📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ဝိနယပိဋကေ

ဝဇိရဗုဒ္ဓိ-ဋီကာ

ဂန္ထာရမ္ဘကထာ

ပညာဝိသုဒ္ဓါယ ဒယာယ သဗ္ဗေ၊

ဝိမောစိတာ ယေန ဝိနေယျသတ္တာ၊

တံ စက္ခုဘူတံ သိရသာ နမိတွာ၊

လောကဿ လောကန္တဂတဿ ဓမ္မံ။

သင်္ဃဉ္စ သီလာဒိဂုဏေဟိ ယုတ္တ-

မာဒါယ သဗ္ဗေသု ပဒေသု သာရံ၊

သင်္ခေပကာမေန မမာသယေန၊

သဉ္စောဒိတော ဘိက္ခုဟိတဉ္စ ဒိသွာ။

သမန္တပါသာဒိကသညိတာယ ၊

သမ္ဗုဒ္ဓဃောသာစရိယောဒိတာယ၊

သမာသတော လီနပဒေ လိခိဿံ၊

သမာသတော လီနပဒေ လိခီတံ။

သညာ နိမိတ္တံ ကတ္တာ စ၊ ပရိမာဏံ ပယောဇနံ၊

သဗ္ဗာဂမဿ ပုဗ္ဗေဝ၊ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝတ္တုမိစ္ဆတာတိ။ –

ဝစနတော သမန္တပါသာဒိကေတိ သညာ။ ဒီပန္တရေ ဘိက္ခုဇနဿ အတ္ထံ နာဘိသမ္ဘုဏာတီတိ နိမိတ္တံ။ ဗုဒ္ဓဃောသောတိ ဂရူဟိ ဂဟိတနာမဓေယျေနာတိ ကတ္တာ။ သမဓိကသတ္တဝီသတိသဟဿမတ္တေန တဿ ဂန္ထေနာတိ ပရိမာဏံ။ စိရဋ္ဌိတတ္ထံ ဓမ္မဿာတိ ပယောဇနံ။

တတြာဟ – ‘‘ဝတ္တဗ္ဗံ ဝတ္တုမိစ္ဆတာတိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ကထံဝိဓော ဝတ္တာ’’တိ? ဥစ္စတေ –

ပါဌတ္ထဝိဒူသံဟီရော၊ ဝတ္တာ သုစိ အမစ္ဆရော၊

စတုက္ကမပရိစ္စာဂီ၊ ဒေသကဿ ဟိတုဿုကောတိ။ (မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ)၊

တတြ ပဌီယတေတိ ပါဌော။ သော ဟိ အနေကပ္ပကာရော အတ္ထာနုရူပေါ အတ္ထာနနုရူပေါ စေတိ။ ကထံ? သန္ဓာယဘာသိတော ဗျဉ္ဇနဘာသိတော သာဝသေသပါဌော နိရဝသေသပါဌော နီတော နေယျောတိ။ တတြ အနေကတ္ထဝတ္တာ သန္ဓာယဘာသိတော နာမ ‘‘မာတရံ ပိတရံ ဟန္တွာ’’တိအာဒိ (ဓ။ ပ။ ၂၉၄)။ ဧကတ္ထဝတ္တာ ဗျဉ္ဇနဘာသိတော နာမ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တျာဒိ (ဓ။ ပ။ ၁၊ ၂၊ နေတ္တိ။ ၉၀၊ ၉၂၊ ပေဋကော။ ၁၄)။ သာဝသေသော နာမ ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဒိတ္တ’’မိတျာဒိ (မဟာဝ။ ၅၄၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၈)။ ဝိပရီတော နိရဝသေသော နာမ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တီ’’တျာဒိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅)။ ယထာ ဝစနံ၊ တထာ အဝဂန္တဗ္ဗော နီတော နာမ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တျာဒိ။ ယုတ္တိယာ အနုဿရိတဗ္ဗော နေယျော နာမ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော၊ ဘိက္ခဝေ’’တျာဒိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀)။

အတ္ထောပိ အနေကပ္ပကာရော ပါဌတ္ထော သဘာဝတ္ထော ဉေယျတ္ထော ပါဌာနုရူပေါ ပါဌာနနုရူပေါ သာဝသေသတ္ထော နိရဝသေသတ္ထော နီတတ္ထော နေယျတ္ထောတျာဒိ။ တတ္ထ ယော တံတံသညာပနတ္ထမုစ္စာရီယတေ ပါဌော၊ သ ပါဌတ္ထော ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇန’’မိတျာဒီသု (ပါရာ။ ၁၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၀) ဝိယ။ ရူပါရူပဓမ္မာနံ လက္ခဏရသာဒိ သဘာဝတ္ထော ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဘာဝေတီ’’တျာဒီသု (ဝိဘ။ ၄၈၉၊ သံ။ နိ။ ၅။၃) ဝိယ။ ယော ဉာယမာနော ဟိတာယ ဘဝတိ၊ သ ဉာတုမရဟတ္တာ ဉေယျတ္ထော ‘‘အတ္ထဝါဒီ ဓမ္မဝါဒီ’’တျေဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၉၊ ၁၉၄၊ ၃။၂၃၈၊ မ။ နိ။ ၁။၄၁၁) ဝိယ။ ယထာပါဌံ ဘာသိတော ပါဌာနုရူပေါ ‘‘စက္ခု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရာဏကမ္မ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၁၄၆) ဘဂဝတာ ဝုတ္တမတော စက္ခုမပိ ကမ္မန္တိ။ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာယ အတ္ထံ ပဋိဗာဟယမာနေန ဝုတ္တော ပါဌာနနုရူပေါ။ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗံ ကိဉ္စိ အပရိစ္စဇိတွာ ပရိသေသံ ကတွာ ဝုတ္တော သာဝသေသတ္ထော ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၆၀၊ မဟာနိ။ ၁၀၇) စ၊ ‘‘သဗ္ဗေ တသန္တိ ဒဏ္ဍဿ၊ သဗ္ဗေ ဘာယန္တိ မစ္စုနော’’တျာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၂၉) ဝိယ။ ဝိပရီတော နိရဝသေသတ္ထော ‘‘သန္ဓာဝိတံ သံသရိတံ မမဉ္စေဝ တုမှာကဉ္စ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၅၊ မဟာ။ ၂၈၇၊ နေတ္တိ။ ၁၁၄)။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကော မန္တာ ကော သဒ္ဓါတာ…ပေ… အညတြ ဒိဋ္ဌပဒေဟီ’’တျာဒိ (အ။ နိ။ ၇။၆၆)။ သဒ္ဒဝသေနေဝ ဝေဒနီယော နီတတ္ထော ‘‘ရူပါ သဒ္ဒါ ရသာ ဂန္ဓာ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာ စ မနောရမာ’’တျာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁၊ ၁၆၅၊ မဟာဝ။ ၃၃) ဝိယ။ သမ္မုတိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော နေယျတ္ထော ‘‘စတ္တာရောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝလာဟကူပမာပုဂ္ဂလာ’’တျာဒီသု ဝိယ (အ။ နိ။ ၄။၁၀၁၊ ပု။ ပ။ ၁၅၇)။ အာဟ စ –

‘‘ယော အတ္ထော သဒ္ဒတော ဉေယျော၊ နီတတ္ထံ ဣတိ တံ ဝိဒူ၊

အတ္ထဿေဝါဘိသာမဂ္ဂီ၊ နေယျတ္ထော ဣတိ ကထျတေ’’တိ။

ဧဝံ ပဘေဒဂတေ ပါဌတ္ထေ ဝိဇာနာတီတိ ပါဌတ္ထဝိဒူ။ န သံဟီရတေ ပရပဝါဒီဟိ ဒီဃရတ္တံ တိတ္ထဝါသေနေတျသံဟီရော။ ဘာဝနာယာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နတ္တာ ဝတ္တုံ သက္ကောတီတိ ဝတ္တာ၊ သင်္ခေပဝိတ္ထာရနယေန ဟေတုဒါဟရဏာဒီဟိ အဝဗောဓယိတုံ သမတ္ထောတျတ္ထော။ သောစယတျတ္တာနံ ပရေ စေတိ သုစိ၊ ဒုဿီလျဒုဒ္ဒိဋ္ဌိမလဝိရဟိတောတျတ္ထော။ ဒုဿီလော ဟိ အတ္တာနမုပဟန္တုနာဒေယျဝါစော စ ဘဝတျပတ္တာဟာရာစာရော ဣဝ နိစ္စာတုရော ဝေဇ္ဇော။ ဒုဒ္ဒိဋ္ဌိ ပရံ ဥပဟန္တိ၊ နာဝဿံ နိဿယော စ ဘဝတျဟိဝါဠဂဟာကုလော ဣဝ ကမလသဏ္ဍော။ ဥဘယဝိပန္နော သဗ္ဗထာပျနုပါသနီယော ဘဝတိ ဂူထဂတမိဝ ဆဝါလာတံ ဂူထဂတော ဝိယ စ ကဏှသပ္ပော။ ဥဘယသမ္ပန္နော ပန သုစိ သဗ္ဗထာပျုပါသနီယော သေဝိတဗ္ဗော စ ဝိညူဟိ၊ နိရုပဒ္ဒဝေါ ဣဝ ရတနာကရော။ နာဿ မစ္ဆရောတျမစ္ဆရော၊ အဟီနာစရိယမုဋ္ဌီတျတ္ထော။ သုတ္တသုတ္တာနုလောမာစရိယဝါဒအတ္တနောမတိသင်္ခါတဿ စတုက္ကဿာပရိစ္စာဂီ၊ တဒတ္ထဿေဝ ဗျာချာတေတျတ္ထော။ အထ ဝါ ပစ္စက္ခာနုမာနသဒ္ဒတ္ထာပတ္တိပ္ပဘေဒဿ ပမာဏစတုက္ကဿာပရိစ္စာဂီ။

‘‘ဧကံသဝစနံ ဧကံ၊ ဝိဘဇ္ဇဝစနာပရံ၊

တတိယံ ပဋိပုစ္ဆေယျ၊ စတုတ္ထံ ပန ဌာပယေ’’တိ။ –

ဧဝံ ဝုတ္တစတုက္ကဿ ဝါ အပရိစ္စာဂီ၊ ဟိတုဿုကော ဣတိ သောတူနံ ဟိတာယောဿုကော၊ တေသမဝဗောဓနံ ပတိ ပတ္ထေတီ တျတ္ထော၊ သော ဧသော သုစိတ္တာ ပိယော၊ စတုက္ကဿ အပရိစ္စာဂိတ္တာ ဂရု၊ အသံဟီရတ္တာ ဘာဝနီယော၊ ဒေသကတ္တာ ဝတ္တာ၊ ဟိတုဿုကတ္တာ ဝစနက္ခမော၊ ပါဌတ္ထဝိဒုတ္တာ ဂမ္ဘီရကထံ ကတ္တာ၊ အမစ္ဆရတ္တာ နော စဋ္ဌာနေ နိယောဇကောတိ၊

‘‘ပိယော ဂရု ဘာဝနီယော၊ ဝတ္တာ စ ဝစနက္ခမော၊

ဂမ္ဘီရဉ္စ ကထံ ကတ္တာ၊ နော စဋ္ဌာနေ နိယောဇကော’’။ (အ။ နိ။ ၇။၃၇၊ နေတ္တိ။ ၁၁၃) –

ဣတိအဘိဟိတော ဒေသကော၊

သောတာ ဣဒါနိ အဘိဓီယတေ –

ဓမ္မာစရိယဂရု သဒ္ဓါ-ပညာဒိဂုဏမဏ္ဍိတော၊

အသဌာမာယော သောတာဿ၊ သုမေဓော အမတာမုခေါ။

တတ္ထ ဓမ္မဂရုတ္တာ ကထံ န ပရိဘဝတိ၊ အာစရိယဂရုတ္တာ ကထိကံ န ပရိဘဝတိ၊ သဒ္ဓါပညာဒိဂုဏပဋိမဏ္ဍိတတ္တာ အတ္တာနံ န ပရိဘဝတိ၊ အသဌာမာယတ္တာ အမတာဘိမုခတ္တာ စ အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဘဝတိ၊ သုမေဓတ္တာ ယောနိသောမနသိကရောတီတျတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပဉ္စဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော သုဏန္တော သဒ္ဓမ္မံ ဘဗ္ဗော နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တံ။ ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ? န ကထံ ပရိဘောတိ၊ န ကထိကံ ပရိဘောတိ၊ န အတ္တာနံ ပရိဘောတိ၊ အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဓမ္မံ သုဏာတိ ဧကဂ္ဂစိတ္တော၊ ယောနိသော စ မနသိ ကရောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၅၁)။

