ ကသိဏာလောကာနုဂ္ဂဟေန ပတ္တဗ္ဗတ္တာ သယံ ဉာဏာလောကဖရဏဘာဝေန စ မဟာဇုတိကဘာဝတောပိ ဒိဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ မဟာဇုတိကမ္ပိ ဟိ ဒိဗ္ဗန္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ဒိဗ္ဗမိဒံ ဗျမှ’’န္တိအာဒီသု။ မဟာဂတိကတ္တာတိ မဟနီယဂမနတ္တာ၊ ဝိမှယနီယပ္ပဝတ္တိကတ္တာတိ အတ္ထော။ ဝိမှယနီယာ ဟိဿ ပဝတ္တိ တိရောကုဋ္ဋာဒိဂတရူပဒဿနတော။ တံ သဗ္ဗန္တိ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ အတ္ထပဉ္စကမပေက္ခိတွာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဇုတိဂတိအတ္ထေသုပိ သဒ္ဒဝိဒူ ဒိဝုသဒ္ဒံ ဣစ္ဆန္တီတိ မဟာဇုတိကတ္တာ မဟာဂတိကတ္တာတိ ဣဒမေဝ ဒွယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ‘သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗ’န္တိ ဣဒံ ဒိဗ္ဗတိ ဇောတယတီတိ ဒိဗ္ဗံ၊ ဒိဗ္ဗတိ ¶ ဂစ္ဆတိ အသဇ္ဇမာနံ ပဝတ္တတီတိ ဒိဗ္ဗန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရော ပန –

‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘာယ ¶ ယောဂိနော ပရိကမ္မကရဏံ တပ္ပဋိပက္ခာဘိဘဝဿ အတ္ထတော တဿ ဝိဇယိစ္ဆာ နာမ ဟောတိ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘီ စ ဣဒ္ဓိမာ ဒေဝတာနံ ဝစနဂဟဏက္ခမနဓမ္မဒါနဝသေန မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရာဒယော ဝိယ ဒါနဂ္ဂဟဏလက္ခဏေ ဝေါဟာရေ စ ပဝတ္တေယျာတိ ဧဝံ ဝိဟာရဝိဇယိစ္ဆာဝေါဟာရဇုတိဂတိသင်္ခါတာနံ အတ္ထာနံ ဝသေန ဣမဿ အဘိညာဉာဏဿ ဒိဗ္ဗစက္ခုဘာဝသိဒ္ဓိတော သဒ္ဒဝိဒူ စ တေသု ဧဝ အတ္ထေသု ဒိဝုသဒ္ဒံ ဣစ္ဆန္တီတိ ‘တံ သဗ္ဗံ သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ –

အာဟ။

ဒဿနဋ္ဌေနာတိ ရူပဒဿနဘာဝေန။ စက္ခုနာ ဟိ သတ္တာ ရူပံ ပဿန္တိ။ ယထာ မံသစက္ခု ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတံ သမဝိသမံ အာစိက္ခန္တံ ဝိယ ပဝတ္တတိ၊ န တထာ ဣဒံ။ ဣဒံ ပန သယမေဝ တတော သာတိသယံ စက္ခုကိစ္စကာရီတိ အာဟ ‘‘စက္ခုကိစ္စကရဏေန စက္ခုမိဝါတိပိ စက္ခူ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုတ္တာတိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတီတိ ပရတော ဥပ္ပတ္တိယာ အဒဿနတော ‘‘ဧတ္ထေ ဝါယံ သတ္တော ဥစ္ဆိန္နော၊ ဧဝမိတရေပီ’’တိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ နဝသတ္တပါတုဘာဝဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတီတိ ဈာနလာဘီ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကော ဝိယ ဂဏှာတိ။ ယထာ ဟိ သော အသညသတ္တာ စဝိတွာ ဣဓူပပန္နော ပဗ္ဗဇိတော သမာနော အဘိညာလာဘီ ဟုတွာ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တော ဣဓူပပတ္တိမေဝ ဒိသွာ တတော ပရံ အသညဘဝေ ဥပ္ပတ္တိံ အနုဿရိတုမသက္ကောန္တော ‘‘အဟံ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နော ပုဗ္ဗေ နာဟောသိံ၊ သောမှိ ဧတရဟိ အဟုတွာ သတ္တတာယ ပရိဏတော၊ သေသာပိ သတ္တာ တာဒိသာယေဝါ’’တိ အဘိနဝသတ္တပါတုဘာဝဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ၊ ဧဝမယမ္ပိ ဥပပါတမတ္တမေဝ ဒိသွာ စုတိံ အပဿန္တော နဝသတ္တပါတုဘာဝဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။

ဣဒါနိ အညထာပိ ဝိသုဒ္ဓိကာရဏံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧကာဒသဥပက္ကိလေသဝိရဟတော ဝါ’’တိအာဒိ။ ယထာဟာတိ ဥပက္ကိလေသသုတ္တေ အာဂတပါဠိံ နိဒဿေတိ။ တတ္ထ ဟိ အနုရုဒ္ဓါ နန္ဒိယော ကိမိလောတိ ဣမေ တယော ကုလပုတ္တေ အာမန္တေတွာ ဓမ္မံ ဒဿေန္တေန ‘‘အနုရုဒ္ဓါ တုမှေ ကိံ ဣမေဟိ န အာလုဠိဿန္တိ၊ အဟမ္ပိ ဣမေဟိ ဥပါဒါယ ဧကာဒသဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ အာလုဠိတပုဗ္ဗော’’တိ ဒဿေတုံ –

‘‘အဟမ္ပိ ¶ ¶ သုဒံ အနုရုဒ္ဓါ ပုဗ္ဗေဝ သမ္ဗောဓာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဗောဓိသတ္တောဝ သမာနော ဩဘာသဉ္စေဝ သဉ္ဇာနာမိ ဒဿနဉ္စ ရူပါနံ၊ သော ခေါ ပန မေ ဩဘာသော န စိရဿေဝ အန္တရဓာယတိ ဒဿနဉ္စ ရူပါနံ။ တဿ မယှံ အနုရုဒ္ဓါ ဧတဒဟောသိ ‘ကော နု ခေါ ဟေတု၊ ကော ပစ္စယော၊ ယေန မေ ဩဘာသော အန္တရဓာယတိ ဒဿနဉ္စ ရူပါန’န္တိ။ တဿ မယှံ အနုရုဒ္ဓါ ဧတဒဟောသိ ‘ဝိစိကိစ္ဆာ ခေါ မေ ဥဒပါဒိ၊ ဝိစိကိစ္ဆာဓိကရဏဉ္စ မေ သမာဓိ စဝိ၊ သမာဓိမှိ စုတေ ဩဘာသော အန္တရဓာယတိ ဒဿနဉ္စ ရူပါနံ၊ သောဟံ တထာ ကရိဿာမိ၊ ယထာ မေ ပုန န ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’တိ။

‘‘သော ခေါ အဟံ အနုရုဒ္ဓါ အပ္ပမတ္တော အာတာပီ ပဟိတတ္တော ဝိဟရန္တော ဩဘာသဉ္စေဝ သဉ္ဇာနာမိ ဒဿနဉ္စ ရူပါနံ၊ သော ခေါ ပန မေ ဩဘာသော န စိရဿေဝ အန္တရဓာယတိ ဒဿနဉ္စ ရူပါနံ။ တဿ မယှံ အနုရုဒ္ဓါ ဧတဒဟောသိ ‘ကော နု ခေါ ဟေတု၊ ကော ပစ္စယော၊ ယေန မေ ဩဘာသော အန္တရဓာယတိ ဒဿနဉ္စ ရူပါန’န္တိ။ တဿ မယှံ အနုရုဒ္ဓါ ဧတဒဟောသိ ‘အမနသိကာရော ခေါ မေ ဥဒပါဒိ၊ အမနသိကာရာဓိကရဏဉ္စ ပန မေ သမာဓိ စဝိ၊ သမာဓိမှိ စုတေ ဩဘာသော အန္တရဓာယတိ ဒဿနဉ္စ ရူပါနံ၊ သောဟံ တထာ ကရိဿာမိ၊ ယထာ မေ ပုန န ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ န အမနသိကာရော’’’တိ –

အာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၁) ဒေသနံ အာရဘိတွာ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘သော ခေါ အဟံ အနုရုဒ္ဓါ ဝိစိကိစ္ဆာ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသောတိ ဣတိ ဝိဒိတွာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၄၁) ဝိစိကိစ္ဆာတိ မဟာသတ္တဿ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ နာနာဝိဓာနိ ရူပါနိ ပဿန္တဿ ‘‘ဣဒံ နု ခေါ ကိ’’န္တိ ဥပ္ပန္နာ ဝိစိကိစ္ဆာ။ မနသိကာရဝသေန ပန မေ ရူပါနိ ဥပဋ္ဌဟိံသု၊ ရူပါနိ ပဿတော ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဣဒါနိ ကိဉ္စိ န မနသိ ကရိဿာမီတိ တုဏှီ ဘဝတိ၊ တံ တုဏှီဘာဝပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အမနသိကာရော’’တိ။ ထိနမိဒ္ဓန္တိ ကိဉ္စိ အမနသိကရောန္တဿ ဥပ္ပန္နံ ထိနမိဒ္ဓံ။ တထာဘူတဿ ဟိ သဝိပ္ဖာရိကမနသိကာရဿ အဘာဝတော ထိနမိဒ္ဓံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဆမ္ဘိတတ္တန္တိ ထိနမိဒ္ဓံ ဝိနောဒေတွာ ယထာရဒ္ဓမနသိကာရဝသေန ¶ ဟိမဝန္တာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ဒါနဝရက္ခသအဇဂရာဒယော ပဿန္တဿ ဥပ္ပန္နံ ဆမ္ဘိတတ္တံ။ ဥပ္ပိလန္တိ ‘‘မယာ ဒိဋ္ဌဘယံ ပကတိယာ စက္ခုဝိညာဏေန ဩလောကိယမာနံ န ပဿတိ၊ အဒိဋ္ဌေ ပရိကပ္ပိတသဒိသေ ကိံနာမ ဘယ’’န္တိ ဘယဿ ဝိနောဒနဝသေန စိန္တေန္တဿ အတ္တနော ပစ္စဝေက္ခဏာကောသလ္လံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နံ ဥပ္ပိလာဝိတတ္တံ။ ဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ ကာယာလသိယံ။ ‘‘မယာ ထိနမိဒ္ဓံ ဆမ္ဘိတတ္တာနံ ဝူပသမနတ္ထံ ဂါဠှံ ဝီရိယံ ¶ ပဂ္ဂဟိတံ၊ တေန မေ ဥပ္ပိလသင်္ခါတာ စိတ္တသမာဓိဒူသိတာ ဂေဟဿိတာ ဗလဝပီတိ ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဝီရိယံ သိထိလံ ကရောန္တဿ ဟိ ကာယဒုဋ္ဌုလ္လံ ကာယဒရထော ကာယာလသိယံ ဥဒပါဒိ။

အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယန္တိ ‘‘မမ ဝီရိယံ သိထိလံ ကရောတော ဒုဋ္ဌုလ္လံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ပုန ဝီရိယံ ပဂ္ဂဏှတော ဥပ္ပန္နံ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယံ။ အတိလီနဝီရိယန္တိ ‘‘မမ ဝီရိယံ ပဂ္ဂဏှတော ဧဝံ ဇာတ’’န္တိ ပုန ဝီရိယံ သိထိလယတော ဥပ္ပန္နံ အတိလီနဝီရိယံ။ အဘိဇပ္ပာတိ ဒေဝလောကာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ဒေဝသင်္ဃံ ပဿတော ဥပ္ပန္နာ တဏှာ။ ‘‘ဧဝံ မေ ဟောတူ’’တိ ဟိ အဘိနိဝိသနဝသေန ဇပ္ပတီတိ အဘိဇပ္ပာ၊ တဏှာ။ နာနတ္တသညာတိ ‘‘မယှံ ဧကဇာတိကံ ရူပံ မနသိကရောန္တဿ အဘိဇပ္ပာ ဥပ္ပန္နာ၊ နာနာဝိဓံ ရူပံ မနသိကာရံ ကရိဿာမီ’’တိ ကာလေန ဒေဝလောကာဘိမုခံ ကာလေန မနုဿလောကာဘိမုခံ ဝဍ္ဎေတွာ နာနာဝိဓာနိ ရူပါနိ မနသိကရောတော ဥပ္ပန္နာ နာနတ္တသညာ၊ နာနတ္တေ နာနာသဘာဝေ သညာတိ နာနတ္တသညာ။ အတိနိဇ္ဈာယိတတ္တန္တိ ‘‘မယှံ နာနာဝိဓာနိ ရူပါနိ မနသိကရောန္တဿ နာနတ္တသညာ ဥဒပါဒိ၊ ဣဋ္ဌံ ဝါ အနိဋ္ဌံ ဝါ ဧကဇာတိကမေဝ ရူပံ မနသိ ကရိဿာမီ’’တိ တထာ မနသိကရောတော ဥပ္ပန္နံ ရူပါနံ အတိနိဇ္ဈာယိတတ္တံ၊ အတိဝိယ ဥတ္တရိ ကတွာ နိဇ္ဈာနံ ပေက္ခနံ အတိနိဇ္ဈာယိတတ္တံ။ ဩဘာသန္တိ ပရိကမ္မသမုဋ္ဌိတံ ဩဘာသံ။ န စ ရူပါနိ ပဿာမီတိ ပရိကမ္မောဘာသမနသိကာရပ္ပသုတတာယ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ရူပါနိ န ပဿာမိ။ ရူပါနိ ဟိ ခေါ ပဿာမီတိ တေန ပရိကမ္မောဘာသေန ဖရိတွာ ဌိတဋ္ဌာနေ ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ဝိသယဘူတာနိ ရူပဂတာနိ ပဿာမိ။

ဧဝမာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန –

‘‘ကေဝလမ္ပိ ရတ္တိံ ကေဝလမ္ပိ ဒိဝံ ကေဝလမ္ပိ ရတ္တိန္ဒိဝံ တဿ မယှံ အနုရုဒ္ဓါ ဧတဒဟောသိ ‘ကော နု ခေါ ဟေတု၊ ကော ပစ္စယော၊ ယွာဟံ ¶ ဩဘာသဉှိ ခေါ သဉ္ဇာနာမိ၊ န စ ရူပါနိ ပဿာမိ၊ ရူပါနိ ခေါ ပဿာမိ၊ န စ ဩဘာသံ သဉ္ဇာနာမိ ကေဝလမ္ပိ ရတ္တိံ ကေဝလမ္ပိ ဒိဝံ ကေဝလမ္ပိ ရတ္တိန္ဒိဝ’န္တိ။ တဿ မယှံ အနုရုဒ္ဓါ ဧတဒဟောသိ ‘ယသ္မိဉှိ ခေါ အဟံ သမယေ ရူပနိမိတ္တံ အမနသိကရိတွာ ဩဘာသနိမိတ္တံ မနသိ ကရောမိ။ ဩဘာသဉှိ ခေါ တသ္မိံ သမယေ သဉ္ဇာနာမိ၊ န စ ရူပါနိ ပဿာမိ။ ယသ္မိံ ပနာဟံ သမယေ ဩဘာသနိမိတ္တံ အမနသိကရိတွာ ရူပနိမိတ္တံ မနသိ ကရောမိ။ ရူပါနိ ဟိ ခေါ တသ္မိံ သမယေ ပဿာမိ၊ န စ ဩဘာသံ သဉ္ဇာနာမိ ကေဝလမ္ပိ ရတ္တိံ ကေဝလမ္ပိ ဒိဝံ ကေဝလမ္ပိ ရတ္တိန္ဒိဝ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၃) –

ဧဝမာဒိပါဠိံ ¶ သင်္ဂဏှာတိ။

မနုဿာနံ ဣဒန္တိ မာနုသကံ၊ မနုဿာနံ ဂေါစရဘူတံ ရူပါရမ္မဏံ။ တဒညဿ ပန ဒိဗ္ဗတိရောကုဋ္ဋသုခုမာဒိဘေဒဿ ရူပဿ ဒဿနတော အတိက္ကန္တမာနုသကံ။ ဧဝရူပံ တဉ္စ မနုဿူပစာရံ အတိက္ကန္တံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မနုဿူပစာရံ အတိက္ကမိတွာ ရူပဒဿနေနာ’’တိ။ တတ္ထ မနုဿူပစာရန္တိ မနုဿေဟိ ဥပစရိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ၊ ပကတိယာ စက္ခုဒွါရေန ဂဟေတဗ္ဗံ ဝိသယန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ ဝိသယမုခေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိသယိမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘မာနုသကံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ မံသစက္ခာတိက္ကမော တဿ ကိစ္စာတိက္ကမေနေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေနပိ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကာ ခဏဿ အတိဣတ္တရတာယ အတိသုခုမတာယ ကေသဉ္စိ ရူပဿ၊ အပိစ ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ ပစ္စုပ္ပန္နံ ရူပါရမ္မဏံ၊ တဉ္စ ပုရေဇာတပစ္စယဘူတံ၊ န စ အာဝဇ္ဇနပရိကမ္မေဟိ ဝိနာ မဟဂ္ဂတဿ ပဝတ္တိ အတ္ထိ၊ နာပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနမေဝ ရူပံ အာရမ္မဏပစ္စယော ဘဝိတုံ သက္ကောတိ၊ ဘိဇ္ဇမာနံ ဝါ၊ တသ္မာ စုတူပပါတက္ခဏေ ရူပံ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကာတိ သုဝုတ္တမေတံ။

ယဒိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ရူပါရမ္မဏမေဝ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘သတ္တေ ပဿာမီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? ယေဘုယျေန သတ္တသန္တာနဂတရူပဒဿနတော ဧဝံ ဝုတ္တံ။ သတ္တဂဟဏဿ ဝါ ကာရဏဘာဝတော ဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တန္တိပိ ဝဒန္တိ။ တေ စဝမာနာတိ အဓိပ္ပေတာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝရူပေတိ န စုတူပပါတက္ခဏသမင်္ဂိနောတိ အဓိပ္ပာယော။ မောဟူပနိဿယံ နာမ ကမ္မံ နိဟီနံ နိဟီနဖလံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မောဟနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ’’တိ။ မောဟူပနိဿယတာ စ ကုသလကမ္မဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ¶ မောဟပ္ပဝတ္တိဗဟုလတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တာယ ပန မောဟပ္ပဝတ္တိယာ သံကိလိဋ္ဌံ ကုသလကမ္မံ နိဟီနမေဝ ဇာတိအာဒိံ နိပ္ဖာဒေတီတိ နိဟီနဇာတိအာဒယော မောဟဿ နိဿန္ဒဖလာနီတိ အာဟ ‘‘ဟီနာနံ ဇာတိကုလဘောဂါဒီန’’န္တိအာဒိ။ ဟီဠိတေတိ ဂရဟိတေ။ ဩဟီဠိတေတိ ဝိသေသတော ဂရဟိတေ။ ဥညာတေတိ လာမကဘာဝေန ဉာတေ။ အဝညာတေတိ ဝိသေသတော လာမကဘာဝေန ဝိဒိတေ။ အမောဟနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာတိ ဧတ္ထ အမောဟော သမ္ပယုတ္တဝသေန ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန စ ပဝတ္တော ကထိတော၊ တေန စ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိကေ ဒဿေတိ။ တဗ္ဗိပရီတေတိ တဿ ဟီဠိတာဒိဘာဝဿ ဝိပရီတေ၊ အဟီဠိတေ အနောဟီဠိတေ အနုညာတေ အနဝညာတေ စိတ္တီကတေတိ အတ္ထော။

သုဝဏ္ဏေတိ သုန္ဒရဝဏ္ဏေ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏေတိ အသုန္ဒရဝဏ္ဏေ။ သာ ပနာယံ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏတာ ယထာက္ကမံ ကမ္မဿ အဒေါသဒေါသူပနိဿယတာယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဒေါသနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ’’တိအာဒိ။ အဒေါသူပနိဿယတာ စ ကမ္မဿ မေတ္တာဒီဟိ ပရိဘာဝိတသန္တာနပ္ပဝတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဘိရူပေ ဝိရူပေတိ ¶ ဣဒံ သဏ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ။ သဏ္ဌာနဝစနောပိ ဟိ ဝဏ္ဏသဒ္ဒေါ ဟောတိ ‘‘မဟန္တံ ဟတ္ထိဝဏ္ဏံ အဘိနိမ္မိနိတွာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၈) ဝိယ။ ပဌမံ ဝုတ္တော ပန အတ္ထော ဝဏ္ဏဝသေနေဝ ဝုတ္တော။ သုန္ဒရံ ဂတိံ ဂတာ သုဂတာတိ အာဟ ‘‘သုဂတိဂတေ’’တိ၊ သုဂတိံ ဥပပန္နေတိ အတ္ထော။ အလောဘဇ္ဈာသယာ သတ္တာ ဝဒညူ ဝိဂတမစ္ဆေရာ အလောဘူပနိဿယေန ကမ္မုနာ သုဂတာ သမိဒ္ဓါ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘အလောဘနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝါ အဍ္ဎေ မဟဒ္ဓနေ’’တိ။ ဒုက္ခံ ဂတိံ ဂတာ ဒုဂ္ဂတာတိ အာဟ ‘‘ဒုဂ္ဂတိဂတေ’’တိ။ လောဘဇ္ဈာသယာ သတ္တာ လုဒ္ဓါ မစ္ဆရိနော လောဘူပနိဿယေန ကမ္မုနာ ဒုဂ္ဂတာ ဒုရူပါ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘လောဘနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝါ ဒလိဒ္ဒေ အပ္ပန္နပါနေ’’တိ။ ဥပစိတန္တိ ဖလာဝဟဘာဝေန ကတံ။ ယထာ ကတဉှိ ကမ္မံ ဖလဒါနသမတ္ထံ ဟောတိ၊ တထာ ကတံ ဥပစိတံ။ စဝမာနေတိအာဒီဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စံ ဝုတ္တန္တိ ဝိသယမုခေန ဝိသယိဗျာပါရမာဟ။ ပုရိမေဟီတိ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ’’တိအာဒီနိ ပဒါနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာဒီဟီတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ တသ္မာ ‘‘ဒိဗ္ဗေန…ပေ… ပဿာမီ’’တိ ဣမေဟိ ‘‘စဝမာနေ’’တိအာဒီဟိ စ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ¶ ပန ပဒေနာတိ ‘‘ယထာကမ္မူပဂေ သတ္တေ ပဇာနာမီ’’တိ ဣမိနာ ဝါကျေန။ ပဇ္ဇတိ ဉာယတိ အတ္ထော ဣမိနာတိ ဟိ ပဒံ ဝါကျံ။

မဟန္တံ ဒုက္ခမနုဘဝမာနေတိ ဧတ္ထ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေန ရူပံ ဒိသွာ တေသံ ဒုက္ခာနုဘဝနံ ကာမာဝစရစိတ္တေနေဝ ဇာနာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သောတိ နေရယိကသတ္တေ ပစ္စက္ခတော ဒိသွာ ဌိတော ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏလာဘီ။ ဧဝံ မနသိ ကရောတီတိ တေသံ နေရယိကာနံ နိရယသံဝတ္တနိကဿ ကမ္မဿ ဉာတုကာမတာဝသေန ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ပရိကမ္မဝသေန မနသိ ကရောတိ။ ကိံ နု ခေါတိအာဒိ မနသိကာရဝိဓိဒဿနံ။ ဧဝံ ပန ပရိကမ္မံ ကတွာ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ တံ ကမ္မံ အာရမ္မဏံ ကတွာ အာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မိံ နိရုဒ္ဓေ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဝါ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ။ ယေသံ ပုရိမာနိ တီဏိ စတ္တာရိ ဝါ ပရိကမ္မဥပစာရာနုလောမဂေါတြဘုနာမကာနိ ကာမာဝစရာနိ၊ စတုတ္ထံ ပဉ္စမံ ဝါ အပ္ပနာစိတ္တံ ရူပါဝစရံ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကံ၊ တတ္ထ ယံ တေန အပ္ပနာစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နံ ဉာဏံ၊ တံ ယထာကမ္မူပဂဉာဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နတ္ထီ’’တိ ဣဒံ ပန ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေန ဝိနာ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စေတံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ အညထာ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ မဟဂ္ဂတဘာဝေါ ဧဝ န သိယာ။ ဒေဝါနံ ဒဿနေပိ ဧသေဝ နယော။ နေရယိကဒေဝဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာကင်္ခမာနော ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘီ အညဂတိကေသုပိ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇတိယေဝ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘အပါယဂ္ဂဟဏေန တိရစ္ဆာနယောနိံ ဒီပေတီ’’တိအာဒိ၊ ‘‘သုဂတိဂ္ဂဟဏေန မနုဿဂတိပိ သင်္ဂယှတီ’’တိ စ။ တံ နိရယသံဝတ္တနိယကမ္မံ အာရမ္မဏမေတဿာတိ တံကမ္မာရမ္မဏံ။ ဖာရုသကဝနာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန စိတ္တလတာဝနာဒီနံ သင်္ဂဟော။

ယထာ ¶ စိမဿာတိ ယထာ စ ဣမဿ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နတ္ထိ၊ ဧဝံ အနာဂတံသဉာဏဿပီတိ ဝိသုံ ပရိကမ္မာဘာဝဉ္စ နိဒဿေတိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုပါဒကာနေဝ ဟိ ဣမာနီ’’တိ။ တတြာယမဓိပ္ပာယော – ယထာ ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘီ နိရယာဒိအဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ နေရယိကာဒိကေ သတ္တေ ဒိသွာ တေဟိ ပုဗ္ဗေ အာယူဟိတံ နိရယသံဝတ္တနိယာဒိကံ ကမ္မံ တာဒိသေန သမာဒါနေန တဇ္ဇေန စ မနသိကာရေန ပရိက္ခတေ စိတ္တေ ယာထာဝတော ဇာနာတိ၊ ဧဝံ ယဿ ယဿ သတ္တဿ သမနန္တရံ အနာဂတံ အတ္တဘာဝံ ဉာတုကာမော၊ တံ တံ ဩဒိဿ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ တေန တေန အတီတေ ဧတရဟိ ဝါ အာယူဟိတံ တဿ နိဗ္ဗတ္တကံ ကမ္မံ ယထာကမ္မူပဂဉာဏေန ¶ ဒိသွာ တေန တေန နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗံ အနာဂတံ အတ္တဘာဝံ ဉာတုကာမော တာဒိသေန သမာဒါနေန တဇ္ဇေန စ မနသိကာရေန ပရိက္ခတေ စိတ္တေ ယာထာဝတော ဇာနာတိ။ ဧသ နယော တတော ပရေသုပိ အတ္တဘာဝေသု။ ဧတံ အနာဂတံသဉာဏံ နာမ။ ယသ္မာ ဧတံ ဒွယံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေ သတိ ဧဝ သိဇ္ဈတိ၊ နာသတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣမာနိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ သဟေဝ ဣဇ္ဈန္တီ’’တိ။

ကာယေန ဒုစ္စရိတံ၊ ကာယတော ဝါ ဥပ္ပန္နံ ဒုစ္စရိတန္တိ ကာယေန ဒုဋ္ဌု စရိတံ၊ ကာယတော ဝါ ဥပ္ပန္နံ ကိလေသပူတိကတ္တာ ဒုဋ္ဌု စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတန္တိ ဧဝံ ယထာက္ကမံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကာယောတိ စေတ္ထ စောပနကာယော အဓိပ္ပေတော။ ကာယဝိညတ္တိဝသေန ပဝတ္တံ အကုသလံ ကာယကမ္မံ ကာယဒုစ္စရိတံ။ ယသ္မိံ သန္တာနေ ကမ္မံ ကတုပစိတံ၊ အသတိ အာဟာရုပစ္ဆေဒေ ဝိပါကာရဟသဘာဝဿ အဝိဂစ္ဆနတော သော တေန သဟိတောယေဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘သမန္နာဂတာတိ သမင်္ဂီဘူတာ’’တိ။ အနတ္ထကာမာ ဟုတွာတိ ဧတေန မာတာပိတရော ဝိယ ပုတ္တာနံ၊ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ ဝိယ စ နိဿိတကာနံ အတ္ထကာမာ ဟုတွာ ဂရဟကာ ဥပဝါဒကာ န ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ။ ဂုဏပရိဓံသနေနာတိ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ဂုဏာနံ ဝိဒ္ဓံသနေန၊ ဝိနာသနေနာတိ အတ္ထော။ နနု စ အန္တိမဝတ္ထုနာပိ ဥပဝါဒေါ ဂုဏပရိဓံသနမေဝါတိ? သစ္စမေတံ၊ ဂုဏာတိ ပနေတ္ထ ဈာနာဒိဝိသေသာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာတိ သီလပရိဓံသနံ ဝိသုံ ဂဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘နတ္ထိ ဣမေသံ သမဏဓမ္မော’’တိအာဒိ။ သမဏဓမ္မောတိ စ သီလသံယမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဇာနံ ဝါတိ ယံ ဥပဝဒတိ၊ တဿ အရိယဘာဝံ ဇာနန္တော ဝါ။ အဇာနံ ဝါတိ အဇာနန္တော ဝါ။ ဇာနနာဇာနနဉ္စေတ္ထ အပ္ပမာဏံ၊ အရိယဘာဝေါ ဧဝ ပမာဏံ။ တေနာဟ ‘‘ဥဘယထာပိ အရိယူပဝါဒေါဝ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘အရိယောတိ ပန အဇာနတော အဒုဋ္ဌစိတ္တဿေဝ တတ္ထ အရိယဂုဏဘာဝံ ပဝေဒေန္တဿ ဂုဏပရိဓံသနံ န ဟောတီတိ တဿ အရိယူပဝါဒေါ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဘာရိယံ ကမ္မန္တိ အာနန္တရိယသဒိသတ္တာ ဘာရိယံ ကမ္မံ၊ သတေကိစ္ဆံ ပန ဟောတိ ခမာပနေန၊ န အာနန္တရိယံ ဝိယ အတေကိစ္ဆံ။

တဿ ¶ စ အာဝိဘာဝတ္ထန္တိ ဘာရိယာဒိသဘာဝဿ ပကာသနတ္ထံ။ တံ ဇိဂုစ္ဆီတိ တံ ထေရံ၊ တံ ဝါ ကိရိယံ ဇိဂုစ္ဆိ။ အတိစ္ဆာတောတိ အတိဝိယ ခုဒါဘိဘူတော။ မဟလ္လကောတိ သမဏာနံ သာရုပ္ပမသာရုပ္ပံ၊ လောကသမုဒါစာရမတ္တံ ဝါ န ဇာနာတီတိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တတ္တာ ဂုဏပရိဓံသနေန ဂရဟတီတိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အမှာကံ လဇ္ဇိတဗ္ဗကံ အကာသီတိ ‘‘သမဏေန နာမ ဧဝံ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တေ မယံ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ န သက္ကောမာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဇာနန္တော ဧဝ ထေရော ‘‘အတ္ထိ တေ အာဝုသော ဣမသ္မိံ သာသနေ ပတိဋ္ဌာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဣတရောပိ သစ္စာဘိသမယော သာသနေ ပတိဋ္ဌာတိ အာဟ ‘‘သောတာပန္နော အဟ’’န္တိ။ ထေရော တံ ကရုဏာယမာနော ‘‘ခီဏာသဝေါ တယာ ဥပဝဒိတော’’တိ အတ္တာနံ အာဝိ အကာသိ။ တေနဿ တံ ပါကတိကံ အဟောသီတိ တေန အဿ တံ ကမ္မံ မဂ္ဂါဝရဏံ နာဟောသီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပုဗ္ဗေဝ ပန သောတာပန္နတ္တာ အပါယဂါမီနံ သုပ္ပဟီနဘာဝတော သဂ္ဂါဝရဏမဿ ကာတုမသမတ္ထမေဝ တံ ကမ္မံ။ အတ္တနာ ဝုဍ္ဎတရော ဟောတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ ခမာပေတဗ္ဗော’’တိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တံ။ သောတာပန္နသကဒါဂါမိနော ဒေါသေနပိ နက္ခမန္တိ၊ သေသအရိယာ ဝါ တဿ အတ္ထကာမာ ဟုတွာ အာယတိံ သံဝရဏတ္ထာယ န ခမာပေယျုန္တိ အာဟ ‘‘သစေ သော နက္ခမတီ’’တိ။ အတ္တနာ ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ၊ ဌိတကေနေဝါတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ’’တိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၁၁) ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ တတ္ထ ဝုတ္တံ –

‘‘သစေ ဒိသာပက္ကန္တော ဟောတိ၊ သယံ ဝါ ဂန္တွာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေ ဝါ ပေသေတွာ ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ နာပိ ဂန္တုံ၊ န ပေသေတုံ သက္ကာ ဟောတိ၊ ယေ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ၊ တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ သစေ နဝကတရာ ဟောန္တိ၊ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ၊ သစေ ဝုဍ္ဎတရာ၊ ဝုဍ္ဎေသု ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ အသုကံ နာမ အာယသ္မန္တံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ၊ ခမတု မေ သော အာယသ္မာ’တိ ဝတွာ ခမာပေတဗ္ဗံ။ သမ္မုခါ အခမန္တေပိ ဧတဒေဝ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။

