📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ဝိနယပိဋကေ

သာရတ္ထဒီပနီ-ဋီကာ (တတိယော ဘာဂေါ)

၅။ ပါစိတ္တိယကဏ္ဍံ

၁။ မုသာဝါဒဝဂ္ဂေါ

၁။ မုသာဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁။ မုသာဝါဒဝဂ္ဂဿ ¶ ¶ ပဌမသိက္ခာပဒေ ခုဒ္ဒကာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ခုဒ္ဒက-သဒ္ဒေါ ဗဟု-သဒ္ဒပရိယာယော ¶ ။ ဗဟုဘာဝတော ဣမာနိ ခုဒ္ဒကာနိ နာမ ဇာတာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထာတိ တေသု နဝသု ဝဂ္ဂေသု၊ တေသု ဝါ ခုဒ္ဒကေသု။ ကာရဏေန ကာရဏန္တရပဋိစ္ဆာဒနမေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ရူပံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ရူပံ အနိစ္စန္တိ ပဋိဇာနိတွာ တတ္ထ ကာရဏံ ဝဒန္တော ‘‘ဇာနိတဗ္ဗတော’’တိ အာဟ။ ‘‘ယဒိ ဧဝံ နိဗ္ဗာနဿပိ အနိစ္စတာ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ပရေန ဝုတ္တော တံ ကာရဏံ ပဋိစ္ဆာဒေတုံ ပုန ‘‘ဇာတိဓမ္မတော’’တိ အညံ ကာရဏံ ဝဒတိ။

‘‘သမ္ပဇာနံ မုသာ ဘာသတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သမ္ပဇာန မုသာ ဘာသတီတိ အနုနာသိကလောပေန နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ဇာနန္တော မုသာ ဘာသတီ’’တိ။

၂။ ဇာနိတွာ ဇာနန္တဿ စ မုသာ ဘဏနေတိ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ ဇာနိတွာ ဝစနက္ခဏေပိ ဇာနန္တဿ မုသာ ဘဏနေ။ ဘဏနဉ္စ နာမ ဣဓ အဘူတဿ ဝါ ဘူတတံ ဘူတဿ ဝါ အဘူတတံ ကတွာ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ဝိညာပနပယောဂေါ။ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေတိ စ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ၊ တသ္မာ ¶ ယော သမ္ပဇာန မုသာ ဝဒတိ၊ တဿ တံနိမိတ္တံ တံဟေတု တပ္ပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ ဧဝမေတ္ထ အညေသု စ ဤဒိသေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃။ ဝိသံဝါဒေန္တိ ဧတေနာတိ ဝိသံဝါဒနံ၊ ဝဉ္စနာဓိပ္ပာယဝသပ္ပဝတ္တံ စိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသံဝါဒနစိတ္တံ ပုရတော ကတွာ ဝဒန္တဿာ’’တိ။ ဝဒတိ ဧတာယာတိ ဝါစာ၊ ဝစနသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ။ တေနာဟ ‘‘မိစ္ဆာဝါစာ…ပေ… စေတနာ’’တိ။ ပဘေဒဂတာ ဝါစာတိ အနေကဘေဒဘိန္နာ။ ဧဝံ ပဌမပဒေန သုဒ္ဓစေတနာ…ပေ… ကထိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဣမိနာ ဣမံ ဒီပေတိ – သုဒ္ဓစေတနာ ဝါ သုဒ္ဓသဒ္ဒေါ ဝါ သုဒ္ဓဝိညတ္တိ ဝါ မုသာဝါဒေါ နာမ န ဟောတိ၊ ဝိညတ္တိယာ သဒ္ဒေန စ သဟိတာ တံသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါတိ။ စက္ခုဝသေန အဂ္ဂဟိတာရမ္မဏန္တိ စက္ခုသန္နိဿိတေန ဝိညာဏေန အဂ္ဂဟိတမာရမ္မဏံ။ ဃာနာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဣန္ဒြိယာနံ သမ္ပတ္တဝိသယဂ္ဂါဟကတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘တီဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ ဧကာဗဒ္ဓံ ဝိယ ကတွာ’’တိ။ ‘‘ဓနုနာ ဝိဇ္ဈတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ‘‘စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ အယံ ဝေါဟာရော လောကေ ပါကဋောတိ အာဟ ‘‘ဩဠာရိကေနေဝ နယေနာ’’တိ။

၁၁။ အဝီမံသိတွာတိ အနုပပရိက္ခိတွာ။ အနုပဓာရေတွာတိ အဝိနိစ္ဆိနိတွာ။ ဇဠတ္တာတိ အညာဏတာယ။ ဒါရုသကဋံ ယောဇေတွာ ဂတောတိ ဒါရုသကဋံ ယောဇေတွာ တတ္ထ နိသီဒိတွာ ဂတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဂတော ဘဝိဿတီတိ တထေဝ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ မုသာဝါဒေါ ဇာတော။ ကေစိ ပန ‘‘ကေဠိံ ကုရုမာနောတိ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝံ ဝဒန္တော ဒုဗ္ဘာသိတံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ¶ ။ ဇာတိအာဒီဟိယေဝ ဟိ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ ဒဝကမျတာယ ဝဒန္တဿ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဟီနုက္ကဋ္ဌေဟိ ဥက္ကဋ္ဌံ၊ ဟီနံ ဝါ ဇာတိအာဒိဟိ၊

ဥဇုံ ဝါညာပဒေသေန၊ ဝဒေ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဒဝါ’’တိ။

စိတ္တေန ထောကတရဘာဝံယေဝ အဂ္ဂဟေတွာ ဗဟုဘာဝံယေဝ ဂဟေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဂါမော ဧကတေလော’’တိအာဒိနာပိ မုသာဝါဒေါ ဇာတော။ စာရေသုန္တိ ဥပနေသုံ။ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရတာ၊ ဝိသံဝါဒနစိတ္တေန ယမတ္ထံ ဝတ္တုကာမော၊ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝိညာပနပယောဂေါ စာတိ ဣမာနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ ¶ ။ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနတ္ထံ မုသာ ဘဏန္တဿ ပါရာဇိကံ၊ အမူလကေန ပါရာဇိကေန အနုဒ္ဓံသနတ္ထံ သင်္ဃာဒိသေသော၊ သင်္ဃာဒိသေသေန အနုဒ္ဓံသနတ္ထံ ပါစိတ္တိယံ၊ အာစာရဝိပတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတီ’’တိအာဒိပရိယာယေန ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနတ္ထံ ပဋိဝိဇာနန္တဿ မုသာ ဘဏိတေ ထုလ္လစ္စယံ၊ အပ္ပဋိဝိဇာနန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ ကေဝလံ မုသာ ဘဏန္တဿ ဣဓ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။

မုသာဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဩမသဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၂။ ဒုတိယေ ကဏ္ဏကဋုကတာယ အမနာပံ ဝဒန္တာ ကဏ္ဏေသု ဝိဇ္ဈန္တာ ဝိယ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဩမသန္တီတိ ဩဝိဇ္ဈန္တီ’’တိ။ ပဓံသေန္တီတိ အဘိဘဝန္တိ။

၁၃။ ဗောဓိသတ္တော တေန သမယေန ဟောတီတိ တေန သမယေန ဗောဓိသတ္တော နန္ဒိဝိသာလော နာမ အဟောသီတိ အတ္ထော။ အတီတတ္ထေ ဝတ္တမာနဝစနံ၊ ကိရိယာကာလဝစနိစ္ဆာယ ဝါ ဝတ္တမာနပ္ပယောဂေါ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနေန ဘူတတာဝဂမော သိယာတိ။ ပစ္စေသီတိ ‘‘အမနာပံ ဣဒ’’န္တိ အညာသိ။ ဟေဋ္ဌာရုက္ခေ ဒတွာတိ ဥပတ္ထမ္ဘကေ ဒတွာ။ ပုဗ္ဗေ ပတိဋ္ဌိတာရပ္ပဒေသံ ပုန အရေ ပတ္တေတိ ပုဗ္ဗေ ဥဇုကံ ဟေဋ္ဌာမုခံ ပတိဋ္ဌိတအရဿ ဘူမိပ္ပဒေသံ ပုန တသ္မိံယေဝ အရေ ပရိဝတ္တေတွာ ဟေဋ္ဌာမုခဘာဝေန သမ္ပတ္တေ၊ ပဌမံ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတနေမိပ္ပဒေသေ ပရိဝတ္တေတွာ ပုန ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သိထိလကရဏန္တိ သိထိလကိရိယာ။

၁၅။ ပုဗ္ဗေတိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ။ တစ္ဆကကမ္မန္တိ ဝဍ္ဎကီကမ္မံ။ ကောဋ္ဋကကမ္မန္တိ ဝါ ပါသာဏကောဋ္ဋကကမ္မံ ¶ ။ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဂဏနာတိ အင်္ဂုလိသင်္ကောစေနေဝ ဂဏနာ။ ပါဒသိကမိလက္ခကာဒယော ဝိယ နဝန္တဝသေန ဂဏနာ အစ္ဆိဒ္ဒကဂဏနာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ကလနပဋုပ္ပာဒနဝေါက္လနဘာဂဟာရာဒိဝသေန ပဝတ္တာ ပိဏ္ဍဂဏနာ ဂဟိတာ။ ယဿ သာ ပဂုဏာ ဟောတိ၊ သော ရုက္ခမ္ပိ ဒိသွာ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဧတ္ထ ပဏ္ဏာနီ’’တိ ဇာနာတိ။ ယဘ မေထုနေတိ ဝစနတော ယ-ကာရ ဘ-ကာရေ ဧကတော ယောဇိတေ အသဒ္ဓမ္မဝစနံ ဟောတိ။

၁၆-၂၆။ အာပတ္တိယာ ¶ ကာရေတဗ္ဗောတိ ပါစိတ္တိယေန ကာရေတဗ္ဗော ဥပသဂ္ဂါဒိမတ္တဝိသိဋ္ဌာနံ အတိစဏ္ဍာလာဒိပဒါနံ ပါဠိယံ အာဂတေသုယေဝ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ စောရောသီတိအာဒီနံ ပန ကေနစိ ပရိယာယေန ပါဠိယံ အနာဂတတ္တာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ဟသာဓိပ္ပာယတာတိ ပုရိမပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏံ။ ပါဠိယံ အဝုတ္တေပိ ‘‘ဇာတိအာဒီဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ ပရမ္မုခါ အက္ကောသန္တဿ ဝတ္ထူနံ အနညဘာဝတော ယထာ ဒုက္ကဋံ၊ တထာ ဒဝကမျတာယ ပရမ္မုခါ ဝဒန္တဿပိ ဒုဗ္ဘာသိတမေဝါ’’တိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ သဗ္ဗသတ္တာတိ ဧတ္ထ ဝစနတ္ထဝိဇာနနပကတိကာ တိရစ္ဆာနဂတာပိ ဂဟေတဗ္ဗာ။

၃၅။ အနုသာသနိပုရေက္ခာရတာယ ဌတွာ ဝဒန္တဿ စိတ္တဿ လဟုပရိဝတ္တိဘာဝတော အန္တရာ ကောပေ ဥပ္ပန္နေပိ အနာပတ္တိ။ ယံ အက္ကောသတိ၊ တဿ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ အနညာပဒေသေန ဇာတိအာဒီဟိ အက္ကောသနံ၊ ‘‘မံ အက္ကောသတီ’’တိ ဇာနနာ၊ အတ္ထပုရေက္ခာရတာဒီနံ အဘာဝတာတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

ဩမသဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပေသုညသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၆။ တတိယေ ဘဏ္ဍနံ ဇာတံ ဧတေသန္တိ ဘဏ္ဍနဇာတာ။ သမ္မန္တနန္တိ ရဟော သံသန္ဒနံ။ ဟတ္ထပရာမာသာဒိဝသေန မတ္ထကံ ပတ္တော ကလဟော ဇာတော ဧတေသန္တိ ကလဟဇာတာ။ အနာပတ္တိဂါမိကံ ဝိရုဒ္ဓဝါဒဘူတံ ဝိဝါဒံ အာပန္နာတိ ဝိဝါဒါပန္နာ။ ဝိဂ္ဂဟသံဝတ္တနိကာ ကထာ ဝိဂ္ဂါဟိကကထာ။ ပိသတီတိ ပိသုဏာ၊ ဝါစာ၊ သမဂ္ဂေ သတ္တေ အဝယဝဘူတေ ဝဂ္ဂေ ဘိန္နေ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ပိသုဏာ ဧဝ ပေသုညံ။ တာယ ဝါစာယ ဝါ သမန္နာဂတော ပိသုဏော၊ တဿ ကမ္မံ ပေသုညံ။ ပိယဘာဝဿ သုညကရဏဝါစန္တိ ဣမိနာ ပန ‘‘ပိယသုညကရဏတော ပိသုဏာ’’တိ နိရုတ္တိနယေန အတ္ထံ ဝဒတိ။

ဣဓာပိ ‘‘ဒသဟာကာရေဟိ ပေသုညံ ဥပသံဟရတီ’’တိ ဝစနတော ဒသဝိဓအက္ကောသဝတ္ထုဝသေနေဝ ပေသုညံ ဥပသံဟရန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ ပါဠိမုတ္တကာနံ စောရောတိအာဒီနံ ဝသေန ပန ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ ‘‘အနက္ကောသဝတ္ထုဘူတံ ¶ ပန ပေသုညကရံ တဿ ကိရိယံ ဝစနံ ဝါ ပိယကမျတာယ ဥပသံဟရန္တဿ ကိဉ္စာပိ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ န ဒိဿတိ၊ တထာပိ ဒုက္ကဋေနေတ္ထ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဇာတိအာဒီဟိ အနညာပဒေသေန အက္ကောသန္တဿ ဘိက္ခုနော သုတွာ ဘိက္ခုဿ ဥပသံဟရဏံ၊ ပိယကမျတာဘေဒါဓိပ္ပာယေသု အညတရတာ၊ တဿ ဝိဇာနနာတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ပေသုညသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၅။ စတုတ္ထေ ဧကတောတိ အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ။ ပုရိမဗျဉ္ဇနေန သဒိသံ ပစ္ဆာဗျဉ္ဇနန္တိ ‘‘ရူပံ အနိစ္စ’’န္တိ ဧတ္ထ အနိစ္စ-သဒ္ဒေန သဒိသံ ‘‘ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိ ဧတ္ထ အနိစ္စ-သဒ္ဒံ ဝဒတိ။ အက္ခရသမူဟောတိ အဝိဘတ္တိကော အက္ခရသမူဟော။ အက္ခရာနုဗျဉ္ဇနသမူဟော ပဒန္တိ ဝိဘတ္တိအန္တံ ပဒမာဟ။ ဝိဘတ္တိအန္တမေဝ ပဒံ ဂဟေတွာ ‘‘ပဌမပဒံ ပဒမေဝ၊ ဒုတိယံ အနုပဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဧကံ ပဒန္တိ ဂါထာပဒံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပဒဂဏနာယာတိ ဂါထာပဒဂဏနာယ။ အပါပုဏိတွာတိ သဒ္ဓိံ အကထေတွာ။ ရုန္တိ ဩပါတေတီတိ ဧတ္ထ အနုနာသိကော အာဂမဝသေန ဝုတ္တော၊ သံယောဂပုဗ္ဗဿ ရဿတ္တံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ရူ-ကာရမတ္တမေဝါ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ရူပံ အနိစ္စန္တိ ဘဏ သာမဏေရာ’’တိ ဝုစ္စမာနော သစေ ရူ-ကာရံ အဝတွာ ရု-ဣတိ ရဿံ ကတွာ ဝဒတိ၊ အညံ ဘဏိတံ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ အနာပတ္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိ ဧတ္ထာပိ အနိစ္စ-သဒ္ဒမတ္တေနေဝ အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧသ နယောတိ ဧကမေဝက္ခရံ ဝတွာ ဌာနံ။ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ ဝုစ္စမာနော ဟိ မ-ကာရမတ္တမေဝ ဝတွာ တိဋ္ဌတိ။ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိသုတ္တံ ဘဏာပိယမာနော ဧ-ကာရံ ဝတွာ တိဋ္ဌတိ စေ၊ အနွက္ခရေန ပါစိတ္တိယံ၊ အပရိပုဏ္ဏပဒံ ဝတွာ ဌိတေ အနုဗျဉ္ဇနေန။ ပဒေသု ဧကံ ပဌမပဒံ ဝိရဇ္ဈတိ၊ ဒုတိယေန အနုပဒေန ပါစိတ္တိယံ။

အနင်္ဂဏသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၅၇ အာဒယော) သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၈၉ အာဒယော) မဟာဝေဒလ္လဉ္စ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၉ အာဒယော) ဓမ္မသေနာပတိနာ ဘာသိတံ၊ အနုမာနသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၁ အာဒယော) မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေန၊ စူဠဝေဒလ္လသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၀ အာဒယော) ဓမ္မဒိန္နာယ ¶ ထေရိယာ ဘာသိတံ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာသိတမ္ပိ ဗုဒ္ဓဘာသိတေယေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ အဋ္ဌကထာနိဿိတောတိ ¶ ပုဗ္ဗေ မဂဓဘာသာယ ဝုတ္တံ ဓမ္မသင်္ဂဟာရုဠှံ အဋ္ဌကထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဣဒါနိပိ ‘‘ယထာပိ ဒီပိကော နာမ၊ နိလီယိတွာ ဂဏှတေ မိဂေ’’တိ (မိ။ ပ။ ၆။၁။၅) ဧဝမာဒိကံ သင်္ဂဟာရုဠှံ အဋ္ဌကထာဝစနံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ပါဠိနိဿိတောတိ ‘‘မက္ကဋီ ဝဇ္ဇိပုတ္တာ စာ’’တိဧဝမာဒိနာ (ပါရာ။ ၆၆) ပါဠိယံယေဝ အာဂတော။ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿိတန္တိ နိဗ္ဗာနုပနိဿိတံ။ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတံ ပန သာမညတော ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ထေရဿာတိ နာဂသေနတ္ထေရဿ။ မဂ္ဂကထာဒီနိ ပကရဏာနိ။ ‘‘အက္ခရေန ဝါစေတိ၊ အက္ခရက္ခရေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အက္ခရာယ ဝါစေတိ၊ အက္ခရက္ခရာယ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။

၄၈။ အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ ဂဏှန္တဿ အနာပတ္တီတိ အနုပသမ္ပန္နေန သဟ နိသီဒိတွာ ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှန္တဿ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဒဟရဘိက္ခု နိသိန္နော…ပေ… ဘဏတော အနာပတ္တီတိ ဧတ္ထ ဒွီသုပိ ဌိတေသု နိသိန္နေသု ဝါ ဥပသမ္ပန္နဿ ဘဏာမီတိ ဘဏန္တဿ အနာပတ္တိယေဝ။ ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာတိ ပရိသပရိယန္တတော ဒွါဒသဟတ္ထံ မုဉ္စိတွာ။ ‘‘နိသိန္နေ ဝါစေမီ’’တိ ဘဏန္တဿပိ ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာ နိသိန္နတ္တာ အနာပတ္တိ။ သစေ ပန ဒူရေ နိသိန္နမ္ပိ ဝါစေမီတိ ဝိသုံ သလ္လက္ခေတွာ ဘဏတိ၊ အာပတ္တိယေဝ။ ဧကော ပါဒေါ န အာဂစ္ဆတီတိ ပုဗ္ဗေ ပဂုဏောယေဝ ပစ္ဆာ အသရန္တဿ န အာဂစ္ဆတိ၊ တံ ‘‘ဧဝံ ဘဏာဟီ’’တိ ဧကတော ဘဏန္တဿ အနာပတ္တိ။ ဩပါတေတီတိ သဒ္ဓိံ ကထေတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အနုပသမ္ပန္နတာ၊ ဝုတ္တလက္ခဏဓမ္မံ ပဒသော ဝါစနတာ၊ ဧကတော ဘဏနဉ္စာတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၉-၅၀။ ပဉ္စမေ ဝိကူဇမာနာတိ နိတ္ထုနန္တာ။ ကာကစ္ဆမာနာတိ ရောဒန္တာ။ တတြိဒံ ဝတ္ထုနိဒဿနံ ဝါ။ တေန နု ခေါ ပါတိတန္တိ ပုစ္ဆာဝသေန ကထိတတ္တာ နတ္ထိ မုသာဝါဒေါ။ ကေစိ ပန ‘‘သန္ဒေဟဝသေန ဝစနံ မုသာ နာမ ¶ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ သန္တိကံ အဂန္တွာတိ ‘‘ယံ ဧတေသံ န ကပ္ပတိ၊ တံ တေသမ္ပိ န ကပ္ပတီ’’တိ အဓိပ္ပာယေန အဂန္တွာ။

၅၁။ ဒိရတ္တတိရတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဝစနသိလိဋ္ဌတာမတ္တေန ဒိရတ္တ-ဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိရတ္တဉှိ သဟဝါသေ လဗ္ဘမာနေ ဒိရတ္တေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိသုံ န ယောဇေတိ။ တေနေဝါဟ ¶ ‘‘ဥတ္တရိဒိရတ္တတိရတ္တန္တိ ဘဂဝါ သာမဏေရာနံ သင်္ဂဟကရဏတ္ထာယ တိရတ္တပရိဟာရံ အဒါသီ’’တိ။ နိရန္တရံ တိရတ္တဒဿနတ္ထံ ဝါ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ကေဝလဉှိ တိရတ္တန္တိ ဝုတ္တေ အညတ္ထ ဝါသေန အန္တရိကမ္ပိ တိရတ္တံ ဂဏှေယျ၊ ဒိရတ္တဝိသိဋ္ဌံ ပန တိရတ္တံ ဝုစ္စမာနံ တေန အနန္တရိကမေဝ တိရတ္တံ ဒီပေတိ။ သယနံ သေယျာ၊ သယန္တိ ဧတ္ထာတိပိ သေယျာတိ အာဟ ‘‘ကာယပ္ပသာရဏသင်္ခါတ’’န္တိအာဒိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဥဘယမ္ပိ ပရိဂ္ဂဟိတံ၊ တသ္မာ။ ပဉ္စဟိ ဆဒနေဟီတိ ဣဋ္ဌကသိလာသုဓာတိဏပဏ္ဏသင်္ခအာတေဟိ ပဉ္စဟိ ဆဒနေဟိ။ ဝါစုဂ္ဂတဝသေနာတိ ပဂုဏဝသေန။ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓော ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧကူပစာရောတိ ဝဠဉ္ဇနဒွါရဿ ဧကတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သတဂဗ္ဘံ ဝါ စတုဿာလံ ဧကူပစာရံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဥပရိမတလေန သဒ္ဓိံ အသမ္ဗဒ္ဓဘိတ္တိကဿာတိ ဣဒံ တုလာယ အဗ္ဘန္တရေ သယိတွာ ပုန တေနေဝ သုသိရေန နိက္ခမိတွာ ဘိတ္တိအန္တရေန ဟေဋ္ဌိမတလံ ပဝိသိတုံ ယောဂ္ဂေပိ ဥပရိမတလေန အသမ္ဗဒ္ဓဘိတ္တိကေ သေနာသနေ အနာပတ္တိယာ ဝုတ္တာယ တထာ ပဝိသိတုံ အသက္ကုဏေယျေ သမ္ဗဒ္ဓဘိတ္တိကေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန သမ္ဗဒ္ဓဘိတ္တိကေ အာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ သယိတဘိက္ခုဿ အနာပတ္တီတိ ဣဒမ္ပိ တာဒိသေ သေနာသနေ ဟေဋ္ဌိမတလေ သယိတဿေဝ အာပတ္တိပ္ပသင်္ကာ သိယာတိ တံနိဝါရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဥပရိမတလေ သယိတဿ အာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ။ နာနူပစာရေတိ ယတ္ထ ဗဟိ နိဿေဏိံ ကတွာ ဥပရိမတလံ အာရောဟန္တိ၊ တာဒိသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥပရိမတလေပိ အာကာသင်္ဂဏေ နိပဇ္ဇန္တဿ အာပတ္တိယာ အဘာဝတော ‘‘ဆဒနဗ္ဘန္တရေ’’တိ ဝုတ္တံ။

သဘာသင်္ခေပေနာတိ သဘာကာရေန။ အဍ္ဎကုဋ္ဋကေ သေနာသနေတိ ဧတ္ထ ‘‘အဍ္ဎကုဋ္ဋကံ နာမ ယတ္ထ ဧကံ ပဿံ မုဉ္စိတွာ တီသု ပဿေသု ဘိတ္တိယော ဗဒ္ဓါ ¶ ဟောန္တိ၊ ယတ္ထ ဝါ ဧကသ္မိံ ပဿေ ဘိတ္တိံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ဥဘောသု ပဿေသု ဥပဍ္ဎံ ဥပဍ္ဎံ ကတွာ ဘိတ္တိယော ဥဋ္ဌာပေန္တိ၊ တာဒိသံ သေနာသန’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘အဍ္ဎကုဋ္ဋကေတိ ဆဒနံ အဍ္ဎေန အသမ္ပတ္တကုဋ္ဋကေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ နော န ယုတ္တံ။ ‘‘ဝါဠသင်္ဃာဋော နာမ ထမ္ဘာနံ ဥပရိ ဝါဠရူပေဟိ ကတသင်္ဃာဋော ဝုစ္စတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပရိက္ခေပဿ ဗဟိဂတေတိ ဧတ္ထ ယသ္မိံ ပဿေ ပရိက္ခေပေါ နတ္ထိ၊ တတ္ထာပိ ပရိက္ခေပါရဟပ္ပဒေသတော ဗဟိဂတေ အနာပတ္တိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပရိစ္ဆိန္နဂဗ္ဘူပစာရေတိ ဧတ္ထ မဇ္ဈေ ဝိဝဋင်္ဂဏဝန္တာသု ပမုခမဟာစတုဿာလာသု ယထာ အာကာသင်္ဂဏံ အနောတရိတွာ ပမုခေနေဝ ဂန္တွာ သဗ္ဗဂဗ္ဘေ ပဝိသိတုံ န သက္ကာ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဧကေကဂဗ္ဘဿ ဒွီသု ပဿေသု ကုဋ္ဋံ နီဟရိတွာ ကတံ ပရိစ္ဆိန္နဂဗ္ဘူပစာရံ နာမ၊ ဣဒံ ပန တာဒိသံ န ဟောတီတိ ‘‘အပရိစ္ဆိန္နဂဗ္ဘူပစာရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဂဗ္ဘေ ပဝိသန္တီတိ ဂဗ္ဘူပစာရဿ အပရိစ္ဆိန္နတ္တာ အာကာသင်္ဂဏံ အနောတရိတွာ ပမုခေနေဝ ဂန္တွာ တံ တံ ဂဗ္ဘံ ပဝိသန္တိ။ အထ ကုတော တဿ ပရိက္ခေပေါယေဝ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နတ္တာတိ ¶ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဂဗ္ဘပရိက္ခေပေါယေဝ ဟိဿ ပရိက္ခေပေါ’’တိ။ ဣဒဉ္စ သမန္တာ ဂဗ္ဘဘိတ္တိယော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ စတုဿာလဝသေန သန္နိဝိဋ္ဌေပိ သေနာသနေ ဂဗ္ဘပမုခံ ဝိသုံ အပရိက္ခိတ္တမ္ပိ သမန္တာ ဌိတဂဗ္ဘဘိတ္တီနံ ဝသေန ပရိက္ခိတ္တံ နာမ ဟောတိ။

‘‘နနု စ ‘အပရိက္ခိတ္တေ ပမုခေ အနာပတ္တီ’တိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ စတုဿာလဝသေန သန္နိဝိဋ္ဌေပိ သေနာသနေ ဝိသုံ အပရိက္ခိတ္တေ ပမုခေ အနာပတ္တိယေဝါ’’တိ ယော ဝဒေယျ၊ တဿ ဝါဒပရိမောစနတ္ထံ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ပန…ပေ… ပါဋေက္ကသန္နိဝေသာ ဧကစ္ဆဒနာ ဂဗ္ဘပါဠိယော သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အပရိက္ခိတ္တေ ပမုခေ အနာပတ္တီတိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ န စတုဿာလဝသေန သန္နိဝိဋ္ဌာ ဂဗ္ဘပါဠိယော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ကိဉ္စရဟိ ဝိသုံ သန္နိဝိဋ္ဌံ ဧကမေဝ ဂဗ္ဘပါဠိံ သန္ဓာယ။ တာဒိသာယ ဟိ ဂဗ္ဘပါဠိယာ အပရိက္ခိတ္တေ ပမုခေ အနာပတ္တိ၊ န စတုဿာလဝသေန သန္နိဝိဋ္ဌာယာ’’တိ။ ဧကာယ စ ဂဗ္ဘပါဠိယာ တဿ တဿ ဂဗ္ဘဿ ဥပစာရံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ အန္တမသော ဥဘောသု ပဿေသု ခုဒ္ဒကဘိတ္တီနံ ဥဋ္ဌာပနမတ္တေနပိ ပမုခံ ပရိက္ခိတ္တံ နာမ ဟောတိ၊ စတုဿာလဝသေန သန္နိဝိဋ္ဌာသု ပန ဂဗ္ဘပါဠီသု ဥဘောသု ပဿေသု ဂဗ္ဘဘိတ္တီနံ ဝသေနပိ ပမုခံ ပရိက္ခိတ္တံ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ ¶ ယံ ဣမိနာ လက္ခဏေန ပရိက္ခိတ္တံ ပမုခံ၊ တတ္ထ အာပတ္တိ၊ ဣတရတ္ထ အနာပတ္တီတိ ဣဒမေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ။

ဣဒါနိ ‘‘အပရိက္ခိတ္တေ ပမုခေ အနာပတ္တီ’’တိ ဝတွာ တဿေဝ ဝစနဿ အဓိပ္ပာယံ ပကာသေန္တေန ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဘူမိယံ ဝိနာ ဇဂတိယာ ပမုခံ သန္ဓာယ ကထိတ’’န္တိ၊ တဿ အယုတ္တတာဝိဘာဝနတ္ထံ ‘‘ယဉ္စ တတ္ထာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဘူမိယံ ဝိနာ ဇဂတိယာ ပမုခံ သန္ဓာယ ကထိတန္တိ ဟိ ဣမဿ ဝစနဿ အယမဓိပ္ပာယော – ‘‘အပရိက္ခိတ္တေ ပမုခေ အနာပတ္တီ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝိနာ ဝတ္ထုံ ဘူမိယံ ကတဂေဟဿ ပမုခံ သန္ဓာယ ကထိတံ။ သစေ ပန ဥစ္စဝတ္ထုကံ ပမုခံ ဟောတိ၊ ပရိက္ခိတ္တသင်္ချံ န ဂစ္ဆတီတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒသဟတ္ထုဗ္ဗေဓာပိ ဟိ ဇဂတိ ပရိက္ခေပသင်္ချံ န ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ဟေဋ္ဌာပိ ဣဒမေဝ မနသိ သန္နိဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္စဝတ္ထုကံ စေပိ ဟောတိ၊ ပမုခေ သယိတော ဂဗ္ဘေ သယိတာနံ အာပတ္တိံ န ကရောတီ’’တိ။ တတ္ထာတိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ။ ဇဂတိယာ ပမာဏံ ဝတွာတိ ‘‘သစေ ဇဂတိယာ ဩတရိတွာ ဘူမိယံ သယိတော၊ ဇဂတိယာ ဥပရိ သယိတံ န ပဿတီ’’တိ ဧဝံ ဇဂတိယာ ဥဗ္ဗေဓေန ပမာဏံ ဝတွာ။ ဧကသာလာဒီသု ဥဇုကမေဝ ဒီဃံ ကတွာ သန္နိဝေသိတော ပါသာဒေါ ဧကသာလသန္နိဝေသော။ ဒွိသာလသန္နိဝေသာဒယောပိ ဝုတ္တာနုသာရတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာလပ္ပဘေဒဒီပနမေဝ စေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတော ဝိသေသော။

မဇ္ဈေပါကာရံ ကရောန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ပရိက္ခေပဿ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓတ္တာ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထံ စေပိ ¶ မဇ္ဈေ ပါကာရံ ကရောန္တိ၊ နာနူပစာရမေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဆိဒ္ဒေန ဂေဟံ ဧကူပစာရံ နာမ ဟောတီတိ ဧတ္ထ သစေ ဥဗ္ဗေဓေန ဒိယဍ္ဎဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ မနုဿာနံ သဉ္စာရပ္ပဟောနကံ ဆိဒ္ဒံ ဟောတိ၊ တမ္ပိ ဒွါရမေဝါတိ ဧကူပစာရံ ဟောတိ။ ကိံ ပရိက္ခေပေါဝိဒ္ဓသ္တောတိ ပမုခဿ ပရိက္ခေပံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သဗ္ဗတ္ထ ပဉ္စန္နံယေဝ ဆဒနာနံ အာဂတတ္တာ ဝဒတိ ‘‘ပဉ္စန္နံ အညတရေန ဆဒနေန ဆန္နာ’’တိ။

၅၃။ ပါဠိယံ ‘‘သေယျာ နာမ သဗ္ဗစ္ဆန္နာ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နာ ယေဘုယျေနစ္ဆန္နာ ယေဘုယျေနပရိစ္ဆန္နာ’’တိ ဝဒန္တေန ယေဘုယျေနစ္ဆန္နယေဘုယျေနပရိစ္ဆန္နသေနာသနံ ပါစိတ္တိယဿ အဝသာနံ ဝိယ ကတွာ ဒဿိတံ၊ ‘‘ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နေ ဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဝဒန္တေန စ ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နသေနာသနံ ဒုက္ကဋဿ အာဒိံ ကတွာ ဒဿိတံ၊ ဥဘိန္နမန္တရာ ကေန ဘဝိတဗ္ဗံ ¶ ပါစိတ္တိယေန၊ ဥဒါဟု ဒုက္ကဋေနာတိ? လောကဝဇ္ဇသိက္ခာပဒဿေဝ အနဝသေသံ ကတွာ ပညာပနတော ဣမဿ စ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇတ္တာ ယေဘုယျေနစ္ဆန္နယေဘုယျေနပရိစ္ဆန္နဿ ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နဿ စ အန္တရာ ပါစိတ္တိယံ အနိဝါရိတမေဝ၊ တသ္မာ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ စ ဂရုကေယေဝ ဌာတဗ္ဗတ္တာ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ပါစိတ္တိယမေဝ ဒဿိတံ။ သတ္တ ပါစိတ္တိယာနီတိ ပါဠိယံ ဝုတ္တပါစိတ္တိယံ သာမညတော ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိသုံ ပန ဂယှမာနေ ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နေ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နေ ပါစိတ္တိယံ၊ ယေဘုယျေနစ္ဆန္နေ ယေဘုယျေနပရိစ္ဆန္နေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ အဋ္ဌေဝ ပါစိတ္တိယာနိ ဟောန္တိ။

သေနမ္ဗမဏ္ဍပဝဏ္ဏံ ဟောတီတိ သီဟဠဒီပေ ကိရ ဥစ္စဝတ္ထုကော သဗ္ဗစ္ဆန္နော သဗ္ဗအပရိစ္ဆန္နော ဧဝံနာမကော သန္နိပါတမဏ္ဍပေါ အတ္ထိ၊ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဇဂတိပရိက္ခေပသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ ဥစ္စဝတ္ထုကတ္တာ မဏ္ဍပဿ သဗ္ဗအပရိစ္ဆန္နတာ န ယုဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ဣမိနာပေတံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။ စူဠကစ္ဆန္နာဒီနိ စေတ္ထ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ – ယဿ စတူသု ဘာဂေသု ဧကော ဆန္နော၊ သေသာ အစ္ဆန္နာ၊ ဣဒံ စူဠကစ္ဆန္နံ။ ယဿ တီသု ဘာဂေသု ဒွေ ဆန္နာ၊ ဧကော အစ္ဆန္နော၊ ဣဒံ ယေဘုယျေနစ္ဆန္နံ။ ယဿ ဒွီသု ဘာဂေသု ဧကော ဆန္နော၊ ဧကော အစ္ဆန္နော၊ ဣဒံ ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နံ နာမ သေနာသနံ။ စူဠကပရိစ္ဆန္နာဒီနိပိ ဣမိနာဝ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုကသေနာသနံ၊ တတ္ထ တတ္ထ အနုပသမ္ပန္နေန သဟ နိပဇ္ဇနံ၊ စတုတ္ထဒိဝသေ သူရိယတ္ထင်္ဂမနန္တိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

သဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဒုတိယသဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၅။ ဆဋ္ဌေ ‘‘ပဌမသိက္ခာပဒေ ‘ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အဝသေသော အနုပသမ္ပန္နော နာမာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ¶ ‘မာတုဂါမောပိ အနုပသမ္ပန္နဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတောယေဝါ’တိ စတုတ္ထဒိဝသေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ သယန္တဿ ဒွီဟိ သိက္ခာပဒေဟိ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ ဟောန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန တီသုပိ ‘‘ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ မာတုဂါမဿ ဝိသုံ ဝုစ္စမာနတ္တာ ပဌမသိက္ခာပဒေ ‘ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အဝသေသော အနုပသမ္ပန္နော နာမာ’တိ ပုရိသဿေဝ ဂဟဏံ အနုစ္ဆဝိက’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တဒေဝ စ ယုတ္တတရံ။

ယဉ္စ ¶ ဣဓ ‘‘ပဌမဒိဝသေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန စတုတ္ထဒိဝသေပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ၊ တမ္ပိ အကာရဏံ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထောယေဝါတိ နိယမာဘာဝတော အဝဓာရဏတ္ထဿ စ သမ္ဘဝတော။ သမ္ဘာဝနေ ဝါ ပိ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ဣဓ ပဌမဒိဝသေပိ တာဝ အာပတ္တိ၊ ဒုတိယာဒိဒိဝသေ ကိမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထေပိ ပိ-သဒ္ဒေ ဂယှမာနေ ဣမိနာဝ သိက္ခာပဒေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိယာ အညသ္မိမ္ပိ ဒိဝသေ အာပဇ္ဇနံ ဒီပေတိ၊ န ပဌမသိက္ခာပဒေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိယာတိ အကာရဏမေဝ တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘မတိတ္ထီ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာပိ အနုပါဒိန္နပက္ခေ ဌိတတ္တာ သဟသေယျာပတ္တိံ န ဇနေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ မာတုဂါမေ နိပန္နေ ဘိက္ခု နိပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနတော ဒိဝါ သယန္တဿ သဟသေယျာပတ္တိ န ဟောတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုကသေနာသနံ၊ တတ္ထ မာတုဂါမေန သဟ နိပဇ္ဇနံ၊ သူရိယတ္ထင်္ဂမနန္တိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ဒုတိယသဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဓမ္မဒေသနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၀-၆၄။ သတ္တမေ ဃရံ နယတီတိ ဃရဏီ၊ ဃရနာယိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဃရသာမိနီ’’တိ။ သုဏှာတိ သုဏိသာ။ န ယက္ခေနာတိအာဒီနံ ‘‘အညတြာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ပုရိသဝိဂ္ဂဟံ ဂဟေတွာ ဌိတေန ယက္ခေန ဝါ ပေတေန ဝါ တိရစ္ဆာနေန ဝါ သဒ္ဓိံ ဌိတာယပိ ဒေသေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အက္ခရာယ ဒေသေတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဆပ္ပဉ္စဝါစတော ဥတ္တရိ ‘ဣမံ ပဒံ ဘာသိဿာမီ’တိ ဧကမ္ပိ အက္ခရံ ဝတွာ တိဋ္ဌတိ၊ အာပတ္တိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

၆၆။ ‘‘ဧကော ဂါထာပါဒေါတိ ဣဒံ ဂါထာဗန္ဓမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အညတ္ထ ပန ဝိဘတ္တိအန္တပဒမေဝ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အဋ္ဌကထံ ဓမ္မပဒံ ဇာတကာဒိဝတ္ထုံ ဝါတိ ဣမိနာပိ ပေါရာဏံ သင်္ဂီတိအာရုဠှမေဝ အဋ္ဌကထာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌကထာဒိပါဌံ ဌပေတွာ ဒမိဠာဒိဘာသန္တရေန ¶ ယထာရုစိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဒသောဓမ္မေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါတိ ဣမိနာ အညတ္ထ အနာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။ ဥဋ္ဌဟိတွာ ပုန နိသီဒိတွာတိ ဣရိယာပထပရိဝတ္တနနယေန နာနာဣရိယာပထေနပိ ¶ အနာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။ သဗ္ဗံ စေပိ ဒီဃနိကာယံ ကထေတီတိ ယာဝ န နိဋ္ဌာတိ၊ တာဝ ပုနဒိဝသေပိ ကထေတိ။

ဒုတိယဿ ဝိညူပုရိသဿ အဂ္ဂဟဏံ အကိရိယာ။ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဌိတဿ စ ဝိညူပုရိသဿ စ ဥပစာရော အနိယတေသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဝုတ္တလက္ခဏဿ ဓမ္မဿ ဆန္နံ ဝါစာနံ ဥပရိ ဒေသနာ၊ ဝုတ္တလက္ခဏော မာတုဂါမော၊ ဣရိယာပထပအဝတ္တနာဘာဝေါ၊ ဝိညူပုရိသာဘာဝေါ၊ အပဉှဝိဿဇ္ဇနာတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။

ဓမ္မဒေသနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဘူတာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၇။ အဋ္ဌမေ အန္တရာတိ ပရိနိဗ္ဗာနသမယတော အညသ္မိံ ကာလေ။ အတိကဍ္ဎိယမာနေနာတိ ‘‘ဝဒထ၊ ဘန္တေ၊ ကိံ တုမှေဟိ အဓိဂတ’’န္တိ ဧဝံ နိပ္ပီဠိယမာနေန။ အနတိကဍ္ဎိယမာနေနပိ ပုစ္ဆိတေ ဝါ အပုစ္ဆိတေ ဝါ တထာရူပေ ကာရဏေ သတိ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တေနေဝ အညတရေန ဒဟရဘိက္ခုနာ ဥပဝဒိတော အညတရော ထေရော ‘‘အာဝုသော၊ ဥပရိမဂ္ဂတ္ထာယ ဝါယာမံ မာ အကာသိ၊ ခီဏာသဝေါ တယာ ဥပဝဒိတော’’တိ အာဟ။ ထေရေန စ ‘‘အတ္ထိ တေ၊ အာဝုသော၊ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပတိဋ္ဌာ’’တိ ဝုတ္တော ဒဟရဘိက္ခု ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ သောတာပန္နော အဟ’’န္တိ အဝေါစ။ ‘‘ကာရကော အယ’’န္တိ ဉတွာပိ ပဋိပတ္တိယာ အမောဃဘာဝဒဿနေန သမုတ္တေဇနာယ သမ္ပဟံသနာယ စ အရိယာ အတ္တာနံ ပကာသေန္တိယေဝ။ သုတပရိယတ္တိသီလဂုဏန္တိ သုတဂုဏံ ပရိယတ္တိဂုဏံ သီလဂုဏဉ္စ။ ဥမ္မတ္တကဿ ဣဓ အဝစနေ ကာရဏံ ဝဒန္တေန ခိတ္တစိတ္တဝေဒနဋ္ဋာနမ္ပိ အဝစနေ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣတိ-သဒ္ဒေန ဝါ အာဒိအတ္ထေန ခိတ္တစိတ္တဝေဒနဋ္ဋေ သင်္ဂဏှာတိ။ တေနေဝ ဝဒတိ ‘‘စိတ္တက္ခေပဿ ဝါ အဘာဝါ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နာနန္တိ မဂ္ဂဖလဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတာနံ။ အရိယာနမေဝ ဟိ ဥမ္မတ္တကာဒိဘာဝေါ နတ္ထိ။ ဈာနလာဘိနော ပန တသ္မိံ သတိ ဈာနာ ပရိဟာယန္တိ၊ တသ္မာ တေသံ အဘူတာရောစနပစ္စယာ အနာပတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ န ဘူတာရောစနပစ္စယာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဘူတာရောစနပစ္စယာ အနာပတ္တိ န ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ။