တံလက္ခဏပ္ပတ္တတ္တာ ဘာဝနာ ဘဝတိ သဝနဿေတျုတ္တော သောတာ။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ

ဣဒါနိ အဿာရမ္ဘော – တတ္ထ ယောတိ အနိယမနိဒ္ဒေသော၊ တေန ဝိသုဒ္ဓဇာတိကုလဂေါတ္တာဒီနံ ကိလေသမလဝိသုဒ္ဓိယာ၊ ပူဇာရဟတာယ ဝါ အကာရဏတံ ဒဿေတွာ ယော ကောစိ ဣမိဿာ သမန္တပါသာဒိကာယ အာဒိဂါထာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌလောကနာထတ္တဟေတုံ ယထာဝုတ္တဟေတုမူလေန ထိရတရံ အစလံ ကတွာ ယထာဝုတ္တဟေတုကာလံ အစ္စန္တမေဝ ပူရေန္တော အဝသာနေ ယထာဝုတ္တဟေတုဖလံ သမ္ပာဒေတွာ ယထာဝုတ္တဟေတုဖလပ္ပယောဇနံ သာဓေတိ၊ သောဝ ပရမပူဇာရဟောတိ နိယမေတိ။

ဧတ္တာဝတာ –

ဘယသမ္မောဟဒုဒ္ဒိဋ္ဌိ-ပဏာမော နေသ သဗ္ဗထာ၊

ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမော ဧသော၊ ပဏာမောတိ နိဒဿိတော။

တတြ ဟေတူတိ အတိဒုက္ကရာနိ တိံသပါရမိတာသင်္ခါတာနိ ပုညကမ္မာနိ။ တာနိ ဟိ အစ္စန္တဒုက္ခေန ကသိရေန ဝစနပထာတီတာနုဘာဝေန မဟတာ ဥဿာဟေန ကရီယန္တီတိ အတိဒုက္ကရာနိ နာမ။ အတိဒုက္ကရတ္တာ ဧဝ ဟိ တေသံ အတိဒုလ္လဘံ လောကေ အနညသာဓာရဏံ နာထတ္တသင်္ခါတံ ဖလံ ဖလန္တိ၊ တံ တတ္ထ ဟေတုဖလံ၊ ဟေတုမူလံ နာမ ယထာဝုတ္တဿ ဟေတုနော နိပ္ဖာဒနသမတ္ထာ မဟာကရုဏာ၊ သာ အာဒိပဏိဓာနတော ပဋ္ဌာယ ‘‘မုတ္တော မောစေဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယာဝ ဟေတုဖလပ္ပယောဇနာ၊ တာဝ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ပဝတ္တတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘သကာနနာ သဂြိဝရာ သသာဂရာ၊

ဂတာ ဝိနာသံ ဗဟုသော ဝသုန္ဓရာ၊

ယုဂန္တကာလေ သလိလာနလာနိလေ၊

န ဗောဓိသတ္တဿ မဟာတပါ ကုတော’’တိ။

ယာယ သမန္နာဂတတ္တာ ‘‘နမော မဟာကာရုဏိကဿ တဿာ’’တိ အာဟ။ ဟေတုကာလံ နာမ စတုအဋ္ဌသောဠသအသင်္ချေယျာဒိပ္ပဘေဒေါ ကာလော၊ ယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကပ္ပကောဋီဟိပိ အပ္ပမေယျံ ကာလ’’န္တိ။ တတ္ထ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘‘မာသံ အဓီတေ၊ ဒိဝသံ စရတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ကာမဉ္စ သော ကာလော အသင်္ချေယျဝသေန ပမေယျော ဝိညေယျော၊ တထာပိ ကပ္ပကောဋိဝသေန အဝိညေယျတံ သန္ဓာယ ‘‘ကပ္ပကောဋီဟိပိ အပ္ပမေယျံ ကာလ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ကာလယတီတိ ကာလော၊ ခိပတိ ဝိဒ္ဓံသယတိ သတ္တာနံ ဇီဝိတမိတိ အတ္ထော။ ကလ ဝိက္ခေပေ။ တတ္ထ ကပ္ပီယတိ သံကပ္ပီယတိ သာသပပဗ္ဗတာဒီဟိ ဥပမာဟိ ကေဝလံ သံကပ္ပီယတိ၊ န မနုဿဒိဝသမာသသံဝစ္ဆရာဒိဂဏနာယ ဂဏီယတီတိ ကပ္ပော။ ဧကန္တိအာဒိဂဏနပထဿ ကောဋိဘူတတ္တာ ကောဋိ၊ ကပ္ပာနံ ကောဋိယော ကပ္ပကောဋိယော ။ တာဟိပိ န ပမီယတီတိ အပ္ပမေယျော၊ တံ အပ္ပမေယျံ။ ကရောန္တောတိ နာနတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ ဒါနံ ဒေန္တော၊ သီလံ ရက္ခန္တော၊ လောဘက္ခန္ဓတော နိက္ခမန္တော၊ အတ္တဟိတပရဟိတာဒိဘေဒံ တံ တံ ဓမ္မံ ပဇာနန္တော၊ ဝိဝိဓေန ဝါယာမေန ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော၊ တံ တံ သတ္တာပရာဓံ ခမန္တော၊ ပဋိညာသမ္မုတိပရမတ္ထသစ္စာနိ သစ္စာယန္တော၊ တံ တံ သတ္တဟိတံ အဓိဋ္ဌဟန္တော၊ သကလလောကံ မေတ္တာယန္တော၊ မိတ္တာမိတ္တာဒိဘေဒံ ပက္ခပါတံ ပဟာယ တံ တံ သတ္တံ အဇ္ဈုပေက္ခန္တော စာတိ အတ္ထော။ ခေဒံ ဂတောတိ အနန္တပ္ပဘေဒံ မဟန္တံ သံသာရဒုက္ခံ အနုဘဝနဋ္ဌေန ဂတော၊ သမ္ပတ္တောတျတ္ထော။ သံသာရဒုက္ခဉှိ သာရီရိကံ မာနသိကဉ္စ သုခံ ခေဒယတိ ပါတယတီတိ ‘‘ခေဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ လောကဟိတာယာတိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တဟေတုဖလပ္ပယောဇနနိဒဿနံ၊ ‘‘သံသာရဒုက္ခာနုဘဝနကာရဏနိဒဿန’’န္တိပိ ဧကေ –

‘‘‘ဇာတိသံသာရဒုက္ခာနံ၊ ဂန္တုံ သက္ကောပိ နိဗ္ဗုတိံ၊

စိရလ္လိဋ္ဌောပိ သံသာရေ၊ ကရုဏာယေဝ ကေဝလ’န္တိ။ –

စ ဝုတ္တ’’န္တိ၊ တမယုတ္တံ။ န ဟိ ဘဂဝါ လောကဟိတာယ သံသာရဒုက္ခမနုဘဝတိ။ န ဟိ ကဿစိ ဒုက္ခာနုဘဝနံ လောကဿ ဥပကာရံ အာဝဟတိ။ ဧဝံ ပနေတံ ဒဿေတိ တိံသပါရမိတာပဘေဒံ ဟေတုံ၊ ပါရမိတာဖလဘူတံ နာထတ္တသင်္ခါတံ ဖလဉ္စ။ ယထာ စာဟ ‘‘မမဉှိ၊ အာနန္ဒ၊ ကလျာဏမိတ္တံ အာဂမ္မ ဇာတိဓမ္မာ သတ္တာ ဇာတိယာ ပရိမုစ္စန္တီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၉၊ ၅။၂)။ တတ္ထ ဘဂဝါ ယထာဝုတ္တဟေတူဟိ သတ္တာနံ ဝိနေယျဘာဝနိပ္ဖာဒနပညာဗီဇာနိ ဝပိ၊ ဟေတုဖလေန ပရိပက္ကိန္ဒြိယဘာဝေန ပရိနိပ္ဖန္နဝိနေယျဘာဝေ သတ္တေ ဝိနယိ၊ သံသာရဒုက္ခတော မောစယီတိ အတ္ထော။ န ဧဝံ သံသာရဒုက္ခေန လောကဿ ဥပကာရံ ကိဉ္စိ အကာသိ၊ တသ္မာ ကရောန္တော အတိဒုက္ကရာနိ လောကဟိတာယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမိဿာ ယောဇနာယ သဗ္ဗပဌမဿ ဗောဓိသတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိကာလတော ပဋ္ဌာယ ဗောဓိသတ္တဿ နာထတ္တသင်္ခါတပါရမိတာဟေတုဖလာဓိဂမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယော နာထောတိ ဟိ သမ္ဗန္ဓော အဓိပ္ပေတော။ ဣမဿ ပနတ္ထဿ –

‘‘ယဒေဝ ပဌမံ စိတ္တ-မုပ္ပန္နံ တဝ ဗောဓယေ၊

တွံ တဒေဝဿ လောကဿ၊ ပူဇိကေ ပရိဝသိတ္ထ’’။ –

ဣတိ ဝစနံ သာဓကံ။ ပဌမစိတ္တဿ ပါရမိတာဘာဝေါ ရုက္ခဿ အင်္ကုရတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပတ္တိဥပမာယ သာဓေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘ခေဒံ ဂတောတိ ဝစနံ နိရတ္ထကံ ၊ ယထာဝုတ္တနယေန ဂုဏသာဓနာသမ္ဘဝတော’’တိ? န၊ အန္တရာ အနိဝတ္တနကဘာဝဒီပနတော။ ဒုက္ကရာနိ ကရောန္တော ခေဒံ ဂတော ဧဝ၊ န အန္တရာ ခေဒံ အသဟန္တော နိဝတ္တတီတိ ဒီပေတိ။ လောကဒုက္ခာပနယနကာမဿ ဝါ ဘဂဝတော အတ္တနော ဒုက္ခာနုဘဝနသမတ္ထတံ ဒဿေတိ။

‘‘ယဿ ကဿစိ ဝရဒေါဿံ၊ ယာဝါဟံ သဗ္ဗသတ္တဒုက္ခာနိ၊

သဗ္ဗာနိ သဗ္ဗကာလံ ယုဂံ၊ ပဒ္မဿေဝ ဗုဇ္ဈန္တောမှီ’’တိ။ –

ဧဝံအဓိပ္ပာယဿ အတ္တမတ္တဒုက္ခာနုဘဝနသမတ္ထတာယ ကာယေဝ ကထာတိ အတိသယံ အတ္ထံ ဒဿေတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ခေဒံ ဂတောတိ ဗျာပါရံ ပရိစယံ ဂတောတိပိ အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ကမ္မာဒီသု သဗျာပါရံ ပုရိသံ ဒိသွာ သန္တိ ဟိ လောကေ ဝတ္တာရော ‘‘ခိန္နောယံ ကမ္မေ၊ ခိန္နောယံ သတ္တေ’’တိအာဒိ။ ဣမိဿာ ယောဇနာယ နာထောတိ ဣမိနာ ဗုဒ္ဓတ္တာဓိဂမသိဒ္ဓံ ကောဋိပ္ပတ္တံ နာထဘာဝံ ပတွာ ဌိတကာလော ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေစိ ‘‘မဟာကာရုဏိကဿာတိ ဝဒန္တော ဗုဒ္ဓဘူတဿာတိ ဒဿေတီ’’တိ လိခန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ ဝိယ၊ ဗောဓိသတ္တကာလေပိ တဗ္ဗောဟာရသဗ္ဘာဝတော။ တသ္မာ သော ဧတ္တကံ ကာလံ ဒုက္ကရာနိ ကရောန္တော အဝသာနေ ဒုက္ကရပါရမိတာပါရိပူရိယာ တာသံ ဖလဘူတံ နာထဘာဝံ ပတွာ လောကဟိတာယ ဗျာပါရံ ဂတောတိ အယမတ္ထော နိဒဿိတော ဟောတိ။ ‘‘ဗောဓိံ ဂတော’’တိ ဝုတ္တေပိ သုဗျတ္တံ ဟေတုဖလံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဗုဒ္ဓဘာဝပ္ပတ္တဿေဝ စ နာထဿ နမော ကတော ဟောတိ ဝိသေသဝစနသဗ္ဘာဝတော၊ န ဗောဓိသတ္တဿ။ ဧဝံ သန္တေပိ ဝိနယာဓိကာရော ဣဓာဓိပ္ပေတော။ သော စ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝမရဏကာလာ ဟောတိ။ တံ အတိဝိယ ပရိတ္တံ ကာလံ လဇ္ဇိနော အတိသုကရံ သီလမတ္တံ ဧကကဿ အတ္တနော ဟိတာယ အတ္တမတ္တဒုက္ခာပနယနာဓိပ္ပာယေန ပရိပူရေန္တော ကော နာမ ဣဓလောကပရလောကာတိက္ကမသုခံ န ဂစ္ဆေယျ၊ နနု ဘဂဝါ သကလလောကဒုက္ခာပနယနာဓိပ္ပာယေန ကပ္ပကောဋီဟိပိ အပ္ပမေယျံ ကာလံ ကရောန္တော အတိဒုက္ကရနိရဿာဒံ ခေဒံ ဂတောတိ အညာပဒေသေန ဂုဏံ ဝဏ္ဏေတိ အာစရိယော။