ဣဒံ ပန ပရမ္ပိ တတ္ထ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၁၁) ဝုတ္တံ –

‘‘သစေ ဧကစာရိကဘိက္ခု ဟောတိ၊ နေဝဿ ဝသနဋ္ဌာနံ၊ န ဂတဋ္ဌာနံ ပညာယတိ၊ ဧကဿ ပဏ္ဍိတဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ အသုကံ နာမ အာယသ္မန္တံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ၊ တံ မေ အနုဿရတော အနုဿရတော ဝိပ္ပဋိသာရော ဟောတိ၊ ကိံ ကရောမီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သော ဝက္ခတိ ‘တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထ၊ ထေရော တုမှာကံ ခမတိ၊ စိတ္တံ ဝူပသမေထာ’တိ။ တေနပိ အရိယဿ ဂတဒိသာဘိမုခေန အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘ခမတူ’တိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။

ပရိနိဗ္ဗုတမဉ္စဋ္ဌာနန္တိ ¶ ¶ ပူဇာကရဏဋ္ဌာနံ သန္ဓာယာဟ။ ပါကတိကမေဝ ဟောတီတိ ဧဝံ ကတေ အတ္တနော စိတ္တံ ပသီဒတီတိ တံ ကမ္မံ သဂ္ဂါဝရဏံ မဂ္ဂါဝရဏဉ္စ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယောတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ စရိယာပိဋကေ မာတင်္ဂစရိတသံဝဏ္ဏနာယံ (စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၄) –

‘‘ပါရမိတာပရိဘာဝနသမိဒ္ဓါဟိ နာနာသမာပတ္တိဝိဟာရပရိပူရိတာဟိ သီလဒိဋ္ဌိသမ္ပဒါဟိ သုသင်္ခတသန္တာနေ မဟာကရုဏာဓိဝါသေ မဟာသတ္တေ အရိယူပဝါဒကမ္မအဘိသပသင်္ခါတံ ဖရုသဝစနံ သံယုတ္တံ မဟာသတ္တဿ ခေတ္တဝိသေသဘာဝတော တဿ စ အဇ္ဈာသယဖရုသတာယ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ ဟုတွာ သစေ သော မဟာသတ္တံ န ခမာပေတိ၊ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဝိပစ္စနသဘာဝံ ဇာတံ။ ခမာပိတေ ပန မဟာသတ္တေ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ ဝိပါကဿ ပဋိဗာဟိတတ္တာ အဝိပါကဓမ္မတံ အာပဇ္ဇိ အဟောသိကမ္မဘာဝတော။ အယဉှိ အရိယူပဝါဒပါပဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဿ စ ဓမ္မတာ’’တိ –

အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ဝုတ္တတ္တာ ဧဝံ ခမာပိတေ တံ ကမ္မံ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ ဝိပါကဿ ပဋိဗာဟိတတ္တာ အဟောသိကမ္မဘာဝေန အဝိပါကဓမ္မတံ အာပန္နန္တိ နေဝ သဂ္ဂါဝရဏံ န မောက္ခာဝရဏဉ္စ ဟောတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။

ဝိပရီတံ ဒဿနမေတေသန္တိ ဝိပရီတဒဿနာ။ သမာဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန သမာဒါနာနိ၊ ကမ္မာနိ သမာဒါနာနိ ယေသံ တေ ကမ္မသမာဒါနာ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန ကမ္မသမာဒါနာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကမ္မသမာဒါနာ၊ ဟေတုအတ္ထံ ဝါ အန္တောဂဓံ ကတွာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန ပရေ ကမ္မေသု သမာဒါပကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကမ္မသမာဒါနာ။ တယိမံ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယေ စ…ပေ… သမာဒပေန္တိ၊ တေပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကမ္မသမာဒါနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သီလသမ္ပန္နောတိအာဒိ ပရိပက္ကိန္ဒြိယဿ မဂ္ဂသမင်္ဂိနော ဝသေန ဝုတ္တံ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂဋ္ဌေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ အထ ဝါ အဂ္ဂမဂ္ဂပရိယာပန္နာ ဧဝ သီလာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဂ္ဂမဂ္ဂဋ္ဌဿ ဟိ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဧကံသိကာ အညာရာဓနာ၊ ဣတရေသံ အနေကံသိကာ။ အညန္တိ အရဟတ္တံ။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ ဧတ္ထ သမ္ပဇ္ဇနံ သမ္ပဒါ၊ နိပ္ဖတ္တိ၊ ဧဝံ အဝိရဇ္ဈနကနိပ္ဖတ္တိကန္တိ အတ္ထော၊ ယထာ တံ အဝဿမ္ဘာဝီ၊ ဧဝမိဒမ္ပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ¶ ။ ယထာ ဟိ မဂ္ဂါနန္တရံ အဝိရဇ္ဈိတွာဝ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တံ၊ ဧဝမေတံ ဣမဿပိ ပုဂ္ဂလဿ စုတိအနန္တရံ အဝိရဇ္ဈိတွာဝ နိရယေ ပဋိသန္ဓိ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ သကလသ္မိဉှိ ဗုဒ္ဓဝစနေ န ဣမာယ ဥပမာယ ဂါဠှတရံ ကတွာ ဝုတ္တဥပမာ အတ္ထိ။ တံ ဝါစံ အပ္ပဟာယာတိအာဒီသု (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၉) အရိယူပဝါဒံ သန္ဓာယ ‘‘ပုန ဧဝရူပိံ ဝါစံ န ဝက္ခာမီ’’တိ ဝဒန္တော ဝါစံ ပဇဟတိ နာမ၊ ‘‘ပုန ဧဝရူပံ စိတ္တံ န ဥပ္ပာဒေဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တော ¶ စိတ္တံ ပဇဟတိ နာမ၊ ‘‘ပုန ဧဝရူပိံ ဒိဋ္ဌိံ န ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပဇဟန္တော ဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ နာမ။ တထာ အကရောန္တော နေဝ ပဇဟတိ န ပဋိနိဿဇ္ဇတိ။ ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော ဧဝံ နိရယေတိ ယထာ နိရယပါလေဟိ အာဟရိတွာ နိရယေ ဌပိတော၊ ဧဝံ နိရယေ ဌပိတောယေဝ၊ နာဿ နိရယူပပတ္တိယာ ကောစိ ဝိဗန္ဓော။ တတြာယံ ယုတ္တိ – နိရယူပဂေါ အရိယူပဝါဒီ တဒါဒါယကဿ အဝိဇဟနတော သေယျထာပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တံ ဝါစံ အပ္ပဟာယာ’’တိ ဧဝမာဒိဝစနေန တဒါဒါယကဿ အပ္ပဟာနေနေဝ အရိယူပဝါဒေါ အန္တရာယိကော အနတ္ထာဝဟောဝ၊ ပဟာနေန ပန အစ္စယံ ဒေသေတွာ ခမာပနေန န အန္တရာယိကော အနတ္ထာဝဟော ယထာ တံ ဝုဋ္ဌိတာ ဒေသိတာ စ အာပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန အကတ္တဗ္ဗံ နာမ ပါပံ နတ္ထိ၊ ယတော သံသာရခါဏုဘာဝေါပိ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဇ္ဇာနီ’’တိ။

‘‘ဥစ္ဆိန္နဘဝနေတ္တိကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတဿ ကာယော တိဋ္ဌတိ (ဒီ။ နိ။ ၁။ ၁၄၇)၊ အယဉ္စေဝ ကာယော ဗဟိဒ္ဓါ စ နာမရူပ’’န္တိ စ ဧဝမာဒီသု ဝိယ ဣဓ ကာယ-သဒ္ဒေါ ခန္ဓပဉ္စကဝိသယောတိ အာဟ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါတိ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပရိစ္စာဂါ’’တိ။ အဝီတရာဂဿ မရဏတော ပရံ နာမ ဘဝန္တရူပါဒါနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပရံ မရဏာတိ တဒနန္တရံ အဘိနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏေ’’တိ။ ယေန တိဋ္ဌတိ၊ တဿ ဥပစ္ဆေဒေနေဝ ကာယော ဘိဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒါ’’တိ။ ဧတိ ဣမသ္မာ သုခန္တိ အယော၊ ပုညန္တိ အာဟ ‘‘ပုညသမ္မတာ အယာ’’တိ။ အာယန္တိ ဧတသ္မာ သုခါနီတိ အာယော၊ ပုညကမ္မာဒီနံ သုခသာဓနံ။ တေနာဟ ‘‘သုခါနံ ဝါ အာယဿ အဘာဝါ’’တိ။ ဝိဝသာတိ ကမ္မဿ ဝသေ ဝတ္တနတော အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တိတုံ န သက္ကောန္တီတိ ဝိဂတော ဝသော ဧတေသန္တိ ဝိဝသာ၊ အဝသဝတ္တိနောတိ ¶ အတ္ထော။ ဣယတိ အဿာဒီယတီတိ အယော၊ အဿာဒေါတိ အာဟ ‘‘အဿာဒသညိတော အယော’’တိ။

နာဂရာဇာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုပဏ္ဏာဒီနံ သင်္ဂဟော။ အသုရသဒိသန္တိ ပေတာသုရသဒိသံ။ သော ဟီတိ သော အသုရကာယော။ သဗ္ဗသမုဿယေဟီတိ သဗ္ဗေဟိ သမ္ပတ္တိသမုဿယေဟိ၊ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိရာသိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေနာတိ ‘‘သုဋ္ဌု စရိတံ၊ သောဘနံ ဝါ စရိတံ အနဝဇ္ဇတ္တာတိ သုစရိတ’’န္တိအာဒိနာ ကာယဒုစ္စရိတေနာတိအာဒီနံ ပဒါနံ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ဝိပရိယာယေန။ ‘‘ဣတော ဘော သုဂတိံ ဂစ္ဆာ’’တိ (ဣတိဝု။ ၈၃) ဝစနတော မနုဿဂတိပိ သုဂတိယေဝါတိ အာဟ ‘‘သုဂတိဂ္ဂဟဏေန မနုဿဂတိပိ သင်္ဂယှတီ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထတော စ သုဝိညေယျမေဝ။

ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကထာ နိဋ္ဌိတာ။

အာသဝက္ခယဉာဏကထာ

၁၄။ ဝိပဿနာပါဒကန္တိ ¶ ဝိပဿနာယ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ။ ဝိပဿနာ စ တိဝိဓာ ဝိပဿကပုဂ္ဂလဘေဒေန။ မဟာဗောဓိသတ္တာနဉှိ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တာနဉ္စ စိန္တာမယဉာဏသံဝဒ္ဓိတတ္တာ သယမ္ဘူဉာဏဘူတာ၊ ဣတရေသံ သုတမယဉာဏသံဝဒ္ဓိတတ္တာ ပရောပဒေသသမ္ဘူတာ။ သာ ‘‘ဌပေတွာ နေဝသညာနာသညာယတနံ အဝသေသရူပါရူပဇ္ဈာနာနံ အညတရတော ဝုဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိနာ အနေကဓာ အရူပမုခဝသေန စတုဓာတုဝဝတ္ထာနေ ဝုတ္တာနံ တေသံ တေသံ ဓာတုပရိဂ္ဂဟမုခါနံ အညတရမုခဝသေန အနေကဓာဝ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ နာနာနယတော ဝိဘာဝိတာ။ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပန စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿမုခေန ပဘေဒဂမနတော နာနာနယံ သဗ္ဗညုတညာဏသန္နိဿယဿ အရိယမဂ္ဂဉာဏဿ အဓိဋ္ဌာနဘူတံ ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေန္တံ ပရိပါကံ ဂစ္ဆန္တံ ပရမဂမ္ဘီရံ သဏှသုခုမတရံ အနညသာဓာရဏံ ဝိပဿနာဉာဏံ ဟောတိ။ ယံ အဋ္ဌကထာသု မဟာဝဇိရညာဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယဿ စ ပဝတ္တိဝိဘာဂေန စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿပဘေဒဿ ပါဒကဘာဝေန သမာပဇ္ဇိယမာနာ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ချာ ဒေဝသိကံ သတ္ထု ဝဠဉ္ဇနကသမာပတ္တိယော ဝုစ္စန္တိ၊ သွာယံ ဗုဒ္ဓါနံ ဝိပဿနာစာရော ပရမတ္ထမဉ္ဇုသာယံ ¶ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဝဏ္ဏနာယံ ဥဒ္ဒေသတော ဒဿိတော၊ အတ္ထိကေဟိ တတော ဂဟေတဗ္ဗော။

အာသဝါနံ ခေပနတော သမုစ္ဆိန္ဒနတော အာသဝက္ခယော အရိယမဂ္ဂေါ၊ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန အရဟတ္တမဂ္ဂဂ္ဂဟဏံ။ အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏံ အာသဝက္ခယဉာဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တတြ စေတံ ဉာဏ’’န္တိ ဝတွာ ခယေတိ စ အာဓာရေ ဘုမ္မံ၊ န ဝိသယေတိ ဒဿေန္တော ‘‘တပ္ပရိယာပန္နတ္တာ’’တိ အာဟ။ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ တဒါ ပစ္စက္ခတော ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ ဧတ္တကံ ဒုက္ခန္တိ တဿ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ န ဣတော ဘိယျောတိ အနဝသေသေတွာ ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိအာဒိ။ သရသလက္ခဏပဋိဝေဓေနာတိ သဘာဝသင်္ခါတဿ လက္ခဏဿ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈနေန။ အသမ္မောဟပဋိဝေဓောတိ စ ယထာ တသ္မိံ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ ဒုက္ခဿ သရူပါဒိပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ၊ တထာ ပဝတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာဘူတံ အဗ္ဘညာသိ’’န္တိ။ နိဗ္ဗတ္တိကန္တိ နိပ္ဖာဒေန္တံ။ ယံ ဌာနံ ပတွာတိ ယံ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂဿ အာရမ္မဏပစ္စယဋ္ဌေန ကာရဏဘူတံ အာဂမ္မ။ တဒုဘယဝတော ဟိ ပုဂ္ဂလဿ ပတ္တိ တဒုဘယဿ ပတ္တီတိ ဝုတ္တံ။ ပတွာတိ ဝါ ပါပုဏနဟေတု။ အပ္ပဝတ္တိန္တိ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ။ တေ ဝါ န ပဝတ္တန္တိ ဧတ္ထာတိ အပ္ပဝတ္တိ၊ နိဗ္ဗာနံ။ တဿာတိ ဒုက္ခနိရောဓဿ။ သမ္ပာပကန္တိ သစ္ဆိကိရိယာဝသေန သမ္မဒေဝ ပါပကံ။

ကိလေသဝသေနာတိ ¶ အာသဝသင်္ခါတကိလေသဝသေန။ ယသ္မာ အာသဝါနံ ဒုက္ခသစ္စပရိယာယော၊ တပ္ပရိယာပန္နတ္တာ၊ သေသသစ္စာနဉ္စ တံသမုဒယာဒိပရိယာယော အတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိယာယတော’’တိ။ ဒဿေန္တော သစ္စာနီတိ ယောဇနာ။ အာသဝါနံယေဝ စေတ္ထ ဂဟဏံ ‘‘အာသဝါနံ ခယဉာဏာယာ’’တိ အာရဒ္ဓတ္တာ။ တထာ ဟိ အာသဝဝိမုတ္တိသီသေနေဝ သဗ္ဗသံကိလေသဝိမုတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယထာဘူတံ အဗ္ဘညာသိန္တိအာဒိနာ မိဿကမဂ္ဂေါ ဣဓ ကထိတောတိ ‘‘သဟ ဝိပဿနာယ ကောဋိပ္ပတ္တံ မဂ္ဂံ ကထေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ သစ္စပ္ပဋိဝေဓဿ တဒါ အတီတကာလိကတ္တာ ‘‘ယထာဘူတံ အဗ္ဘညာသိ’’န္တိ ဝတွာပိ အဘိသမယကာလေ တဿ ပစ္စုပ္ပန္နတံ ဥပါဒါယ ‘‘ဧဝံ ဇာနတော ဧဝံ ပဿတော’’တိ ဝတ္တမာနကာလေန နိဒ္ဒေသော ကတော။ သော စ ကာမံ မဂ္ဂက္ခဏတော ပရံ ယာဝဇ္ဇတနာ အတီတကာလိကော ဧဝ၊ သဗ္ဗပဌမံ ပနဿ အတီတကာလိကတ္တံ ဖလက္ခဏေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ¶ အာဟ ‘‘ဝိမုစ္စိတ္ထာတိ ဣမိနာ ဖလက္ခဏံ ဒဿေတီ’’တိ။ ဇာနတော ပဿတောတိ ဝါ ဟေတုနိဒ္ဒေသောယံ။ ဇာနနဟေတု ဒဿနဟေတု ကာမာသဝါပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိတ္ထာတိ ယောဇနာ။ ဘဝါသဝဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ဘဝရာဂဿ ဝိယ ဘဝဒိဋ္ဌိယာပိ သမဝရောဓောတိ ဒိဋ္ဌာသဝဿပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ယသ္မာ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏေန ဝိဇ္ဇမာနဿပိ ကမ္မဿ အာယတိံ အပ္ပဋိသန္ဓိကဘာဝတော ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိ ဇာနာတိ၊ ယသ္မာ စ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏာဒီဟိ ဝုသိတံ ဗြဟ္မစရိယန္တိအာဒိံ ပဇာနာတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ခီဏာ ဇာတီတိ အာဒီဟိ တဿ ဘူမိ’’န္တိ။ တတ္ထ တဿာတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ။ ဘူမိန္တိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။ ယေနာဓိပ္ပာယေန ‘‘ကတမာ ပနာ’’တိအာဒိနာ စောဒနာ ကတာ၊ တံ ပကာသေတွာ ပရိဟာရံ ဝတ္တုကာမော အာဟ ‘‘န တာဝဿာ’’တိအာဒိ။ န တာဝဿ အတီတာ ဇာတိ ခီဏာတိ မဂ္ဂဘာဝနာယ န ခီဏာတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခီဏတ္တာ’’တိ။ န အနာဂတာ အဿ ဇာတိ ခီဏာတိ ယောဇနာ။ န အနာဂတာတိ စ အနာဂတတ္တသာမညံ ဂဟေတွာ လေသေန ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘အနာဂတေ ဝါယာမာဘာဝတော’’တိ။ ဝိဇ္ဇမာနေယေဝ ဟိ ပယောဂေါ သမ္ဘဝတိ၊ နာဝိဇ္ဇမာနေတိ အဓိပ္ပာယော။ အနာဂတဝိသေသော ပနေတ္ထ အဓိပ္ပေတော၊ တဿ စ ခေပနေ ဝါယာမောပိ လဗ္ဘတေဝ။ တေနာဟ ‘‘ယာ ပန မဂ္ဂဿာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ယာ ပနာ’’တိ ဟိ အာဒိနာ မဂ္ဂဘာဝနာယ အနာဂတဇာတိယာ ဧဝ ဟေတုဝိနာသနဒွါရေန ခီဏဘာဝေါ ပကာသီယတိ။ ဧကစတုပဉ္စဝေါကာရဘဝေသူတိ ဘဝတ္တယဂ္ဂဟဏံ ဝုတ္တနယေန အနဝသေသတော ဇာတိယာ ခီဏဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တန္တိ ယထာဝုတ္တဇာတိံ။ သောတိ ဘဂဝါ။

ဗြဟ္မစရိယဝါသော နာမ ဣဓ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ နိဗ္ဗတ္တနမေဝါတိ အာဟ ‘‘နိဋ္ဌိတ’’န္တိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စတူသု သစ္စေသု ပရိညာဒိကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တမာနာယ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီနမ္ပိ ဒုက္ခသစ္စေ ပရိညာဘိသမယာနုဂုဏာ ပဝတ္တိ၊ ဣတရသစ္စေသု စ နေသံ ပဟာနာဘိသမယာဒိဝသေန ပဝတ္တိ ¶ ပါကဋာ ဧဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယဝသေနာ’’တိ။ နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ဣမေ ပကာရာ ဣတ္ထံ၊ တဗ္ဘာဝေါ ဣတ္ထတ္တံ၊ တဒတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ ပန ပကာရာ အရိယမဂ္ဂဗျာပါရဘူတာ ပရိညာဒယော ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဧဝံသောဠသကိစ္စဘာဝါယာ’’တိ။ တေ ဟိ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတော မဂ္ဂါနုဘာဝေန ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ ¶ ၊ ပရိညာဒီသု စ ပဟာနမေဝ ပဓာနံ၊ တဒတ္ထတ္တာယ ဣတရေသန္တိ အာဟ ‘‘ကိလေသက္ခယာယ ဝါ’’တိ။ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တံ။ ‘‘နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ အဗ္ဘညာသိ’’န္တိ ဧတ္ထာယမပရော နယော – ဣတ္ထတ္တာယာတိ နိဿက္ကေ သမ္ပဒါနဝစနံ။ တေနာယမတ္ထော – ဣတ္ထတ္တာယ ဣတ္ထမ္ဘာဝတော ဣမသ္မာ ဧဝံပကာရာ ဣဒါနိ ဝတ္တမာနက္ခန္ဓသန္တာနာ အပရံ အနာဂတက္ခန္ဓသန္တာနံ မယှံ နတ္ထိ၊ ဣမေ ပန စရိမတ္တဘာဝသင်္ခါတာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပရိညာတာ အပ္ပတိဋ္ဌာ တိဋ္ဌန္တိ ဆိန္နမူလကာ ရုက္ခာ ဝိယ။ အပရိညာတမူလကာ ဟိ ပတိဋ္ဌာ။ ယထာဟ ‘‘ကဗဠီကာရေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဟာရေ အတ္ထိ ရာဂေါ အတ္ထိ နန္ဒီ အတ္ထိ တဏှာ၊ ပတိဋ္ဌိတံ တတ္ထ ဝိညာဏံ ဝိရုဠှ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၆၄၊ ကထာ။ ၂၉၆၊ မဟာနိ။ ၇)။ တေ ပန ပဉ္စက္ခန္ဓာ စရိမကဝိညာဏနိရောဓေန အနုပါဒါနော ဝိယ ဇာတဝေဒေါ နိဗ္ဗာယိဿန္တီတိ အဗ္ဘညာသိန္တိ။

ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏပရိဂ္ဂဟိတန္တိ န ပဌမဒုတိယဉာဏဒွယာဓိဂမံ ဝိယ ကေဝလန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဒဿေန္တောတိ နိဂမနဝသေန ဒဿေန္တော။ သရူပတော ဟိ ပုဗ္ဗေ ဒဿိတမေဝါတိ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။

တိက္ခတ္တုံ ဇာတောတိ ဣမိနာ ပန ဣဒံ ဒဿေတိ ‘‘အဟံ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ပဌမဝိဇ္ဇာယ ဇာတောယေဝ ပုရေဇာတဿ သဟဇာတဿ ဝါ အဘာဝတော သဗ္ဗေသံ ဝုဍ္ဎော မဟလ္လကော၊ ကိမင်္ဂံ ပန တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ တိက္ခတ္တုံ ဇာတောတိ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေန အတီတံသဉာဏန္တိ အတီတာရမ္မဏသဘာဂတာယ တဗ္ဘာဝီဘာဝတော စ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေန အတီတံသဉာဏံ ပကာသေတွာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အတီတံသဉာဏန္တိ အတီတက္ခန္ဓာယတနဓာတုသင်္ခါတေ အတီတကောဋ္ဌာသေ အပ္ပဋိဟတဉာဏံ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတ္တာ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ အနာဂတံသဉာဏဿ စ ဒိဗ္ဗစက္ခုဝသေနေဝ ဣဇ္ဈနတော ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ပရိဘဏ္ဍဉာဏတ္တာ ဒိဗ္ဗစက္ခုမှိယေဝ စ ဌိတဿ စေတောပရိယဉာဏသိဒ္ဓိတော ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတံသဉာဏ’’န္တိ။ တတ္ထ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာတိ သပရိဘဏ္ဍေန ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေန။ ပစ္စုပ္ပန္နံသော စ အနာဂတံသော စ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတံသံ၊ တတ္ထ ဉာဏံ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတံသဉာဏံ။ အာသဝက္ခယဉာဏာဓိဂမေနေဝ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဝိယ သေသာသာဓာရဏဉာဏဒသဗလဉာဏအာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မာဒီနမ္ပိ အနညသာဓာရဏာနံ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဣဇ္ဈနတော ¶ ¶ ဝုတ္တံ ‘‘အာသဝက္ခယေန သကလလောကိယလောကုတ္တရဂုဏ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေပိ သဗ္ဗညုဂုဏေ ပကာသေတွာ’’တိ။

အာသဝက္ခယဉာဏကထာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒေသနာနုမောဒနကထာ

၁၅။ ပီတိဝိပ္ဖာရပရိပုဏ္ဏဂတ္တစိတ္တောတိ ပီတိဖရဏေန ပရိပုဏ္ဏကာယစိတ္တော။ အညာဏန္တိ အညာဏဿာတိ အတ္ထော။ ဓီသဒ္ဒဿ ယောဂတော ဟိ သာမိအတ္ထေ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ အဘိက္ကန္တာတိ ဧတ္ထ အတိက္ကန္တာ၊ ဝိဂတာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ခယေ ဒိဿတီ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော’’တိ ဝုတ္တံ။ အဘိက္ကန္တတရော စာတိ အတိဝိယ ကန္တတရော မနောရမော၊ တာဒိသော စ သုန္ဒရော ဘဒ္ဒကော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုန္ဒရေ ဒိဿတီ’’တိ။ ကောတိ ဒေဝနာဂယက္ခဂန္ဓဗ္ဗာဒီသု ကော ကတမော။ မေတိ မမ။ ပါဒါနီတိ ပါဒေ။ ဣဒ္ဓိယာတိ ဣမာယ ဧဝရူပါယ ဒေဝိဒ္ဓိယာ။ ယသသာတိ ဣမိနာ ဧဒိသေန ပရိဝါရေန ပရိစ္ဆေဒေန။ ဇလန္တိ ဝိဇ္ဇောတမာနော။ အဘိက္ကန္တေနာတိ အတိဝိယ ကန္တေန ကမနီယေန အဘိရူပေန။ ဝဏ္ဏေနာတိ ဆဝိဝဏ္ဏေန သရီရဝဏ္ဏနိဘာယ။ သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာတိ ဒသပိ ဒိသာ ပဘာသေန္တော စန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ဧကောဘာသံ ဧကာလောကံ ကရောန္တောတိ ဂါထာယ အတ္ထော။ အဘိရူပေတိ ဥဠာရရူပေ သမ္ပန္နရူပေ။

အဘိက္ကန္တံ ဘော ဂေါတမ၊ အဘိက္ကန္တံ ဘော ဂေါတမာတိ ဝစနဒွယဿ ‘‘သာဓု သာဓု ဘော ဂေါတမာ’’တိ အာမေဍိတဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတွာ တဿ ဝိသယံ နိဒ္ဓါရေန္တော အာဟ ‘‘ဘယေ ကောဓေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘စောရော စောရော၊ သပ္ပော သပ္ပော’’တိအာဒီသု ဘယေ အာမေဍိတံ။ ‘‘ဝိဇ္ဈ ဝိဇ္ဈ၊ ပဟရ ပဟရာ’’တိအာဒီသု ကောဓေ။ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိအာဒီသု ပသံသာယံ။ ‘‘ဂစ္ဆ ဂစ္ဆ၊ လုနာဟိ လုနာဟီ’’တိအာဒီသု တုရိတေ။ ‘‘အာဂစ္ဆ အာဂစ္ဆာ’’တိအာဒီသု ကောတူဟလေ။ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါတိ စိန္တေန္တော’’တိအာဒီသု (ဗု။ ဝံ။ ၂။၄၄) အစ္ဆရေ။ ‘‘အဘိက္ကမထာယသ္မန္တော၊ အဘိက္ကမထာယသ္မန္တော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၀၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဟာသေ။ ‘‘ကဟံ ဧကပုတ္တက၊ ကဟံ ဧကပုတ္တကာ’’တိအာဒီသု သောကေ။ ‘‘အဟော သုခံ၊ အဟော သုခ’’န္တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၀၊ စူဠဝ။ ၃၃၂) ပသာဒေ။ စ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော ¶ ။ တေန ဂရဟအသမ္မာနာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ‘‘ပါပေါ ပါပေါ’’တိအာဒီသု ဂရဟာယံ။ ‘‘အဘိရူပက အဘိရူပကာ’’တိအာဒီသု အသမ္မာနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

နယိဒံ ¶ အာမေဍိတဝသေန ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ အတ္ထဒွယဝသေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အဘိက္ကန္တန္တိ ဝစနံ အပေက္ခိတွာ နပုံသကလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ။ တံ ပန ဘဂဝတော ဝစနံ ဓမ္မဿ ဒေသနာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ယဒိဒံ ဘောတော ဂေါတမဿ ဓမ္မဒေသနာ’’တိ။ အတ္ထမတ္တဒဿနံ ဝါ ဧတံ၊ တသ္မာ အတ္ထဝသေန လိင်္ဂဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ ဒေါသနာသနတောတိ ရာဂါဒိကိလေသဝိဒ္ဓံသနတော။ ဂုဏာဓိဂမနတောတိ သီလာဒိဂုဏာနံ သမ္ပာပနတော။ ယေ ဂုဏေ ဒေသနာ အဓိဂမေတိ၊ တေသု ပဓာနဘူတာ ဂုဏာ ဒဿေတဗ္ဗာတိ တေ ပဓာနဘူတေ ဂုဏေ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘သဒ္ဓါဇနနတော ပညာဇနနတော’’တိ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဓါပမုခါ ဟိ လောကိယာ ဂုဏာ၊ ပညာပမုခါ လောကုတ္တရာ။ သာတ္ထတောတိအာဒီသု သီလာဒိအတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထတော၊ သဘာဝနိရုတ္တိသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနတော။ သုဝိညေယျသဒ္ဒပ္ပယောဂတာယ ဥတ္တာနပဒတော၊ သဏှသုခုမဘာဝေန ဒုဝိညေယျတ္ထတာယ ဂမ္ဘီရတ္ထတော။ သိနိဒ္ဓမုဒုမဓုရသဒ္ဒပ္ပယောဂတာယ ကဏ္ဏသုခတော၊ ဝိပုလဝိသုဒ္ဓပေမနီယတ္ထတာယ ဟဒယင်္ဂမတော။ မာနာတိမာနဝိဓမနေန အနတ္တုက္ကံသနတော၊ ထမ္ဘသာရမ္ဘနိမ္မဒ္ဒနေန အပရဝမ္ဘနတော။ ဟိတာဓိပ္ပာယပ္ပဝတ္တိယာ ပရေသံ ရာဂပရိဠာဟာဒိဝူပသမနေန ကရုဏာသီတလတော၊ ကိလေသန္ဓကာရဝိဓမနေန ပညာဝဒါတတော။ ကရဝီကရုတမဉ္ဇုတာယ အာပါထရမဏီယတော၊ ပုဗ္ဗာပရာဝိရုဒ္ဓသုဝိသုဒ္ဓတ္ထတာယ ဝိမဒ္ဒက္ခမတော။ အာပါထရမဏီယတာယ ဧဝ သုယျမာနသုခတော၊ ဝိမဒ္ဒက္ခမတာယ ဟိတဇ္ဈာသယပ္ပဝတ္တိတာယ စ ဝီမံသိယမာနဟိတတောတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သံသာရစက္ကနိဝတ္တနတော၊ သဒ္ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတော၊ မိစ္ဆာဝါဒဝိဓမနတော၊ သမ္မာဝါဒပတိဋ္ဌာပနတော၊ အကုသလမူလသမုဒ္ဓရဏတော၊ ကုသလမူလသံရောပနတော၊ အပါယဒွါရပိဓာနတော၊ သဂ္ဂမဂ္ဂဒွါရဝိဝရဏတော၊ ပရိယုဋ္ဌာနဝူပသမနတော၊ အနုသယသမုဂ္ဃာတနတောတိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အဓောမုခဌပိတန္တိ ကေနစိ အဓောမုခံ ဌပိတံ။ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတန္တိ သဘာဝေနေဝ ဟေဋ္ဌာမုခံ ဇာတံ။ ဥဂ္ဃာဋေယျာတိ ဝိဝဋံ ကရေယျ။ ဟတ္ထေ ¶ ဂဟေတွာတိ ‘‘ပုရတ္ထာဘိမုခေါ ဥတ္တရာဘိမုခေါ ဝါ ဂစ္ဆာ’’တိအာဒီနိ အဝတွာ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ‘‘နိဿန္ဒေဟံ ဧသ မဂ္ဂေါ၊ ဧဝံ ဂစ္ဆာ’’တိ ဒဿေယျ။ ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသီတိ ကာဠပက္ခေ စာတုဒ္ဒသီ ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသီ။ နိက္ကုဇ္ဇိတံ ဥက္ကုဇ္ဇေယျာတိ အာဓေယျဿ အနာဓာရဘူတံ ဘာဇနံ အာဓာရဘာဝါပါဒနဝသေန ဥက္ကုဇ္ဇေယျ။ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတတာယ သဒ္ဓမ္မဝိမုခံ အဓောမုခဌပိတတာယ အသဒ္ဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတန္တိ ဧဝံ ပဒဒွယံ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ န ယထာသင်္ချံ။ ကာမံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယောပိ ပဋိစ္ဆာဒကာ နီဝရဏဘာဝတော၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ပန သဝိသေသံ ပဋိစ္ဆာဒိကာ သတ္တေ မိစ္ဆာဘိနိဝေသနေနာတိ အာဟ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂဟနပဋိစ္ဆန္န’’န္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဇ္ဇံ ဝဒါမီ’’တိ။ သဗ္ဗော အပါယဂါမိမဂ္ဂေါ ကုမ္မဂ္ဂေါ ကုစ္ဆိတော မဂ္ဂေါတိ ကတွာ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ဥဇုပဋိပက္ခတာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒယော အဋ္ဌ ¶ မိစ္ဆတ္တဓမ္မာ မိစ္ဆာမဂ္ဂေါ။ တေနေဝ ဟိ တဒုဘယပဋိပက္ခတံ သန္ဓာယ ‘‘သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂံ အာစိက္ခန္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သပ္ပိအာဒိသန္နိဿယော ပဒီပေါ န တထာ၊ ဥဇ္ဇလော ယထာ တေလသန္နိဿယောတိ တေလပဇ္ဇောတဂ္ဂဟဏံ။ ဧတေဟိ ပရိယာယေဟီတိ ဧတေဟိ နိက္ကုဇ္ဇိတုက္ကုဇ္ဇနပဋိစ္ဆန္နဝိဝရဏာဒိဥပမောပမိတဗ္ဗပ္ပကာရေဟိ၊ ဧတေဟိ ဝါ ယထာဝုတ္တေဟိ အရသရူပတာဒီနံ အတ္တနိ အညထာ ပဋိပါဒနပရိယာယေဟိ အတ္တနော ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝိဘာဝနပရိယာယေဟိ ဝိဇ္ဇတ္တယဝိဘာဝနာပဒေသေန အတ္တနော သဗ္ဗညုဂုဏဝိဘာဝနပရိယာယေဟိ စ။ တေနာဟ ‘‘အနေကပရိယာယေန ဓမ္မော ပကာသိတော’’တိ။