ပုဗ္ဗေ အဝုတ္တေဟီတိ စတုတ္ထပါရာဇိကေ အဝုတ္တေဟိ။ ဣဒဉ္စ သိက္ခာပဒံ ပဏ္ဏတ္တိအဇာနနဝသေန အစိတ္တကသမုဋ္ဌာနံ ¶ ဟောတိ။ အရိယာ စေတ္ထ ပဏ္ဏတ္တိံ ဇာနန္တာ ¶ ဝီတိက္ကမံ န ကရောန္တိ၊ ပုထုဇ္ဇနာ ပန ပဏ္ဏတ္တိံ ဇာနိတွာပိ ဝီတိက္ကမံ ကရောန္တိ၊ တေ စ သတ္ထုနော အာဏာဝီတိက္ကမစေတနာယ ဗလဝအကုသလဘာဝတော ဈာနာ ပရိဟာယန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန အရိယပုဂ္ဂလေ ဧဝ သန္ဓာယ ‘‘ကုသလာဗျာကတစိတ္တေဟိ ဒွိစိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနန္တာ ပန ဈာနလာဘီ ပုထုဇ္ဇနာ ဝတ္ထုမှိ လောဘဝသေန အကုသလစိတ္တေနပိ န အာရောစေန္တီတိ နတ္ထိ။ ဣဓ ဒုက္ခဝေဒနာယ အဘာဝတော ‘‘ဒွိဝေဒန’’န္တိ ဣမဿ အနုရူပံ ကတွာ ဒွိစိတ္တန္တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဂဟေတဗ္ဗော။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ ဘူတတာ၊ အနုပသမ္ပန္နဿ အာရောစနံ၊ တင်္ခဏဝိဇာနနာ၊ အနညပ္ပဒေသောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

ဘူတာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၇၈။ နဝမေ ဒုဋ္ဌုလ္လသဒ္ဒတ္ထဒဿနတ္ထန္တိ ဒုဋ္ဌုလ္လသဒ္ဒဿ အတ္ထဒဿနတ္ထံ။ အတ္ထေ ဟိ ဒဿိတေ သဒ္ဒေါပိ ‘‘အယံ ဧတေသု အတ္ထေသု ဝတ္တတီ’’တိ ဒဿိတောယေဝ ဟောတိ။ ‘‘ယံ ယံ ဒုဋ္ဌုလ္လသဒ္ဒေန အဘိဓီယတိ၊ တံ သဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ပါရာဇိကာနိ ဝုတ္တာနီ’’တိ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ တတြာယံ ဝိစာရဏာတိ တတြ ပါဠိယံ အယံ ဝိစာရဏာ၊ တတြ ပါဠိအဋ္ဌကထာသု ဝါ အယံ ဝိစာရဏာ။ တတ္ထ ဘဝေယျာတိ တတ္ထ ကဿစိ ဝိမတိ ဧဝံ ဘဝေယျ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနေ ဝိယ ဒုက္ကဋေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ အက္ကောသန္တောပိ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇေယျာတိ ဩမသဝါဒေန ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇေယျ။ အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တေနပိ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ ဝစနေယေဝ ဌာတဗ္ဗန္တိ ဒီပနတ္ထံ ‘‘အဋ္ဌကထာစရိယာဝ ဧတ္ထ ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုနပိ အဋ္ဌကထာဝစနမေဝ ဥပပတ္တိတော ဒဠှံ ကတွာ ပတိဋ္ဌပေန္တော ‘‘ဣမိနာပိ စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။

၈၀။ ‘‘အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သမ္မုတိ အတ္ထီတိ ဂဟေတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဣဓ ဝုတ္တတ္တာယေဝါ’’တိအာဒိ။

၈၂။ အာဒိတော ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနီတိ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနိ။ ‘‘သေသာနီတိ ဝိကာလဘောဇနာဒီနိ ပဉ္စာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ပန ¶ ‘‘အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနီတိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒီနိ ပဉ္စာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ဟိ ဒသေဝ သိက္ခာပဒါနိ သာမဏေရာနံ ပညတ္တာနိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အထ ¶ ခေါ သာမဏေရာနံ ဧတဒဟောသိ ‘ကတိ နု ခေါ အမှာကံ သိက္ခာပဒါနိ၊ ကတ္ထ စ အမှေဟိ သိက္ခိတဗ္ဗ’န္တိ? ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာမဏေရာနံ ဒသ သိက္ခာပဒါနိ၊ တေသု စ သာမဏေရေဟိ သိက္ခိတုံ၊ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏီ အဒိန္နာဒါနာ ဝေရမဏီ’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၀၆)။

တေသံ ပညတ္တေသုယေဝ သိက္ခာပဒေသု ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ၊ န စ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒီနိ ဝိသုံ တေသံ ပညတ္တာနိ အတ္ထီတိ။ အထ ဘိက္ခုနော ဒုဋ္ဌုလ္လသင်္ခါတာနိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒီနိ အနုပသမ္ပန္နဿ ကိံ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ…ပေ… အဇ္ဈာစာရော နာမာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဣမိနာပိ စေတံ သိဒ္ဓံ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒိ ဒုဋ္ဌုလ္လံ နာမ န ဟောတီ’’တိ။ အဇ္ဈာစာရော နာမာတိ ဟိ ဝဒန္တော အနုပသမ္ပန္နဿ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒိ ကေဝလံ အဇ္ဈာစာရော နာမ ဟောတိ၊ န ပန ဒုဋ္ဌုလ္လော နာမ အဇ္ဈာစာရောတိ ဒီပေတိ။ ‘‘အဇ္ဈာစာရော နာမာတိ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ အကတ္တဗ္ဗရူပတ္တာ စ အနုပသမ္ပန္နဿ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒီနိ ဒဏ္ဍကမ္မဝတ္ထုပက္ခံ ဘဇန္တိ၊ တာနိ စ အညဿ အနုပသမ္ပန္နဿ အဝဏ္ဏကာမတာယ အာရောစေန္တော ဘိက္ခု ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣဓ ပန အနုပသမ္ပန္နဂ္ဂဟဏေန သာမဏေရသာမဏေရီသိက္ခမာနာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အန္တိမဝတ္ထုံ အနဇ္ဈာပန္နဿ ဘိက္ခုနော သဝတ္ထုကော သင်္ဃာဒိသေသော၊ အနုပသမ္ပန္နဿ အာရောစနံ၊ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာ အဘာဝေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ပထဝီခဏနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၈၄-၈၆။ ဒသမေ ဧကိန္ဒြိယန္တိ ‘‘ကာယိန္ဒြိယံ အတ္ထီ’’တိ မညမာနာ ဝဒန္တိ။ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏာတိ မုဋ္ဌိနာ သင်္ဂဟေတဗ္ဗပ္ပမာဏာ။ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ယေဘုယျပံသုံ အပ္ပပံသုဉ္စ ¶ ပထဝိံ ဝတွာ ဥပဍ္ဎပံသုကာ ပထဝီ န ဝုတ္တာ၊ တထာပိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇသိက္ခာပဒေသု သာဝသေသပညတ္တိယာပိ သမ္ဘဝတော ဥပဍ္ဎပံသုကာယပိ ပထဝိယာ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နာဒီသု ဥပဍ္ဎေ ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ ဒုက္ကဋံ ယုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုကဉ္စ အနာပတ္တိဝတ္ထုကဉ္စ ဒုဝိဓံ ပထဝိံ ဌပေတွာ အညိဿာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကာယ တတိယာယ ပထဝိယာ အဘာဝတော။ ဒွေယေဝ ဟိ ပထဝိယော ဝုတ္တာ ‘‘ဇာတာ စ ပထဝီ အဇာတာ စ ပထဝီ’’တိ။ တသ္မာ ဒွီသု အညတရာယ ပထဝိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ စ သမ္ပတ္တေ ဂရုကေယေဝ ဌာတဗ္ဗတ္တာ န သက္ကာ ¶ ဧတ္ထ အနာပတ္တိယာ ဘဝိတုံ။ သဗ္ဗစ္ဆန္နာဒီသု ပန ဥပဍ္ဎေ ဒုက္ကဋံ ယုတ္တံ တတ္ထ တာဒိသဿ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနော သဗ္ဘာဝါ။

‘‘ပေါက္ခရဏိံ ခဏာ’’တိ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ဩကာသေ’’တိ အနိယမေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဣမံ ဝလ္လိံ ခဏာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ပထဝီခဏနံ သန္ဓာယ ပဝတ္တဝေါဟာရတ္တာ ဣမိနာဝ သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ၊ န ဘူတဂါမပါတဗျတာယ။ ကုဋေဟီတိ ဃဋေဟိ။ တနုကကဒ္ဒမောတိ ဥဒကမိဿကကဒ္ဒမော။ သော စ ဥဒကဂတိကတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ဩမကစာတုမာသန္တိ ဦနစာတုမာသံ။ ဩဝဋ္ဌန္တိ ဒေဝေန ဩဝဋ္ဌံ။ အကတပဗ္ဘာရေတိ အဝဠဉ္ဇနဋ္ဌာနဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တာဒိသေ ဟိ ဝမ္မိကဿ သဗ္ဘာဝေါတိ။ မူသိကုက္ကုရံ နာမ မူသိကာဟိ ခဏိတွာ ဗဟိ ကတပံသုရာသိ။ ဧသေဝ နယောတိ ဩမကစာတုမာသဩဝဋ္ဌောယေဝ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။

ဧကဒိဝသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဩဝဋ္ဌဧကဒိဝသာတိက္ကန္တောပိ ဝိကောပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဟေဋ္ဌာဘူမိသမ္ဗန္ဓေပိ စ ဂေါကဏ္ဋကေ ဘူမိတော ဆိန္ဒိတွာ ဥဒ္ဓံ ဌိတတ္တာ အစ္စုဂ္ဂတမတ္ထကတော ဆိန္ဒိတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သကဋ္ဌာနေ အတိဋ္ဌမာနံ ကတွာ ပါဒေဟိ မဒ္ဒိတွာ ဆိန္ဒိတွာ အာလောဠိတကဒ္ဒမမ္ပိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတောတိ တတော ပုရာဏသေနာသနတော။ ဣဋ္ဌကံ ဂဏှာမီတိအာဒိ သုဒ္ဓစိတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥဒကေနာတိ ဥဇုကံ အာကာသတောယေဝ ပတနကဥဒကေန။ ‘‘သစေ ပန အညတ္ထ ပဟရိတွာ ပတိတေန ဥဒကေန တေမိတံ ဟောတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဥစ္စာလေတွာတိ ဥက္ခိပိတွာ။ တေန အပဒေသေနာတိ တေန လေသေန။

၈၇-၈၈။ အဝိသယတ္တာ ¶ အနာပတ္တီတိ ဧတ္ထ သစေပိ နိဗ္ဗာပေတုံ သက္ကာ ဟောတိ၊ ပဌမံ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဒိန္နတ္တာ ‘‘ဒဟတူ’’တိ သလ္လက္ခေတွာပိ တိဋ္ဌတိ၊ အနာပတ္တိ။ ဩဝဋ္ဌံ ဆန္နန္တိ ပဌမံ ဩဝဋ္ဌံ ပစ္ဆာ ဆန္နံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဇာတပထဝီ၊ ပထဝီသညိတာ၊ ခဏနခဏာပနာနံ အညတရန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ပထဝီခဏနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတော မုသာဝါဒဝဂ္ဂေါ ပဌမော။

၂။ ဘူတဂါမဝဂ္ဂေါ

၁။ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၈၉။ သေနာသနဝဂ္ဂဿ ¶ ပဌမေ နိဂ္ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တောတိ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော။ ဣမိနာ ပန ဝစနေန ဒါရကဿ တတ္ထ ဥပနီတဘာဝေါ တေန စ ဒိဋ္ဌဘာဝေါ ဝုတ္တောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန ဟိ ဘိက္ခုနာ တံ ရုက္ခံ ဆိန္ဒိတုံ အာရဒ္ဓေ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တာ ဧကာ တရုဏပုတ္တာ ဒေဝဓီတာ ပုတ္တံ အင်္ကေနာဒါယ ဌိတာ တံ ယာစိ ‘‘မာ မေ သာမိ ဝိမာနံ ဆိန္ဒိ၊ န သက္ခိဿာမိ ပုတ္တကံ အာဒါယ အနာဝါသာ ဝိစရိတု’’န္တိ။ သော ‘‘အဟံ အညတ္ထ ဤဒိသံ ရုက္ခံ န လဘိဿာမီ’’တိ တဿာ ဝစနံ နာဒိယိ။ သာ ‘‘ဣမမ္ပိ တာဝ ဒါရကံ ဩလောကေတွာ ဩရမိဿတီ’’တိ ပုတ္တံ ရုက္ခသာခါယ ဌပေသိ။ သော ဘိက္ခု ဥက္ခိတ္တံ ဖရသုံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော ဒါရကဿ ဗာဟံ ဆိန္ဒိ။ ဧဝဉ္စ သယိတော ဝိမာနေ သယိတော နာမ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ရုက္ခဋ္ဌကဒိဗ္ဗဝိမာနေ နိပန္နဿာ’’တိ။

ရုက္ခဋ္ဌကဒိဗ္ဗဝိမာနေတိ စ သာခဋ္ဌကဝိမာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ရုက္ခဿ ဥပရိ နိဗ္ဗတ္တဉှိ ဝိမာနံ ရုက္ခပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ‘‘ရုက္ခဋ္ဌကဝိမာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သာခဋ္ဌကဝိမာနံ ပန သဗ္ဗသာခါသန္နိဿိတံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ တတ္ထ ယံ ရုက္ခဋ္ဌကဝိမာနံ ဟောတိ၊ တံ ယာဝ ရုက္ခဿ မူလမတ္တမ္ပိ တိဋ္ဌတိ၊ တာဝ န နဿတိ။ သာခဋ္ဌကဝိမာနံ ပန သာခါသု ဘိဇ္ဇမာနာသု တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇိတွာ သဗ္ဗသာခါသု ဘိန္နာသု သဗ္ဗံ ဘိဇ္ဇတိ၊ ဣဒမ္ပိ စ ဝိမာနံ သာခဋ္ဌကံ၊ တသ္မာ ရုက္ခေ ဆိန္နေ တံ ဝိမာနံ သဗ္ဗသော ဝိနဋ္ဌံ၊ တေနေဝ သာ ဒေဝတာ ဘဂဝတော သန္တိကာ လဒ္ဓေ အညသ္မိံ ဝိမာနေ ဝသိ။ ဗာဟုံ ထနမူလေယေဝ ဆိန္ဒီတိ အံသေန သဒ္ဓိံ ¶ ဗာဟံ ဆိန္ဒိ။ ဣမိနာ စ ရုက္ခဒေဝတာနံ ဂတ္တာနိ ဆိဇ္ဇန္တိ၊ န စာတုမဟာရာဇိကာဒီနံ ဝိယ အစ္ဆေဇ္ဇာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ရုက္ခဓမ္မေတိ ရုက္ခပကတိယံ၊ ရုက္ခသဘာဝေတိ အတ္ထော။ ရုက္ခာနံ ဝိယ ဆေဒနာဒီသု အကုပ္ပနဉှိ ရုက္ခဓမ္မော နာမ။

ဥပ္ပတိတန္တိ ဥပ္ပန္နံ။ ဘန္တန္တိ ဓာဝန္တံ။ ဝါရယေတိ နိဂ္ဂဏှေယျ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ နာမ ဆေကော သာရထိ အတိဝေဂေန ဓာဝန္တံ ရထံ နိဂ္ဂဟေတွာ ယထိစ္ဆကံ ပေသေတိ၊ ဧဝံ ယော ပုဂ္ဂလော ဥပ္ပန္နံ ¶ ကောဓံ ဝါရယေ နိဂ္ဂဏှိတုံ သက္ကောတိ၊ တမဟံ သာရထိံ ဗြူမိ။ ဣတရော ပန ရာဇဥပရာဇာဒီနံ ရထသာရထိဇနော ရသ္မိဂ္ဂါဟော နာမ ဟောတိ၊ န ဥတ္တမသာရထီတိ။

ဒုတိယဂါထာယ ပန အယမတ္ထော – ယောတိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁) ယော ယာဒိသော ခတ္တိယကုလာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဗြာဟ္မဏကုလာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတော နဝေါ ဝါ မဇ္ဈိမော ဝါ ထေရော ဝါ။ ဥပ္ပတိတန္တိ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ ပတိတံ၊ ဂတံ ပဝတ္တန္တိ အတ္ထော၊ ဥပ္ပန္နန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကောဓန္တိ ‘‘အနတ္ထံ မေ စရတီတိ အာဃာတော ဇာယတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၀၊ အ။ နိ။ ၉။၂၉) နယေန သုတ္တေ ဝုတ္တာနံ နဝန္နံ၊ ‘‘အတ္ထံ မေ န စရတီ’’တိအာဒီနဉ္စ တပ္ပဋိပက္ခတော သိဒ္ဓါနံ နဝန္နမေဝါတိ အဋ္ဌာရသန္နံ ခါဏုကဏ္ဋကာဒိနာ အဋ္ဌာနေန သဒ္ဓိံ ဧကူနဝီသတိယာ အာဃာတဝတ္ထူနံ အညတရာဃာတဝတ္ထုသမ္ဘဝံ အာဃာတံ။ ဝိသဋန္တိ ဝိတ္ထတံ။ သပ္ပဝိသန္တိ သပ္ပဿ ဝိသံ။ ဣဝါတိ ဩပမ္မဝစနံ။ ဣ-ကာရလောပံ ကတွာ ဝ-ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဩသဓေဟီတိ အဂဒေဟိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဝိသတိကိစ္ဆကော ဝေဇ္ဇော သပ္ပေန ဒဋ္ဌော သဗ္ဗံ ကာယံ ဖရိတွာ ဌိတံ ဝိသဋံ သပ္ပဝိသံ မူလခန္ဓတစပတ္တပုပ္ဖာဒီနံ အညတရေဟိ၊ နာနာဘေသဇ္ဇေဟိ ပယောဇေတွာ ကတေဟိ ဝါ ဩသဓေဟိ ခိပ္ပမေဝ ဝိနေယျ၊ ဧဝမေဝ ယော ယထာဝုတ္တေန အာဃာတဝတ္ထုနာ ဥပ္ပတိတံ စိတ္တသန္တာနံ ဗျာပေတွာ ဌိတံ ကောဓံ ဝိနယနုပါယေသု တဒင်္ဂဝိနယာဒီသု ယေန ကေနစိ ဥပါယေန ဝိနေတိ နာဓိဝါသေတိ ပဇဟတိ ဝိနောဒေတိ ဗျန္တိံ ကရောတိ၊ သော ဘိက္ခု ဇဟာတိ ဩရပါရံ။ သော ဧဝံ ကောဓံ ဝိနေန္တော ဘိက္ခု ယသ္မာ ကောဓော တတိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ပဟီယတိ၊ တသ္မာ ဩရပါရသညိတာနိ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ဇဟာတီတိ။ အဝိသေသေန ဟိ ပါရန္တိ တီရဿ နာမံ၊ တသ္မာ ဩရာနိ စ တာနိ သံသာရသာဂရဿ ပါရဘူတာနိ စာတိ ကတွာ ‘‘ဩရပါရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

အထ ¶ ဝါ ယော ဥပ္ပတိတံ ဝိနေတိ ကောဓံ ဝိသဋံ သပ္ပဝိသံဝ ဩသဓေဟိ၊ သော တတိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ကောဓံ ဝိနေတွာ အနာဂါမိဖလေ ဌိတော ဘိက္ခု ဇဟာတိ ဩရပါရံ။ တတ္ထ ဩရန္တိ သကတ္တဘာဝေါ။ ပါရန္တိ ပရတ္တဘာဝေါ။ ဩရံ ဝါ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ၊ ပါရံ ဆ ဗာဟိရာယတနာနိ။ တထာ ဩရံ မနုဿလောကော၊ ပါရံ ဒေဝလောကော။ ဩရံ ကာမဓာတု၊ ပါရံ ရူပါရူပဓာတု။ ဩရံ ကာမရူပဘဝေါ၊ ပါရံ အရူပဘဝေါ။ ဩရံ အတ္တဘာဝေါ၊ ပါရံ အတ္တဘာဝသုခုပကရဏာနိ။ ဧဝမေတသ္မိံ ဩရပါရေ စတုတ္ထမဂ္ဂေန ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟန္တော ‘‘ဇဟာတိ ဩရပါရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ အနာဂါမိနော ကာမရာဂဿ ပဟီနတ္တာ ဣဓတ္တဘာဝါဒီသု ဆန္ဒရာဂေါ ဧဝ နတ္ထိ၊ အပိစ ခေါ ပနဿ ဝဏ္ဏပ္ပကာသနတ္ထံ သဗ္ဗမေတံ ဩရပါရဘေဒံ သင်္ဂဟေတွာ တတ္ထ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ‘‘ဇဟာတိ ဩရပါရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဣဒါနိ ¶ တဿတ္ထဿ ဝိဘာဝနတ္ထာယ ဥပမံ အာဟ ‘‘ဥရဂေါ ဇိဏ္ဏမိဝတ္တစံ ပုရာဏ’’န္တိ။ တတ္ထ ဥရေန ဂစ္ဆတီတိ ဥရဂေါ၊ သပ္ပဿေတံ အဓိဝစနံ။ သော ဒုဝိဓော ကာမရူပီ စ အကာမရူပီ စ။ ကာမရူပီပိ ဒုဝိဓော ဇလဇော ထလဇော စ။ ဇလဇော ဇလေ ဧဝ ကာမရူပံ လဘတိ၊ န ထလေ သင်္ခပါလဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၁၇။၁၄၃ အာဒယော) သင်္ခပါလနာဂရာဇာ ဝိယ။ ထလဇော ထလေ ဧဝ၊ န ဇလေ။ သော ဇဇ္ဇရဘာဝေန ဇိဏ္ဏံ၊ စိရကာလတာယ ပုရာဏဉ္စာတိ သင်္ခံ ဂတံ တစံ ဇဟန္တော စတုဗ္ဗိဓေန ဇဟတိ သဇာတိယံ ဌိတော ဇိဂုစ္ဆန္တော နိဿာယ ထာမေနာတိ။ သဇာတိ နာမ သပ္ပဇာတိ ဒီဃတ္တဘာဝေါ။ ဥရဂါ ဟိ ပဉ္စသု ဌာနေသု သဇာတိံ နာတိဝတ္တန္တိ ဥပပတ္တိယံ စုတိယံ ဝိဿဋ္ဌနိဒ္ဒေါက္ကမနေ သဇာတိယာ မေထုနပဋိသေဝနေ ဇိဏ္ဏတစာပနယနေ စာတိ။ တသ္မာ ယဒါ တစံ ဇဟတိ၊ တဒါ သဇာတိယံယေဝ ဌတွာ ဇဟတိ။ သဇာတိယံ ဌိတောပိ စ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဇဟတိ။ ဇိဂုစ္ဆန္တော နာမ ယဒါ ဥပဍ္ဎဋ္ဌာနေ မုတ္တော ဟောတိ၊ ဥပဍ္ဎဋ္ဌာနေ အမုတ္တော ဩလမ္ဗတိ၊ တဒါ နံ အဋ္ဋီယန္တော ဇဟတိ၊ ဧဝံ ဇိဂုစ္ဆန္တောပိ စ ဒဏ္ဍန္တရံ ဝါ မူလန္တရံ ဝါ ပါသာဏန္တရံ ဝါ နိဿာယ ဇဟတိ။ နိဿာယ ဇဟန္တောပိ စ ထာမံ ဇနေတွာ ဥဿာဟံ ကရိတွာ ဝီရိယေန ဝင်္ကံ နင်္ဂုဋ္ဌံ ကတွာ ပဿသန္တောဝ ဖဏံ ကရိတွာ ဇဟတိ။ ဧဝံ ဇဟိတွာ ယေနကာမံ ပက္ကမတိ။

ဧဝမေဝ အယမ္ပိ ဘိက္ခု ဩရပါရံ ဇဟိတုကာမော စတုဗ္ဗိဓေန ဇဟတိ သဇာတိယံ ဌိတော ဇိဂုစ္ဆန္တော နိဿာယ ထာမေနာတိ။ သဇာတိ နာမ ဘိက္ခုနော ‘‘အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၅၁) ဝစနတော သီလံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ ¶ နရော သပညော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၁၉၂)။ ဧဝမေတိဿံ သဇာတိယံ ဌိတော ဘိက္ခု တံ သကတ္တဘာဝါဒိဘေဒံ ဩရပါရံ ဇိဏ္ဏပုရာဏတ္တစမိဝ တံ ဒုက္ခံ ဇနေန္တံ တတ္ထ တတ္ထ အာဒီနဝဒဿနေန ဇိဂုစ္ဆန္တော ကလျာဏမိတ္တေ နိဿာယ အဓိမတ္တသမ္မာဝါယာမသင်္ခါတံ ထာမံ ဇနေတွာ ‘‘ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၆၊ ၄။၃၇) ဝုတ္တနယေန ရတ္တိန္ဒိဝံ ဆဓာ ဝိဘဇိတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော ဥရဂေါ ဝိယ ဝင်္ကံ နင်္ဂုဋ္ဌံ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ဥရဂေါ ဝိယ ပဿသန္တော အယမ္ပိ အသိထိလပရက္ကမတာယ ဝါယမန္တော ဥရဂေါဝ ဖဏံ ကရိတွာ အယမ္ပိ ဉာဏဝိပ္ဖာရံ ဇနေတွာ ဥရဂေါဝ တစံ ဩရပါရံ ဇဟတိ၊ ဇဟိတွာ စ ဥရဂေါ ဝိယ ဩဟိတတစော ယေနကာမံ ပက္ကမတိ၊ အယမ္ပိ ဩဟိတဘာရော အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုဒိသံ ပက္ကမတီတိ။

၉၀။ ဘဝန္တီတိ ဣမိနာ ဝိရုဠှမူလေ နီလဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ ဝဍ္ဎမာနကေ တရုဏဂစ္ဆေ ဒဿေတိ။ အဟုဝုန္တိ ဣမိနာ ပန ဝဍ္ဎိတွာ ဌိတေ မဟန္တေ ရုက္ခဂစ္ဆာဒိကေ ဒဿေတိ။ ဘဝန္တီတိ ဣမဿ ဝိဝရဏံ ‘‘ဇာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ၊ အဟုဝုန္တိ ဣမဿ ‘‘ဇာတာ ဝဍ္ဎိတာ’’တိ။ ရာသီတိ သုဒ္ဓဋ္ဌကဓမ္မသမူဟော။ ဘူတာနန္တိ တထာလဒ္ဓသမညာနံ အဋ္ဌဓမ္မာနံ။ ‘‘ဘူတာနံ ဂါမော’’တိ ဝုတ္တေပိ အဝယဝဝိနိမုတ္တဿ ¶ သမုဒါယဿ အဘာဝတော ဘူတသညိတာ တေယေဝ တိဏရုက္ခလတာဒယော ဂယှန္တိ။ ‘‘ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ဟရိတဘာဝမာပန္နာ ရုက္ခဂစ္ဆာဒယော ဒေဝတာဟိ ပရိဂ္ဂယှန္တိ၊ တသ္မာ ဘူတာနံ နိဝါသဋ္ဌာနတာယ ဘူတာနံ ဂါမော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ရုက္ခာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩသဓိဂစ္ဆလတာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။

နနု စ ရုက္ခာဒယော စိတ္တရဟိတတာယ န ဇီဝါ၊ စိတ္တရဟိတတာ စ ပရိပ္ဖန္ဒာဘာဝတော ဆိန္နေပိ ရုဟနတော ဝိသဒိသဇာတိကဘာဝတော စတုယောနိအပရိယာပန္နတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဝုဍ္ဎိ ပန ပဝါဠသိလာလဝဏာနမ္ပိ ဝိဇ္ဇတီတိ န တေသံ ဇီဝဘာဝေ ကာရဏံ၊ ဝိသယဂ္ဂဟဏဉ္စ နေသံ ပရိကပ္ပနာမတ္တံ သုပနံ ဝိယ စိဉ္စာဒီနံ၊ တထာ ဒေါဟဠာဒယော၊ တတ္ထ ကသ္မာ ဘူတဂါမဿ ဆေဒနာဒိပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တန္တိ? သမဏသာရုပ္ပတော တံနိဝါသသတ္တာနုရက္ခဏတော ¶ စ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဇီဝသညိနော ဟိ မောဃပုရိသာ မနုဿာ ရုက္ခသ္မိ’’န္တိအာဒိ။

၉၁။ ‘‘မူလေ ဇာယန္တီ’’တိအာဒီသု အတ္ထော ဥပရိ အတ္တနာ ဝုစ္စမာနပ္ပကာရေန သီဟဠဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ သန္တေပိ…ပေ… န သမေန္တီ’’တိ။ ဝိဇာတ-သဒ္ဒေါ ဣဓ ဝိ-သဒ္ဒလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘ဝိဇာတာနီ’’တိ။ ဝိဇာတ-သဒ္ဒေါ စ ‘‘ဝိဇာတာ ဣတ္ထီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ပသူတဝစနောတိ အာဟ ‘‘ပသူတာနီ’’တိ။ ပသူတိ စ နာမေတ္ထ နိဗ္ဗတ္တပဏ္ဏမူလတာတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗတ္တပဏ္ဏမူလာနီ’’တိ။ ဣမိနာ ဣမံ ဒီပေတိ ‘‘နိဗ္ဗတ္တပဏ္ဏမူလာနိ ဗီဇာနိ ဘူတဂါမသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆန္တိ၊ တေသု စ ဝတ္တမာနော ဗီဇဇာတ-သဒ္ဒေါ ရုဠှီဝသေန ရုက္ခာဒီသုပိ ဝတ္တတီ’’တိ။ ပုရိမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ ပန ဗီဇေဟိ ဇာတာနံ ရုက္ခလတာဒီနံယေဝ ဘူတဂါမတာ ဝုတ္တာ။

တာနိ ဒဿေန္တောတိ တာနိ ဗီဇာနိ ဒဿေန္တော။ မူလဗီဇန္တိအာဒီသု မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဖဠုဗီဇန္တိ ပဗ္ဗဗီဇံ။ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ သဒိသဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသကာရဏဘာဝတော ဝိရုဟနသမတ္ထေ သာရဖလေ နိရုဠှော ဗီဇ-သဒ္ဒေါ။ တဒတ္ထသံသိဒ္ဓိယာ မူလာဒီသုပိ ကေသုစိ ပဝတ္တတီတိ မူလာဒိတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဧကေန ဗီဇသဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗီဇဗီဇ’’န္တိ ‘‘ရူပရူပံ၊ ဒုက္ခဒုက္ခ’’န္တိ စ ယထာ။ ဗီဇတော နိဗ္ဗတ္တေန ဗီဇံ ဒဿိတန္တိ ကာရိယောပစာရေန ကာရဏံ ဒဿိတန္တိ ဒီပေတိ။

၉၂။ ဗီဇေ ဗီဇသညီတိ ဧတ္ထ ကာရဏူပစာရေန ကာရိယံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ယထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဘူတဂါမပရိမောစနံ ကတွာတိ ဘူတဂါမတော မောစေတွာ၊ ဝိယောဇေတွာတိ အတ္ထော။ ယံ ဗီဇံ ဘူတဂါမော နာမ ဟောတီတိ ဗီဇာနိ စ တာနိ ဇာတာနိ စာတိ ဝုတ္တမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တတ္ထ ¶ ယံ ဗီဇန္တိ ယံ နိဗ္ဗတ္တပဏ္ဏမူလံ ဗီဇံ။ တသ္မိံ ဗီဇေတိ တသ္မိံ ဘူတဂါမသညိတေ ဗီဇေ။ ဧတ္ထ စ ဗီဇဇာတ-သဒ္ဒဿ ဝိယ ရုဠှီဝသေန ရုက္ခာဒီသု ဗီဇ-သဒ္ဒဿပိ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာရုတန္တိ ယထာပါဠိ။

ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ မူလေ အဂ္ဂေ မဇ္ဈေ ဝါ။ သဉ္စိစ္စ ဥက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ သစေပိ သရီရေ လဂ္ဂဘာဝံ ဇာနန္တောဝ ဥဒကတော ဥဋ္ဌဟတိ၊ ‘‘တံ ဥဒ္ဓရိဿာမီ’’တိ သညာယ အဘာဝတော ဝဋ္ဋတိ။ ဥပ္ပာဋိတာနီတိ ဥဒ္ဓဋာနိ။ ဗီဇဂါမေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဘူတဂါမတော ပရိမောစိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ အနန္တက-ဂ္ဂဟဏေန သာသပမတ္တိကာ ဂဟိတာ။ နာမဉှေတံ တဿာ သေဝါလဇာတိယာ ¶ ။ မူလပဏ္ဏာနံ အသမ္ပုဏ္ဏတ္တာ ‘‘အသမ္ပုဏ္ဏဘူတဂါမော နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဘူတဂါမမူလတ္တာတိ ဧတ္ထ ဘူတဂါမော မူလံ ကာရဏံ ဧတဿာတိ ဘူတဂါမမူလော၊ ဘူတဂါမဿ ဝါ မူလံ ကာရဏန္တိ ဘူတဂါမမူလံ။ ဗီဇဂါမော ဟိ နာမ ဘူတဂါမတော သမ္ဘဝတိ၊ ဘူတဂါမဿ စ ကာရဏံ ဟောတိ၊ အယံ ပန တာဒိသော န ဟောတီတိ ‘‘အဘူတဂါမမူလတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတြဋ္ဌကတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သော ဗီဇဂါမေန သင်္ဂဟိတော’’တိ။ ဣဒဉ္စ ‘‘အဘူတဂါမမူလတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ ပဌမံ ဝုတ္တအတ္ထသမ္ဘဝတော ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ တာလနာဠိကေရာဒီနံ ခါဏု ဥဒ္ဓံ အဝဍ္ဎနတော ဘူတဂါမဿ ကာရဏံ န ဟောတိ၊ တထာပိ ဘူတဂါမသင်္ချုပဂတနိဗ္ဗတ္တပဏ္ဏမူလဗီဇတော သမ္ဘူတတ္တာ ဘူတဂါမတော ဥပ္ပန္နော နာမ ဟောတီတိ ဗီဇဂါမေန သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။

‘‘အင်္ကုရေ ဟရိတေ’’တိ ဝတွာ တမေဝ ဝိဘာဝေတိ ‘‘နီလပဏ္ဏဝဏ္ဏေ ဇာတေ’’တိ၊ နီလပဏ္ဏဿ ဝဏ္ဏသဒိသေ ဝဏ္ဏေ ဇာတေတိ အတ္ထော။ ‘‘နီလဝဏ္ဏေ ဇာတေ’’တိ ဝါ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ အမူလကဘူတဂါမေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ နာဠိကေရဿ အာဝေဏိကံ ကတွာ ဝဒတိ။ ‘‘ပါနီယဃဋာဒီနံ ဗဟိ သေဝါလော ဥဒကေ အဋ္ဌိတတ္တာ ဗီဇဂါမာနုလောမတ္တာ စ ဒုက္ကဋဝတ္ထူ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကဏ္ဏကမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝါတိ နီလဝဏ္ဏမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝ။ သေလေယျကံ နာမ သိလာယ သမ္ဘူတာ ဧကာ သုဂန္ဓဇာတိ။ ‘‘ရုက္ခတ္တစံ ဝိကောပေတီတိ ဝုတ္တတ္တာ ရုက္ခေ ဇာတံ ယံ ကိဉ္စိ ဆတ္တကံ ရုက္ခတ္တစံ အဝိကောပေတွာ မတ္ထကတော ဆိန္ဒိတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ရုက္ခတော မုစ္စိတွာ တိဋ္ဌတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ယဒိပိ ကိဉ္စိမတ္တံ ရုက္ခေ အလ္လီနာ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ၊ ရုက္ခတော ဂယှမာနော ပန ရုက္ခစ္ဆဝိံ န ဝိကောပေတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အလ္လရုက္ခတော န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထာပိ ရုက္ခတ္တစံ အဝိကောပေတွာ မတ္ထကတော တစ္ဆေတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စေနာတိ ဟတ္ထာနံ အသံယတဘာဝေန၊ ဟတ္ထစာပလ္လေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါနီယံ န ဝါသေတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ အတ္တနော အတ္ထာယ နာမိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကေဝလံ အနုပသမ္ပန္နဿ အတ္ထာယ နာမိတေ ပန ပစ္ဆာ တတော လဘိတွာ န ဝါသေတဗ္ဗန္တိ ¶ နတ္ထိ။ ‘‘ယေသံ ရုက္ခာနံ သာခါ ရုဟတီတိ ဝုတ္တတ္တာ ယေသံ သာခါ န ရုဟတိ၊ တတ္ထ ကပ္ပိယကရဏကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၉၃။ ပဉ္စဟိ ¶ သမဏကပ္ပေဟီတိ ပဉ္စဟိ သမဏဝေါဟာရေဟိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဗီဇာနံ အဂ္ဂိနာ ဖုဋ္ဌမတ္တေန နခါဒီဟိ ဝိလိခနမတ္တေန စ အဝိရုဠှီဓမ္မတာ န ဟောတိ၊ တထာပိ ဧဝံ ကတေယေဝ သမဏာနံ ကပ္ပတီတိ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒယော သမဏဝေါဟာရာ နာမ ဇာတာ၊ တသ္မာ တေဟိ သမဏဝေါဟာရေဟိ ကရဏဘူတေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုဇာနာမီတိ အဓိပ္ပာယော။ အဗီဇနိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇာနိပိ သမဏာနံ ကပ္ပန္တီတိ ပညတ္တပဏ္ဏတ္တိဘာဝတော သမဏဝေါဟာရာဣစ္စေဝ သင်္ခံ ဂတာနိ။ အထ ဝါ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ကပ္ပိယဘာဝတောယေဝ ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပိယဘာဝသင်္ခါတေဟိ ကာရဏေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုဇာနာမီတိ ဧဝမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဂ္ဂိပရိဇိတန္တိအာဒီသု ‘‘ပရိစိတ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ အဗီဇံ နာမ တရုဏမ္ဗဖလာဒိ။ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇံ နာမ အမ္ဗပနသာဒိ၊ ယံ ဗီဇံ နိဗ္ဗဋ္ဋေတွာ ဝိသုံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကာ ဟောတိ။ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ယော ကပ္ပိယံ ကရောတိ၊ တေန ကတ္တဗ္ဗာကာရဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ ဘိက္ခုနာ အဝုတ္တေပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုန ‘‘ကပ္ပိယံ ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ကာရာပနဿ ပဌမမေဝ ကထိတတ္တာ ဘိက္ခုနာ ‘‘ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ အနုပသမ္ပန္နေန ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ကပ္ပိယန္တိ ဝစနံ ပန ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ကပ္ပိယန္တိ ဝတွာဝ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော ပဌမံ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာ ပစ္ဆာ အဂ္ဂိအာဒိနာ ဖုသနာဒိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပဌမံ အဂ္ဂိံ နိက္ခိပိတွာ နခါဒိနာ ဝါ ဝိဇ္ဈိတွာ တံ အနုဒ္ဓရိတွာဝ ‘ကပ္ပိယ’န္တိ ဝတ္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

ဧကသ္မိံ ဗီဇေ ဝါတိအာဒီသု ‘‘ဧကံယေဝ ကာရေမီတိ အဓိပ္ပာယေ သတိပိ ဧကာဗဒ္ဓတ္တာ သဗ္ဗံ ကတမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒါရုံ ဝိဇ္ဈတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဇာနိတွာပိ ဝိဇ္ဈတိ ဝါ ဝိဇ္ဈာပေတိ ဝါ၊ ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဘတ္တသိတ္ထေ ဝိဇ္ဈတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘တံ ဝိဇ္ဈတိ၊ န ဝဋ္ဋတီတိ ရဇ္ဇုအာဒီနံ ဘာဇနဂတိကတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ မရိစပက္ကာဒီဟိ မိဿေတွာတိ ဧတ္ထ ဘတ္တသိတ္ထသမ္ဗန္ဓဝသေန ဧကာဗဒ္ဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဖလာနံယေဝ အညမညံ သမ္ဗန္ဓဝသေန။ ဘိန္ဒာပေတွာ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတဗ္ဗန္တိ ဗီဇတော မုတ္တဿ ကဋာဟဿ ဘာဇနဂတိကတ္တာ ဝုတ္တံ။

နိက္ခာမေတုန္တိ တံ ဘိက္ခုံ နိက္ခာမေတုံ။ ‘‘သစေ ဧတဿ အနုလောမ’’န္တိ သေနာသနရက္ခဏတ္ထာယ အနုညာတမ္ပိ ပဋဂ္ဂိဒါနာဒိံ အတ္တနာပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ¶ ဧတ္တကေနေဝ ဣဒမ္ပိ ဧတဿ အနုလောမန္တိ ဧဝမဓိပ္ပာယော သိယာ။ ပဋဂ္ဂိဒါနံ ပရိတ္တကရဏဉ္စ အတ္တနော ပရဿ ဝါ ¶ သေနာသနရက္ခဏတ္ထာယ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တသ္မာ သစေ တဿ သုတ္တဿ ဧတံ အနုလောမံ သိယာ၊ အတ္တနော န ဝဋ္ဋတိ၊ အညဿ ဝဋ္ဋတီတိ အယံ ဝိသေသော ကုတော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော န ဝဋ္ဋတိ…ပေ… န သက္ကာ လဒ္ဓု’’န္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဘူတဂါမော၊ ဘူတဂါမသညိတာ၊ ဝိကောပနံ ဝါ ဝိကောပါပနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အညဝါဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၉၄-၉၈။ ဒုတိယေ အညံ ဝစနန္တိ ယံ စောဒကေန စုဒိတကဿ ဒေါသဝိဘာဝနဝစနံ ဝုတ္တံ၊ တံ တတော အညေနေဝ ဝစနေန ပဋိစရတိ။ အထ ဝါ အညေနညံ ပဋိစရတီတိ အညေန ကာရဏေန အညံ ကာရဏံ ပဋိစရတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ယံ စောဒကေန စုဒိတကဿ ဒေါသဝိဘာဝနကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ တတော အညေန စောဒနာယ အမူလကဘာဝဒီပကေန ကာရဏေန ပဋိစရတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဋိစရတီတိ စ ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန စရတိ၊ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထော ဧဝ ဝါ စရတိ-သဒ္ဒေါ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိစ္ဆာဒေတီ’’တိ။ ကော အာပန္နောတိအာဒိနာ ပါဠိယံ စောဒနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိက္ခေပါပဇ္ဇနဝသေန အညေန အညံ ပဋိစရဏံ ဒဿိတံ။ အပရမ္ပိ ပန စောဒနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဗဟိဒ္ဓါ ကထာအပနာမဝသေန ပဝတ္တံ ပါဠိမုတ္တကံ အညေနညံ ပဋိစရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ပါဋလိပုတ္တံ ဂတောမှီ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘န တဝ ပါဋလိပုတ္တဂမနံ ပုစ္ဆာမ၊ အာပတ္တိံ ပုစ္ဆာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တတော ရာဇဂဟံ ဂတောမှီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ရာဇဂဟံ ဝါ ယာဟိ ဗြာဟ္မဏဂဟံ ဝါ၊ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တတ္ထ မေ သူကရမံသံ လဒ္ဓ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာဝ ကထံ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခိပန္တောပိ ဟိ ‘‘အညေနညံ ပဋိစရတိ’’စ္စေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။