လောကဟိတာယာတိ ဧတ္ထ လောကိယတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ လောကော၊ လုယတေ ဝါ ဇာတိဇရာမရဏဒုက္ခေဟီတိ လောကော၊ ဣမိနာ သတ္တလောကံ ဇာတိလောကဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တသ္မာ တဿ သတ္တလောကဿ ဣဓလောကပရလောကဟိတံ အတိက္ကန္တပရလောကာနံ ဝါ ဥစ္ဆိန္နလောကသမုဒယာနံ လောကာနံ ၊ ဣဓ ဇာတိလောကေ ဩကာသလောကေ ဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသင်္ခါတဉ္စ ဟိတံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ လောကဿ၊ လောကာနံ၊ လောကေ ဝါ ဟိတန္တိ သရူပေကဒေသေကသေသံ ကတွာ ‘‘လောကဟိတ’’မိစ္စေဝါဟ။ နာထောတိ သဗ္ဗသတ္တာနံ အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိဘေဒါနုရူပဓမ္မဒေသနသမတ္ထတာယ ‘‘ဓမ္မံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ…ပေ… တံ သုဏာထာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၂၀) ဧဝံ ယာစနဋ္ဌေနာပိ နာထတေတိ နာထော။ ဘိက္ခူနံ ဝီတိက္ကမာနုရူပံ သိက္ခာပဒပညာပနေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာယ စ ကရုဏာယ ဥပဂန္တွာ တပတိ၊ သုတ္တန္တဝသေန ဝါ တေသံ သဗ္ဗသတ္တာနံ အနုသယိတေ ကိလေသေ ကရုဏာယ စ ပညာယ စ ဥပဂန္တွာ တပတိ၊ အဘိဓမ္မဝသေန ဝါ တေ တေ သင်္ခါရေ အနိစ္စာဒိလက္ခဏဝသေန ဥပပရိက္ခိတွာ အတ္တနော ကိလေသေ ပညာယ ဥပေစ္စ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ တပတီတိ တပနဋ္ဌေနာပိ နာထတေတိ နာထော။ သဒေဝကေ လောကေ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလတ္တာ ကေနစိ အပ္ပဋိဟတဓမ္မဒေသနတ္တာ ပရမစိတ္တိဿရိယပ္ပဝတ္တိတော စ ဣဿရိယဋ္ဌေနာပိ နာထတေတိ နာထော။ ‘‘ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေသိ သမာဒပေသိ သမုတ္တေဇေသိ သမ္ပဟံသေသီ’’တိ (မဟာဝ။ ၉၀) ဝစနတော သမ္ပဟံသနသင်္ခါတေန အာသီသဋ္ဌေန၊ ပဏိဓာနတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ကထံ နာမာဟံ မုတ္တော မောစယိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန အာသီသဋ္ဌေန ဝါ နာထတေတိ နာထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ စတူဟိပိ နာထင်္ဂေဟိ စတုဝေသာရဇ္ဇစတုပဋိသမ္ဘိဒါဒယော သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ အတိဝိတ္ထာရိကဘယာ ပန န ယောဇိတာ။

နမောတိ ပရမတ္ထတော ဗုဒ္ဓဂုဏဗဟုမာနပဗ္ဘာရာ စိတ္တနတိ၊ စိတ္တနတိပ္ပဘဝါ စ ဝစီကာယနတိ။ အတ္ထု မေတိ ပါဌသေသေန သမ္ဗန္ဓော။ မဟာကာရုဏိကဿာတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗသတ္တဝိသယတ္တာ မဟုဿာဟပ္ပဘဝတ္တာ စ မဟတီ ကရုဏာ မဟာကရုဏာ။ တတ္ထ ပဏိဓာနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝအနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပုရပ္ပဝေသာ နိယုတ္တောတိ မဟာကာရုဏိကော၊ ဘဂဝါ။ ဧတ္ထ စ မဟာကာရုဏိကဿာတိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တဟေတုမူလံ ဒဿေတိ။ နိက္ကရုဏော ဟိ ပရဒုက္ခေသု ဥဒါသိနော ဗုဒ္ဓတ္ထာယ ပဏိဓာနမတ္တမ္ပိ အတိဘာရိယန္တိ မညန္တော အပ္ပမေယျံ ကာလံ အတိဒုက္ကရံ ဟေတုံ ပူရေတွာ နာထတ္တသင်္ခါတံ ဟေတုဖလပ္ပယောဇနဘူတံ လောကဟိတံ ကထံ ကရိဿတိ။ တသ္မာ သဗ္ဗဂုဏမူလဘူတတ္တာ မဟာကရုဏာဂုဏမေဝ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘နမော မဟာကာရုဏိကဿာ’’တိ အာဟ။ ဧတ္တာဝတာ ဟေတုအနုရူပံ ဖလံ၊ ဖလာနုရူပေါ ဟေတု၊ ဒွိန္နမ္ပိ အနုရူပံ မူလံ၊ တိဏ္ဏမ္ပိ အနုရူပံ ပယောဇနန္တိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။

ဧဝံ အစ္ဆရိယပုရိသော၊ နာထော နာထဂုဏေ ဌိတော၊

နမောရဟော အနာထဿ၊ နာထမာနဿ သမ္ပဒံ။

ဧတ္ထ သိယာ ‘‘အနေကေသု ဘဂဝတော ဂုဏေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ကသ္မာ ‘မဟာကာရုဏိကဿာ’တိ ဧကမေဝ ဂဟိတ’’န္တိ? ဥစ္စတေ –

ဒေါသဟီနဿ သတ္ထဿ၊ စောဒနာ တု န ဝိဇ္ဇတေ၊

ဒေါသယုတ္တမသတ္ထဉ္စ၊ တသ္မာ စောဒနာ အပတ္တကာတိ။

န မယာ စောဒနာ ကတာ၊ ကိန္တု ပုစ္ဆာ ဧဝ ကတာ။ အပိစ –

‘‘ဖလံ သတိပိ ရုက္ခေဍ္ဎေ၊ န ပတတျဝိကမ္ပိတေ၊

စောဒနာ ယာ’တ္ထု သတ္ထာနံ၊ ပုစ္ဆနာတျတ္ထဖလံ မဟတာ။

‘‘နဘောတ္တုံ ကုရုတေ သမ္မာ၊ ဂဟိတုံ နာဍ္ဎတေ ဃဋံ၊

အက္ခေပေ ဟိ ကတေ တဒိ-စ္ဆိဿာဏာဗုဒ္ဓိဗန္ဓနံ။

‘‘ယထာ ဟိမပဒေါ ပဒ္ဓါ၊ ပဗုဒ္ဓါ ဂန္ဓလိမ္ပိယာ၊

ဘိန္နတ္ထဝိရမဿေဝံ၊ သတ္ထကတာတ္ထလိမ္ပိယာ’’တိ။ –

ဧဝံ စေကံ –

သမ္မာပိ စောဒနာ တံ ခလု၊ ဂုရဝေါ ဝိဝါကျာ ဝိဝဒ္ဓ၊

ယတိသိဿာ အာဃဋ္ဋိတာတိ-ဝါကျေနာဘျဓိကံ ဂေါပယ။

သရဝတီ အာစေရံ ကိလိဋ္ဌာ၊ တဒိစ္ဆိဿဇိတာတ္တာနံ၊

ဇယတျတ္တာနမာစေရော၊ သဒဿဿေဝ သာရထီတိ။ –

အတြောစ္စတေ –

ယဿ ဟိ ဝါကျသဟဿံ၊ ဝါကျေ ဝါကျေ သတဉ္စ ဇိဝှာ၊

နာမံ ဒသဗလဂုဏပဒေသံ၊ ဝတ္တုံ ကပ္ပေနပိ န သက္ကာ။

ယထာ –

ဗုဒ္ဓါပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ၊

ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော၊

ခီယေထ ကပ္ပော စိရဒီဃမန္တရေ၊

ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာတိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀၄၊ ၃။၁၄၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) –

စောတ္တတ္တာ န သက္ကာ ဘဂဝတံ ဂုဏာနမဝသေသာဘိဓာတုံ။

အပိစ –

ယထာ တွံ သတ္တာနံ၊ ဒသဗလ တထာ ဉာဏကရုဏာ၊

ဂုဏဒွန္ဒံ သေဋ္ဌံ၊ တဝ ဂုဏဂဏာ နာမ တိဂုဏာတိ။ –

သဗ္ဗဂုဏသေဋ္ဌတ္တာ မူလတ္တာ စ ဧကမေဝ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ‘‘ဆသု အသာဓာရဏဉာဏေသု အညတရတ္တာ တဂ္ဂဟဏေန သေသာပိ ဂဟိတာဝ သဟစရဏလက္ခဏေနာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ဝိသေသတော ပနေတ္ထ အဘိဓမ္မဿ ကေဝလံ ပညာဝိသယတ္တာ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာရမ္ဘေ အာစရိယေန ‘‘ကရုဏာ ဝိယ သတ္တေသု၊ ပညာ ယဿ မဟေသိနော’’တိ ပညာဂုဏော ဝဏ္ဏိတော တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အာသယာနုသယစအယာဓိမုတ္တိဘေဒါနုရူပပရိစ္ဆိန္ဒနပညာယ၊ သတ္တေသု မဟာကရုဏာယ စ အဓိကာရတ္တာ။ သုတ္တန္တဋ္ဌကထာရမ္ဘေ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယံ၊ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ဘဂဝတော ဥဘောပိ ပညာကရုဏာဂုဏာ ဝဏ္ဏိတာ။ ဣဓ ပန ဝိနယေ အာသယာဒိနိရပေက္ခံ ကေဝလံ ကရုဏာယ ပါကတိကသတ္တေနာပိ အသောတဗ္ဗာရဟံ သုဏန္တော၊ အပုစ္ဆိတဗ္ဗာရဟံ ပုစ္ဆန္တော၊ အဝတ္တဗ္ဗာရဟဉ္စ ဝဒန္တော သိက္ခာပဒံ ပညပေသီတိ ကရုဏာဂုဏောယေဝေကော ဝဏ္ဏိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပညာဒယာ အတ္တပရတ္ထဟေတူ၊