ဒေသနာနုမောဒနကထာ နိဋ္ဌိတာ။

ပသန္နာကာရကထာ

ပသန္နာကာရန္တိ ပသန္နေဟိ ကာတဗ္ဗံ သက္ကာရံ။ သရဏံ ဂစ္ဆာမီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘သရဏန္တိ ဂစ္ဆာမီ’’တိ။ ဧတ္ထ ဟိ နာယံ ဂမိသဒ္ဒေါ နီသဒ္ဒါဒယော ဝိယ ဒွိကမ္မကော၊ တသ္မာ ယထာ အဇံ ဂါမံ နေတီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ‘‘ဂေါတမံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာ၊ ‘‘သရဏန္တိ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သရဏန္တိ ပဋိသရဏံ။ တေနာဟ ‘‘ပရာယဏ’’န္တိ။ ပရာယဏဘာဝေါ ¶ စ အနတ္ထနိသေဓနေန အတ္ထသမ္ပဋိပါဒနေန စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဃဿ တာတာ ဟိတဿ စ ဝိဓာတာ’’တိ။ အဃဿာတိ ဒုက္ခတောတိ ဝဒန္တိ၊ ပါပတောတိ ပန အတ္ထော ယုတ္တော၊ နိဿက္ကေ စေတံ သာမိဝစနံ။ သရဏန္တိ ဂမနဉ္စေတ္ထ တဒဓိပ္ပာယေန ဘဇနံ တထာ ဇာနနံ ဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂစ္ဆာမီတိအာဒီသု ပုရိမဿ ပုရိမဿ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ အတ္ထဝစနံ။ ဘဇနံ ဝါ သရဏာဓိပ္ပာယေန ဥပသင်္ကမနံ၊ သေဝနာ သန္တိကာဝစရတာ၊ ပယိရုပါသနံ ဝတ္တပ္ပဋိဝတ္တကရဏေန ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဧဝံ သဗ္ဗထာပိ အနညသရဏတံယေဝ ဒီပေတိ။ ဂစ္ဆာမီတိ ပဒဿ ကထံ ဗုဇ္ဈာမီတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ယေသံ ဟီ’’တိအာဒိ။

အဓိဂတမဂ္ဂေ သစ္ဆိကတနိရောဓေတိ ပဒဒွယေနပိ ဖလဋ္ဌာ ဧဝ ဒဿိတာ၊ န မဂ္ဂဋ္ဌာတိ တေ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စာ’’တိ အာဟ။ နနု စ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနောပိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ဝုစ္စတီတိ? ကိဉ္စာပိ ဝုစ္စတိ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန မဂ္ဂဋ္ဌာ ဧဝ တထာ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ န ဣတရေ နိယာမောက္ကမနာဘာဝတော။ တထာ ဟိ တေ ဧဝ ‘‘အပါယေသု အပတမာနေ ဓာရေတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနေန ဟိ အပါယဝိနိမုတ္တသမ္ဘဝေါ။ အက္ခာယတီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ¶ အာဒိအတ္ထော၊ ပကာရတ္ထော ဝါ။ တေန ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ၊ ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄) သုတ္တပဒံ သင်္ဂဏှာတိ၊ ‘‘ဝိတ္ထာရော’’တိ ဝါ ဣမိနာ။ ဧတ္ထ စ အရိယမဂ္ဂေါ နိယျာနိကတာယ၊ နိဗ္ဗာနံ တဿ တဒတ္ထသိဒ္ဓိဟေတုတာယာတိ ဥဘယမေဝ နိပ္ပရိယာယေန ဓမ္မောတိ ဝုတ္တော။ နိဗ္ဗာနဉှိ အာရမ္မဏပစ္စယဘူတံ လဘိတွာ အရိယမဂ္ဂဿ တဒတ္ထသိဒ္ဓိ၊ တထာပိ အရိယဖလာနံ ‘‘ယသ္မာ တာယ သဒ္ဓါယ အဝူပသန္တာယာ’’တိအာဒိဝစနတော မဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နာနံ ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနကိစ္စတာယ နိယျာနာနုဂုဏတာယ နိယျာနပရိယောသာနတာယ စ။ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ ပန နိယျာနဓမ္မသမဓိဂမဟေတုတာယာတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဝုတ္တနယေန ဓမ္မဘာဝေါ လဗ္ဘတိ ဧဝ၊ သွာယမတ္ထော ပါဌာရုဠှော ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိမာဟ။

ရာဂဝိရာဂေါတိ မဂ္ဂေါ ကထိတောတိ ကာမရာဂေါ ဘဝရာဂေါတိ ဧဝမာဒိဘေဒေါ သဗ္ဗောပိ ရာဂေါ ဝိရဇ္ဇတိ ပဟီယတိ ဧတေနာတိ ရာဂဝိရာဂေါတိ မဂ္ဂေါ ကထိတော။ အနေဇမသောကန္တိ ဖလန္တိ ဧဇာသင်္ခါတာယ တဏှာယ ¶ အန္တောနိဇ္ဈာနလက္ခဏဿ သောကဿ စ တဒုပ္ပတ္တိယံ သဗ္ဗသော ပရိက္ခီဏတ္တာ အနေဇမသောကန္တိ ဖလံ ကထိတံ။ အပ္ပဋိကူလန္တိ အဝိရောဓဒီပနတော ကေနစိ အဝိရုဒ္ဓံ၊ ဣဋ္ဌံ ပဏီတန္တိ ဝါ အတ္ထော။ ပဂုဏရူပေန ပဝတ္တိတတ္တာ၊ ပကဋ္ဌဂုဏဝိဘာဝနတော ဝါ ပဂုဏံ။ ယထာဟ ‘‘ဝိဟိံသသညီ ပဂုဏံ နဘာသိံ၊ ဓမ္မံ ပဏီတံ မနုဇေသု ဗြဟ္မေ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ မဟာဝ။ ၉)။ သဗ္ဗဓမ္မက္ခန္ဓာ ကထိတာတိ ယောဇနာ။ ဒိဋ္ဌိသီလသင်္ဃာတေနာတိ ‘‘ယာယံ ဒိဋ္ဌိ အရိယာ နိယျာနိကာ နိယျာတိ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယ၊ တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ ၃၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄) ဧဝံ ဝုတ္တာယ ဒိဋ္ဌိယာ ‘‘ယာနိ တာနိ သီလာနိ အခဏ္ဍာနိ အစ္ဆိဒ္ဒါနိ အသဗလာနိ အကမ္မာသာနိ ဘုဇိဿာနိ ဝိညုပ္ပသတ္ထာနိ အပရာမဋ္ဌာနိ သမာဓိသံဝတ္တနိကာနိ၊ တထာရူပေဟိ သီလေဟိ သီလသာမညဂတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၄၊ ၃၅၆၊ မ။ နိ။ ၁။၄၉၂၊ ၃။၅၄၊ အ။ နိ။ ၆။၁၂) ဧဝံ ဝုတ္တာနံ သီလာနဉ္စ သံဟတဘာဝေန၊ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေနာတိ အတ္ထော။ သံဟတောတိ ဃဋိတော၊ သမေတောတိ အတ္ထော။ အရိယပုဂ္ဂလာ ဟိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဒူရေ ဌိတာပိ အတ္တနော ဂုဏသာမဂ္ဂိယာ သံဟတာ ဧဝ။ အဋ္ဌ စ ပုဂ္ဂလာ ဓမ္မဒသာ တေတိ ပုရိသယုဂဠဝသေန စတ္တာရောပိ ပုဂ္ဂလဝသေန အဋ္ဌေဝ အရိယဓမ္မဿ ပစ္စက္ခဒဿာဝိတာယ ဓမ္မဒသာ။ တီဏိ ဝတ္ထူနိ သရဏန္တိ ဂမနေန တိက္ခတ္တုံ ဂမနေန စ တီဏိ သရဏဂမနာနိ။ ပဋိဝေဒေသီတိ အတ္တနော ဟဒယင်္ဂတံ ဝါစာယ ပဝေဒေသိ။

ပသန္နာကာရကထာ နိဋ္ဌိတာ။

သရဏဂမနကထာ

သရဏဂမနဿ ¶ ဝိသယပ္ပဘေဒဖလသံကိလေသဘေဒါနံ ဝိယ ကတ္တု စ ဝိဘာဝနာ တတ္ထ ကောသလ္လာယ ဟောတီတိ ‘‘သရဏဂမနေသု ကောသလ္လတ္ထံ သရဏံ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ တေန ဝိနာ သရဏဂမနဿေဝ အသမ္ဘဝတော။ တတ္ထ သရဏန္တိ ပဒတ္ထတော တာဝ ဟိံသတီတိ သရဏံ။ ဟိံသတ္ထဿ ဟိ သရသဒ္ဒဿ ဝသေနေတံ ပဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တသ္မာ သရဏဂတာနံ တေနေဝ သရဏဂမနေန ဝဋ္ဋဘယံ စိတ္တုတြာသံ ကာယိကံ ဒုက္ခံ ဒုဂ္ဂတိပရိယာပန္နံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုက္ခံ ဟနတိ၊ ဝိနာသေတီတိ အတ္ထော။ ရတနတ္တယဿေဝေတံ အဓိဝစနံ ¶ ။ အထ ဝါ ဟိတေ ပဝတ္တနေန ‘‘သမ္ပန္နသီလာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဟရထာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၆၄) အတ္ထေ နိယောဇနေန အဟိတာ စ နိဝတ္တနေန ‘‘ပါဏာတိပါတဿ ခေါ ပန ပါပကော ဝိပါကော၊ ပါပကံ အဘိသမ္ပရာယ’’န္တိအာဒိနာ အာဒီနဝဒဿနာဒိမုခေန အနတ္ထတော နိဝတ္တနေန သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံသတိ၊ ဟိတာဟိတေသု အပ္ပဝတ္တိပဝတ္တိဟေတုကံ ဗျသနံ အပဝတ္တိကရဏေန ဝိနာသေတိ ဗုဒ္ဓါ။ ဘဝကန္တာရဥတ္တရဏေန မဂ္ဂသင်္ခါတော ဓမ္မော သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံသတိ၊ ဣတရော အဿာသဒါနေန။ အပ္ပကာနမ္ပိ ဒါနဝသေန ပူဇာဝသေန စ ဥပနီတာနံ သက္ကာရာနံ ဝိပုလဖလပဋိလာဘကရဏေန သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံသတိ သင်္ဃော အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျဘာဝတော၊ တသ္မာ ဣမိနာပိ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တပရိယာယေန ရတနတ္တယံ သရဏံ။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ၊ သွာက္ခာတော ဓမ္မော၊ သုပ္ပဋိပန္နော သင်္ဃော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တရတနတ္တယပသအာဒတဂ္ဂရုကတာဟိ ဝိဓုတဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသမ္မောဟအဿဒ္ဓိယာဒိတာယ ဝိဟတကိလေသော တဒေဝ ရတနတ္တယံ သရဏံ ပရာယဏံ ဂတိ တာဏံ လေဏန္တိ ဧဝံ ပဝတ္တိယာ တပ္ပရာယဏတာကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒေါ သရဏဂမနံ သရဏန္တိ ဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ ကတွာ။ တေန ယထာဝုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေန သမန္နာဂတော သတ္တော သရဏန္တိ ဂစ္ဆတိ၊ ဝုတ္တပ္ပကာရေန စိတ္တုပ္ပာဒေန ‘‘ဧတာနိ မေ တီဏိ ရတနာနိ သရဏံ၊ ဧတာနိ ပရာယဏ’’န္တိ ဧဝံ ဥပေတိ ဘဇတိ သေဝတိ ပယိရုပါသတိ၊ ဧဝံ ဝါ ဇာနာတိ၊ ဗုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ တာဝ သရဏံ၊ သရဏဂမနံ၊ ယော စ သရဏံ ဂစ္ဆတိ၊ ဣဒံ တယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သရဏဂမနပ္ပဘေဒေ ပန ဒုဝိဓံ သရဏဂမနံ လောကုတ္တရံ လောကိယဉ္စ။ တတ္ထ လောကုတ္တရံ ဒိဋ္ဌသစ္စာနံ မဂ္ဂက္ခဏေ သရဏဂမနုပက္ကိလေသသမုစ္ဆေဒနေန အာရမ္မဏတော နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ ကိစ္စတော သကလေပိ ရတနတ္တယေ ဣဇ္ဈတိ။ အတ္ထတော စတုသစ္စာဓိဂမော ဧဝ ဟိ လောကုတ္တရသရဏဂမနံ။ တတ္ထ ဟိ နိဗ္ဗာနဓမ္မော သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန၊ မဂ္ဂဓမ္မော ဘာဝနာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈိယမာနောယေဝ သရဏဂမနတ္ထံ သာဓေတိ၊ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ပန သာဝကဂေါစရဘူတာ ပရိညာဘိသမယဝသေန၊ တထာ အရိယသင်္ဃဂုဏာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကိစ္စတော သကလေပိ ရတနတ္တယေ ဣဇ္ဈတီ’’တိ ¶ ။ ဣဇ္ဈန္တဉ္စ သဟေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ န လောကိယံ ဝိယ ပဋိပါဋိယာ အသမ္မောဟပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ။ ယေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘န သရဏဂမနံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ၊ မဂ္ဂဿ အဓိဂတတ္တာ ပန အဓိဂတမေဝ ဟောတိ ဧကစ္စာနံ တေဝိဇ္ဇာဒီနံ ¶ လောကိယဝိဇ္ဇာဒယော ဝိယာ’’တိ၊ တေသံ လောကိယမေဝ သရဏဂမနံ သိယာ၊ န လောကုတ္တရံ။ တဉ္စ အယုတ္တံ ဒုဝိဓဿပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ လောကိယံ ပန သရဏဂမနံ ပုထုဇ္ဇနာနံ သရဏဂမနုပက္ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနေန အာရမ္မဏတော ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏာရမ္မဏံ ဟုတွာ ဣဇ္ဈတိ။ တံ အတ္ထတော ဗုဒ္ဓါဒီသု ဝတ္ထူသု ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ သဒ္ဓါပဋိလာဘော ယထာဝုတ္တသဒ္ဓါပုဗ္ဗင်္ဂမာ စ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ ဒသသု ပုညကိရိယဝတ္ထူသု ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သဒ္ဓါပဋိလာဘော’’တိ ဣမိနာ မာတာဒီဟိ ဥဿာဟိတဒါရကာဒီနံ ဝိယ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တသရဏဂမနံ ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ ဣမိနာ ပန ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ သရဏဂမနံ ဒဿိတံ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ ဓမ္မသုဓမ္မတံ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိဉ္စ လောကိယာဝဗောဓဝသေနေဝ သမ္မာ ဉာယေန ဒဿနတော။

တယိဒံ လောကိယသရဏဂမနံ စတုဓာ ပဝတ္တတိ အတ္တသန္နိယျာတနေန တပ္ပရာယဏတာယ သိဿဘာဝူပဂမနေန ပဏိပါတေနာတိ။ တတ္ထ အတ္တသန္နိယျာတနံ နာမ ‘‘အဇ္ဇ အာဒိံ ကတွာ အဟံ အတ္တာနံ ဗုဒ္ဓဿ နိယျာတေမိ၊ ဓမ္မဿ၊ သင်္ဃဿာ’’တိ ဧဝံ ဗုဒ္ဓါဒီနံယေဝ သံသာရဒုက္ခနိတ္ထရဏတ္ထံ အတ္တနော အတ္တဘာဝဿ ပရိစ္စဇနံ။ တပ္ပရာယဏတာ နာမ ‘‘အဇ္ဇ အာဒိံ ကတွာ အဟံ ဗုဒ္ဓပရာယဏော ဓမ္မပရာယဏော သင်္ဃပရာယဏောတိ မံ ဓာရေထာ’’တိ ဧဝံ တပ္ပရာယဏဘာဝေါ။ သိဿဘာဝူပဂမနံ နာမ ‘‘အဇ္ဇ အာဒိံ ကတွာ ‘အဟံ ဗုဒ္ဓဿ အန္တေဝါသိကော၊ ဓမ္မဿ၊ သင်္ဃဿာ’တိ မံ ဓာရေထာ’’တိ ဧဝံ သိဿဘာဝူပဂမော။ ပဏိပါတော နာမ ‘‘အဇ္ဇ အာဒိံ ကတွာ ‘အဟံ အဘိဝါဒနံ ပစ္စုဋ္ဌာနံ အဉ္ဇလိကမ္မံ သာမီစိကမ္မံ ဗုဒ္ဓါဒီနံယေဝ တိဏ္ဏံ ဝတ္ထူနံ ကရောမီ’တိ မံ ဓာရေထာ’’တိ ဧဝံ ဗုဒ္ဓါဒီသု ပရမနိပစ္စကာရော။ ဣမေသဉှိ စတုန္နံ အာကာရာနံ အညတရမ္ပိ ကရောန္တေန ဂဟိတံယေဝ ဟောတိ သရဏဂမနံ။

အပိစ ‘‘ဘဂဝတော အတ္တာနံ ပရိစ္စဇာမိ၊ ဓမ္မဿ သင်္ဃဿ အတ္တာနံ ပရိစ္စဇာမိ၊ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇာမိ၊ ပရိစ္စတ္တောယေဝ မေ အတ္တာ၊ ပရိစ္စတ္တံယေဝ မေ ဇီဝိတံ၊ ဇီဝိတပရိယန္တိကံ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ၊ ဗုဒ္ဓါ မေ သရဏံ လေဏံ တာဏ’’န္တိ ဧဝမ္ပိ အတ္တသန္နိယျာတနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သတ္ထာရဉ္စ ဝတာဟံ ပဿာမိ၊ ဘဂဝန္တမေဝ ပဿာမိ၊ သုဂတဉ္စ ဝတာဟံ ပဿာမိ၊ ဘဂဝန္တမေဝ ပဿာမိ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဉ္စ ဝတာဟံ ပဿာမိ၊ ဘဂဝန္တမေဝ ပဿာမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) ဧဝံ မဟာကဿပတ္ထေရဿ သရဏဂမနံ ဝိယ သိဿဘာဝူပဂမနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

‘‘သော ¶ ¶ အဟံ ဝိစရိဿာမိ၊ ဂါမာ ဂါမံ ပုရာ ပုရံ၊

နမဿမာနော သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဓမ္မဿ စ သုဓမ္မတံ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၉၄)၊

‘‘တေ မယံ ဝိစရိဿာမ၊ ဂါမာ ဂါမံ နဂါ နဂံ…ပေ… သုဓမ္မတ’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၁၈၂) –

ဧဝမ္ပိ အာဠဝကသာတာဂိရဟေမဝတာဒီနံ သရဏဂမနံ ဝိယ တပ္ပရာယဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နနု စေတေ အာဠဝကာဒယော မဂ္ဂေနေဝ အာဂတသရဏဂမနာ၊ ကထံ တေသံ တပ္ပရာယဏတာသရဏဂမနံ ဝုတ္တန္တိ? မဂ္ဂေနာဂတသရဏဂမနေဟိပိ ‘‘သောဟံ ဝိစရိဿာမိ ဂါမာ ဂါမ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၉၄) တေဟိ တပ္ပရာယဏတာကာရဿ ပဝေဒိတတ္တာ တထာ ဝုတ္တံ။ အထ ခေါ ဗြဟ္မာယု ဗြာဟ္မဏော ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဘဂဝတော ပါဒေသု သိရသာ နိပတိတွာ ဘဂဝတော ပါဒါနိ မုခေန စ ပရိစုမ္ဗတိ၊ ပါဏီဟိ စ ပရိသမ္ဗာဟတိ၊ နာမဉ္စ သာဝေတိ ‘‘ဗြဟ္မာယု အဟံ၊ ဘော ဂေါတမ၊ ဗြာဟ္မဏော၊ ဗြဟ္မာယု အဟံ၊ ဘော ဂေါတမ၊ ဗြာဟ္မဏော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၄) ဧဝမ္ပိ ပဏိပါတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သော ပနေသ ဉာတိဘယာစရိယဒက္ခိဏေယျတာဝသေန စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ။ တတ္ထ ဒက္ခိဏေယျတာဟေတုကေန ပဏိပါတေန သရဏဂမနံ ဟောတိ၊ န ဣတရေဟိ ဉာတိဘယာဒိဝသပ္ပဝတ္တေဟိ တီဟိ ပဏိပါတေဟိ။ သေဋ္ဌဝသေနေဝ ဟိ သရဏံ ဂယှတိ၊ သေဋ္ဌဝသေန ဘိဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ယော သာကိယော ဝါ ကောလိယော ဝါ ‘‘ဗုဒ္ဓါ အမှာကံ ဉာတကော’’တိ ဝန္ဒတိ၊ အဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ သရဏံ။ ယော ဝါ ‘‘သမဏော ဂေါတမော ရာဇပူဇိတော မဟာနုဘာဝေါ အဝန္ဒိယမာနော အနတ္ထမ္ပိ ကရေယျာ’’တိ ဘယေန ဝန္ဒတိ၊ အဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ သရဏံ။ ယောပိ ဗောဓိသတ္တကာလေ ဘဂဝတော သန္တိကေ ကိဉ္စိ ဥဂ္ဂဟိတံ သရမာနော ဗုဒ္ဓကာလေ ဝါ –

‘‘ဧကေန ဘောဂံ ဘုဉ္ဇေယျ၊ ဒွီဟိ ကမ္မံ ပယောဇယေ၊

စတုတ္ထဉ္စ နိဓာပေယျ၊ အာပဒါသု ဘဝိဿတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၅) –

ဧဝရူပိံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ အနုသာသနိံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အာစရိယော မေ’’တိ ဝန္ဒတိ၊ အဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ သရဏံ၊ သမ္ပရာယိကံ ပန နိယျာနိကံ ဝါ အနုသာသနိံ ပစ္စာသီသန္တော ဒက္ခိဏေယျပဏိပါတမေဝ ကရောတိ။ ယော ပန ‘‘အယံ လောကေ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော’’တိ ဝန္ဒတိ၊ တေနေဝ ဂဟိတံ ဟောတိ သရဏံ။

ဧဝံ ¶ ¶ ဂဟိတသရဏဿ စ ဥပါသကဿ ဝါ ဥပါသိကာယ ဝါ အညတိတ္ထိယေသု ပဗ္ဗဇိတမ္ပိ ဉာတိံ ‘‘ဉာတကော မေ အယ’’န္တိ ဝန္ဒတောပိ သရဏဂမနံ န ဘိဇ္ဇတိ၊ ပဂေဝ အပဗ္ဗဇိတံ။ တထာ ရာဇာနံ ဘယဝသေန ဝန္ဒတော။ သော ဟိ ရဋ္ဌပူဇိတတ္တာ အဝန္ဒိယမာနော အနတ္ထမ္ပိ ကရေယျာတိ။ တထာ ယံ ကိဉ္စိ သိပ္ပသိက္ခာပကံ တိတ္ထိယမ္ပိ ‘‘အာစရိယော မေ အယ’’န္တိ ဝန္ဒတောပိ န ဘိဇ္ဇတိ။ ဧဝံ သရဏဂမနဿ ပဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သရဏဂမနကထာ နိဋ္ဌိတာ။

သရဏဂမနဖလကထာ

ဧတ္ထ စ လောကုတ္တရဿ သရဏဂမနဿ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ ဝိပါကဖလံ အရိယမဂ္ဂဿေဝ လောကုတ္တရသရဏဂမနန္တိ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ သကလဿ ပန ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အနုပ္ပာဒနိရောဓော အာနိသံသဖလံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယော စ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ၊ သင်္ဃဉ္စ သရဏံ ဂတော၊

စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ၊ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတိ။

‘‘ဒုက္ခံ ဒုက္ခသမုပ္ပာဒံ၊ ဒုက္ခဿ စ အတိက္ကမံ၊

အရိယဉ္စဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ၊ ဒုက္ခူပသမဂါမိနံ။

‘‘ဧတံ ခေါ သရဏံ ခေမံ၊ ဧတံ သရဏမုတ္တမံ၊

ဧတံ သရဏမာဂမ္မ၊ သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၉၀-၁၉၂)၊

အပိစ နိစ္စတော အနုပဂမနာဒိဝသေန ပေတဿ အာနိသံသဖလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော ကဉ္စိ သင်္ခါရံ နိစ္စတော ဥပဂစ္ဆေယျ၊ သုခတော ဥပဂစ္ဆေယျ၊ ကဉ္စိ ဓမ္မံ အတ္တတော ဥပဂစ္ဆေယျ၊ မာတရံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ၊ ပိတရံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ၊ အရဟန္တံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ၊ ပဒုဋ္ဌစိတ္တော တထာဂတဿ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေယျ၊ သင်္ဃံ ဘိန္ဒေယျ၊ အညံ သတ္ထာရံ ဥဒ္ဒိသေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၈၊ အ။ နိ။ ၁။၂၇၆)။

လောကိယဿ ¶ ¶ ပန သရဏဂမနဿ ဘဝသမ္ပဒါပိ ဘောဂသမ္ပဒါပိ ဖလမေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယေ ကေစိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာသေ၊

န တေ ဂမိဿန္တိ အပါယဘူမိံ၊

ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ၊

ဒေဝကာယံ ပရိပူရေဿန္တီ’’တိ။(ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊

အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ –

‘‘အထ ခေါ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော အသီတိယာ ဒေဝတာသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ ယေနာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော တေနုပသင်္ကမိ…ပေ… ဧကမန္တံ ဌိတံ ခေါ သက္ကံ ဒေဝါနမိန္ဒံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဧတဒဝေါစ ‘သာဓု ခေါ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဗုဒ္ဓသရဏဂမနံ ဟောတိ၊ ဗုဒ္ဓသရဏဂမနဟေတု ခေါ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဧဝမိဓေကစ္စေ သတ္တာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇန္တိ။ တေ အညေ ဒေဝေ ဒသဟိ ဌာနေဟိ အဓိဂဏှန္တိ ဒိဗ္ဗေန အာယုနာ ဒိဗ္ဗေန ဝဏ္ဏေန သုခေန ယသေန အာဓိပတေယျေန ဒိဗ္ဗေဟိ ရူပေဟိ သဒ္ဒေဟိ ဂန္ဓေဟိ ရသေဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟီ’’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁)။

ဧသ နယော ဓမ္မေ သင်္ဃေ စ။

အပိစ ဝေလာမသုတ္တာဒိဝသေနပိ သရဏဂမနဿ ဖလဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝေလာမသုတ္တေ (အ။ နိ။ ၉။၂၀) ‘‘ကရီသဿ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏာနံ စတုရာသီတိသဟဿသင်္ချာနံ သုဝဏ္ဏပါတိရူပိယပါတိကံသပါတီနံ ယထာက္ကမံ ရူပိယသုဝဏ္ဏဟိရညပူရာနံ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာနံ စတုရာသီတိယာ ဟတ္ထိသဟဿာနံ စတုရာသီတိယာ အဿသဟဿာနံ စတုရာသီတိယာ ရထသဟဿာနံ စတုရာသီတိယာ ဓေနုသဟဿာနံ စတုရာသီတိယာ ကညာသဟဿာနံ စတုရာသီတိယာ ပလ္လင်္ကသဟဿာနံ စတုရာသီတိယာ ဝတ္ထကောဋိသဟဿာနံ အပရိမာဏဿ စ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇာဒိဘေဒဿ အာဟာရဿ ပရိစ္စဇနဝသေန သတ္တမာသာဓိကာနိ သတ္တ သံဝစ္ဆရာနိ နိရန္တရံ ပဝတ္တဝေလာမမဟာဒါနတော ဧကဿ သောတာပန္နဿ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလတရံ၊ တတော သတံ သောတာပန္နာနံ ဒိန္နဒါနတော ဧကဿ သကဒါဂါမိနော၊ တတော ¶ ဧကဿ အနာဂါမိနော၊ တတော ဧကဿ အရဟတော၊ တတော ဧကဿ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓဿ၊ တတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ၊ တတော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သင်္ဃဿ ဒိန္နဒါနံ မဟပ္ဖလတရံ၊ တတော ¶ စာတုဒ္ဒိသံ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဝိဟာရကရဏံ၊ တတော သရဏဂမနံ မဟပ္ဖလတရ’’န္တိ ပကာသိတံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယံ၊ ဂဟပတိ၊ ဝေလာမော ဗြာဟ္မဏော ဒါနံ အဒါသိ မဟာဒါနံ၊ ယော စေကံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နံ ဘောဇေယျ၊ ဣဒံ တတော မဟပ္ဖလတရ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၉။၂၀) –

အာဒိ။ ဧဝံ သရဏဂမနဖလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သရဏဂမနဖလကထာ နိဋ္ဌိတာ။

သရဏဂမနသံကိလေသဘေဒကထာ

တတ္ထ စ လောကိယသရဏဂမနံ တီသု ဝတ္ထူသု အညာဏသံသယမိစ္ဆာဉာဏာဒီဟိ သံကိလိဿတိ၊ န မဟာဇုတိကံ၊ န ဥဇ္ဇလံ အပရိသုဒ္ဓံ အပရိယောဒါတံ ဟောတိ၊ န မဟာဝိပ္ဖာရံ အနုဠာရံ။ ဧတ္ထ စ အညာဏံ နာမ ဝတ္ထုတ္တယဿ ဂုဏာနံ အဇာနနံ တတ္ထ သမ္မောဟော။ ‘‘ဗုဒ္ဓါ နု ခေါ၊ န နု ခေါ’’တိအာဒိနာ ဝိစိကိစ္ဆာ သံသယော။ မိစ္ဆာဉာဏံ နာမ တဿ ဂုဏာနံ အဂုဏဘာဝပရိကပ္ပနေန ဝိပရီတဂ္ဂါဟောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လောကုတ္တရဿ ပန သရဏဂမနဿ နတ္ထိ သံကိလေသော။ လောကိယဿ စ သရဏဂမနဿ ဒုဝိဓော ဘေဒေါ သာဝဇ္ဇော အနဝဇ္ဇော စ။ တတ္ထ သာဝဇ္ဇော အညသတ္ထာရာဒီသု အတ္တနိယျာတနာဒီဟိ ဟောတိ၊ သော အနိဋ္ဌဖလော။ အနဝဇ္ဇော ပန ကာလကိရိယာယ ဟောတိ။ လောကိယဉှိ သရဏဂမနံ သိက္ခာပဒသမာဒါနံ ဝိယ အဂ္ဂဟိတကာလပရိစ္ဆေဒကံ ဇီဝိတပရိယန္တမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ တဿ ခန္ဓဘေဒေန ဘေဒေါ၊ သော အဝိပါကတ္တာ အဖလော။ လောကုတ္တရဿ ပန နေဝတ္ထိ ဘေဒေါ။ ဘဝန္တရေပိ ဟိ အရိယသာဝကော အညံ သတ္ထာရံ န ဥဒ္ဒိသတီတိ။ ဧဝံ သရဏဂမနဿ သံကိလေသော စ ဘေဒေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝေါဒါနံ န ဂဟိတံ၊ နနု ဝေါဒါနဝိဘာဝနာပိ တတ္ထ ကောသလ္လာယ ဟောတီတိ? သစ္စမေတံ၊ တံ ပန သံကိလေသဂ္ဂဟဏေန အတ္ထတော ဒီပိတံ ဟောတီတိ န ဂဟိတံ။ ယာနိ ဟိ တေသံ သံကိလေသကာရဏာနိ အညာဏာဒီနိ ¶ ၊ တေသံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အနုပ္ပာဒနေန ဥပ္ပန္နာနဉ္စ ပဟာနေန ဝေါဒါနံ ဟောတီတိ။ ဧဝမေတ္ထ ‘‘သရဏံ သရဏဂမန’’န္တိအာဒီနံ ပပဉ္စော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမဿ ပန ယထာဝုတ္တပပဉ္စဿ ဣဓ အဝစနေ ကာရဏံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သော ပန ဣဓ ဝုစ္စမာနော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သရဏဝဏ္ဏနတောတိ သာမညဖလသုတ္တေ ဝုတ္တသရဏဝဏ္ဏနတော။