ယဒေတံ အညေန အညံ ပဋိစရဏဝသေန ပဝတ္တဝစနံ၊ တဒေဝ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဌပေတွာ အညံ ဝဒတီတိ အညဝါဒကန္တိ အာဟ ‘‘အညေနညံ ပဋိစရဏဿေတံ နာမ’’န္တိ။ တုဏှီဘူတဿေတံ နာမန္တိ တုဏှီဘာဝဿေတံ နာမံ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ အညဝါဒကံ အာရောပေတူတိ အညဝါဒကကမ္မံ အာရောပေတု၊ အညဝါဒကတ္တံ ¶ ဝါ ဣဒါနိ ကရိယမာနေန ကမ္မေန အာရောပေတူတိ အတ္ထော။ ဝိဟေသကံ အာရောပေတူတိ ဧတ္ထာပိ ဝိဟေသကကမ္မံ ဝိဟေသကဘာဝံ ဝါ အာရောပေတူတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အနာရောပိတေ အညဝါဒကေ ဝုတ္တဒုက္ကဋံ ပါဠိယံ အာဂတအညေနညံပဋိစရဏဝသေန ယုဇ္ဇတိ ¶ ။ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတေန ပန ပါဠိမုတ္တကအညေနညံပဋိစရဏဝသေန အနာရောပိတေ အညဝါဒကေ မုသာဝါဒေန ပါစိတ္တိယံ၊ အာရောပိတေ ဣမိနာဝ ပါစိတ္တိယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘အာရောပိတေ အညဝါဒကေ မုသာဝါဒေန ဣမိနာ စ ပါစိတ္တိယဒွယံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယာ သာ အာဒိကမ္မိကဿ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ သာပိ ပါဠိယံ အာဂတအညေနညံပဋိစရဏဝသေန ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝါ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဓမ္မကမ္မေန အာရောပိတတာ၊ အာပတ္တိယာ ဝါ ဝတ္ထုနာ ဝါ အနုယုဉ္ဇိယမာနတာ၊ ဆာဒေတုကာမတာယ အညေနညံ ပဋိစရဏံ ဝါ တုဏှီဘာဝေါ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

အညဝါဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဥဇ္ဈာပနကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၀၃။ တတိယေ ဓာတုပါဌေ ဈေ-သဒ္ဒေါ စိန္တာယံ ပဌိတောတိ အာဟ ‘‘လာမကတော ဝါ စိန္တာပေန္တီ’’တိအာဒိ။ အယမေဝ စ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ ဩလောကနတ္ထောပိ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘အက္ခရာယ ဝါစေတီ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၄၆) ဝိယ ‘‘ဆန္ဒာယာ’’တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဆန္ဒေနာ’’တိ။

၁၀၅။ ယေန ဝစနေနာတိ ယေန ‘‘ဆန္ဒာယ ဣတ္ထန္နာမော ဣဒံ နာမ ကရောတီ’’တိအာဒိဝစနေန။ ယေန စ ခိယျန္တီတိ ယေန ‘‘ဆန္ဒာယ ဣတ္ထန္နာမော’’တိအာဒိဝစနေန တတ္ထ တတ္ထ ဘိက္ခူနံ သဝနူပစာရေ ဌတွာ အဝဏ္ဏံ ပကာသေန္တိ။

၁၀၆။ အညံ အနုပသမ္ပန္နံ ဥဇ္ဈာပေတီတိ အညေန အနုပသမ္ပန္နေန ဥဇ္ဈာပေတိ။ တဿ ဝါ တံ သန္တိကေ ခိယျတီတိ တဿ အနုပသမ္ပန္နဿ သန္တိကေ ¶ တံ သင်္ဃေန သမ္မတံ ဥပသမ္ပန္နံ ခိယျတိ၊ အဝဏ္ဏံ ဝဒန္တော ဝါ ပကာသေတိ။ အနုပသမ္ပန္နံ သင်္ဃေန သမ္မတန္တိ ဧတ္ထ သမ္မတပုဗ္ဗော သမ္မတောတိ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ဥဇ္ဈာပနံ ခိယျနဉ္စ မုသာဝါဒဝသေနေဝ ပဝတ္တံ၊ တသ္မာ အာဒိကမ္မိကဿ အနာပတ္တီတိ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ဒုက္ကဋဋ္ဌာနေ စ ဣမိနာဝ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဥဇ္ဈာပေန္တဿ ခိယျန္တဿ စ ဧကက္ခဏေ ဒွေ ဒွေ အာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ အာပန္နံ။ အထ ဝါ ဤဒိသံ သိက္ခာပဒံ မုသာဝါဒတော ပဌမံ ပညတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဓမ္မကမ္မေန သမ္မတတာ၊ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ အဂတိဂမနာဘာဝေါ ¶ ၊ တဿ အဝဏ္ဏကာမတာ၊ ယဿ သန္တိကေ ဝဒတိ၊ တဿ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ ဥဇ္ဈာပနံ ဝါ ခိယျနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဆ အင်္ဂါနိ။

ဥဇ္ဈာပနကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပဌမသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၀၈-၁၁၀။ စတုတ္ထေ ဟိမဝဿေနာတိ ဟိမမေဝ ဝုတ္တံ။ အပညာတေတိ အပ္ပတီတေ၊ အပ္ပသိဒ္ဓေတိ အတ္ထော။ ‘‘မဏ္ဍပေ ဝါ ရုက္ခမူလေ ဝါတိ ဝစနတော ဝိဝဋင်္ဂဏေပိ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဂေါစရပ္ပသုတာတိ ဂေါစရဋ္ဌာနံ ပဋိပန္နာ။ ‘‘အဋ္ဌ မာသေ’’တိ ဣမိနာ ဝဿာနံ စာတုမာသံ စေပိ ဒေဝေါ န ဝဿတိ၊ ပဋိက္ခိတ္တမေဝါတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌ မာသေတိ ဝစနတော…ပေ… နိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ။ တတ္ထ စတ္တာရော မာသေတိ ဝဿာနဿ စတ္တာရော မာသေ။ အဝဿိကသင်္ကေတေတိ ဣမိနာ အနုညာတေပိ အဋ္ဌ မာသေ ယတ္ထ ဟေမန္တေ ဒေဝေါ ဝဿတိ၊ တတ္ထ အပရေပိ စတ္တာရော မာသာ ပဋိက္ခိတ္တာတိ အာဟ ‘‘အဝဿိကသင်္ကေတေတိ ဝစနတော’’တိအာဒိ။ ဣမိနာ ဣမံ ဒီပေတိ ‘‘ယသ္မိံ ဒေသေ ဟေမန္တေ ဒေဝေါ ဝဿတိ၊ တတ္ထ အဋ္ဌ မာသေ ပဋိက္ခိပိတွာ စတ္တာရော မာသာ အနုညာတာ။ ယတ္ထ ပန ဝဿာနေယေဝ ဝဿတိ၊ တတ္ထ စတ္တာရော မာသေ ပဋိက္ခိပိတွာ အဋ္ဌ မာသာ အနုညာတာ’’တိ။

ဣမိနာဝ နယေန မဇ္ဈိမပဒေသေ ယတ္ထ ဟေမန္တေ ဟိမဝဿံ ဝဿတိ၊ တတ္ထာပိ အဋ္ဌေဝ မာသာ ပဋိက္ခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တသ္မာ ဝဿာနကာလေ ပကတိအဇ္ဈောကာသေ ဩဝဿကမဏ္ဍပေ ရုက္ခမူလေ စ သန္ထရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဟေမန္တကာလေ ပကတိအဇ္ဈောကာသေ ဩဝဿကမဏ္ဍပါဒီသုပိ ဝဋ္ဋတိ။ တဉ္စ ¶ ခေါ ယတ္ထ ဟိမဝဿေန သေနာသနံ န တေမတိ၊ ဂိမှကာလေပိ ပကတိအဇ္ဈောကာသာဒီသု ဝဋ္ဋတိယေဝ၊ တဉ္စ ခေါ အကာလမေဃာဒဿနေ၊ ကာကာဒီနံ နိဗဒ္ဓဝါသရုက္ခမူလေ ပန ကဒါစိပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧဝမေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣမဉ္စ ပန အတ္ထဝိသေသံ ဂဟေတွာ ဘဂဝတာ ပဌမမေဝ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တန္တိ ဝိသုံ အနုပညတ္တိ န ဝုတ္တာ။ တေနေဝ ဟိ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ ‘‘ဣတိ ယတ္ထ စ ယဒါ စ သန္ထရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တံ သဗ္ဗမိဓ အဇ္ဈောကာသသင်္ခမေဝ ဂတ’’န္တိ။ အထ ဝါ အဝိသေသေန အဇ္ဈောကာသေ သန္ထရဏသန္ထရာပနာနိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘ဤဒိသေ ကာလေ ဤဒိသေ စ ပဒေသေ ဌပေထာ’’တိ အနုဇာနနမတ္တေနေဝ အလန္တိ န သိက္ခာပဒေ ¶ ဝိသုံ အနုပညတ္တိ ဥဒ္ဓဋာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၆၅-၆၇) ပန ဣမဿေဝ သိက္ခာပဒဿ အနုရူပဝသေန ပညတ္တတ္တာ ‘‘ဧကာ အနုပညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

နဝဝါယိမော သီဃံ န နဿတီတိ အာဟ ‘‘နဝဝါယိမော ဝါ’’တိ။ ဩနဒ္ဓကောတိ စမ္မေန ဩနဒ္ဓါ။ ဥက္ကဋ္ဌအဗ္ဘောကာသိကောတိ ဣဒံ တဿ ပရိဝိတက္ကဒဿနမတ္တံ၊ ဥက္ကဋ္ဌအဗ္ဘောကာသိကဿ ပန စီဝရကုဋိ န ဝဋ္ဋတီတိ နတ္ထိ။ ကာယာနုဂတိကတ္တာတိ ဘိက္ခုနော တတ္ထေဝ သန္နိဟိတဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ စ တသ္မိံယေဝ ကာလေ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ စီဝရကုဋိတော နိက္ခမိတွာ ပန အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တဿပိ အာပတ္တိယေဝ။ ‘‘ယသ္မာ ပန ဒါယကေဟိ ဒါနကာလေယေဝ သဟဿဂ္ဃနကမ္ပိ ကမ္ဗလံ ‘ပါဒပုဉ္ဆနိံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇထာ’တိ ဒိန္နံ တထေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ‘ဣမံ မဉ္စပီဌာဒိသေနာသနံ အဗ္ဘောကာသေပိ ယထာသုခံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’တိ ဒါယကေဟိ ဒိန္နံ စေ၊ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ကာလေ အဗ္ဘောကာသေ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပေသေတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယော ဘိက္ခု ဣမံ ဌာနံ အာဂန္တွာ ဝသတိ၊ တဿ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ပေသေတဗ္ဗံ။

ဝလာဟကာနံ အနုဋ္ဌိတဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာတိ ဣမိနာ စ ဂိမှာနေပိ မေဃေ ဥဋ္ဌိတေ မဉ္စပီဌာဒိံ ယံကိဉ္စိ သေနာသနံ အဇ္ဈောကာသေ နိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခါတိ နိသီဒန္တာနံ ပါဒပတနဋ္ဌာနာဘိမုခ’’န္တိ ကေစိ။ ‘‘သမ္မဇ္ဇန္တဿ ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခ’’န္တိ အပရေ။ ‘‘ဗဟိ ဝါလုကာယ အဂမနနိမိတ္တံ ပါဒဋ္ဌာနာဘိမုခါ ဝါလိကာ ဟရိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧကေ ¶ ။ ကစဝရံ ဟတ္ထေဟိ ဂဟေတွာ ဗဟိ ဆဋ္ဋေတဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ကစဝရံ ဆဍ္ဍေဿာမီတိ ဝါလိကာ န ဆဍ္ဍေတဗ္ဗာတိ ဒီပေတိ။

၁၁၁။ အန္တော သံဝေဌေတွာ ဗဒ္ဓန္တိ ဧရကပတ္တာဒီဟိ ဝေဏိံ ကတွာ တာယ ဝေဏိယာ ဥဘောသု ပဿေသု ဝိတ္ထတဋ္ဌာနေသု ဗဟုံ ဝေဌေတွာ တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈဋ္ဌာနံ၊ တာဝ အန္တော အာကဍ္ဎနဝသေန ဝေဌေတွာ မဇ္ဈေ သင်္ခိပိတွာ တိရိယံ တတ္ထ တတ္ထ ဗန္ဓိတွာ ကတံ။ ကပ္ပံ လဘိတွာတိ ဂစ္ဆာတိ ဝုတ္တဝစနေန ကပ္ပံ လဘိတွာ။ ထေရဿ ဟိ အာဏတ္တိယာ ဂစ္ဆန္တဿ အနာပတ္တိ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘နိသီဒိတွာ သယံ ဂစ္ဆန္တော’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ။ အညတ္ထ ဂစ္ဆတီတိ တံ မဂ္ဂံ အတိက္ကမိတွာ အညတ္ထ ဂစ္ဆတိ။ လေဍ္ဍုပါတုပစာရတော ဗဟိ ဌိတတ္တာ ‘‘ပါဒုဒ္ဓါရေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ၊ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿ ပဌမပါဒုဒ္ဓါရေ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ပါကတိကံ အကတွာတိ အပ္ပဋိသာမေတွာ။ အန္တရသန္နိပါတေတိ အန္တရန္တရာ သန္နိပါတေ။

အာဝါသိကာနံယေဝ ပလိဗောဓောတိ ဧတ္ထ အာဂန္တုကေဟိ အာဂန္တွာ ကိဉ္စိ အဝတွာ တတ္ထ နိသိန္နေပိ ¶ အာဝါသိကာနံယေဝ ပလိဗောဓောတိ အဓိပ္ပာယော။ မဟာပစ္စရိဝါဒေ ပန ‘‘အညေသု အာဂန္တွာ နိသိန္နေသူ’’တိ ဣဒံ အမှာကန္တိ ဝတွာ ဝါ အဝတွာ ဝါ နိသိန္နေသူတိ အဓိပ္ပာယော။ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒေ ‘‘အာပတ္တီ’’တိ ပါစိတ္တိယမေဝ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန သန္ထရဏသန္ထရာပနေ သတိ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အနာဏတ္တိယာ ပညတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒံ ဥဿာရကဿ၊ ဣဒံ ဓမ္မကထိကဿာ’’တိ ဝိသုံ ပညတ္တတ္တာ အနာဏတ္တိယာ ပညတ္တေပိ ပါစိတ္တိယေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘တသ္မိံ အာဂန္တွာ နိသိန္နေ တဿ ပလိဗောဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ဝဒန္တိ ‘‘အနာဏတ္တိယာ ပညတ္တေပိ ဓမ္မကထိကဿ အနုဋ္ဌာပနီယတ္တာ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အာဂန္တုကဿ ပန ပစ္ဆာ အာဂတေဟိ ဝုဍ္ဎတရေဟိ ဥဋ္ဌာပေတဗ္ဗတ္တာ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တ’’န္တိ။

၁၁၂။ ဘူမိယံ အတ္ထရိတဗ္ဗာတိ စိမိလိကာယ သတိ တဿာ ဥပရိ၊ အသတိ သုဒ္ဓဘူမိယံ အတ္ထရိတဗ္ဗာ။ သီဟစမ္မာဒီနံ ပရိဟရဏေယေဝ ပဋိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ –

‘‘န ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာစမ္မာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ သီဟစမ္မံ ဗျဂ္ဃစမ္မံ ဒီပိစမ္မံ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၅) –

ဧဝံ ဝုတ္တာယ ခန္ဓကပါဠိယာ အဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အန္တောပိ မဉ္စေ ပညတ္တာနိ ဟောန္တိ၊ ဗဟိပိ မဉ္စေ ပညတ္တာနိ ဟောန္တီ’’တိ ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ သိက္ခာပဒဿ ပညတ္တတ္တာ မဉ္စပီဌေသု အတ္ထရိတွာ ပရိဘောဂေါယေဝ ပဋိက္ခိတ္တော၊ ဘူမတ္ထရဏဝသေန ပရိဘောဂေါ ပန အပ္ပဋိက္ခိတ္တောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပရိဟရဏေယေဝ ပဋိက္ခေပေါ’’တိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? ယထာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗံ ပါသာဒပရိဘောဂ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၂၀) ဝစနတော ပုဂ္ဂလိကေပိ သေနာသနေ သေနာသနပရိဘောဂဝသေန နိယမိတံ သုဝဏ္ဏဃဋာဒိကံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋမာနမ္ပိ ကေဝလံ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝမိဒံ ဘူမတ္ထရဏဝသေန ပရိဘုဉ္ဇိယမာနမ္ပိ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာ တံ တံ ဝိဟာရံ ဟရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ပရိဟရဏေယေဝ ပဋိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒါရုမယပီဌန္တိ ဖလကမယမေဝ ပီဌံ ဝုတ္တံ။ ပါဒကထလိကန္တိ အဓောတပါဒဋ္ဌပနကံ။ အဇ္ဈောကာသေ ရဇနံ ပစိတွာ…ပေ… ပဋိသာမေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ထေဝေ အသတိ ရဇနကမ္မေ နိဋ္ဌိတေ ပဋိသာမေတဗ္ဗံ။

၁၁၃။ ‘‘ဘိက္ခု ဝါ သာမဏေရော ဝါ အာရာမိကော ဝါ လဇ္ဇီ ဟောတီတိ ဝုတ္တတ္တာ အလဇ္ဇိံ အာပုစ္ဆိတွာ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဩတာပေန္တော ဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ကိဉ္စာပိ ‘ဧတ္တကံ ဒူရံ ဂန္တဗ္ဗ’န္တိ ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ၊ တထာပိ လေဍ္ဍုပါတံ အတိက္ကမ္မ နာတိဒူရံ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ သေသမေတ္ထ ¶ ဥတ္တာနမေဝ။ မဉ္စာဒီနံ သင်္ဃိကတာ၊ ဝုတ္တလက္ခဏေ ဒေသေ သန္ထရဏံ ဝါ သန္ထရာပနံ ဝါ၊ အပလိဗုဒ္ဓတာ၊ အာပဒါယ အဘာဝေါ၊ လေဍ္ဍုပါတာတိက္ကမောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။

မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန အနာပုစ္ဆံ ဝါ ဂစ္ဆေယျာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယော ဘိက္ခု ဝါ သာမဏေရော ဝါ အာရာမိကော ဝါ လဇ္ဇီ ဟောတိ၊ အတ္တနော ပလိဗောဓံ ဝိယ မညတိ၊ တထာရူပံ အနာပုစ္ဆိတွာ တံ သေနာသနံ တဿ အနိယျာတေတွာ နိရပေက္ခော ဂစ္ဆတိ၊ ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတံ အတိက္ကမေယျ၊ ဧကေန ပါဒေန လေဍ္ဍုပါတာတိက္ကမေ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုတိယပါဒါတိက္ကမေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝတွာ အင်္ဂေသုပိ နိရပေက္ခတာယ သဒ္ဓိံ ဆ အင်္ဂါနိ ¶ ဝုတ္တာနိ။ ပါဠိယံ ပန အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘နိရပေက္ခော ဂစ္ဆတီ’’တိ အယံ ဝိသေသော န ဒိဿတိ။ ‘‘ဩတာပေန္တော ဂစ္ဆတီ’’တိ စ ဩတာပနဝိသယေ ဧဝ သာပေက္ခဂမနေ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ယဒိ အညတ္ထာပိ သာပေက္ခဂမနေ အနာပတ္တိ သိယာ၊ ‘‘အနာပတ္တိ သာပေက္ခော ဂစ္ဆတီ’’တိ အဝိသေသေန ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ တသ္မာ ဝီမံသိတွာ ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ။

ပဌမသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၁၆။ ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒေ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တန္တိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒဉ္စ အဋ္ဌကထာသု တထာဝုတ္တဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ အညမ္ပိ တာဒိသံ မဉ္စပီဌေသု အတ္ထရိတံ ပစ္စတ္ထရဏမေဝါ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ပစ္စတ္ထရဏံ နာမ ပါဝါရော ကောဇဝေါတိ ဧတ္တကမေဝါ’’တိ နိယမေတွာ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ ဣမိနာ န သမေတိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သေနာသနတောတိ သဗ္ဗပစ္ဆိမသေနာသနတော။ ယော ကောစီတိ တဿ ဉာတကော ဝါ အညာတကော ဝါ ယော ကောစိ။

၁၁၇။ ပရိဝေဏန္တိ ဧကေကဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပဗ္ဘန္တရံ။ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သဝိသေသံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ‘‘အပရိစ္ဆန္နေ မဏ္ဍပေ’’တိ ဝိသုံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘အပရိစ္ဆန္နမဏ္ဍပေ ဝါ ပရိစ္ဆန္နေ ဝါပိ ဗဟူနံ သန္နိပါတဘူတေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘောဇနသာလာယမ္ပိ အယံ ဝိသေသော လဗ္ဘတိယေဝ။ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ဝိသေသေတွာ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထိ။ ပလုဇ္ဇတီတိ ဝိနဿတိ။ နဿေယျာတိ စောရာဒီဟိ ဝိနဿေယျ။

၁၁၈။ ယေန ¶ မဉ္စံ ဝါ ပီဌံ ဝါ ဝိနန္တိ၊ တံ မဉ္စပီဌကဝါနံ။ သိလုစ္စယလေဏန္တိ သိလုစ္စယေ လေဏံ၊ ပဗ္ဗတဂုဟာတိ အတ္ထော။ ‘‘သေနာသနံ ဥပစိကာဟိ ခါယိတ’’န္တိ ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တတ္တာ ဝတ္ထုအနုရူပဝသေန အဋ္ဌကထာယံ ဥပစိကာသင်္ကာယ အဘာဝေ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဝတ္တက္ခန္ဓကေ ဂမိကဝတ္တံ ပညပေန္တေန ¶ ‘‘သေနာသနံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ကေဝလံ ဣတိကတ္တဗ္ဗာကာရမတ္တဒဿနတ္ထံ ‘‘အာပုစ္ဆနံ ပန ဝတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဝတ္တဘေဒေန ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿနတ္ထံ။ တေနေဝ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘သေနာသနံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယံ ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ ဝါ ပါသာဏတ္ထမ္ဘေသု ဝါ ကတသေနာသနံ ယတ္ထ ဥပစိကာ နာရောဟန္တိ၊ တံ အနာပုစ္ဆန္တဿပိ အနာပတ္တီ’’တိ ဝက္ခတိ၊ တသ္မာ ယံ ဝုတ္တံ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘တာဒိသေ သေနာသနေ အနာပုစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တဿ ပါစိတ္တိယံ နတ္ထိ၊ ဂမိကဝတ္တဝသေန ပန အနာပုစ္ဆာ ဂစ္ဆတော ဝတ္တဘေဒေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။

ပစ္ဆိမဿ အာဘောဂေန မုတ္တိ နတ္ထီတိ တဿ ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တဿ အညဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ ဧကံ ဝါ ပေသေတွာ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဂမနစိတ္တဿ ဥပ္ပန္နဋ္ဌာနတော အနာပုစ္ဆိတွာ ဂစ္ဆတော ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ ပါစိတ္တိယံ။ ကိဉ္စာပိ မဉ္စံ ဝါ ပီဌံ ဝါ အဇ္ဈောကာသေ နိက္ခိပိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ဣဓ ဝိသုံ အာပတ္တိ န ဝုတ္တာ၊ တထာပိ အကာလေ အဇ္ဈောကာသေ မဉ္စပီဌာနိ ပညပေတွာ ဂစ္ဆန္တဿ လေဍ္ဍုပါတာတိက္ကမေ ပုရိမသိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယံ၊ ပရိက္ခေပါတိက္ကမေ ဣမိနာ ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘မဏ္ဍပေ ဝါ ရုက္ခမူလေ ဝါ’’တိ ဣမိနာ အဇ္ဈောကာသောပိ သင်္ဂဟိတောယေဝါတိ တတ္ထာပိ ဒုက္ကဋံ ဣဓ ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေယျံ ပန အဇ္ဈောကာသေ သန္ထရိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ဥဘယေနပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ‘‘သင်္ဃိကေ ဝိဟာရေ သင်္ဃိကံယေဝ သေယျံ သန္ထရိတွာ ပက္ကမန္တဿ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တန္တိ ဥဘောသု ဧကေကသ္မိံ သင်္ဃိကေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဝုတ္တလက္ခဏသေယျာ၊ တဿာ သင်္ဃိကတာ၊ ဝုတ္တလက္ခဏေ ဝိဟာရေ သန္ထရဏံ ဝါ သန္ထရာပနံ ဝါ၊ အပလိဗုဒ္ဓတာ၊ အာပဒါယ အဘာဝေါ၊ အနပေက္ခဿ ဒိသာပက္ကမနံ၊ ဥပစာရသီမာတိက္ကမောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ သတ္တ အင်္ဂါနိ။

ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၁၉-၁၂၁။ ဆဋ္ဌေ အနုပဝိသိတွာတိ သမီပံ ပဝိသိတွာ။ ဗဟူပကာရတံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေန္တောတိ ¶ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဗဟူပကာရတံ ဓမ္မကထိကာဒီနံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေန္တော။ သမန္တာ ဒိယဍ္ဎော ဟတ္ထောတိ မဇ္ဈေ ပညတ္တမဉ္စပီဌံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၁၂၂။ ဥပစာရံ ¶ ဌပေတွာတိ ဝုတ္တလက္ခဏံ ဥပစာရံ ဌပေတွာ။ ဧကဝိဟာရေတိ ဧကသ္မိံ သေနာသနေ။ ဧကပရိဝေဏေတိ တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပဗ္ဘန္တရေ။ ‘‘ဂိလာနော ပဝိသတီတိအာဒီသု အနာပတ္တိကာရဏသဗ္ဘာဝတော ဂိလာနာဒိတာယ ပဝိသိဿာမီတိ ဥပစာရံ ပဝိသန္တဿ သတိပိ သမ္ဗာဓေတုကာမတာယ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာယေဝါ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ သတိ အဂိလာနာဒိဘာဝေါပိ ဝိသုံ အင်္ဂေသု ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ၊ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန ‘‘သင်္ဃိကဝိဟာရတာ၊ အနုဋ္ဌာပနီယဘာဝဇာနနံ၊ သမ္ဗာဓေတုကာမတာ၊ ဥပစာရေ နိသီဒနံ ဝါ နိပဇ္ဇနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။

အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ နိက္ကဍ္ဎနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၂၆။ သတ္တမေ ကောဋ္ဌကာနီတိ ဒွါရကောဋ္ဌကာနိ။ ‘‘နိက္ခမာတိ ဝစနံ သုတွာပိ အတ္တနော ရုစိယာ နိက္ခမတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၁၂၈။ အလဇ္ဇိံ နိက္ကဍ္ဎတီတိအာဒီသု ပဌမံ အလဇ္ဇီအာဒိဘာဝေန နိက္ကဍ္ဎိဿာမီတိ စိန္တေတွာ နိက္ကဍ္ဎန္တဿ စိတ္တဿ လဟုပရိဝတ္တိတာယ ကောပေ ဥပ္ပန္နေပိ အနာပတ္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ သင်္ဃိကဝိဟာရော၊ ဥပသမ္ပန္နဿ ဘဏ္ဍနကာရကဘာဝါဒိဝိနိမုတ္တတာ၊ ကောပေန နိက္ကဍ္ဎနံ ဝါ နိက္ကဍ္ဎာပနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

နိက္ကဍ္ဎနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဝေဟာသကုဋိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၂၉-၁၃၁။ အဋ္ဌမေ ဥပရိမတလေ ပဒရာနံ အသန္ထရိတတ္တာ ‘‘ဥပရိအစ္ဆန္နတလာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။ သင်္ဃိကော ဝိဟာရော ¶ ၊ အသီသဃဋ္ဋာ ဝေဟာသကုဋိ ¶ ၊ ဟေဋ္ဌာ သပရိဘောဂတာ၊ အပဋာဏိဒိန္နေ အာဟစ္စပါဒကေ နိသီဒနံ ဝါ နိပဇ္ဇနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

ဝေဟာသကုဋိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ မဟလ္လကဝိဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၃၅။ နဝမေ ‘‘မဟလ္လကော နာမ ဝိဟာရော သသာမိကော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သညာစိကာယ ကုဋိယာ အနာပတ္တိ။ ‘‘အဍ္ဎတေယျဟတ္ထမ္ပီ’’တိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဝုတ္တဝစနံ ပါဠိယာ သမေတီတိ အာဟ ‘‘တံ သုဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏဿ ဩကာသဿ ဒဿိတတ္တာ ကဝါဋံ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထဝိတ္ထာရတော ဦနကံ ဝါ ဟောတု အဓိကံ ဝါ၊ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏံယေဝ ဩကာသော’’တိ ဝဒန္တိ။

ယဿ ဝေမဇ္ဈေတိ ယဿ ဝိဟာရဿ ဝေမဇ္ဈေ။ သာ အပရိပူရဥပစာရာပိ ဟောတီတိ ဝိဝရိယမာနံ ကဝါဋံ ယံ ဘိတ္တိံ အာဟနတိ၊ သာ သမန္တာ ကဝါဋဝိတ္ထာရပ္ပမာဏဥပစာရရဟိတာပိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အာလောကံ သန္ဓေတိ ပိဓေတီတိ အာလောကသန္ဓိ။ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဆာဒါပေသိ၊ ပုနပ္ပုနံ လိမ္ပာပေသီတိ ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဥပ္ပန္နဒေါသေန သိက္ခာပဒဿ ပညတ္တတ္တာ လေပံ အနုဇာနန္တေန စ ဒွါရဗန္ဓဿ သမန္တာ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏေယေဝ ပဒေသေ ပုနပ္ပုနံ လေပဿ အနုညာတတ္တာ တတော အညတ္ထ ပုနပ္ပုနံ လိမ္ပေန္တဿ ဝါ လိမ္ပာပေန္တဿ ဝါ ဘိတ္တိယံ မတ္တိကာယ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေတွာ ပုန စတုတ္ထလေပေ ဒိန္နေ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန တီသုပိ ‘‘ပုနပ္ပုနံ လေပဒါနဿ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော အညတ္ထ ပဋိက္ခိတ္တမတ္တံ ဌပေတွာ ပါစိတ္တိယဿ အဝုတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋံ အနုရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ သံဝိဓာတဗ္ဗံ။ အပ္ပဟရိတေတိ ဧတ္ထ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ ‘‘အပ္ပိစ္ဆော’’တိအာဒီသု ဝိယ အဘာဝတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အဟရိတေ’’တိ။ ပတနောကာသောတိ ပတနောကာသတ္တာ တတြ ဌိတဿ ဘိက္ခုနော ဥပရိ ပတေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ သစေ ဟရိတေ ဌိတော အဓိဋ္ဌေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာတိ ဝစနေန ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ – သစေ ဝိဟာရဿ သမန္တာ ဝုတ္တပ္ပမာဏေ ပရိစ္ဆေဒေ ပုဗ္ဗဏ္ဏာဒီနိ န သန္တိ၊ တတ္ထ ဝိဟာရော ကာရေတဗ္ဗော။ ယတ္ထ ပန သန္တိ၊ တတ္ထ ကာရာပေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ။

၁၃၆။ ဧကေကံ ¶ မဂ္ဂံ ဥဇုကမေဝ ဥဋ္ဌပေတွာ ဆာဒနံ မဂ္ဂေန ဆာဒနံ နာမ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ¶ ‘‘မဂ္ဂေန ဆာဒေန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ပန နယေန သဗ္ဗသ္မိံ ဝိဟာရေ ဧကဝါရံ ဆာဒိတေ တံ ဆဒနံ ဧကမဂ္ဂန္တိ ဂဟေတွာ ‘‘ဒွေ မဂ္ဂေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရိယာယေန ဆာဒနေပိ ဣမိနာဝ နယေန ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ၊ တံ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဆာဒါပေသီ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ စေတံ ဆဒနံ ဆဒနူပရိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ အဋ္ဌကထာဝစနေန စ သမေတိ၊ တသ္မာ ဒွေ မဂ္ဂေ အဓိဋ္ဌဟိတွာ တတိယာယ မဂ္ဂံ အာဏာပေတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဒွေ ဆဒနာနိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ တတိယံ ဆဒနံ ‘‘ဧဝံ ဆာဒေဟီ’’တိ အာဏာပေတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။

ကေစိ ပန ‘‘ပဌမံ တာဝ ဧကဝါရံ အပရိသေသံ ဆာဒေတွာ ပုန ဆဒနဒဏ္ဍကေ ဗန္ဓိတွာ ဒုတိယဝါရံ တထေဝ ဆာဒေတဗ္ဗံ၊ တတိယဝါရစတုတ္ထဝါရေ သမ္ပတ္တေ ဒွေ မဂ္ဂေ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အာဏာပေတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန ‘‘ပဌမဝါရေယေဝ တယောပိ မဂ္ဂေ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ စတုတ္ထတော ပဋ္ဌာယ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တဒုဘယမ္ပိ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ စ န သမေတိ။ တတိယာယ မဂ္ဂန္တိ ဧတ္ထ တတိယာယာတိ ဥပယောဂတ္ထေ သမ္ပဒါနဝစနံ၊ တတိယံ မဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနန္တိ မဂ္ဂဝသေန ဆာဒိတာနံ တိဏ္ဏံ ဆဒနာနံ။ တိဏ္ဏံ ပရိယာယာနန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ စတုတ္ထေ မဂ္ဂေ ဝါ ပရိယာယေ ဝါတိ စ တထာ ဆာဒေန္တာနံ စတုတ္ထံ ဆာဒနမေဝ ဝုတ္တံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ မဟလ္လကဝိဟာရတာ၊ အတ္တနော ဝါသာဂါရတာ၊ ဥတ္တရိ အဓိဋ္ဌာနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

မဟလ္လကဝိဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ သပ္ပာဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၄၀။ ဒသမေ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ‘‘သိဉ္စေယျ ဝါ သိဉ္စာပေယျ ဝါ’’တိ ဗာဟိရပရိဘောဂဝသေန ပဌမံ ပညတ္တတ္တာ ‘‘သပ္ပာဏကံ ဥဒကံ ပရိဘုဉ္ဇေယျာ’’တိ သိက္ခာပဒံ အတ္တနော နဟာနပါနာဒိပရိဘောဂဝသေန ပညတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မိံ ဝါ ပဌမံ ပညတ္တေပိ အတ္တနော ပရိဘောဂဝသေနေဝ ပညတ္တတ္တာ ¶ ပုန ဣမံ သိက္ခာပဒံ ဗာဟိရပရိဘောဂဝသေနေဝ ပညတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

သပ္ပာဏကသညိဿ ‘‘ပရိဘောဂေန ပါဏကာ မရိဿန္တီ’’တိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဇာနန္တဿပိ သိဉ္စနသိဉ္စာပနံ ‘‘ပဒီပေ နိပတိတွာ ပဋင်္ဂါဒိပါဏကာ မရိဿန္တီ’’တိ ဇာနန္တဿ ပဒီပုဇ္ဇလနံ ဝိယ ဝိနာပိ ဝဓကစေတနာယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇ’’န္တိ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ ¶ ။ ဥဒကဿ သပ္ပာဏကတာ၊ ‘‘သိဉ္စနေန ပါဏကာ မရိဿန္တီ’’တိ ဇာနနံ၊ တာဒိသမေဝ စ ဥဒကံ၊ ဝိနာ ဝဓကစေတနာယ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန တိဏာဒီနံ သိဉ္စနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

သပ္ပာဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတော သေနာသနဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။

ဘူတဂါမဝဂ္ဂေါတိပိ ဣမဿေဝ နာမံ။

၃။ ဩဝါဒဝဂ္ဂေါ

၁။ ဩဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၄၄။ ဘိက္ခုနိဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ ကထာနုသာရေနာတိ ‘‘သော ထေရော ကိံသီလော ကိံသမာစာရော ကတရကုလာ ပဗ္ဗဇိတော’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆန္တာနံ ပုစ္ဆာကထာနုသာရေန။ ကထေတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ နိရာမိသေနေဝ စိတ္တေန ကထေတုံ ဝဋ္ဋန္တိ။ အနိယျာနိကတ္တာ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂါနံ တိရစ္ဆာနဘူတာ ကထာ တိရစ္ဆာနကထာတိ အာဟ ‘‘သဂ္ဂမဂ္ဂဂမနေပီ’’တိအာဒိ။ အပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ မောက္ခမဂ္ဂဂမနေတိ ဒီပေတိ။ တိရစ္ဆာနဘူတန္တိ တိရောကရဏဘူတံ၊ ဗာဓိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လဒ္ဓါသေဝနာ ဟိ တိရစ္ဆာနကထာ သဂ္ဂမောက္ခာနံ ဗာဓိကာဝ ဟောတိ။ သမိဒ္ဓါတိ ပရိပုဏ္ဏော။ သဟိတတ္ထောတိ ယုတ္တတ္ထော။ အတ္ထဂမ္ဘီရတာဒိယောဂတော ဂမ္ဘီရော။ ဗဟုရသောတိ အတ္ထရသာဒိဗဟုရသော။ လက္ခဏပဋိဝေဓသံယုတ္တောတိ အနိစ္စာဒိလက္ခဏပဋိဝေဓရသအာဝဟနတော လက္ခဏပဋိဝေဓသံယုတ္တော။

၁၄၅-၁၄၇။ ပရတောတိ ပရတ္ထ၊ ဥတ္တရိန္တိ အတ္ထော။ ကရောန္တောဝါတိ ပရိဗာဟိရေ ကရောန္တောယေဝ။ ပါတိမောက္ခောတိ စာရိတ္တဝါရိတ္တပ္ပဘေဒံ သိက္ခာပဒသီလံ ¶ ။ တဉှိ ယော နံ ပါတိ ရက္ခတိ၊ တံ မောက္ခေတိ မောစေတိ အာပါယိကာဒီဟိ ဒုက္ခေဟိ၊ တသ္မာ ‘‘ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သံဝရဏံ သံဝရော၊ ကာယဝစီဒွါရာနံ ပိဒဟနံ။ ယေန ဟိ တေ သံဝုတာ ပိဟိတာ ဟောန္တိ၊ သော သံဝရော၊ ကာယိကဝါစသိကဿ အဝီတိက္ကမဿေတံ နာမံ။ ပါတိမောက္ခသံဝရေန သံဝုတောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ပိဟိတကာယဝစီဒွါရော။ တထာဘူတော စ ယသ္မာ တေန သမင်္ဂီ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမန္နာဂတော’’တိ ¶ ။ ဝတ္တတီတိ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေတိ။ ဝိဟရတီတိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေ ဌိတဿ ဘိက္ခုနော ဣရိယာပထဝိဟာရော ဒဿိတော။

သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ပါဠိယာ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဝိဘင်္ဂေတိ ဈာနဝိဘင်္ဂေ။ သီလံ ပတိဋ္ဌာတိအာဒီနိ ပါတိမောက္ခဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ တတ္ထ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၅၁၁) သီလန္တိ ကာမဉ္စေတံ သဟ ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေန ဣဇ္ဈနကဿ ပါတိမောက္ခဿေဝ ဝေဝစနံ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ဓမ္မတော ဧတံ သီလံ နာမ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝါ ဝိရမန္တဿ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ဝါ ပူရေန္တဿ စေတနာဒယော ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယသ္မာ ပန ပါတိမောက္ခသီလေန ဘိက္ခု သာသနေ ပတိဋ္ဌာတိ နာမ၊ တသ္မာ တံ ‘‘ပတိဋ္ဌာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပတိဋ္ဌဟတိ ဝါ ဧတ္ထ ဘိက္ခု၊ ကုသလဓမ္မာ ဧဝ ဝါ ဧတ္ထ ပတိဋ္ဌဟန္တီတိ ပတိဋ္ဌာ။ အယမတ္ထော ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ နရော သပညော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၁၉၂) စ ‘‘ပတိဋ္ဌာ၊ မဟာရာဇ၊ သီလံ သဗ္ဗေသံ ကုသလာနံ ဓမ္မာန’’န္တိ (မိ။ ပ။ ၂။၁။၉) စ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌိတဿ ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ န ပရိဟာယန္တီ’’တိ စ အာဒိသုတ္တဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

တဒေတံ ပုဗ္ဗုပ္ပတ္တိအတ္ထေန အာဒိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘တသ္မာတိဟ တွံ၊ ဥတ္တိယ၊ အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု။ ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ? သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ ဒိဋ္ဌိ စ ဥဇုကာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၈၂)။

ယထာ ဟိ နဂရဝဍ္ဎကီ နဂရံ မာပေတုကာမော ပဌမံ နဂရဋ္ဌာနံ သောဓေတိ၊ တတော အပရဘာဂေ ဝီထိစတုက္ကသိင်္ဃာဋကာဒိပရိစ္ဆေဒေန ဝိဘဇိတွာ နဂရံ မာပေတိ၊ ဧဝမေဝ ယောဂါဝစရော အာဒိမှိ သီလံ သောဓေတိ၊ တတော အပရဘာဂေ ¶ သမာဓိဝိပဿနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ သစ္ဆိကရောတိ။ ယထာ ဝါ ပန ရဇကော ပဌမံ တီဟိ ခါရေဟိ ဝတ္ထံ ဓောဝိတွာ ပရိသုဒ္ဓေ ဝတ္ထေ ယဒိစ္ဆကံ ရင်္ဂဇာတံ ဥပနေတိ၊ ယထာ ဝါ ပန ဆေကော စိတ္တကာရော ရူပံ လိခိတုကာမော အာဒိတော ဘိတ္တိပရိကမ္မံ ကရောတိ၊ တတော အပရဘာဂေ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ဧဝမေဝ ယောဂါဝစရော အာဒိတောဝ သီလံ ဝိသောဓေတွာ အပရဘာဂေ သမထဝိပဿနာဒယော ဓမ္မေ သစ္ဆိကရောတိ။ တသ္မာ သီလံ ‘‘အာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။

တဒေတံ စရဏသရိက္ခတာယ စရဏံ။ ‘‘စရဏာ’’တိ ပါဒါ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာ ဟိ ဆိန္နစရဏဿ ပုရိသဿ ဒိသံဂမနာဘိသင်္ခါရော န ဇာယတိ၊ ပရိပုဏ္ဏပါဒဿေဝ ဇာယတိ၊ ဧဝမေဝ ယဿ သီလံ ဘိန္နံ ¶ ဟောတိ ခဏ္ဍံ အပရိပုဏ္ဏံ၊ တဿ နိဗ္ဗာနဂမနာယ ဉာဏဂမနံ န သမ္ပဇ္ဇတိ။ ယဿ ပန တံ အဘိန္နံ ဟောတိ အခဏ္ဍံ ပရိပုဏ္ဏံ၊ တဿ နိဗ္ဗာနဂမနာယ ဉာဏဂမနံ သမ္ပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ သီလံ ‘‘စရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

တဒေတံ သံယမနဝသေန သံယမော၊ သံဝရဏဝသေန သံဝရောတိ ဥဘယေနပိ သီလသံယမော စေဝ သီလသံဝရော စ ကထိတော။ ဝစနတ္ထော ပနေတ္ထ သံယမေတိ ဝီတိက္ကမဝိပ္ဖန္ဒနံ၊ ပုဂ္ဂလံ ဝါ သံယမေတိ ဝီတိက္ကမဝသေန တဿ ဝိပ္ဖန္ဒိတုံ န ဒေတီတိ သံယမော၊ ဝီတိက္ကမဿ ပဝေသနဒွါရံ သံဝရတိ ပိဒဟတီတိ သံဝရော။ မောက္ခန္တိ ဥတ္တမံ မုခဘူတံ ဝါ။ ယထာ ဟိ သတ္တာနံ စတုဗ္ဗိဓော အာဟာရော မုခေန ပဝိသိတွာ အင်္ဂမင်္ဂါနိ ဖရတိ၊ ဧဝံ ယောဂိနောပိ စတုဘူမကကုသလံ သီလမုခေန ပဝိသိတွာ အတ္ထသိဒ္ဓိံ သမ္ပာဒေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မောက္ခ’’န္တိ။ ပမုခေ သာဓူတိ ပမောက္ခံ၊ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ သေဋ္ဌံ ပဓာနန္တိ အတ္ထော။ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာတိ စတုဘူမကကုသလာနံ ပဋိလာဘတ္ထာယ ပမောက္ခံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ သေဋ္ဌံ ပဓာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကာယိကော အဝီတိက္ကမောတိ တိဝိဓံ ကာယသုစရိတံ။ ဝါစသိကောတိ စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီသုစရိတံ။ ကာယိကဝါစသိကောတိ တဒုဘယံ။ ဣမိနာ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလံ ပရိယာဒါယ ဒဿေတိ။ သံဝုတောတိ ပိဟိတော၊ သံဝုတိန္ဒြိယော ပိဟိတိန္ဒြိယောတိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ သံဝုတဒွါရံ ဂေဟံ ‘‘သံဝုတဂေဟံ ပိဟိတဂေဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမိဓ သံဝုတိန္ဒြိယော ‘‘သံဝုတော’’တိ ဝုတ္တော။ ပါတိမောက္ခသံဝရေနာတိ ပါတိမောက္ခသင်္ခါတေန သံဝရေန။ ဥပေတောတိအာဒီနိ သဗ္ဗာနိ အညမညဝေဝစနာနိ။