တဒနွယာ သဗ္ဗဂုဏာ ဇိနဿ၊

ဥဘော ဂုဏာ တေ ဂုဏသာဂရဿ၊

ဝုတ္တာ ဣဓာစရိယဝရေန တသ္မာ။

ဧတ္တာဝတာ အဋ္ဌကထာဒိဂါထာ၊

သမာသတော ဝုတ္တပဒတ္ထသောဘာ၊

အယမ္ပိ ဝိတ္ထာရနယောတိ စာဟံ၊

ဥဒ္ဓံ ဣတော တေ ပဋိသံခိပါမိ။

ဒုတိယဂါထာယ အသမ္ဗုဓန္တိ ဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝံ အဗုဇ္ဈန္တော။ ဗုဒ္ဓနိသေဝိတန္တိ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ ဂေါစရဘာဝနာသေဝနာဟိ ယထာရဟံ နိသေဝိတံ။ ဘဝါ ဘဝန္တိ ဝတ္တမာနဘဝတော အညံ ဘဝံ ဂစ္ဆတိ ဥပဂစ္ဆတိ၊ ပဋိပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဘဝေါတိ သဿတဒိဋ္ဌိ။ တဿ ပဋိပက္ခတ္တာ အဘဝေါတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ ဘဝေါတိ ဝါ ဝုဒ္ဓိ။ အဘဝေါတိ ဟာနိ။ ဘဝေါတိ ဝါ ဒုဂ္ဂတိ။ အဘဝေါတိ သုဂတိ။ ‘‘အပ္ပမာဏာ ဓမ္မာ၊ အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၃၊ ၁၁) ဝိယ ဟိ ဝုဒ္ဓိအတ္ထတ္တာ အကာရဿ။ ဘာဝယတီတိ ဘဝေါ၊ ဇာတိ။ ဘဝတီတိ ဝါ ဘဝေါ။ သဝိကာရာ ဗဟုဝိဓခန္ဓုပ္ပတ္တိ ဒီပိတာ။ အဘဝေါတိ ဝိနာသော၊ ဇာတိဘာဝံ မရဏဘာဝဉ္စ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ အရဟန္တာနံ မရဏမ္ပိ ခဏိကဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဘဝေသု အဘဝေါ ဘဝါဘဝေါ၊ တံ ဘဝါဘဝံ၊ ဘဝေသု အဘာဝပညတ္တိံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ဇီဝလောကောတိ သတ္တလောကော၊ သင်္ခါရလောကဩကာသလောကာနံ ဘဝါဘဝဂမနာသမ္ဘဝတော သတ္တလောကံ ဇီဝလောကောတိ ဝိသေသေတိ။ အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသိနောတိ ဧတ္ထ နဝပိ လောကုတ္တရဓမ္မာ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ အပစယဂါမိတာ ဟိ စတုမဂ္ဂဓမ္မဿ ဩဓိသော အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသော၊ သော အဿ အတ္ထိ၊ တဒါရမ္မဏံ ဟုတွာ တတ္ထ သဟာယဘာဝူပဂမနေန နိဗ္ဗာနဿာပိ။ ယထာဟ ‘‘ယော ခေါ၊ အာဝုသော၊ ရာဂက္ခယော…ပေ… ဣဒံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ အရဟတ္တဿာပိ တထာ ရာဂါဒိက္ခယဝစနသဗ္ဘာဝတော။ ဖလသာမညေန တိဏ္ဏမ္ပိ ဖလာနံ အတ္ထီတိ နဝဝိဓောပေသ ‘‘အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အထ ဝါ သဟစရဏလက္ခဏကအာရဏတာယ ပဋိပက္ခဂေါစရဂ္ဂဟဏတာ။ အနဘိဟိတောပိ ဟိ ဓမ္မဿ တတြာဘိဟိတောဝ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော ဣတိ ဝစနတော ကာရဏဂေါစရဂ္ဂဟဏေန စတ္တာရိပိ ဖလာနိ ဂဟိတာနိ။ နရကာဒီသု အပတမာနံ ဓာရေတိ သုဂတိယံ ဥပ္ပာဒနေနာတိ ဓမ္မော။ ပုန သုဂတိမှိ အဇနနကာရီ အကုသလဓမ္မေ နိဝါရေတွာ ပေါသေတိ ပဝတ္တေတိ ဝဍ္ဎေတီတိ ဓမ္မော။ သော ပန ကာမရူပါရူပဘေဒတော တိဝိဓော အစ္စန္တသုခါဝဟနတော၊ တတောပိ ဥတ္တမတ္တာ ဓမ္မဝရော။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘စတုန္နံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသစ္စာနံ အနနုဗောဓာ အပ္ပဋိဝေဓာ ဧဝမိဒံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ သန္ဓာဝိတံ သံသရိတ’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၅၊ မဟာဝ။ ၂၈၇) ဝစနတော စတုသစ္စဓမ္မံ အသမ္ဗုဓံ ဘဝါ ဘဝံ ဂစ္ဆတိ ဇီဝလောကောတိ သိဒ္ဓံ။ တသ္မာ ယံ အသမ္ဗုဓံ ဂစ္ဆတိ၊ တဿေဝ ‘‘တဿာ’’တိ အန္တေ တံနိဒ္ဒေသေန နိယမနတော စတုသစ္စဓမ္မောပိ အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသီ ဓမ္မဝရောတိ စာပဇ္ဇတိ။ အညထာ ‘‘နမော အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသိနော ဓမ္မဝရဿ တဿာ’’တိ တံနိဒ္ဒေသေန သမာနဝိဘတ္တိကရဏံ န ယုဇ္ဇတိ အတိပ္ပသင်္ဂနိယမနတော၊ ‘‘အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသိနော ဓမ္မဝရဿာ’’တိ ဝစနံ ဝိသေသနဝစနံ။ တသ္မာ ဒုက္ခသမုဒယသစ္စာနံ တဗ္ဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ နတ္ထီတိ စေ? န၊ တံနိဒ္ဒေသေန သမာနဝိဘတ္တိဋ္ဌာနေ အဝိသေသိတတ္တာ။ အပိ စ မဂ္ဂသစ္စနိရောဓသစ္စေသု ဖလာနံ အပရိယာပန္နတ္တာ နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာ သင်္ဂဟိတာတိ ဝစနဝိရောဓော၊ ဖလာနံ အသင်္ဂဟေ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ န ကေဝလံ အရိယမဂ္ဂေါ စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ၊ အပိ စ အရိယဖလဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ရာဂဝိရာဂမနေဇမသောကံ…ပေ… ဓမ္မမိမံ သရဏတ္ထမုပေဟီ’’တိ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၇) ဝစနဝိရောဓော စာတိ ပုဗ္ဗာပရဝိရုဒ္ဓါ ဧသာ ဂါထာ သာသနဝိရုဒ္ဓါ စာ’’တိ? ဝုစ္စတေ – သဗ္ဗမေတမယုတ္တံ ဝုတ္တဂါထတ္ထာဇာနနတော။ ဧတ္ထ ဟိ အာစရိယေန ပဝတ္တိပဝတ္တိဟေတုဝိသယဝိဘာဂေါ စ ဒဿိတော။ ကထံ? တတ္ထ အသမ္ဗုဓန္တိ အသမ္ဗောဓော၊ သော အတ္ထတော အဝိဇ္ဇာ၊ တာယ စ တဏှုပါဒါနာနိ ဂဟိတာနိ၊ တယောပိ တေ ဓမ္မာ သမုဒယသစ္စံ၊ ဘဝါဘဝန္တိ ဧတ္ထ ဒုက္ခသစ္စံ ဝုတ္တံ။ သုဂတိဒုဂ္ဂတိပ္ပဘေဒေါ ဟိ ဘဝေါ အတ္ထတော ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဟောန္တိ။ ‘‘ဧဝမေတဿ ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော ဟောတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁) ဝစနတော ဒုက္ခပ္ပဝတ္တိ ပဝတ္တိ နာမ၊ ဒုက္ခသမုဒယော ပဝတ္တိဟေတု နာမ၊ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတဿ စ ပဝတ္တိဟေတုဿ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန နိရောဓမဂ္ဂသစ္စဒွယံ ဝိသယော နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘တတ္ထ ကတမာ အဝိဇ္ဇာ? ဒုက္ခေ အညာဏံ…ပေ… ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ အညာဏ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၂၂၆)။

ဧတ္ထ စ နိရောဓသစ္စံ ဗုဒ္ဓေန ဂေါစရာသေဝနာယ အာသေဝိတံ၊ မဂ္ဂသစ္စံ ဘာဝနာသေဝနာယ။ ဧတ္တာဝတာ အသမ္ဗုဓံ ဗုဒ္ဓနိသေဝိတံ ယန္တိ ဥပယောဂပ္ပတ္တော ယော ဝိသယော နိရောဓော စ မဂ္ဂေါ စ၊ တဿ ယထာဝုတ္တာဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလတ္တယဝိဒ္ဓံသိနော နမော ဓမ္မဝရဿာတိ အယံ ဂါထာယ အတ္ထော။ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနဿ သုတ္တန္တနယေန ဥပနိဿယပစ္စယတ္တာ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနသီလတာယ ‘‘အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဇာလဝိဒ္ဓံသီ’’တိ ဝတ္တုံ သမ္ဘဝတိ။ ဧဝဉှိ သတိ ရာဂဝိရာဂါတိ ဂါထတ္ထော၊ သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ…ပေ… ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတီတိ သုတ္တတ္ထော စ အသေသတော ဂဟိတော ဟောတိ။ အထ ဝါ ဣမာယ ဂါထာယ ကေဝလံ ပရိယတ္တိဓမ္မောဝ ဂဟိတော ဟောတိ၊ ယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ အာဒိကလျာဏံ…ပေ… ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၀၊ ပါရာ။ ၁)၊ တမ္ပိ အသမ္ဗုဓံ ဗုဒ္ဓေဟေဝ နိသေဝိတံ ဂေါစရာသေဝနာယ အနညနိသေဝိတံ။ ယထာဟ ‘‘ဘဂဝံမူလကာ နော၊ ဘန္တေ၊ ဓမ္မာ ဘဂဝံနေတ္တိကာ ဘဂဝံပဋိသရဏာ…ပေ… ဘဂဝတော သုတွာ ဘိက္ခူ ဓာရေဿန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၄၆)။

တတိယဂါထာယ သီလာဒယော ကိဉ္စာပိ လောကိယလောကုတ္တရာ ယထာသမ္ဘဝံ လဗ္ဘန္တိ၊ တထာပိ အန္တေ ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ ဝစနတော သီလာဒယော စတ္တာရော ဓမ္မက္ခန္ဓာ လောကုတ္တရာဝ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏပ္ပဘုတီဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သရူပေကသေသံ ကတွာ ‘‘ဝိမုတ္တိဉာဏပ္ပဘုတီဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဝိမုတ္တီတိ ဖလဓမ္မာဝ သုတ္တေ အဓိပ္ပေတာ၊ တထာပိ ‘‘မဂ္ဂါ ဝုဋ္ဌဟိတွာ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ ပဟီနေ ကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ။ ဖလံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ နိဗ္ဗာနံ ပစ္စဝေက္ခတီ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၀) ဝစနတော မဂ္ဂါဒိပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဝိမုတ္တိဉာဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိမုတ္တိ ဝိမောက္ခော ခယောတိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။ ‘‘ခယေ ဉာဏံ အနုပ္ပာဒေ ဉာဏန္တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၄၂၊ ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၄) ဧတ္ထ ခယော နာမ မဂ္ဂေါ၊ ရာဂက္ခယော ဒေါသက္ခယောတိ ဖလနိဗ္ဗာနာနံ အဓိဝစန’’န္တိ သုတ္တေ အာဂတမေဝ။ ပဟီနကိလေသာနံ ခယော ပါကတိကော ခယော ဧဝ။ ပဘုတိ-သဒ္ဒေန တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဆ အဘိညာ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဧဝမာဒယော ဂုဏာ သင်္ဂဟိတာ။ သမန္နာဂမဋ္ဌေန အပရိဟီနဋ္ဌေန စ ယုတ္တော။ ခေတ္တံ ဇနာနံ ကုသလတ္ထိကာနန္တိ ‘‘အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ လောကဿာ’’တိ သုတ္တတော ကုသလဿ ဝိရုဟနဋ္ဌာနတ္တာ၊ သုတ္တန္တနယေန ဥပနိဿယပစ္စယတ္တာ စ ကာမံ ကုသလဿ ခေတ္တံ ဟောတိ သင်္ဃော၊ န ကုသလတ္ထိကာနံ ဇနာနံ။ တသ္မာ န ယုဇ္ဇတီတိ စေ? န၊ သုတ္တတ္ထသမ္ဘဝတော။ သုတ္တေ ‘‘အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ လောကဿာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ ကဿ လောကဿ? ပုညတ္ထိကဿ ခေတ္တံ သင်္ဃော၊ ပုညုပနိဿယတ္တာ ပုညက္ခေတ္တံ ဟောတိ သင်္ဃော၊ ကုသလတ္ထိကာနန္တိ စ ဝုစ္စန္တိ။ လောကေပိ ဟိ ဒေဝဒတ္တဿ ခေတ္တံ ယညဒတ္တဿ ခေတ္တံ သာလိယဝုပနိဿယတ္တာ သာလိခေတ္တံ ယဝခေတ္တန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ အရိယသင်္ဃန္တိ ဝိဂတကိလေသတ္တာ အရိယံ ပရိသုဒ္ဓံ အရိယာနံ၊ အရိယဘာဝံ ဝါ ပတ္တံ သီလဒိဋ္ဌိသာမညေန သင်္ဃတတ္တာ သင်္ဃံ။ ‘‘အရိယ-သဒ္ဒေန သမ္မုတိသင်္ဃံ နိဝါရေတီ’’တိ ကေစိ လိခန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ ဝိမုတ္တိဉာဏဂုဏဂ္ဂဟဏေန ဝိသေသိတတ္တာ။ သိရသာတိ ဣမိနာ ကာမံ ကာယနတိံ ဒဿေတိ၊ တထာပိ ဥတ္တမသင်္ဃေ ဂုဏဂါရဝေန ဥတ္တမင်္ဂမေဝ နိဒ္ဒိသန္တော ‘‘သိရသာ နမာမီ’’တျာဟ။ သိရဿ ပန ဥတ္တမတာ ဥတ္တမာနံ စက္ခုသောတိန္ဒြိယာနံ နိဿယတ္တာ၊ တေသံ ဥတ္တမတာ စ ဒဿနာနုတ္တရိယသဝနာနုတ္တရိယဟေတုတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထာဟ – အနုသန္ဓိကုသလော