သရဏဂမနသံကိလေသဘေဒကထာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥပါသကတ္တပဋိဝေဒနာကထာ

ဧဝံ ¶ ဓာရေတူတိ ဧဝံ ဇာနာတူတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ကော ဥပါသကောတိ သရူပပုစ္ဆာ၊ တသ္မာ ကိံလက္ခဏော ဥပါသကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကသ္မာတိ ဟေတုပုစ္ဆာ။ တေန ကေန ပဝတ္တိနိမိတ္တေန ဥပါသကသဒ္ဒေါ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ နိရုဠှောတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ကသ္မာ ဥပါသကောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ သဒ္ဒဿ ဟိ အဘိဓေယျပဝတ္တိနိမိတ္တံ တဒတ္ထဿ တဗ္ဘာဝကာရဏံ။ ကိမဿ သီလန္တိ ကီဒိသံ အဿ ဥပါသကဿ သီလံ၊ ကိတ္တကေန သီလေနာယံ သီလသမ္ပန္နော နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကော အာဇီဝေါတိ ကော အဿ သမ္မာအာဇီဝေါ။ သော ပန မိစ္ဆာဇီဝဿ ပရိဝဇ္ဇနေန ဟောတီတိ သောပိ ဝိဘဇီယတိ။ ကာ ဝိပတ္တီတိ ကဿ သီလဿ အာဇီဝဿ ဝါ ဝိပတ္တိ။ အနန္တရဿ ဟိ ဝိဓိ ဝါ ပဋိသေဓော ဝါ။ သမ္ပတ္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

ဣဒံ ပကိဏ္ဏကံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ကထံ ဝေဒိတဗ္ဗံ? ဝုစ္စတေ – ကော ဥပါသကောတိ ခတ္တိယာဒီသု ယော ကောစိ တိသရဏံ ဂတော ဂဟဋ္ဌော။ သရဏဂမနမေဝ ဟေတ္ထ ကာရဏံ၊ န ဇာတိအာဒိဝိသေသော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယတော ခေါ၊ မဟာနာမ၊ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတော ဟောတိ၊ ဓမ္မံ၊ သင်္ဃံ သရဏံ ဂတော ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ခေါ၊ မဟာနာမ၊ ဥပါသကော ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၃၃)။

ကသ္မာ ဥပါသကောတိ ရတနတ္တယဥပါသနတော။ တေနေဝ သရဏဂမနေန တတ္ထ စ သက္ကစ္စကိရိယာယ အာဒရဂါရဝဗဟုမာနာဒိယောဂေန ပယိရုပါသနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သော ဟိ ဗုဒ္ဓံ ဥပါသတီတိ ဥပါသကော။ ဓမ္မံ၊ သင်္ဃံ ဥပါသတီတိ ဥပါသကော။

ကိမဿ ¶ သီလန္တိ ပဉ္စ ဝေရမဏိယော။ ဝေရမဏိယောတိ စေတ္ထ ဝေရံ ဝုစ္စတိ ပါဏာတိပါတာဒီသု ဒုဿီလျံ၊ တဿ မနနတော ဟနနတော ဝိနာသနတော ဝေရမဏိယော ပဉ္စ ဝိရတိယော ဝိရတိပ္ပဓာနတ္တာ တဿ သီလဿ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယတော ခေါ၊ မဟာနာမ၊ ဥပါသကော ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော ဟောတိ၊ အဒိန္နာဒါနာ၊ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရာ၊ မုသာဝါဒါ၊ သုရာမေရယမဇ္ဇပမာဒဋ္ဌာနာ ပဋိဝိရတော ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ခေါ၊ မဟာနာမ၊ ဥပါသကော သီလဝါ ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၃၃)။

ကော အာဇီဝေါတိ ပဉ္စ မိစ္ဆာဝဏိဇ္ဇာ ပဟာယ ဓမ္မေန သမေန ဇီဝိတကပ္ပနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ပဉ္စိမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဏိဇ္ဇာ ဥပါသကေန အကရဏီယာ။ ကတမာ ပဉ္စ? သတ္ထဝဏိဇ္ဇာ သတ္တဝဏိဇ္ဇာ ¶ မံသဝဏိဇ္ဇာ မဇ္ဇဝဏိဇ္ဇာ ဝိသဝဏိဇ္ဇာ။ ဣမာ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စ ဝဏိဇ္ဇာ ဥပါသကေန အကရဏီယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၇၇)။

ဧတ္ထ စ သတ္ထဝဏိဇ္ဇာတိ အာဝုဓဘဏ္ဍံ ကတွာ ဝါ ကာရေတွာ ဝါ ယထာကတံ ဝါ ပဋိလဘိတွာ တဿ ဝိက္ကယော။ သတ္တဝဏိဇ္ဇာတိ မနုဿဝိက္ကယော။ မံသဝဏိဇ္ဇာတိ သူနကာရာဒယော ဝိယ မိဂသူကရာဒိကေ ပေါသေတွာ မံသံ သမ္ပာဒေတွာ ဝိက္ကယော။ မဇ္ဇဝဏိဇ္ဇာတိ ယံ ကိဉ္စိ မဇ္ဇံ ယောဇေတွာ တဿ ဝိက္ကယော။ ဝိသဝဏိဇ္ဇာတိ ဝိသံ ယောဇေတွာ သင်္ဂဟေတွာ ဝါ တဿ ဝိက္ကယော။ တတ္ထ သတ္ထဝဏိဇ္ဇာ ပရောပရောဓနိမိတ္တတာယ အကရဏီယာ ဝုတ္တာ၊ သတ္တဝဏိဇ္ဇာ အဘုဇိဿဘာဝကရဏတော၊ မံသဝိသဝဏိဇ္ဇာ ဝဓဟေတုတော၊ မဇ္ဇဝဏိဇ္ဇာ ပမာဒဋ္ဌာနတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကာ ဝိပတ္တီတိ ယာ တဿေဝ သီလဿ စ အာဇီဝဿ စ ဝိပတ္တိ ဘေဒေါ ကောပေါ ပကောပေါ စ၊ အယမဿ ဝိပတ္တိ။ အပိစ ယာယ ဧသ စဏ္ဍာလော စေဝ ဟောတိ မလဉ္စ ပဋိကုဋ္ဌော စ၊ သာပိဿ ဝိပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ စ အတ္ထတော အဿဒ္ဓိယာဒယော ပဉ္စ ဓမ္မာ ဟောန္တိ။ ယထာဟ –

‘‘ပဉ္စဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဥပါသကော ဥပါသကစဏ္ဍာလော စ ဟောတိ ဥပါသကမလဉ္စ ဥပါသကပဋိကုဋ္ဌော စ။ ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ? အဿဒ္ဓါ ဟောတိ၊ ဒုဿီလော ဟောတိ၊ ကောတူဟလမင်္ဂလိကော ဟောတိ၊ မင်္ဂလံ ပစ္စေတိ၊ နော ကမ္မံ ¶ ၊ ဣတော စ ဗဟိဒ္ဓါ ဒက္ခိဏေယျံ ပရိယေသတိ၊ တတ္ထ စ ပုဗ္ဗကာရံ ကရောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၇၅)။

ဧတ္ထ စ ဥပါသကပဋိကုဋ္ဌောတိ ဥပါသကနိဟီနော။ ဗုဒ္ဓါဒီသု ကမ္မကမ္မဖလေသု စ သဒ္ဓါဝိပရိယာယော အဿဒ္ဓိယံ မိစ္ဆာဓိမောက္ခော၊ ယထာဝုတ္တေန အဿဒ္ဓိယေန သမန္နာဂတော အဿဒ္ဓါ။ ယထာဝုတ္တသီလဝိပတ္တိအာဇီဝဝိပတ္တိဝသေန ဒုဿီလော။ ‘‘ဣမိနာ ဒိဋ္ဌာဒိနာ ဣဒံ နာမ မင်္ဂလံ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဗာလဇနပရိကပ္ပိတကောတူဟလသင်္ခါတေန ဒိဋ္ဌသုတမုတမင်္ဂလေန သမန္နာဂတော ကောတူဟလမင်္ဂလိကော။ မင်္ဂလံ ပစ္စေတီတိ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလာဒိဘေဒံ မင်္ဂလမေဝ ပတ္တိယာယတိ။ နော ကမ္မန္တိ ကမ္မဿကတံ နော ပတ္တိယာယတိ။ ဣတောဗဟိဒ္ဓါတိ ဣတော သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓသာသနတော ဗဟိဒ္ဓါ ဗာဟိရကသမယေ။ ဒက္ခိဏေယျံ ပရိယေသတီတိ ဒုပ္ပဋိပန္နံ ဒက္ခိဏာရဟသညီ ဂဝေသတိ။ ပုဗ္ဗကာရံ ကရောတီတိ ဒါနမာနနာဒိကံ ကုသလကိရိယံ ပဌမတရံ ကရောတိ။ ဧတ္ထ စ ဒက္ခိဏေယျပအယေသနပုဗ္ဗကာရေ ဧကံ ကတွာ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကာ ¶ သမ္ပတ္တီတိ သာဝ တဿ သီလသမ္ပဒါ စ အာဇီဝသမ္ပဒါ စ သမ္ပတ္တိ၊ ယေ စဿ ရတနဘာဝါဒိကရာ သဒ္ဓါဒယော ပဉ္စ ဓမ္မာ။ ယထာဟ –

‘‘ပဉ္စဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဥပါသကော ဥပါသကရတနဉ္စ ဟောတိ ဥပါသကပဒုမဉ္စ ဥပါသကပုဏ္ဍရီကော စ။ ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ? သဒ္ဓါ ဟောတိ၊ သီလဝါ ဟောတိ၊ န ကောတူဟလမင်္ဂလိကော ဟောတိ၊ ကမ္မံ ပစ္စေတိ၊ နော မင်္ဂလံ၊ န ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ ဒက္ခိဏေယျံ ပရိယေသတိ၊ ဣဓ စ ပုဗ္ဗကာရံ ကရောတီ’’တိ။

ဧတ္ထ စ စတုန္နမ္ပိ ပရိသာနံ ရတိဇနနဋ္ဌေန ဥပါသကောဝ ရတနံ ဥပါသကရတနံ၊ ဂုဏသောဘာကိတ္တိသဒ္ဒသုဂန္ဓတာဟိ ဥပါသကောဝ ပဒုမံ ဥပါသကပဒုမံ၊ တထာ ဥပါသကပုဏ္ဍရီကော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသမေတ္ထ ဝိပတ္တိယံ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝိညေယျံ။ ဧဝမိဒံ ‘‘ကော ဥပါသကော’’တိအာဒိကံ ပကိဏ္ဏကံ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမဿ ပန ပကိဏ္ဏကဿ ဣဓ ဝိတ္ထာရေတွာ အဝစနေ ကာရဏံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တံ အတိဘာရိယကရဏတော’’တိအာဒိ။

အာဒိမှီတိ ¶ အာဒိအတ္ထေ။ ကောဋိယန္တိ ပရိယန္တကောဋိယံ။ ဝိဟာရဂ္ဂေနာတိ ဩဝရကကောဋ္ဌာသေန၊ ‘‘ဣမသ္မိံ ဂဗ္ဘေ ဝသန္တာနံ ဣဒံ ပနသဖလံ ပါပုဏာတီ’’တိအာဒိနာ တံတံဝသနဋ္ဌာနကောဋ္ဌာသေနာတိ အတ္ထော။ အဇ္ဇတန္တိ အဇ္ဇ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ပါဏေဟိ ဥပေတန္တိ ဣမိနာ တဿ သရဏဂမနဿ အာပါဏကောဋိကတံ ဒဿေန္တော ‘‘ယာဝ မေ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ပုန ဇီဝိတေနပဟံ ဝတ္ထုတ္တယံ ပဋိပူဇေန္တော သရဏဂမနဉ္စ ရက္ခာမီတိ ဥပ္ပန္နံ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ အဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အဟဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပါဏေဟိ ဥပေတန္တိ ဟိ ယာဝ မေ ပါဏာ ဓရန္တိ၊ တာဝ သရဏံ ဥပေတံ၊ ဥပေန္တော န ဝါစာမတ္တေန န ဧကဝါရံ စိတ္တုပ္ပာဒနမတ္တေန၊ အထ ခေါ ပါဏာနံ ပရိစ္စဇနဝသေန ယာဝဇီဝံ ဥပေတန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အဓိဝါသေတူတိ သာဒိယတု၊ တံ ပန သာဒိယနံ မနသာ သမ္ပဋိဂ္ဂဟော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပဋိစ္ဆတူ’’တိ။ ကာယင်္ဂန္တိ ကာယမေဝ အင်္ဂန္တိ ဝဒန္တိ၊ ကာယဿ ဝါ အင်္ဂံ သီသာဒိ ကာယင်္ဂံ၊ သီသာဒိ သရီရာဝယဝန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝါစင်္ဂန္တိ ‘‘ဟောတု သာဓူ’’တိ ဧဝမာဒိဝါစာယ အင်္ဂံ အဝယဝံ။ ဝါစင်္ဂဿ စောပနံ ဝါစာယ ပဝတ္တနမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဗ္ဘန္တရေယေဝါတိ အတ္တနော စိတ္တသန္တာနေယေဝ။ ခန္တိံ စာရေတွာတိ ခန္တိံ ပဝတ္တေတွာ၊ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ခန္တိံ ဓာရေတွာ’’တိပိ ပါဌော၊ ဥပ္ပန္နံ ရုစိံ အဗ္ဘန္တရေယေဝ ဓာရေတွာ ဝစီဘေဒေန အပကာသေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ကထံ ¶ ပန ဝေရဉ္ဇော ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝတော အဓိဝါသနံ အညာသိ။ န ဟိ တေန သက္ကာ ဘဂဝတော စိတ္တပ္ပဝတ္တိ ပစ္စက္ခတော ဝိညာတုံ၊ တသ္မာ ‘‘ဘဂဝတော အဓိဝါသနံ ဝိဒိတွာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ စေ? ကိဉ္စာပိ တေန န သက္ကာ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ ပစ္စက္ခတော ဝိညာတုံ၊ တထာပိ အာကာရသလ္လက္ခဏကုသလတာယ အနွယဗျတိရေကဝသေန အနုမာနတော အညာသီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သစေ မေ သမဏော ဂေါတမော’’တိအာဒိ။ အာကာရသလ္လက္ခဏကုသလတာယာတိ စိတ္တပ္ပဝတ္တိအာကာရဝိဇာနနေ ဆေကတာယ၊ အဓိပ္ပာယဝိဇာနနေ ကုသလတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလန္တိ ဒွီသု ဟတ္ထေသု ဒသန္နံ နခါနံ သမောဓာနေန ဧကီဘာဝေန သမုဇ္ဇလန္တံ။ အဉ္ဇလိန္တိ ဟတ္ထပုဋံ။ ပဋိမုခေါယေဝါတိ အဘိမုခေါယေဝ၊ န ဘဂဝတော ပိဋ္ဌိံ ဒဿေတွာတိ အတ္ထော။ ဝန္ဒိတွာတိ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ။

ဥပါသကတ္တပဋိဝေဒနာကထာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုဗ္ဘိက္ခကထာ

၁၆။ သုသဿကာလေပီတိ ¶ သမ္ပန္နသဿကာလေပိ။ အတိသမဂ္ဃေပီတိ အတိသယေန အပ္ပဂ္ဃေပိ၊ ယဒါ ကိဉ္စိဒေဝ ဒတွာ ဗဟုံ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏံ ဂဏှန္တိ၊ တာဒိသေ ကာလေပီတိ အတ္ထော။ သာလိအာဒိ ဓညံ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ၊ မုဂ္ဂမာသာဒိ အပရဏ္ဏံ။ ဒွိဓာ ပဝတ္တံ ဤဟိတံ ဧတ္ထာတိ ဒွီဟိတိကာတိ မဇ္ဈပဒလောပီဗာဟိရတ္ထသမာသောယမီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဒွိဓာ ပဝတ္တဤဟိတိကာ’’တိ။ ဤဟနံ ဤဟိတန္တိ ဤဟိတသဒ္ဒေါယံ ဘာဝသာဓနောတိ အာဟ ‘‘ဤဟိတံ နာမ ဣရိယာ’’တိ။ တတ္ထ ဣရိယာတိ ကိရိယာ။ ကဿ ပနေသာ ကိရိယာတိ အာဟ ‘‘စိတ္တဣရိယာ’’တိ၊ စိတ္တကိရိယာ စိတ္တပ္ပယောဂေါတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘စိတ္တဤဟာ’’တိ။ ကထံ ပနေတ္ထ ဤဟိတဿ ဒွိဓာ ပဝတ္တီတိ အာဟ ‘‘လစ္ဆာမ နု ခေါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ လစ္ဆာမ နု ခေါတိ ဣဒံ ဒုဂ္ဂတာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ဇီဝိတုံ ဝါ သက္ခိဿာမ နု ခေါ၊ နောတိ ဣဒံ ပန ဣဿရာနံ ဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခမာနာတိ ယာစမာနာ။ ‘‘ဒုဟိတိကာ’’တိပိ ပါဌော။ တတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒွိ-သဒ္ဒဿ ဟိ ဒု-သဒ္ဒါဒေသေနာယံ နိဒ္ဒေသော ဟောတိ။ ဒုက္ခံ ဝါ ဤဟိတံ ဧတ္ထ န သက္ကာ ကောစိ ပယောဂေါ သုခေန ကာတုန္တိ ဒုဟိတိကာ၊ ဒုက္ကရဇီဝိတပ္ပယောဂါတိ အတ္ထော။

ဒု-သဒ္ဒေ ဝါ ဥကာရဿ ဝကာရံ ကတွာ ဒွီဟိတိကာတိ အယံ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဗျာဓိ ရောဂေါတိ ဧတာနိ ‘‘အာတုရတာ’’တိ ဣမဿ ဝေဝစနာနိ။ တေန သေတဋ္ဋိကာ နာမ ဧကာ ရောဂဇာတီတိ ဒဿေတိ။ သော ပန ရောဂေါ ပါဏကဒေါသေန သမ္ဘဝတိ။ ဧကော ကိရ ပါဏကော ¶ နာဠမဇ္ဈဂတံ ဂဏ္ဌိံ ဝိဇ္ဈတိ၊ ယေန ဝိဒ္ဓတ္တာ နိက္ခန္တမ္ပိ သာလိသီသံ ခီရံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္ဆိန္နခီရ’’န္တိအာဒိ။

ဝုတ္တသဿန္တိ ဝပိတသဿံ။ တတ္ထာတိ ဝေရဉ္ဇာယံ။ သလာကာမတ္တံ ဝုတ္တံ ဧတ္ထာတိ သလာကာဝုတ္တာ၊ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသော။ တေနာဟ ‘‘သလာကာ ဧဝ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ယံ တတ္ထ ဝုတ္တံ ဝါပိတံ၊ တံ သလာကာမတ္တမေဝ အဟောသိ၊ ဖလံ န ဇာယတီတိ အတ္ထော။ သမ္ပဇ္ဇတီတိ စ ဣမိနာ ‘‘သလာကာဝုတ္တာ’’တိ ဧတ္ထာယံ ဝုတ္တသဒ္ဒေါ နိပ္ဖတ္တိအတ္ထောတိ ဒဿေတိ။ သလာကာယာတိ ဝေဠုဝိလီဝတာလပဏ္ဏာဒီဟိ ကတသလာကာယ။ ဓညဝိက္ကယကာနံ သန္တိကန္တိ ဓညံ ဝိက္ကိဏန္တီတိ ဓညဝိက္ကယကာ၊ တေသံ သမီပန္တိ အတ္ထော။ ကယကေသူတိ ဓညဂဏှနကေသု။ ကိဏိတွာတိ ဂဟေတွာ။ ဓညကရဏဋ္ဌာနေတိ ကောဋ္ဌာဂါရဿ သမီပဋ္ဌာနေ၊ ဓညမိနနဋ္ဌာနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ¶ ။ ဝဏ္ဏဇ္ဈက္ခန္တိ ကဟာပဏပရိက္ခကံ။ နသုကရာ ဥဉ္ဆေန ပဂ္ဂဟေန ယာပေတုန္တိ ပဂ္ဂယှတီတိ ပဂ္ဂဟော၊ ပတ္တော။ တေန ပဂ္ဂဟေန ပတ္တေနာတိ အတ္ထော၊ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဘိက္ခာစရိယာယ ယာပေတုံ န သက္ကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပဂ္ဂဟေန ယော ဥဉ္ဆော’’တိအာဒိ။ နသုကရာတိ သုကရဘာဝေါ ဧတ္ထ နတ္ထီတိ နသုကရာ။ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာတိ ပိဏ္ဍာယ စရဏဟေတု။ ဟေတုအတ္ထေပိ ဟိ တွာသဒ္ဒမေကေ ဣစ္ဆန္တိ။

ဥတ္တရာပထတော အာဂတာ၊ ဥတ္တရာပထော ဝါ နိဝါသော ဧတေသန္တိ ဥတ္တရာပထကာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ နိရုတ္တိနယေန ‘‘ဥတ္တရာဟကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဥတ္တရာပထဝါသိကာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဥတ္တရာပထကာ’’ဣစ္စေဝ ဝါ ပါဠိပါဌော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေစိ ပန ‘‘ဥတ္တရံ ဝိသိဋ္ဌံ ဘဏ္ဍံ အာဟရန္တီတိ ဥတ္တရာဟကာ၊ ဥတ္တရံ ဝါ အဓိကံ အဂ္ဃံ နေန္တီတိ ဥတ္တရာဟကာ’’တိအာဒိနာ အညေန ပကာရေန အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။ အဿာနံ ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနေတိ အဿာနံ အာကရဋ္ဌာနေ။ ဝေရဉ္ဇန္တိ ဝေရဉ္ဇာယံ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ မန္ဒိရန္တိ အဿသာလံ။ အဿမဏ္ဍလိကာယောတိ ပညာယိံသူတိ ပရိမဏ္ဍလာကာရေန ကတတ္တာ အဿမဏ္ဍလိကာယောတိ ပါကဋာ အဟေသုံ။ ဧဝံ ကတာနဉ္စ အဿသာလာနံ ဗဟုတ္တာ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။ ဒသန္နံ ဒသန္နံ အဿာနံ ဝသနောကာသော ဧကေကာ အဿမဏ္ဍလိကာတိပိ ဝဒန္တိ။ အဒ္ဓါနက္ခမာ န ဟောန္တီတိ ဒီဃကာလံ ပဝတ္တေတုံ ခမာ န ဟောန္တိ၊ န စိရကာလပ္ပဝတ္တိနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဂင်္ဂါယ ဒက္ခိဏာ ဒိသာ အပ္ပတိရူပဒေသော၊ ဥတ္တရာ ဒိသာ ပတိရူပဒေသောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘န ဟိ တေ’’တိအာဒိ။ ဂင်္ဂါယ ဒက္ခိဏတီရဇာတာ ဒက္ခိဏာပထမနုဿာ။ ‘‘အမှာကံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဧဝံ ဗုဒ္ဓံ မမာယန္တီတိ ဗုဒ္ဓမာမကာ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ပဋိယာဒေတုန္တိ သမ္ပာဒေတုံ။ နိစ္စဘတ္တသင်္ခေပေနာတိ နိစ္စဘတ္တာကာရေန။ ပုဗ္ဗဏှသမယန္တိ ဣဒံ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗဏှသမယေတိ ¶ အတ္ထော’’တိ။ အစ္စန္တသံယောဂေ ဝါ ဣဒံ ဥပယောဂဝစနန္တိ ဒဿေတုံ ယထာ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထော သမ္ဘဝတိ၊ တထာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗဏှေ ဝါ သမယ’’န္တိအာဒိ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ ပစ္ဆာ ဝုတ္တနယေန အတ္ထေ ဝုစ္စမာနေ။ နနု စ ဝိဟာရေ နိသီဒန္တာပိ အန္တရဝါသကံ နိဝါသေတွာဝ နိသီဒန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘နိဝါသေတွာ’’တိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝိဟာရနိဝါသနပရိဝတ္တနဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ဝိဟာရနိဝါသနပရိဝတ္တနဉ္စ ဝိဟာရေ နိသိန္နကာလေ နိဝတ္ထမ္ပိ ပုန ဂါမပ္ပဝေသနသမယေ စာလေတွာ ¶ ဣတော စိတော စ သဏ္ဌပေတွာ သက္ကစ္စံ နိဝါသနမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဟိ တေ တတော ပုဗ္ဗေ အနိဝတ္ထာ အဟေသု’’န္တိ။ ပတ္တစီဝရမာဒါယာတိ ပတ္တဉ္စ စီဝရဉ္စ ဂဟေတွာ။ ဂဟဏဉ္စေတ္ထ န ကေဝလံ ဟတ္ထေနေဝ၊ အထ ခေါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဓာရဏမေဝါတိ ဒဿေန္တော ယထာသမ္ဘဝမတ္ထယောဇနံ ကရောတိ ‘‘ပတ္တံ ဟတ္ထေဟီ’’တိအာဒိနာ။

ဂတဂတဋ္ဌာနေတိ အဿမဏ္ဍလိကာသု သမ္ပတ္တသမ္ပတ္တဋ္ဌာနေ။ ဥဒုက္ခလေ ကောဋ္ဋေတွာ ကောဋ္ဋေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တီတိ ဧတ္ထ ကသ္မာ ပန တေ ဘိက္ခူ သယမေဝ ဧဝံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ၊ ကိမေဝံ လဒ္ဓံ ကပ္ပိယကာရကေဟိ ယာဂုံ ဝါ ဘတ္တံ ဝါ ပစာပေတွာ သယံ ဝါ ပစိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘ထေရာနံ ကောစိ ကပ္ပိယကာရကော နတ္ထီ’’တိအာဒိ။ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဘာဝံ အနပေက္ခိတွာ ဘိက္ခူနံ ဧဝံ ကာတုံ သာရုပ္ပံ န ဟောတီတိ ဝတွာ ပုန အကပ္ပိယဘာဝမ္ပိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘န စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဘာဇနာဒိပရိဟရဏဝသေန ဗဟုဘဏ္ဍိကတာယ အဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘သလ္လဟုကဝုတ္တိတာ’’တိ။ သကံ သကံ ပဋိဝီသန္တိ အတ္တနော အတ္တနော ကောဋ္ဌာသံ။ အပ္ပောဿုက္ကာတိ သမဏဓမ္မတော အညတ္ထ နိရုဿာဟာ။ တဒုပိယန္တိ တဒနုရူပံ။ ပိသတီတိ စုဏ္ဏေတိ။ ပုညဉာဏဝိသေသေဟိ ကတ္တဗ္ဗကမ္မဿ မနာပတာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပုညဝတာ’’တိအာဒိ။ နန္တိ နံ ပတ္ထပုလကံ။ ‘‘န တတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ ဝစနတော တတော ပုဗ္ဗေ ဘဂဝတော ပိဏ္ဍာယ စရဏမ္ပိ ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

လဒ္ဓါတိ လဘိတွာ။ ‘‘လဒ္ဓါ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ ဥပဋ္ဌာကဋ္ဌာနံ နေဝ လဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ကဒါ ပန ထေရော ဥပဋ္ဌာကဋ္ဌာနံ လဒ္ဓါတိ? ဝုစ္စတေ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၁၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၁၉-၂၂၃) – ဧကဒါ ကိရ ဘဂဝါ နာဂသမာလတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော ဒွေဓာပထံ ပတ္တော။ ထေရော မဂ္ဂါ ဥက္ကမ္မ ‘‘ဘဂဝါ အဟံ ဣမိနာ မဂ္ဂေန ဂစ္ဆာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ ဘဂဝါ ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခု၊ ဣမိနာ ဂစ္ဆာမာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘ဟန္ဒ ဘဂဝါ တုမှာကံ ပတ္တစီဝရံ ဂဏှထ၊ အဟံ ဣမိနာ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝတွာ ပတ္တစီဝရံ ဆမာယံ ဌပေတုံ အာရဒ္ဓါ။ အထ ဘဂဝါ ‘‘အာဟရ ဘိက္ခူ’’တိ ဝတွာ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ဂတော။ တဿပိ ဘိက္ခုနော ဣတရေန မဂ္ဂေန ¶ ဂစ္ဆတော စောရာ ပတ္တစီဝရဉ္စေဝ ဟရိံသု၊ သီသဉ္စ ဘိန္ဒိံသု။ သော ‘‘ဘဂဝါ ဒါနိ မေ ပဋိသရဏံ၊ န အညော’’တိ စိန္တေတွာ လောဟိတေန ဂဠန္တေန ဘဂဝတော သန္တိကံ အာဂမိ။ ‘‘ကိမိဒံ ဘိက္ခူ’’တိ စ ဝုတ္တေ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ အထ ¶ နံ ဘဂဝါ ‘‘မာ စိန္တယိ ဘိက္ခု၊ ဧတံ ကာရဏံယေဝ တေ နိဝါရယိမှာ’’တိ ဝတွာ သမဿာသေသိ။

ဧကဒါ ပန ဘဂဝါ မေဃိယတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ပါစီနဝံသမိဂဒါယေ ဇန္တုဂါမံ အဂမာသိ။ တတြာပိ မေဃိယော ဇန္တုဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ နဒီတီရေ ပါသာဒိကံ အမ္ဗဝနံ ဒိသွာ ‘‘ဘဂဝါ တုမှာကံ ပတ္တစီဝရံ ဂဏှထ၊ အဟံ ဧတသ္မိံ အမ္ဗဝနေ သမဏဓမ္မံ ကရောမီ’’တိ ဝတွာ ဘဂဝတာ တိက္ခတ္တုံ နိဝါရိယမာနောပိ ဂန္တွာ အကုသလဝိတက္ကေဟိ အနွာသတ္တော ပစ္စာဂန္တွာ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ တမ္ပိ ဘဂဝါ ‘‘ဣဒမေဝ တေ ကာရဏံ သလ္လက္ခယိတွာ နိဝါရယိမှာ’’တိ ဝတွာ အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ အဂမာသိ။ တတ္ထ ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏေ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နော ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနိမှိ မဟလ္လကော၊ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ ‘ဣမိနာ မဂ္ဂေန ဂစ္ဆာမာ’တိ ဝုတ္တေ အညေန ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧကစ္စေ မယှံ ပတ္တစီဝရံ ဘူမိယံ နိက္ခိပန္တိ၊ မယှံ နိဗဒ္ဓုပဋ္ဌာကံ ဘိက္ခုံ ဇာနာထာ’’တိ။ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မသံဝေဂေါ ဥဒပါဒိ။ အထာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဥဋ္ဌာယ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ တုမှေယေဝ ပတ္ထယမာနော သတသဟဿကပ္ပာဓိကံ အသင်္ချေယျံ ပါရမိယော ပူရေသိံ၊ နနု မာဒိသော မဟာပညော ဥပဋ္ဌာကော နာမ ဝဋ္ဋတိ၊ အဟံ ဥပဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ အာဟ။ တံ ဘဂဝါ ‘‘အလံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ယဿံ ဒိသာယံ တွံ ဝိဟရသိ၊ အသုညာယေဝ သာ ဒိသာ၊ တဝ ဩဝါဒေါ ဗုဒ္ဓါနံ ဩဝါဒသဒိသော၊ န မေ တယာ ဥပဋ္ဌာကကိစ္စံ အတ္ထီ’’တိ ပဋိက္ခိပိ။ ဧတေနေဝုပါယေန မဟာမောဂ္ဂလ္လာနံ အာဒိံ ကတွာ အသီတိမဟာသာဝကာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ သဗ္ဗေ ဘဂဝါ ပဋိက္ခိပိ။