ဣရိယတီတိအာဒီဟိ ¶ သတ္တဟိပိ ပဒေဟိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေ ဌိတဿ ဘိက္ခုနော ဣရိယာပထဝိဟာရော ကထိတော။ တတ္ထ ဣရိယတီတိ စတုန္နံ ဣရိယာပထာနံ အညတရသမင်္ဂိဘာဝတော ဣရိယတိ။ တေဟိ ဣရိယာပထစတုက္ကေဟိ ကာယသကဋဝတ္တနေန ဝတ္တတိ။ ဧကံ ဣရိယာပထဒုက္ခံ အပရေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ စိရဋ္ဌိတိဘာဝေန သရီရရက္ခဏတော ပါလေတိ။ ဧကသ္မိံ ဣရိယာပထေ အသဏ္ဌဟိတွာ သဗ္ဗဣရိယာပထေ ဝတ္တနတော ယပေတိ။ တေန တေန ဣရိယာပထေန တထာ တထာ ကာယဿ ယာပနတော ယာပေတိ။ စိရကာလဝတ္တာပနတော စရတိ။ ဣရိယာပထေန ဣရိယာပထံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဇီဝိတဟရဏတော ဝိဟရတိ။

မိစ္ဆာဇီဝပဋိသေဓကေနာတိ –

‘‘ဣဓေကစ္စော ဝေဠုဒါနေန ဝါ ပတ္တဒါနေန ဝါ ပုပ္ဖ ဖလ သိနာနဒန္တကဋ္ဌဒါနေန ဝါ စာဋုကမျတာယ ¶ ဝါ မုဂ္ဂသူပျတာယ ဝါ ပါရိဘဋယတာယ ဝါ ဇင်္ဃပေသနိကေန ဝါ အညတရညတရေန ဝါ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌေန မိစ္ဆာအာဇီဝေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ အနာစာရော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၃) –

ဧဝံ ဝုတ္တအနာစာရသင်္ခါတမိစ္ဆာဇီဝပဋိပက္ခေန။

န ဝေဠုဒါနာဒိနာ အာစာရေနာတိ –

‘‘ဣဓေကစ္စော န ဝေဠုဒါနေန န ပတ္တ န ပုပ္ဖ န ဖလ န သိနာန န ဒန္တကဋ္ဌ န စာဋုကမျတာယ န မုဂ္ဂသူပျတာယ န ပါရိဘဋယတာယ န ဇင်္ဃပေသနိကေန န အညတရညတရေန ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌေန မိစ္ဆာအာဇီဝေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ အာစာရော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၃) –

ဧဝံ ဝုတ္တေန န ဝေဠုဒါနာဒိနာ အာစာရေန။

ဝေသိယာဒိအဂေါစရံ ပဟာယာတိ –

‘‘ဣဓေကစ္စော ဝေသိယဂေါစရော ဝါ ဟောတိ ဝိဓဝ ထုလ္လကုမာရိ ပဏ္ဍက ဘိက္ခုနိ ပါနာဂါရဂေါစရော ဝါ၊ သံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ ရာဇူဟိ ရာဇမဟာမတ္တေဟိ တိတ္ထိယေဟိ တိတ္ထိယသာဝကေဟိ အနနုလောမိကေန သံသဂ္ဂေန၊ ယာနိ ပန တာနိ ကုလာနိ အဿဒ္ဓါနိ ¶ အပ္ပသန္နာနိ အနောပါနဘူတာနိ အက္ကောသကပရိဘာသကာနိ အနတ္ထကာမာနိ အဟိတကာမာနိ အဖာသုကကာမာနိ အယောဂက္ခေမကာမာနိ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနံ ဥပါသကာနံ ဥပါသိကာနံ၊ တထာရူပါနိ ကုလာနိ သေဝတိ ဘဇတိ ပယိရုပါသတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ အဂေါစရော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၄) –

ဧဝမာဂတံ ဝေသိယာဒိအဂေါစရံ ပဟာယ။

သဒ္ဓါသမ္ပန္နကုလာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥပနိဿယဂေါစရာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တိဝိဓော ဟိ ဂေါစရော ဥပနိဿယဂေါစရော အာရက္ခဂေါစရော ဥပနိဗန္ဓဂေါစရောတိ။ ကတမော ဥပနိဿယဂေါစရော? ဒသကထာဝတ္ထုဂုဏသမန္နာဂတော ကလျာဏမိတ္တော၊ ယံ နိဿာယ အသုတံ သုဏာတိ၊ သုတံ ပရိယောဒပေတိ၊ ကင်္ခံ ¶ ဝိတရတိ၊ ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုံ ကရောတိ၊ စိတ္တံ ပသာဒေတိ။ ယဿ ဝါ ပန အနုသိက္ခမာနော သဒ္ဓါယ ဝဍ္ဎတိ၊ သီလေန သုတေန စာဂေန ပညာယ ဝဍ္ဎတိ၊ အယံ ဥပနိဿယဂေါစရော။ ကတမော အာရက္ခဂေါစရော? ဣဓ ဘိက္ခု အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌော ဝီထိံ ပဋိပန္နော ဩက္ခိတ္တစက္ခု ယုဂမတ္တဒဿာဝီ သံဝုတော ဂစ္ဆတိ၊ န ဟတ္ထိံ ဩလောကေန္တော၊ န အဿံ၊ န ရထံ၊ န ပတ္တိံ၊ န ဣတ္ထိံ၊ န ပုရိသံ ဩလောကေန္တော၊ န ဥဒ္ဓံ ဩလောကေန္တော၊ န အဓော ဩလောကေန္တော၊ န ဒိသာဝိဒိသံ ဝိပေက္ခမာနော ဂစ္ဆတိ၊ အယံ အာရက္ခဂေါစရော။ ကတမော ဥပနိဗန္ဓဂေါစရော? စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ၊ ယတ္ထ စိတ္တံ ဥပနိဗန္ဓတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ကော စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော ဂေါစရော သကော ပေတ္တိကော ဝိသယော? ယဒိဒံ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၂)၊ အယံ ဥပနိဗန္ဓဂေါစရော။ ဣတိ အယံ တိဝိဓော ဂေါစရော ဣဓ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အပ္ပမတ္တကေသု ဝဇ္ဇေသူတိ အသဉ္စိစ္စ အာပန္နသေခိယအကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါဒိဘေဒေသု ဝဇ္ဇေသု။ ဘယတော ဒဿနသီလောတိ ပရမာဏုမတ္တံ ဝဇ္ဇံ အဋ္ဌသဋ္ဌိယောဇနသတသဟဿုဗ္ဗေဓသိနေရုပဗ္ဗတသဒိသံ ကတွာ ဒဿနသဘာဝေါ၊ သဗ္ဗလဟုကံ ဝါ ဒုဗ္ဘာသိတမတ္တံ ပါရာဇိကသဒိသံ ကတွာ ဒဿနသဘာဝေါ။ သမ္မာ အာဒါယာတိ သမ္မဒေဝ သက္ကစ္စံ သဗ္ဗသော ဝါ အာဒိယိတွာ။

ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏတ္ထိကေဟိ ¶ သောတဗ္ဗတော သုတံ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မော။ တံ ဓာရေတီတိ သုတဓရော၊ သုတဿ အာဓာရဘူတော။ ယဿ ဟိ ဣတော ဂဟိတံ ဧတ္တော ပလာယတိ၊ ဆိဒ္ဒဃဋေ ဥဒကံ ဝိယ န တိဋ္ဌတိ၊ ပရိသမဇ္ဈေ ဧကံ သုတ္တံ ဝါ ဇာတကံ ဝါ ကထေတုံ ဝါ ဝါစေတုံ ဝါ န သက္ကောတိ၊ အယံ န သုတဓရော နာမ။ ယဿ ပန ဥဂ္ဂဟိတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဟိတကာလသဒိသမေဝ ဟောတိ၊ ဒသပိ ဝီသတိပိ ဝဿာနိ သဇ္ဈာယံ အကရောန္တဿ န နဿတိ၊ အယံ သုတဓရော နာမ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယဒဿ တ’’န္တိအာဒိ။ ဧကပဒမ္ပိ ဧကက္ခရမ္ပိ အဝိနဋ္ဌံ ဟုတွာ သန္နိစိယတီတိ သန္နိစယော၊ သုတံ သန္နိစယော ဧတသ္မိန္တိ သုတသန္နိစယောတိ အာဟ ‘‘သုတံ သန္နိစိတံ အသ္မိန္တိ သုတသန္နိစယော’’တိ။ ယဿ ဟိ သုတံ ဟဒယမဉ္ဇုသာယံ သန္နိစိတံ သိလာယ လေခါ ဝိယ သုဝဏ္ဏဃဋေ ပက္ခိတ္တာ သီဟဝသာ ဝိယ စ သာဓု တိဋ္ဌတိ၊ အယံ သုတသန္နိစယော နာမ။ တေနာဟ ‘‘ဧတေန…ပေ… အဝိနာသံ ဒဿေတီ’’တိ။

ဓာတာတိ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ။ ဧကဿ ဟိ ဥဂ္ဂဟိတဗုဒ္ဓဝစနံ နိစ္စကာလိကံ န ဟောတိ၊ ‘‘အသုကသုတ္တံ ဝါ ဇာတကံ ဝါ ကထေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သဇ္ဈာယိတွာ အညေဟိ သံသန္ဒိတွာ ပရိပုစ္ဆာဝသေန အတ္ထံ ဩဂါဟိတွာ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဝဒတိ။ ဧကဿ ပဂုဏံ ပဗန္ဓဝိစ္ဆေဒါဘာဝတော ဂင်္ဂါသောတသဒိသံ ဘဝင်္ဂသောတသဒိသဉ္စ အကိတ္တိမံ သုခပ္ပဝတ္တိ ဟောတိ၊ ‘‘အသုကသုတ္တံ ¶ ဝါ ဇာတကံ ဝါ ကထေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ဥဒ္ဓရိတွာ တမေဝ ကထေတိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဓာတာ’’တိ။ ဝါစာယ ပဂုဏာ ကတာတိ သုတ္တဒသကဝဂ္ဂဒသကပဏ္ဏာသဒသကဝသေန ဝါစာယ သဇ္ဈာယိတာ၊ ဒသ သုတ္တာနိ ဂတာနိ၊ ဒသ ဝဂ္ဂါနိ ဂတာနီတိအာဒိနာ သလ္လက္ခေတွာ ဝါစာယ သဇ္ဈာယိတာတိ အတ္ထော။ သုတ္တေကဒေသဿ ဟိ သုတ္တမတ္တဿ စ ဝစသာ ပရိစယော ဣဓ နာဓိပ္ပေတော၊ အထ ခေါ ဝဂ္ဂါဒိဝသေနေဝ။ မနသာ အနုပေက္ခိတာတိ မနသာ အနု အနု ပေက္ခိတာ၊ ဘာဂသော နိဇ္ဈာယိတာ စိန္တိတာတိ အတ္ထော။ အာဝဇ္ဇန္တဿာတိ ဝါစာယ သဇ္ဈာယိတုံ ဗုဒ္ဓဝစနံ မနသာ စိန္တေန္တဿ။ သုဋ္ဌု ပဋိဝိဒ္ဓါတိ နိဇ္ဇဋံ နိဂ္ဂုမ္ဗံ ကတွာ သုဋ္ဌု ယာထာဝတော ပဋိဝိဒ္ဓါ။

ဒွေ မာတိကာတိ ဘိက္ခုမာတိကာ ဘိက္ခုနီမာတိကာ စ။ ဝါစုဂ္ဂတာတိ ပုရိမဿေဝ ဝေဝစနံ။ တိဿော အနုမောဒနာတိ သင်္ဃဘတ္တေ ဒါနာနိသံသပဋိသံယုတ္တအနုမောဒနာ၊ ဝိဟာရာဒိမင်္ဂလေ မင်္ဂလသုတ္တာဒိအနုမောဒနာ၊ မတကဘတ္တာဒိအဝမင်္ဂလေ တိရောကုဋ္ဋာဒိအနုမောဒနာတိ ဣမာ တိဿော အနုမောဒနာ ¶ ။ ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယောတိ ပရိဝါရာဝသာနေ ကမ္မဝဂ္ဂေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယော။ ‘‘ဝိပဿနာဝသေန ဥဂ္ဂဏှန္တေန စတုဓာတုဝဝတ္ထာနမုခေန ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ စတူသု ဒိသာသု အပ္ပဋိဟတတ္တာ စတဿော ဒိသာ ဧတဿာတိ စတုဒ္ဒိသော၊ စတုဒ္ဒိသောယေဝ စာတုဒ္ဒိသော၊ စတဿော ဝါ ဒိသာ အရဟတိ၊ စတူသု ဝါ ဒိသာသု သာဓူတိ စာတုဒ္ဒိသော။

အဘိဝိနယေတိ သကလေ ဝိနယပိဋကေ။ ဝိနေတုန္တိ သိက္ခာပေတုံ။ ‘‘ဒွေ ဝိဘင်္ဂါ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ ကာတဗ္ဗာတိ ဣဒံ ပရိပုစ္ဆာဝသေန ဥဂ္ဂဟဏမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဧကဿ ပမုဋ္ဌံ၊ ဣတရဿ ပဂုဏံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တီဟိ ဇနေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဝတ္တနက္ခမာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ။ အဘိဓမ္မေတိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေ။ ဟေဋ္ဌိမာ ဝါ တယော ဝဂ္ဂါတိ မဟာဝဂ္ဂတော ဟေဋ္ဌာ သဂါထကဝဂ္ဂေါ နိဒါနဝဂ္ဂေါ ခန္ဓကဝဂ္ဂေါတိ ဣမေ တယော ဝဂ္ဂါ။ ‘‘ဓမ္မပဒမ္ပိ သဟ ဝတ္ထုနာ ဥဂ္ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တတ္တာ ဇာတကဘာဏကေန သာဋ္ဌကထံ ဇာတကံ ဥဂ္ဂဟေတွာပိ ဓမ္မပဒမ္ပိ သဟ ဝတ္ထုနာ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။

ကလျာဏာ သုန္ဒရာ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာ ဝါစာ အဿာတိ ကလျာဏဝါစော။ တေနာဟ ‘‘သိထိလဓနိတာဒီနံ…ပေ… ဝါစာယ သမန္နာဂတော’’တိ။ တတ္ထ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာယာတိ ဌာနကရဏသမ္ပတ္တိယာ သိက္ခာသမ္ပတ္တိယာ စ ကတ္ထစိပိ အနူနတာယ ပရိမဏ္ဍလပဒါနိ ဗျဉ္ဇနာနိ အက္ခရာနိ ဧတိဿာတိ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာ၊ ပဒမေဝ ဝါ အတ္ထဿ ဗျဉ္ဇနတော ပဒဗျဉ္ဇနံ၊ တံ အက္ခရပါရိပူရိံ ကတွာ သိထိလဓနိတာဒိဒသဝိဓံ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိံ အပရိဟာပေတွာ ဝုတ္တံ ပရိမဏ္ဍလံ နာမ ဟောတိ။ အက္ခရပါရိပူရိယာ ဟိ ပဒဗျဉ္ဇနဿ ပရိမဏ္ဍလတာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သိထိလဓနိတာဒီနံ ¶ ယထာဝိဓာနဝစနေနာ’’တိ၊ ပရိမဏ္ဍလံ ပဒဗျဉ္ဇနံ ဧတိဿာတိ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာ။ အထ ဝါ ပဇ္ဇတိ ဉာယတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ပဒံ၊ နာမာဒိ။ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတီတိ ဗျဉ္ဇနံ၊ ဝါကျံ။ တေသံ ပရိပုဏ္ဏတာယ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာ။

အပိစ ယော ဘိက္ခု ပရိသတိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သုတ္တံ ဝါ ဇာတကံ ဝါ နိက္ခိပိတွာ အညံ ဥပါရမ္ဘကရံ သုတ္တံ အာဟရတိ၊ တဿ ဥပမံ ကထေတိ၊ တဒတ္ထံ ဩတာရေတိ၊ ဧဝံ ဣဒံ ဂဟေတွာ ဧတ္ထ ခိပန္တော ဧကပဿေနေဝ ပရိဟရန္တော ကာလံ ဉတွာ ဝုဋ္ဌဟတိ၊ နိက္ခိတ္တသုတ္တံ ပန နိက္ခိတ္တမတ္တမေဝ ဟောတိ၊ တဿ ကထာ အပရိမဏ္ဍလာ နာမ ဟောတိ အတ္ထဿ အပရိပုဏ္ဏဘာဝတော။ ယော ပန သုတ္တံ ဝါ ဇာတကံ ဝါ နိက္ခိပိတွာ ဗဟိ ဧကပဒမ္ပိ အဂန္တွာ ¶ ယထာနိက္ခိတ္တဿ သုတ္တဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေနေဝ သုတ္တန္တရမ္ပိ အာနေန္တော ပါဠိယာ အနုသန္ဓိဉ္စ ပုဗ္ဗာပရဉ္စ အပေက္ခန္တော အာစရိယေဟိ ဒိန္နနယေ ဌတွာ တုလိကာယ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တော ဝိယ တံ တံ အတ္ထံ သုဝဝတ္ထိတံ ကတွာ ဒဿေန္တော ဂမ္ဘီရမာတိကာယ ဥဒကံ ပေသေန္တော ဝိယ ဂမ္ဘီရမတ္ထံ ဂမေန္တော ဝဂ္ဂိဟာရိဂတိယာ ပဒေ ပဒံ ကောဋ္ဋေန္တော သိန္ဓဝါဇာနီယော ဝိယ ဧကံယေဝ ပဒံ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟိ ပုနပ္ပုနံ သံဝဏ္ဏန္တော ဂစ္ဆတိ၊ တဿ ကထာ ပရိမဏ္ဍလာ နာမ ဟောတိ ဓမ္မတော အတ္ထတော အနုသန္ဓိတော ပုဗ္ဗာပရတော အာစရိယုဂ္ဂဟတောတိ သဗ္ဗသော ပရိပုဏ္ဏဘာဝတော။ ဧဝရူပမ္ပိ ကထံ သန္ဓာယ ‘‘ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဂုဏပရိပုဏ္ဏဘာဝေန ပုရေ ဘဝါတိ ပေါရီ၊ တဿ ဘိက္ခုနော တေနေတံ ဘာသိတဗ္ဗံ အတ္ထဿ ဂုဏပရိပုဏ္ဏဘာဝေန ပုရေ ပုဏ္ဏဘာဝေ ဘဝါတိ အတ္ထော။ ပုရေ ဝါ ဘဝတ္တာ ပေါရိယာ နာဂရိကိတ္ထိယာ သုခုမာလတ္တနေန သဒိသာတိ ပေါရီ၊ ပုရေ သံဝဍ္ဎနာရီ ဝိယ သုကုမာရာတိ အတ္ထော။ ပုရဿ ဧသာတိပိ ပေါရီ၊ ပုရဿ ဧသာတိ နဂရဝါသီနံ ကထာတိ အတ္ထော။ နဂရဝါသိနော ဟိ ယုတ္တကထာ ဟောန္တိ ပိတိမတ္တံ ‘‘ပိတာ’’တိ၊ ဘာတိမတ္တံ ‘‘ဘာတာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝရူပီ ဟိ ကထာ ဗဟုနော ဇနဿ ကန္တာ ဟောတိ မနာပါ၊ တာယ ပေါရိယာ။

ဝိဿဋ္ဌာယာတိ ပိတ္တသေမှာဒီဟိ အပလိဗုဒ္ဓါယ သန္ဒိဋ္ဌဝိလမ္ဗိတာဒိဒေါသရဟိတာယ။ အထ ဝါ နာတိသီဃံ နာတိသဏိကံ နိရန္တရံ ဧကရသဉ္စ ကတွာ ပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဓမ္မံ ကထေန္တဿ ဝါစာ ဝိဿဋ္ဌာ နာမ။ ယော ဟိ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ကထေန္တော သုတ္တံ ဝါ ဇာတကံ ဝါ အာရဘိတွာ အာရဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ တုရိတတုရိတော အရဏိံ မန္ထေန္တော ဝိယ ဥဏှခါဒနီယံ ခါဒန္တော ဝိယ ပါဠိယာ အနုသန္ဓိပုဗ္ဗာပရေသု ဂဟိတံ ဂဟိတမေဝ၊ အဂ္ဂဟိတံ အဂ္ဂဟိတမေဝ ကတွာ ပုရာဏပဏ္ဏန္တရေသု စရမာနံ ဂေါဓံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ တတ္ထ တတ္ထ ပဟရန္တော ဩသာပေတွာ ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆတိ ¶ ။ ပုရာဏပဏ္ဏန္တရေသု ဟိ ပရိပါတိယမာနာ ဂေါဓာ ကဒါစိ ဒိဿတိ ကဒါစိ န ဒိဿတိ၊ ဧဝမေကစ္စဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတ္ထစိ ဒိဿတိ ကတ္ထစိ န ဒိဿတိ။ ယောပိ ဓမ္မံ ကထေန္တော ကာလေန သီဃံ၊ ကာလေန သဏိကံ၊ ကာလေန မန္ဒံ၊ ကာလေန မဟာသဒ္ဒံ၊ ကာလေန ခုဒ္ဒကသဒ္ဒံ ကရောတိ၊ ယထာ နိဇ္ဈာမတဏှိကပေတဿ ¶ မုခတော နိစ္ဆရဏကအဂ္ဂိ ကာလေန ဇလတိ ကာလေန နိဗ္ဗာယတိ၊ ဧဝံ ပေတဓမ္မကထိကော နာမ ဟောတိ၊ ပရိသာယ ဥဋ္ဌာတုကာမာယ ပုန အာရဘတိ။ ယောပိ ကထေန္တော တတ္ထ တတ္ထ ဝိတ္ထာယတိ၊ အပ္ပဋိဘာနတာယ အာပဇ္ဇတိ၊ ကေနစိ ရောဂေန နိတ္ထုနန္တော ဝိယ ကန္ဒန္တော ဝိယ ကထေတိ၊ ဣမေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ကထာ ဝိဿဋ္ဌာ နာမ န ဟောတိ သုခေန အပ္ပဝတ္တဘာဝတော။ ယော ပန သုတ္တံ အာဟရိတွာ အာစရိယေဟိ ဒိန္နနယေ ဌိတော အာစရိယုဂ္ဂဟံ အမုဉ္စန္တော ယထာ စ အာစရိယာ တံ တံ သုတ္တံ သံဝဏ္ဏေသုံ၊ တေနေဝ နယေန သံဝဏ္ဏေန္တော နာတိသီဃံ နာတိသဏိကန္တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန ကထာပဗန္ဓံ အဝိစ္ဆိန္နံ ကတွာ နဒီသောတော ဝိယ ပဝတ္တေတိ၊ အာကာသဂင်္ဂါတော ဘဿမာနဥဒကံ ဝိယ နိရန္တရကထံ ပဝတ္တေတိ၊ တဿ ကထာ ဝိဿဋ္ဌာ နာမ ဟောတိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဿဋ္ဌာယာ’’တိ။

အနေလဂဠာယာတိ ဧလဂဠဝိရဟိတာယ။ ကဿစိ ဟိ ကထေန္တဿ ဧလံ ဂဠတိ၊ လာလာ ပဂ္ဃရတိ၊ ခေဠဖုသိတာနိ ဝါ နိက္ခမန္တိ၊ တဿ ဝါစာ ဧလဂဠာ နာမ ဟောတိ၊ တဗ္ဗိပရီတာယာတိ အတ္ထော။ အတ္ထဿ ဝိညာပနိယာတိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ပါကဋံ ကတွာ ဘာသိတတ္ထဿ ဝိညာပနသမတ္ထတာယ အတ္ထဉာပနေ သာဓနာယ။

ဝါစာဝ ကရဏန္တိ ဝါက္ကရဏံ၊ ဥဒါဟာရဃောသော။ ကလျာဏံ မဓုရံ ဝါက္ကရဏံ အဿာတိ ကလျာဏဝါက္ကရဏော။ တေနေဝါဟ ‘‘မဓုရဿရော’’တိ။ ဟီဠေတီတိ အဝဇာနာတိ။ မာတုဂါမောတိ သမ္ဗန္ဓော။ မနံ အပါယတိ ဝဍ္ဎေတီတိ မနာပေါ။ တေနာဟ ‘‘မနဝဍ္ဎနကော’’တိ။ ဝဋ္ဋဘယေန တဇ္ဇေတွာတိ ယောဗ္ဗနမဒါဒိမတ္တာ ဘိက္ခုနိယော သံသာရဘယေန တာသေတွာ။ ဂိဟိကာလေတိ အတ္တနော ဂိဟိကာလေ။ ဘိက္ခုနိယာ မေထုနေန ဘိက္ခုနီဒူသကော ဟောတီတိ ဘိက္ခုနိယာ ကာယသံသဂ္ဂမေဝ ဝဒတိ။ သိက္ခမာနာသာမဏေရီသု ပန မေထုနေနပိ ဘိက္ခုနီဒူသကော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သိက္ခမာနာသာမဏေရီသု မေထုနဓမ္မ’’န္တိ။ ‘‘ကာသာယဝတ္ထဝသနာယာ’’တိ ဝစနတော ဒုဿီလာသု ဘိက္ခုနီသိက္ခမာနာသာမဏေရီသု ဂရုဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နပုဗ္ဗော ပဋိက္ခိတ္တောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဿာ ဘိက္ခုနိယာ အဘာဝေပိ ယာ ယာ တဿာ ဝစနံ အဿောသုံ၊ တာ တာ တထေဝ မညန္တီတိ အာဟ ‘‘မာတုဂါမော ဟီ’’တိအာဒိ။

ဣဒါနိ ¶ အဋ္ဌ အင်္ဂါနိ သမောဓာနေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဣမေဟိ ပန အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ ¶ အသမန္နာဂတံ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန သမ္မန္နေန္တော ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ၊ ဘိက္ခု ပန သမ္မတောယေဝ ဟောတိ။

၁၄၈။ ဂရုကေဟီတိ ဂရုကာတဗ္ဗေဟိ။ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာယာတိ ဥပယောဂတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ‘‘ဩဝဒတီ’’တိ ဝါ ဣမဿ ‘‘ဝဒတီ’’တိ အတ္ထေ သတိ သမ္ပဒါနဝစနမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ။ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာ နာမ ပရိဝတ္တလိင်္ဂါ ဝါ ပဉ္စသတသာကိယာနိယော ဝါ။

၁၄၉။ အာသနံ ပညပေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘သစေ ဘူမိ မနာပါ ဟောတိ၊ အာသနံ အပညာပေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ မာတုဂါမဂ္ဂဟဏေန ဘိက္ခုနီပိ သင်္ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မဒေသနာပတ္တိမောစနတ္ထ’’န္တိ။ သမ္မတဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကံ ပါဋိပဒေ ဩဝါဒတ္ထာယ သဗ္ဗာဟိ ဘိက္ခုနီဟိ အာဂန္တဗ္ဗတော ‘‘သမဂ္ဂါတ္ထ ဘဂိနိယော’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗာသံ အာဂမနံ ပုစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗာ အာဂတာတ္ထာ’’တိ။ ဂိလာနာသု အနာဂတာသုပိ ဂိလာနာနံ အနာဂမနဿ အနုညာတတ္တာ အာဂန္တုံ သမတ္ထာဟိ စ သဗ္ဗာဟိ အာဂတတ္တာ ‘‘သမဂ္ဂါမှယျာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ အန္တောဂါမေ ဝါတိအာဒီသု ယတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဝန္ဒိတုံ န သက္ကာ ဟောတိ၊ တတ္ထ ဌိတာယ ဧဝ ကာယံ ပုရတော နာမေတွာ ‘‘ဝန္ဒာမိ အယျာ’’တိ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ဂန္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အန္တရဃရန္တိ ကတ္ထစိ နဂရဒွါရဿ ဗဟိဣန္ဒခီလတော ပဋ္ဌာယ အန္တောဂါမော ဝုစ္စတိ၊ ကတ္ထစိ ဃရုမ္မာရတော ပဋ္ဌာယ အန္တောဂေဟံ။ ဣဓ ပန ‘‘အန္တောဂါမေ ဝါ’’တိ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အန္တရဃရေ ဝါ’’တိ အန္တောဂေဟံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ အန္တောဂါမာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ။

ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဝသထ အယျေ၊ မယံ ဘိက္ခူ အာနေဿာမာ’’တိ ဝုတ္တဝစနံ သဒ္ဒဟန္တီဟိ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ န နိမန္တိတာ ဟုတွာ ဂန္တုကာမာတိ မနုဿေဟိ နိမန္တိတာ ဟုတွာ ဂန္တုကာမာ န ဟောန္တီတိ အတ္ထော၊ တတ္ထေဝ ဝဿံ ဥပဂန္တုကာမာ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ယတောတိ ဘိက္ခုနုပဿယတော။ ယာစိတွာတိ ‘‘တုမှေဟိ အာနီတဩဝါဒေနေဝ မယမ္ပိ ဝသိဿာမာ’’တိ ယာစိတွာ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဘိက္ခုနုပဿယေ။ အာဂတာနံ သန္တိကေ ဩဝါဒေန ဝသိတဗ္ဗန္တိ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿံ ဝသိတဗ္ဗံ။ အဘိက္ခုကာဝါသေ ဝသန္တိယာ အာပတ္တီတိ စောဒနာမုခေန သာမညတော အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂံ ဝဒတိ၊ န ပန တဿာ ¶ အာပတ္တိ။ ဝဿစ္ဆေဒံ ကတွာ ဂစ္ဆန္တိယာပိ အာပတ္တီတိ ဝဿာနုပဂမမူလံ အာပတ္တိံ ဝဒတိ။ ဣတရာယ အာပတ္တိယာ အနာပတ္တိကာရဏသဗ္ဘာဝတော ‘‘သာ ရက္ခိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ သာ ဝဿာနုပဂမမူလာ အာပတ္တိ ရက္ခိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော၊ အဘိက္ခုကေပိ အာဝါသေ ဤဒိသာသု အာပဒါသု ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘အာပဒါသု ဟိ…ပေ… အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ’’တိ။ ဣတရာယ ¶ ပန အာပတ္တိယာ အနာပတ္တိ၊ ကာရဏေ အသတိ ပစ္ဆိမိကာယပိ ဝဿံ န ဥပဂန္တဗ္ဗံ။ သန္တေသု ဟိ ဘိက္ခူသု ဝဿံ အနုပဂစ္ဆန္တိယာ အာပတ္တိ။ တတ္ထ ဂန္တွာ ပဝါရေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ အပဝါရေန္တီနံ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော။ သစေ ဒူရေပိ ဘိက္ခူနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ သက္ကာ စ ဟောတိ နဝမိယံ ဂန္တွာ ပဝါရေတုံ၊ တတ္ထ ဂန္တွာ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ သစေ ပန နဝမိယံ နိက္ခမိတွာ သမ္ပာပုဏိတုံ န သက္ကာ ဟောတိ၊ အဂစ္ဆန္တီနံ အနာပတ္တိ။

ဥပေါသထဿ ပုစ္ဆနံ ဥပေါသထပုစ္ဆာ၊ သာယေဝ က-ပ္ပစ္စယံ ရဿတ္တဉ္စ ကတွာ ဥပေါသထပုစ္ဆကန္တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဥပေါသထပုစ္ဆန’’န္တိ။ ဥပေါသထော ပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ‘‘ကဒါ၊ အယျ၊ ဥပေါသထော’’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ ဘိက္ခုနာပိ ‘‘သွေ၊ ဘဂိနိ၊ ဥပေါသထော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဘိက္ခူ ကဒါစိ ကေနစိ ကာရဏေန ပန္နရသိကံ ဝါ စာတုဒ္ဒသီဥပေါသထံ၊ စာတုဒ္ဒသိကံ ဝါ ပန္နရသီဥပေါသထံ ကရောန္တိ၊ ယသ္မိဉ္စ ဒိဝသေ ဘိက္ခူဟိ ဥပေါသထော ကတော၊ တသ္မိံယေဝ ဘိက္ခုနီဟိပိ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ပက္ခဿ တေရသိယံယေဝ ဂန္တွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပုစ္ဆိတေန ဘိက္ခုနာ သစေ စာတုဒ္ဒသိယံ ဥပေါသထံ ကရောန္တိ၊ ‘‘စာတုဒ္ဒသိကော ဘဂိနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ ပန ပန္နရသိယံ ကရောန္တိ၊ ‘‘ပန္နရသိကော ဘဂိနီ’’တိ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဩဝါဒတ္ထာယာတိ ဩဝါဒယာစနတ္ထာယ။ ပါဋိပဒဒိဝသတော ပန ပဋ္ဌာယ ဓမ္မသဝနတ္ထာယ ဂန္တဗ္ဗန္တိ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဩဝါဒဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ဒုတိယဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အန္တရန္တရာ ဓမ္မသဝနတ္ထာယ ဂန္တဗ္ဗံ။ ဩဝါဒဂ္ဂဟဏမ္ပိ ဟိ ‘‘ဓမ္မသဝနမေဝါ’’တိ အဘေဒေန ဝုတ္တံ။ နိရန္တရံ ဝိဟာရံ ဥပသင်္ကမိံသူတိ ယေဘုယျေန ဥပသင်္ကမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတန္တိအာဒိနာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇိဿာမာတိ သဗ္ဗာသံယေဝ ဘိက္ခုနီနံ ဥပသင်္ကမနဒီပနတ္ထံ ပါဠိ နိဒဿိတာ။ ဩဝါဒံ ဂစ္ဆတီတိ ဩဝါဒံ ယာစိတုံ ဂစ္ဆတိ။ ဒွေ တိဿောတိ ဒွီဟိ တီဟိ။ ကရဏတ္ထေ စေတံ ပစ္စတ္တဝစနံ။

ပါသာဒိကေနာတိ ပသာဒဇနကေန နိဒ္ဒေါသေန ကာယကမ္မာဒိနာ။ သမ္ပာဒေတူတိ တိဝိဓံ သိက္ခံ သမ္ပာဒေတု။ သစေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကံယေဝ ဒိသွာ ¶ တာဟိ ဘိက္ခုနီဟိ ဩဝါဒေါ ယာစိတော ဘဝေယျ၊ တေန ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? ဥပေါသထဂ္ဂေ သန္နိပတိတေ ဘိက္ခုသင်္ဃေ ပုဗ္ဗကိစ္စဝသေန ‘‘အတ္ထိ ကာစိ ဘိက္ခုနိယော ဩဝါဒံ ယာစမာနာ’’တိ ပုစ္ဆိယမာနေ ‘‘ဧဝံ ဝဒေဟီ’’တိ ဩဝါဒပဋိဂ္ဂါဟကေန ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ အညေန ဘိက္ခုနာ ကထာပေတွာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ အတ္တနာ ဝတွာ ပုန သယမေဝ ဂန္တွာ ဘိက္ခုနီနံ အာရောစေတဗ္ဗံ၊ အညေန ဝါ ဘိက္ခုနာ တသ္မိံ ဒိဝသေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသာပေတဗ္ဗံ။ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘တာဟီ’’တိ ဧတံ ဗဟုဝစနံ ဝုတ္တံ။

ဧကာ ဘိက္ခုနီ ဝါတိ ဣဒံ ဗဟူဟိ ဘိက္ခုနုပဿယေဟိ ဧကာယ ဧဝ ဘိက္ခုနိယာ သာသနပဋိဂ္ဂဟဏံ ¶ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဒုတိယိကာယ အဘာဝံ သန္ဓာယ။ ဗဟူဟိ ဘိက္ခုနုပဿယေဟီတိ အန္တရာမဂ္ဂေ ဝါ တသ္မိံယေဝ ဝါ ဂါမေ ဗဟူဟိ ဘိက္ခုနုပဿယေဟိ။ ‘‘ဘိက္ခုနိသင်္ဃော စ အယျ ဘိက္ခုနိယော စ ဘိက္ခုနီ စာ’’တိ ဣမိနာ နာနာဥပဿယေဟိ သာသနံ ဂဟေတွာ အာဂတဘိက္ခုနိယာ ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ ဒဿေတိ။ ဣဒဉ္စ ဧကေန ပကာရေန မုခမတ္တနိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မိံ တသ္မိံ ပန ဘိက္ခုနုပဿယေ ဘိက္ခုနီနံ ပမာဏံ သလ္လက္ခေတွာ တဒနုရူပေန နယေန ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အယျာနံ အယျဿာတိ ဣဒံ သင်္ခိပိတွာ ဝုတ္တံ။

ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေနပီတိ ဣဒံ သင်္ဃုပေါသထဝသေနေဝ ဒဿိတံ။ ယတ္ထ ပန တိဏ္ဏံ ဒွိန္နံ ဝါ ဝသနဋ္ဌာနေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော နတ္ထိ၊ တတ္ထာပိ ဉတ္တိဌပနကေန ဣတရေန ဝါ ဘိက္ခုနာ ဣမိနာဝ နယေန ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧကပုဂ္ဂလေနပိ ဥပေါသထဒိဝသေ ဩဝါဒယာစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပါဋိပဒေ အာဂတာနံ ဘိက္ခုနီနံ ‘‘နတ္ထိ ကောစီ’’တိအာဒိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ သစေ သယမေဝ၊ ‘‘သမ္မတော အဟ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဣမံ ဝိဓိံ အဇာနန္တော ဣဓ ဗာလောတိ အဓိပ္ပေတော။

၁၅၀။ အဓမ္မကမ္မေ အဓမ္မကမ္မသညီ ဝဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဝဂ္ဂသညီ ဩဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိအာဒီသု ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ ဝဂ္ဂါဒိဘာဝနိမိတ္တေသု ဒုက္ကဋေသု အဓမ္မကမ္မမူလကံ ပါစိတ္တိယမေဝ ပါဠိယံ သဗ္ဗတ္ထ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အဓမ္မကမ္မေ ဒွိန္နံ နဝကာနံ ဝသေန အဋ္ဌာရသ ပါစိတ္တိယာနီ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အသမ္မတတာ၊ ဘိက္ခုနိယာ ပရိပုဏ္ဏူပသမ္ပန္နတာ၊ ဩဝါဒဝသေန အဋ္ဌဂရုဓမ္မဘဏနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ဩဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အတ္ထင်္ဂတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၅၃။ ဒုတိယေ ¶ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သာတစ္စကိရိယာယာတိ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပတ္တိဝသေန ဝုတ္တံ။ မုနာတီတိ ဇာနာတိ။ တေန ဉာဏေနာတိ တေန အရဟတ္တဖလပညာသင်္ခါတေန ဉာဏေန။ ပထေသူတိ ဥပါယမဂ္ဂေသု။ အရဟတော ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခတ္တာ အာဟ ‘‘ဣဒဉ္စ…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘အပ္ပမဇ္ဇတော သိက္ခတော’’တိ ဣမေသံ ပဒါနံ ဟေတုအတ္ထတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ တသ္မာ အပ္ပမဇ္ဇနဟေတု သိက္ခနဟေတု စ အဓိစေတသောတိ အတ္ထော။ သောကာတိ စိတ္တသန္တာပါ။ ဧတ္ထ စ အဓိစေတသောတိ ဣမိနာ အဓိစိတ္တသိက္ခာ၊ အပ္ပမဇ္ဇတောတိ ဣမိနာ အဓိသီလသိက္ခာ၊ မုနိနော မောနပထေသု သိက္ခတောတိ ဧတေဟိ အဓိပညာသိက္ခာ၊ မုနိနောတိ ဝါ ဧတေန အဓိပညာသိက္ခာ၊ မောနပထေသု သိက္ခတောတိ ဧတေန ¶ တာသံ လောကုတ္တရသိက္ခာနံ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒါ၊ သောကာ န ဘဝန္တီတိအာဒီဟိ သိက္ခာပါရိပူရိယာ အာနိသံသာ ပကာသိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကောကနုဒန္တိ ပဒုမဝိသေသနံ ယထာ ‘‘ကောကာသယ’’န္တိ၊ တံ ကိရ ဗဟုပတ္တံ ဝဏ္ဏသမ္ပန္နံ အတိဝိယ သုဂန္ဓဉ္စ ဟောတိ။ ‘‘ကောကနုဒံ နာမ သေတပဒုမ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ပါတောတိ ပဂေဝ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ယထာ ကောကနုဒသင်္ခါတံ ပဒုမံ ပါတော သူရိယုဂ္ဂမနဝေလာယံ ဖုလ္လံ ဝိကသိတံ အဝီတဂန္ဓံ သိယာ ဝိရောစမာနံ၊ ဧဝံ သရီရဂန္ဓေန ဂုဏဂန္ဓေန စ သုဂန္ဓံ သရဒကာလေ အန္တလိက္ခေ အာဒိစ္စမိဝ အတ္တနော တေဇသာ တပန္တံ အင်္ဂေဟိ နိစ္ဆရဏဇုတိတာယ အင်္ဂီရသံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ပဿာတိ။

အဘဗ္ဗောတိ ပဋိပတ္တိသာရမိဒံ သာသနံ၊ ပဋိပတ္တိ စ ပရိယတ္တိမူလိကာ၊ တွဉ္စ ပရိယတ္တိံ ဥဂ္ဂဟေတုံ အသမတ္ထော၊ တသ္မာ အဘဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ သုဒ္ဓံ ပိလောတိကခဏ္ဍန္တိ ဣဒ္ဓိယာ အဘိသင်္ခတံ ပရိသုဒ္ဓံ စောဠခဏ္ဍံ။ တဒါ ကိရ ဘဂဝါ ‘‘န သဇ္ဈာယံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော မမ သာသနေ အဘဗ္ဗော နာမ ဟောတိ၊ မာ သောစိ ဘိက္ခူ’’တိ တံ ဗာဟာယံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ဣဒ္ဓိယာ ပိလောတိကခဏ္ဍံ အဘိနိမ္မိနိတွာ ‘‘ဟန္ဒ၊ ဘိက္ခု၊ ဣမံ ပရိမဇ္ဇန္တော ‘ရဇောဟရဏံ ရဇောဟရဏ’န္တိ ပုနပ္ပုနံ သဇ္ဈာယံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ အဒါသိ တတ္ထ ပုဗ္ဗေကတာဓိကာရတ္တာ။

သော ကိရ ပုဗ္ဗေ ရာဇာ ဟုတွာ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တော နလာဋတော သေဒေ မုစ္စန္တေ ပရိသုဒ္ဓေန သာဋကေန နလာဋံ ပုဉ္ဆိ၊ သာဋကော ကိလိဋ္ဌော အဟောသိ ¶ ။ သော ‘‘ဣမံ သရီရံ နိဿာယ ဧဝရူပေါ ပရိသုဒ္ဓသာဋကော ပကတိံ ဇဟိတွာ ကိလိဋ္ဌော ဇာတော၊ အနိစ္စာ ဝတ သင်္ခါရာ’’တိ အနိစ္စသညံ ပဋိလဘတိ၊ တေန ကာရဏေနဿ ရဇောဟရဏမေဝ ပစ္စယော ဇာတော။ ရဇံ ဟရတီတိ ရဇောဟရဏံ။ သံဝေဂံ ပဋိလဘိတွာတိ အသုဘသညံ အနိစ္စသညဉ္စ ဥပဋ္ဌပေန္တော သံဝေဂံ ပဋိလဘိတွာ။ သော ဟိ ယောနိသော ဥမ္မဇ္ဇန္တော ‘‘ပရိသုဒ္ဓံ ဝတ္ထံ၊ နတ္ထေတ္ထ ဒေါသော၊ အတ္တဘာဝဿ ပနာယံ ဒေါသော’’တိ အသုဘသညံ အနိစ္စသညဉ္စ ပဋိလဘိတွာ နာမရူပပရိဂ္ဂဟာဒိနာ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ဉာဏံ ဩတာရေတွာ ကလာပသမ္မသနာဒိက္ကမေန ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိပအပါဋိယာ ဝိပဿနံ အနုလောမဂေါတြဘုသမီပံ ပါပေသိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပဿနံ အာရဘီ’’တိ။ ဩဘာသဂါထံ အဘာသီတိ ဩဘာသဝိဿဇ္ဇနပုဗ္ဗကဘာသိတဂါထာ ဩဘာသဂါထာ၊ တံ အဘာသီတိ အတ္ထော။