‘‘ဥပေါဂ္ဃာတော ပဒဉ္စေဝ၊ ပဒတ္ထော ပဒဝိဂ္ဂဟော၊

စောဒနာပြတျဝဇ္ဇာနံ၊ ဗျာချာ တန္တဿ ဆဗ္ဗိဓာ’’တိ။ –

ဧဝမဝတွာ ကသ္မာ ရတနတ္တယပဏာမံ ပဌမံ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – သတာစာရတ္တာ။ အာစာရော ကိရေသ သပ္ပုရိသာနံ၊ ယဒိဒံ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယပူဇာဝိဓာနံ။ တသ္မာ ‘‘သတာစာရတော ဘဋ္ဌာ မာ မယံ ဟောမာ’’တိ ကရီယတိ၊ စတုဂမ္ဘီရဘာဝယုတ္တဉ္စ ဝိနယပိဋကံ သံဝဏ္ဏေတုကာမဿ မဟာသမုဒ္ဒံ ဩဂါဟန္တဿ ဝိယ ပညာဝေယျတ္တိယသမန္နာဂတဿာပိ မဟန္တံ ဘယံ ဟောတိ၊ ဘယက္ခယာဝဟဉ္စေတံ ရတနတ္တယဂုဏာနုဿရဏဇနိတံ ပဏာမပူဇာဝိဓာနံ။ ယထာဟ ‘‘ဧဝံ ဗုဒ္ဓံ သရန္တာန’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉)။ အပိစာစရိယော သတ္ထုပူဇာဝိဓာနေန အသတ္ထရိ သတ္ထာဘိနိဝေသဿ လောကဿ ယထာဘူတံ သတ္ထရိ ဧဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ သတ္ထုသမ္ဘာဝနံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ အသတ္ထရိ သတ္ထုသမ္ဘာဝနံ ပရိစ္စဇာပေတိ၊ ‘‘တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ အတ္တနော ဒဟတီ’’တိ ဝုတ္တဒေါသံ ပရိဟရတိ။ အန္တရာယဗဟုလတ္တာ ခန္ဓသန္တတိယာ ဝိပ္ပကတာယ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာယ အတ္တနော အာယုဝဏ္ဏသုခဗလာနံ ပရိက္ခယသမ္ဘဝါသင်္ကာယ ‘‘အဘိဝါဒနသီလိဿ…ပေ… အာယု ဝဏ္ဏော သုခံ ဗလ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၁၀၉) ဝုတ္တာနိသံသေ ယာဝ သံဝဏ္ဏနာပရိယောသာနာ ပတ္ထေတိ။ အပိ စေတ္ထ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ပဏာမပူဇာဝိဓာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝါဓိဂမတ္ထံ ဗုဒ္ဓယာနံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒဿ၊ လောကုတ္တရဿေဝ ဝါ သဒ္ဓမ္မဿ ပူဇာဝိဓာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာဝါဓိဂမတ္ထံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓယာနံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ သဒ္ဓမ္မပဋိဝေဓမတ္တာဘိလာသိနော ဟိ တေ။ ပရမတ္ထသင်္ဃပူဇာဝိဓာနံ ပရမတ္ထသင်္ဃဘာဝါဓိဂမတ္ထံ သာဝကယာနံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ ဥဿာဟံ ဇနေတိ၊ မင်္ဂလာဒီနိ ဝါ သာတ္ထာနိ အနန္တရာယာနိ စိရဋ္ဌိတိကာနိ ဗဟုမတာနိ စ ဘဝန္တီတိ ဧဝံလဒ္ဓိကာနံ စိတ္တပရိတောသနတ္ထံ ‘‘ပူဇာ စ ပူဇနေယျာန’’န္တိ ဘဂဝတာ ပသတ္ထမင်္ဂလံ ကရောတိ။ ဝုစ္စတေ စ –

‘‘မင်္ဂလံ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓါ၊ ဓမ္မော သင်္ဃော စ မင်္ဂလံ၊

မင်္ဂလာဒီနိ သာတ္ထာနိ၊ သီဃံ သိဇ္ဈန္တိ သဗ္ဗသော။

‘‘သတ္ထု ပူဇာဝိဓာနေန၊ ဧဝမာဒီ ဗဟူ ဂုဏေ၊

လဘတီတိ ဝိဇာနန္တော၊ သတ္ထုပူဇာပရော သိယာ’’တိ။

ဧတ္ထ စ သတ္ထုပဓာနတ္တာ ဓမ္မသင်္ဃာနံ ပူဇာဝိဓာနံ သတ္ထုပူဇာဝိဓာနမိစ္စေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ သာသနတော လောကတော စ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘သတ္ထာ’’တိ ဓမ္မော သုဂတေန ဝုတ္တော၊

နိဗ္ဗာနကာလေ ယမတော သ သတ္ထာ၊

သုဝတ္ထိဂါထာသု ‘‘တထာဂတော’’တိ၊

သင်္ဃော စ ဝုတ္တော ယမတော သ သတ္ထာ။

ကိဉ္စ ဘိယျော –

ဓမ္မကာယော ယတော သတ္ထာ၊ ဓမ္မော သတ္ထာ တတော မတော၊

ဓမ္မဋ္ဌိတော သော သင်္ဃော စ၊ သတ္ထုသင်္ချံ နိဂစ္ဆတိ။

သန္တိ ဟိ လောကေ ဝတ္တာရော ကောသဂတံ အသိံ ဂဟေတွာ ဌိတံ ပုရိသံ ဝိသုံ အပရာမသိတွာ ‘‘အသိံ ဂဟေတွာ ဌိတော ဧသော’’တိ။ တေနေဝါဟ စာရိယမာတြစ္စေဝါ –

‘‘နမတ္ထု ဗုဒ္ဓရတ္နာယ၊ ဓမ္မရတ္နာယ တေ နမော၊

နမတ္ထု သင်္ဃရတ္နာယ၊ တိရတ္နသမဝါနယီ’’တိ။

အပိစ သဗ္ဗဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏနိမိတ္တာနုတ္တရဝိမောက္ခပါတုဘာဝါဘိသင်္ခါတံ ခန္ဓသန္တာနမုပါဒါယ ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ ယဒိ ပညာပိယတိ၊ ဓမ္မော ပဏာမာရဟောတိ ကာ ဧဝ ကထာ၊ သင်္ဃော စ ‘‘သင်္ဃေ ဂေါတမိ ဒေဟိ၊ သင်္ဃေ တေ ဒိန္နေ အဟဉ္စေဝ ပူဇိတော ဘဝိဿာမိ သင်္ဃော စာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဘာဇနန္တိ ဒီပေတိ။ အထ ဝါ ‘‘ဗုဒ္ဓသုဗောဓိတော ဓမ္မော အာစရိယပရမ္ပရာယ သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တတေလမိဝ အပရိဟာပေတွာ ယာဝဇ္ဇတနာ အာဘတတ္တာ ဧဝ မာဒိသာနမ္ပိ သောတဒွါရမနုပ္ပတ္တော’’တိ သင်္ဃဿ အာစရိယော အတီဝ အာဒရေန ပဏာမံ ကရောတိ ‘‘သိရသာ နမာမီ’’တိ။

ဧဝံ အနေကဝိဓံ ပဏာမပ္ပယောဇနံ ဝဒန္တိ၊ အာစရိယေန ပန အဓိပ္ပေတပ္ပယောဇနံ အတ္တနာ ဧဝ ဝုတ္တံ ‘‘ဣစ္စေဝမစ္စန္တနမဿနေယျ’’န္တိအာဒိနာ စတုတ္ထဂါထာယ။ ဣစ္စေဝန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ရတနတ္တယပူဇာဝိဓာနပရိသမတ္တတ္ထော။ ယဒိ ဧဝံ ယထာဝိဟိတမတ္တမေဝ ပူဇာဝိဓာနံ အရဟတိ ရတနတ္တယံ၊ န တတော ဥဒ္ဓန္တိ အာပဇ္ဇတီတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ဧဝမစ္စန္တနမဿနေယျ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ဧဝန္တိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တဝိဓိံ ဒဿေတိ။ ယထာဝုတ္တေန ဝိဓိနာ၊ အညေန ဝါ တာဒိသေန အစ္စန္တမေဝ မုဟုတ္တမပိ အဋ္ဌတွာ အဘိက္ခဏံ နိရန္တရံ နိယမေန နမဿနာရဟံ နမဿမာနဿ ဟိတမဟပ္ဖလကရဏတောတိ အတ္ထော။ ဧဝံဝိဓံ ဒုလ္လဘဋ္ဌေန မဟပ္ဖလဋ္ဌေန စ သိဒ္ဓံ ရတနဘာဝံ ရတနတ္တယံ နမဿမာနော ယံ ပုညာဘိသန္ဒံ အလတ္ထံ အလဘိံ။ အကုသလမလံ တဒင်္ဂါဒိပ္ပဟာနေန ပုနာတီတိ ပုညံ။ ကိလေသဒရထပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ သီတလတ္တာ စိတ္တံ အဘိသန္ဒေတီတိ အဘိသန္ဒော။ ပုညဉ္စ တံ အဘိသန္ဒော စာတိ ပုညာဘိသန္ဒော၊ တံ ပုညာဘိသန္ဒံ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ပုညမဟတ္တံ’’န္တိ ဘဏန္တိ၊ ‘‘ဝိပုလ’’န္တိ ဝစနတော သော အတ္ထော န ယုဇ္ဇတီတိ အာစရိယော။ အထ ဝါ ပုညာနံ အဘိသန္ဒော ပုညာဘိသန္ဒော ၊ တံ ပုညာဘိသန္ဒံ။ သန္ဒ သဝနေတိ ဓာတု။ တသ္မာ ပုညသောတံ ပုညုဿယန္တိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ၊ တံ ပန ဝိပုလံ၊ န ပရိတ္တန္တိ ဒဿိတံ ဝိပုလ-သဒ္ဒေန။