အာနန္ဒတ္ထေရော ပန တုဏှီယေဝ နိသီဒိ။ အထ နံ ဘိက္ခူ အာဟံသု ‘‘အာဝုသော၊ ဘိက္ခုသင်္ဃော ဥပဋ္ဌာကဋ္ဌာနံ ယာစတိ၊ တွမ္ပိ ယာစာဟီ’’တိ။ ယာစိတွာ လဒ္ဓဋ္ဌာနံ နာမ အာဝုသော ကီဒိသံ ဟောတိ၊ ကိံ မံ သတ္ထာ န ပဿတိ၊ သစေ ရောစေဿတိ၊ ‘‘အာနန္ဒော မံ ဥပဋ္ဌာတူ’’တိ ဝက္ခတီတိ။ အထ ဘဂဝါ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာနန္ဒော အညေန ဥဿာဟေတဗ္ဗော၊ သယမေဝ ဇာနိတွာ မံ ဥပဋ္ဌဟိဿတီ’’တိ အာဟ။ တတော ဘိက္ခူ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ ဥဋ္ဌေဟိ၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ ဒသဗလံ ဥပဋ္ဌာကဋ္ဌာနံ ယာစာဟီ’’တိ အာဟံသု။ ထေရော ဥဋ္ဌဟိတွာ စတ္တာရော ပဋိက္ခေပေ စ စတဿော စ အာယာစနာတိ အဋ္ဌ ဝရေ ယာစိ။

စတ္တာရော ¶ ပဋိက္ခေပါ နာမ ‘‘သစေ မေ၊ ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ အတ္တနာ လဒ္ဓံ ပဏီတံ စီဝရံ န ဒဿတိ ¶ ၊ ပိဏ္ဍပါတံ န ဒဿတိ၊ ဧကဂန္ဓကုဋိယံ ဝသိတုံ န ဒဿတိ၊ နိမန္တနံ ဂဟေတွာ န ဂမိဿတိ၊ ဧဝါဟံ ဘဂဝန္တံ ဥပဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကံ ပနေတ္ထ၊ အာနန္ဒ၊ အာဒီနဝံ အဒ္ဒသာ’’တိ ဝုတ္တေ အာဟ ‘‘သစာဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဣမာနိ ဝတ္ထူနိ လဘိဿာမိ၊ ဘဝိဿန္တိ ဝတ္တာရော ‘အာနန္ဒော ဒသဗလေန လဒ္ဓံ ပဏီတံ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ ဧကဂန္ဓကုဋိယံ ဝသတိ၊ ဧကနိမန္တနံ ဂစ္ဆတိ၊ ဧတံ လာဘံ လဘန္တော တထာဂတံ ဥပဋ္ဌာတိ၊ ကော ဧဝံ ဥပဋ္ဌဟတော ဘာရော’’’တိ။ ဣမေ စတ္တာရော ပဋိက္ခေပေ ယာစိ။

စတဿော အာယာစနာ နာမ ‘‘သစေ၊ ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ မယာ ဂဟိတံ နိမန္တနံ ဂမိဿတိ၊ သစာဟံ တိရောရဋ္ဌာ တိရောဇနပဒါ ဘဂဝန္တံ ဒဋ္ဌုံ အာဂတပရိသံ အာဂတက္ခဏေ ဧဝ ဘဂဝန္တံ ဒဿေတုံ လစ္ဆာမိ၊ ယဒါ မေ ကင်္ခါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မိံယေဝ ခဏေ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတုံ လစ္ဆာမိ၊ တထာ ယံ ဘဂဝါ မယှံ ပရမ္မုခံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ တံ အာဂန္တွာ မယှံ ကထေဿတိ၊ ဧဝါဟံ ဘဂဝန္တံ ဥပဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကံ ပနေတ္ထ၊ အာနန္ဒ၊ အာနိသံသံ ပဿသီ’’တိ ဝုတ္တေ အာဟ ‘‘ဣဓ၊ ဘန္တေ၊ သဒ္ဓါ ကုလပုတ္တာ ဘဂဝတော ဩကာသံ အလဘန္တာ မံ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘သွေဝ၊ ဘန္တေ အာနန္ဒ၊ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ အမှာကံ ဃရေ ဘိက္ခံ ဂဏှေယျာထာ’တိ။ သစေ ဘဂဝါ တတ္ထ န ဂမိဿတိ၊ ဣစ္ဆိတက္ခဏေယေဝ ပရိသံ ဒဿေတုံ ကင်္ခဉ္စ ဝိနောဒေတုံ ဩကာသံ န လစ္ဆာမိ၊ ဘဝိဿန္တိ ဝတ္တာရော ‘ကိံ အာနန္ဒော ဒသဗလံ ဥပဋ္ဌာတိ၊ ဧတ္တကမ္ပိဿ အနုဂ္ဂဟံ ဘဂဝါ န ကရောတီ’တိ။ ဘဂဝတော စ ပရမ္မုခါ မံ ပုစ္ဆိဿန္တိ ‘အယံ၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ ဂါထာ ဣဒံ သုတ္တံ ဣဒံ ဇာတကံ ကတ္ထ ဒေသိတ’န္တိ။ သစာဟံ တံ န သမ္ပာယိဿာမိ၊ ဘဝိဿန္တိ ဝတ္တာရော ‘ဧတ္တကမ္ပိ၊ အာဝုသော၊ န ဇာနာသိ၊ ကသ္မာ တွံ ဆာယာ ဝိယ ဘဂဝန္တံ န ဝိဇဟန္တော ဒီဃရတ္တံ စိရံ ဝိစရီ’တိ။ တေနာဟံ ပရမ္မုခါ ဒေသိတဿပိ ဓမ္မဿ ပုန ကထနံ ဣစ္ဆာမီ’’တိ။ ဣမာ စတဿော အာယာစနာ ယာစိ။ ဘဂဝါပိဿ အဒါသိ။ ဧဝံ ဣမေ အဋ္ဌ ဝရေ ဂဟေတွာ နိဗဒ္ဓုပဋ္ဌာကော အဟောသိ။

တဿေဝ ဌာနန္တရဿ အတ္ထာယ ကပ္ပသတသဟဿံ ပူရိတာနံ ပါရမီနံ ဖလံ ပါပုဏိ၊ ပါပုဏိတွာ စ ဥပဋ္ဌာကာနံ အဂ္ဂေါ ဟုတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပဋ္ဌဟိ။ ထေရော ဟိ ဥပဋ္ဌာကဋ္ဌာနံ လဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ ဘဂဝန္တံ ဒုဝိဓေန ဥဒကေန တိဝိဓေန ဒန္တကဋ္ဌေန ပါဒပရိကမ္မေန ပိဋ္ဌိပရိကမ္မေန ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏသမ္မဇ္ဇနေနာတိ ဧဝမာဒီဟိ ကိစ္စေဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တော ‘‘ဣမာယ နာမ ဝေလာယ သတ္ထု ဣဒံ ¶ နာမ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဣဒံ နာမ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ တံ တံ နိပ္ဖာဒေန္တော မဟတိံ ဒဏ္ဍဒီပိကံ ဂဟေတွာ ဧကရတ္တိံ ဂန္ဓကုဋိပရိဝေဏံ နဝ ဝါရေ အနုပရိယာယတိ။ ဧဝဉှိဿ အဟောသိ ‘‘သစေ မေ ထိနမိဒ္ဓံ ဩက္ကမေယျ၊ ဘဂဝတိ ပက္ကောသန္တေ ပဋိဝစနံ ဒါတုံ နာဟံ သက္ကုဏေယျ’’န္တိ။ တသ္မာ သဗ္ဗရတ္တိံ ဒဏ္ဍဒီပိကံ ဟတ္ထေန န မုဉ္စတိ၊ ဧဝမေတဿ နိဗဒ္ဓုပဋ္ဌာကဋ္ဌာနဿ ¶ အလဒ္ဓဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘နော စ ခေါ ဥပဋ္ဌာကဋ္ဌာနံ လဒ္ဓါ’’တိ။ နိဗဒ္ဓုပဋ္ဌာကော နာမ နတ္ထီတိ နိယတုပဋ္ဌာကော နာမ နတ္ထိ။ အနိယတုပဋ္ဌာကာ ပန ဘဂဝတော ပဌမဗောဓိယံ ဗဟူ အဟေသုံ၊ တေ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကဒါစိ နာဂသမာလတ္ထေရော’’တိအာဒိ။ ဉာတိ စ သော ပသတ္ထတမဂုဏယောဂတော သေဋ္ဌော စာတိ ဉာတိသေဋ္ဌော။ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု အယမေဝ ပတိရူပေါတိ အာပဒါသု အာမိသဿ အဘိသင်္ခရိတွာ ဒါနံ နာမ ဉာတကေနေဝ ကာတုံ ယုတ္တတရန္တိ အဓိပ္ပာယော။

မာရာဝဋ္ဋနာယာတိ မာရေန ကတစိတ္တာဝဋ္ဋနာယ၊ မာရာနုဘာဝေန သဉ္ဇာတစိတ္တသမ္မောဟေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အာဝဋ္ဋေတွာ မောဟေတွာ’’တိအာဒိ။ တိဋ္ဌန္တု…ပေ… တမ္ပိ မာရော အာဝဋ္ဋေယျာတိ ဖုဿဿ ဘဂဝတော ကာလေ ကတုပစိတဿ အကုသလကမ္မဿ တဒါ လဒ္ဓါကာသဝသေန ဥပဋ္ဌိတတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ အပဒါနေ –

‘‘ဖုဿဿာဟံ ပါဝစနေ၊ သာဝကေ ပရိဘာသယိံ၊

ယဝံ ခါဒထ ဘုဉ္ဇထ၊ မာ စ ဘုဉ္ဇထ သာလယော။

‘‘တေန ကမ္မဝိပါကေန၊ တေမာသံ ခါဒိတံ ယဝံ၊

နိမန္တိတော ဗြာဟ္မဏေန၊ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝသိံ တဒါ’’တိ။ (အပ။ ထေရ ၁။၃၉။၈၈-၈၉)၊

ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တောတိ ပရိယောနဒ္ဓစိတ္တော၊ အဘိဘူတစိတ္တောတိ အတ္ထော။ အာဝဋ္ဋိတပရိယောသာနေ အာဂမိံသူတိ မာရေန အာဝဋ္ဋေတွာ ဂတေ ပစ္ဆာ အာဂမိံသု။ အဝိသဟတာယာတိ အသက္ကုဏေယျတာယ။ အဘိဟဋဘိက္ခာယာတိ ပစိတွာ အဘိဟရိယမာနဘိက္ခာယ။ နိဗဒ္ဓဒါနဿာတိ ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ ဘဂဝတော ဒဿာမာ’’တိ နိစ္စဘတ္တဝသေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဌပိတဒါနဿ။ အပ္ပိတဝတ္ထဿာတိ ‘‘ဣဒံ ဗုဒ္ဓဿ စတုပစ္စယပရိဘောဂတ္ထ’’န္တိ ဝိဟာရံ နေတွာ ဒိန္နဝတ္ထုနော။ န ဝိသဟတီတိ န သက္ကောတိ။ အဘိဟဋဘိက္ခာသင်္ခေပေနာတိ အဘိဟဋဘိက္ခာနီဟာရေန ¶ ။ ဗျာမပ္ပဘာယာတိ သမန္တတော ဗျာမမတ္တာယ ပဘာယ။ ဧတ္ထ စ အနုဗျဉ္ဇနာနံ ဗျာမပ္ပဘာယ စ နိပ္ပဘာကရဏံ အန္တရာယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝါဟ ‘‘စန္ဒိမသူရိယဒေဝဗြဟ္မာနမ္ပိ ဟီ’’တိအာဒိ။ အနုဗျဉ္ဇနာနံ ဗျာမပ္ပဘာယ ဧကာဗဒ္ဓတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အနုဗျဉ္ဇနဗျာမပ္ပဘာပ္ပဒေသံ ပတွာ’’တိ။ သဗ္ဗညုတညာဏဿ အန္တရာယော နာမ ဉေယျဓမ္မေသု အာဝရဏံ။

အဿောသိ ခေါ ဘဂဝါ ဥဒုက္ခလသဒ္ဒန္တိ ကိံ သယမေဝ ဥပ္ပန္နံ ဥဒုက္ခလသဒ္ဒံ အဿောသီတိ ¶ စေတိ အာဟ ‘‘ပတ္ထပတ္ထပုလကံ ကောဋ္ဋေန္တာန’’န္တိအာဒိ။ အတ္ထသဉှိတန္တိ ပယောဇနသာဓကံ။ အနတ္ထသဉှိတေတိ အနတ္ထနိဿိတေ ဝစနေ။ ဃာတာပေက္ခံ ဘုမ္မဝစနံ။ ယသ္မိဉ္စ ယေန ဃာတော နိပ္ဖာဒီယတိ၊ တဿေဝ တေန ဃာတော ကတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂေနေဝ တာဒိသဿ ဝစနဿ ဃာတော သမုစ္ဆေဒေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ သာမိအတ္ထေ ဝါ ဘုမ္မဝစနန္တိ မညမာနော ဧဝမာဟာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝစနဿ စ သမုဂ္ဃာတော တမ္မူလကိလေသာနံ သမုဂ္ဃာတေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အာကရောတိ အတ္တနော အနုရူပတာယ သမရိယာဒံ သပရိစ္ဆေဒံ ဖလံ နိပ္ဖတ္တေတီတိ အာကာရော ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘အာကာရေဟီတိ ကာရဏေဟီ’’တိ။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယုတ္တန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထုံ နိဿာယ ပဝတ္တံ။ တာယ ပုစ္ဆာယ ဝီတိက္ကမံ ပါကဋံ ကတွာတိ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိပုစ္ဆာယ တေန ဘိက္ခုနာ ကတဝီတိက္ကမံ ပကာသေတွာ၊ ဝီတိက္ကမပ္ပကာသနဉ္စ ကိမတ္ထမိဒံ သိက္ခာပဒံ ပညပေတီတိ အနုဇာနနတ္ထံ။

နတ္ထိ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယတ္တာ န ကိဉ္စိ ဧတ္ထ အပုဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗမတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝ ဟီ’’တိအာဒိ။ သာဓု သာဓူတိ ဣဒံ ပသံသာယံ အာမေဍိတဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ သမ္ပဟံသေန္တော’’တိ။ ဒွီသု အာကာရေသူတိ ဓမ္မဒေသနသိက္ခာပဒပညတ္တိသင်္ခါတေသု ဒွီသု ကာရဏေသု။ ဧကံ ဂဟေတွာတိ ဓမ္မံ ဝါ ဒေသေဿာမာတိ ဧဝံ ဝုတ္တကာရဏံ ဂဟေတွာ။ ဧဝံဒုဗ္ဘိက္ခေတိ ဧဝံ ဒုက္ခေန လဘိတဗ္ဗာ ဘိက္ခာ ဧတ္ထာတိ ဧဝံဒုဗ္ဘိက္ခေ ကာလေ၊ ဒေသေ ဝါ။ ဒုလ္လဘပိဏ္ဍေတိ ဧတဿေဝ အတ္ထဒီပနံ။ ဘာဇနာဒိပရိဟရဏဝသေန ဗဟုဘဏ္ဍိကတာယ အဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ဣမာယ သလ္လဟုကဝုတ္တိတာယာ’’တိ။ ဧတ္တကမေဝ အလံ ယာပေတုန္တိ ဥတ္တရိ ပတ္ထနာဘာဝတော ပန ‘‘ဣမိနာ စ သလ္လေခေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုဗ္ဘိက္ခံ ဝိဇိတန္တိ ဧတ္ထ ဟိ ဘိက္ခာနံ အဘာဝေါ ဒုဗ္ဘိက္ခံ ‘‘နိမ္မက္ခိက’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ ဘိက္ခာဘာဝေါယေဝ ဟိ တံနိမိတ္တစိတ္တဝိဃာတာနံ အဘာဝတော ဘိက္ခူဟိ ¶ ဝိဇိတော ဝသေ ဝတ္တိတော။ လောဘော ဝိဇိတောတိ အာမိသဟေတု ရတ္တိစ္ဆေဒဝဿစ္ဆေဒသမုဋ္ဌာပကော လောလုပ္ပာဒေါပိ တေသံ နာဟောသီတိ အာမိသလောလတာသင်္ခါတော လောဘော ဝိဇိတော။ ဣစ္ဆာစာရော ဝိဇိတောတိ ‘‘အာမိသဟေတု အညမညဿ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မပ္ပကာသနဝသေန ဂုဏဝဏိဇ္ဇံ ကတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေဿာမာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဣစ္ဆာစာရဿ အဘာဝတော ယထာဝုတ္တော ဣစ္ဆာစာရော ဝိဇိတော။ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တဿပိ အနုပ္ပန္နဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘စိန္တာ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုနပ္ပုနာနုသောစနဝသေန ပန စိတ္တပီဠာပိ နာဟောသီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝိဃာတော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝါတိ သတ္တာဟကရဏီယဝသေန ဂန္တွာ ဗဟိ အရုဏုဋ္ဌာပနဝသေန ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝါ န ကတော သတ္တာဟကိစ္စဝသေနပိ ကတ္ထစိ အဂတတ္တာ။ သတ္တာဟကိစ္စဝသေန ဝိပ္ပဝါသဉှိ သန္ဓာယ ရတ္တိစ္ဆေဒေါတိ ¶ အဋ္ဌကထာဝေါဟာရော၊ တတောယေဝ စ ဝဿူပနာယိကက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၉) ‘‘အယံ ပနေတ္ထ ပါဠိမုတ္တကရတ္တိစ္ဆေဒဝိနိစ္ဆယော’’တိ ဝတွာ ‘‘ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ အနိမန္တိတေန ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိနာ သတ္တာဟကရဏီယမေဝ ဝိဘတ္တံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တာဟကိစ္စေန ဂန္တွာ ဧကဘိက္ခုနာပိ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝါ န ကတော’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ နာမ သတ္တာဟကရဏီယဝသေန ဟောတိ၊ န အညထာတိ ရတ္တိစ္ဆေဒလက္ခဏဉ္စ ကထိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ပစ္စယဝေကလ္လသင်္ခါတေ ဝဿစ္ဆေဒကာရဏေ သတိ ရတ္တိစ္ဆေဒဿပိ ဝုတ္တတ္တာ ယတ္ထ ဝဿစ္ဆေဒကာရဏံ လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထ သတ္တာဟကိစ္စေန ဂန္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓန္တိ စူဠဂဏ္ဌိပဒေ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ စ ဝုတ္တံ၊ တံ သုဝုတ္တံ ဝဿူပနာယိကက္ခန္ဓကေ ဝဿစ္ဆေဒါဓိကာရေ –

‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရသ္မိံ အာဝါသေ ဝဿူပဂတာနံ ဘိက္ခူနံ ဂါမော စောရေဟိ ဝုဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယေန ဂါမော တေန ဂန္တု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၀၁) –

ဧတ္ထ ‘‘သစေ ဂါမော အဝိဒူရဂတော ဟောတိ၊ တတ္ထ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဝိဟာရမေဝ အာဂန္တွာ ဝသိတဗ္ဗံ။ သစေ ဒူရဂတော၊ သတ္တာဟဝါရေန အရုဏော ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗော။ န သက္ကာ စေ ဟောတိ၊ တတ္ထေဝ သဘာဂဋ္ဌာနေ ဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၁) ဣမိနာ အဋ္ဌကထာဝစနေနပိ သံသန္ဒနတော။ တထာ ဟိ ဂါမေ ဝုဋ္ဌိတေ ¶ ဘိက္ခာယ အဘာဝတော ဝဿစ္ဆေဒေပိ အနာပတ္တိံ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယေန ဂါမော တေန ဂန္တု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၀၁) ဝုတ္တတ္တာ ဘိက္ခာယ အဘာဝေါ ဝဿစ္ဆေဒကာရဏံ။ တတ္ထ ‘‘သစေ ဒူရဂတော၊ သတ္တာဟဝါရေန အရုဏော ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၁) ဣဒံ အဋ္ဌကထာဝစနံ ဝဿစ္ဆေဒကာရဏေ သတိ သတ္တာဟကိစ္စေန ဂန္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမမတ္ထံ သာဓေတိ။

ယံ ပန ဝုတ္တံ ကေနစိ –

‘‘ရတ္တိစ္ဆေဒေါတိ သတ္တာဟကိစ္စံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော၊ သတ္တာဟကရဏီယေန ဂန္တွာ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝါ ဝဿစ္ဆေဒေါ ဝါ ဧကဘိက္ခုနာပိ န ကတောတိ ဝုတ္တံ ကိရ မဟာအဋ္ဌကထာယံ၊ တသ္မာ ဝဿစ္ဆေဒဿ ကာရဏေ သတိ သတ္တာဟကိစ္စံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧကေ။ ဝိနယဓရာ ပန န ဣစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာဓိပ္ပာယော ဝီမံသိတဗ္ဗော’’တိ။

တံ ပန သယံ သမ္မူဠှဿ ပရေသံ မောဟုပ္ပာဒနမတ္တံ။ န ဟိ ဝိနယဓရာနံ အနိစ္ဆာယ ကာရဏံ ဒိဿတိ ¶ အဋ္ဌကထာယ ဝိရုဇ္ဈနတော ယုတ္တိအဘာဝတော စ။ ယဉှိ ကာရဏံ ဝဿစ္ဆေဒေပိ အနာပတ္တိံ သာဓေတိ၊ တသ္မိံ သတိ ဝိနာ ဝဿစ္ဆေဒံ သတ္တာဟကိစ္စေန ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ကာ နာမ ယုတ္တိ။ ‘‘ပစ္ဆိမိကာယ တတ္ထ ဝဿံ ဥပဂစ္ဆာမာ’’တိ ဣဒံ တေသံ ဘိက္ခူနံ အနုရူပပရိဝိတက္ကနပအဒီပနံ၊ န ပန ဝိသေသတ္ထပရိဒီပနံ။ တထာ ဟိ ဒုဗ္ဘိက္ခတာယ ဝဿစ္ဆေဒကရဏသဗ္ဘာဝတော ပုရိမိကာယ တာဝ ဝဿစ္ဆေဒေပိ အနာပတ္တိ။ ပစ္ဆိမိကာယံ အနုပဂန္တုကာမတာယ ဂမနေပိ နတ္ထိ ဒေါသော ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿူပနာယိကဒိဝသဿ အသမ္ပတ္တဘာဝတော။

န ကိသ္မိဉ္စိ မညန္တီတိ ကိသ္မိဉ္စိ ဂုဏေ သမ္ဘာဝနဝသေန န မညန္တိ။ ပကာသေတွာတိ ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနာဒိဂုဏဝသေန ပကာသေတွာ။ ‘‘ပစ္ဆာ သီလံ အဓိဋ္ဌဟေယျာမာ’’တိ ဝုတ္တနယေန ကုစ္ဆိပဋိဇဂ္ဂနေ သတိ တထာပဝတ္တဣစ္ဆာစာရဿ အပရိသုဒ္ဓဘာဝတော အာဇီဝသုဒ္ဓိယာ စ အဘာဝတော ပုန ဝါယမိတွာ သံဝရေ ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ပစ္ဆာ သီလံ အဓိဋ္ဌဟေယျာမာ’’တိ။

ကိံ ဣဒန္တိ ဂရဟဏဝသေန ဝုတ္တံ။ သာလိတဏ္ဍုလေဟိ သမ္ပာဒိတံ မံသေန ဥပသိတ္တံ ဩဒနံ သာလိမံသောဒနံ။ အတိမညိဿတီတိ အဝညာတကရဏဝသေန အတိက္ကမိတွာ မညိဿတိ၊ လာမကံ နိဟီနံ ကတွာ မညိဿတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ¶ ။ တေနာဟ ‘‘ဩညာတံ အဝညာတံ ကရိဿတီ’’တိ။ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ နိဟီနံ ကတွာ ဉာတံ ဩညာတံ။ အဝညာတန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ သွာယန္တိ သော အယံ ဇနပဒေါ။ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာတိ ဝေရဉ္ဇာယံ ပူရိတာယ သုဒုက္ကရာယ ပဋိပတ္တိယာ။ တုမှေ နိဿာယာတိ တုမှာကံ ဣမံ အပ္ပိစ္ဆပဋိပဒံ နိဿာယ။ သဗြဟ္မစာရီသင်္ခါတာတိ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာဒယော ဝုတ္တာ။ တုမှာကံ အန္တရေ နိသီဒိတွာတိ တုမှာကံ မဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ၊ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ နိသီဒိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဩမာနန္တိ အတိမာနံ။ အတိမာနောယေဝ ဟေတ္ထ နိဟီနတာယ ‘‘ဩမာန’’န္တိ ဝုတ္တော၊ န ပန ဟီဠေတွာ မညနံ။ တုမှေဟိ၊ အာနန္ဒ၊ သပ္ပုရိသေဟိ ဝိဇိတံ သာလိမံသောဒနံ ပစ္ဆိမာ ဇနတာ အတိမညိဿတီတိ ဧဝမေတ္ထ ပါဠိံ ယောဇေတွာ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ လဒ္ဓံ၊ တေနေဝ တုဿိတွာ သာလိမံသောဒနပတ္ထနာယ ဆိန္နတ္တာ စ တုမှေဟိ ဝိဇိတံ အဘိဘူတံ သာလိမံသောဒနံ ပစ္ဆိမာ ဇနတာ တတ္ထ ပတ္ထနံ ဆိန္ဒိတုံ အသမတ္ထတာယ အတိမညိဿတီတိ။

ဒုဗ္ဘိက္ခကထာ နိဋ္ဌိတာ။

မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ သီဟနာဒကထာ

၁၇။ အာယသ္မာတိ ဝါ ဒေဝါနံပိယာတိ ဝါ ဘဒြဘဝန္တိ ဝါ ပိယသမုဒါစာရော ဧသောတိ အာဟ ‘‘အာယသ္မာတိ ¶ ပိယဝစနမေတ’’န္တိ။ ဝိညုဇာတိကာ ဟိ ပရံ ပိယေန သမုဒါစရန္တာ ‘‘ဘဝ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဒေဝါနံပိယာ’’တိ ဝါ ‘‘အာယသ္မာ’’တိ ဝါ သမုဒါစရန္တိ၊ တသ္မာ သမ္မုခါ သမ္ဗောဓနဝသေန အာဝုသောတိ၊ တိရောက္ခံ အာယသ္မာတိ အယမ္ပိ သမုဒါစာရော။ တယိဒံ ပိယဝစနံ ဂရုဂါရဝသပ္ပတိဿဝသေန ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဂရုဂါရဝသပ္ပတိဿာဓိဝစနမေတ’’န္တိ။ ဂုဏမဟတ္တတာယ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော၊ န စူဠမောဂ္ဂလ္လာနဿ အတ္ထိတာယာတိ အာဟ ‘‘မဟာ စ သော ဂုဏမဟန္တတာယာ’’တိ။ ပပ္ပဋကောဇန္တိ ပထဝီသန္ဓာရကံ ဥဒကံ အာဟစ္စ ဌိတေ မဟာပထဝိယာ ဟေဋ္ဌိမတလေ သမုဋ္ဌိတံ ဥဒကောဃေန အဇ္ဈောတ္ထဋေ ဘူမိပ္ပဒေသေ သဉ္ဇာတကဒ္ဒမပဋလသဒိသံ အတိမဓုရပထဝီမဏ္ဍံ။ န မေ တံ အဿ ပတိရူပန္တိ တံ အနာပုစ္ဆာ ကရဏံ န မေ အနုစ္ဆဝိကံ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ အနာပုစ္ဆာ ကရောန္တေန စ ယထာ ဘဂဝါ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတံ ကိဉ္စိ အနာပုစ္ဆာ ကရောတိ၊ ဧဝမဟမ္ပီတိ ဘဂဝတာ သမာနံ ကတွာ အတ္တာနံ မာနေန ကတံ ဝိယ ဘဝိဿတီတိ ¶ အာဟ ‘‘ယုဂဂ္ဂါဟော ဝိယ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ ကတော ဘဝေယျာ’’တိ။ ပရေန ဟိ သဒ္ဓိံ အတ္တာနံ ယုဂံ ယုဂဠံ သမာနံ ကတွာ ဂါဟော၊ တဿ မမ ဝါ ကော ဝိသေသောတိ ဂဟဏံ ယုဂဂ္ဂါဟော။

သမ္ပန္နန္တိ သမ္ပတ္တိယုတ္တံ။ သာ ပနေတ္ထ ရသသမ္ပတ္တိ အဓိပ္ပေတာ သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာနတော။ တေနာဟ ‘‘သမ္ပန္နန္တိ မဓုရံ သာဒုရသန္တိ အတ္ထော’’တိ။ တိဝိဓဉှိ သမ္ပန္နံ ပရိပုဏ္ဏသမင်္ဂီမဓုရဝသေန။ တတ္ထ –

‘‘သမ္ပန္နံ သာလိကေဒါရံ၊ သုဝါ ဘုဉ္ဇန္တိ ကောသိယ၊

ပဋိဝေဒေမိ တေ ဗြဟ္မေ၊ န နေ ဝါရေတုမုဿဟေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၄။၁) –

ဣဒံ ပရိပုဏ္ဏသမ္ပန္နံ နာမ။ ပရိပုဏ္ဏမ္ပိ ဟိ သမန္တတော ပန္နံ ပတ္တန္တိ သမ္ပန္နန္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော ဥပဂတော သမုပဂတော သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) ဣဒံ သမင်္ဂီသမ္ပန္နံ နာမ။ သမင်္ဂီပိ ဟိ သမ္မဒေဝ ပန္နော ဂတော ဥပဂတောတိ သမ္ပန္နောတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘တတြဿ ရုက္ခော သမ္ပန္နဖလော စ ဥပပန္နဖလော စာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၄၈) ဣဒံ မဓုရသမ္ပန္နံ နာမ။ တတ္ထ မဓုရသမ္ပန္နံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပပန္နဖလောတိ ဗဟုဖလော။ အဿာတိ ပထဝိယာ ဟေဋ္ဌိမတလဿ။ ဩပမ္မနိဒဿနတ္ထန္တိ ဥပမာယ နိဒဿနတ္ထံ။ အနီဠကန္တိ နိဒ္ဒေါသံ။ နိဒ္ဒေါသတာ စေတ္ထ မက္ခိကာဒိရဟိတတာယာတိ အာဟ ‘‘နိမ္မက္ခိက’’န္တိအာဒိ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ မက္ခိကာတိ နိမ္မက္ခိကံ။ မက္ခိကာသဒ္ဒေန စေတ္ထ မက္ခိကဏ္ဍကမ္ပိ သာမညတော ဂဟိတန္တိ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ ‘‘နိမ္မက္ခိကန္တိ ဣမဿေဝတ္ထံ ပကာသေတုံ နိမ္မက္ခိကဏ္ဍကန္တိ ဝုတ္တံ၊ မက္ခိကာဟိ တာသံ အဏ္ဍကေဟိ ¶ စ ဝိရဟိတန္တိ အတ္ထော’’တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အမှာကံ ခန္တိ ‘‘မက္ခိကာနံ အဏ္ဍာနိ မက္ခိကဏ္ဍာနိ၊ နတ္ထိ ဧတ္ထ မက္ခိကဏ္ဍာနီတိ နိမ္မက္ခိကဏ္ဍန္တိ။ ဣမိနာ မက္ခိကာနံ အဏ္ဍေဟိ ရဟိတတာ ဝုတ္တာ၊ ‘နိမ္မက္ခိက’န္တိ ဣမိနာ ပန မက္ခိကာနံယေဝ အဘာဝေါ ဝုတ္တော’’တိ။ ဧတံ ကိရ မဓူတိ ခုဒ္ဒကမက္ခိကာဟိ ကတမဓု။ သဗ္ဗမဓူဟီတိ မဟာမက္ခိကဘမရမက္ခိကာဒိကတေဟိ။ အဂ္ဂန္တိ ဥတ္တမံ။ သေဋ္ဌန္တိ ပသတ္ထတမံ။ သုရသန္တိ သောဘနရသံ။ ဩဇဝန္တန္တိ အစ္စန္တမောဇသမ္ပန္နံ။