ဧတ္ထ စ ‘‘အဓိစေတသောတိ ဣမံ ဩဘာသဂါထံ အဘာသီ’’တိ ဣဓေဝ ဝုတ္တံ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၈၆) ပန ¶ ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။စူဠပန္ထကတ္ထေရဝတ္ထု) ထေရဂါထာသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၆၆) –

‘‘ရာဂေါ ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ၊

ရာဂဿေတံ အဓိဝစနံ ရဇောတိ၊

ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွာ ပဏ္ဍိတာ၊

ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ။

‘‘ဒေါသော…ပေ… သာသနေ။

‘‘မောဟော ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ၊

မောဟဿေတံ အဓိဝစနံ ရဇောတိ၊

ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွာ ပဏ္ဍိတာ၊

ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေတိ။ –

ဣမာ တိဿော ဩဘာသဂါထာ အဘာသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဓိစေတသောတိ စ အယံ စူဠပန္ထကတ္ထေရဿ ဥဒါနဂါထာတိ ဣမိဿာယေဝ ပါဠိယာ အာဂတံ။ ထေရဂါထာယံ ပန စူဠပန္ထကတ္ထေရဿ ဥဒါနဂါထာသု အယံ အနာရုဠှာ၊ ‘‘ဧကုဒါနိယတ္ထေရဿ ပန အယံ ဥဒါနဂါထာ’’တိ (ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဧကုဒါနိယတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ) တတ္ထ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဣမိဿာ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ စ ဧဝမာဂတတ္တာ စူဠပန္ထကတ္ထေရဿပိ အယံ ¶ ဥဒါနဂါထာ ဩဘာသဂါထာဝသေန စ ဘဂဝတာ ဘာသိတာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အရဟတ္တံ ပါပုဏီတိ အဘိညာပဋိသမ္ဘိဒါပရိဝါရံ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အဘဗ္ဗော တွန္တိအာဒိဝစနတော အနုကမ္ပာဝသေန သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒိံ သင်္ဃိကဝိဟာရာ နိက္ကဍ္ဎာပေန္တဿ အနာပတ္တိ ဝိယ ဒိဿတိ။ အဘဗ္ဗော ဟိ ထေရော သဉ္စိစ္စ တံ ကာတုံ၊ နိက္ကဍ္ဎနသိက္ခာပဒေ ဝါ အပညတ္တေ ထေရေန ဧဝံ ကတန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၁၅၆။ ဩဝဒန္တဿ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ ဂရုဓမ္မေဟိ ဝါ အညေန ဝါ ဓမ္မေနေဝ ဩဝဒန္တဿ သမ္မတဿပိ ပါစိတ္တိယံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အတ္ထင်္ဂတသူရိယတာ၊ ပရိပုဏ္ဏူပသမ္ပန္နတာ၊ ဩဝဒနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

အတ္ထင်္ဂတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဘိက္ခုနုပဿယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၆၂။ တတိယံ ¶ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဥပဿယူပဂမနံ၊ ပရိပုဏ္ဏူပသမ္ပန္နတာ၊ သမယာဘာဝေါ၊ ဂရုဓမ္မေဟိ ဩဝဒနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

ဘိက္ခုနုပဿယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အာမိသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၆၄။ စတုတ္ထေ ‘‘ဥပသမ္ပန္နံ…ပေ… ဘိက္ခုနောဝါဒက’’န္တိ ဣမေသံ ‘‘မင်္ကုကတ္တုကာမော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အဝဏ္ဏံ ကတ္တုကာမော အယသံ ကတ္တုကာမော’’တိ ဣမေသံ ပန ဝသေန ‘‘ဥပသမ္ပန္န’’န္တိအာဒီသု ‘‘ဥပသမ္ပန္နဿာ’’တိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော ကာတဗ္ဗောတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ဥဇ္ဈာပနကေ ဝုတ္တနယေနေဝတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘စီဝရဟေတု ဩဝဒတီ’’တိအာဒိနာ ဘဏန္တဿ ဧကေကသ္မိံ ဝစနေ နိဋ္ဌိတေ ပါစိတ္တိယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဥပသမ္ပန္နံ သင်္ဃေန အသမ္မတ’’န္တိ ပါဠိဝစနတော ‘‘သမ္မတေန ဝါ သင်္ဃေန ဝါ ဘာရံ ကတွာ ဌပိတော’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော စ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော သမ္မတေန ဝါ ဝိပ္ပဝသိတုကာမေန ‘‘ယာဝါဟံ အာဂမိဿာမိ၊ တာဝ ¶ တေ ဘာရော ဟောတူ’’တိ ယာစိတွာ ဌပိတော တဿာဘာဝတော သင်္ဃေန ဝါ တထေဝ ဘာရံ ကတွာ ဌပိတော အဋ္ဌဟိ ဂရုဓမ္မေဟိ အညေန ဝါ ဓမ္မေန ဩဝဒိတုံ လဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ‘‘ယော ပန၊ ဘိက္ခု၊ အသမ္မတော ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒေယျ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဣဒံ ပဂေဝ ဘာရံ ကတွာ အဋ္ဌပိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၁၆၈။ အနာပတ္တိ ပကတိယာ စီဝရဟေတု…ပေ… ဩဝဒန္တံ ဘဏတီတိ ဧတ္ထ အာမိသဟေတု ဩဝဒန္တံ ‘‘အာမိသဟေတု ဩဝဒတီ’’တိ သညာယ ဧဝံ ဘဏန္တဿ အနာပတ္တိ၊ ‘‘န အာမိသဟေတု ဩဝဒတီ’’တိ သညိနော ပန ဒုက္ကဋံ၊ န အာမိသဟေတု ဩဝဒန္တံ ပန ‘‘အာမိသဟေတု ဩဝဒတီ’’တိ သညာယ ဘဏန္တဿပိ အနာပတ္တိ သစိတ္တကတ္တာ သိက္ခာပဒဿ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ ဓမ္မေန လဒ္ဓသမ္မုတိတာ၊ အနာမိသန္တရတာ၊ အဝဏ္ဏကာမတာယ ဧဝံ ဘဏနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

အာမိသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆၉။ ပဉ္စမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၆။ စီဝရသိဗ္ဗာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၇၅။ ဆဋ္ဌေ ¶ သစေ သာ ဘိက္ခုနီ တံ စီဝရံ အာဒိတောဝ ပါရုပေယျ၊ အညာ ဘိက္ခုနိယော ဒိသွာ ဥဇ္ဈာပေယျုံ၊ တတော မဟာဇနော ပဿိတုံ န လဘတီတိ မညမာနော ‘‘ယထာသံဟဋံ ဟရိတွာ နိက္ခိပိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။

၁၇၆။ နီဟရတီတိ သကိံ နီဟရတိ။ ယေပိ တေသံ နိဿိတကာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထိနဝတ္တန္တိ ‘‘သဗြဟ္မစာရီနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာဝသေန သူစိကမ္မကရဏံ။ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဒုက္ကဋန္တိ အကပ္ပိယသမာဒါနဝသေန ဒုက္ကဋံ။ ဝဉ္စေတွာတိ ‘‘တဝ ဉာတိကာယာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဧကိဿာ ဘိက္ခုနိယာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတွာ။ ‘‘ဧကိဿာ ဘိက္ခုနိယာ’’တိ သုတွာ တေ အညာတိကသညိနော ဘဝေယျုန္တိ အာဟ ‘‘အကပ္ပိယေ နိယောဇိတတ္တာ’’တိ ¶ ။ ‘‘ဣဒံ တေ မာတု စီဝရ’’န္တိအာဒီနိ အဝတွာပိ ‘‘ဣဒံ စီဝရံ သိဗ္ဗေဟီ’’တိ သုဒ္ဓစိတ္တေန သိဗ္ဗာပေန္တဿပိ အနာပတ္တိ။

၁၇၉။ ဥပါဟနတ္ထဝိကာဒိန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယံ စီဝရံ နိဝါသေတုံ ဝါ ပါရုပိတုံ ဝါ န သက္ကာ ဟောတိ၊ တမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ သန္တကတာ၊ နိဝါသနပါရုပနူပဂတာ၊ ဝုတ္တနယေန သိဗ္ဗနံ ဝါ သိဗ္ဗာပနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

စီဝရသိဗ္ဗာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သံဝိဒဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၈၁။ သတ္တမေ ‘‘ပစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တီနံ စောရာ အစ္ဆိန္ဒိံသူ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ပတ္တစီဝရ’’န္တိ ပါဌသေသောတိ အာဟ ‘‘ပစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တီနံ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ။ တာ ဘိက္ခုနိယောတိ ပစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တိယော ဘိက္ခုနိယော။ ‘‘ပစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တီန’’န္တိ စ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေနေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပါဠိယံ ‘‘ဂစ္ဆာမ ဘဂိနိ၊ ဂစ္ဆာမ အယျာ’’တိ ဘိက္ခုပုဗ္ဗကံ သံဝိဓာနံ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဂစ္ဆာမ အယျ၊ ဂစ္ဆာမ ဘဂိနီ’’တိ ဘိက္ခုနီပုဗ္ဗကံ။ ဧကဒ္ဓါနမဂ္ဂန္တိ ဧကံ အဒ္ဓါနသင်္ခါတံ မဂ္ဂံ၊ ဧကတော ဝါ အဒ္ဓါနမဂ္ဂံ။ ဟိယျောတိ သုဝေ။ ပရေတိ တတိယဒိဝသေ။

၁၈၂-၁၈၃။ ဒွိဓာ ဝုတ္တပ္ပကာရောတိ ပါဒဂမနဝသေန ပက္ခဂမနဝသေန ဝါတိ ဒွိဓာ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါ ¶ ။ စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ သမ္ဗန္ဓဋ္ဌာနံ စတုက္ကံ၊ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ သမ္ဗန္ဓဋ္ဌာနံ သိင်္ဃာဋကံ။ ‘‘ဂါမန္တရေ ဂါမန္တရေ’’တိ ဧတ္ထ အညော ဂါမော ဂါမန္တရန္တိ အာဟ ‘‘နိက္ခမနေ အနာပတ္တိ…ပေ… ဘိက္ခုနော ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ ‘‘သံဝိဓာယာ’’တိ ပါဠိယံ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ ‘‘နေဝ ပါဠိယာ သမေတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဧတ္ထန္တရေ သံဝိဒဟိတေပိ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘န သေသအဋ္ဌကထာယ သမေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဒ္ဓယောဇနံ အတိက္ကမန္တဿာတိ အသတိ ဂါမေ အဒ္ဓယောဇနံ အတိက္ကမန္တဿ။ ယတ္ထ ဟိ အဒ္ဓယောဇနဗ္ဘန္တရေ အညော ဂါမော န ဟောတိ၊ တံ ဣဓ အဂါမကံ အရညန္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ အဒ္ဓယောဇနဗ္ဘန္တရေ ပန ဂါမေ သတိ ဂါမန္တရဂဏနာယ ဧဝ အာပတ္တိ။

၁၈၅။ ရဋ္ဌဘေဒေတိ ရဋ္ဌဝိလောပေ။ စက္ကသမာရုဠှာတိ ဣရိယာပထစက္ကံ သကဋစက္ကံ ဝါ သမာရုဠှာ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဒွိန္နမ္ပိ သံဝိဒဟိတွာ မဂ္ဂပ္ပဋိပတ္တိ ¶ ၊ အဝိသင်္ကေတံ၊ သမယာဘာဝေါ၊ အနာပဒါ၊ ဂါမန္တရောက္ကမနံ ဝါ အဒ္ဓယောဇနာတိက္ကမော ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တဿ ပန မာတုဂါမသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ။

သံဝိဒဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ နာဝါဘိရုဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၈၈။ အဋ္ဌမေ လောကဿာဒမိတ္တသန္ထဝဝသေန ကီဠာပုရေက္ခာရာ သံဝိဒဟိတွာတိ အယံ ဝိသေသော ‘‘ဧဝမိမေ…ပေ… ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ နာဝါယ ကီဠန္တီ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဥဒ္ဓံဂါမိနိံ ဝါ အဓောဂါမိနိံ ဝါ’’တိ ဣမိနာ စ သိဒ္ဓါ။

၁၈၉။ နဒိယာ ကုတော ဂါမန္တရန္တိ အာဟ ‘‘ယဿာ နဒိယာ’’တိအာဒိ။ ‘‘တဿာ သဂါမကတီရပဿေန…ပေ… အဒ္ဓယောဇနဂဏနာယာတိ ဧကေကပဿေနေဝ ဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တတ္တာ တာဒိသိကာယ နဒိယာ မဇ္ဈေန ဂစ္ဆန္တဿ ဂါမန္တရဂဏနာယ အဒ္ဓယောဇနဂဏနာယ စ အာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသူတိအာဒိနာ အတ္တနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ။ ‘‘ကီဠာပုရေက္ခာရတာယ ဘိက္ခုနိယာ သဒ္ဓိံ သံဝိဓာယ နာဝံ အဘိရုဟန္တဿ နဒိယံယေဝ ပါစိတ္တိယဿ ဝုတ္တတ္တာ ဝါပိသမုဒ္ဒါဒီသု ကီဠာပုရေက္ခာရတာယ ဒုက္ကဋမေဝ၊ န ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘လောကဿာဒမိတ္တသန္ထဝဝသေန ကီဠာပုရေက္ခာရာ သံဝိဒဟိတွာ’’တိ ဝစနတော ကေစိ ‘‘ဣမံ သိက္ခာပဒံ အကုသလစိတ္တံ လောကဝဇ္ဇ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကီဠာပုရေက္ခာရတာယ ဟိ အဘိရုဟိတွာပိ ဂါမန္တရောက္ကမနေ အဒ္ဓယောဇနာတိက္ကမေ ဝါ ကုသလာဗျာကတစိတ္တသမင်္ဂီပိ ဟုတွာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ ¶ ။ ယဒိ ဟိ သော သံဝေဂံ ပဋိလဘိတွာ အရဟတ္တံ ဝါ သစ္ဆိကရေယျ၊ နိဒ္ဒံ ဝါ ဩက္ကမေယျ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ မနသိ ကရောန္တော ဂစ္ဆေယျ၊ ကုတော တဿ အကုသလစိတ္တသမင်္ဂိတာ၊ ယေနိဒံ သိက္ခာပဒံ အကုသလစိတ္တံ လောကဝဇ္ဇန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ တိစိတ္တန္တိ သိဒ္ဓံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

နာဝါဘိရုဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပရိပါစိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၉၄။ နဝမေ ¶ ပဋိယာဒိတန္တိ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ သမ္ပာဒိတံ။ ဉာတကာ ဝါ ဟောန္တိ ပဝါရိတာ ဝါတိ ဧတ္ထ သစေပိ ဘိက္ခုနော အညာတကာ အပ္ပဝါရိတာ စ သိယုံ၊ ဘိက္ခုနိယာ ဉာတကာ ပဝါရိတာ စေ၊ ဝဋ္ဋတိ။

၁၉၇။ ပါပဘိက္ခူနံ ပက္ခုပစ္ဆေဒါယ ဣဒံ ပညတ္တံ၊ တသ္မာ ပဉ္စဘောဇနေယေဝ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ပဉ္စ ဘောဇနာနိ ဌပေတွာ သဗ္ဗတ္ထ အနာပတ္တီတိ ဣဒံ ပန ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဝိညတ္တိယာ ဥပ္ပန္နံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဟိ အညတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဒုက္ကဋံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ ဘိက္ခုနိပရိပါစိတဘာဝေါ၊ ဇာနနံ၊ ဂိဟိသမာရမ္ဘာဘာဝေါ၊ ဩဒနာဒီနံ အညတရတာ၊ တဿ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။

ပရိပါစိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၁၉၈။ ဒသမေ ဥပနန္ဒဿ စတုတ္ထသိက္ခာပဒေနာတိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ တံ အစေလကဝဂ္ဂေ ပဉ္စမသိက္ခာပဒံ ဟောတိ၊ ဥပနန္ဒတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ပညတ္တေသု ပန စတုတ္ထဘာဝတော ‘‘ဥပနန္ဒဿ စတုတ္ထသိက္ခာပဒေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စတုတ္ထသိက္ခာပဒဿ ဝတ္ထုတော ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ဝတ္ထုနော ပဌမံ ဥပ္ပန္နတ္တာ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ပဌမံ ပညတ္တံ။ ဣမိနာ စ သိက္ခာပဒေန ကေဝလံ ဘိက္ခုနိယာ ဧဝ ရဟောနိသဇ္ဇာယ အာပတ္တိ ပညတ္တာ၊ ဥပရိ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟောနိသဇ္ဇာယ အာပတ္တိ ဝိသုံ ပညတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတော ဘိက္ခုနိဝဂ္ဂေါ တတိယော။

၄။ ဘောဇနဝဂ္ဂေါ

၁။ အာဝသထပိဏ္ဍသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၀၆။ ဘောဇနဝဂ္ဂဿ ¶ ¶ ပဌမသိက္ခာပဒေ အဒ္ဓယောဇနံ ဝါ ယောဇနံ ဝါ ဂန္တုံ သက္ကောတီတိ ဧတ္ထ တတ္တကံ ဂန္တုံ သက္ကောန္တဿပိ တာဝတကံ ဂန္တွာ အလဒ္ဓဘိက္ခဿ ဣတော ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣမေသံယေဝါတိ ဣမေသံ ပါသဏ္ဍာနံယေဝ။ ဧတ္တကာနန္တိ ဣမသ္မိံ ပါသဏ္ဍေ ဧတ္တကာနံ။ ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဧကဒိဝသံ သကိံယေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော ပန ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ ပုနပ္ပုနံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဣမိနာ ပဌမံ ဘုတ္တဋ္ဌာနေသု ပုန ဧကသ္မိမ္ပိ ဌာနေ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။

၂၀၈။ ‘‘ဂစ္ဆန္တော ဝါ အာဂစ္ဆန္တော ဝါတိ ဣဒံ အဒ္ဓယောဇနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အန္တရာမဂ္ဂေ ဂတဋ္ဌာနေတိ ဧကဿေဝ သန္တကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာဂစ္ဆန္တေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ဂန္တွာ ပစ္စာဂစ္ဆန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ အာပတ္တိဋ္ဌာနေယေဝ ပုန ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာတိ ဂမနေ အာဂမနေ စ ပဌမံ ဘောဇနံ အဝတွာ အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကဒိဝသံ ဂတဋ္ဌာနေ စ ဧကဒိဝသန္တိ ပုနပ္ပုနံ ဘောဇနမေဝ ဒဿိတံ၊ ဂမနဒိဝသေ ပန အာဂမနဒိဝသေ စ ‘‘ဂမိဿာမိ အာဂမိဿာမီ’’တိ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ သုဒ္ဓစိတ္တေန ပုနပ္ပုနံ ဘုဉ္ဇန္တဿပိ ပုနပ္ပုနံ ဘောဇနေ အနာပတ္တိ။ အညဿတ္ထာယ ဥဒ္ဒိသိတွာ ပညတ္တံ ဘိက္ခုနော ဂဟေတုမေဝ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘ဘိက္ခူနံယေဝ အတ္ထာယာ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အာဝသထပိဏ္ဍတာ၊ အဂိလာနတာ၊ အနုဝသိတွာ ဘောဇနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

အာဝသထပိဏ္ဍသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၀၉။ ဒုတိယေ အဘိမာရေတိ အဘိဂန္တွာ ဘဂဝတော မာရဏတ္ထာယ နိယောဇိတေ ဓနုဒ္ဓရေ။ ဂုဠှပဋိစ္ဆန္နောတိ အပါကဋော။ ပဝိဇ္ဈီတိ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ နနု ရာဇာနမ္ပိ မာရာပေသီတိ ဝစနတော ဣဒံ သိက္ခာပဒံ အဇာတသတ္တုနော ကာလေ ပညတ္တန္တိ သိဒ္ဓံ၊ ဧဝဉ္စ သတိ ပရတော အနုပညတ္တိယံ –

‘‘တေန ¶ ¶ ခေါ ပန သမယေန ရညော မာဂဓဿ သေနိယဿ ဗိမ္ဗိသာရဿ ဉာတိသာလောဟိတော အာဇီဝကေသု ပဗ္ဗဇိတော ဟောတိ။ အထ ခေါ သော အာဇီဝကော ယေန ရာဇာ မာဂဓော သေနိယော ဗိမ္ဗိသာရော တေနုပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ ရာဇာနံ မာဂဓံ သေနိယံ ဗိမ္ဗိသာရံ ဧတဒဝေါစ…ပေ… ကုက္ကုစ္စာယန္တာ နာဓိဝါသေန္တီ’’တိ –

ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? သော ကိရ အာဇီဝကော တံ ဒါနံ ဒေန္တော ဗိမ္ဗိသာရကာလတော ပဋ္ဌာယ အဒါသိ၊ ပစ္ဆာ အဇာတသတ္တုကာလေ သိက္ခာပဒပညတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခူ ကုက္ကုစ္စာယန္တာ တံ ဒါနံ န ပဋိဂ္ဂဏှိံသု၊ တသ္မာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ တံ ဝတ္ထု ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အထ ခေါ သော အာဇီဝကော ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဒူတံ ပါဟေသီ’’တိ ဣဒဉ္စ တတော ပဘုတိ သော အာဇီဝကော အန္တရန္တရာ ဘိက္ခူ နိမန္တေတွာ ဒါနံ ဒေန္တော အဇာတသတ္တုကာလေ သိက္ခာပဒေ ပညတ္တေ ယံ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဒူတံ ပါဟေသိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၂၁၅။ အညမညဝိသိဋ္ဌတ္တာ ဝိသဒိသံ ရဇ္ဇံ ဝိရဇ္ဇံ၊ တတော အာဂတာ၊ တတ္ထ ဝါ ဇာတာ၊ ဘဝါတိ ဝါ ဝေရဇ္ဇာ၊ တေ ဧဝ ဝေရဇ္ဇကာ။ တေ ပန ယသ္မာ ဂေါတ္တစရဏာဒိဝိဘာဂေန နာနပ္ပကာရာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘နာနာဝေရဇ္ဇကေ’’တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန နာနာဝိဓေဟိ အညရဇ္ဇေဟိ အာဂတေတိ ရဇ္ဇာနံယေဝ ဝသေန နာနပ္ပကာရတာ ဝုတ္တာ။

၂၁၇-၂၁၈။ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ဝိညတ္တိံ ကတွာ ဘုဉ္ဇနဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တတ္တာ ဝိညတ္တိတော ဂဏဘောဇနံ ဝတ္ထုဝသေနေဝ ပါကဋန္တိ တံ အဝတွာ ‘‘ဂဏဘောဇနံ နာမ ယတ္ထ…ပေ… နိမန္တိတာ ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ နိမန္တနဝသေနေဝ ပဒဘာဇနေ ဂဏဘောဇနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကိဉ္စိ ပန သိက္ခာပဒံ ဝတ္ထုအနနုရူပမ္ပိ သိယာတိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန နိမန္တနဝသေနေဝ ဂဏဘောဇနံ ဟောတီတိ ကေသဉ္စိ အာသင်္ကာ ဘဝေယျာ’’တိ တံနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘တံ ပနေတံ ဂဏဘောဇနံ ဒွီဟာကာရေဟိ ပသဝတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ နာမံ ဂဟေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘောဇနံ ဂဏှထာတိ ဝုတ္တေပိ ဂဏဘောဇနံ ဟောတိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဟေဋ္ဌာ အဒ္ဓါနဂမနဝတ္ထုသ္မိံ နာဝါဘိရုဟနဝတ္ထုသ္မိဉ္စ ‘ဣဓေဝ၊ ဘန္တေ၊ ဘုဉ္ဇထာ’တိ ဝုတ္တေ ယသ္မာ ကုက္ကုစ္စာယန္တာ န ပဋိဂ္ဂဏှိံသု၊ တသ္မာ ‘ဘုဉ္ဇထာ’တိ ဝုတ္တေပိ ¶ ဂဏဘောဇနံ န ဟောတိယေဝါ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ နာမံ ဂဟေတွာ နိမန္တေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပန ‘‘ဩဒနံ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝါ ‘‘ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝါ ဘောဇနနာမံ ဂဟေတွာဝ ဝုတ္တေ ဂဏဘောဇနံ ဟောတိ၊ န အညထာ။ ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘန္တေ၊ ဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဩဒန’’န္တိ ဝါ ‘‘ဘတ္တ’’န္တိ ဝါ ဝတွာဝ တေ ဧဝံ နိမန္တေသုန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဂဏဝသေန ဝါ ¶ နိမန္တိတတ္တာ တေ ဘိက္ခူ အပကတညုတာယ ကုက္ကုစ္စာယန္တာ န ပဋိဂ္ဂဏှိံသူတိ အယံ အမှာကံ ခန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဧကတော ဂဏှန္တီတိ ဧတ္ထ အညမညဿ ဒွါဒသဟတ္ထံ အမုဉ္စိတွာ ဌိတာ ဧကတော ဂဏှန္တိ နာမာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘အမှာကံ စတုန္နမ္ပိ ဘတ္တံ ဒေဟီတိ ဝါ ဝိညာပေယျု’’န္တိ ဝစနတော ဟေဋ္ဌာ ‘‘တွံ ဧကဿ ဘိက္ခုနော ဘတ္တံ ဒေဟိ၊ တွံ ဒွိန္နန္တိ ဧဝံ ဝိညာပေတွာ’’တိ ဝစနတော စ အတ္တနော အတ္ထာယ အညေဟိ ဝိညတ္တမ္ပိ သာဒိယန္တဿ ဂဏဘောဇနံ ဟောတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝိညတ္တိတော ပသဝတီတိ ဧတ္ထ ဝိညတ္တိယာ သတိ ဂဏှန္တဿ ဧကတော ဟုတွာ ဂဟဏေ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ၊ ဝိသုံ ဂဟဏေ ပဏီတဘောဇနသူပေါဒနဝိညတ္တီဟိ အာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဝိစာရေတီတိ ပဉ္စခဏ္ဍာဒိဝသေန သံဝိဒဟတိ။ ဃဋ္ဋေတီတိ အနုဝါတံ ဆိန္ဒိတွာ ဟတ္ထေန ဒဏ္ဍကေန ဝါ ဃဋ္ဋေတိ။ သုတ္တံ ကရောတီတိ သုတ္တံ ဝဋ္ဋေတိ။ ဝလေတီတိ ဒဏ္ဍကေ ဝါ ဟတ္ထေ ဝါ အာဝဋ္ဋေတိ။ ‘‘အဘိနဝဿေဝ စီဝရဿ ကရဏံ ဣဓ စီဝရကမ္မံ နာမ၊ ပုရာဏစီဝရေ သူစိကမ္မံ နာမ န ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘စတုတ္ထေ အာဂတေ န ယာပေန္တီတိ ဝစနတော သစေ အညော ကောစိ အာဂစ္ဆန္တော နတ္ထိ၊ စတ္တာရောယေဝ စ တတ္ထ နိသိန္နာ ယာပေတုံ န သက္ကောန္တိ၊ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

၂၂၀။ ဂဏဘောဇနာပတ္တိဇနကနိမန္တနဘာဝတော ‘‘အကပ္ပိယနိမန္တန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သမ္ပဝေသေတွာတိ နိသီဒါပေတွာ။ ဂဏော ဘိဇ္ဇတီတိ ဂဏော အာပတ္တိံ န အာပဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ယတ္ထ စတ္တာရော ဘိက္ခူ…ပေ… ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ သံသန္ဒနတော ‘‘ဣတရေသံ ပန ဂဏပူရကော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိသေသေနာတိ ‘‘ဂိလာနော ဝါ စီဝရကာရကော ဝါ’’တိ အဝိသေသေတွာ သဗ္ဗသာဓာရဏဝစနေန။ တသ္မာတိ အဝိသေသိတတ္တာ။ ဘုတွာ ဂတေသူတိ ဧတ္ထ အဂတေသုပိ ဘောဇနကိစ္စေ နိဋ္ဌိတေ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ ¶ ။ တာနိ စ တေဟိ ဧကတော န ဂဟိတာနီတိ ယေဟိ ဘောဇနေဟိ ဝိသင်္ကေတော နတ္ထိ၊ တာနိ ဘောဇနာနိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဧကတော န ဂဟိတာနိ ဧကေန ပစ္ဆာ ဂဟိတတ္တာ။ မဟာထေရေတိ ဘိက္ခူ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒူတဿ ပုန ပဋိပထံ အာဂန္တွာ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝစနဘယေန ‘‘ဂါမဒွါရေ အဋ္ဌတွာဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာတိ အန္တရဝီထိအာဒီသု တတ္ထ တတ္ထ ဌိတာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ။ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ ဃရဒွါရေ ဌပေတွာ ဒိယျမာနေပိ ဧသေဝ နယော။ နိဝတ္တထာတိ ဝုတ္တပဒေ နိဝတ္တိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘နိဝတ္တထာ’’တိ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပစ္ဆာ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဂဏဘောဇနတာ၊ သမယာဘာဝေါ၊ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၂၁။ တတိယေ ¶ ကုလပဋိပါဋိယာ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ကတွာ နိရန္တရံ ဒိယျမာနတ္တာ ‘‘ဘတ္တပဋိပါဋိ အဋ္ဌိတာ ဟောတီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ၊ အန္တရာ အဋ္ဌတွာ နိရန္တရံ ပဝတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပစာရဝသေနာတိ ဝေါဟာရဝသေန။ န ဟိ သော ဗဒရမတ္တမေဝ ဒေတိ၊ ဥပစာရဝသေန ပန ဧဝံ ဝဒတိ။ ဗဒရစုဏ္ဏသက္ခရာဒီဟိ ပယောဇိတံ ‘‘ဗဒရသာဠဝ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

၂၂၆။ ဝိကပ္ပနာဝသေနေဝ တံ ဘတ္တံ အသန္တံ နာမ ဟောတီတိ အနုပညတ္တိဝသေန ဝိကပ္ပနံ အဋ္ဌပေတွာ ယထာပညတ္တံ သိက္ခာပဒမေဝ ဌပိတံ။ ပရိဝါရေ ပန ဝိကပ္ပနာယ အနုဇာနနမ္ပိ အနုပညတ္တိသမာနန္တိ ကတွာ ‘‘စတဿော အနုပညတ္တိယော’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိအာဒီသု ဝုတ္တနယံ ပစ္ဆာ ဝဒန္တော ပါဠိယာ သံသန္ဒနတော ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနမေဝ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ကေစိ ပန ‘‘တဒါ အတ္တနော သန္တိကေ ဌပေတွာ ဘဂဝန္တံ အညဿ အဘာဝတော ထေရော သမ္မုခါဝိကပ္ပနံ နာကာသိ၊ ဘဂဝတာ စ ဝိသုံ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာ န ဝုတ္တာ၊ တထာပိ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ မာတိကာအဋ္ဌကထာယမ္ပိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ယော ဘိက္ခု ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု အညတရဿ ‘မယှံ ဘတ္တပစ္စာသံ တုယှံ ဒမ္မီ’တိ ဝါ ‘ဝိကပ္ပေမီ’တိ ဝါ ဧဝံ သမ္မုခါ ဝါ ‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’တိ ¶ ဝါ ‘ဝိကပ္ပေမီ’တိ ဝါ ဧဝံ ပရမ္မုခါ ဝါ ပဌမနိမန္တနံ အဝိကပ္ပေတွာ ပစ္ဆာ နိမန္တိတကုလေ လဒ္ဓဘိက္ခတော ဧကသိတ္ထမ္ပိ အဇ္ဈောဟရတိ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၂၂၉။ ပဉ္စဟိ ဘောဇနေဟိ နိမန္တိတဿ ယေန ယေန ပဌမံ နိမန္တိတော၊ တဿ တဿ ဘောဇနတော ဥပ္ပဋိပါဋိယာ အဝိကပ္ပေတွာ ဝါ ပရဿ ပရဿ ဘောဇနံ ပရမ္ပရဘောဇနန္တိ အာဟ ‘‘သစေ ပန မူလနိမန္တနံ ဟေဋ္ဌာ ဟောတိ၊ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ဥပရိ၊ တံ ဥပရိတော ပဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တီ’’တိ။ ဟတ္ထံ အန္တော ပဝေသေတွာ သဗ္ဗဟေဋ္ဌိမံ ဂဏှန္တဿ မဇ္ဈေ ဌိတမ္ပိ အန္တောဟတ္ထဂတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထံ ပန…ပေ… ယထာ တထာ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ။ ခီရဿ ရသဿ စ ဘတ္တေန အမိဿံ ဟုတွာ ဥပရိ ဌိတတ္တာ ‘‘ခီရံ ဝါ ရသံ ဝါ ပိဝတော အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

မဟာဥပါသကောတိ ဂေဟသာမိကော။ ‘‘မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘အာပတ္တီ’တိ ဝစနေန ကုရုန္ဒိယံ ‘ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝစနံ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ဒွိန္နမ္ပိ အဓိပ္ပာယော မဟာပစ္စရိယံ ဝိဘာဝိတော’’တိ မဟာဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗေ နိမန္တေန္တီတိ အကပ္ပိယနိမန္တနေန နိမန္တေန္တိ။ ‘‘ပရမ္ပရဘောဇနံ နာမ ¶ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန ဘောဇနေန နိမန္တိတော၊ တံ ဌပေတွာ အညံ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇတိ၊ ဧတံ ပရမ္ပရဘောဇနံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သတိပိ ဘိက္ခာစရိယာယ ပဌမံ လဒ္ဓဘာဝေ ‘‘ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ လဒ္ဓဘတ္တံ ဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိကပ္ပဝသေန ‘‘ဝစီကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ပရမ္ပရဘောဇနတာ၊ သမယာဘာဝေါ၊ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ကာဏမာတာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၃၀-၂၃၁။ စတုတ္ထေ ကာဏာယ မာတာတိ ကာဏာတိ လဒ္ဓနာမာယ ဒါရိကာယ မာတာ။ ကသ္မာ ပနေသာ ကာဏာ နာမ ဇာတာတိ အာဟ ‘‘သာ ကိရဿာ’’တိအာဒိ။ ဣမိဿာ ဒဟရကာလေ မာတာပိတရော သိနေဟဝသေန ‘‘အမ္မ ကာဏေ၊ အမ္မ ကာဏေ’’တိ ဝေါဟရိံသု၊ သာ တဒုပါဒါယ ကာဏာ နာမ ဇာတာ၊ တဿာ စ မာတာ ‘‘ကာဏမာတာ’’တိ ပါကဋာ အဟောသီတိ ¶ ဧဝမေတ္ထ ကာရဏံ ဝဒန္တိ။ ပဋိယာလောကန္တိ ပစ္ဆိမံ ဒိသံ၊ ပစ္စာဒိစ္စန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၂၃၃။ ပူဝဂဏနာယ ပါစိတ္တိယန္တိ မုခဝဋ္ဋိယာ ဟေဋ္ဌိမလေခတော ဥပရိဋ္ဌိတပူဝဂဏနာယ ပါစိတ္တိယံ။ ‘‘ဒွတ္တိပတ္တပူရာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ ဟိ ဝစနတော မုခဝဋ္ဋိယာ ဟေဋ္ဌိမလေခံ အနတိက္ကန္တေ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ပတ္တပူရေ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၂၃၅။ အဋ္ဌကထာသု ပန…ပေ… ဝုတ္တန္တိ ဣဒံ အဋ္ဌကထာသု တထာ အာဂတဘာဝမတ္တဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန တဿ ဝါဒဿ ပတိဋ္ဌာပနတ္ထံ။ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တဉှိ ပါဠိယာ န သမေတိ။ တတုတ္တရိဂဟဏေ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထဉှိ ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ‘‘အနာပတ္တိ ဒွတ္တိပတ္တပူရေ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဣမိနာဝ ပမာဏယုတ္တဂ္ဂဟဏေ အနာပတ္တိသိဒ္ဓိတော ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘တံ ပါဠိယာ န သမေတီ’’တိ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ? ဟေဋ္ဌာ တတုတ္တရိသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ န ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၆) ‘‘အဋ္ဌကထာသု ပန ဉာတကပဝါရိတဋ္ဌာနေ ပကတိယာဝ ဗဟုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ အစ္ဆိန္နကာရဏာ ပမာဏမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပါဠိယာ န သမေတီ’’တိ။ ‘‘အပါထေယျာဒိအတ္ထာယ ပဋိယာဒိတ’’န္တိ သညာယ ဂဏှန္တဿပိ အာပတ္တိယေဝ အစိတ္တကတ္တာ သိက္ခာပဒဿ။ အတ္တနောယေဝ ဂဟဏတ္ထံ ‘‘ဣမဿ ဟတ္ထေ ဒေဟီ’’တိ ဝစနေနပိ အာပဇ္ဇနတော ‘‘ဝစီကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ ¶ ။ ဝုတ္တလက္ခဏပူဝမန္ထတာ၊ အသေသကတာ၊ အပဋိပ္ပဿဒ္ဓဂမနတာ၊ န ဉာတကာဒိတာ၊ အတိရေကပဋိဂ္ဂဟဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။

ကာဏမာတာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၃၆။ ပဉ္စမေ ဘုတ္တာဝီတိ ဘုတ္တာဝိနော ဘုတ္တဝန္တော၊ ကတဘတ္တကိစ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဝါရိတာတိ ဧတ္ထ စတူသု ပဝါရဏာသု ယာဝဒတ္ထပဝါရဏာ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာ စ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဗြာဟ္မဏေန…ပေ… ပဋိက္ခေပပဝါရဏာယ ပဝါရိတာ’’တိ။ စတုဗ္ဗိဓာ ဟိ ပဝါရဏာ ဝဿံဝုတ္ထပဝါရဏာ၊ ပစ္စယပဝါရဏာ ¶ ၊ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာ၊ ယာဝဒတ္ထပဝါရဏာတိ။ တတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဿံဝုတ္ထာနံ ဘိက္ခူနံ တီဟိ ဌာနေဟိ ပဝါရေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၀၉) အယံ ဝဿံဝုတ္ထပဝါရဏာ။ ပကာရေဟိ ဒိဋ္ဌာဒီဟိ ဝါရေတိ သင်္ဃာဒိကေ ဘဇာပေတိ ဘတ္တေ ကရောတိ ဧတာယာတိ ပဝါရဏာ၊ အာပတ္တိဝိသောဓနာယ အတ္တဝေါဿဂ္ဂေါကာသဒါနံ။ သာ ပန ယသ္မာ ယေဘုယျေန ဝဿံဝုတ္ထေဟိ ကာတဗ္ဗာ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ‘‘ဝဿံဝုတ္ထပဝါရဏာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃံ စာတုမာသံ ဘေသဇ္ဇေန ပဝါရေတု’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၀၃) စ၊ ‘‘အညတြ ပုန ပဝါရဏာယ အညတြ နိစ္စပဝါရဏာယာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၀၆) စ အယံ ပစ္စယပဝါရဏာ ပဝါရေတိ ပစ္စယေ ဣစ္ဆာပေတိ ဧတာယာတိ ကတွာ၊ စီဝရာဒီဟိ ဥပနိမန္တနာယေတံ အဓိဝစနံ။ ‘‘ပဝါရိတော နာမ အသနံ ပညာယတိ၊ ဘောဇနံ ပညာယတိ၊ ဟတ္ထပါသေ ဌိတော အဘိဟရတိ၊ ပဋိက္ခေပေါ ပညာယတိ၊ ဧသော ပဝါရိတော နာမာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၃၉) အယံ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာ။ ဝိပ္ပကတဘောဇနတာဒိပဉ္စင်္ဂသဟိတော ဘောဇနပဋိက္ခေပေါယေဝ ဟေတ္ထ ပကာရယုတ္တာ ဝါရဏာတိ ပဝါရဏာ။ ‘‘ပဏီတေန ခါဒနီယေန ဘောဇနီယေန သဟတ္ထာ သန္တပ္ပေသိ သမ္ပဝါရေသီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၆၃) အယံ ယာဝဒတ္ထပဝါရဏာ။ ယာဝဒတ္ထံ ဘောဇနဿ ပဝါရဏာ ယာဝဒတ္ထပဝါရဏာ။

၂၃၇။ တိ-ကာရံ အဝတွာ…ပေ… ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣဒံ ဝတ္တဗ္ဗာကာရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘တိ-ကာရေ ပန ဝုတ္တေပိ အကတံ နာမ န ဟောတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။

၂၃၈-၂၃၉။ ပဝါရိတောတိ ပဋိက္ခေပိတော။ ယော ဟိ ဘုဉ္ဇန္တော ပရိဝေသကေန ဥပနီတံ ဘောဇနံ အနိစ္ဆန္တော ပဋိက္ခိပတိ၊ သော တေန ပဝါရိတော ပဋိက္ခေပိတော နာမ ဟောတိ။ ဗျဉ္ဇနံ ပန အနာဒိယိတွာ အတ္ထမတ္တမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ကတပဝါရဏော ကတပဋိက္ခေပေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ‘‘အသန’’န္တိ ¶ ဣမိနာဝ ပဒေန ‘‘ဘုတ္တာဝီ’’တိ ဣမဿ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ တသ္မာ န တဿ ကိဉ္စိ ပယောဇနံ ဝိသုံ ဥပလဗ္ဘတိ။ ယဒိ ဟိ ဥပလဗ္ဘေယျ၊ ပဝါရဏာ ဆဠင်္ဂသမန္နာဂတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ မနသိ ကတွာ ပဉ္စသမန္နာဂတတ္တံယေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိနာ ပါဠိံ အာဟရတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဟတ္ထပါသေ ဌိတော အဘိဟရတီ’’တိ ဧကမေဝ အင်္ဂံ ကတွာ ‘‘စတုရင်္ဂသမန္နာဂတာ ပဝါရဏာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။

အမ္ဗိလပါယာသာဒီသူတိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ခီရပါယာသာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ အမ္ဗိလပါယာသဂ္ဂဟဏေန တက္ကာဒိအမ္ဗိလသံယုတ္တာ ဃနယာဂု ဝုတ္တာ။ ခီရပါယာသဂ္ဂဟဏေန ခီရသံယုတ္တာ ယာဂု သင်္ဂယှတိ။ ပဝါရဏံ န ဇနေတီတိ အနတိရိတ္တဘောဇနာပတ္တိနိဗန္ဓနံ ပဋိက္ခေပံ န သာဓေတိ။ ကတောပိ ပဋိက္ခေပေါ အနတိရိတ္တဘောဇနာပတ္တိနိဗန္ဓနော န ဟောတီတိ အကတဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘ပဝါရဏံ န ဇနေတီ’’တိ။ ‘‘ယာဂု-သဒ္ဒဿ ပဝါရဏဇနကယာဂုယာပိ သာဓာရဏတ္တာ ‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တေပိ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ပဝါရဏံ ဇနေတိယေဝါတိ ဝုတ္တ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ၊ တံ ပရတော တတ္ထေဝ ‘‘ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တကာရဏေန န သမေတိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘ဟေဋ္ဌာ အယာဂုကေ နိမန္တနေ ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ မဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဝါရဏာ ဟောတိ၊ ‘ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ’တိ ဧတ္ထ ပန ဝိသုံ ယာဂုယာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပဝါရဏာ န ဟောတီ’’တိ။ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ခီရာဒီဟိ သံမဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယာဂုယာ စ တတ္ထ အဘာဝတော ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ဧဝမေတ္ထ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ ပရတော ‘‘ယေနာပုစ္ဆိတော၊ တဿ အတ္ထိတာယာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တကာရဏေနပိ သံသန္ဒတိ၊ အညထာ ဂဏ္ဌိပဒေသုယေဝ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ။ အဋ္ဌကထာဝစနေန စ န သမေတိ။ သစေ…ပေ… ပညာယတီတိ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပမာဏဿ မစ္ဆမံသခဏ္ဍဿ နဟာရုနော ဝါ သဗ္ဘာဝမတ္တံ ဒဿေတိ။ တာဟီတိ ပုထုကာဟိ။