ပဉ္စမဂါထာ ယသ္မိံ ဝိနယပိဋကေ ပါဠိတော စ အတ္ထတော စ အနူနံ လဇ္ဇီပုဂ္ဂလေသု ပဝတ္တနဋ္ဌေန ဌိတေ သကလံ တိဝိဓမ္ပိ သာသနံ တေသွေဝ ပုဂ္ဂလေသု ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတိ။ ကဿ သာသနန္တိ စေ? အဋ္ဌိတဿ ဘဂဝတော။ ဘဂဝါ ဟိ ဌိတိဟေတုဘူတာယ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ အဘာဝေန အဋ္ဌိတောတိ ဝုစ္စတိ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကော ဟိ ပရလောကေ နိရပေက္ခော ကေဝလံ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂမနုယုဉ္ဇန္တော တိဋ္ဌတိ၊ န ပရလောကဟိတာနိ ပုညာနိ ကတ္တုံ ဗျာဝဋော ဟောတိ၊ သဿတဒိဋ္ဌိကော တာနိ ကတ္တုံ အာယူဟတိ။ ဘဂဝါ ပန တထာ အတိဋ္ဌန္တော အနာယူဟန္တော မဇ္ဈိမံ ပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇန္တော သယဉ္စ ဩဃံ တရိ၊ ပရေ စ တာရေသိ။ ယထာဟ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ ခွာဟံ၊ အာဝုသော၊ အနာယူဟံ ဩဃမတရိ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁)။ စတုဗြဟ္မဝိဟာရဝသေန သတ္တေသု သုဋ္ဌု သမ္မာ စ ဌိတဿာတိ အတ္ထဝသေန ဝါ သုသဏ္ဌိတဿ။ သုသဏ္ဌိတတ္တာ ဟေသ ကေဝလံ သတ္တာနံ ဒုက္ခံ အပနေတုကာမော ဟိတံ ဥပသံဟရိတုကာမော သမ္ပတ္တိယာ စ ပမောဒိတော အပက္ခပတိတော စ ဟုတွာ ဝိနယံ ဒေသေတိ၊ တသ္မာ ဣမသ္မိံ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာဓိကာရေ သာရုပ္ပာယ ထုတိယာ ထောမေန္တော အာဟ ‘‘သုသဏ္ဌိတဿာ’’တိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘မနာပိယေ စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မဝိပါကေ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၅၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၆) သုတ္တဿ၊ ‘‘သုသဏ္ဌာနာ သုရူပတာ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၈။၁၁) သုတ္တဿ စ ဝသေန သုသဏ္ဌိတဿာတိ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ သော အဓိပ္ပေတာဓိကာရာနုရူပေါ န ဟောတိ။ အမိဿန္တိ ကိံ ဝိနယံ အမိဿံ၊ ဥဒါဟု ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝန္တိ? နောဘယမ္ပိ။ အမိဿာ ဧဝ ဟိ ဝိနယဋ္ဌကထာ။ တသ္မာ ဘာဝနပုံသကဝသေန အမိဿံ တံ ဝဏ္ဏယိဿန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝန္တိ အဋ္ဌကထာ ‘‘ယသ္မာ ပုရေ အဋ္ဌကထာ အကံသူ’’တိ ဝစနတော တေသံ အာနုဘာဝေါ နာမ ဟောတိ။ ကိဉ္စိ အပုဗ္ဗံ ဒိသွာ သန္တိ ဟိ လောကေ ဝတ္တာရော ‘‘ကဿေသ အာနုဘာဝေါ’’တိ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယံ အနုဂန္တွာ တံတံပါဌေ အတ္ထံ ဘာဝယတိ ဝိဘာဝယတိ၊ တဿ တဿ ဝါ အတ္ထဿ ဘာဝနာ ဝိဘာဝနာတိ အာနုဘာဝေါ ဝုစ္စတိ အဋ္ဌကထာ။

ပုဗ္ဗာစရိယာနုဘာဝေ သတိ ကိံ ပုန တံ ဝဏ္ဏယိဿန္တိ ဣမိနာ အာရမ္ဘေနာတိ တတော ဝုစ္စန္တိ ဆဋ္ဌသတ္တမဋ္ဌမနဝမဂါထာယော။ တတ္ထ အရိယမဂ္ဂဉာဏမ္ဗုနာ နိဒ္ဓါတမလတ္တာ ဝိသုဒ္ဓဝိဇ္ဇေဟိ၊ တေနေဝ နိဒ္ဓါတာသဝတ္တာ ဝိသုဒ္ဓပဋိသမ္ဘိဒေဟိ၊ ဝိသုဒ္ဓပဋိသမ္ဘိဒတ္တာ စ သဒ္ဓမ္မသံဝဏ္ဏနကောဝိဒေဟီတိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကေစိ ‘‘ပုဗ္ဗာစရိယာတိ ဝုတ္တေ လောကာစရိယာပိ၊ သာသနေ ရာဟုလာစရိယာဒယောပိ သင်္ဂယှန္တိ၊ တေ အပနေတုံ ကာမဉ္စာတိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တံ ဝဏ္ဏယိဿ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုဗ္ဗဋ္ဌကထာယ ဦနဘာဝေါ ဒဿိတောတိ စေ? န၊ စိတ္တေဟိ နယေဟိ သံဝဏ္ဏိတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကာမဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဓမ္မံ သံဝဏ္ဏေတုံ ကောဝိဒေဟိ၊ တာယ သံဝဏ္ဏနာယ ဝါ ကောဝိဒေဟိ သဒ္ဓမ္မသံဝဏ္ဏနကောဝိဒေဟိ။

သလ္လေခိယေတိ ကိလေသဇာတံ ဗာဟုလ္လံ ဝါ သလ္လိခတိ တနုံ ကရောတီတိ သလ္လေခေါ၊ သလ္လေခဿ ဘာဝေါ သလ္လေခိယံ၊ တသ္မိံ သလ္လေခိယေ။ နောသုလဘူပမေဟီတိ အသုလဘူပမေဟိ။ မဟာဝိဟာရဿာတိ မဟာဝိဟာရဝံသဿ။ ပညာယ အစ္စုဂ္ဂတဋ္ဌေန ဓဇော ဥပမာ ဧတေသန္တိ ဓဇူပမာ၊ တေဟိ ဓဇူပမေဟိ။ သမ္ဗုဒ္ဓဝရံ အနုအယေဟိ အနုဂတေဟိ သမ္ဗုဒ္ဓဝရနွယေဟိ၊ ဗုဒ္ဓါဓိပ္ပာယာနုဂေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဓ ဝရ-သဒ္ဒေါ ‘‘သာမံ သစ္စာနိ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝစနတော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါပိ သင်္ဂယှန္တိ။ တသ္မာ တေ အပနေတုံ ဝုတ္တော။

အဋ္ဌကထာယ ဦနဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္တနော ကရဏဝိသေသံ တဿ ပယောဇနဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘သံဝဏ္ဏနာ’’တိအာဒိမာဟ။ န ကိဉ္စိ အတ္ထံ အဘိသမ္ဘုဏာတီတိ ကိဉ္စိ ပယောဇနံ ဖလံ ဟိတံ န သာဓေတီတိ အတ္ထော ‘‘န တံ တဿ ဘိက္ခုနော ကိဉ္စိ အတ္ထံ အနုဘောတီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၅၃၈) ဝိယ။ အဇ္ဈေသနံ ဗုဒ္ဓသိရိဝှယဿာတိ ဣမိနာ ယသ္မာ သဟမ္ပတိဗြဟ္မုနာ အဇ္ဈိဋ္ဌေန ဓမ္မော ဒေသိတော ဘဂဝတာ၊ သာရိပုတ္တဿ အဇ္ဈေသနံ နိဿာယ ဝိနယော ပညတ္တော၊ တသ္မာ အယမ္ပိ အာစရိယော တံ အာစရိယဝတ္တံ ပူဇေန္တော ဣမံ သံဝဏ္ဏနံ ဗုဒ္ဓသိရိတ္ထေရဿ ယာစနံ နိဿာယ အကာသီတိ ဒဿေတိ။ သမနုဿရန္တောတိ တဿာဘာဝံ ဒီပေတိ အာဒရဉ္စ။

တတော ပရံ ဒွေ ဂါထာယော ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ။ တေန တာသု အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယပစ္စယဝိမတိံ ဝိနောဒေတိ၊ ဧကဋ္ဌကထာယ ကုသလဿ ဝါ ‘‘အယံ နယော အဋ္ဌကထာယံ နတ္ထီ’’တိ ပဋိက္ခေပံ နိဝါရေတိ၊ အယုတ္တတ္ထပရိစ္စာဂေန တတ္ထ အဘိနိဝိဋ္ဌာနံ အဘိနိဝေသံ ပရိစ္စဇာပေတိ၊ ထေရဝါဒဒဿနေန ဝိနယဝိနိစ္ဆယံ ပတိ ဝိနယဓရာနံ ကာရဏောပပတ္တိတော ဥဟာပေါဟက္ကမံ ဒဿေတိ၊ အယုတ္တတ္ထေရဝါဒပဋိက္ခေပေန ပုဂ္ဂလပ္ပမာဏတံ ပဋိက္ခိပတီတိ ဣမေ စာနိသံသာ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဒဿနေန ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ သံဝဏ္ဏနံ တဉ္စ သမာရဘန္တော တဿာ သံဝဏ္ဏနာယ မဟာအဋ္ဌကထံ သရီရံ ကတွာ သမာရဘိဿံ၊ မဟာပစ္စရိယမ္ပိ ယော ဝုတ္တော ဝိနိစ္ဆယော၊ တထေဝ ကုရုန္ဒီနာမာဒီသု လောကေ ဝိဿုတာသု အဋ္ဌကထာသု စ ယော ဝုတ္တော ဝိနိစ္ဆယော၊ တတောပိ ဝိနိစ္ဆယတော မဟာအဋ္ဌကထာနယေန၊ ဝိနယယုတ္တိယာ ဝါ ယုတ္တမတ္ထံ တဿ သရီရဿ အလင်္ကာရံ ဝိယ ဂဏှန္တော သမာရဘိဿံ။ ကိံ သံဝဏ္ဏနမေဝ၊ န အညန္တိ ဒဿနတ္ထံ ပုန သံဝဏ္ဏနာဂ္ဂဟဏံ။ အထ ဝါ အန္တောဂဓတ္ထေရဝါဒံ သံဝဏ္ဏနံ ကတွာ သမာရဘိဿန္တိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ထေရဝါဒါ ဟိ ဗဟိအဋ္ဌကထာယ ဝိစရန္တိ။ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန စူဠပစ္စရိအန္ဓကအရိယဋ္ဌကထာပန္နဝါရာဒယောပိ သင်္ဂဟိတာ ။ တတ္ထ ပစ္စရီ နာမ သီဟဠဘာသာယ ဥဠုမ္ပံ ကိရ၊ တသ္မိံ နိသီဒိတွာ ကတတ္တာ တမေဝ နာမံ ဇာတံ။ ကုရုန္ဒီဝလ္လိဝိဟာရော နာမ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ကတတ္တာ ကုရုန္ဒီ နာမ ဇာတာ။

သမ္မ သမာရဘိဿန္တိ ကတ္တဗ္ဗဝိဓာနံ သဇ္ဇေတွာ အဟံ ဌိတော၊ တသ္မာ တံ မေ နိသာမေန္တူတိ ဂါထာယ တံ သံဝဏ္ဏနံ မေ မမ၊ မယာ ဝါ ဝုစ္စမာနန္တိ ပါဌသေသော ။ နိသာမေန္တု ပဿန္တု ပညာစက္ခုနာ သုဏန္တု ဝါ သဒ္ဓါဝီရိယပီတိပါမောဇ္ဇာဘိသင်္ခါရေန သင်္ခရိတွာ ပူဇယန္တာ သက္ကစ္စံ ဓမ္မံ။ ကဿ ဓမ္မံ? ဓမ္မပ္ပဒီပဿ တထာဂတဿ။ ကိံ ဒဿေတိ? ပဒီပဋ္ဌာနိယော ဟိ ဓမ္မော ဟိတာဟိတပ္ပကာသနတော၊ ပဒီပဓရဋ္ဌာနိယော ဓမ္မဓရော တထာဂတော၊ တသ္မာ ပရိနိဗ္ဗုတေပိ တသ္မိံ တထာဂတေ တတ္ထ သောကံ အကတွာ သက္ကစ္စ ဓမ္မံ ပဋိမာနယန္တာ နိသာမေန္တူတိ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ ‘‘ဓမ္မကာယာ တထာဂတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၁၈) ဝစနတော ဓမ္မော စ သော ပဒီပေါ စာတိ ဓမ္မပ္ပဒီပေါ၊ ဘဂဝါ။

ယော ဓမ္မဝိနယော ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တော၊ သော တထေဝ ဗုဒ္ဓပုတ္တေဟိ သာဝကေဟိ ဉာတော အဝဗုဒ္ဓါ၊ ယေဟိ တေသံ ဗုဒ္ဓပုတ္တာနံ မတိံ အဓိပ္ပာယံ အစ္စဇန္တာ နိရဝသေသံ ဂဏှန္တာ။ ပုရေတိ ပုရာ၊ ပေါရာဏတ္ထေရာ ဝါ။ အဋ္ဌကထာတိ အဋ္ဌကထာယော၊ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ။

ယံ အတ္ထဇာတံ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ပမာဒလေခကာနံ ပမာဒလေခမတ္တံ ဝဇ္ဇယိတွာ။ ကိံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပမာဏံ? န၊ ကိန္တု သိက္ခာသု သဂါရဝါနံ ဣဓ ဝိနယမှိ ပဏ္ဍိတာနံ၊ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန သစ္စေပိ အလိကေပိ ဒုက္ကဋမေဝ ဝုတ္တံ၊ တံ ပမာဒလေခန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပမာဒလေခံ ဝဇ္ဇယိတွာ ပမာဏံ ဟေဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