အာယာစနဝစနမေတန္တိ ဣမိနာ သမ္ပဋိစ္ဆနသမ္ပဟံသနာဒိအတ္ထံ နိဝတ္တေတိ။ ဧကံ ဟတ္ထန္တိ ဧကံ ပါဏိတလံ။ ‘‘အဘိနိမ္မိနိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ပကာသေတုံ ‘‘ပထဝီသဒိသံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ နု ခေါ ပထဝီ၊ ဥဒါဟု န အယန္တိ ဣမိနာ ¶ နိမ္မိတပထဝိယာ ပကတိပထဝိယာ စ သန္ဒိဿမာနတ္တာ ‘‘ဧသာ နု ခေါ အမှာကံ ပထဝီ၊ ဥဒါဟု အညာ’’တိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနကုက္ကုစ္စံ ဒဿေတိ။ နိဗဒ္ဓဝိပုလာဂမော ဂါမော နိဂမော၊ ပဝတ္တိတမဟာအာယော မဟာဂါမောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န ဝါ ဧသ ဝိပလ္လာသောတိ ပုဗ္ဗပက္ခံ နိဒဿေတိ။ ကသ္မာ ပနေသ ဝိပလ္လာသော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အစိန္တေယျော ဟိ ဣဒ္ဓိမတော ဣဒ္ဓိဝိသယော’’တိ။ ဣဒ္ဓိဗလေနေဝ တေသံ သတ္တာနံ တာဒိသော ဝိပလ္လာသော န ဘဝိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ အညထာ ဝိပလ္လာသပ္ပဋိလာဘံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဂရဟန္တာတိ သမ္မုခါ ဂရဟန္တာ။ ဥပဝဒန္တာတိ ပရမ္မုခါ အက္ကောသန္တာ။

နနု စ ဥတ္တရကုရုံ ပိဏ္ဍာယ ဂမနံ ပဋိသေဓေတွာ ဝိပလ္လာသမ္ပိ သတ္တာ ပဋိလဘေယျုန္တိ ကာရဏံ န ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ကိမေတ္ထ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ယဒိပိ န ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ‘‘ဝိပလ္လာသမ္ပိ သတ္တာ ပဋိလဘေယျု’’န္တိ ပုဗ္ဗေ အဓိကတတ္တာ တေနေဝ ကာရဏေန ပိဏ္ဍာယ ဥတ္တရကုရုဂမနမ္ပိ ဘဂဝတာ ပဋိသိဒ္ဓန္တိ ဝိညာယတိ၊ တသ္မာ တဒေဝ ကာရဏံ ဣဓာပိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဝိပလ္လာသမ္ပိ သတ္တာ ပဋိလဘေယျုန္တိ ဣဒံ ဣဓ အဝုတ္တမ္ပိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အတ္ထောပိ စဿ ဝုတ္တသဒိသမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ‘‘ဧဝံ ပန ဝိပလ္လာသံ ပဋိလဘေယျု’’န္တိအာဒိနာ ပစ္ဆာ ဝုတ္တမေဝ အတ္ထဝိကပ္ပံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ယံ ပန တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘တေ ဂုဏေ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဒုဗ္ဘိက္ခကာလေ ပထဝိံ ပရိဝတ္တေတွာ ပပ္ပဋကောဇံ ပရိဘုဉ္ဇိံသူ’’တိ၊ တံ အပနေတွာ တေ ဂုဏေ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဒုဗ္ဘိက္ခကာလေ ဥတ္တရကုရုံ ဂန္တွာ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိံသူတိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧကေန ပဒဝီတိဟာရေနာတိ ဧတ္ထ ပဒဿ ဝီတိဟရဏံ နိက္ခိပနံ ပဒဝီတိဟာရော၊ ပဒနိက္ခေပေါ၊ တသ္မာ ဧကေန ပဒနိက္ခေပေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကေန ပဒဝီတိဟာရေန အတိက္ကမိတဗ္ဗဋ္ဌာနဉ္စ သမဂမနေန ¶ ဒွိန္နံ ပဒါနံ အန္တရေ မုဋ္ဌိရတနမတ္တံ၊ တသ္မာ။ မာတိကာမတ္တံ အဓိဋ္ဌဟိတွာတိ မုဋ္ဌိရတနပ္ပမာဏံ မာတိကာမတ္တံ အဓိဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော။

နိဋ္ဌိတာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ သီဟနာဒကထာ။

ဝိနယပညတ္တိယာစနကထာ

၁၈။ ဝိနယပညတ္တိယာတိ ¶ ပုဗ္ဗေ အပညတ္တသိက္ခာပဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ထေရော ဟိ ပညတ္တသိက္ခာပဒါနိ ဌပေတွာ ဣဒါနိ ပညပေတဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသဉ္စ သန္ဓာယ ‘‘ဧတဿ ဘဂဝါ ကာလော၊ ဧတဿ သုဂတ ကာလော၊ ယံ ဘဂဝါ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေယျ၊ ဥဒ္ဒိသေယျ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၁) အာဟ။ ဘဂဝတာပိ –

‘‘ကော နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဟေတု၊ ကော ပစ္စယော၊ ယေန ပုဗ္ဗေ အပ္ပတရာနိ စေဝ သိက္ခာပဒါနိ အဟေသုံ၊ ဗဟုတရာ စ ဘိက္ခူ အညာယ သဏ္ဌဟိံသု။ ကော ပန၊ ဘန္တေ၊ ဟေတု၊ ကော ပစ္စယော၊ ယေန ဧတရဟိ ဗဟုတရာနိ စေဝ သိက္ခာပဒါနိ ဟောန္တိ၊ အပ္ပတရာ စ ဘိက္ခူ အညာယ သဏ္ဌဟန္တီတိ။ ဧဝမေတံ၊ ဘဒ္ဒါလိ၊ ဟောတိ၊ သတ္တေသု ဟာယမာနေသု သဒ္ဓမ္မေ အန္တရဓာယမာနေ ဗဟုတရာနိ စေဝ သိက္ခာပဒါနိ ဟောန္တိ၊ အပ္ပတရာ စ ဘိက္ခူ အညာယ သဏ္ဌဟန္တီတိ။ န တာဝ၊ ဘဒ္ဒါလိ၊ သတ္ထာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေတိ၊ ယာဝ န ဣဓေကစ္စေ အာသဝဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မာ သင်္ဃေ ပါတုဘဝန္တီ’’တိ –

ဣမသ္မိံ ဘဒ္ဒါလိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၁၄၅) ဝိယ ဧကစ္စေသု ပညတ္တေသုပိ တတော ပရံ ပညပေတဗ္ဗာနိ သန္ဓာယ ‘‘န တာဝ၊ သာရိပုတ္တ၊ သတ္ထာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓေဝ စ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သာမမ္ပိ ပစနံ သမဏသာရုပ္ပံ န ဟောတိ၊ န စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနံ ‘‘ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝါ ဝဿစ္ဆေဒေါ ဝါ န ကတော’’တိ ဝစနဉ္စ ပုဗ္ဗေ ပညတ္တသိက္ခာပဒါနံ သဗ္ဘာဝေ ပမာဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေသသိက္ခာပဒါနဉ္စေဝ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသဿ စ ထေရဿ အာယာစနေန ပညတ္တတ္တာ ‘‘မူလတော ပဘုတိ နိဒါနံ ဒဿေတု’’န္တိ အာဟ။ ရဟောဂတဿာတိ ရဟော ဇနဝိဝိတ္တံ ဌာနံ ဥပဂတဿ။ တေန ဂဏသင်္ဂဏိကာဘာဝေန ထေရဿ ကာယဝိဝေကမာဟ။ ပဋိသလ္လီနဿာတိ နာနာရမ္မဏစာရတော စိတ္တဿ နိဝတ္တိယာ ပဋိ သမ္မဒေဝ နိလီနဿ တတ္ထ အဝိသဋစိတ္တဿ။ တေန စိတ္တသင်္ဂဏိကာဘာဝေနဿ ပုဗ္ဗဘာဂိယံ စိတ္တဝိဝေကမာဟ။ စိရန္တိ ကာလာပေက္ခံ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ စိရာတိ စိရကာလယုတ္တာ ဌိတိ အဘေဒေန ဝုတ္တာ။

ဧတံ ¶ ¶ န သက္ကောတီတိ ဧတံ ဝိနိစ္ဆိနိတုံ န သက္ကောတိ။ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ထေရဝါဒံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မဟာပဒုမတ္ထေရော ပနာ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘န သက္ကောတီ’’တိ ဣဒံ ယသ္မာ ဇာနမာနောပိ သမ္မဒေဝ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ န သက္ကောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ သောဠသဝိဓာယ ပညာယ မတ္ထကံ ပတ္တဿာတိ မဇ္ဈိမနိကာယေ အနုပဒသုတ္တန္တဒေသနာယ (မ။ နိ။ ၃။၉၃) –

‘‘မဟာပညော ဘိက္ခဝေ သာရိပုတ္တော၊ ပုထုပညော ဘိက္ခဝေ သာရိပုတ္တော၊ ဟာသပညော ဘိက္ခဝေ သာရိပုတ္တော၊ ဇဝနပညော ဘိက္ခဝေ သာရိပုတ္တော၊ တိက္ခပညော ဘိက္ခဝေ သာရိပုတ္တော၊ နိဗ္ဗေဓိကပညော ဘိက္ခဝေ သာရိပုတ္တော’’တိ –

ဧဝမာဂတာ မဟာပညာဒိကာ ဆ၊ တသ္မိံယေဝ သုတ္တေ အာဂတာ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တိပညာ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂပညာတိ ဣမာသံ သောဠသပ္ပဘေဒါနံ ပညာနံ သာဝကဝိသယေ ဥက္ကဋ္ဌကောဋိပ္ပတ္တဿ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဘဂဝါ ဝိပဿီအာဒီနံ သတ္တန္နံယေဝ ဗုဒ္ဓါနံ ဗြဟ္မစရိယဿ စိရဋ္ဌိတိကာစိရဋ္ဌိတိကဘာဝံ ကထေသိ၊ န ဗုဒ္ဓဝံသဒေသနာယံ ဝိယ ပဉ္စဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓါနံ၊ တတော ဝါ ပန ဘိယျောတိ? ယေသံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ပဋိဝေဓသာသနံ ဧကံသတော နိစ္ဆယေန အဇ္ဇာပိ ဓရတိ၊ န အန္တရဟိတံ၊ တေ ဧဝ ကိတ္တေန္တော ဝိပဿီအာဒီနံယေဝ ဘဂဝန္တာနံ ဗြဟ္မစရိယဿ စိရဋ္ဌိတိကာစိရဋ္ဌိတိကဘာဝံ ဣဓ ကထေသိ။ တေသံယေဝ ဟိ သာဝကာ တဒါ စေဝ ဧတရဟိ စ သုဒ္ဓါဝါသဘူမိယံ ဌိတာ၊ န အညေသံ ပရိနိဗ္ဗုတတ္တာ။ သိဒ္ဓတ္ထတိဿဖုဿာနံ ကိရ ဗုဒ္ဓါနံ သာဝကာ သုဒ္ဓါဝါသေသု ဥပ္ပန္နာ ဥပ္ပတ္တိသမနန္တရမေဝ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဥပကာဒယော ဝိယ အရဟတ္တံ အဓိဂန္တွာ န စိရဿေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိံသု၊ န တတ္ထ တတ္ထ သာဝကာ ယာဝတာယုကံ အဋ္ဌံသူတိ ဝဒန္တိ။ အပုဗ္ဗာစရိမနိယမော ပန အပရာပရံ သံသရဏကသတ္တာဝါသဝသေန ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ ဣစ္ဆိတောတိ န တေနေတံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၉။ အသာဓာရဏော ဟေတု၊ သာဓာရဏော ပစ္စယောတိ ဧဝမာဒိဝိဘာဂေန ဣဓ ပယောဇနံ နတ္ထိ၊ ဝိပဿီအာဒီနံ ပန ဗြဟ္မစရိယဿ အစိရဋ္ဌိတိကတာယ စိရဋ္ဌိတိကတာယ စ ကာရဏပုစ္ဆာပရတ္တာ စောဒနာယာတိ အာဟ ‘‘ဟေတု ပစ္စယောတိ ဥဘယမေတံ ကာရဏာဓိဝစန’’န္တိ။ ဟိနောတိ တေန ¶ ဖလန္တိ ဟေတူတိ ကရဏသာဓနောယံ ဟေတုသဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘တေန တဿ ဖလ’’န္တိအာဒိ။ ကတ္တုသာဓနောပိ ဟေတုသဒ္ဒေါ နော န ယုဇ္ဇတိ ဟိနောတိ ဖလဿ ဟေတုဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဟေတူတိ။ တံ ပဋိစ္စ ဧတိ ပဝတ္တတီတိ တံ ကာရဏံ ပဋိစ္စ တဿ ဖလံ ဧတိ ပဝတ္တတိ နိဗ္ဗတ္တတီတိ အတ္ထော။

ကိလာသုနော ¶ အဟေသုန္တိ အပ္ပောဿုက္ကာ အဟေသုံ၊ နိရုဿာဟာ အဟေသုန္တိ အတ္ထော။ သာ ပန နိရုဿာဟတာ န အာလသိယဝသေနာတိ အာဟ ‘‘န အာလသိယကိလာသုနော’’တိ၊ အာလသိယဝသေန ကိလာသုနော နာဟေသုန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ အာလသိယံ ဝါတိ ဣမိနာ ထိနမိဒ္ဓဝသပ္ပဝတ္တာနံ အကုသလာနံ အဘာဝမာဟ။ ဩသန္နဝီရိယတာ ဝါတိ ဣမိနာ ပန ‘‘အာလသိယာဘာဝေပိ အန္တမသော အန္နဘာရနေသာဒါနမ္ပိ သက္ကစ္စံယေဝ ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိ ဝစနတော ယဿ ကဿစိပိ ဓမ္မဒေသနာယ နိရုဿာဟတာ နတ္ထီတိ ဒီပေတိ သဗ္ဗေသံ သမကေနေဝ ဥဿာဟေန ဓမ္မဒေသနာယ ပဝတ္တနတော။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဩသန္နဝီရိယာတိ ဩဟီနဝီရိယာ၊ အပ္ပောဿုက္ကာတိ အတ္ထော။ ဥဿန္နဝီရိယာတိ အဓိကဝီရိယာ၊ မဟုဿာဟာတိ အတ္ထော။ ဝေဂေနာတိ ဇဝေန။ ဓမ္မေ ဂရု ဧတေသန္တိ ဓမ္မဂရုနော။ ဓမ္မေ ဂါရဝမေတေသန္တိ ဓမ္မဂါရဝါ။ ဝိပဿိဿ ဘဂဝတော ကာလေ အသီတိ ဝဿသဟဿာနိ အာယုပ္ပမာဏံ သိခိဿ သတ္တတိ ဝဿသဟဿာနိ၊ ဝေဿဘုဿ သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ အာယုပ္ပမာဏန္တိ အာဟ ‘‘တေသံ ကိရ ကာလေ ဒီဃာယုကာ သတ္တာ’’တိ။ အဘိသမေန္တီတိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ။

နိဒ္ဒေါသတာယာတိ ဝီတိက္ကမဒေါသဿ အဘာဝတော။ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝီတိက္ကမေ အယံ နာမ အာပတ္တီ’’တိ ဧဝံ အာပတ္တိဝသေန အပညပေတွာ ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၊ ၁၉၄) ဓမ္မဒေသနာဝသေန ဩဝါဒသိက္ခာပဒါနံယေဝ ပညတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တာပတ္တိက္ခန္ဓဝသေန အာဏာသိက္ခာပဒံ အပညတ္တ’’န္တိ။ ဆန္နံ ဆန္နံ ဝဿာနံ အစ္စယေနာတိ ပါဌသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ ဆန္နံ ဆန္နံ ဝဿာနံ ဩသာနဒိဝသံ အပေက္ခိတွာ ‘‘သကိံ သကိ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ တဒပေက္ခမိဒံ သာမိဝစနံ။ သကလဇမ္ဗုဒီပေ သဗ္ဗောပိ ဘိက္ခုသင်္ဃော ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဥပေါသထံ အကာသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကတမံ တံ ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘ဗန္ဓုမတိယာ ရာဇဓာနိယာ’’တိအာဒိ။ ဣသိပတနံ ¶ တေန သမယေန ခေမံ နာမ ဥယျာနံ ဟောတိ၊ မိဂါနံ ပန အဘယဝါသတ္ထာယ ဒိန္နတ္တာ မိဂဒါယောတိ ဝုစ္စတိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ခေမေ မိဂဒါယေ’’တိ။

အဗ္ဗောကိဏ္ဏာနိ ဒသပိ ဝီသတိပိ ဘိက္ခုသဟဿာနိ ဝသန္တီတိ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလေဟိ အသံသဋ္ဌာနိ ဒသပိ ဝီသတိပိ ဘိက္ခူနံ သဟဿာနိ ဝသန္တိ။ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘တေ သဗ္ဗေပိ ဒွါဒသသဟဿဘိက္ခုဂဏှနကာ မဟာဝိဟာရာ အဘယဂိရိစေတိယပဗ္ဗတစိတ္တလပဗ္ဗတဝိဟာရသဒိသာ စ အဟေသု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥပေါသထာရောစိကာတိ ဥပေါသထာရောစနကာ။ တာ ကိရ ဒေဝတာ ဧကမှိ ဝဿေ နိက္ခန္တေ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာ အာရောစေန္တိ ‘‘နိက္ခန္တံ ခေါ၊ မာရိသာ၊ ဧကံ ဝဿံ၊ ပဉ္စ ဒါနိ ဝဿာနိ သေသာနိ၊ ပဉ္စန္နံ ဝဿာနံ အစ္စယေန ဗန္ဓုမတီ ရာဇဓာနီ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာယာ’’တိ။ တထာ ဒွီသု ဝဿေသု နိက္ခန္တေသု ‘‘နိက္ခန္တာနိ ခေါ၊ မာရိသာ၊ ဒွေ ဝဿာနိ ¶ ၊ စတ္တာရိ ဝဿာနိ သေသာနိ၊ စတုန္နံ ဝဿာနံ အစ္စယေန ဗန္ဓုမတီ ရာဇဓာနီ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာယာ’’တိ အာရောစေန္တိ။ ဣမိနာဝ နယေန တီသု စတူသု ပဉ္စသု ဝဿေသု အတိက္ကန္တေသု အာရောစေန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မာရိသာ ဧကံ ဝဿံ အတိက္ကန္တ’’န္တိအာဒိ။ သာနုဘာဝါတိ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန သာနုဘာဝါ။ တေ ကိရ ဘိက္ခူတိ ယေ ဒေဝတာနုဘာဝေန ဂစ္ဆန္တိ၊ တေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပါစီနသမုဒ္ဒန္တေတိ ပါစီနသမုဒ္ဒဿ သမီပဒေသေ။ ဂမိယဝတ္တန္တိ ဂမိကေဟိ ကာတဗ္ဗံ သေနာသနပဋိဇဂ္ဂနာဒိဝတ္တံ။ ဥပေါသထဂ္ဂန္တိ ဥပေါသထကရဏဋ္ဌာနံ။ ဂတာဝ ဟောန္တီတိ ဒေဝတာနုဘာဝေန ဂတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ တေတိ အတ္တနော အတ္တနော အာနုဘာဝေန ဒေဝတာနုဘာဝေန စ ဂတာ သဗ္ဗေပိ။

ခန္တီ ပရမန္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၅) ပရူပဝါဒံ ပရာပကာရံ သီတုဏှာဒိဘေဒဉ္စ ဂုဏောပရောဓံ ခမတိ သဟတိ အဓိဝါသေတီတိ ခန္တိ။ သာ ပန သီလာဒီနံ ပဋိပက္ခဓမ္မေ သဝိသေသံ တပတိ သန္တပတိ ဝိဓမတီတိ ပရမံ ဥတ္တမံ တပေါ။ တိတိက္ခနံ ခမနံ တိတိက္ခာ။ ခန္တိယာယေဝေတံ ဝေဝစနံ။ အက္ခရစိန္တကာ ဟိ ခမာယံ တိတိက္ခာသဒ္ဒံ ဝဏ္ဏေန္တိ၊ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘တိတိက္ခာသင်္ခါတာ အဓိဝါသနခန္တိ နာမ ဥတ္တမံ တပေါ’’တိ။ နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါတိ ဘဝေန ဘဝန္တရံ ဝိနာတိ ဘဝနိကန္တိဘာဝေန သံသိဗ္ဗတိ၊ သတဏှဿေဝ ဝါ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝဘာဝတော ဖလေန သဒ္ဓိံ ကမ္မံ ဝိနာတိ သံသိဗ္ဗတီတိ ¶ ဝါနန္တိ သင်္ချံ ဂတာယ တဏှာယ နိက္ခန္တံ နိဗ္ဗာနံ တတ္ထ တဿာ သဗ္ဗသော အဘာဝတော။ တံ နိဗ္ဗာနံ ပန သန္တပဏီတနိပုဏသိဝခေမာဒိနာ သဗ္ဗာကာရေန ပရမန္တိ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ။

န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော ပရူပဃာတီတိ ယော အဓိဝါသနခန္တိရဟိတတ္တာ ပရံ ဥပဃာတေတိ ဗာဓတိ ဝိဟိံသတိ၊ သော ပဗ္ဗဇိတော နာမ န ဟောတိ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗဓမ္မဿ အပဗ္ဗာဇနတော။ စတုတ္ထပါဒေါ ပန တတိယပါဒဿေဝ ဝေဝစနံ အနတ္ထန္တရတ္တာ။ ‘‘န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဧတဿ ဟိ ‘‘န သမဏော ဟောတီ’’တိ ဝေဝစနံ။ ‘‘ပရူပဃာတီ’’တိ ဧတဿ ‘‘ပရံ ဝိဟေဌယန္တော’’တိ ဝေဝစနံ။ အထ ဝါ ပရူပဃာတီတိ သီလူပဃာတီ။ သီလဉှိ ဥတ္တမဋ္ဌေန ‘‘ပရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ပရသဒ္ဒဿ သေဋ္ဌဝါစကတ္တာ ‘‘ပုဂ္ဂလပရောပရညူ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ယော စ သမဏော ပရံ ယံ ကဉ္စိ သတ္တံ ဝိဟေဌယန္တော ပရူပဃာတီ ဟောတိ အတ္တနော သီလဝိနာသကော၊ သော ပဗ္ဗဇိတော နာမ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယော အဓိဝါသနခန္တိယာ အဘာဝါ ပရူပဃာတီ ဟောတိ၊ ပရံ အန္တမသော ဍံသမကသမ္ပိ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ၊ သော န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော။ ကိံ ကာရဏာ? ပါပမလဿ အပဗ္ဗာဇိတတ္တာ အနီဟဋတ္တာ။ ‘‘ပဗ္ဗာဇယမတ္တနော မလံ၊ တသ္မာ ပဗ္ဗဇိတောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၈၈) ဣဒဉှိ ပဗ္ဗဇိတလက္ခဏံ ¶ ။ ယောပိ နဟေဝ ခေါ ဥပဃာတေတိ န မာရေတိ၊ အပိစ ဒဏ္ဍာဒီဟိ ဝိဟေဌေတိ၊ သောပိ ပရံ ဝိဟေဌယန္တော သမဏော န ဟောတိ။ ကိံကာရဏာ? ဝိဟေသာယ အသမိတတ္တာ။ သမိတတ္တာ သမဏောတိ ဝုစ္စတီတိ ဣဒဉှိ သမဏလက္ခဏံ။ ‘‘သမိတတ္တာ ဟိ ပါပါနံ၊ သမဏောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၆၅) ဟိ ဝုတ္တံ။

အပိစ ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသန္တော ပါတိမောက္ခကထာယ စ သီလပ္ပဓာနတ္တာ သီလဿ စ ဝိသေသတော ဒေါသော ပဋိပက္ခောတိ တဿ နိဂ္ဂဏှနဝိဓိံ ဒဿေတုံ အာဒိတော ‘‘ခန္တီ ပရမံ တပေါ’’တိ အာဟ။ တေန အနိဋ္ဌဿ ပဋိဟနနူပါယော ဝုတ္တော၊ တိတိက္ခာဂ္ဂဟဏေန ပန ဣဋ္ဌဿ၊ တဒုဘယေနပိ ဥပ္ပန္နံ အရတိံ ဥပ္ပန္နံ ရတိံ အဘိဘုယျ ဝိဟရတီတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော။ တဏှာဝါနဿ ဝူပသမနတော နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ။ တတ္ထ ခန္တိဂ္ဂဟဏေန ပယောဂဝိပတ္တိယာ အဘာဝေါ ဒဿိတော၊ တိတိက္ခာဂ္ဂဟဏေန အာသယဝိပတ္တိယာ အဘာဝေါ။ တထာ ခန္တိဂ္ဂဟဏေန ပရာပရာဓသဟတာ၊ တိတိက္ခာဂ္ဂဟဏေန ပရေသု အနပရဇ္ဈနာ ဒဿိတာ။ ဧဝံ ကာရဏမုခေန အနွယတော ပါတိမောက္ခံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဗျတိရေကတော ¶ တံ ဒဿေတုံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန ယထာ သတ္တာနံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပနံ ပရံ ပါဏိလေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ဝိဟေဌနဉ္စ ‘‘ပရူပဃာတော ပရံ ဝိဟေဌန’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ တေသံ သာပတေယျာဝဟရဏံ ပရာမသနံ ဝိသံဝါဒနံ အညမညဘေဒနံ ဖရုသဝစနေန မမ္မဃဋ္ဋနံ နိရတ္ထကဝိပ္ပလာပေါ ပရသန္တကာဘိဇ္ဈာနံ ဥစ္ဆေဒစိန္တနံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသနဉ္စ ဥပဃာတော ပရဝိဟေဌနဉ္စ ဟောတီတိ ယဿ ကဿစိ အကုသလဿ ကမ္မပထဿ ကမ္မဿ စ ကရဏေန ပဗ္ဗဇိတော သမဏော စ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။

ဒုတိယဂါထာယ သဗ္ဗပါပဿာတိ သဗ္ဗာကုသလဿ သဗ္ဗဿပိ ဒွါဒသာကုသလဿ သဗ္ဗစိတ္တုပ္ပာဒသင်္ဂဟိတဿ သာဝဇ္ဇဓမ္မဿ။ အကရဏန္တိ အနုပ္ပာဒနံ။ ကရဏဉှိ နာမ တဿ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပာဒနန္တိ တပ္ပဋိက္ခေပတော အကရဏံ အနုပ္ပာဒနံ။ ကုသလဿာတိ စတုဘူမိကကုသလဿ။ ‘‘ကုသလဿာ’’တိ ဟိ ဣဒံ ‘‘ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ ဝက္ခမာနတ္တာ အရိယမဂ္ဂဓမ္မေ တေသဉ္စ သမ္ဘာရဘူတေ တေဘူမိကကုသလေ ဓမ္မေ ဗောဓေတိ။ ဥပသမ္ပဒါတိ ဥပသမ္ပာဒနံ။ တံ ပန အတ္ထတော တဿ ကုသလဿ သမဓိဂမော ပဋိလာဘော။ သစိတ္တပရိယောဒပနန္တိ အတ္တနော စိတ္တဿ ဇောတနံ စိတ္တဿ ပဘဿရဘာဝကရဏံ သဗ္ဗသော ပရိသောဓနံ။ တံ ပန အရဟတ္တေန ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ အဂ္ဂမဂ္ဂသမင်္ဂိနော စိတ္တံ သဗ္ဗသော ပရိယောဒပီယတိ နာမ၊ အဂ္ဂဖလက္ခဏေ ပန ပရိယောဒပိတံ ဟောတိ ပုန ပရိယောဒပေတဗ္ဗတာယ အဘာဝတော၊ တသ္မာ ပရိနိဋ္ဌိတပရိယောဒပနတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တံ ပန အရဟတ္တေန ဟောတီ’’တိ။ ဣတိ သီလသံဝရေန သဗ္ဗပါပံ ပဟာယ လောကိယလောကုတ္တရာဟိ သမထဝိပဿနာဟိ ¶ ကုသလံ သမ္ပာဒေတွာ အရဟတ္တဖလေန စိတ္တံ ပရိယောဒပေတဗ္ဗန္တိ ဧတံ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနံ ဩဝါဒေါ အနုသိဋ္ဌိ။

တတိယဂါထာယ အနုပဝါဒေါတိ ဝါစာယ ကဿစိ အနုပဝဒနံ။ အနုပဃာတောတိ ကာယေန မနသာ စ ကဿစိ ဥပဃာတာကရဏံ မနသာပိ ပရေသံ အနတ္ထစိန္တနာဒိဝသေန ဥပဃာတကရဏဿ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗတ္တာ။ ပါတိမောက္ခေတိ ယံ တံ ပအတိမောက္ခံ အတိပမောက္ခံ ဥတ္တမံ သီလံ၊ ပါတိ ဝါ သုဂတိဘယေဟိ မောက္ခေတိ ဒုဂ္ဂတိဘယေဟိ၊ ယော ဝါ နံ ပါတိ၊ တံ မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မိံ ပါတိမောက္ခေ စ။ သံဝရောတိ သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အဝီတိက္ကမလက္ခဏော သံဝရော။ မတ္တညုတာတိ ဘောဇနေ မတ္တညုတာ ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂဝသေန ပမာဏညုတာ။ ပန္တဉ္စ သယနာသနန္တိ ဇနသင်္ဃဋ္ဋဝိရဟိတံ နိဇ္ဇနသမ္ဗာဓံ ဝိဝိတ္တံ သေနာသနဉ္စ။ ဧတ္ထ ဒွီဟိယေဝ ¶ ပစ္စယေဟိ စတုပစ္စယသန္တောသော ဒီပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော ပစ္စယသန္တောသသာမညေန ဣတရဒွယဿပိ လက္ခဏဟာရနယေန ဇောတိတဘာဝတော။ အဓိစိတ္တေ စ အာယောဂေါတိ ဝိပဿနာပါဒကံ အဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တံ အဓိစိတ္တံ၊ တတောပိ စ မဂ္ဂဖလစိတ္တမေဝ အဓိစိတ္တံ၊ တသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ အဓိစိတ္တေ အာယောဂေါ စ၊ အနုယောဂေါတိ အတ္ထော။ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနန္တိ ဧတံ ပရဿ အနုပဝဒနံ အနုပဃာတနံ ပါတိမောက္ခေ သံဝရော ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂေသု မတ္တညုတာ ဝိဝိတ္တသေနာသနသေဝနံ အဓိစိတ္တာနုယောဂေါ စ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနံ ဩဝါဒေါ အနုသိဋ္ဌိ။

ဣမာ ပန သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသဂါထာ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပါယေနာ’’တိအာဒိ။ ယာဝ သာသနပရိယန္တာတိ ဓရမာနကဗုဒ္ဓါနံ အနုသာသနပရိယန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ယာဝ ဗုဒ္ဓါ ဓရန္တိ၊ တာဝ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗတံ အာဂစ္ဆန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဩဝါဒပါတိမောက္ခဉှိ ဗုဒ္ဓါယေဝ ဥဒ္ဒိသန္တိ၊ န သာဝကာ။ ပဌမဗောဓိယံယေဝ ဥဒ္ဒေသမာဂစ္ဆန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဌမဗောဓိ စေတ္ထ ဝီသတိဝဿပရိစ္ဆိန္နာတိ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ တဉ္စ ဟေဋ္ဌာ အဋ္ဌကထာယမေဝ ‘‘ဘဂဝတော ဟိ ပဌမဗောဓိယံ ဝီသတိဝဿန္တရေ နိဗဒ္ဓုပဋ္ဌာကော နာမ နတ္ထီ’’တိ ကထိတတ္တာ ‘‘ပဌမဗောဓိ နာမ ဝီသတိဝဿာနီ’’တိ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ‘‘ပဉ္စစတ္တာလီသာယ ဝဿေသု အာဒိတော ပန္နရသ ဝဿာနိ ပဌမဗောဓီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ သတိ မဇ္ဈေ ပန္နရသ ဝဿာနိ မဇ္ဈိမဗောဓိ၊ အန္တေ ပန္နရသ ဝဿာနိ ပစ္ဆိမဗောဓီတိ တိဏ္ဏံ ဗောဓီနံ သမပ္ပမာဏတာ သိယာတိ တမ္ပိ ယုတ္တံ။ ပန္နရသတ္တိကေန ဟိ ပဉ္စစတ္တာလီသ ဝဿာနိ ပူရေန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ပန္နရသဝဿပ္ပမာဏာယ ပဌမဗောဓိယာ ဝီသတိဝဿေသုယေဝ အန္တောဂဓတ္တာ ‘‘ပဌမဗောဓိယံ ဝီသတိဝဿန္တရေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဧဝမ္ပိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။

နနု ¶ စ ကာနိစိ သိက္ခာပဒါနိ ပညပေတွာပိ န တာဝ အာဏာပါတိမောက္ခံ အနုညာတံ ပစ္ဆာ ထေရဿ အာယာစနေန အနုညာတတ္တာ၊ တသ္မာ ကထမေတံ ဝုတ္တံ ‘‘သိက္ခာပဒပညတ္တိကာလတော ပန ပဘုတိ အာဏာပါတိမောက္ခမေဝ ဥဒ္ဒိသီယတီ’’တိ၊ ယဒိပိ ကာနိစိ သိက္ခာပဒါနိ ပညပေတွာဝ အာဏာပါတိမောက္ခံ န အနုညာတံ၊ တထာပိ အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေ အာဏာပါတိမောက္ခံ နတ္ထိ၊ ကိန္တု ပညတ္တေယေဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သိက္ခာပဒပညတ္တိကာလတော ပန ပဘုတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗာရာမေတိ သာဝတ္ထိယာ ¶ ပါစီနဒိသာဘာဂေ ကတတ္တာ ဧဝံလဒ္ဓဝေါဟာရေ မဟာဝိဟာရေ။ မိဂါရမာတုပါသာဒေတိ မိဂါရသေဋ္ဌိနော မာတုဋ္ဌာနိယတ္တာ မိဂါရမာတာတိ သင်္ချံ ဂတာယ ဝိသာခါမဟာဥပါသိကာယ ကာရိတေ ပါသာဒေ။ အဋ္ဌာနန္တိ ဟေတုပဋိက္ခေပေါ။ အနဝကာသောတိ ပစ္စယပဋိက္ခေပေါ။ ဥဘယေနပိ ကာရဏမေဝ ပဋိက္ခိပတိ။ ယန္တိ ယေန ကာရဏေန။