သာလိဝီဟိယဝေဟိ ကတသတ္တူတိ ယေဘုယျနယေန ဝုတ္တံ၊ သတ္တ ဓညာနိ ပန ဘဇ္ဇိတွာ ကတောပိ သတ္တုယေဝ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကင်္ဂုဝရက…ပေ… သတ္တုသင်္ဂဟမေဝ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ သတ္တုမောဒကောတိ သတ္တုယော ပိဏ္ဍေတွာ ကတော အပက္ကော သတ္တုဂုဠော။ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရဝသေန ဝိပ္ပကတဘောဇနဘာဝဿ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ ‘‘မုခေ သာသပမတ္တမ္ပိ…ပေ… န ပဝါရေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အကပ္ပိယမံသံ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတီ’’တိ ဝစနတော သစေ သင်္ဃိကံ လာဘံ အတ္တနော အပါပုဏန္တံ ဇာနိတွာ ဝါ အဇာနိတွာ ဝါ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဿေဝ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ အလဇ္ဇိသန္တကံ ပဋိက္ခိပန္တောပိ န ပဝါရေတိ။ အဝတ္ထုတာယာတိ အနတိရိတ္တာပတ္တိသာဓိကာယ ပဝါရဏာယ အဝတ္ထုဘာဝတော။ ဧတေန ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဿေဝ ပဋိက္ခိတ္တဘာဝံ ဒီပေတိ ¶ ။ ယဉှိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ ¶ ဟောတိ၊ တဿ ပဋိက္ခေပေါ အာပတ္တိအင်္ဂံ န ဟောတီတိ တံ ‘‘ပဝါရဏာယ အဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဥပနာမေတီတိ ဣမိနာ ကာယာဘိဟာရံ ဒဿေတိ။ ဟတ္ထပါသတော ဗဟိ ဌိတဿ သတိပိ ဒါတုကာမာဘိဟာရေ ပဋိက္ခိပန္တဿ ဒူရဘာဝေနေဝ ပဝါရဏာယ အဘာဝတော ထေရဿပိ ဒူရဘာဝမတ္တံ ဂဟေတွာ ပဝါရဏာယ အဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ထေရဿ ဒူရဘာဝတော’’တိ အာဟ၊ န ပန ထေရဿ အဘိဟာရသဗ္ဘာဝတော။ သစေပိ ဂဟေတွာ ဂတော ဟတ္ထပါသေ ဌိတော ဟောတိ၊ ကိဉ္စိ ပန အဝတွာ အာဓာရကဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ အဘိဟာရော နာမ န ဟောတီတိ ‘‘ဒူတဿ စ အနဘိဟရဏတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဂဟေတွာ ဂတေန ‘ဘတ္တံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တေ အဘိဟာရော နာမ ဟောတီတိ ‘သစေ ပန ဂဟေတွာ အာဂတော ဘိက္ခု…ပေ… ပဝါရဏာ ဟောတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ပတ္တံ ကိဉ္စိ ဥပနာမေတွာ ‘ဣမံ ဘတ္တံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ ဝါစာဘိဟာရဿ ဣဓ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။

ပရိဝေသနာယာတိ ဘတ္တဂ္ဂေ။ အဘိဟဋာဝ ဟောတီတိ ပရိဝေသကေနေဝ အဘိဟဋာ ဟောတိ။ တတော ဒါတုကာမတာယ ဂဏှန္တံ ပဋိက္ခိပန္တဿ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ဧတ္ထ အဂဏှန္တမ္ပိ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိယေဝ။ ကသ္မာ? ဒါတုကာမတာယ အဘိဟဋတ္တာ။ ‘‘တသ္မာ သာ အဘိဟဋာဝ ဟောတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ‘‘ဒါတုကာမာဘိဟာရေ သတိ ကေဝလံ ‘ဒဿာမီ’တိ ဂဟဏမေဝ အဘိဟာရော နာမ န ဟောတိ၊ ‘ဒဿာမီ’တိ ဂဏှန္တေပိ အဂဏှန္တေပိ ဒါတုကာမာဘိဟာရောဝ အဘိဟာရော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဂဟဏသမယေ ဝါ အဂ္ဂဟဏသမယေ ဝါ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ အသတိ တဿ ဒါတုကာမာဘိဟာရေ ဂဟဏသမယေပိ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

‘‘ရသံ ဂဏှထာ’’တိ အပဝါရဏဇနကဿ နာမံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တံ သုတွာ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မစ္ဆရသံ မံသရသန္တိ ဧတ္ထ ပန န ကေဝလံ မစ္ဆဿ ရသံ မစ္ဆရသမိစ္စေဝ ဝိညာယတိ၊ အထ ခေါ မစ္ဆော စ မစ္ဆရသဉ္စ မစ္ဆရသန္တိ ဧဝံ ပဝါရဏဇနကသာဓာရဏနာမဝသေနပိ ဝိညာယမာနတ္တာ ¶ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာဝ ဟောတိ။ ပရတော မစ္ဆသူပန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘ဣဒံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေပီတိ ဧတ္ထ ဧဝံ အဝတွာပိ ပဝါရဏပဟောနကံ ယံကိဉ္စိ အဘိဟဋံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကရမ္ဗကောတိ မိဿကာဓိဝစနမေတံ။ ယဉှိ အညေနညေန မိဿေတွာ ကရောန္တိ၊ သော ‘‘ကရမ္ဗကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သော သစေပိ မံသေန မိဿေတွာ ကတောဝ ဟောတိ၊ ‘‘ကရမ္ဗကံ ဂဏှထာ’’တိ အပဝါရဏာရဟဿ နာမေန ဝုတ္တတ္တာ ¶ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ဟောတိ။ ‘‘မံသကရမ္ဗကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန မံသမိဿကံ ဂဏှထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဝါရဏာဝ ဟောတိ။

‘‘ဥဒ္ဒိဿကတ’’န္တိ မညမာနောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝတ္ထုနော ကပ္ပိယတ္တာ အကပ္ပိယသညာယ ပဋိက္ခိပတောပိ အစိတ္တကတ္တာ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ပဝါရဏာ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဟေဋ္ဌာ အယာဂုကေ နိမန္တနေ ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ မဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဝါရဏာ ဟောတိ၊ ‘ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ’တိ ဧတ္ထ ပန ဝိသုံ ယာဂုယာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပဝါရဏာ န ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယောတိ ‘‘ယေနာပုစ္ဆိတော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ကာရဏံ ပနေတ္ထ ဒုဒ္ဒသန္တိ ဧတ္ထ ဧကေ တာဝ ဝဒန္တိ ‘‘ယသ္မာ ယာဂုမိဿကံ နာမ ဘတ္တမေဝ န ဟောတိ၊ ခီရာဒိကမ္ပိ ဟောတိယေဝ၊ တသ္မာ ကရမ္ဗကေ ဝိယ ပဝါရဏာယ န ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ သတိ ယာဂု ဗဟုတရာ ဝါ ဟောတိ သမသမာ ဝါ၊ န ပဝါရေတိ။ ‘ယာဂု မန္ဒာ၊ ဘတ္တံ ဗဟုတရံ၊ ပဝါရေတီ’တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသ’’န္တိ။ ကေစိ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ယာဂုမိဿကံ နာမ ဘတ္တံ၊ တသ္မာ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာယ ဧဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ သတိ ‘ဣဓ ပဝါရဏာ ဟောတိ န ဟောတီ’တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသ’’န္တိ။

ယထာ စေတ္ထ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသံ၊ ဧဝံ ပရတော ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ကာရဏံ ဒုဒ္ဒသမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ပဝါရဏပ္ပဟောနကဿ အပ္ပဗဟုဘာဝေါ ပဝါရဏာယ ဘာဝါဘာဝနိမိတ္တံ၊ ကိဉ္စရဟိ ပဝါရဏဇနကဿ နာမဂ္ဂဟဏမေဝေတ္ထ ပမာဏံ၊ တသ္မာ ‘‘ဣဒဉ္စ ကရမ္ဗကေန န သမာနေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ယမ္ပိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေန သံသန္ဒိယမာနံ န သမေတိ။ ယဒိ ဟိ ‘‘မိဿက’’န္တိ ဘတ္တမိဿကေယေဝ ရုဠှံ သိယာ၊ ဧဝံ သတိ ယထာ ‘‘ဘတ္တမိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ဘတ္တံ ဗဟုတရံ ဝါ သမံ ဝါ အပ္ပတရံ ဝါ ဟောတိ၊ ပဝါရေတိယေဝ၊ ဧဝံ ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေပိ အပ္ပတရေပိ ¶ ဘတ္တေ ပဝါရဏာယ ဘဝိတဗ္ဗံ မိဿကန္တိ ဘတ္တမိဿကေယေဝ ရုဠှတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘မိဿကန္တိ ဘတ္တမိဿကေယေဝ ရုဠှဝေါဟာရတ္တာ ဣဒံ ပန ‘ဘတ္တမိဿကမေဝါ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အထ ‘‘မိဿက’’န္တိ ဘတ္တမိဿကေ ရုဠှံ န ဟောတိ၊ မိဿကဘတ္တံ ပန သန္ဓာယ ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဧဝမ္ပိ ယထာ အယာဂုကေ နိမန္တနေ ခီရာဒီဟိ သဒ္ဓိံ မဒ္ဒိတံ ဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဝါရဏာ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ မိဿကဘတ္တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘မိဿကံ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ဘတ္တံ အပ္ပံ ဝါ ဟောတု ဗဟု ဝါ၊ ပဝါရဏာ ဧဝ သိယာ။ တသ္မာ ‘‘မိဿက’’န္တိ ဘတ္တမိဿကေ ရုဠှံ ဝါ ဟောတု သန္ဓာယဘာသိတံ ဝါ၊ ဥဘယတ္ထာပိ ပုဗ္ဗေနာပရံ န သမေတီတိ ကိမေတ္ထ ကာရဏစိန္တာယ၊ ဤဒိသေသု ပန ဌာနေသု အဋ္ဌကထာပမာဏေနေဝ ဂန္တဗ္ဗန္တိ အယံ အမှာကံ ခန္တိ။

‘‘ဝိသုံ ¶ ကတွာ ဒေတီတိ ဘတ္တဿ ဥပရိ ဌိတံ ရသာဒိံ ဝိသုံ ဂဟေတွာ ဒေတီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေနစိ ပန ‘‘ယထာ ဘတ္တသိတ္ထံ န ပတတိ၊ တထာ ဂါဠှံ ဟတ္ထေန ပီဠေတွာ ပရိဿာဝေတွာ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာပိ ကာရဏံ န ဒိဿတိ။ ယထာ ဟိ ဘတ္တမိဿကံ ယာဂုံ အာဟရိတွာ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝတွာ ယာဂုမိဿကံ ဘတ္တမ္ပိ ဒေန္တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ဗဟုခီရရသာဒီသု ဘတ္တေသု ‘‘ခီရံ ဂဏှထာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ခီရာဒီနိ ဝါ ဒေတု ခီရာဒိမိဿကဘတ္တံ ဝါ၊ ဥဘယထာပိ ပဝါရဏာယ န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ‘‘ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီ’’တိ တေနာကာရေန ဒေန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဘတ္တမိဿကံ ကတွာ ဒိယျမာနံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယဒိ ပန ဘတ္တမိဿကံ ကတွာ ဒိယျမာနေ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယေန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝိသုံ ကတွာ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ အဋ္ဌကထာယေဝေတ္ထ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ န ပန ကာရဏန္တရံ ဂဝေသိတဗ္ဗံ။

သစေ ဥက္ကုဋိကံ နိသိန္နော ပါဒေ အမုဉ္စိတွာပိ ဘူမိယံ နိသီဒတိ၊ ဣရိယာပထံ ဝိကောပေန္တော နာမ ဟောတီတိ ဥက္ကုဋိကာသနံ အဝိကောပေတွာဝ သုခေန နိသီဒိတုံ ‘‘တဿ ပန ဟေဋ္ဌာ…ပေ… နိသီဒနကံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာသနံ အစာလေတွာတိ ပီဌေ ဖုဋ္ဌောကာသတော အာနိသဒမံသံ အမောစေတွာ၊ အနုဋ္ဌဟိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ အဒိန္နာဒါနေ ဝိယ ဌာနာစာဝနံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။

အကပ္ပိယကတန္တိ ¶ ဧတ္ထ အကပ္ပိယကတဿေဝ အနတိရိတ္တဘာဝတော ကပ္ပိယံ အကာရာပေတွာ တသ္မိံ ပတ္တေ ပက္ခိတ္တမူလဖလာဒိယေဝ အတိရိတ္တံ န ဟောတိ၊ သေသံ ပန ပတ္တပရိယာပန္နံ အတိရိတ္တမေဝ ဟောတိ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တံ ပန မူလဖလာဒိံ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမေန တတော နီဟရိတွာ ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ အညသ္မိံ ဘာဇနေ ဌပေတွာ အတိရိတ္တံ ကာရာပေတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။

သော ပုန ကာတုံ န လဘတီတိ တသ္မိံယေဝ ဘာဇနေ ကရိယမာနံ ပဌမံ ကတေန သဒ္ဓိံ ကတံ ဟောတီတိ ပုန သောယေဝ ကာတုံ န လဘတိ၊ အညော လဘတိ။ အညသ္မိံ ပန ဘာဇနေ တေန ဝါ အညေန ဝါ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘ယေန အကတံ၊ တေန ကာတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ အကတံ၊ တံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ တေနပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ န ကေဝလံ အညေန ဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ ဧဝံ ကတန္တိ အညသ္မိံ ဘာဇနေ ကတံ။ ပေသေတွာတိ အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ပေသေတွာ။ ဣမဿ ဝိနယကမ္မဘာဝတော ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ဌိတံ န ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

သစေ ပန အာမိသသံသဋ္ဌာနီတိ ဧတ္ထ သစေ မုခဂတေနပိ အနတိရိတ္တေန အာမိသေန သံသဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ ¶ ၊ ပါစိတ္တိယမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ပဝါရိတေန ဘောဇနံ အတိရိတ္တံ ကာရာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တေနပိ ယထာ အကတေန မိဿံ န ဟောတိ၊ ဧဝံ မုခဉ္စ ဟတ္ထဉ္စ သုဒ္ဓံ ကတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ အပ္ပဝါရိတဿ ပုရေဘတ္တံ ယာမကာလိကာဒီနိ အာဟာရတ္ထာယ ပရိဘုဉ္ဇတောပိ အနာပတ္တိ၊ ပဝါရိတဿ ပန ပဝါရဏမူလကံ ဒုက္ကဋံ ဟောတိယေဝါတိ ‘‘ယာမကာလိကံ…ပေ… အဇ္ဈောဟာရေ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။

၂၄၁။ ကာယေန ဘုဉ္ဇနတော ဝါစာယ အာဏာပေတွာ အတိရိတ္တံ အကာရာပနတော စ အာပဇ္ဇတီတိ ‘‘ကာယဝါစတော’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ပဝါရိတဘာဝေါ၊ အာမိသဿ အနတိရိတ္တတာ၊ ကာလေ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဒုတိယပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၄၃။ ဆဋ္ဌေ ¶ သာဓာရဏမေဝါတိ ‘‘ဟန္ဒ ဘိက္ခု ခါဒ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပဝါရဏာယ သာဓာရဏံ။ ‘‘ဘုတ္တသ္မိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ မာတိကာယံ ဝုတ္တတ္တာ ဘောဇနပရိယောသာနေ အာပတ္တိ၊ န အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ။ အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရေတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာတိ ဣဒဉ္စ ဘောဇနပရိယောသာနံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ပဝါရိတတာ၊ ပဝါရိတသညိတာ၊ အာသာဒနာပေက္ခတာ၊ အနတိရိတ္တေန အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရဏာ၊ ဘောဇနပရိယောသာနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။

ဒုတိယပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၄၇။ သတ္တမေ အဂ္ဂသမဇ္ဇောတိ ဥတ္တမံ နစ္စံ။ တံ ကိရ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဌတွာ ဧကံ ဒေဝတံ ဥဒ္ဒိဿ ကရောန္တိ။ နဋာနံ နာဋကာနိ နဋနာဋကာနိ၊ သီတာဟရဏာဒီနိ။ အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေတိ ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒေ အပညတ္တေ။ အဒံသူတိ ‘‘ဝိဟာရံ နေတွာ ခါဒိဿထာ’’တိ အဒံသု။

၂၄၈-၂၄၉။ မူလကမူလာဒီနိ ဥပဒေသတောယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ န ဟိ တာနိ ပရိယာယန္တရေန ဝုစ္စမာနာနိပိ ¶ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ပရိယာယန္တရေပိ ဟိ ဝုစ္စမာနေ တံ တံ နာမံ အဇာနန္တာနံ သမ္မောဟောယေဝ သိယာ၊ တသ္မာ တတ္ထ န ကိဉ္စိ ဝက္ခာမ။ ခါဒနီယတ္ထန္တိ ခါဒနီယေန ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ။ နေဝ ဖရန္တီတိ န နိပ္ဖာဒေန္တိ။ တေသု တေသု ဇနပဒေသူတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧကသ္မိံ ဇနပဒေ အာဟာရကိစ္စံ သာဓေန္တံ သေသဇနပဒေသုပိ န ကပ္ပတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ရုက္ခဝလ္လိအာဒီနန္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဝုတ္တံ။ အန္တောပထဝီဂတောတိ သာလကလျာဏီခန္ဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗကပ္ပိယာနီတိ မူလခန္ဓတစပတ္တာဒိဝသေန သဗ္ဗသော ကပ္ပိယာနိ။ တေသမ္ပိ နာမဝသေန န သက္ကာ ပရိယန္တံ ဒဿေတုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အစ္ဆိဝါဒီနံ အပရိပက္ကာနေဝ ဖလာနိ ယာဝဇီဝိကာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပရိပက္ကာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဟရီတကာဒီနံ အဋ္ဌီနီတိ ဧတ္ထ မိဉ္ဇံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဌိတကပါလာနိ ယာဝဇီဝိကာနီတိ အာစရိယာ။ မိဉ္ဇမ္ပိ ယာဝဇီဝိကန္တိ ဧကေ။ ဟိင်္ဂူတိ ဟိင်္ဂုရုက္ခတော ပဂ္ဃရိတနိယျာသော။ ဟိင်္ဂုဇတုအာဒယောပိ ဟိင်္ဂုဝိကတိယော ဧဝ။ တတ္ထ ဟိင်္ဂုဇတု ¶ နာမ ဟိင်္ဂုရုက္ခဿ ဒဏ္ဍပတ္တာနိ ပစိတွာ ကတနိယျာသော၊ ဟိင်္ဂုသိပါဋိကံ နာမ ဟိင်္ဂုပတ္တာနိ ပစိတွာ ကတနိယျာသော။ ‘‘အညေန မိဿေတွာ ကတော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တကန္တိ အဂ္ဂကောဋိယာ နိက္ခန္တသိလေသော။ တကပတ္တိန္တိ ပတ္တတော နိက္ခန္တသိလေသော။ တကပဏ္ဏိန္တိ ပလာသေ ဘဇ္ဇိတွာ ကတသိလေသော။ ‘‘ဒဏ္ဍတော နိက္ခန္တသိလေသော တိပိ ဝဒန္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဝိကာလတာ၊ ယာဝကာလိကတာ၊ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၅၂-၃။ အဋ္ဌမေ တာဒိသန္တိ အသူပဗျဉ္ဇနံ။ ယံကိဉ္စိ ယာဝကာလိကံ ဝါ ယာမကာလိကံ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ယာမကာလိက’’န္တိ ဣမိနာ န ကေဝလံ ယာဝကာလိကေ ဧဝ သန္နိဓိပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ၊ အထ ခေါ ယာမကာလိကေပီတိ ဒဿေတိ။ နနု စ ယာမကာလိကံ နေဝ ခါဒနီယေသု အန္တောဂဓံ၊ န ဘောဇနီယေသု။ တေနေဝ ပဒဘာဇနီယေ ‘‘ခါဒနီယံ နာမ ပဉ္စ ဘောဇနာနိ ယာမကာလိကံ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ ဌပေတွာ အဝသေသံ ခါဒနီယံ နာမ။ ဘောဇနီယံ နာမ ပဉ္စ ဘောဇနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု သန္နိဓိကာရကံ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ ခါဒေယျ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ယာမကာလိကေ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ကထံ ဝိညာယတီတိ? ဝုစ္စတေ – ပဒဘာဇနေ ခါဒနီယ-သဒ္ဒဿ အတ္ထဒဿနတ္ထံ ‘‘ယာမကာလိကံ ¶ ဌပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန သန္နိဓိပစ္စယာ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ။ ခါဒိတဗ္ဗဉှိ ယံကိဉ္စိ ခါဒနီယန္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ န စ ယာမကာလိကေသု ကိဉ္စိ ခါဒိတဗ္ဗံ အတ္ထိ ပါတဗျဘာဝတော။ တသ္မာ ကိဉ္စာပိ ယာမကာလိကံ ခါဒနီယဘောဇနီယေဟိ န သင်္ဂဟိတံ၊ တထာပိ အနာပတ္တိံ ဒဿေန္တေန ‘‘အနာပတ္တိ ယာမကာလိကံ ယာမေ နိဒဟိတွာ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝစနတော ယာမာတိက္ကမေ သန္နိဓိပစ္စယာ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ယာမကာလိကေန၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာမေ ကပ္ပတိ၊ ယာမာတိက္ကန္တေ န ကပ္ပတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၅) ဣမိနာပိ ¶ စာယမတ္ထော သိဒ္ဓါ။ တေနေဝ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယညူဟိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ယာမကာလိကေ ပါစိတ္တိယမေဝ ဝုတ္တံ။

ပဋိဂ္ဂဟဏေတိ ဂဟဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟိ တံ၊ ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ တေနေဝ ‘‘အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ ဂဏှန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ’’တိ ဝုတ္တံ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန ‘‘အဇ္ဈောဟရိဿာမီတိ ဂဏှန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ယန္တိ ယံ ပတ္တံ။ သန္ဒိဿတီတိ ယာဂုယာ ဥပရိ သန္ဒိဿတိ။ တေလဝဏ္ဏေ ပတ္တေ သတိပိ နိသ္နေဟဘာဝေ အင်္ဂုလိယာ ဃံသန္တဿ ဝဏ္ဏဝသေနေဝ လေခါ ပညာယတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ အနာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သာ အဗ္ဗောဟာရိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သယံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အပရိစ္စတ္တမေဝ ဟိ ဒုတိယဒိဝသေ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန အနုပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒါနေန ဝါ ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ပရိစ္စတ္တမေဝ ဟောတီတိ ‘‘အပရိစ္စတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ ဥဘယထာပိ အဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယံ ပရဿ ပရိစ္စဇိတွာ အဒိန္နမ္ပိ သစေ ပဋိဂ္ဂဟဏေ နိရပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ၊ တမ္ပိ ဒုတိယဒိဝသေ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပတ္တော ဒုဒ္ဓါတော ဟောတီ’’တိအာဒီသု ကသ္မာ အာပတ္တိ ဝုတ္တာတိ? ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ သယံ ဝါ အညေန ဝါ တုစ္ဆံ ကတွာ န သမ္မာ ဓောဝိတွာ နိဋ္ဌာပိတေ ပတ္တေ လဂ္ဂမ္ပိ အဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဟောတီတိ တတ္ထ အာပတ္တီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘သာမဏေရာနံ ပရိစ္စဇန္တီတိ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ ဌတွာ ‘အပရိစ္စတ္တမေဝါ’တိ ဝုတ္တတ္တာ အနုပသမ္ပန္နဿ ပရိစ္စတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ အပရိစ္စတ္တံ န ဝဋ္ဋတီတိ အာပန္နံ၊ တသ္မာ နိရာလယဘာဝေန ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝိဇဟိတေပိ အနုပသမ္ပန္နဿ အပရိစ္စတ္တံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ယုတ္တံ ဝိယ န ဒိဿတိ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ၊ တဒဂ္ဂေန သန္နိဓိမ္ပိ န ကရောတိ ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတသဒိသတ္တာ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိဒဟိတေယေဝ စ သန္နိဓိပစ္စယာ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဧကရတ္တံ ဝီတိနာမိတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တံ။

ပါဠိယံ ¶ ‘‘သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ အာဟာရတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိနာ သန္နိဟိတေသု သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကေသု ပုရေဘတ္တမ္ပိ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရဏေပိ ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ ¶ ယာမကာလိကေပိ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရဏေ ဝိသုံ ဒုက္ကဋေနပိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရတော ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ ပကတိအာမိသေတိ ဩဒနာဒိကပ္ပိယာမိသေ။ ယာမကာလိကံ သတိ ပစ္စယေ သာမိသေန မုခေန အဇ္ဈောဟရတော ဒွေတိ ဟိယျော ပဋိဂ္ဂဟိတယာမကာလိကံ အဇ္ဇ ပုရေဘတ္တံ သာမိသေန မုခေန ဘုဉ္ဇတော သန္နိဟိတယာမကာလိကပစ္စယာ ဧကံ ပါစိတ္တိယံ၊ သန္နိဟိတေန သံသဋ္ဌအာမိသပစ္စယာ ဧကန္တိ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ။ ဝိကပ္ပဒွယေပီတိ သာမိသေန နိရာမိသေနာတိ ဝုတ္တဝိဓာနဒွယေ။ ဒုက္ကဋံ ဝဍ္ဎတီတိ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရဏပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ ဝဍ္ဎတိ။ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စ ဝဍ္ဎတီတိ မနုဿမံသေ ထုလ္လစ္စယံ၊ သေသအကပ္ပိယမံသေသု ဒုက္ကဋံ ဝဍ္ဎတိ။

၂၅၅။ ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ တာဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ သန္နိဟိတတ္တာ ပုရေဘတ္တမ္ပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ သတိ ပစ္စယေ ပန သန္နိဟိတမ္ပိ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ဂဏှန္တဿ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ စ အနာပတ္တိယေဝ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ယာဝကာလိကယာမကာလိကတာ၊ သန္နိဓိဘာဝေါ၊ တဿ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၅၇-၂၅၉။ နဝမေ ပဏီတသံသဋ္ဌာနိ ဘောဇနာနိ ပဏီတဘောဇနာနိ။ ယထာ ဟိ အာဇညယုတ္တော ရထော ‘‘အာဇညရထော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမိဓာပိ ပဏီတသံသဋ္ဌာနိ သတ္တဓညနိဗ္ဗတ္တာနိ ဘောဇနာနိ ‘‘ပဏီတဘောဇနာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ ယေဟိ ပန ပဏီတေဟိ သံသဋ္ဌာနိ၊ တာနိ ‘‘ပဏီတဘောဇနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေသံ ပဘေဒဒဿနတ္ထံ ‘‘သေယျထိဒံ၊ သပ္ပိ နဝနီတ’’န္တိအာဒိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတီ’’တိ ဣဒဉ္စ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ကပ္ပိယဝတ္ထုပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ။ န ဟိ အကပ္ပိယမံသသတ္တာနံ သပ္ပိအာဒီနိ န ကပ္ပန္တိ။ ဧကဉှိ မနုဿဝသာတေလံ ဌပေတွာ သဗ္ဗေသံ ခီရသပ္ပိနဝနီတဝသာတေလေသု အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ။ သပ္ပိဘတ္တန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ သပ္ပိသံသဋ္ဌံ ဘတ္တံ သပ္ပိဘတ္တံ၊ သပ္ပိ စ ဘတ္တဉ္စ သပ္ပိဘတ္တန္တိပိ ဝိညာယတိ၊ အဋ္ဌကထာသု ပန ‘‘သာလိဘတ္တံ ဝိယ သပ္ပိဘတ္တံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ကာရဏံ ဝတွာ ဒုက္ကဋဿေဝ ¶ ဒဠှတရံ ¶ ကတွာ ဝုတ္တတ္တာ န သက္ကာ အညံ ဝတ္တုံ။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ဧဝ ဟိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ပမာဏံ။

မူလန္တိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနာပတ္တီတိ ဝိသင်္ကေတတ္တာ သဗ္ဗာဟိယေဝ အာပတ္တီဟိ အနာပတ္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ပါစိတ္တိယေနေဝ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ သူပေါဒနဝိညတ္တိဒုက္ကဋံ ပန ဟောတိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကပ္ပိယသပ္ပိနာ အကပ္ပိယသပ္ပိနာတိ စ ဣဒံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယမံသာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ကပ္ပိယမံသသပ္ပိနာ အကပ္ပိယမံသသပ္ပိနာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ နာနာဝတ္ထုကာနီတိ သပ္ပိနဝနီတာဒီနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။

၂၆၁။ မဟာနာမသိက္ခာပဒေန ကာရေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ –

‘‘အဂိလာနေန ဘိက္ခုနာ စတုမာသပစ္စယပဝါရဏာ သာဒိတဗ္ဗာ အညတြ ပုနပဝါရဏာယ အညတြ နိစ္စပဝါရဏာယ၊ တတော စေ ဥတ္တရိ သာဒိယေယျ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၀၆) –

ဣဒံ မဟာနာမသိက္ခာပဒံ နာမ။ ဣမိနာ စ သိက္ခာပဒေန သင်္ဃဝသေန ဂိလာနပစ္စယပဝါရဏာယ ပဝါရိတဋ္ဌာနေ သစေ တတ္ထ ရတ္တီဟိ ဝါ ဘေသဇ္ဇေဟိ ဝါ ပရိစ္ဆေဒေါ ကတော ဟောတိ၊ ဧတ္တကာယေဝ ရတ္တိယော ဧတ္တကာနိ ဝါ ဘေသဇ္ဇာနိ ဝိညာပေတဗ္ဗာနီတိ။ အထ တတော ရတ္တိပရိယန္တတော ဝါ ဘေသဇ္ဇပရိယန္တတော ဝါ ဥတ္တရိ န ဘေသဇ္ဇကရဏီယေန ဝါ ဘေသဇ္ဇံ အညဘေသဇ္ဇကရဏီယေန ဝါ အညံ ဘေသဇ္ဇံ ဝိညာပေန္တဿ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အဂိလာနော ဂိလာနသညီ ဟုတွာ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ ဝိညာပေန္တော န ဘေသဇ္ဇကရဏီယေန ဘေသဇ္ဇံ ဝိညာပေန္တော နာမ ဟောတီတိ ‘‘မဟာနာမသိက္ခာပဒေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတာနိ ပါဋိဒေသနီယဝတ္ထူနီတိ ပါဠိယံ အာဂတသပ္ပိအာဒီနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ အနာဂတာနိ ပန အကပ္ပိယသပ္ပိအာဒီနိ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သူပေါဒနဝိညတ္တိယန္တိ ဘိက္ခူနံ ပါစိတ္တိယဝတ္ထူနိ ဘိက္ခုနီနံ ပါဋိဒေသနီယဝတ္ထူနိ စ ဌပေတွာ အဝသေသဝိညတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ပဏီတဘောဇနတာ၊ အဂိလာနတာ၊ အကတဝိညတ္တိယာ ပဋိလာဘော၊ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၆၃။ ဒသမေ ¶ ¶ အယျဝေါသာဋိတကာနီတိ ပိတုပိဏ္ဍဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဥမ္မာရေတိ သုသာနေ ကတဂေဟဿ အတ္တနော ဂေဟဿ ဝါ ဥမ္မာရေ။ ဃနဗဒ္ဓါတိ ဃနမံသေန သမ္ဗဒ္ဓါ၊ ကထိနသံဟတသရီရောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၂၆၄။ မုခဒွါရန္တိ ဂလနာဠိကံ။ အာဟာရန္တိ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗံ ယံကိဉ္စိ ယာဝကာလိကာဒိံ။ အာဟရေယျာတိ မုခဒွါရံ ပဝေသေယျ။ မုခေန ဝါ ပဝိဋ္ဌံ ဟောတု နာသိကာယ ဝါ၊ ဂလေန အဇ္ဈောဟရဏီယတ္တာ သဗ္ဗမ္ပိ တံ မုခဒွါရံ ပဝေသိတမေဝ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန တေ ဘိက္ခူ အနာဟာရေပိ ဥဒကေ အာဟာရသညာယ ဒန္တပေါနေ စ မုခဒွါရံ အာဟဋံ ဣဒန္တိ သညာယ ကုက္ကုစ္စာယိံသု၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တေ ဘိက္ခူ အဒိန္နံ…ပေ… သမ္မာ အတ္ထံ အသလ္လက္ခေတွာ ကုက္ကုစ္စာယိံသူ’’တိ။ ဥဒကဉှိ ယထာသုခံ ပါတုံ ဒန္တကဋ္ဌဉ္စ ဒန္တပေါနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တဿ ပန ရသံ ဂိလိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေပိ ဒန္တကဋ္ဌရသော အဇာနန္တဿ အန္တော ပဝိသတိ၊ ပါစိတ္တိယမေဝ။ အနဇ္ဈောဟရန္တေန ပန ဒန္တကဋ္ဌံ ဝါ ဟောတု အညံ ဝါ၊ ကိဉ္စိ မုခေ ပက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၂၆၅။ အကလ္လကောတိ ဂိလာနော သဟတ္ထာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အသက္ကောန္တော မုခေန ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။ ဥစ္စာရဏမတ္တန္တိ ဥက္ခိပနမတ္တံ။ ဧကဒေသေနပီတိ အင်္ဂုလိယာပိ ဖုဋ္ဌမတ္တေန။ တံ စေ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ သဗ္ဗံ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝါတိ ဝေဏုကောဋိယာ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတတ္တာ။ သစေပိ ဘူမိယံ ဌိတမေဝ ဃဋံ ဒါယကေန ဟတ္ထပါသေ ဌတွာ ဃဋံ ဒဿာမီတိ ဒိန္နဝေဏုကောဋိဂ္ဂဟဏဝသေန ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ ဥဘယကောဋိဗဒ္ဓံ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ဘိက္ခုဿ အတ္ထာယ အပီဠေတွာ ပကတိယာ ပီဠိယမာနဥစ္ဆုရသံ သန္ဓာယ ‘‘ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အဘိဟာရော န ပညာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထပါသေ ဌိတဿ ပန ဘိက္ခုဿ အတ္ထာယ ပီဠိယမာနာ ဥစ္ဆုတော ပဂ္ဃရန္တံ ရသံ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဒေါဏိကာယ သယံ ပဂ္ဃရန္တံ ဥစ္ဆုရသံ မဇ္ဈေ အာဝရိတွာ အာဝရိတွာ ဝိဿဇ္ဇိတမ္ပိ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကတ္ထစိ အဋ္ဌကထာသု။

အသံဟာရိမေတိ ထာမမဇ္ဈိမေန ပုရိသေန အသံဟာရိယေ။ ‘‘တိန္တိဏိကာဒိပဏ္ဏေသူ’’တိ ဝစနတော သာခါသု ပဋိဂ္ဂဟဏံ ရုဟတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုဉ္ဆိတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပုဉ္ဆိတေ ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ပုဉ္ဆိတွာ ဂဟေတွာတိ ¶ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ။ ပုဉ္ဆိတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝါတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပတ္တေ ပတိတရဇနစုဏ္ဏဉှိ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထာယ ¶ အပရိဟဋဘာဝတော ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပုဗ္ဗာဘောဂဿ အနုရူပေန ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒတွာ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တံ ‘‘အညဿ ဒဿာမီ’’တိ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန ပရသန္တကံ နာမ န ဟောတိ၊ တသ္မာ တဿ အဒတွာပိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

ဘိက္ခုဿ ဒေတီတိ အညဿ ဘိက္ခုဿ ဒေတိ။ ကဉ္ဇိကန္တိ ခီရရသာဒိံ ယံကိဉ္စိ ဒြဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထတော မောစေတွာ ပုန ဂဏှာတိ၊ ဥဂ္ဂဟိတကံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထတော အမောစေန္တေနေဝါ’’တိ။ အာလုလေန္တာနန္တိ အာလောလေန္တာနံ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ အာဟရိတွာ ဘူမိယံ ဌပိတတ္တာ အဘိဟာရော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ပတ္တော ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ။ ပဌမတရံ ဥဠုင်္ကတော ထေဝါ ပတ္တေ ပတန္တီတိ ဧတ္ထ ‘‘ယထာ ပဌမတရံ ပတိတထေဝေ ဒေါသော နတ္ထိ၊ တထာ အာကိရိတွာ အပနေန္တာနံ ပစ္ဆာ ပတိတထေဝေပိ အဘိဟဋတ္တာ နေဝတ္ထိ ဒေါသော’’တိ ဝဒန္တိ။ စရုကေနာတိ ခုဒ္ဒကဘာဇနေန။ မုခဝဋ္ဋိယာပိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ မုခဝဋ္ဋိံ ဥက္ခိပိတွာ ဟတ္ထေ ဖုသာပိတေ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ ဧသ နယောတိ ကာယပဋိဗဒ္ဓပဋိဗဒ္ဓမ္ပိ ကာယပဋိဗဒ္ဓမေဝါတိ အယံ နယော။ တထာ စ တတ္ထ ကာယပဋိဗဒ္ဓေ တံပဋိဗဒ္ဓေ စ ထုလ္လစ္စယမေဝ ဝုတ္တံ။

တေနာတိ ယဿ ဘိက္ခုနော သန္တိကံ ဂတံ၊ တေန။ တသ္မာတိ ယသ္မာ မူလဋ္ဌဿေဝ ပရိဘောဂေါ အနုညာတော၊ တသ္မာ။ တံ ဒိဝသံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဒုတိယဒိဝသေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဥဂ္ဂဟိတကပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနာမသိတွာ’’တိ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘သန္နိဓိပစ္စယာ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အဒိန္နမုခဒွါရာပတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘တံ ဒိဝသံ…ပေ… န တတော ပရ’’န္တိ ဝစနတော တံ ဒိဝသံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဝါ အဂ္ဂဟေတွာ ဝါ ဌပိတံ ဒုတိယဒိဝသေ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အဒိန္နမုခဒွါရာပတ္တိ ဟောတိ၊ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဌပိတံ ဒုတိယဒိဝသေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ပန ဥဂ္ဂဟိတကပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟိ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဌပိတံ။ ‘‘သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဟိ ဝစနတော အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဿေဝ တသ္မိံ ဒိဝသေ ပရိဘောဂေါ အနုညာတော။ တသ္မာ ယံ ဝုတ္တံ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘တံ ဒိယျမာနံ ပတတီတိ ဧတ္ထ ယထာ ဂဏဘောဇနာဒီသု ဂိလာနာဒီနံ ¶ ကုက္ကုစ္စာယန္တာနံ ဂဏဘောဇနံ အနုညာတံ၊ ဧဝမိဓာပိ ဘဂဝတာ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထံ အနုညာတ’’န္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘တံ ဒိယျမာနံ ပတတီ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ စတူသုပိ ကာလိကေသု အယံ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သတ္ထကေနာတိ ပဋိဂ္ဂဟိတသတ္ထကေန။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဥဂ္ဂဟိတပစ္စယာ သန္နိဓိပစ္စယာ ဝါ ဒေါသော ¶ န သိယာတိ အာဟ ‘‘န ဟိ တံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရန္တီ’’တိ။ ဣမိနာဝ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ သာမံ ဂဟေတွာ အနုပသမ္ပန္နေန ဒိန္နံ ဝါ ဂဟေတွာ ပရိဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ တသ္မာ ပတ္တသမ္မက္ခနာဒိအတ္ထံ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဟဋတေလာဒိံ သစေ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမော ဟောတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ။ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထံ ပန သာမံ ဂဟိတံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဥဂ္ဂဟိတကပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ၊ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အဒိန္နမုခဒွါရာပတ္တိ ဟောတိ၊ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထမေဝ အနုပသမ္ပန္နေန ဒိန္နံ ဂဟေတွာ ပရိဟရန္တဿ သိင်္ဂီလောဏကပ္ပော ဝိယ သန္နိဓိပစ္စယာ အာပတ္တိ ဟောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဥစ္စာရဏမတ္တံ ဟောတီတိအာဒိနာ ဝုတ္တပဉ္စင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ ရုဟနတော ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထမ္ပိ သစေ အနုပသမ္ပန္နေန ဒိန္နံ ဂဏှာတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သတိ ဣဓ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ အနုပသမ္ပန္နေန ဒိန္နံ ဂဟေတွာ ပရိဟရန္တဿ သန္နိဓိပစ္စယာ အာပတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ၊ ‘‘န ဟိ တံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရန္တီ’’တိ စ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ ဂဟိတံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ န ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ပဉ္စသု ပဋိဂ္ဂဟဏင်္ဂေသု ‘‘ပရိဘောဂတ္ထာယာ’’တိ ဝိသေသနံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏဉှိ ပရိဘောဂတ္ထမေဝ ဟောတီတိ ‘‘ပရိဘောဂတ္ထာယာ’’တိ ဝိသုံ အဝတွာ ‘‘တဉ္စေ ဘိက္ခု ကာယေန ဝါ ကာယပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ‘‘သတိပိ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ‘န ဟိ တံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရန္တီ’တိ ဣဓ အပရိဘောဂတ္ထာယ ပရိဟရဏေ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဥဒုက္ခလမုသလာနိ ခိယျန္တီတိ ဧတ္ထ ဥဒုက္ခလမုသလာနံ ခယေန ပိသိတကောဋ္ဋိတဘေသဇ္ဇေသု သစေ အာဂန္တုကဝဏ္ဏော ပညာယတိ၊ န ဝဋ္ဋတိ။

သုဒ္ဓံ ဥဒကံ ဟောတီတိ ရုက္ခသာခါဒီဟိ ဂဠိတွာ ပတနဥဒကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပတ္တော ဝါဿ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထာပိ ပတ္တဂတံ ဆုပိတွာ ဒေန္တဿ ဟတ္ထလဂ္ဂေန ¶ အာမိသေန ဒေါသာဘာဝတ္ထံ ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏန္တိ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထမေဝ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ သာမဏေရဿ ပတ္တေ ပတတိ…ပေ… ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတီတိ ဧတ္ထ ပုနပ္ပုနံ ဂဏှန္တဿ အတ္တနော ပတ္တေ ပက္ခိတ္တမေဝ ‘‘အတ္တနော သန္တက’’န္တိ သန္နိဋ္ဌာနကရဏတော ဟတ္ထဂတံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတိ၊ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒိန္နံ ပန ဂဏှန္တဿ ဂဟဏသမယေယေဝ ‘‘အတ္တနော သန္တက’’န္တိ သန္နိဋ္ဌာနဿ ကတတ္တာ ဟတ္ထဂတံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ။ ကေသဉ္စိ အတ္ထာယ ဩဒနံ ပက္ခိပတီတိ ဧတ္ထ အနုပသမ္ပန္နဿ အတ္ထာယ ပက္ခိပန္တေပိ ‘‘အာဂန္တွာ ဂဏှိဿတီ’’တိ သယမေဝ ပက္ခိပိတွာ ဌပနတော ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ဝိဇဟတိ၊ အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ပက္ခိတ္တံ ပန အနုပသမ္ပန္နေနေဝ ဌပိတံ နာမ ဟောတီတိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ ပရိစ္စတ္တဘာဝတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာမဏေရ…ပေ… ပရိစ္စတ္တတ္တာ’’တိ။