တတော စာတိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တအတ္ထဇာတတော တန္တိက္ကမံ ပါဠိက္ကမံ။ သုတ္တန္တာ သုတ္တာဝယဝါ။ အန္တောတိ ဟိဒံ အဗ္ဘန္တရာဝယဝသမ္ဘာဝနာဒီသု ဒိဿတိ။ သုတ္တန္တေသု ဘဝါ သုတ္တန္တိကာ၊ တေသံ သုတ္တန္တိကာနံ၊ သုတ္တန္တဂန္ထေသု အာဂတဝစနာနန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အမီယတီတိ အန္တော၊ သာဓီယတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကေန သာဓီယတိ? သုတ္တေန၊ သုတ္တဿ အန္တော သုတ္တန္တော၊ ကော သော? သော သော အတ္ထဝိကပ္ပော၊ တသ္မိံ သုတ္တန္တေ နိယုတ္တာနိ ဝစနာနိ သုတ္တန္တိကာနိ။ တေသံ သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ။ တဿ တဿ အာဂမသုတ္တဿ အဘိဓမ္မဝိနယသုတ္တဿ စာနုရူပံ ပရိဒီပယန္တီ၊ အယံ တာဝေတ္ထ သမာသတော အတ္ထဝိဘာဝနာ – ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒီနံ (သံ။ နိ။ ၂။၄၁၊ ၅။၄၇၉၊ အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ပါရာ။ ၁) သုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ အာဂမသုတ္တန္တာနုရူပံ။ ‘‘ဝိဝါဒါဓိကရဏံ သိယာ ကုသလံ သိယာ အကုသလံ သိယာ အဗျာကတ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၂၀) ဧဝမာဒီနံ အဘိဓမ္မသုတ္တန္တိကာနံ ဝစနာနမတ္ထံ အဘိဓမ္မသုတ္တန္တာနုရူပန္တိ ဧဝမာဒိ။ ဟေဿတီတိ ဘဝိဿတိ၊ ကရီယိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝဏ္ဏနာပီတိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ သော တသ္မာတိ ပဒေန ယောဇေတဗ္ဗော။ ကထံ? ပဏ္ဍိတာနံ ပမာဏတ္တာပိ ဝိတ္ထာရမဂ္ဂဿ သမာသိတတ္တာပိ ဝိနိစ္ဆယဿ အသေသိတတ္တာပိ တန္တိက္ကမဿ အဝေါက္ကမိတတ္တာပိ သုတ္တန္တိကဝစနာနံ သုတ္တန္တဋ္ဌကထာနုရူပံ ဒီပနတောပိ တသ္မာပိ သက္ကစ္စံ အနုသိက္ခိတဗ္ဗာတိ။ ဧတ္ထ ‘‘တန္တိက္ကမံ အဝေါက္ကမိတွာ’’တိ ဝစနေန သိဒ္ဓေပိ ‘‘အဋ္ဌကထာစရိယာ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍာဒီသု ‘သုတ္တန္တိကာနံ ဘာရော’တိ ဂတာ၊ မယံ ပန ဝတွာဝ ဂမိဿာမာ’’တိ ဒဿေတုံ ‘‘သုတ္တန္တိကာန’’န္တိ ဝုတ္တံ ကိရ။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဗာဟိရနိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ

တဒင်္ဂဝိနယာဒိဘေဒေန ဝိနယဿဗဟုတ္တာ ဝိနယော တာဝ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗော။ ‘‘ဗုဒ္ဓေန ဓမ္မော ဝိနယော စ ဝုတ္တော’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္တာ ဣဒါနိ ‘‘ဝုတ္တံ ယေနာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? တဿ ဧဝမာဒိဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓာရိတံ ယေန စာဘတံ။ ယတ္ထပ္ပတိဋ္ဌိတဉ္စေတန္တိ ဝစနံ သကလမ္ပိ ဝိနယပိဋကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတ္တပစ္စက္ခဝစနံ န ဟောတီတိ အာဟစ္စ ဘာသိတံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ ဘဂဝတော အတီတာဒီသု အပ္ပစ္စက္ခံ ကိဉ္စိ အတ္ထိ။ ယဒိ အတ္တပစ္စက္ခဝစနံ န ဟောတိ၊ ပဒသောဓမ္မာပတ္တိံ န ဇနေယျာတိ စေ? န၊ သာဝကဘာသိတဿပိ ပဒသောဓမ္မာပတ္တိဇနနတော။ နိယမာဘာဝါ အတိပ္ပသင်္ဂေါတိ စေ? န၊ ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ ‘‘သင်္ဂီတိတ္တယံ အာရုဠှော’’တိ ဝိသေသိတတ္တာ။ တထာ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ သင်္ဂီတိံ အာရုဠှတ္တာ ‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ…ပေ… သံသာရောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆ သင်္ခါရပဒနိဒ္ဒေသ) ဧဝမာဒိဝစနံ၊ ယဉ္စ သင်္ဂီတိအာရုဠှက္ကမာနုဂတံ၊ တံ ပဒသောဓမ္မာပတ္တိံ ဇနေတီတိ အာယသ္မာ ဥပတိဿော။

ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ

ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမ စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ အတိရေကတ္ထော၊ တေန အညာပိ အတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ တမ္ပိ သာလဝနံ ဥပဂန္တွာ မိတ္တသုဟဇ္ဇေ အပလောကေတွာ နိဝတ္တနတော ဥပဝတ္တနန္တိ ပါကဋံ ဇာတံ ကိရ။ ယမကသာလာနန္တိ ဧကာ ကိရ သာလပန္တိ သီသဘာဂေ၊ ဧကာ ပါဒဘာဂေ။ တတြာပိ ဧကော တရုဏသာလော သီသဘာဂဿ အာသန္နေ ဟောတိ၊ ဧကော ပါဒဘာဂဿ၊ မူလခန္ဓဝိဋပပတ္တေဟိ အညမညံ သံသိဗ္ဗိတွာ ဌိတသာလာနန္တိပိ ဝုတ္တံ။ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာတိ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ ‘‘ကတကိစ္စော ပီတိဇ ဟာသ စေတော အဝေရမုခေနာဘတကုဏ္ဍလေနာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ပရိနိဗ္ဗာနေ ပရိနိဗ္ဗာနဟေတု၊ တသ္မိံ ဌာနေ ဝါ မာ သောစိတ္ထ စိတ္တေန၊ မာ ပရိဒေဝိတ္ထ ဝါစာယ ‘‘ပရိဒေဝနံ ဝိလာပ’’န္တိ ဝစနတော။ မဟာသမဏေနာတိ နိဿက္ကတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ သူရိယံ’သူဘိ ပဋုကရာ’ဘာ’ရိဏဿ တာဏာ ဣတျတြေဝ။ ယဉ္စ ဘဂဝတော အနုဂ္ဂဟံ၊ တဿ အနုဂ္ဂဟဿာတိ အာစရိယာ။ ဧကစ္စေ ပန ‘‘ယံ ယသ္မာ အဟံ အနုဂ္ဂဟိတော’’တိ ဝဒန္တိ။ နိဗ္ဗသနာနီတိ နိဋ္ဌိတဝသနကိစ္စာနိ၊ မယာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ အပနီတာနိ ။ ယဒိ သုယုတ္တာနိ ဓာရေဿသီတိ ပုစ္ဆတိ၊ ကဝစသဒိသာနိ သာဏာနိ။ ဣဿရိယသဒိသာ နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာဒယော။ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိရောဓသမာပတ္တိ စ ပဋိလာဘက္ကမေန ‘‘အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ’’တိ ဝုတ္တာ။

အနာဂတေ သန္နိကဋ္ဌေ၊ တထာတီတေ စိရန္တနေ၊

ကာလဒွယေပိ ကဝီဟိ၊ ပုရာသဒ္ဒေါ ပယုဇ္ဇတေ။

သတ္ထုသာသနမေဝ ပရိယတ္တိ သတ္ထုသာသနပရိယတ္တိ၊ သာ သုတ္တဂေယျာဒိဝသေန နဝင်္ဂါ။ တိပိဋကမေဝ သဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒံ ဓာရေန္တီတိ တိပိဋကသဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒဓရာ။ ‘‘ဝိနာ န သက္ကာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘တိပိဋကသဗ္ဗပရိယတ္တိပ္ပဘေဒဓရေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ ဧဝံ သန္တေပိ အတ္ထိ ဝိသေသော တေဟိ သမ္မုခါပိ အသမ္မုခါပိ သုတံ၊ ထေရေန ပန အသမ္မုခါပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ နတ္ထီတိ။ န ဝါယန္တိ ဧတ္ထ ဝါတိ ဝိဘာသာ၊ အညာသိပိ န အညာသိပီတိ အတ္ထော။ တတြ ဥစ္စိနနေ။ ဗဟုသဒ္ဒေါ ဝိပုလ္လတ္ထော ‘‘အနန္တပါရံ ဗဟု ဝေဒိတဗ္ဗမိတျ’’တြေဝ။ ပုဗ္ဗေ ‘‘တိပိဋကသဗ္ဗပအယတ္တိပ္ပဘေဒဓရေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဗဟု စာနေန…ပေ… ပရိယတ္တော’’တိ န ယုဇ္ဇတီတိ စေ? န၊ တိပိဋကဿ အနန္တတ္တာ၊ တသ္မာ အမှေ ဥပါဒါယ တေန ဗဟု ပရိယတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတရထာ အာနန္ဒတ္ထေရော တေဟိ အပ္ပဿုတောတိ အာပဇ္ဇတိ၊ ‘‘အသမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝစနဝိရောဓော စ။ အဍ္ဎမာသော အတိက္ကန္တောတိ ဧတ္ထ ဧကော ဒိဝသော နဋ္ဌော၊ သော ပါဋိပဒဒိဝသော၊ ကောလာဟလဒိဝသော နာမ သော၊ တသ္မာ ဣဓ န ဂဟိတော။ သံဝေဂဝတ္ထုံ ကိတ္တေတွာ ကီဠနတော သာဓုကီဠနံ နာမ။ သွေပီတိ အပိ-သဒ္ဒေါ အပေက္ခာမန္တာနုညာယ။ သုဘသုတ္တံ ‘‘အစိရပရိနိဗ္ဗုတေ ဘဂဝတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၄) ဝုတ္တတ္တာ စတုရာသီတိဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿေသု အန္တောဂဓံ န ဟောတီတိ စေ? န၊ ဘဂဝတော ကာလေ လဒ္ဓနယတ္တာ ကထာဝတ္ထု ဝိယ။ ဆဍ္ဍိတာ ပတိတာ ဥက္လာပါ ဆဍ္ဍိတပတိတဥက္လာပါ။ အာဏာ ဧဝ အပ္ပဋိဟတဋ္ဌေန စက္ကန္တိ အာဏာစက္ကံ။ ဧကတော ဧတ္ထ နိပတန္တီတိ ဧကနိပါတနံ။ အာကာသေန အာဂန္တွာ နိသီဒီတိ ဧကေတိ ဧတံ ဒုတိယဝါရေ ဂမနံ သန္ဓာယာတိ အာယသ္မာ ဥပတိဿော ။ ပဌမံ ဝါ အာကာသေန ဂန္တွာ ပရိသံ ပတွာ ဘိက္ခုပန္တိံ အပီဠေန္တော ပထဝိယံ နိမုဇ္ဇိတွာ အာသနေ ဧဝ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ ဥဘယထာ စ အာပါထံ ဂတော၊ တေန ဥဘယမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ၊ အညထာ ဒွီသု ဧကံ အဘူတံ အာပဇ္ဇတိ။