တေသန္တိ ဘိက္ခူနံ။ သမ္မုခသာဝကာနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတာတိ သဗ္ဗန္တိမာနံ သုဘဒ္ဒသဒိသာနံ သမ္မုခသာဝကာနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ခတ္တိယကုလာဒိဝသေနေဝ ဝိဝိဓာ ကုလာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥစ္စနီစဥဠာရုဠာရဘောဂါဒိကုလဝသေန ဝါတိ ဥစ္စနီစကုလဝသေန ဥဠာရုဠာရဘောဂါဒိကုလဝသေန ဝါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏဝသေန ဝါ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာနံ ဝသေန ဝါ ဥစ္စကုလတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ သေသာနံ ဝသေန နီစကုလတာ။ ဥဠာရုဠာရဘောဂါဒိကုလဝသေန ဝါတိ ဥဠာရတရတမဥပဘောဂဝန္တာဒိကုလဝသေန။ ဥဠာရာတိသယဇောတနတ္ထဉှိ ပုန ဥဠာရဂ္ဂဟဏံ ‘‘ဒုက္ခဒုက္ခ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥဠာရာနုဠာရာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဗြဟ္မစရိယံ ရက္ခန္တီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပကာသေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စိရံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ ပရိဟရန္တီ’’တိ။ အပညတ္တေပိ သိက္ခာပဒေ ယဒိ သမာနဇာတိအာဒိကာ သိယုံ၊ အတ္တနော အတ္တနော ကုလာနုဂတဂန္ထံ ဝိယ န နာသေယျုံ။ ယသ္မာ ပန သိက္ခာပဒမ္ပိ အပညတ္တံ၊ ဣမေ စ ဘိက္ခူ န သမာနဇာတိအာဒိကာ၊ တသ္မာ ဝိနာသေသုန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ဧကနာမာ…ပေ… တသ္မာ အညမညံ ဝိဟေဌေန္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ စိရဋ္ဌိတိကဝါရေပိ ‘‘နာနာနာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ? သတိပိ တေသံ နာနာဇစ္စာဒိဘာဝေ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဧဝ သာသနဿ စိရပ္ပဝတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သိက္ခာပဒပညတ္တိဝသေနေဝ သာသနဿ စိရပ္ပဝတ္တိ။ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓါ အတ္တနော ပရိနိဗ္ဗာနတော ဥဒ္ဓမ္ပိ ဝိနေတဗ္ဗသတ္တသမ္ဘဝေ သတိ သိက္ခာပဒံ ပညပေန္တိ၊ အသတိ န ပညပေန္တိ၊ တသ္မာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ ကာယဝစီဒွါရသင်္ခါတံ ဝိညတ္တိံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ပဝတ္တမာနမ္ပိ စိတ္တံ တဿာယေဝ ဝိညတ္တိယာ ဝသေန ပဝတ္တနတော ‘‘ကာယဝစီဒွါရေဟိ ပဝတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ တန္တိ ဧတ္ထ တန္တိ နိပါတမတ္တံ။ ဝဂ္ဂသင်္ဂဟပဏ္ဏာသသင်္ဂဟာဒီဟီတိ ¶ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂမဟာဝဂ္ဂါဒိဝဂ္ဂသင်္ဂဟဝသေန မူလပဏ္ဏာသမအဈမပဏ္ဏာသာဒိပဏ္ဏာသသင်္ဂဟဝသေန။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သံယုတ္တာဒိသင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝံ ¶ ဝိတက္ကေထ၊ မာ ဧဝံ ဝိတက္ကယိတ္ထာတိ ဧတ္ထ ဧဝန္တိ ယထာနုသိဋ္ဌာယ အနုသာသနိယာ ဝိဓိဝသေန ပဋိသေဓနဝသေန စ ပဝတ္တိတာကာရပရာမသနံ၊ သာ စ သမ္မာဝိတက္ကာနံ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနဉ္စ ပဝတ္တိအာကာရဒဿနဝသေန ပဝတ္တတိ အတ္ထအာနိသံသဿ အာဒီနဝဿ စ ဝိဘာဝနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒယော တယော ဝိတက္ကေ ဝိတက္ကေထာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဗျာပါဒဝိတက္ကအဝိဟိံသာဝိတက္ကာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ နေက္ခမ္မံ ဝုစ္စတိ လောဘတော နိက္ခန္တတ္တာ အလောဘော၊ နီဝရဏေဟိ နိက္ခန္တတ္တာ ပဌမဇ္ဈာနံ၊ သဗ္ဗာကုသလေဟိ နိက္ခန္တတ္တာ သဗ္ဗော ကုသလော ဓမ္မော၊ သဗ္ဗသင်္ခတေဟိ နိက္ခန္တတ္တာ နိဗ္ဗာနံ၊ ဥပနိဿယတော သမ္ပယောဂတော အာရမ္မဏကရဏတော စ နေက္ခမ္မေန ပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော နေက္ခမ္မဝိတက္ကော၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပော။ သော အသုဘဇ္ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကာမာဝစရော ဟောတိ၊ အသုဘဇ္ဈာနေ ရူပါဝစရော၊ တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂဖလကာလေ လောကုတ္တရော။ ဗျာပါဒဿ ပဋိပက္ခော အဗျာပါဒေါ၊ ကဉ္စိပိ န ဗျာပါဒေန္တိ ဧတေနာတိ ဝါ အဗျာပါဒေါ၊ မေတ္တာ။ ယထာဝုတ္တေန အဗျာပါဒေန ပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော အဗျာပါဒဝိတက္ကော။ သော မေတ္တာဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကာမာဝစရော ဟောတိ၊ မေတ္တာဘာဝနာဝသေန အဓိဂတေ ပဌမဇ္ဈာနေ ရူပါဝစရော၊ တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂဖလကာလေ လောကုတ္တရော။ ဝိဟိံသာယ ပဋိပက္ခာ၊ န ဝိဟိံသန္တိ ဝါ ဧတာယ သတ္တေတိ အဝိဟိံသာ၊ ကရုဏာ။ တာယ ပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော အဝိဟိံသာဝိတက္ကော။ သော ကရုဏာဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကာမာဝစရော၊ ကရုဏာဘာဝနာဝသေန အဓိဂတေ ပဌမဇ္ဈာနေ ရူပါဝစရော၊ တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂဖလကာလေ လောကုတ္တရော။

နနု စ အလောဘာဒေါသာမောဟာနံ အညမညာဝိရဟတော နေသံ ဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကာနံ ဣမေသံ နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒီနံ အညမညံ အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထာနံ န ဟောတီတိ? နော န ဟောတိ။ ယဒါ ဟိ အလောဘော ပဓာနော ဟောတိ နိယမိတပရိဏတသမုဒါစာရာဒိဝသေန၊ တဒါ ဣတရေ ဒွေ တဒနွာယိကာ ဘဝန္တိ။ တထာ ဟိ ယဒါ အလောဘပ္ပဓာနော နေက္ခမ္မဂရုကော စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဟောတိ၊ တဒါ လဒ္ဓါဝသရော နေက္ခမ္မဝိတက္ကော ပတိဋ္ဌဟတိ။ တံသမ္ပယုတ္တဿ ပန အဒေါသလက္ခဏဿ အဗျာပါဒဿ ဝသေန ယော တဿေဝ အဗျာပါဒဝိတက္ကဘာဝေါ သမ္ဘဝေယျ၊ သတိ စ အဗျာပါဒဝိတက္ကဘာဝေ ကဿစိပိ အဝိဟေဌနဇာတိကတာယ အဝိဟိံသာဝိတက္ကဘာဝေါ စ သမ္ဘဝေယျ။ တေ ဣတရေ ¶ ဒွေ တဿေဝ နေက္ခမ္မဝိတက္ကဿ အနုဂါမိနော သရူပတော အဒိဿနတော တသ္မိံ သတိ ဟောန္တိ၊ အသတိ န ဟောန္တီတိ အနုမာနေယျာ ဘဝန္တိ။ ဧဝမေဝ ယဒါ မေတ္တာပဓာနော စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဟောတိ၊ တဒါ ဣတရေ ဒွေ တဒနွာယိကာ ¶ ဘဝန္တိ။ ယဒါ ကရုဏာပဓာနော စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဟောတိ၊ တဒါ ဣတရေ ဒွေ တဒနွာယိကာ ဘဝန္တိ။

ကာမဝိတက္ကာဒယောတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဗျာပါဒဝိတက္ကဝိဟိံသာဝိတက္ကာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ကာမပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ကာမဝိတက္ကော။ ဧတ္ထ ဟိ ဒွေ ကာမာ ဝတ္ထုကာမော စ ကိလေသကာမော စ။ တတ္ထ ဝတ္ထုကာမပက္ခေ အာရမ္မဏဝသေန ကာမေဟိ ပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ကာမဝိတက္ကော၊ ကိလေသကာမပက္ခေ ပန သမ္ပယောဂဝသေန ကာမေန ပဋိသံယုတ္တောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ဗျာပါဒဝိတက္ကော။ ဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ဝိဟိံသာဝိတက္ကော။ တေသု ဒွေ သတ္တေသုပိ သင်္ခါရေသုပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ကာမဝိတက္ကော ဟိ ပိယေ မနာပေ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ ဝိတက္ကေန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဗျာပါဒဝိတက္ကော အပ္ပိယေ အမနာပေ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ ကုဇ္ဈိတွာ ဩလောကနကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဝိနာသနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဝိဟိံသာဝိတက္ကော သင်္ခါရေသု နုပ္ပဇ္ဇတိ။ သင်္ခါရော ဟိ ဒုက္ခာပေတဗ္ဗော နာမ နတ္ထိ၊ ‘‘ဣမေ သတ္တာ ဟညန္တု ဝါ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တု ဝါ ဝိနဿန္တု ဝါ မာ ဝါ အဟေသု’’န္တိ စိန္တနကာလေ ပန သတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အထ ကသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ခါရော ဒုက္ခာပေတဗ္ဗော နာမ နတ္ထီ’’တိ၊ နနု ယေ ဒုက္ခာပေတဗ္ဗာတိ ဣစ္ဆိတာ သတ္တသညိတာ၊ တေပိ အတ္ထတော သင်္ခါရာ ဧဝါတိ? သစ္စမေတံ၊ တေ ပန ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါ သဝိညာဏကတာယ ဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေန္တိ၊ တသ္မာ တေ ဝိဟိံသာဝိတက္ကဿ ဝိသယာ ဣစ္ဆိတာ သတ္တသညိတာ။ ယေ ပန န ဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေန္တိ ဝုတ္တလက္ခဏာယောဂတော၊ တေ သန္ဓာယ ‘‘ဝိဟိံသာဝိတက္ကော သင်္ခါရေသု နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တာနိ ဝိမုစ္စိံသူတိ ဧတ္ထ အာသဝေဟီတိ ကတ္ထုအတ္ထေ ကရဏနိဒ္ဒေသော၊ စိတ္တာနီတိ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနံ၊ ဝိမုစ္စိံသူတိ ကမ္မသာဓနံ၊ တသ္မာ အာသဝေဟိ ကတ္တုဘူတေဟိ အနုပါဒါယ အာရမ္မဏဝသေန အဂ္ဂဟေတွာ စိတ္တာနိ ဝိမုစ္စိတာနီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘တေသဉှိ စိတ္တာနီ’’တိအာဒိ။ ယေဟိ အာသဝေဟီတိ ဧတ္ထာပိ ကတ္တုအတ္ထေ ဧဝ ကရဏနိဒ္ဒေသော။ ဝိမုစ္စိံသူတိ ကမ္မသာဓနံ။ န တေ ¶ တာနိ ဂဟေတွာ ဝိမုစ္စိံသူတိ တေ အာသဝါ တာနိ စိတ္တာနိ အာရမ္မဏဝသေန န ဂဟေတွာ ဝိမုစ္စိံသု ဝိမောစေသုံ။ ဧတ္ထ ဟိ စိတ္တာနီတိ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ၊ ဝိမုစ္စိံသူတိ ကတ္တုသာဓနံ။ အနုပ္ပာဒနိရောဓေန နိရုဇ္ဈမာနာတိ အာယတိံ အနုပ္ပတ္တိသင်္ခါတေန နိရောဓေန နိရုဇ္ဈမာနာ အာသဝါ။ အဂ္ဂဟေတွာ ဝိမုစ္စိံသူတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အဂ္ဂဟေတွာ စိတ္တာနိ ဝိမောစေသုံ။ ဝိကသိတစိတ္တာ အဟေသုန္တိ သာတိသယဉာဏရသ္မိသမ္ဖဿေန သမ္ဖုလ္လစိတ္တာ အဟေသုံ။ ပုရိမဝစနာပေက္ခန္တိ ‘‘အညတရသ္မိံ ဘိံသနကေ ဝနသဏ္ဍေ’’တိ ဝုတ္တဝစနာပေက္ခံ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ဝုတ္တံ အညတရသ္မိံ ဘိံသနကေ ဝနသဏ္ဍေတိ၊ တတြာ’’တိ။ ကတန္တိ ဘာဝသာဓနဝါစိ ဣဒံ ပဒန္တိ အာဟ ‘‘ဘိံသနကတသ္မိံ ¶ ဟောတိ၊ ဘိံသနကကိရိယာယာ’’တိ။ ဘိံသနဿ ကရဏံ ကိရိယာ ဘိံသနကတံ၊ တသ္မိံ ဘိံသနကတသ္မိံ။

ဣဒါနိ အညထာပိ အတ္ထယောဇနံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဘိံသယတီတိ ဘိံသနော၊ ဘိံသနော ဧဝ ဘိံသနကော၊ တဿ ဘာဝေါ ဘိံသနကတ္တန္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ တ-ကာရဿ လောပံ ကတွာ ‘‘ဘိံသနကတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဘိံသနကတသ္မိန္တိ ဘိံသနကဘာဝေတိ အတ္ထော’’တိအာဒိ။ ယေဘုယျဂ္ဂဟဏံ လောမဝန္တဝသေနပိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ န လောမဝသေနေဝါတိ အာဟ ‘‘ဗဟုတရာနံ ဝါ’’တိအာဒိ။

ပုရိသယုဂဝသေနာတိ ပုရိသကာလဝသေန၊ ပုရိသာနံ အာယုပ္ပမာဏဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘သဗ္ဗပစ္ဆိမကော သုဘဒ္ဒသဒိသော’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ ကာလေ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ဒွိန္နံ ပုရိသာနံ အာယုပရိစ္ဆေဒံ သကလမေဝ ဂဟေတွာ ‘‘သတသဟဿံ…ပေ… အဋ္ဌာသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒွေယေဝ ပုရိသယုဂါနီတိ ဧတ္ထ ပုရိသာနံ ယုဂပ္ပဝတ္တိကာလော ပုရိသယုဂံ။ အဘိလာပမတ္တမေဝ စေတံ၊ အတ္ထတော ပန ပုရိသောဝ ပုရိသယုဂံ။ ဓရမာနေ ဘဂဝတိ ဧကံ ပုရိသယုဂံ၊ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဧကန္တိ ကတွာ ‘‘ဒွေယေဝ ပုရိသယုဂါနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိနိဗ္ဗုတေ ပန ဘဂဝတိ ဧကမေဝ ပုရိသယုဂံ အသီတိယေဝ ဝဿသဟဿာနိ ဗြဟ္မစရိယံ အဋ္ဌာသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၀။ သာဝကယုဂါနီတိ သာဝကာ ဧဝ သာဝကယုဂါနိ။ အသမ္ဘုဏန္တေနာတိ အပါပုဏန္တေန။ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေန္တဿာတိ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဝိဇာယနတ္ထံ ဉာဏဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေန္တဿ။

၂၁။ ကော ¶ အနုသန္ဓီတိ ပုဗ္ဗာပရကထာနံ ကိံ အနုသန္ဓာနံ၊ ကော သမ္ဗန္ဓောတိ အတ္ထော။ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာစနာပေက္ခန္တိ ယာစီယတီတိ ယာစနာ၊ သိက္ခာပဒပညတ္တိယေဝ ယာစနာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာစနာ၊ တံ အပေက္ခတီတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာစနာပေက္ခံ ဘုမ္မဝစနံ၊ ယာစိယမာနသိက္ခာပဒပညတ္တိအပေက္ခံ ဘုမ္မဝစနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယာစနဝိသိဋ္ဌာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယေဝ ဟိ ‘‘တတ္ထာ’’တိ ဣမိနာ ပရာမဋ္ဌာ၊ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘တတ္ထ တဿာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ’’တိ။ ယံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘သိက္ခာပဒံ ပညပေယျာ’’တိ ဣမိနာ ယံ သိက္ခာပဒပညပနံ ဝုတ္တံ၊ ယာစိတန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ တဿာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာတိ တဿံ ယာစိယမာနသိက္ခာပဒပညတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ အကာလန္တိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ အကာလံ။

အာသဝဋ္ဌာနီယာတိ ဧတ္ထ အဓိကရဏေ အနီယသဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘အာသဝါ တိဋ္ဌန္တိ ဧတေသူ’’တိအာဒိ ¶ ။ ကေ ပန တေ အာသဝါ၊ ကေ စ ဓမ္မာ တဒဓိကရဏဘူတာတိ အာဟ ‘‘ယေသု ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာ’’တိအာဒိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ ပရူပဝါဒါဒယော၊ သမ္ပရာယိကာ အာပါယိကာ အပါယဒုက္ခဝိသေသာ။ တေ အာသဝန္တိ တေန တေန ပစ္စယဝသေန ပဝတ္တန္တီတိ အာသဝါ။ နေသန္တိ ပရူပဝါဒါဒိအာသဝါနံ။ တေတိ ဝီတိက္ကမဓမ္မာ။ အသတိ အာသဝဋ္ဌာနီယေ ဓမ္မေ သိက္ခာပဒပညတ္တိယံ ကော ဒေါသော၊ ယေနေဝံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယဒိ ဟိ ပညပေယျာ’’တိအာဒိ၊ ဝီတိက္ကမဒေါသံ အဒိသွာ ယဒိ ပညပေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရမ္မုခါ အက္ကောသနံ ပရူပဝါဒေါ၊ ပရေဟိ ဝစနေသု ဒေါသာရောပနံ ပရူပါရမ္ဘော၊ သမ္မုခါ ဂရဟနံ ဂရဟဒေါသော။

ကထဉှိ နာမ ပလိဝေဌေဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ကထံ-သဒ္ဒယောဂေ အနာဂတပ္ပယောဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အနွာယိကောတိ အနုဝတ္တကော။ ဘောဂက္ခန္ဓန္တိ ဘောဂရာသိံ။ ‘‘အမှာကမေတေ’’တိ ဉာယန္တီတိ ဉာတီ၊ ပိတာမဟပိတုပုတ္တာဒိဝသေန ပရိဝဋ္ဋနဋ္ဌေန ပရိဝဋ္ဋော၊ ဉာတီယေဝ ပရိဝဋ္ဋော ဉာတိပရိဝဋ္ဋော။ ဃာသစ္ဆာဒနပရမတာယ သန္တုဋ္ဌာတိ ဃာသစ္ဆာဒနေ ပရမတာယ ဥတ္တမတာယ သန္တုဋ္ဌာ၊ ဃာသစ္ဆာဒနပရိယေသနေ သလ္လေခဝသေန ပရမတာယ ဥက္ကဋ္ဌဘာဝေ သဏ္ဌိတာတိ အတ္ထော။ ဃာသစ္ဆာဒနမေဝ ဝါ ပရမံ ပရမာ ကောဋိ ဧတေသံ န တတော ပရံ ကိဉ္စိ အသာမိသဇာတံ ပရိယေသန္တိ ပစ္စာသီသန္တိ စာတိ ဃာသစ္ဆာဒနပရမာ၊ တေသံ ဘာဝေါ ဃာသစ္ဆာဒနပရမတာ၊ တဿံ ဃာသစ္ဆာဒနပရမတာယ သန္တုဋ္ဌာ။ တေသု နာမ ကောတိ ယထာဝုတ္တဂုဏဝိသိဋ္ဌေသု ¶ တေသု ဘိက္ခူသု ကော နာမ။ လောကာမိသဘူတန္တိ လောကပရိယာပန္နံ ဟုတွာ ကိလေသေဟိ အာမသိတဗ္ဗတ္တာ လောကာမိသဘူတံ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာသင်္ခေပေနေဝါတိ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏီ’’တိအာဒိနာ ပဗ္ဗဇ္ဇာမုခေနေဝ။ ဧတန္တိ မေထုနာဒီနံ အကရဏံ။ ထာမန္တိ သိက္ခာပဒါနံ ပညာပနကိရိယာယ သာမတ္ထိယံ။ ဗလန္တိ ယာထာဝတော သဗ္ဗဓမ္မာနံ ပဋိဝေဓသမတ္ထံ ဉာဏဗလံ။ ကုပ္ပေယျာတိ ကုပ္ပံ ဘဝေယျ။ ဧတဿေဝတ္ထဿ ပါကဋကရဏံ န ယထာဌာနေ တိဋ္ဌေယျာတိ၊ ပညတ္တိဋ္ဌာနေ န တိဋ္ဌေယျာတိ အတ္ထော။ အကုသလောတိ တိကိစ္ဆိတုံ ယုတ္တကာလဿ အပရိဇာနနတော အကုသလော အဆေကော။ အဝုဒ္ဓိ အနယော၊ ဗျသနံ ဒုက္ခံ။ ပဋိကစ္စေဝါတိ ဂဏ္ဍုပ္ပာဒနတော ပဌမမေဝ။ သဉ္ဆဝိံ ကတွာတိ သောဘနစ္ဆဝိံ ကတွာ။ ဗာလဝေဇ္ဇောတိ အပဏ္ဍိတဝေဇ္ဇော။ လောဟိတက္ခယဉ္စ မံ ပါပေတီတိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမံ ကတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

အကာလံ ဒဿေတွာတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ အကာလံ ဒဿေတွာ။ ရောဂံ ဝူပသမေတွာတိ ဖာသုံ ကတွာ။ သကေ အာစရိယကေတိ အာစရိယဿ ဘာဝေါ၊ ကမ္မံ ဝါ အာစရိယကံ၊ တသ္မိံ အတ္တနော အာစရိယဘာဝေ၊ အာစရိယကမ္မေ ဝါ။ နိမိတ္တတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ဝိဒိတာနုဘာဝေါတိ ပါကဋာနုဘာဝေါ။

ဝိပုလဘာဝေနာတိ ¶ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဗဟုဘာဝေန။ သာသနေ ဧကစ္စေ အာသဝဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ယသ္မာ သေနာသနာနိ ပဟောန္တိ၊ တသ္မာ အာဝါသမစ္ဆရိယာဒိဟေတုကာ သာသနေ ဧကစ္စေ အာသဝဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဧတေန ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒါဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

လာဘဂ္ဂမဟတ္တန္တိ စီဝရာဒိလဘိတဗ္ဗပစ္စယော လာဘော၊ တဿ အဂ္ဂံ မဟတ္တံ ပဏီတတာ ဗဟုဘာဝေါ ဝါ။ ဗဟုဿုတဿ ဘာဝေါ ဗာဟုသစ္စံ။ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇမာနာတိ အနုပါယေန အဘိနိဝိသမာနာ၊ ဝိပရီတတော ဇာနမာနာတိ အတ္ထော။ ရသေန ရသံ သံသန္ဒိတွာတိ သဘာဝေန သဘာဝံ သံသန္ဒိတွာ၊ အနုညာတပစ္စတ္ထရဏာဒီသု သုခသမ္ဖဿသာမညတော ဥပါဒိန္နဖဿရသေပိ အနဝဇ္ဇသညိတာယ အနုပါဒိန္နဖဿရသေန ဥပါဒိန္နဖဿရသံ သံသန္ဒိတွာ၊ သမာနဘာဝံ ဥပနေတွာတိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ ¶ သတ္ထုသာသနံ ဒီပေန္တီတိ ‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမီ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၄၁၈) သတ္ထုသာသနံ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ ကတွာ ဒီပေန္တိ။

ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ ‘‘နိရဗ္ဗုဒေါ ဟိ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃော’’တိ (ပါရာ။ ၂၁) ဧဝံ ဝုတ္တဘိက္ခုသင်္ဃသညိတေ အတ္ထေ။ ကထံ ပန ဒုဿီလာနံ စောရဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘တေ ဟိ အဿမဏာဝ ဟုတွာ’’တိအာဒိ။ ကာဠကဓမ္မယောဂါတိ ဒုဿီလတာသင်္ခါတပါပဓမ္မယောဂတော။ ပဘဿရောတိ ပဘဿရသီလော။ သာရောတိ ဝုစ္စန္တီတိ သာသနဗြဟ္မစရိယဿ သာရဘူတတ္တာ သီလာဒယော ဂုဏာ ‘‘သာရော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။

သဗ္ဗပရိတ္တဂုဏောတိ သဗ္ဗေဟိ နိဟီနဂုဏော၊ အပ္ပဂုဏော ဝါ။ သော သောတာပန္နောတိ အာနန္ဒတ္ထေရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သောတံ အာပန္နောတိ မဂ္ဂသောတံ အာပန္နော။ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ အနဝသေသတော သဝနတော ပေလ္လနတော သောတော အရိယမဂ္ဂေါတိ အာဟ ‘‘သောတောတိ စ မဂ္ဂဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ သောတာပန္နောတိ တေန သမန္နာဂတဿ ပုဂ္ဂလဿာတိ ဣမိနာ မဂ္ဂသမင်္ဂီ သောတာပန္နောတိ ဝတွာ တမေဝတ္ထံ ဥဒါဟရဏေန သာဓေတွာ ဣဒါနိ ဣဓာဓိပ္ပေတပုဂ္ဂလံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဣဓ အာပန္နသဒ္ဒေါ ‘‘ဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၄၈၈) ဝိယ ဝတ္တမာနကာလိကောတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂေန ဖလဿ နာမံ ဒိန္န’’န္တိ။ မဂ္ဂေန ဟိ အတ္တနာ သဒိသဿ အဋ္ဌင်္ဂိကဿ ဝါ သတ္တင်္ဂိကဿ ဝါ ဖလဿ သောတောတိ နာမံ ဒိန္နံ၊ အတီတကာလိကတ္တေ ပန သရသတောဝ နာမလာဘော သိယာ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ဟိ မဂ္ဂသောတံ အာပဇ္ဇတိ နာမ၊ ဖလက္ခဏေ အာပန္နော။

ဝိရူပံ ¶ သဒုက္ခံ သဥပါယာသံ နိပါတေတီတိ ဝိနိပါတော၊ အပါယဒုက္ခေ ခိပနကော။ ဓမ္မောတိ သဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘န အတ္တာနံ အပါယေသု ဝိနိပါတနသဘာဝေါ’’တိ။ အထ ဝါ ဓမ္မောတိ အပါယေသု ခိပနကော သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒိကော အကုသလဓမ္မော။ ယဿ ပန သော အကုသလဓမ္မော နတ္ထိ သဗ္ဗသော ပဟီနတ္တာ၊ သော ယသ္မာ အပါယေသု အတ္တာနံ ဝိနိပါတနသဘာဝေါ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘န အတ္တာနံ အပါယေသု ဝိနိပါတနသဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ကသ္မာတိ အဝိနိပါတနဓမ္မတာယ ကာရဏံ ပုစ္ဆတိ။ အပါယံ ဂမေန္တီတိ အပါယဂမနီယာ။ ဝိနိပါတနသဘာဝေါတိ ဥပ္ပဇ္ဇနသဘာဝေါ။ သမ္မတ္တနိယာမေန မဂ္ဂေနာတိ သမ္မာ ¶ ဘဝနိယာမကေန ပဋိလဒ္ဓမဂ္ဂေန။ နိယတောတိ ဝါ ဟေဋ္ဌိမန္တတော သတ္တမဘဝတော ဥပရိ အနုပ္ပဇ္ဇနဓမ္မတာယ နိယတော။ သမ္ဗောဓီတိ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယသင်္ခါတာ သမ္ဗောဓိ။ သမ္ဗုဇ္ဈတီတိ ဟိ သမ္ဗောဓိ၊ အရိယမဂ္ဂေါ။ သော စ ဣဓ ပဌမမဂ္ဂဿ အဓိဂတတ္တာ အဝသိဋ္ဌော ဧဝ အဓိဂန္တဗ္ဗဘာဝေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥပရိမဂ္ဂတ္တယံ အဝဿံ သမ္ပာပကော’’တိ။ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယံ အဝဿံ သမ္ပာပုဏာတီတိ သမ္ပာပကော၊ သောတာပန္နော။

ဝိနယပညတ္တိယာစနကထာ နိဋ္ဌိတာ။

ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏကထာ

၂၂။ အနုဓမ္မတာတိ လောကုတ္တရဓမ္မာနုဂတော ဓမ္မော။ အနပလောကေတွာတိ ပဒဿ ဝိဝရဏံ ‘‘အနာပုစ္ဆိတွာ’’တိ။ ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကမန္တီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဂမျမာနတာယ န ဝုတ္တော၊ ဧဝံ အညတ္ထာပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု။ တတ္ထ ဇနပဒစာရိကန္တိ ဇနပဒေသု စရဏံ၊ စရဏံ ဝါ စာရော၊ သော ဧဝ စာရိကာ၊ ဇနပဒေသု စာရိကာ ဇနပဒစာရိကာ။ တံ ပက္ကမန္တိ၊ ဇနပဒဂမနံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ပက္ကမန္တိယေဝါတိ အဝဓာရဏေန နော န ပက္ကမန္တီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကမန္တီ’’တိ ဧတ္ထ ဌတွာ ဘဂဝတော စာရိကာပက္ကမနဝိဓိံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဇနပဒစာရိကံ စရန္တာ စာ’’တိအာဒိ။ စာရိကာ စ နာမေသာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၅၄၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၅၄) ဒုဝိဓာ တုရိတစာရိကာ စေဝ အတုရိတစာရိကာ စ။ တတ္ထ ဒူရေပိ ဗောဓနေယျပုဂ္ဂလံ ဒိသွာ တဿ ဗောဓနတ္ထာယ သဟသာ ဂမနံ တုရိတစာရိကာ နာမ၊ သာ မဟာကဿပတ္ထေရပစ္စုဂ္ဂမနာဒီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဘဂဝါ ဟိ မဟာကဿပတ္ထေရံ ပစ္စုဂ္ဂစ္ဆန္တော မုဟုတ္တေန တိဂါဝုတမဂမာသိ၊ အာဠဝကဿတ္ထာယ တိံသယောဇနံ၊ တထာ အင်္ဂုလိမာလဿ၊ ပုက္ကုသာတိဿ ပန ပဉ္စစတ္တာလီသယောဇနံ၊ မဟာကပ္ပိနဿ ဝီသယောဇနသတံ၊ ဓနိယဿတ္ထာယ သတ္တယောဇနသတာနိ အဂမာသိ၊ ဓမ္မသေနာပတိနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ ဝနဝါသီတိဿသာမဏေရဿ တိဂါဝုတာဓိကံ ဝီသယောဇနသတံ အဂမာသိ၊ အယံ တုရိတစာရိကာ။ ယံ ပန ဂါမနိဂမနဂရပဋိပါဋိယာ ဒေဝသိကံ ယောဇနအဍ္ဎယောဇနဝသေန ပိဏ္ဍပါတစရိယာဒီဟိ ¶ လောကံ အနုဂ္ဂဏှန္တဿ ဂမနံ၊ အယံ အတုရိတစာရိကာ နာမ။ ဣမံ ပန စာရိကံ စရန္တော ဘဂဝါ မဟာမဏ္ဍလံ မဇ္ဈိမမဏ္ဍလံ အန္တိမမဏ္ဍလန္တိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ မဏ္ဍလာနံ ¶ အညတရသ္မိံ စရတိ။ တတ္ထ ‘‘ဇနပဒစာရိက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အတုရိတစာရိကာဝ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ တမေဝ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မဟာမဏ္ဍလံ မဇ္ဈိမမဏ္ဍလ’’န္တိအာဒိ။