ပဋိဂ္ဂဟဏူပဂံ ဘာရံ နာမ ထာမမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဥက္ခေပါရဟံ။ ကိဉ္စာပိ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ¶ အညေန ဟတ္ထေန ပိဒဟန္တဿ ဒေါသော နတ္ထိ၊ တထာပိ န ပိဒဟိတဗ္ဗန္တိ အဋ္ဌကထာပမာဏေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ မစ္ဆိကဝါရဏတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သစေပိ သာခါယ လဂ္ဂရဇံ ပတ္တေ ပတတိ၊ သုခေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကာတိ သာခါယ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ အဗ္ဘန္တရပရိဘောဂတ္ထမေဝိဓ ပဋိဂ္ဂဟဏန္တိ မူလပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရေ ပန ‘‘မစ္ဆိကဝါရဏတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ဝစနမတ္တံ ဂဟေတွာ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထံ ဂဟိတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တသ္မိမ္ပိ အသတီတိ စာဋိယာ ဝါ ကုဏ္ဍကေ ဝါ အသတိ။ အနုပသမ္ပန္နံ ဂါဟာပေတွာတိ တံယေဝ အဇ္ဈောဟရဏီယဘဏ္ဍံ အနုပသမ္ပန္နေန ဂါဟာပေတွာ။ ထေရဿ ပတ္တံ အနုထေရဿာတိ ထေရဿ ပတ္တံ အတ္တနာ ဂဟေတွာ အနုထေရဿ ဒေတိ။ တုယှံ ယာဂုံ မယှံ ဒေဟီတိ ဧတ္ထ ဧဝံ ဝတွာ သာမဏေရဿ ပတ္တံ ဂဟေတွာ အတ္တနောပိ ပတ္တံ တဿ ဒေတိ။ ဧတ္ထ ပနာတိ ပဏ္ဍိတော သာမဏေရောတိအာဒိပတ္တပရိဝတ္တနကထာယ။ ကာရဏံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗန္တိ ယထာ မာတုအာဒီနံ တေလာဒီနိ ဟရန္တော တထာရူပေ ကိစ္စေ အနုပသမ္ပန္နေန အပရိဝတ္တေတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ လဘတိ၊ ဧဝမိဓ ပတ္တပရိဝတ္တနံ အကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န လဘတီတိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဝီမံသိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

ဧတ္ထ ပန ‘‘သာမဏေရေဟိ ဂဟိတတဏ္ဍုလေသု ပရိက္ခီဏေသု အဝဿံ အမှာကံ သာမဏေရာ သင်္ဂဟံ ကရောန္တီတိ ဝိတက္ကုပ္ပတ္တိ သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ တံ ပရိဝတ္တေတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ မာတာပိတူနံ အတ္ထာယ ပန ဆာယတ္ထာယ ဝါ ဂဟဏေ ¶ ပရိဘောဂါသာ နတ္ထိ၊ တသ္မာ တံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ကာရဏံ ဝဒန္တိ။ တေနေဝ အာစရိယဗုဒ္ဓဒတ္တတ္ထေရေနပိ ဝုတ္တံ –

‘‘မာတာပိတူနမတ္ထာယ၊ တေလာဒိဟရတောပိ စ၊

သာခံ ဆာယာဒိအတ္ထာယ၊ ဣမေသံ န ဝိသေသတိ။

‘‘တသ္မာ ဟိဿ ဝိသေသဿ၊ စိန္တေတဗ္ဗံ တု ကာရဏံ၊

တဿ သာလယဘာဝံ တု၊ ဝိသေသံ တက္ကယာမ တ’’န္တိ။

ဣဒမေဝေတ္ထ ယုတ္တတရံ အဝဿံ တထာဝိဓဝိတက္ကုပ္ပတ္တိယာ သမ္ဘဝတော။ န သက္ကာ ဟိ ဧတ္ထ ဝိတက္ကံ သောဓေတုန္တိ။ မာတာဒီနံ အတ္ထာယ ဟရဏေ ပန နာဝဿံ တထာဝိဓဝိတက္ကုပ္ပတ္တီတိ သက္ကာ ဝိတက္ကံ သောဓေတုံ။ ယတ္ထ ဟိ ဝိတက္ကံ သောဓေတုံ သက္ကာ၊ တတ္ထ နေဝတ္ထိ ဒေါသော။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘သစေ ပန သက္ကောတိ ဝိတက္ကံ သောဓေတုံ၊ တတော လဒ္ဓံ ခါဒိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

နိစ္စာလေတုံ န သက္ကောတီတိ နိစ္စာလေတွာ သက္ခရာ အပနေတုံ န သက္ကောတိ။ အာဓာရကေ ပတ္တော ဌပိတော ¶ ဟောတီတိ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗပတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ စာလေတီတိ ဝိနာ ကာရဏံ စာလေတိ။ သတိပိ ကာရဏေ ဘိက္ခူနံ ပရိဘောဂါရဟံ စာလေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အမနုဿိကာဗာဓေ အာမကမံသံ အာမကလောဟိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၄) တာဒိသေ အာဗာဓေ အတ္တနော အတ္ထာယ အာမကမံသပဋိဂ္ဂဟဏံ အနုညာတံ၊ ‘‘အာမကမံသပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ စ သာမညတော ပဋိက္ခိတ္တံ၊ တထာပိ အတ္တနော အညဿ ဝါ ဘိက္ခုနော အတ္ထာယ အဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘သီဟဝိဃာသာဒိံ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သက္ကောတိ ဝိတက္ကံ သောဓေတုန္တိ မယှမ္ပိ ဒေတီတိ ဝိတက္ကဿ အနုပ္ပန္နဘာဝံ သလ္လက္ခေတုံ သက္ကောတိ၊ သာမဏေရဿ ဒဿာမီတိ သုဒ္ဓစိတ္တေန မယာ ဂဟိတန္တိ ဝါ သလ္လက္ခေတုံ သက္ကောတိ။

သစေ ပန မူလေပိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဂဟေတွာ ဂတေ မယှမ္ပိ ဒဒေယျုန္တိ သညာယ သစေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကောဋ္ဌာသေ ကရောတီတိ ဘိက္ခုသာမဏေရာ စ အတ္တနော အတ္တနော အဘိရုစိတံ ကောဋ္ဌာသံ ဂဏှန္တူတိ သဗ္ဗေသံ သမကေ ကောဋ္ဌာသေ ကရောတိ။ ဂဟိတာဝသေသန္တိ ¶ သာမဏေရေဟိ ဂဟိတကောဋ္ဌာသတော အဝသေသံ။ ဂဏှိတွာတိ ‘‘မယှံ ဣဒံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဂဟေတွာ။ ဣဓ ဂဟိတာဝသေသံ နာမ တေန ဂဏှိတွာ ပုန ဌပိတံ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟေတွာ။ တေနေဝ ‘‘ယာဝကာလိကေန ယာဝဇီဝိကသံသဂ္ဂေ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန ပုရိမဒိဝသေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌပိတာ ဟောတိ၊ သာမိသေန မုခေန တဿာ ဝဋ္ဋိယာ ဓူမံ ပိဝိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သမုဒ္ဒေါဒကေနာတိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတသမုဒ္ဒေါဒကေန။ ယသ္မာ ကတကဋ္ဌိ ဥဒကံ ပသာဒေတွာ ဝိသုံ တိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ ‘‘အဗ္ဗောဟာရိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ လဂ္ဂတီတိ မုခေ ဟတ္ထေ စ ဥဒကေ သုက္ခေ သေတဝဏ္ဏံ ဒဿေန္တံ လဂ္ဂတိ။ ပါနီယံ ဂဟေတွာတိ အတ္တနောယေဝ အတ္ထာယ ဂဟေတွာ။ သစေ ပန ပီတာဝသေသံ တတ္ထေဝ အာကိရိဿာမီတိ ဂဏှာတိ၊ ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ ဝိယူဟိတွာ၊ အပနေတွာတိ အတ္ထော။

မဟာဘူတေသူတိ သရီရနိဿိတေသု မဟာဘူတေသု။ ပတတီတိ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပတတိ။ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပတိတမေဝ ဟိ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ န ဣတရံ။ အလ္လဒါရုံ ရုက္ခတော ဆိန္ဒိတွာပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ မတ္တိကတ္ထာယ ပထဝိံ ခဏိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သပ္ပဒဋ္ဌက္ခဏေယေဝ ဝဋ္ဋတီတိ အသတိ ကပ္ပိယကာရကေ သာမံ ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အညဒါ ပဋိဂ္ဂဟာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတာ၊ အနနုညာတတာ၊ ဓူမာဒိအဗ္ဗောဟာရိကာဘာဝေါ၊ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတော ဘောဇနဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။

၅။ အစေလကဝဂ္ဂေါ

၁။ အစေလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၇၃။ အစေလကဝဂ္ဂဿ ¶ ပဌမသိက္ခာပဒေ တေသန္တိ တိတ္ထိယာနံ။ တတ္ထာတိ ဘာဇနေ။ ဣတောတိ ပတ္တတော။ သစေ တိတ္ထိယော ဝဒတီတိ ‘‘ပဌမမေဝ မံ သန္ဓာယ အဘိဟရိတွာ ဌပိတံ မယှံ သန္တကံ ဟောတိ၊ ဣမသ္မိံ ဘာဇနေ အာကိရထာ’’တိ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အညတိတ္ထိယတာ၊ အဇ္ဈောဟရဏီယတာ ¶ ၊ အဇ္ဈောဟရဏတ္ထာယ သဟတ္ထာ အနိက္ခိတ္တဘာဇနေ ဒါနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

အစေလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဥယျောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၇၄။ ဒုတိယံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ အနာစာရံ အာစရိတုကာမတာ၊ တဒတ္ထမေဝ ဥပသမ္ပန္နဿ ဥယျောဇနာ၊ ဧဝံ ဥယျောဇေန္တဿ ဥပစာရာတိက္ကမောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ဥယျောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၈၀။ တတိယေ ပိဋ္ဌသင်္ဃာဋောတိ ဒွါရဗာဟာယေတံ အဓိဝစနံ။ ခုဒ္ဒကံ နာမ သယနိဃရံ ဝိတ္ထာရတော ပဉ္စဟတ္ထပ္ပမာဏံ ဟောတိ၊ တဿ စ မဇ္ဈိမဋ္ဌာနံ ပိဋ္ဌသင်္ဃာဋတော အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ တာဒိသေ သယနိဃရေ ပိဋ္ဌသင်္ဃာဋတော ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ နိသိန္နော ပိဋ္ဌိဝံသံ အတိက္ကမိတွာ နိသိန္နော နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ နိသိန္နော စ မဇ္ဈံ အတိက္ကမိတွာ နိသိန္နော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဣမိနာ မဇ္ဈာတိက္ကမံ ဒဿေတီ’’တိ။ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ ကတဿာတိ ပိဋ္ဌိဝံသံ အာရောပေတွာ ဝါ အနာရောပေတွာ ဝါ ကတဿ။ သစိတ္တကန္တိ အနုပဝိသိတွာ နိသီဒနစိတ္တေန သစိတ္တကံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ပရိယုဋ္ဌိတရာဂဇာယမ္ပတိကာနံ သန္နိဟိတတာ၊ သယနိဃရတာ၊ ဒုတိယဿ ဘိက္ခုနော အဘာဝေါ၊ အနုပခဇ္ဇ နိသီဒနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

သဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၈၄-၂၈၉။ စတုတ္ထပဉ္စမေသု ¶ နတ္ထိ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

၆။ စာရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၉၈။ ဆဋ္ဌေ ¶ ပကတိဝစနေနာတိ ဧတ္ထ ယံ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဌိတေန သောတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ၊ တံ ပကတိဝစနံ နာမ။ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ‘‘အဟံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဃရံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝါ ‘‘စာရိတ္တံ အာပဇ္ဇာမီ’’တိ ဝါ ဤဒိသေန ဝစနေန အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန နိမန္တနသာဒိယနံ၊ သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆနာ၊ ဘတ္တိယဃရတော အညဃရပ္ပဝေသနံ၊ မဇ္ဈနှိကာနတိက္ကမော၊ သမယဿ ဝါ အာပဒါနံ ဝါ အဘာဝေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။

စာရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ မဟာနာမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၀၃။ သတ္တမေ မဟာနာမော နာမာတိ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ ဘာတာ ဘဂဝတော စူဠပိတု ပုတ္တော။ သုဒ္ဓါဒနော သက္ကောဒနော သုက္ကောဒနော ဓောတောဒနော အမိတောဒနောတိ ဣမေ ဟိ ပဉ္စ ဇနာ ဘာတရော။ အမိတာ နာမ ဒေဝီ တေသံ ဘဂိနီ၊ တိဿတ္ထေရော တဿာ ပုတ္တော။ တထာဂတော စ နန္ဒတ္ထေရော စ သုဒ္ဓါဒနဿ ပုတ္တာ၊ မဟာနာမော စ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော စ သုက္ကောဒနဿ၊ အာနန္ဒတ္ထေရော အမိတောဒနဿ။ သော ဘဂဝတော ကနိဋ္ဌော၊ မဟာနာမော မဟလ္လကတရော သကဒါဂါမီ အရိယသာဝကော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မဟာနာမော နာမ…ပေ… အရိယသာဝကော’’တိ။

၃၀၅-၃၀၆။ ပါဠိယံ အဇ္ဇဏှောတိ အဇ္ဇ ဧကဒိဝသန္တိ အတ္ထော၊ ‘‘အဇ္ဇနော’’တိ ဝါ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော၊ နော အမှာကံ။ ကာလံ အာဟရိဿထာတိ သွေ ဟရိဿထ။ တတော စေ ဥတ္တရိ သာဒိယေယျာတိ သစေ တတ္ထ ရတ္တီဟိ ဝါ ဘေသဇ္ဇေဟိ ဝါ ပရိစ္ဆေဒေါ ကတော ဟောတိ ‘‘ဧတ္တကာယေဝ ဝါ ရတ္တိယော ဧတ္တကာနိ ဝါ ဘေသဇ္ဇာနိ ဝိညာပေတဗ္ဗာနီ’’တိ၊ တတော ရတ္တိပရိယန္တတော ဝါ ဘေသဇ္ဇပရိယန္တတော ဝါ ဥတ္တရိ ဝိညာပေန္တော သာဒိယေယျ။ ‘‘ဣမေဟိ တယာ ဘေသဇ္ဇေဟိ ပဝါရိတမှ၊ အမှာကဉ္စ ဣမိနာဝ ဘေသဇ္ဇေန အတ္ထော’’တိ အာစိက္ခိတွာ ဝိညာပေတုမ္ပိ ဂိလာနောဝ လဘတိ။

၃၁၀။ ယသ္မာ သင်္ဃပဝါရဏာယမေဝါယံ ဝိဓိ၊ တသ္မာ ‘‘ယေ အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကာယ ပဝါရဏာယ ပဝါရိတာ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ သင်္ဃပဝါရဏတာ ¶ ၊ ဘေသဇ္ဇဝိညတ္တိ၊ အဂိလာနတာ၊ ပရိယန္တာတိက္ကမောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

မဟာနာမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဥယျုတ္တသေနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၁၁။ အဋ္ဌမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဥယျုတ္တသေနာ၊ ဒဿနတ္ထာယ ဂမနံ၊ အနုညာတောကာသတော အညတြ ဒဿနံ၊ တထာရူပပစ္စယဿ အာပဒါယ ဝါ အဘာဝေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

ဥယျုတ္တသေနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ သေနာဝါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၁၇။ နဝမသိက္ခာပဒမ္ပိ ဥတ္တာနမေဝ။ တိရတ္တာတိက္ကမော၊ သေနာယ သူရိယဿ အတ္ထင်္ဂမော၊ ဂိလာနတာဒီနံ အဘာဝေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

သေနာဝါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဥယျောဓိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၂၂။ ဒသမေ ကတိ တေ လက္ခာနိ လဒ္ဓါနီတိ တဝ သရပ္ပဟာရဿ လက္ခဏဘူတာ ကိတ္တကာ ဇနာ တယာ လဒ္ဓါတိ အတ္ထော၊ ကိတ္တကာ တယာ ဝိဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥယျောဓိကာဒိဒဿနတ္ထာယ ဂမနံ၊ အနုညာတောကာသတော အညတြ ဒဿနံ၊ တထာရူပပစ္စယဿ အာပဒါယ ဝါ အဘာဝေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ဥယျောဓိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတော အစေလကဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။

၆။ သုရာပါနဝဂ္ဂေါ

၁။ သုရာပါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၂၆-၃၂၈။ သုရာပါနဝဂ္ဂဿ ¶ ¶ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝတိယာတိ ဂါမပရိက္ခေပဝတိယာ။ ပါဠိယံ ပိဋ္ဌသုရာဒီသု ပိဋ္ဌံ ဘာဇနေ ပက္ခိပိတွာ တဇ္ဇံ ဥဒကံ ဒတွာ မဒ္ဒိတွာ ကတာ ပိဋ္ဌသုရာ။ ဧဝံ ပူဝေ ဩဒနေ စ ဘာဇနေ ပက္ခိပိတွာ တဇ္ဇံ ဥဒကံ ဒတွာ မဒ္ဒိတွာ ကတာ ပူဝသုရာ ဩဒနသုရာတိ စ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ကိဏ္ဏာ’’တိ ပန တဿာ သုရာယ ဗီဇံ ဝုစ္စတိ။ ယေ သုရာမောဒကာတိပိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေ ပက္ခိပိတွာ ကတာ ကိဏ္ဏပက္ခိတ္တာ။ ဟရီတကီသာသပါဒိနာနာသမ္ဘာရေဟိ သံယောဇိတာ သမ္ဘာရသံယုတ္တာ။

မဓုကတာလနာဠိကေရာဒိပုပ္ဖရသော စိရပရိဝါသိတော ပုပ္ဖာသဝေါ။ ပနသာဒိဖလရသော ဖလာသဝေါ။ မုဒ္ဒိကာရသော မဓွာသဝေါ။ ဥစ္ဆုရသော ဂုဠာသဝေါ။ ဟရီတကာမလကကဋုကဘဏ္ဍာဒိနာနာသမ္ဘာရာနံ ရသော စိရပရိဝါသိတော သမ္ဘာရသံယုတ္တော။ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယာတိ သမ္ဘာရေ ပဋိယာဒေတွာ စာဋိယံ ပက္ခိတ္တကာလတော၊ တာလနာဠိကေရာဒီနံ ပုပ္ဖရသဿ ဂဟိတအဘိနဝကာလတောယေဝ စ ပဋ္ဌာယ။

၃၂၉။ လောဏသောဝီရကံ သုတ္တဉ္စ အနေကေဟိ ဘေသဇ္ဇေဟိ အဘိသင်္ခတော အမဇ္ဇဘူတော အာသဝဝိသေသော။ ဝါသဂ္ဂါဟာပနတ္ထန္တိ သုဂန္ဓိဘာဝဂ္ဂါဟာပနတ္ထံ။ အစိတ္တကံ လောကဝဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ မဇ္ဇဘာဝေါ၊ တဿ ပါနဉ္စာတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။

သုရာပါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အင်္ဂုလိပတောဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၃၀။ ဒုတိယေ ဘိက္ခုနီပိ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ဌိတာတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခုပိ ဘိက္ခုနိယာ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ¶ ဌိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဟသာဓိပ္ပာယတာ၊ ဥပသမ္ပန္နဿ ကာယေန ကာယာမသနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။

အင်္ဂုလိပတောဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဟသဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၃၅။ တတိယံ ¶ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဥပရိဂေါပ္ဖကတာ၊ ဟသာဓိပ္ပာယေန ကီဠနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။

ဟသဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အနာဒရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၄၄။ စတုတ္ထေ ဂါရယှော အာစရိယုဂ္ဂဟော န ဂဟေတဗ္ဗောတိ ယသ္မာ ဥစ္ဆုရသော သတ္တာဟကာလိကော၊ တဿ ကသဋော ယာဝဇီဝိကော၊ ဒွိန္နံယေဝ သမဝါယော ဥစ္ဆုယဋ္ဌိ၊ တသ္မာ ဝိကာလေ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိံ ခါဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဂုဠဟရီတကံ ဝိယာတိ ဧဝမာဒိကော ဂါရယှာစရိယဝါဒေါ န ဂဟေတဗ္ဗော။ လောကဝဇ္ဇေ အာစရိယုဂ္ဂဟော န ဝဋ္ဋတီတိ လောကဝဇ္ဇသိက္ခာပဒေ အာပတ္တိဋ္ဌာနေ ယော အာစရိယဝါဒေါ၊ သော န ဂဟေတဗ္ဗော၊ လောကဝဇ္ဇံ အတိက္ကမိတွာ ‘‘ဣဒံ အမှာကံ အာစရိယုဂ္ဂဟော’’တိ ဝဒန္တဿ ဥဂ္ဂဟော န ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သုတ္တာနုလောမံ နာမ အဋ္ဌကထာ။ ပဝေဏိယာ အာဂတသမောဓာနံ ဂစ္ဆတီတိ ‘‘ပဝေဏိယာ အာဂတော အာစရိယုဂ္ဂဟောဝ ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒေယေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နဿ ပညတ္တေန ဝစနံ၊ အနာဒရိယကရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။

အနာဒရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဘိံသာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၄၅။ ပဉ္စမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ တဿ ဒဿနသဝနဝိသယေ ဘိံသာပေတုကာမတာယ ဝါယမနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။

ဘိံသာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဇောတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၅၀။ ဆဋ္ဌေ ¶ ¶ ဘဂ္ဂါ နာမ ဇနပဒိနော ရာဇကုမာရာ၊ တေသံ နိဝါသော ဧကောပိ ဇနပဒေါ ရုဠှီသဒ္ဒေန ‘‘ဘဂ္ဂါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂ္ဂါတိ ဇနပဒဿ နာမ’’န္တိ။ သုသုမာရဂိရေတိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ တဿ ကိရ နဂရဿ မာပနတ္ထံ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယေန နဂရဋ္ဌာနဿ ပရိဂ္ဂဏှနဒိဝသေ အဝိဒူရေ သုသုမာရော သဒ္ဒမကာသိ ဂိရံ နိစ္ဆာရေသိ။ အထ အနန္တရာယေန နဂရေ မာပိတေ တမေဝ သုသုမာရဂိရဏံ သုဘနိမိတ္တံ ကတွာ သုသုမာရဂိရံတွေဝဿ နာမံ အကံသု။ ကေစိ ပန ‘‘သုသုမာရသဏ္ဌာနတ္တာ သုသုမာရော နာမ ဧကော ဂိရိ၊ သော တဿ နဂရဿ သမီပေ၊ တသ္မာ တံ သုသုမာရဂိရိ ဧတဿ အတ္ထီတိ ‘သုသုမာရဂိရီ’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တထာ ဝါ ဟောတု အညထာ ဝါ၊ နာမမေတံ တဿ နဂရဿာတိ အာဟ ‘‘သုသုမာရဂိရန္တိ နဂရဿ နာမ’’န္တိ။ ဘေသကဠာတိ ဃမ္ပဏ္ဍနာမကော ဂစ္ဆဝိသေသော။ ကေစိ ‘‘သေတရုက္ခော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တေသံ ဗဟုလတာယ ပန တံ ဝနံ ဘေသကဠာဝနန္တွေဝ ပညာယိတ္ထ။ ‘‘ဘေသဂဠာဝနေ’’တိပိ ပါဌော။ ‘‘ဘေသော နာမ ဧကော ယက္ခော အယုတ္တကာရီ၊ တဿ တတော ဂဠိတဋ္ဌာနတာယ တံ ဝနံ ဘေသဂဠာဝနံ နာမ ဇာတ’’န္တိ ဟိ ကေစိ။

၃၅၂။ ဇောတိကရဏေတိ အဂ္ဂိကရဏေ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အဂိလာနတာ၊ အနုညာတကရဏာဘာဝေါ၊ ဝိသိဗ္ဗေတုကာမတာ၊ သမာဒဟနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

ဇောတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ နဟာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၅၇။ သတ္တမသိက္ခာပဒဿ ပါဠိယံ အသမ္ဘိန္နေနာတိ အမက္ခိတေန၊ အနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ ဩရေနဒ္ဓမာသံ နဟာယေယျာတိ နဟာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အဒ္ဓမာသေ အပရိပုဏ္ဏေ နဟာယေယျ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ မဇ္ဈိမဒေသော၊ ဦနကဒ္ဓမာသေ နဟာနံ၊ သမယာနံ ဝါ နဒီပါရဂမနဿ ဝါ အာပဒါနံ ဝါ အဘာဝေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

နဟာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၆၈။ အဋ္ဌမေ ¶ ¶ ‘‘စမ္မကာရနီလံ နာမ ပကတိနီလ’’န္တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘စမ္မကာရာ ဥဒကေ တိပုမလံ အယဂူထဉ္စ ပက္ခိပိတွာ စမ္မံ ကာဠံ ကရောန္တိ၊ တံ စမ္မကာရနီလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ စီဝရဿ အကတကပ္ပတာ၊ အနဋ္ဌစီဝရာဒိတာ၊ နိဝါသနံ ဝါ ပါရုပနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၇၄။ နဝမေ အပစ္စုဒ္ဓါရဏန္တိ ‘‘မယှံ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ’’တိအာဒိနာ အကတပစ္စုဒ္ဓါရံ။ ယေန ဝိနယကမ္မံ ကတန္တိ ယေန သဒ္ဓိံ ဝိနယကမ္မံ ကတံ။ တိံသကဝဏ္ဏနာယန္တိ နိဿဂ္ဂိယဝဏ္ဏနာယံ။ ပရိဘောဂေန ကာယကမ္မံ၊ အပစ္စုဒ္ဓါရာပနေန ဝစီကမ္မံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ သာမံ ဝိကပ္ပိတဿ အပစ္စုဒ္ဓါရော၊ ဝိကပ္ပနုပဂစီဝရတာ၊ ပရိဘောဂေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ စီဝရအပနိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၇၇။ ဒသမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နဿ သန္တကာနံ ပတ္တာဒီနံ အပနိဓာနံ၊ ဝိဟေသေတုကာမတာ ဝါ ဟသာဓိပ္ပာယတာ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။

စီဝရအပနိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတော သုရာပါနဝဂ္ဂေါ ဆဋ္ဌော။

၇။ သပ္ပာဏကဝဂ္ဂေါ

၁။ သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၈၂။ သပ္ပာဏကဝဂ္ဂဿ ¶ ¶ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဥသုံ သရံ အဿတိ ခိပတီတိ ဣဿာသော၊ ဓနုသိပ္ပကုသလောတိ အာဟ ‘‘ဓနုဂ္ဂဟာစရိယော’’တိ။ ပဋိသတ္တုဝိဓမနတ္ထံ ဓနုံ ဂဏှန္တီတိ ဓနုဂ္ဂဟာ၊ တေသံ အာစရိယော ဓနုဂ္ဂဟာစရိယော။ အပ္ပမတ္တေန ဝတ္တံ ကာတဗ္ဗန္တိ ယထာ တေ ပါဏာ န မရန္တိ၊ ဧဝံ သူပဋ္ဌိတဿတိနာ သေနာသနေ ဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အင်္ဂါနိပိ မနုဿဝိဂ္ဂဟေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ။

သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သပ္ပာဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၈၇။ ဒုတိယေ ဥဒကသဏ္ဌာနကပ္ပဒေသေတိ ယတ္ထ ဘူမိဘာဂေ ဥဒကံ နိက္ခိတ္တံ သန္တိဋ္ဌတိ၊ န သဟသာ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆတိ၊ တာဒိသေ ပဒေသေ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အင်္ဂါနိ သိဉ္စနသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယာနေဝ။

သပ္ပာဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဥက္ကောဋနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၉၂။ တတိယေ ယထာပတိဋ္ဌိတဘာဝေန ပတိဋ္ဌာတုံ န ဒေန္တီတိ တေသံ ပဝတ္တိအာကာရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဓမ္မေန အဓိကရဏံ နိဟတံ၊ တံ သုနိဟတမေဝ။ သစေ ဝိပ္ပကတေ ကမ္မေ ပဋိက္ကောသတိ၊ တံ သညာပေတွာဝ ကာတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ ကမ္မဉ္စ ကုပ္ပတိ၊ ကာရကာနဉ္စ အာပတ္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ယထာဓမ္မံ နိဟတဘာဝေါ၊ ဇာနနာ၊ ဥက္ကောဋနာတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ဥက္ကောဋနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဒုဋ္ဌုလ္လသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၉၉။ စတုတ္ထေ ¶ ¶ တဿေဝါတိ ယော အာပန္နော၊ တဿေဝ။ အာရောစေတီတိ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထမေဝ မာ ကဿစိ အာရောစေသီတိ ဝဒတိ။ ဝတ္ထုပုဂ္ဂလောတိ အာပန္နပုဂ္ဂလော။ ယေနဿ အာရောစိတန္တိ ယေန ဒုတိယေန အဿ တတိယဿ အာရောစိတံ။ ကောဋိ ဆိန္နာ ဟောတီတိ ယသ္မာ ပဋိစ္ဆာဒနပစ္စယာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာဝ ဒုတိယေန တတိယဿ အာရောစိတံ၊ တသ္မာ တပ္ပစ္စယာ ပုန တေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိယာ အဘာဝတော အာပတ္တိယာ ကောဋိ ဆိန္နာ နာမ ဟောတိ။

၄၀၀။ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ စ ကာယသံသဂ္ဂေါ စာတိ အယံ ဒုဋ္ဌုလ္လအဇ္ဈာစာရော နာမာ’’တိ ဣဒံ ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယ န သမေတိ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၂) ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒုဋ္ဌုလ္လံ ဝါ အဒုဋ္ဌုလ္လံ ဝါ အဇ္ဈာစာရန္တိ ဧတ္ထ အာဒိတော ပဉ္စ သိက္ခာပဒါနိ ဒုဋ္ဌုလ္လော နာမ အဇ္ဈာစာရော၊ သေသာနိ အဒုဋ္ဌုလ္လော၊ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိကာယသံသဂ္ဂဒုဋ္ဌုလ္လအတ္တကာမာ ပနဿ အဇ္ဈာစာရော နာမာ’’တိ။ ‘‘အာရောစနေ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အညထာ အဓိပ္ပေတံ၊ ပဋိစ္ဆာဒနေ အညထာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဝိသေသကာရဏံ န ဒိဿတိ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယ ပုဗ္ဗေနာပရံ န သမေတိ။ အဝိရောဓံ ဣစ္ဆန္တေန ပန ဝီမံသိတဗ္ဗမေတ္ထ ကာရဏံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နဿ ဒုဋ္ဌုလ္လာပတ္တိဇာနနံ၊ ပဋိစ္ဆာဒေတုကာမတာယ နာရောစေဿာမီတိ ဓုရနိက္ခေပေါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။

ဒုဋ္ဌုလ္လသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၀၂။ ပဉ္စမေ ရူပသုတ္တန္တိ ဟေရညိကာနံ သုတ္တံ။ ဒုရုတ္တာနန္တိ အက္ကောသဝသေန ဒုရုတ္တာနံ၊ ဒုရုတ္တတ္တာယေဝ ဒုရာဂတာနံ။ ဝစနပထာနန္တိ ဧတ္ထ ဝစနမေဝ တဒတ္ထံ ဉာတုကာမာနံ ဉာပေတုကာမာနဉ္စ ပထောတိ ဝစနပထော။ ဒုက္ခမာနန္တိ ဒုက္ခေန ခမိတဗ္ဗာနံ။

၄၀၄။ ဂဗ္ဘေ ¶ သယိတကာလေန သဒ္ဓိံ ဝီသတိမံ ဝဿံ အဿာတိ ဂဗ္ဘဝီသော။ ဟာယနဝဍ္ဎနန္တိ ဂဗ္ဘမာသေသု အဓိကေသု ဥတ္တရိဟာယနံ၊ ဦနေသု ဝဍ္ဎနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧကူနဝီသတိဝဿန္တိ ဒွါဒသမာသေ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ဝသိတွာ မဟာပဝါရဏာယ ဇာတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဧကူနဝီသတိဝဿံ။ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿူပဂမနဒိဝသေ။ ‘‘တိံသရတ္တိဒိဝေါ မာသော’’တိ ¶ (အ။ နိ။ ၃။၇၁၊ ၈။၄၃၊ ဝိဘ။ ၁၀၂၃) ဝစနတော ‘‘စတ္တာရော မာသာ ပရိဟာယန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဿံ ဥက္ကဍ္ဎန္တီတိ ဝဿံ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တိ၊ တတိယေ သံဝစ္ဆရေ ဧကမာသံ အဓိကမာသဝသေန ပရိစ္စဇန္တာ ဝဿံ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တီတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ တတိယော သံဝစ္ဆရော တေရသမာသိကော ဟောတိ၊ သံဝစ္ဆရဿ ပန ဒွါဒသမာသိကတ္တာ အဋ္ဌာရသသု ဝဿေသု အဓိကမာသေ ဝိသုံ ဂဟေတွာ ‘‘ဆ မာသာ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတောတိ ဆမာသတော။ နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာတိ အဓိကမာသေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿတ္တာ နိဗ္ဗေမတိကာ ဟုတွာ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ တီသု ဂဏ္ဌိပဒေသု ‘‘အဋ္ဌာရသန္နံယေဝ ဝဿာနံ အဓိကမာသေ ဂဟေတွာ ဂဏိတတ္တာ သေသဝဿဒွယဿပိ အဓိကာနိ ဒိဝသာနိ ဟောန္တေဝ၊ တာနိ အဓိကဒိဝသာနိ သန္ဓာယ ‘နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဒွီသု ဝဿေသု အဓိကဒိဝသာနိ နာမ ဝိသုံ ဥပလဗ္ဘန္တိ တတိယေ ဝဿေ ဝဿုက္ကဍ္ဎနဝသေန အဓိကမာသေ ပရိစ္စတ္တေယေဝ အတိရေကမာသသမ္ဘဝတော။ တသ္မာ ဒွီသု ဝဿေသု အတိရေကဒိဝသာနိ နာမ ဝိသုံ န သမ္ဘဝန္တိ။

နနု စ ‘‘တေ ဒွေ မာသေ ဂဟေတွာ ဝီသတိဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဟောန္တီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ ဧကူနဝီသတိဝဿမှိ ပုန အပရသ္မိံ ဝဿေ ပက္ခိတ္တေ ဝီသတိဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ ပန…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။ အနေကတ္ထတ္တာ နိပါတာနံ ပန-သဒ္ဒေါ ဟိ-သဒ္ဒတ္ထေ၊ ဧတ္ထ ဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉှိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ သမတ္ထနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ စ ဣမံ ဒီပေတိ ‘‘ယံ ဝုတ္တံ ‘ဧကူနဝီသတိဝဿံ သာမဏေရံ နိက္ခမနီယပုဏ္ဏမာသိံ အတိက္ကမ္မ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဥပသမ္ပာဒေန္တီ’တိ၊ တတ္ထ ဂဗ္ဘမာသေပိ အဂ္ဂဟေတွာ ဒွီဟိ မာသေဟိ အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿံ သန္ဓာယ ‘ဧကူနဝီသတိဝဿ’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အဓိကမာသေသု ဒွီသု ဂဟိတေသု ဝီသတိဝဿာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ နာမ ဟောန္တီ’’တိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဂဗ္ဘမာသာပိ ဂဏနူပဂါ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ။ ဧကဝီသတိဝဿော ဟောတီတိ ဇာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဝီသတိဝဿော သမာနော ဂဗ္ဘမာသေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဝီသတိဝဿော ဟောတိ။

၄၀၆။ အညံ ¶ ဥပသမ္ပာဒေတီတိ ဥပဇ္ဈာယော ကမ္မဝါစာစရိယော ဝါ ဟုတွာ ဥပသမ္ပာဒေတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဦနဝီသတိဝဿတာ၊ ဦနကသညိတာ၊ ဥပသမ္ပာဒနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ထေယျသတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၀၇။ ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒံ ¶ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ထေယျသတ္ထကဘာဝေါ၊ ဇာနနံ၊ သံဝိဓာနံ၊ အဝိသင်္ကေတေန ဂမနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

ထေယျသတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၁၂။ သတ္တမေ နတ္ထိ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

၈။ အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၁၇။ အဋ္ဌမေ ဗာဓယိံသူတိ ဟနိံသု။ တံတံသမ္ပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓနဝသေန သတ္တသန္တာနဿ အန္တရေ ဝေမဇ္ဈေ ဧတိ အာဂစ္ဆတီတိ အန္တရာယော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအနတ္ထော။ အနတိက္ကမနဋ္ဌေန တသ္မိံ အန္တရာယေ နိယုတ္တာ၊ အန္တရာယံ ဝါ ဖလံ အရဟန္တိ၊ အန္တရာယဿ ဝါ ကရဏသီလာတိ အန္တရာယိကာ။ တေနာဟ ‘‘အန္တရာယံ ကရောန္တီတိ အန္တရာယိကာ’’တိ။ အာနန္တရိယဓမ္မာတိ အာနန္တရိကသဘာဝါ စေတနာဓမ္မာ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – စုတိအနန္တရဖလံ အနန္တရံ နာမ၊ တသ္မိံ အနန္တရေ နိယုတ္တာ၊ တံနိဗ္ဗတ္တနေန အနန္တရကရဏသီလာ၊ အနန္တရပ္ပယောဇနာတိ ဝါ အာနန္တရိကာ၊ တေ ဧဝ အာနန္တရိယာတိ ဝုတ္တာ။ ကမ္မာနိ ဧဝ အန္တရာယိကာတိ ကမ္မန္တရာယိကာ။ မောက္ခဿေဝ အန္တရာယံ ကရောတိ၊ န သဂ္ဂဿာတိ မိစ္ဆာစာရလက္ခဏာဘာဝတော ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဘိက္ခုနိယာ ဓမ္မရက္ခိတဘာဝေါ အတ္ထိ။ ပါကတိကဘိက္ခုနီဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ အရိယာယ ပန ပဝတ္တံ အပါယသံဝတ္တနိကမေဝ၊ နန္ဒမာဏဝကော စေတ္ထ နိဒဿနံ။ ဥဘိန္နံ သမာနစ္ဆန္ဒတာဝသေန ဝါ န သဂ္ဂန္တရာယိကတာ ¶ ၊ မောက္ခန္တရာယိကတာ ပန မောက္ခတ္ထာယ ပဋိပတ္တိယာ ဝိဒူသနတော။ အဘိဘဝိတွာ ပန ပဝတ္တိယံ သဂ္ဂန္တရာယိကတာပိ န သက္ကာ နိဝါရေတုန္တိ။

အဟေတုကဒိဋ္ဌိအကိရိယဒိဋ္ဌိနတ္ထိကဒိဋ္ဌိယောဝ နိယတဘာဝံ ပတ္တာ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဓမ္မာ။ ပဋိသန္ဓိဓမ္မာတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တုပ္ပာဒမာဟ။ ပဏ္ဍကာဒိဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ သဗ္ဗာယပိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ ဝိပါကန္တရာယိကဘာဝတော။ ယာဟိ အရိယေ ဥပဝဒတိ၊ တာ စေတနာ အရိယူပဝါဒါ ဇာတာ။ တတော ပရန္တိ ခမာပနတော ဥပရိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကထာယံ ဝုတ္တမေဝ။ သဉ္စိစ္စ အာပန္နာ အာပတ္တိယောတိ သဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကန္တာ သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ။ သဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကန္တဉှိ အန္တမသော ဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတမ္ပိ သဂ္ဂမဂ္ဂဖလာနံ အန္တရာယံ ¶ ကရောတိ။ ယာဝ ဘိက္ခုဘာဝံ ပဋိဇာနာတိ ပါရာဇိကံ အာပန္နော၊ န ဝုဋ္ဌာတိ သေသဂရုကာပတ္တိံ အာပန္နော၊ န ဒေသေတိ လဟုကာပတ္တိံ အာပန္နော။

အယံ ဘိက္ခူတိ အရိဋ္ဌော ဘိက္ခု။ ရသေန ရသံ သံသန္ဒိတွာတိ အနဝဇ္ဇေန ပစ္စယပရိဘုဉ္ဇနရသေန သာဝဇ္ဇကာမဂုဏပရိဘောဂရသံ သမာနေတွာ။ ယောနိသော ပစ္စဝေက္ခဏေန နတ္ထိ ဧတ္ထ ဆန္ဒရာဂေါတိ နိစ္ဆန္ဒရာဂေါ၊ ပစ္စယပရိဘောဂေါ။ ဥပနေန္တော ဝိယာတိ ဗန္ဓနံ ဥပနေန္တော ဝိယ။ ‘‘ဃဋေန္တော ဝိယာ’’တိပိ ပါဌော။ ဥပသံဟရန္တော ဝိယာတိ သဒိသတံ ဥပသံဟရန္တော ဝိယ ဧကန္တသာဝဇ္ဇေ အနဝဇ္ဇဘာဝပက္ခေပနတော။ ပါပကန္တိ လာမကဋ္ဌေန ဒုဂ္ဂတိသမ္ပာပနဋ္ဌေန စ ပါပကံ။ မဟာသမုဒ္ဒံ ဗန္ဓန္တေန ဝိယာတိ သေတုကရဏဝသေန မဟာသာဂရံ ဗန္ဓန္တေန ဝိယ။ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ ပဋိဝိရုဇ္ဈန္တောတိ သဗ္ဗညုတညာဏေန ‘‘သာဝဇ္ဇ’’န္တိ ဒိဋ္ဌံ ‘‘အနဝဇ္ဇ’’န္တိ ဂဟဏေန တေန သဟ ပဋိဝိရုဇ္ဈန္တော။ အာဏာစက္ကေတိ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒသင်္ခါတေ၊ ‘‘အဗြဟ္မစရိယံ ပဟာယာ’’တိအာဒိဒေသနာသင်္ခါတေ စ အာဏာစက္ကေ။

အဋ္ဌိကင်္ကလံ နာမ ဥရဋ္ဌိ ဝါ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ ဝါ သီသဋ္ဌိ ဝါ။ တဉှိ နိမ္မံသတ္တာ ‘‘ကင်္ကလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဂတမံသာယ ဟိ အဋ္ဌိသင်္ခလိကာယ ဧကဋ္ဌိမှိ ဝါ ကင်္ကလ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှော။ အနုဒဟနဋ္ဌေနာတိ အနုပါယပဋိပတ္တိယာ သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ အနုဒဟနဋ္ဌေန။ မဟာဘိတာပနဋ္ဌေန အနဝဋ္ဌိတသဘာဝတာယ၊ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနဋ္ဌေန ¶ မုဟုတ္တကရဏီယတာယ၊ တာဝကာလိကဋ္ဌေန ပရေဟိ အဘိဘဝနတာယ၊ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂပလိဘဉ္ဇနဋ္ဌေန ဘေဒနာဒိအဓိကရဏဘာဝေန၊ ဥဂ္ဃာဋသဒိသတာယ အဓိကုဋ္ဋနဋ္ဌေန၊ အဝဏေ ဝဏံ ဥပ္ပာဒေတွာ အန္တော အနုပဝိသနဘာဝတာယ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကအနတ္ထနိမိတ္တတာယ သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယဋ္ဌေန။