တတ္ထ အန္တိမမဏ္ဍလန္တိ ခုဒ္ဒကမဏ္ဍလံ၊ ဣတရေသံ ဝါ မဏ္ဍလာနံ အန္တောဂဓတ္တာ အန္တိမမဏ္ဍလံ၊ အဗ္ဘန္တရိမမဏ္ဍလန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမေသံ ပန မဏ္ဍလာနံ ကိံ ပမာဏန္တိ အာဟ ‘‘တတ္ထ မဟာမဏ္ဍလံ နဝယောဇနသတိက’’န္တိအာဒိ။ နဝယောဇနသတိကမ္ပိ ဌာနံ မဇ္ဈိမဒေသပရိယာပန္နမေဝ၊ တတော ပရံ နာဓိပ္ပေတံ တုရိတစာရိကာဝသေန အဂမနတော။ ယသ္မာ နိက္ခန္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ဂတဂတဋ္ဌာနဿ စတူသု ပဿေသု သမန္တတော ယောဇနသတံ ဧကကောလာဟလံ ဟောတိ၊ ပုရိမံ ပုရိမံ အာဂတာ နိမန္တေတုံ လဘန္တိ၊ ဣတရေသု ဒွီသု မဏ္ဍလေသု သက္ကာရော မဟာမဏ္ဍလံ ဩသရတိ၊ တတ္ထ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော တေသု တေသု ဂါမနိဂမေသု ဧကာဟံ ဒွီဟံ ဝသန္တာ မဟာဇနံ အာမိသပဋိဂ္ဂဟေန အနုဂ္ဂဏှန္တိ၊ ဓမ္မဒါနေန စ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿိတံ ကုသလံ ဝဍ္ဎေန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဂါမနိဂမာဒီသု မဟာဇနံ အာမိသပဋိဂ္ဂဟေန အနုဂ္ဂဏှန္တာ’’တိအာဒိ။ သမထဝိပဿနာ တရုဏာ ဟောန္တီတိ ဧတ္ထ တရုဏာ ဝိပဿနာတိ သင်္ခါရပရိစ္ဆေဒနေ ဉာဏံ ကင်္ခါဝိတရဏေ ဉာဏံ သမ္မသနေ ဉာဏံ မဂ္ဂါမဂ္ဂေ ဉာဏန္တိ စတုန္နံ ဉာဏာနံ အဓိဝစနံ။ သမထဿ တရုဏဘာဝေါ ပန ဥပစာရသမာဓိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘သစေ ပန အန္တောဝဿေ ဘိက္ခူနံ သမထဝိပဿနာ တရုဏာ ဟောန္တီ’’တိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညေနပိ မဇ္ဈိမမဏ္ဍလေ ဝေနေယျာနံ ဉာဏပရိပါကာဒိကာရဏေန မဇ္ဈိမမဏ္ဍလေ စာရိကံ စရိတုကာမာ စာတုမာသံ ဝသိတွာဝ နိက္ခမန္တိ။

ပဝါရဏာသင်္ဂဟံ ဒတွာတိ အနုမတိဒါနဝသေန ဒတွာ။ မာဂသိရဿ ပဌမဒိဝသေတိ မာဂသိရမာသဿ ပဌမဒိဝသေ။ ဣဒဉ္စေတရဟိ ပဝတ္တဝေါဟာရဝသေန ကတ္တိကမာသဿ အပရပက္ခပါဋိပဒဒိဝသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေသန္တိ တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ။ တေဟိ ဝိနေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တေသံ ဝိနေယျသတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိနေယျသတ္တာတိ စ စာရိကာယ ဝိနေတဗ္ဗသတ္တာ။ မာဂသိရမာသမ္ပိ တတ္ထေဝ ဝသိတွာ ဖုဿမာသဿ ပဌမဒိဝသေတိ ဣဒမ္ပိ နိဒဿနမတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စတုမာသဝုတ္ထာနမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ ဝိနေယျသတ္တာ အပရိပက္ကိန္ဒြိယာ ဟောန္တိ၊ တေသံ ဣန္ဒြိယပရိပါကံ အာဂမယမာနာ အပရမ္ပိ ဧကမာသံ ဝါ ဒွိတိစတုမာသံ ဝါ တတ္ထေဝဝသိတွာ မဟာဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝါရာ နိက္ခမိတွာ ပုရိမနယေနေဝ လောကံ အနုဂ္ဂဏှန္တာ ¶ သတ္တဟိ ဝါ ဆဟိ ဝါ ပဉ္စဟိ ဝါ စတူဟိ ဝါ မာသေဟိ စာရိကံ ပရိယောသာပေန္တိ။ ဝေနေယျဝသေနေဝါတိ အဝဓာရဏေန န စီဝရာဒိဟေတု စရန္တီတိ ဒဿေတိ။ တထာ ¶ ဟိ ဣမေသု တီသု မဏ္ဍလေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ စာရိကံ စရန္တာ န စီဝရာဒိဟေတု စရန္တိ၊ အထ ခေါ ယေ ဒုဂ္ဂတဗာလဇိဏ္ဏဗျာဓိကာ၊ တေ ‘‘ကဒါ တထာဂတံ အာဂန္တွာ ပဿိဿန္တိ၊ မယိ ပန စာရိကံ စရန္တေ မဟာဇနော တထာဂတဒဿနံ လဘိဿတိ၊ တတ္ထ ကေစိ စိတ္တာနိ ပသာဒေဿန္တိ၊ ကေစိ မာလာဒီဟိ ပူဇေဿန္တိ၊ ကေစိ ကဋစ္ဆုဘိက္ခံ ဒဿန္တိ၊ ကေစိ မိစ္ဆာဒဿနံ ပဟာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိကာ ဘဝိဿန္တိ၊ တံ နေသံ ဘဝိဿတိ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယာ’’တိ ဧဝံ လောကာနုကမ္ပာယ စာရိကံ စရန္တိ။

အပိစ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော စာရိကံ စရန္တိ ဇင်္ဃဝိဟာရဝသေန သရီရဖာသုကတ္ထာယ၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာလာဘိကင်္ခနတ္ထာယ၊ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာပဒပညာပနတ္ထာယ၊ တတ္ထ တတ္ထ ပရိပါကဂတိန္ဒြိယေ ဗောဓနေယျသတ္တေ ဗောဓနတ္ထာယာတိ။ အပရေဟိပိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော စာရိကံ စရန္တိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆိဿန္တီတိ ဝါ၊ ဓမ္မံ၊ သင်္ဃံ သရဏံ ဂစ္ဆိဿန္တီတိ ဝါ၊ မဟတာ ဓမ္မဝဿေန စတဿော ပရိသာ သန္တပ္ပေဿာမာတိ ဝါ။ အပရေဟိပိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော စာရိကံ စရန္တိ ပါဏာတိပါတာ ဝိရမိဿန္တီတိ ဝါ၊ အဒိန္နာဒါနာ၊ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရာ၊ မုသာဝါဒါ၊ သုရာမေရယမဇ္ဇပမာဒဋ္ဌာနာ ဝိရမိဿန္တီတိ ဝါ။ အပရေဟိပိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော စာရိကံ စရန္တိ ပဌမံ ဈာနံ ပဋိလဘိဿန္တီတိ ဝါ၊ ဒုတိယံ…ပေ… နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိံ ပဋိလဘိဿန္တီတိ ဝါ။ အပရေဟိပိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော စာရိကံ စရန္တိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ အဓိဂမိဿန္တီတိ ဝါ၊ သောတာပတ္တိဖလံ…ပေ… အရဟတ္တဖလံ သစ္ဆိကရိဿန္တီတိ ဝါတိ။

ပုပ္ဖာနိ ဩစိနန္တာ ဝိယ စရန္တီတိ ဣမိနာ ယထာ မာလာကာရော ဗဟုံ ပုပ္ဖဂစ္ဆံ ဒိသွာ တတ္ထ စိရမ္ပိ ဌတွာ ပုပ္ဖာနိ ဩစိနိတွာ ပုပ္ဖသုညံ ဂစ္ဆံ ဒိသွာ တတ္ထ ပပဉ္စံ အကတွာ တံ ပဟာယ အညတ္ထ ဂန္တွာ ပုပ္ဖာနိ ဩစိနန္တော ဝိစရတိ၊ ဧဝမေဝ ဗုဒ္ဓါပိ ယတ္ထ ဂါမနိဂမာဒီသု ဝိနေယျသတ္တာ ဗဟူ ဟောန္တိ၊ တတ္ထ စိရမ္ပိ ဝသန္တာ တေ ဝိနေတွာ ဝိနေယျသုညဂါမာဒီသု ပပဉ္စံ အကတွာ တံ ပဟာယ အညတ္ထ ဗဟုဝိနေယျကေသု ဂါမာဒီသု ဝသန္တာ ဝိစရန္တီတိ ဒဿေတိ။ တတောယေဝ စ အတိခုဒ္ဒကေပိ အန္တိမမဏ္ဍလေ ဥပနိဿယဝန္တာနံ ဗဟုဘာဝတော တာဝ ဗဟုမ္ပိ ကာလံ သတ္တမာသပရိယန္တံ စာရိကံ စရန္တိ။

သန္တသဘာဝတ္တာ ¶ ကိလေသသမဏဟေတုတာယ ဝါ သန္တံ နိဗ္ဗာနံ၊ သုခကာရဏတာယ စ သုခန္တိ အာဟ ‘‘သန္တံ သုခံ နိဗ္ဗာနမာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိ။ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေတိ ဇာတိက္ခေတ္တဘူတာယ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာ။ ဣဒဉ္စ ဒေဝဗြဟ္မာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ မနုဿာ ပန ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေ ဗောဓနေယျာ ¶ ဟောန္တိ။ ဗောဓနေယျသတ္တသမဝလောကနန္တိ ပဌမံ မဟာကရုဏာယ ဖရိတွာ ပစ္ဆာ သဗ္ဗညုတညာဏဇာလံ ပတ္ထရိတွာ တဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌာနံ ဗောဓနေယျသတ္တာနံ သမောလောကနံ။ ဗုဒ္ဓါ ကိရ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ယေ သတ္တာ ဘဗ္ဗာ ပရိပါကဉာဏာ အဇ္ဇယေဝ မယာ ဝိနေတဗ္ဗာ၊ တေ မယှံ ဉာဏဿ ဥပဋ္ဌဟန္တူ’’တိ စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာယ သမန္နာဟရန္တိ။ တေသံ သဟ သမန္နာဟာရာ ဧကော ဝါ ဒွေ ဝါ ဗဟူ ဝါ တဒါ ဝိနယူပဂါ ဝေနေယျာ သဗ္ဗညုတညာဏဿ အာပါထမာဂစ္ဆန္တိ၊ အယမေတ္ထ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ။ ဧဝံ အာပါထမာဂတာနံ ပန နေသံ ဥပနိဿယံ ပုဗ္ဗစရိယံ ပုဗ္ဗဟေတုံ သမ္ပတိဝတ္တမာနဉ္စ ပဋိပတ္တိံ ဩလောကေန္တိ။ ဝေနေယျသတ္တပရိဂ္ဂဏှနတ္ထဉှိ သမန္နာဟာရေ ကတေ ပဌမံ နေသံ ဝေနေယျဘာဝေနေဝ ဥပဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ အထ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿတီ’’တိ သရဏဂမနာဒိဝသေန ကဉ္စိ နိပ္ဖတ္တိံ ဝီမံသမာနာ ပုဗ္ဗုပနိဿယာနိ ဩလောကေန္တိ။

ဩတိဏ္ဏေတိ အာရောစိတေ၊ ပရိသမဇ္ဈံ ဝါ ဩတိဏ္ဏေ။ ဒွိက္ခတ္တုန္တိ ဧကသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ ဒွိက္ခတ္တုံ။ ဗုဒ္ဓကာလေ ကိရ ဧကေကသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ ဒွေ ဝါရေ ဘိက္ခူ သန္နိပတန္တိ ဥပကဋ္ဌဝဿူပနာယိကကာလေ စ ပဝါရဏာကာလေ စ။ ဥပကဋ္ဌာယ ဝဿူပနာယိကာယ ဒသပိ ဝီသမ္ပိ တိံသမ္ပိ စတ္တာလီသမ္ပိ ပညာသမ္ပိ ဘိက္ခူ ဝဂ္ဂဝဂ္ဂါ ဟုတွာ ကမ္မဋ္ဌာနတ္ထာယ အာဂစ္ဆန္တိ။ ဘဂဝါ တေဟိ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒိတွာ ‘‘ကသ္မာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥပကဋ္ဌာယ ဝဿူပနာယိကာယ ဝိစရထာ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ အထ တေ ‘‘ဘဂဝါ ကမ္မဋ္ဌာနတ္ထံ အာဂတမှ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ နော ဒေထာ’’တိ ယာစန္တိ။ သတ္ထာ တေသံ စရိယဝသေန ရာဂစရိတဿ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ ဒေတိ၊ ဒေါသစရိတဿ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနံ၊ မောဟစရိတဿ ‘‘ဥဒ္ဒေသော ပရိပုစ္ဆာ ကာလေန ဓမ္မဿဝနံ ကာလေန ဓမ္မသာကစ္ဆာ ဣဒံ တုယှံ သပ္ပာယ’’န္တိ အာစိက္ခတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ မောဟစရိတဿ အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ သပ္ပာယံ၊ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာယ ပန ဘာဇနဘူတံ ကာတုံ သမ္မောဟဝိဂမာယ ¶ ပဌမံ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဓမ္မဿဝနဓမ္မသာကစ္ဆာသု နိယောဇေတိ။ ဝိတက္ကစရိတဿ အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ ဒေတိ။ သဒ္ဓါစရိတဿ ဝိသေသတော ပုရိမာ ဆ အနုဿတိယော သပ္ပာယာ၊ တာသံ ပန အနုယုဉ္ဇနေ အယံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တီတိ ဒဿေတုံ ပသာဒနီယသုတ္တန္တေန ဗုဒ္ဓသုဗောဓိတံ ဓမ္မသုဓမ္မတံ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိဉ္စ ပကာသေတိ။ ဉာဏစရိတဿ ပန မရဏဿတိ ဥပသမာနုဿတိ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနံ အာဟာရေပဋိကူလသညာ ဝိသေသတော သပ္ပာယာ၊ တေသံ ဥပကာရဓမ္မဒဿနတ္ထံ အနိစ္စတာဒိပဋိသံယုတ္တေ ဂမ္ဘီရေ သုတ္တန္တေ ကထေတိ။ တေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သစေ သပ္ပာယံ ဟောတိ၊ သတ္ထု သန္တိကေ ဧဝ ဝသန္တိ။ နော စေ ဟောတိ၊ သပ္ပာယံ သေနာသနံ ပုစ္ဆန္တာ ဂစ္ဆန္တိ။ တေပိ တတ္ထ ဝသန္တာ တေမာသိကံ ပဋိပဒံ ဂဟေတွာ ဃဋေန္တာ ဝါယမန္တာ သောတာပန္နာပိ ဟောန္တိ သကဒါဂါမိနောပိ အနာဂါမိနောပိ အရဟန္တောပိ။ တတော ဝုတ္ထဝဿာ ပဝါရေတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဘဂဝါ အဟံ တုမှာကံ သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ¶ ဂဟေတွာ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တော…ပေ… အဟံ အဂ္ဂဖလံ အရဟတ္တ’’န္တိ ပဋိလဒ္ဓဂုဏံ အာရောစေန္တိ၊ ဥပရိ အနဓိဂတဿ အဓိဂမာယ ကမ္မဋ္ဌာနဉ္စ ယာစန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုရေ ဝဿူပနာယိကာယ စ ကမ္မဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏတ္ထံ…ပေ… ဥပရိ ကမ္မဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏတ္ထဉ္စာ’’တိ။

အာယာမာတိ ဧတ္ထ အာ-သဒ္ဒေါ ‘‘အာဂစ္ဆာ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အာယာမာတိ အာဂစ္ဆ ယာမာ’’တိ၊ ဧဟိ ဂစ္ဆာမာတိ အတ္ထော။ အာနန္ဒာတိ ဘဂဝါ သန္တိကာဝစရတ္တာ ထေရံ အာလပတိ၊ န ပန တဒါ သတ္ထု သန္တိကေ ဝသန္တာနံ ဘိက္ခူနံ အဘာဝတော။ ပဉ္စသတပရိမာဏော ဟိ တဒါ ဘဂဝတော သန္တိကေ ဘိက္ခုသင်္ဃော။ ထေရော ပန ‘‘ဂဏှထာဝုသော ပတ္တစီဝရာနိ၊ ဘဂဝါ အသုကဋ္ဌာနံ ဂန္တုကာမော’’တိ ဘိက္ခူနံ အာရောစေတိ။ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ အာမန္တေသီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဘဂဝတော ပစ္စဿောသီ’’တိ ဣဓ ဘဂဝတောတိ သာမိဝစနံ အာမန္တနဝစနမေဝ သမ္ဗန္ဓီအန္တရံ အပေက္ခတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဘဂဝတော ဝစနံ ပဋိအဿောသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝတောတိ ပန ဣဒံ ပတိဿဝသမ္ဗန္ဓေန သမ္ပဒါနဝစနံ ယထာ ‘‘ဒေဝဒတ္တဿ ပဋိဿုဏောတီ’’တိ။ ပစ္စဿောသီတိ ဧတ္ထ ပဋိ-သဒ္ဒေါ အဘိမုခဝစနောတိ အာဟ ‘‘အဘိမုခေါ ဟုတွာ သုဏီ’’တိ။ ဘဂဝတော မုခါဘိမုခေါ ဟုတွာ အဓိဝါသေတွာ သုဏိ၊ န ဥဒါသိနော ဟုတွာတိ အဓိပ္ပာယော။

တဿ ¶ ပါဋိဟာရိယဿ အာဂန္တုကဝသေန ကတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘နဂရဒွါရတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ။ သုဝဏ္ဏရသပိဉ္ဇရာဟိ ရသ္မီဟီတိ ဧတ္ထ ရသ-သဒ္ဒေါ ဥဒကပရိယာယော၊ ပိဉ္ဇရ-သဒ္ဒေါ ဟေမဝဏ္ဏပရိယာယော၊ တသ္မာ သုဝဏ္ဏဇလဓာရာ ဝိယ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာဟိ ရသ္မီဟီတိ အတ္ထော။ သမုဇ္ဇောတယမာနောတိ ဩဘာသယမာနော။ အဿာတိ ဝေရဉ္ဇဿ ဗြာဟ္မဏဿ။ ဘဂဝန္တံ ဥပနိသီဒိတုကာမောတိ ဘဂဝန္တံ ဥပဂန္တွာ နိသီဒိတုကာမော၊ ဘဂဝတော သမီပေ နိသီဒိတုကာမောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဗြာဟ္မဏ တယာ နိမန္တိတာ ဝဿံဝုတ္ထာ အမှာတိ ပါဠိယံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒါတဗ္ဗော အဿာတိ ဒါတဗ္ဗော ဘဝေယျ။ နော အသန္တောတိ နေဝ အဝိဇ္ဇမာနော၊ ကိန္တု ဝိဇ္ဇမာနောယေဝါတိ ဒီပေတိ။ ဝိနာ ဝါ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေနေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဣမိနာ သာမညဝစနတော ဧတ္ထ နပုံသကလိင်္ဂနိဒ္ဒေသောတိ ဒဿေတိ။ နော နတ္ထီတိ နော အမှာကံ နတ္ထိ။ နောတိ ဝါ ဧတဿ ဝိဝရဏံ နတ္ထီတိ။ ကေသံ အဒါတုကာမတာ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ ပဟူတဝိတ္တူပကရဏာနန္တိ ဧတ္ထ ဝိတ္တီတိ တုဋ္ဌိ၊ ဝိတ္တိယာ ဥပကရဏံ ဝိတ္တူပကရဏံ၊ တုဋ္ဌိကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ပဟူတံ ဓနဓညဇာတရူပရဇတနာနာဝိဓာလင်္ကာရသုဝဏ္ဏဘာဇနာဒိဘေဒံ ဝိတ္တူပကရဏမေတေသန္တိ ပဟူတဝိတ္တူပကရဏာ၊ တေသံ ပဟူတဝိတ္တူပကရဏာနံ မစ္ဆရီနံ ယထာ အဒါတုကာမတာ၊ ဧဝံ နော အဒါတုကာမတာပိ ¶ နတ္ထီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တံ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာတိ ဧတ္ထ တန္တိ တံ ကာရဏံ၊ တံ ကိစ္စံ ဝါ။ ဧတ္ထာတိ ဃရာဝါသေ။ ဒုတိယေ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ တန္တိ ဒေယျဓမ္မဿ ပရာမသနံ။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ တေမာသဗ္ဘန္တရေတိ အတ္ထော။ ယန္တိ ယေန ကာရဏေန၊ ကိရိယာပရာမသနံ ဝါ။ ဒုတိယေ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ ယန္တိ ယံ ဒေယျဓမ္မန္တိ အတ္ထော။

အလံ ဃရာဝါသပလိဗောဓစိန္တာယာတိ သညာပေတွာတိ ဗြာဟ္မဏ နေတံ ဃရာဝါသပလိဗောဓေန ကတံ၊ အထ ခေါ မာရာဝဋ္ဋနေနာတိ ဗြာဟ္မဏံ သညာပေတွာ။ တင်္ခဏာနုရူပါယာတိ ယာဒိသီ တဒါ တဿ အဇ္ဈာသယပ္ပဝတ္တိ၊ တဒနုရူပါယာတိ အတ္ထော။ တဿ တဒါ တာဒိသဿ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတဿ ဉာဏပရိပါကဿ အဘာဝတော ကေဝလံ အဗ္ဘန္တရသန္နိဿိတော ဧဝ အတ္ထော ဒဿိတောတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကံ အတ္ထံ သန္ဒဿေတွာ’’တိ၊ ပစ္စက္ခတော ဝိဘာဝေတွာတိ အတ္ထော။ ကုသလေ ဓမ္မေတိ တေဘူမကေ ကုသလေ ¶ ဓမ္မေ။ တတ္ထာတိ ကုသလဓမ္မေ ယထာသမာဒပိတေ။ နန္တိ ဗြာဟ္မဏံ။ သမုတ္တေဇေတွာတိ သမ္မဒေဝ ဥပရူပရိ နိဝေသေတွာ ပုညကိရိယာယ တိက္ခဝိသဒဘာဝံ အာပါဒေတွာ။ တံ ပန အတ္ထတော တဿ ဥဿာဟဇနနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဥဿာဟံ ကတွာ’’တိ။ ဧဝံ ပုညကိရိယာယ သဥဿာဟတော ဧဝရူပဂုဏသမင်္ဂိတာ စ နိယမတော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအတ္ထသမ္ပာဒနန္တိ ဧဝံ သဥဿာဟတာယ အညေဟိ စ တသ္မိံ ဝိဇ္ဇမာနဂုဏေဟိ သမ္ပဟံသေတွာ သမ္မဒေဝ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌဘာဝံ အာပါဒေတွာ။

ယဒိ ဘဂဝါ ဓမ္မရတနဝဿံ ဝဿိ၊ အထ ကသ္မာ သော ဝိသေသံ နာဓိဂစ္ဆိ? ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဘဂဝါ တဿ တထာ ဓမ္မရတနဝဿံ ဝဿီတိ? ဝုစ္စတေ – ယဒိပိ တဿ ဝိသေသာဓိဂမော နတ္ထိ၊ အာယတိံ ပန နိဗ္ဗာနာဓိဂမတ္ထာယ ဝါသနာဘာဂိယာ စ သဗ္ဗာ ပုရိမပစ္ဆိမဓမ္မကထာ အဟောသီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ န ဟိ ဘဂဝတော နိရတ္ထကာ ဓမ္မဒေသနာ အတ္ထိ။ တေမာသိကောပိ ဒေယျဓမ္မောတိ တေမာသံ ဒါတဗ္ဗောပိ ဒေယျဓမ္မော။ ယံ ဒိဝသန္တိ ယသ္မိံ ဒိဝသေ။

၂၃။ ဗုဒ္ဓပရိဏာယကန္တိ ဗုဒ္ဓါ ပရိဏာယကော ဧတဿာတိ ဗုဒ္ဓပရိဏာယကော၊ ဘိက္ခုသင်္ဃော။ တံ ဗုဒ္ဓပရိဏာယကံ၊ ဗုဒ္ဓဇေဋ္ဌကန္တိ အတ္ထော။ ယာဝဒတ္ထံ ကတွာတိ ယာဝ အတ္ထော၊ တာဝ ဘောဇနေန တဒါ ကတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဒါတုံ ဥပနီတဘိက္ခာယ ပဋိက္ခေပေါ နာမ ဟတ္ထသညာယ မုခဝိကာရေန ဝစီဘေဒေန ဝါ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထသညာယာ’’တိအာဒိ။ ဩနီတပတ္တပါဏိန္တိ ဧတ္ထ ဩနီတော ပတ္တတော ပါဏိ ဧတဿာတိ ဩနီတပတ္တပါဏီတိ ဘိန္နာဓိကရဏဝိသယောယံ သဒ္ဒေါ ဗာဟိရတ္ထသမာသောတိ အာဟ ‘‘ပတ္တတော ဩနီတပါဏိ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘ဩနိတ္တပတ္တပါဏိ’’န္တိပိ ပါဌော၊ တဿတ္ထော ဩနိတ္တံ နာနာဘူတံ ဝိနာဘူတံ အာမိသာပနယနေန ဝါ သုစိကတံ ပတ္တံ ပါဏိတော အဿာတိ ဩနိတ္တပတ္တပါဏိ ¶ ၊ တံ ဩနိတ္တပတ္တပါဏိံ၊ ဟတ္ထေ စ ပတ္တဉ္စ ဓောဝိတွာ ဧကမန္တေ ပတ္တံ နိက္ခိပိတွာ နိသိန္နန္တိ အတ္ထော။ ပတ္တုဏ္ဏပဋ္ဋပဋေ စာတိ ပတ္တုဏ္ဏပဋေ စ ပဋ္ဋပဋေ စ။ တတ္ထ ပတ္တုဏ္ဏပဒေသေ ဘဝါ ပတ္တုဏ္ဏာ၊ ကောသိယဝိသေသာတိပိ ဝဒန္တိ။ ပဋ္ဋာနိ ပန စီနပဋာနိ။ အာယောဂါဒီသု အာယောဂေါတိ ပဋိအာယောဂေါ၊ အံသဗဒ္ဓကံ ပတ္တတ္ထဝိကာဒီသု။ ဘေသဇ္ဇတေလာနန္တိ ဘေသဇ္ဇသမ္ပာကေန သာဓိတတေလာနံ။ တုမ္ဗာနီတိ ¶ စမ္မမယတေလဘာဇနာနိ။ ဧကမေကဿ ဘိက္ခုနော သဟဿဂ္ဃနကံ တေလမဒါသီတိ သမ္ဗန္ဓော။

မဟာယာဂံ ယဇိတွာတိ မဟာဒါနံ ဒတွာ။ သပုတ္တဒါရံ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နန္တိ ပုတ္တဒါရေဟိ သဒ္ဓိံ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နံ။ တေမာသန္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ‘‘တေမာသံ သောတဗ္ဗဓမ္မံ အဇ္ဇေဝ သုဏိဿာမီ’’တိ နိသိန္နဿ တံ အဇ္ဈာသယံ ပူရေတွာ ဒေသိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိပုဏ္ဏသင်္ကပ္ပံ ကုရုမာနော’’တိ။ အနုဗန္ဓိတွာတိ အနုဂန္တွာ။

ဗုဒ္ဓါနံ အနဘိရတိပရိတဿိတာ နာမ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ယထာဇ္ဈာသယံ ယထာရုစိတံ ဝါသံ ဝသိတွာ’’တိ။ အဘိရန္တံ အဘိရတီတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။ အဘိရန္တသဒ္ဒေါ စာယံ အဘိရုစိပရိယာယော၊ န အဿာဒပရိယာယော။ အဿာဒဝသေန စ ကတ္ထစိ ဝသန္တဿ အဿာဒဝတ္ထုဝိဂမနေန သိယာ တဿ တတ္ထ အနဘိရတိ၊ တယိဒံ ခီဏာသဝါနံ နတ္ထိ၊ ပဂေဝ ဗုဒ္ဓါနံ၊ တသ္မာ အဘိရတိဝသေန ကတ္ထစိ ဝသိတွာ တဒဘာဝတော အညတ္ထ ဂမနံ နာမ ဗုဒ္ဓါနံ နတ္ထိ၊ ဝိနေယျဝိနယနတ္ထံ ပန ကတ္ထစိ ဝသိတွာ တသ္မိံ သိဒ္ဓေ ဝိနေယျဝိနယတ္ထမေဝ တတော အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တိ၊ အယမေတ္ထ ယထာရုစိ။ သောရေယျာဒီနိ အနုပဂမ္မာတိ မဟာမဏ္ဍလစာရိကာယ ဝီထိဘူတာနိ သောရေယျနဂရာဒီနိ အနုပဂန္တွာ။ ပယာဂပတိဋ္ဌာနန္တိ ဂါမဿပိ အဓိဝစနံ တိတ္ထဿပိ။ ဂင်္ဂံ နဒိန္တိ ဂင်္ဂံ နာမ နဒိံ။ တဒဝသရီတိ ဧတ္ထ တန္တိ ကရဏတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တေန အဝသရိ တဒဝသရီ’’တိ။

ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏကထာ နိဋ္ဌိတာ။

သမန္တပါသာဒိကာယာတိ သမန္တတော သဗ္ဗသော ပသာဒံ ဇနေတီတိ သမန္တပါသာဒိကာ၊ တဿာ သမန္တပါသာဒိကာယ။ တတြိဒံ သမန္တပါသာဒိကာယ သမန္တပါသာဒိကတ္တသ္မိန္တိ ဧတ္ထ တတြာတိ ပုရိမဝစနာပေက္ခံ၊ ဣဒန္တိ ဝက္ခမာနကာရဏဝစနာပေက္ခံ။ တတြာယံ ယောဇနာ – ယံ ဝုတ္တံ ‘‘သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယာ’’တိ၊ တတြ ယာ သာ သမန္တပါသာဒိကာတိ သံဝဏ္ဏနာ ဝုတ္တာ ¶ ၊ တဿာ သမန္တပါသာဒိကာယ သံဝဏ္ဏနာယ သမန္တပါသာဒိကတ္တသ္မိံ သမန္တပါသာဒိကဘာဝေ သဗ္ဗသော ပသာဒဇနကတ္တေ ဣဒံ ဟောတိ။ ကိံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာစရိယပရမ္ပရတော’’တိအာဒိ။

အာစရိယပရမ္ပရတောတိ ¶ ‘‘ဥပါလိ ဒါသကော’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၃)။ ဝုတ္တအာစရိယပရမ္ပရတော။ နိဒါနဝတ္ထုပ္ပဘေဒဒီပနတောတိ နိဒါနပ္ပဘေဒဒီပနတော ဝတ္ထုပ္ပဘေဒဒီပနတော စ။ တတ္ထ ဗာဟိရနိဒါနအဗ္ဘန္တရနိဒါနသိက္ခာပဒနိဒါနဒဿနဝသေန နိဒါနပ္ပဘေဒဒီပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ထေရဝါဒပ္ပကာသနံ ပန ဝတ္ထုပ္ပဘေဒဒီပနံ။ ပရသမယဝိဝဇ္ဇနတောတိ ‘‘သကာယ ပဋိညာယ မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိံ နာသေထာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၃၈၄) မိစ္ဆာပဋိပန္နာနံ ပရေသံ လဒ္ဓိနိရာကရဏတော၊ တတောယေဝ စ အတ္တနော သမယပတိဋ္ဌာပနေန သကသမယဝိသုဒ္ဓိတော။

ဗျဉ္ဇနပရိသောဓနတောတိ ပါဌသောဓနေန ဗျဉ္ဇနပရိသောဓနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ဝါ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတွာ ပဒနိပ္ဖတ္တိဒဿနံ ဗျဉ္ဇနပရိသောဓနံ။ ဝိဘင်္ဂနယဘေဒဒဿနတောတိ ‘‘တိဿော ဣတ္ထိယော’’တိအာဒိပဒဘာဇနဿ အနုရူပဝသေန နယဘေဒဒဿနတော။ သမ္ပဿတန္တိ ဉာဏစက္ခုနာ သမ္မာ ပဿန္တာနံ၊ ဥပပရိက္ခန္တာနန္တိ အတ္ထော။ အပါသာဒိကန္တိ အပ္ပသာဒါဝဟံ။ ဧတ္ထာတိ သမန္တပါသာဒိကာယ။ သမ္ပဿတံ ဝိညူနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တသ္မာ အယံ သံဝဏ္ဏနာ သမန္တပါသာဒိကာတွေဝ ပဝတ္တာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကဿ ကေန ဒေသိတဿ သံဝဏ္ဏနာတိ အာဟ ‘‘ဝိနယဿာ’’တိအာဒိ။

ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ သာရတ္ထဒီပနိယံ

ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

ပဌမော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။