ပါဠိယံ ‘‘ထာမသာ ပရာမာသာ’’တိအာဒီသု ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ထာမသာတိ ဒိဋ္ဌိထာမေန၊ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ထာမဂတဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ ပရာမာသာတိ ဒိဋ္ဌိပရာမာသေန၊ ဒိဋ္ဌိသင်္ခါတပရာမာသေနာတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဟိ ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော အာမသနေန ပရာမာသော။ အဘိနိဝိဿာတိ တဏှာဘိနိဝေသပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသေန ‘‘ဣဒမေတ္ထ သစ္စ’’န္တိ အဘိနိဝိသိတွာ။ ဝေါဟရတီတိ ကထေတိ။ ယတော စ ခေါ တေ ဘိက္ခူတိ ယဒါ တေ ဘိက္ခူ။ ဧဝံဗျာခေါ အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝတာတိ ဣဒံ ဧသ အတ္တနော လဒ္ဓိံ နိဂူဟိတုကာမတာယ နတ္ထီတိ ဝတ္တုကာမောပိ ဘဂဝတော အာနုဘာဝေန သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ကိရ သမ္မုခါ ဒွေ ကထာ ကထေတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ ကဿ နု ခေါ နာမ တွံ မောဃပုရိသာတိ တွံ မောဃပုရိသ ကဿ ခတ္တိယဿ ဝါ ဗြာဟ္မဏဿ ဝါ ဝေဿဿ ဝါ သုဒ္ဒဿ ဝါ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ ဒေဝဿ ဝါ မနုဿဿ ဝါ မယာ ဧဝံ ¶ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာသိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဓမ္မကမ္မတာ၊ သမနုဘာသနာ၊ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဥက္ခိတ္တသမ္ဘောဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၂၄။ နဝမေ ပယောဂဂဏနာယာတိ ဒါနဂ္ဂဟဏပ္ပယောဂဂဏနာယ။ သံဝါသေ ကမ္မပရိယောသာနဝသေန၊ သဟသေယျာယ ဧကသ္မိံ နိပန္နေ ဣတရဿ နိပဇ္ဇနပယောဂဝသေန အာပတ္တိပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဧကစ္ဆန္နေ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ နာနူပစာရေပိ ဧကစ္ဆန္နေ နိပဇ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဥက္ခိတ္တသမ္ဘောဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ ‘‘သဟ ¶ ဝါ သေယျံ ကပ္ပေယျာတိ နာနူပစာရေပိ ဧကစ္ဆန္နေ နိပဇ္ဇေယျာ’’တိ။ ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနန္တေန အရဟတာပိ ကိရိယာဗျာကတစိတ္တေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တိစိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ကေနစိ ဝုတ္တံ ‘‘တိစိတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဝိပါကာဗျာကတစိတ္တေန သဟ ဝါ သေယျံ ကပ္ပေယျာတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ အညထာ သစိတ္တကတ္တာ သိက္ခာပဒဿ ကိရိယာဗျာကတံ သန္ဓာယ န ယုဇ္ဇတီ’’တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ သစိတ္တကသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမော အရဟတော န သမ္ဘဝတိ။ တေနေဝ ပထဝီခဏနာဒီသု သစိတ္တကသိက္ခာပဒေသု တိစိတ္တမေဝ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အကတာနုဓမ္မတာ၊ ဇာနနာ၊ သမ္ဘောဂါဒိကရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ဥက္ခိတ္တသမ္ဘောဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ကဏ္ဋကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၂၈။ ဒသမေ ပိရေတိ နိပါတပဒံ။ သမ္ဗောဓနေ ဝတ္တမာနံ ပရ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ ဝဒန္တီတိ အာဟ ‘‘ပရ အမာမကာ’’တိ၊ အမှာကံ အနဇ္ဈတ္တိကဘူတာတိ အတ္ထော။ ပိရေတိ ဝါ ‘‘ပရတော’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ နိပါတပဒံ၊ တသ္မာ စရ ပိရေတိ ပရတော ဂစ္ဆ၊ မာ ဣဓ တိဋ္ဌာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသမေတ္ထ ပုရိမသိက္ခာပဒဒွယေ ဝုတ္တနယမေဝ။

ကဏ္ဋကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတော သပ္ပာဏကဝဂ္ဂေါ သတ္တမော။

၈။ သဟဓမ္မိကဝဂ္ဂေါ

၁။ သဟဓမ္မိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၃၄။ သဟဓမ္မိကဝဂ္ဂဿ ¶ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝါစာယ ဝါစာယ အာပတ္တီတိ အနာဒရိယဘယာ လေသေန ဧဝံ ဝဒန္တဿ အာပတ္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နဿ ပညတ္တေန ဝစနံ၊ အသိက္ခိတုကာမတာယ ဧဝံ ဝစနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။

သဟဓမ္မိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဝိလေခနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၃၈။ ဒုတိယေ ¶ ဝိနယဿ ပရိယာပုဏနံ ဝိနယပရိယတ္တီတိ အာဟ ‘‘ဝိနယံ ပရိယာပုဏန္တာန’’န္တိအာဒိ။ သုဂုတ္တောတိ ယထာ ကရဏ္ဍကေ ပက္ခိတ္တမဏိက္ခန္ဓော ဝိယ န နဿတိ ဝိပတ္တိံ န ပါပုဏာတိ၊ ဧဝံ သုဋ္ဌု ဂေါပိတော။ သုရက္ခိတောတိ တဿေဝ ပရိယာယဝစနံ။ ယထာ ဟိ ကိလေသစောရေဟိ အဝိလုမ္ပနီယော ဟောတိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗဒါ သူပဋ္ဌိတဿတိတာယ သုဋ္ဌု ရက္ခိတော။ ကုက္ကုစ္စပကတာနန္တိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နကုက္ကုစ္စေန အဘိဘူတာနံ။ သာရဇ္ဇနံ သာရဒေါ၊ ဗျာမောဟဘယံ။ ဝိဂတော သာရဒေါ ဧတဿာတိ ဝိသာရဒေါ။ သဟဓမ္မေနာတိ သကာရဏေန ဝစနေန။ သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဏှာတီတိ ယထာ န ပုန သီသံ ဥက္ခိပန္တိ၊ အထ ခေါ အပ္ပဋိဘာနာ မင်္ကုဘူတာယေဝ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ သုဋ္ဌု နိဂ္ဂဏှာတိ။

အလဇ္ဇိတာတိ ယ-ကာရလောပေန နိဒ္ဒေသော၊ အလဇ္ဇိတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညာဏတာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ မန္ဒော မောမူဟောတိ အညာဏဘာဝေန မန္ဒော၊ အဝိသယတော မောမူဟော၊ မဟာမူဠှောတိ အတ္ထော။

အတ္တပစ္စတ္ထိကာတိ အတ္တနော ပစ္စတ္ထိကာ။ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ဒသဝတ္ထုဒီပကာ။ ပရူပဟာရအညာဏကင်္ခါပရဝိတာရဏာဒိဝါဒါတိ ဧတ္ထ ယေ အရဟတ္တံ ပဋိဇာနန္တာနံ အပ္ပတ္တေ ပတ္တသညီနံ အဓိမာနိကာနံ ကုဟကာနံ ဝါ အရဟတ္တံ ပဋိဇာနန္တာနံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ ဒိသွာ မာရကာယိကာ ဒေဝတာ ‘‘အရဟတော အသုစိံ ¶ ဥပသံဟရန္တီ’’တိ မညန္တိ သေယျထာပိ ပုဗ္ဗသေလိယာ အပရသေလိယာ စ၊ တေ ပရူပဟာရဝါဒါ။ ယေသံ ပန အရဟတော ဣတ္ထိပုရိသာဒီနံ နာမဂေါတ္တာဒီသု ဉာဏပ္ပဝတ္တိယာ အဘာဝေန အတ္ထိ အရဟတော အညာဏံ၊ တတ္ထေဝ သန္နိဋ္ဌာနာဘာဝေန အတ္ထိ အရဟတော ကင်္ခါ၊ ယသ္မာ စဿ တာနိ ဝတ္ထူနိ ပရေ ဝိတာရေန္တိ ပကာသေန္တိ အာစိက္ခန္တိ၊ တသ္မာ အတ္ထိ အရဟတော ပရဝိတာရဏာတိ ဣမာ တိဿော လဒ္ဓိယော သေယျထာပိ ဧတရဟိ ပုဗ္ဗသေလိယာနံ၊ တေ အညာဏကင်္ခါပရဝိတာရဏဝါဒါ။ နိဂ္ဂဟော ပန နေသံ ကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

စတ္တာရော မဂ္ဂါ စ ဖလာနိ စာတိ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန ဝုတ္တံ၊ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဆ အဘိညာတိ အယမ္ပိ အဓိဂမသဒ္ဓမ္မောယေဝ။ စ-ကာရော ¶ ဝါ အဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကေစိ ထေရာတိ ဓမ္မကထိကာ။ အာဟံသူတိ ပံသုကူလိကတ္ထေရာ ဧဝံ အာဟံသု။

ကဒါ ပနာယံ ကထာ ဥဒပါဒီတိ? အယဉှေတ္ထ အနုပုဗ္ဗိကထာ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၃၀) – ဣမသ္မိံ ကိရ ဒီပေ စဏ္ဍာလတိဿမဟာဘယေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ မဟာဥဠုမ္ပံ မာပေတွာ ဘိက္ခူနံ အာရောစာပေသိ ‘‘မဟန္တံ ဘယံ ဘဝိဿတိ၊ န သမ္မာ ဒေဝေါ ဝဿိဿတိ၊ ဘိက္ခူ ပစ္စယေဟိ ကိလမန္တာ ပရိယတ္တိံ သန္ဓာရေတုံ န သက္ခိဿန္တိ၊ ပရတီရံ ဂန္တွာ အယျေဟိ ဇီဝိတံ ရက္ခိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣမံ မဟာဥဠုမ္ပံ အာရုယှ ဂစ္ဆထ ဘန္တေ၊ ယေသံ ဧတ္ထ နိသဇ္ဇဋ္ဌာနံ နပ္ပဟောတိ၊ တေ ကဋ္ဌခဏ္ဍေပိ ဥရံ ဌပေတွာ ဂစ္ဆန္တု၊ သဗ္ဗေသံ ဘယံ န ဘဝိဿတီ’’တိ။ တဒါ သမုဒ္ဒတီရံ ပတွာ သဋ္ဌိ ဘိက္ခူ ကတိကံ ကတွာ ‘‘အမှာကံ ဧတ္ထ ဂမနကိစ္စံ နတ္ထိ၊ မယံ ဣဓေဝ ဟုတွာ တေပိဋကံ ရက္ခိဿာမာ’’တိ တတော နိဝတ္တိတွာ ဒက္ခိဏမလယဇနပဒံ ဂန္တွာ ကန္ဒမူလပဏ္ဏေဟိ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တာ ဝသိံသု၊ ကာယေ ဝဟန္တေ နိသီဒိတွာ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တိ၊ အဝဟန္တေ ဝါလိကံ ဥဿာရေတွာ ပရိဝါရေတွာ သီသာနိ ဧကဋ္ဌာနေ ကတွာ ပရိယတ္တိံ သမ္မသန္တိ။ ဣမိနာ နိယာမေန ဒွါဒသ သံဝစ္ဆရာနိ သာဋ္ဌကထံ တေပိဋကံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဓာရယိံသု။

ဘယေ ဝူပသန္တေ သတ္တသတာ ဘိက္ခူ အတ္တနော ဂတဋ္ဌာနေ သာဋ္ဌကထေ တေပိဋကေ ဧကက္ခရမ္ပိ ဧကဗျဉ္ဇနမ္ပိ အဝိနာသေတွာ ဣမမေဝ ဒီပမာဂမ္မ ကလ္လဂါမဇနပဒေ မဏ္ဍလာရာမဝိဟာရံ ပဝိသိံသု။ ထေရာနံ အာဂတပဝတ္တိံ သုတွာ ဣမသ္မိံ ဒီပေ ဩဟီနာ သဋ္ဌိ ဘိက္ခူ ‘‘ထေရေ ပဿိဿာမာ’’တိ ဂန္တွာ ထေရေဟိ သဒ္ဓိံ တေပိဋကံ သောဓေန္တာ ဧကက္ခရမ္ပိ ဧကဗျဉ္ဇနမ္ပိ အသမေန္တံ နာမ န ပဿိံသု။ တသ္မိံ ဌာနေ ထေရာနံ အယံ ကထာ ဥဒပါဒိ ‘‘ပရိယတ္တိ နု ခေါ သာသနဿ မူလံ၊ ဥဒါဟု ပဋိပတ္တီ’’တိ။ ပံသုကူလိကတ္ထေရာ ‘‘ပဋိပတ္တိ မူလ’’န္တိ အာဟံသု၊ ဓမ္မကထိကာ ‘‘ပရိယတ္တီ’’တိ ¶ ။ အထ နေ ထေရာ ‘‘တုမှာကံ ဒွိန္နမ္ပိ ဇနာနံ ဝစနမတ္တေနေဝ န သက္ကာ ဝိညာတုံ၊ ဇိနဘာသိတံ သုတ္တံ အာဟရထာ’’တိ အာဟံသု။ သုတ္တံ အာဟရိတုံ န ဘာရောတိ –

‘‘ဣမေ စ၊ သုဘဒ္ဒ၊ ဘိက္ခူ သမ္မာ ဝိဟရေယျုံ၊ အသုညော လောကော အရဟန္တေဟိ အဿာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၄)။ ‘‘ပဋိပတ္တိမူလကံ၊ မဟာရာဇ၊ သတ္ထုသာသနံ ¶ ၊ ပဋိပတ္တိသာရကံ၊ မဟာရာဇ၊ သတ္ထုသာသနံ၊ ပဋိပတ္တိ တိဋ္ဌန္တီ တိဋ္ဌတီ’’တိ (မိ။ ပ။ ၄။၁။၇) –

သုတ္တံ အာဟရိံသု။

ဣမံ သုတ္တံ သုတွာ ဓမ္မကထိကာ အတ္တနော ဝါဒဋ္ဌပနတ္ထာယ ဣမံ သုတ္တံ အာဟရိံသု –

‘‘ယာဝ တိဋ္ဌန္တိ သုတ္တန္တာ၊ ဝိနယော ယာဝ ဒိပ္ပတိ၊

တာဝ ဒက္ခန္တိ အာလောကံ၊ သူရိယေ အဗ္ဘုဋ္ဌိတေ ယထာ။

‘‘သုတ္တန္တေသု အသန္တေသု၊ ပမုဋ္ဌေ ဝိနယမှိ စ၊

တမော ဘဝိဿတိ လောကေ၊ သူရိယေ အတ္ထင်္ဂတေ ယထာ။

‘‘သုတ္တန္တေ ရက္ခိတေ သန္တေ၊ ပဋိပတ္တိ ဟောတိ ရက္ခိတာ၊

ပဋိပတ္တိယံ ဌိတော ဓီရော၊ ယောဂက္ခေမာ န ဓံသတီ’’တိ။

ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အာဟဋေ ပံသုကူလိကတ္ထေရာ တုဏှီ အဟေသုံ။ ဓမ္မကထိကတ္ထေရာနံယေဝ ဝစနံ ပုရတော အဟောသိ။ ယထာ ဟိ ဂဝသတဿ ဂဝသဟဿဿ ဝါ အန္တရေ ပဝေဏိပါလိကာယ ဓေနုယာ အသတိ သော ဝံသော သာ ပဝေဏီ န ဃဋီယတိ၊ ဧဝမေဝ အာရဒ္ဓဝိပဿကာနံ ဘိက္ခူနံ သတေပိ သဟဿေပိ ဝိဇ္ဇမာနေ ပရိယတ္တိယာ အသတိ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓော နာမ န ဟောတိ။ ယထာ စ နိဓိကုမ္ဘိယာ ဇာနနတ္ထာယ ပါသာဏပိဋ္ဌေ အက္ခရေသု ဥပနိဗဒ္ဓေသု ယာဝ အက္ခရာနိ ဓရန္တိ၊ တာဝ နိဓိကုမ္ဘီ နဋ္ဌာ နာမ န ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ပရိယတ္တိယာ ဓရမာနာယ သာသနံ အန္တရဟိတံ နာမ န ဟောတီတိ။ တဿာဓေယျောတိ တဿာယတ္တော။

၄၃၉။ သော ¶ ပနာတိ သော ပါတိမောက္ခော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဂရဟိတုကာမတာ၊ ဥပသမ္ပန္နဿ သန္တိကေ သိက္ခာပဒဝိဝဏ္ဏနဉ္စာတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။

ဝိလေခနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ မောဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၄၃။ တတိယံ ¶ ဥတ္တာနမေဝ။ မောဟာရောပနံ၊ မောဟေတုကာမတာ၊ ဝုတ္တနယေန သုတဘာဝေါ၊ မောဟနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

မောဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၅၂။ စတုတ္ထေ ရတ္တစိတ္တောတိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ရတ္တစိတ္တော။ သစေ ပန မေထုနရာဂေန ရတ္တော ပဟာရံ ဒေတိ၊ ဒုက္ကဋမေဝ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ကုပိတတာ၊ န မောက္ခာဓိပ္ပာယတာ၊ ဥပသမ္ပန္နဿ ပဟာရဒါနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ပဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ တလသတ္တိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၅၇။ ပဉ္စမေ န ပဟရိတုကာမတာယ ဒိန္နတ္တာ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ ပဟရိတုကာမတာယ ပဟဋေ ပုရိမသိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယံ၊ ဥစ္စာရေတုကာမတာယ ကေဝလံ ဥဂ္ဂိရဏမတ္တေ ကတေ ဣမိနာ ပါစိတ္တိယံ။ ဣမိနာ ပန ဝိရဇ္ဈိတွာ ပဟာရော ဒိန္နော၊ တသ္မာ ဒုက္ကဋံ။ ကိမိဒံ ဒုက္ကဋံ ပဟာရပစ္စယာ၊ ဥဒါဟု ဥဂ္ဂိရဏပစ္စယာတိ? တတ္ထ ကေစိ တာဝ ဝဒန္တိ ‘‘ပဟာရပစ္စယာ ဧဝ ဒုက္ကဋံ၊ ဥဂ္ဂိရဏပစ္စယာ ပါစိတ္တိယန္တိ သဒုက္ကဋံ ပါစိတ္တိယံ ယုဇ္ဇတိ။ ပုရိမဉှိ ဥဂ္ဂိရဏံ၊ ပစ္ဆာ ပဟာရော၊ န စ ပစ္ဆာ ပဟာရံ နိဿာယ ပုရိမံ ဥဂ္ဂိရဏံ အနာပတ္တိဝတ္ထုကံ ဘဝိတုမရဟတီ’’တိ။

မယံ ¶ ပနေတ္ထ ဧဝံ တက္ကယာမ ‘‘ဥဂ္ဂိရဏဿ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ အသဏ္ဌိတတ္တာ တပ္ပစ္စယာ ပါစိတ္တိယေန န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အသုဒ္ဓစိတ္တေန ကတပယောဂတ္တာ ပန န သက္ကာ ဧတ္ထ အနာပတ္တိယာ ဘဝိတုန္တိ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ‘န ပဟရိတုကာမတာယ ဒိန္နတ္တာ’တိ ဣမိနာ စ ပဟာရပစ္စယာ ပုရိမသိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယာသမ္ဘဝေ ကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ပဟာရပစ္စယာ ဒုက္ကဋသမ္ဘဝေ။ န ဟိ အပဟရိတုကာမတာယ ပဟာရေ ဒိန္နေ ¶ ပုရိမသိက္ခာပဒေန ပဟာရပစ္စယာ ပါစိတ္တိယေန ဒုက္ကဋေန ဝါ ဘဝိတုံ ယုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘တိရစ္ဆာနာဒီနံ အသုစိကရဏာဒိံ ဒိသွာ ကုဇ္ဈိတွာပိ ဥဂ္ဂိရန္တဿ မောက္ခာဓိပ္ပာယော ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ကုပိတတာ၊ န မောက္ခာဓိပ္ပာယတာ၊ ဥပသမ္ပန္နဿ တလသတ္တိဥဂ္ဂိရဏန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

တလသတ္တိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အမူလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၅၉။ ဆဋ္ဌံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ သင်္ဃာဒိသေသဿ အမူလကတာ၊ အနုဒ္ဓံသနာ၊ တင်္ခဏဝိဇာနနာတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

အမူလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၆၄။ သတ္တမမ္ပိ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ အဖာသုကာမတာ၊ ကုက္ကုစ္စုပ္ပာဒနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဥပဿုတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၇၁။ အဋ္ဌမေ သုတိသမီပန္တိ သဒ္ဒသမီပံ။ သုယျတီတိ ဟိ သုတိ၊ သဒ္ဒဿေတံ အဓိဝစနံ။ တဿ သမီပံ ဥပဿုတိ၊ သဒ္ဒသမီပန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု စ သုယျတီတိ သုတီတိ သဒ္ဒေါဝ ဝုတ္တော။ ယတ္ထ ပန ဌိတေန သက္ကာ ဟောတိ သဒ္ဒံ သောတုံ၊ တတ္ထ တိဋ္ဌန္တော သဒ္ဒသမီပေ ဌိတော နာမ ဟောတီတိ ¶ အာဟ ‘‘ယတ္ထ ဌတွာ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘သုဏာတိ ဧတ္ထာတိ သုတိ။ ယတ္ထ ဌိတော သုဏာတိ၊ တဿ ဌာနဿေတံ နာမံ။ တဿ သမီပံ ဥပဿုတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဧဝံ ပန ဂယှမာနေ ယသ္မိံ ဌာနေ ဌိတော သုဏာတိ၊ တဿ ¶ အာသန္နေ အညသ္မိံ ပဒေသေ တိဋ္ဌတီတိ အာပဇ္ဇတိ။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဥပဿုတိ-သဒ္ဒဿေဝ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယတ္ထ ဌတွာ သက္ကာ ဟောတိ၊ တေသံ ဝစနံ သောတု’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န သုတိ-သဒ္ဒဿ။ တသ္မာ ပုဗ္ဗနယောဝေတ္ထ ပသတ္ထတရော။ အထ ဝါ ဥပေစ္စ သုယျတိ ဧတ္ထာတိ ဥပဿုတိ၊ ဌာနံ။ ယံ ဌာနံ ဥပဂတေန သက္ကာ ဟောတိ ကထေန္တာနံ သဒ္ဒံ သောတုံ၊ တတ္ထာတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ မန္တေန္တန္တိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘မန္တယမာနေ’’တိ။

၄၇၃။ ဧကပရိစ္ဆေဒါနီတိ ‘‘သိယာ ကိရိယံ၊ သိယာ အကိရိယ’’န္တိ ဣမိနာ နယေန ဧကပရိစ္ဆေဒါနိ။ ဣမာနိ ဟိ တီဏိ သိက္ခာပဒါနိ ကဒါစိ ကိရိယတော သမုဋ္ဌဟန္တိ၊ ကဒါစိ အကိရိယတော၊ န ဧကက္ခဏေယေဝ ကိရိယာကိရိယတော သမုဋ္ဌဟန္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ စောဒနာဓိပ္ပာယော၊ သဝနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ဥပဿုတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ကမ္မပဋိဗာဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၇၄။ နဝမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဓမ္မကမ္မတာ၊ ဓမ္မကမ္မန္တိ သညာ၊ ဆန္ဒံ ဒတွာ ခိယျနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ကမ္မပဋိဗာဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဆန္ဒံ အဒတွာ ဂမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၇၉။ ဒသမံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဝိနိစ္ဆယကထာယ ပဝတ္တမာနတာ၊ ဓမ္မကမ္မတာ၊ ဓမ္မကမ္မသညိတာ၊ သမာနသီမာယံ ဌိတတာ၊ သမာနသံဝါသကတာ၊ ကောပေတုကာမတာယ ဟတ္ထပါသဝိဇဟနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဆ အင်္ဂါနိ။

ဆန္ဒံ အဒတွာ ဂမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၈၄။ ဧကာဒသမမ္ပိ ¶ ¶ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ ဓမ္မေန လဒ္ဓသမ္မုတိတာ၊ သင်္ဃေန သဒ္ဓိံ ဝိကပ္ပနုပဂစီဝရဒါနံ၊ ပစ္ဆာ ခီယိတုကာမတာယ ခိယျနာတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၈၉။ ဒွါဒသမေ နတ္ထိ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

နိဋ္ဌိတော သဟဓမ္မိကဝဂ္ဂေါ အဋ္ဌမော။

၉။ ရာဇဝဂ္ဂေါ

၁။ အန္တေပုရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၉၇-၄၉၉။ ရာဇဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ အဋ္ဌကထာယံ သဗ္ဗံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ပါဠိယံ ပန အယမနုတ္တာနပဒတ္ထော။ ကတံ ဝါ ကရိဿန္တိ ဝါတိ မေထုနဝီတိက္ကမနံ ကတံ ဝါ ကရိဿန္တိ ဝါ။ ဣမေသန္တိ ပဒံ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမံ ကတွာ ဥဘယတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘ဣမေဟိ ကတံ ဣမေ ကရိဿန္တီ’’တိ။ ရတနန္တိ မဏိရတနာဒီသု ယံကိဉ္စိ။ ဥဘတောတိ ဒွီဟိ ပက္ခေဟိ။ ‘‘ဥဘတော သုဇာတော’’တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေ ယေဟိ ကေဟိစိ ဒွီဟိ ဘာဂေဟိ သုဇာတတာ ဝိညာယေယျ၊ သုဇာတ-သဒ္ဒေါ စ ‘‘သုဇာတော စာရုဒဿနော’’တိအာဒီသု အာရောဟသမ္ပတ္တိပရိယာယောတိ ဇာတိဝသေနေဝ သုဇာတတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘မာတိတော စ ပိတိတော စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနောရသပုတ္တဝသေနပိ လောကေ မာတုပိတုသမညာ ဒိဿတိ၊ ဣဓ ပန သာ ဩရသပုတ္တဝသေနေဝ ဣစ္ဆိတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သံသုဒ္ဓဂဟဏိကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာတိ ဓာရေတီတိ ဂဟဏီ၊ ဂဗ္ဘာသယသညိတော မာတုကုစ္ဆိပ္ပဒေသော။ သံသုဒ္ဓါ ဂဟဏီ အဿာတိ သံသုဒ္ဓဂဟဏိကော၊ သံသုဒ္ဓါ တဿ မာတုကုစ္ဆီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘သမဝေပါကိနိယာ ဂဟဏိယာ’’တိ ¶ ဧတ္ထ ပန ယထာဘုတ္တဿ အာဟာရဿ ဝိပါစနဝသေန ဂဏှနတော အဆဍ္ဍနတော ကမ္မဇတေဇောဓာတု ‘‘ဂဟဏီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ယာဝ ¶ သတ္တမာ ပိတာမဟယုဂါတိ ဧတ္ထ ပိတု ပိတာ ပိတာမဟော၊ ပိတာမဟဿ ယုဂံ ပိတာမဟယုဂံ။ ‘‘ယုဂ’’န္တိ အာယုပ္ပမာဏံ ဝုစ္စတိ။ အဘိလာပမတ္တမေဝ စေတံ၊ အတ္ထတော ပန ပိတာမဟောယေဝ ပိတာမဟယုဂံ။ ပိတာ စ မာတာ စ ပိတရော၊ ပိတူနံ ပိတရော ပိတာမဟာ၊ တေသံ ယုဂေါ ပိတာမဟယုဂေါ၊ တသ္မာ ယာဝ သတ္တမာ ပိတာမဟယုဂါ၊ ပိတာမဟဒွန္ဒာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ ပိတာမဟဂ္ဂဟဏေနေဝ မာတာမဟောပိ ဂဟိတော ဟောတိ။ ယုဂ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဧကသေသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော ယုဂေါ စ ယုဂေါ စ ယုဂေါတိ။ ဧဝဉှိ တတ္ထ တတ္ထ ဒွန္ဒံ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ တတော ဥဒ္ဓံ သဗ္ဗေပိ ပုဗ္ဗပုရိသာ ပိတာမဟယုဂဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ။ ဧဝံ ယာဝ သတ္တမော ပိတာမဟယုဂေါ၊ တာဝ သံသုဒ္ဓဂဟဏိကော။

အက္ခိတ္တောတိ ‘‘အပနေထ ဧတံ၊ ကိံ ဣမိနာ’’တိ ဧဝံ အက္ခိတ္တော အနဝက္ခိတ္တော။ အနုပကုဋ္ဌောတိ န ဥပကုဋ္ဌော၊ န အက္ကောသံ ဝါ နိန္ဒံ ဝါ ပတ္တပုဗ္ဗော။ ကေန ကာရဏေနာတိ အာဟ ‘‘ဇာတိဝါဒေနာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဥဘတော…ပေ… ပိတာမဟယုဂါ’’တိ ဧတေန တဿ ယောနိဒေါသာဘာဝေါ ဒဿိတော သံသုဒ္ဓဂဟဏိကဘာဝကိတ္တနတော၊ ‘‘အက္ခိတ္တော’’တိ ဣမိနာ ကိရိယာပရာဓာဘာဝေါ။ ကိရိယာပရာဓေန ဟိ သတ္တာ ခေပံ ပါပုဏန္တိ။ ‘‘အနုပကုဋ္ဌော’’တိ ဣမိနာ အယုတ္တသံသဂ္ဂါဘာဝေါ။ အယုတ္တသံသဂ္ဂဉှိ ပဋိစ္စ သတ္တာ အက္ကောသံ လဘန္တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ခတ္တိယတာ၊ အဘိသိတ္တတာ၊ ဥဘိန္နမ္ပိ သယနိဃရတော အနိက္ခန္တတာ၊ အပ္ပဋိသံဝိဒိတတာ၊ ဣန္ဒခီလာတိက္ကမောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။

အန္တေပုရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ရတနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၀၂။ ဒုတိယေ မဟာလတံ နာမာတိ ပတိကုလံ ဂစ္ဆန္တိယာ ကိရ တဿာ ပိတာ မဟာလတာပိဠန္ဓနံ နာမ ကာရာပေသိ။ တသ္မိံ ပိဠန္ဓနေ စတဿော ဝဇိရနာဠိယော တတ္ထ တတ္ထ အပ္ပေတဗ္ဗဋ္ဌာနေ အပ္ပနဝသေန ဝိနိယောဂံ အဂမံသု၊ မုတ္တာနံ ဧကာဒသ နာဠိယော၊ ပဝါဠဿ ဒွါဝီသတိ နာဠိယော၊ မဏီနံ တေတ္တိံသ နာဠိယော။ ဣတိ ဧတေဟိ စ အညေဟိ စ ဝေဠုရိယလောဟိတင်္ကမသာရဂလ္လာဒီဟိ သတ္တဝဏ္ဏေဟိ စ ရတနေဟိ နိဋ္ဌာနံ အဂမာသိ ¶ ။ တံ သီသေ ပဋိမုက္ကံ ¶ ယာဝ ပါဒပိဋ္ဌိယာ ဘဿတိ၊ ပဉ္စန္နံ ဟတ္ထီနံ ဗလံ ဓာရယမာနာဝ ဣတ္ထီ နံ ဓာရေတုံ သက္ကောတိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။

၅၀၆။ အာဝသထဿ ပန သုပ္ပပါတော ဝါ မုသလပါတော ဝါ ဥပစာရော နာမာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အာဝသထောတိ စေတ္ထ အန္တောအာရာမေ ဝါ ဟောတု အညတ္ထ ဝါ၊ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ဝုစ္စတိ။ ဆန္ဒေနပိ ဘယေနပီတိ ဝဍ္ဎကီအာဒီသု ဆန္ဒေန၊ ရာဇဝလ္လဘေသု ဘယေန။ တမေဝ ဘိက္ခုံ အာသင်္ကန္တီတိ ဝိဿရိတွာ ဂမနကာလေ အတ္တနော ပစ္ဆတော အညဿာဘာဝါ အာသင်္ကန္တိ။ ပတိရူပံ နာမ ရတနသမ္မတေ ပံသုကူလဂ္ဂဟဏံ ဝါ ရတနေ နိရုဿုက္ကဂမနံ ဝါ။ ယဒိ ဟိ တံ ရတနသမ္မတံ အာမာသံ စေ၊ ‘‘နတ္ထိ ဧတဿ သာမီ’’တိ ပံသုကူလံ ဂဟေဿတိ။ အနာမာသံ စေ၊ ‘‘နတ္ထိ ဧတဿ သာမီ’’တိ ပံသုကူလဆိန္နပလိဗောဓော နိရပေက္ခော ဂမိဿတိ။ သမာဒပေတွာတိ အညံ သမာဒပေတွာ၊ ‘‘ဥဒ္ဒိဿ အရိယာ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဧသာ အရိယာနယာစနာ’’တိ (ဇာ။ ၁။၇။၅၉) ဝုတ္တနယေန ယာစိတွာတိ အတ္ထော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အနနုညာတကရဏံ၊ ပရသန္တကတာ၊ ဝိဿာသဂ္ဂါဟပံသုကူလသညာနံ အဘာဝေါ၊ ဥဂ္ဂဟဏံ ဝါ ဥဂ္ဂဟာပနံ ဝါတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

ရတနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဝိကာလဂါမပ္ပဝိသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၀၈။ တတိယေ အရိယမဂ္ဂဿာတိ ဧတ္ထ သဂ္ဂမဂ္ဂေါပိ သင်္ဂဟေတဗ္ဗော။ အနိယျာနိကတ္တာ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂါနံ တိရစ္ဆာနဘူတာ ဟိ ကထာ တိရစ္ဆာနကထာ။ တိရစ္ဆာနဘူတန္တိ တိရောကရဏဘူတံ ဝိဗန္ဓနဘူတံ။ ရာဇပဋိသံယုတ္တံ ကထန္တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၂၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၁၀၈၀၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၀။၆၉-၇၀) ရာဇာနံ အာရဗ္ဘ ‘‘မဟာသမ္မတော မန္ဓာတာ ဓမ္မာသောကော ဧဝံမဟာနုဘာဝေါ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တကထံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အသုကော ရာဇာ အဘိရူပေါ ဒဿနီယော’’တိအာဒိနာ နယေန ဂေဟဿိတကထာဝ တိရစ္ဆာနကထာ ဟောတိ။ ‘‘သောပိ နာမ ဧဝံမဟာနုဘာဝေါ ခယံ ဂတော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ပန အနိစ္စတာပဋိသံယုတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေ တိဋ္ဌတိ။ စောရေသုပိ ‘‘မူလဒေဝေါ ဧဝံမဟာနုဘာဝေါ၊ မေဃမာလော ဧဝံမဟာနုဘာဝေါ’’တိ ¶ တေသံ ကမ္မံ ပဋိစ္စ ‘‘အဟော သူရာ’’တိ ဂေဟဿိတကထာဝ တိရစ္ဆာနကထာ။ ယုဒ္ဓေပိ ဘရတယုဒ္ဓါဒီသု ‘‘အသုကေန အသုကော ဧဝံ မာရိတော ဧဝံ ဝိဒ္ဓါ’’တိ ကာမဿာဒဝသေနေဝ ကထာ တိရစ္ဆာနကထာ။ ‘‘တေပိ နာမ ခယံ ဂတာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ပန သဗ္ဗတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနမေဝ ဟောတိ။

အပိစ ¶ အန္နာဒီသု ‘‘ဧဝံ ဝဏ္ဏဝန္တံ ဂန္ဓဝန္တံ ရသဝန္တံ ဖဿသမ္ပန္နံ ခါဒိမှ ဘုဉ္ဇိမှ ပိဝိမှ ပရိဘုဉ္ဇိမှာ’’တိ ကာမဿာဒဝသေန ကထေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ သာတ္ထကံ ပန ကတွာ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဧဝံ ဝဏ္ဏာဒိသမ္ပန္နံ အန္နံ ပါနံ ဝတ္ထံ သယနံ မာလာဂန္ဓံ သီလဝန္တာနံ အဒမှ၊ စေတိယပူဇံ အကရိမှာ’’တိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဉာတိကထာဒီသုပိ ‘‘အမှာကံ ဉာတကာ သူရာ သမတ္ထာ’’တိ ဝါ ‘‘ပုဗ္ဗေ မယံ ဧဝံ ဝိစိတြေဟိ ယာနေဟိ ဝိစရိမှာ’’တိ ဝါ အဿာဒဝသေန ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ သာတ္ထကံ ပန ကတွာ ‘‘တေပိ နော ဉာတကာ ခယံ ဂတာ’’တိ ဝါ ‘‘ပုဗ္ဗေ မယံ ဧဝရူပါ ဥပါဟနာ သင်္ဃဿ အဒမှာ’’တိ ဝါ ကထေတဗ္ဗံ။ ဂါမကထာပိ သုနိဝိဋ္ဌဒုန္နိဝိဋ္ဌသုဘိက္ခဒုဗ္ဘိက္ခာဒိဝသေန ဝါ ‘‘အသုကဂါမဝါသိနော သူရာ သမတ္ထာ’’တိ ဝါ ဧဝံ အဿာဒဝသေန န ဝဋ္ဋတိ၊ သာတ္ထကံ ပန ကတွာ ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ’’တိ ဝါ ‘‘ခယဝယံ ဂတာ’’တိ ဝါ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ နိဂမနဂရဇနပဒကထာသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဣတ္ထိကထာပိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒီနိ ပဋိစ္စ အဿာဒဝသေန န ဝဋ္ဋတိ၊ ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ၊ ခယံ ဂတာ’’တိ ဧဝံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ သူရကထာပိ ‘‘နန္ဒိမိတ္တော နာမ ယောဓော သူရော အဟောသီ’’တိ အဿာဒဝသေန န ဝဋ္ဋတိ၊ ‘‘သဒ္ဓါ အဟောသိ၊ ခယံ ဂတော’’တိ ဧဝမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိသိခါကထာပိ ‘‘အသုကာ ဝိသိခါ သုနိဝိဋ္ဌာ ဒုန္နိဝိဋ္ဌာ သူရာ သမတ္ထာ’’တိ အဿာဒဝသေနေဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ၊ ခယံ ဂတာ’’ဣစ္စေဝ ဝဋ္ဋတိ။

ကုမ္ဘဋ္ဌာနကထာတိ ကုဋဋ္ဌာနကထာ ဥဒကတိတ္ထကထာ ဝုစ္စတိ၊ ကုမ္ဘဒါသီကထာ ဝါ။ သာပိ ‘‘ပါသာဒိကာ နစ္စိတုံ ဂါယိတုံ ဆေကာ’’တိ အဿာဒဝသေန န ဝဋ္ဋတိ၊ ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ’’တိအာဒိနာ နယေနေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ပုဗ္ဗပေတကထာတိ အတီတဉာတိကထာ။ တတ္ထ ဝတ္တမာနဉာတိကထာသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယော။

နာနတ္တကထာတိ ပုရိမပစ္ဆိမကထာဝိမုတ္တာ အဝသေသာ နာနာသဘာဝါ နိရတ္ထကကထာ။ လောကက္ခာယိကာတိ ‘‘အယံ လောကော ကေန နိမ္မိတော၊ အသုကေန ¶ ပဇာပတိနာ ဗြဟ္မုနာ ဣဿရေန ဝါ နိမ္မိတော၊ ကာကော သေတော အဋ္ဌီနံ သေတတ္တာ၊ ဗကာ ရတ္တာ လောဟိတဿ ရတ္တတ္တာ’’တိ ဧဝမာဒိကာ လောကာယတဝိတဏ္ဍသလ္လာပကထာ။ ဥပ္ပတ္တိဌိတိသံဟာရာဒိဝသေန လောကံ အက္ခာယတီတိ လောကက္ခာယိကာ။ သမုဒ္ဒက္ခာယိကာ နာမ ကသ္မာ သမုဒ္ဒေါ သာဂရော၊ သာဂရဿ ရညော ပုတ္တေဟိ ခတတ္တာ သာဂရော။ ခတော အမှေဟီတိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ နိဝေဒိတတ္တာ သမုဒ္ဒေါတိ ဧဝမာဒိကာ နိရတ္ထကာ သမုဒ္ဒက္ခာယိကကထာ။

ဣတိ ဘဝေါ ဣတိ အဘဝေါတိ ယံ ဝါ တံ ဝါ နိရတ္ထကကာရဏံ ဝတွာ ပဝတ္တိတကထာ ဣတိဘဝါဘဝကထာ။ ဧတ္ထ စ ဘဝေါတိ သဿတံ၊ အဘဝေါတိ ဥစ္ဆေဒံ။ ဘဝေါတိ ဝုဒ္ဓိ၊ အဘဝေါတိ ဟာနိ ¶ ။ ဘဝေါတိ ကာမသုခံ၊ အဘဝေါတိ အတ္တကိလမထော။ ဣတိ ဣမာယ ဆဗ္ဗိဓာယ ဣတိဘဝါဘဝကထာယ သဒ္ဓိံ ဗာတ္တိံသ တိရစ္ဆာနကထာ နာမ ဟောတိ။ အထ ဝါ ပါဠိယံ သရူပတော အနာဂတာပိ အရညပဗ္ဗတနဒီဒီပကထာ ဣတိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟေတွာ ဆတ္တိံသ တိရစ္ဆာနကထာတိ ဝုစ္စတိ။ ဣတိ ဝါတိ ဟိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထေ၊ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပတ္ထေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ဧဝံပကာရံ ဣတော အညံ ဝါ တာဒိသံ နိရတ္ထကကထံ ကထေန္တီ’’တိ။ အာဒိအတ္ထေ ဝါ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဣတိ ဝါ ဣတိ ဧဝရူပါ နစ္စဂီတဝါဒိတဝိသူကဒဿနာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ ၁၉၄) ဝိယ၊ ဧဝမာဒိံ အညမ္ပိ တာဒိသံ ကထံ ကထေန္တီတိ အတ္ထော။

၅၁၂။ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရော အဒိန္နာဒါနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတော ဣဓ ဥပစာရောတိ ဒဿေတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆနာ၊ အနုညာတကာရဏာဘာဝေါ၊ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝိသနန္တိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ဝိကာလဂါမပ္ပဝိသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သူစိဃရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၁၇။ စတုတ္ထေ တံ အဿ အတ္ထီတိ ပဌမံ ဘိန္ဒိတွာ ပစ္ဆာ ဒေသေတဗ္ဗတ္တာ တံ ဘေဒနကံ တဿ ပါစိတ္တိယဿ အတ္ထီတိ ဘေဒနကံ၊ ပါစိတ္တိယံ။ အဿတ္ထိအတ္ထေ ¶ အ-ကာရပစ္စယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝါသိဇဋေတိ ဝါသိဒဏ္ဍကေ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ သူစိဃရတာ၊ အဋ္ဌိမယာဒိတာ၊ အတ္တနော အတ္ထာယ ကရဏံ ဝါ ကာရာပေတွာ ဝါ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

သူစိဃရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ မဉ္စပီဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၂၂။ ပဉ္စမေ ဆေဒနကံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ ဆေဒနမေဝ ဆေဒနကံ၊ တံ တဿ အတ္ထီတိ ဆေဒနကန္တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိဿတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ ပမာဏာတိက္ကန္တမဉ္စပီဌတာ၊ အတ္တနော အတ္ထာယ ကရဏံ ဝါ ကာရာပေတွာ ဝါ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။

မဉ္စပီဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ တူလောနဒ္ဓသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၂၆။ ဆဋ္ဌေ ¶ တူလံ ပက္ခိပိတွာတိ ဟေဋ္ဌာ စိမိလိကံ ပတ္ထရိတွာ တဿ ဥပရိ တူလံ ပက္ခိပိတွာတိ အတ္ထော။ ပေါဋကိတူလန္တိ ဧရကတူလာဒိ ယံကိဉ္စိ တိဏဇာတီနံ တူလံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ တူလောနဒ္ဓမဉ္စပီဌတာ၊ အတ္တနော အတ္ထာယ ကရဏံ ဝါ ကာရာပေတွာ ဝါ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။ အတ္တနာ ကာရာပိတဿ ဟိ ပဋိလာဘမတ္တေနေဝ ပါစိတ္တိယံ။ တေနေဝ ပဒဘာဇနေ ‘‘ပဋိလာဘေန ဥဒ္ဒါလေတွာ ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကေနစိ ပန ‘‘ပဋိလာဘေန ဥဒ္ဒါလေတွာ ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပဋိလာဘမတ္တေနေဝ ပါစိတ္တိယံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ပရိဘောဂေယေဝ အာပတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’တိ ဝစနံ ဧတ္ထ သာဓက’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ တဿ မတိမတ္တံ။ န ဟိ ‘‘အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဣဒံ အတ္တနာ ကာရာပိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ကရဏကာရာပနပစ္စယာ စ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ၊ န ပရိဘောဂပစ္စယာ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ တူလောနဒ္ဓံ မဉ္စံ ဝါ ပီဌံ ဝါ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ယော ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိ ခန္ဓကေ ¶ ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနာ ဝါ ကတံ ဟောတု အညေန ဝါ၊ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ပရိဘောဂပစ္စယာ ဒုက္ကဋမေဝ၊ န ပါစိတ္တိယံ။

တူလောနဒ္ဓသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၃၁။ သတ္တမေ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ နိသီဒနသန္ထတသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တမေဝ။ နိသီဒနဿ ပမာဏာတိက္ကန္တတာ၊ အတ္တနော အတ္ထာယ ကရဏံ ဝါ ကာရာပေတွာ ဝါ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနိ ပနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။

နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၃၇-၅၄၂။ အဋ္ဌမနဝမဒသမေသု ¶ နတ္ထိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အင်္ဂါနိပိ သတ္တမေဝ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

နိဋ္ဌိတော ရာဇဝဂ္ဂေါ နဝမော။

ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ သာရတ္ထဒီပနိယံ

ခုဒ္ဒကဝဏ္ဏနာ သမတ္တာ။

ပါစိတ္တိယကဏ္ဍံ နိဋ္ဌိတံ။