အထခေါ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ အာယသ္မန္တံ ဥပါလိံ ပုစ္ဆိ…ပေ… အာယသ္မာ ဥပါလိတ္ထေရော ဝိဿဇ္ဇေသီတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေ ‘‘ပဌမံ အာဝုသော ဥပါလီ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၄၃၉) ဝုတ္တပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနံ သင်္ခိပိတွာ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ ဒဿိတဝစနန္တိ ဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ။ တထာ ဟောတု၊ ကိမတ္ထံ ပနေတ္ထ ‘‘နိဒါနမ္ပိ ပုစ္ဆိ၊ ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆိ၊ ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆီ’’တိ ဧဝံ ပုဗ္ဗေ ဒဿိတာနုက္ကမေန အဝတွာ ‘‘ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆိ၊ နိဒါနမ္ပိ ပုစ္ဆိ၊ ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆီ’’တိ ဧဝံ အနုက္ကမော ကတောတိ? ‘‘ဝတ္ထုမူလကတ္တာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ ဧကေ။ ဧတ္ထ ပန ဝိစာရဏာ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍေ သမ္ပတ္တေ ကရီယတိ။ ရာဇာဂါရကေတိ ဧဝံနာမကေ ဥယျာနေ။ အဘိရမနာရဟံ ကိရ ရာဇာဂါရမ္ပိ။ တတ္ထ၊ ယဿ ဝသေနေတံ ဧဝံ နာမံ လဘတိ။ အထ ခေါ ‘‘အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝ သင်္ခိပိတွာ ဒဿေတိ သင်္ဂီတိကာရကော ဝသီဂဏော။ ယဒိ ဧဝံ ယထာ နိဒါနမ္ပိ ပုစ္ဆိ၊ ပုဂ္ဂလမ္ပိ ပုစ္ဆီတိ ဧတ္ထ ပုစ္ဆာက္ကမော ဒဿိတော၊ တထာ အာနန္ဒတ္ထေရဿ ဝိဿဇ္ဇနက္ကမောပိ ကိမတ္ထံ န ဒဿိတောတိ စေ? ဣမိနာနုက္ကမေန သင်္ဂဟံ ပဉ္စပိ နိကာယာ အနာရုဠှာတိ ဒဿနတ္ထံ။ ကထံ ပန အာရုဠှာတိ? အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ပဉ္စပိ နိကာယေ အနုက္ကမေနေဝ ပုစ္ဆိ၊ အာနန္ဒတ္ထေရော ပန အနုက္ကမေနေဝ ပုစ္ဆိတမ္ပိ အပုစ္ဆိတမ္ပိ တဿ တဿ သုတ္တဿ သဘာဝံ အန္တရာ ဥပ္ပန္နံ ဝတ္ထုံ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသက္ကမံ မာတိကာဝိဘင်္ဂက္ကမန္တိ ဧဝမာဒိသဗ္ဗံ အနုရူပဝစနံ ပက္ခိပိတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ၊ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပါယေန ပဉ္စပိ နိကာယေ ပုစ္ဆီ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာယံ ရာဇာဂါရကေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ရာဇာဂါရကေ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယ’’န္တိ ဥပ္ပဋိပါဋိဝစနေနပိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာယံ ဝိဟရတိ ရာဇာဂါရကေ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။

ဂဟကာရန္တိ ဣမဿ အတ္တဘာဝဂေဟဿ ကာရကံ တဏှာဝဍ္ဎကိံ ဂဝေသန္တော ယေန ဉာဏေန သက္ကာ သော ဒဋ္ဌုံ၊ တဿတ္ထာယ ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရော ဧတ္တကံ ကာလံ အနေကဇာတိသံသာရံ တံ ဉာဏံ အဝိန္ဒန္တော ဝိစရိန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနန္တိ ဣဒံ ဂဟကာရကဂဝေသနဿ ကာရဏဝစနံ။ သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာတိ တဝ သဗ္ဗာ အနဝသေသကိလေသဖာသုကာ မယာ ဘဂ္ဂါ။ ဂဟကူဋံ နာမ အဝိဇ္ဇာ။ သောမနဿသဟဂတံ ဉာဏံ သောမနဿမယံ။ န ဟိ သောမနဿမယံ ဉာဏံ ခန္ဓသဘာဝဘေဒတော။ ဒဠှီကမ္မသိထိလကရဏပ္ပယောဇနာတိ ယေဘုယျတာယ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန တတ္ထ တတ္ထ ပကာသယိဿာမ။ အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေ စ ဝိနယေ စာတိ ဧတ္ထ ပါဏာတိပါတော အကုသလန္တိ ဧဝမာဒီသု မရဏာဓိပ္ပာယဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကပ္ပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ အကုသလံ၊ န ပါဏသင်္ခါတဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒကသင်္ခါတော အတိပါတော။ တထာ အဒိန္နဿ ပရသန္တကဿ အာဒါနသင်္ခါတာ ဝိညတ္တိ အဗျာကတော ဓမ္မော၊ တဗ္ဗိညတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ ထေယျစေတနာ အကုသလော ဓမ္မောတိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂၇) ဧဝမာဒိနာ အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဓမ္မေ ပဋိဗလော ဝိနေတုံ။ ဇာတရူပရဇတံ ပရသန္တကံ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှန္တဿ ယထာဝတ္ထုံ ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋေသု အညတရံ၊ ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေန ဒိယျမာနံ ဂဏှန္တဿ ပါစိတ္တိယံ၊ အတ္တတ္ထာယ ဂဏှန္တဿ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ၊ ကေဝလံ လောလတာယ ဂဏှန္တဿ အနာမာသဒုက္ကဋံ၊ ရူပိယဆဍ္ဍကသမ္မတဿ အနာပတ္တီတိ ဧဝံ အညမညသင်္ကရဝိရဟိတေ ဝိနယေပိ ပဋိဗလော ဝိနေတုန္တိ အတ္ထော။ ဘာဝေတီတိ ဝဍ္ဎေတိ၊ ဧတေန ဖလဝသေန ဇဝနဝသေန စ စိတ္တဿ ဝုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။ ‘‘အဝိသိဋ္ဌ’’န္တိ ပါဌော၊ သာဓာရဏန္တိ အတ္ထော။

ဒေသေန္တဿ ဝသေနေတ္ထ၊ ဒေသနာ ပိဋကတ္တယံ၊

သာသိတဗ္ဗဝသေနေတံ၊ သာသနန္တိပိ ဝုစ္စတိ။

ကထေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ၊ ဝသေနာပိ ကထာတိ စ၊

ဒေသနာ သာသနာ ကထာ၊ ဘေဒမ္ပေဝံ ပကာသယေ။

သာသနဿ နပုံသကတ္တာ ‘‘ယထာ…ပေ… ဓမ္မသာသနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုစ္စရိတသံကိလေသံ နာမ အတ္ထတော စေတနာ၊ တထာကာရပ္ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေါ ဝါ။ အနိစ္စာဒိလက္ခဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ပဝတ္တတ္တာ ဝိပဿနာစိတ္တာနိ ဝိသယတော လောကိယာ’ဘိသမယော အသမ္မောဟတော လောကုတ္တရော၊ လောကုတ္တရော ဧဝ ဝါ အဘိသမယော ဝိသယတော နိဗ္ဗာနသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ၊ ဣတရဿ မဂ္ဂါဒိကဿ အသမ္မောဟတောတိပိ ဧကေ။ ဧတ္ထ ‘‘ပဋိဝေဓော’’တိ ဝုတ္တံ ဉာဏံ၊ တံ ကထံ ဂမ္ဘီရန္တိ စေ? ဂမ္ဘီရဿ ဥဒကဿ ပမာဏဂ္ဂဟဏကာလေ ဒီဃေန ပမာဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ အလဗ္ဘနေယျဘာဝဒဿနတ္ထံ ဣဒါနီတိ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ ယဿ စတ္ထာယ မဂ္ဂဖလတ္ထာယ။ တဉ္စ အတ္ထံ နာနုဘောန္တိ နာဓိဂစ္ဆန္တိ ကဉ္စိ အတ္တနာ အဓိပ္ပေတံ၊ ဣတိဝါဒပမောက္ခဉ္စ။ ကသ္မာ? အတ္ထဿ အနုပပရိက္ခိတွာ ဂဟိတတ္တာ။ အဓိဂတဖလတ္တာ ပဋိဝိဒ္ဓါကုပ္ပော။ ပုန ခီဏာသဝဂ္ဂဟဏေန အရဟန္တမေဝ ဒဿေတိ၊ န သေက္ခံ။ သော ဟိ ယထာ ဘဏ္ဍာဂါရိကော ရညော ကဋကမကုဋာဒိံ ဂေါပေတွာ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ ဥပနေတိ၊ ဧဝံ သဟေတုကာနံ သတ္တာနံ မဂ္ဂဖလတ္ထာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တာသံယေဝ တတ္ထ ဝိနယပိဋကေ ပဘေဒတော ဝုတ္တတ္တာ၊ ဝါယမိတွာ တာ ဧဝ ပါပုဏာတီတိ အာစရိယာ။ ကိမတ္ထံ တိဿောဝ ဝိဇ္ဇာ တတ္ထ ဝိဘတ္တာတိ? သီလသမ္ပတ္တိယာ ဧတပရမုပနိဿယဘာဝတော။ ‘‘အပရေဟိပိ သတ္တဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဝိနယဓရော ဟောတိ။ အာပတ္တိံ ဇာနာတိ၊ အနာပတ္တိံ၊ လဟုကံ အာပတ္တိံ၊ ဂရုကံ အာပတ္တိံ၊ အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ…ပေ… ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန သတ္တေ ပဿတိ…ပေ… အာသဝါနဉ္စ ခယာ…ပေ… ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၇) သုတ္တမေတ္ထ သာဓကံ။ ဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ သီလသမ္ပတ္တိံ နိဿာယ အာသဝက္ခယဉာဏေန သဟေဝ ဝိယ ဒိဗ္ဗစက္ခုပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏာနိ ပဋိလဘတိ။ ဝိသုံ ဧတေသံ ပရိကမ္မကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ တာသံယေဝါတိ ဝုတ္တန္တိ စ ဝဒန္တိ ဧကေ။ အဘိဓမ္မေ ပန တိဿောဝိဇ္ဇာ ဆ အဘိညာ စတဿော စ ပဋိသမ္ဘိဒါ အညေ စ သမ္မပ္ပဓာနာဒယော ဂုဏဝိသေသာ ဝိဘတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ ဝိဘတ္တာ၊ တထာပိ ဝိသေသတော ပညာဇာတိကတ္တာ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ ပါပုဏာတီတိ ဒဿနတ္ထံ တာသံ တတ္ထေဝါတိ အဝဓာရဏဝိပလ္လာသော ကတော။ အတ္တနာ ဒုဂ္ဂဟိတေန ဓမ္မေနာတိ ပါဌသေသော။ ကတ္တရိ စေတံ ကရဏဝစနံ၊ ဟေတုတ္ထေ စ၊ အတ္တနာ ဒုဂ္ဂဟိတဟေတူတိ အဓိပ္ပာယော။ ကသ္မာ ပနာတိ ‘‘အနုလောမိကော’’တိ ဝုတ္တတ္ထံ ဒီပေတိ။

ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာနယော။

ဒုတိယသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ

ပန္နဘာရာတိ ပတိတက္ခန္ဓဘာရာ။ ‘‘ဘာရာ ဟဝေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၂၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သမ္မုခါ ဘဝိဿာမ န ဘဝိဿာမာ’’တိ ဝတ္တာရော။ တေသု ဒဟရာ ကိရ။ ဇမ္မိန္တိ လာမကံ။

ဒုတိယသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာနယော။

တတိယသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ

ဗြဟ္မလောကာစဝိတွာတိ ဧတ္ထ စတ္တာရော မဂ္ဂါ ပဉ္စာနန္တရိယာနိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ ဣမေယေဝ နိယတာ၊ န မဟဂ္ဂတာ၊ တသ္မာ ပဏိဓိဝသေန ဟေဋ္ဌုပပတ္တိပိ ဟောတိ။ အတိစ္ဆထာတိ အတိစ္စ ဣစ္ဆထ၊ ဂန္တွာ ဘိက္ခံ ပရိယေသထာတိ အဓိပ္ပာယော။ ကေဋုဘံ နာမ ကဗျကရဏဝိဓိယုတ္တံ သတ္ထံ။ ကိရိယာကပ္ပံ ဣတျေကေ၊ ကတ္တာချာဒိလက္ခဏယုတ္တသတ္ထံ။ အသန္ဓိမိတ္တာတိ တဿာ နာမံ။ တဿာ ကိရ သရီရေ သန္ဓယော န ပညာယန္တိ၊ မဓုသိတ္ထကေန ကတံ ဝိယ သရီရံ ဟောတိ။ တသ္မာ ‘‘ဧဝံနာမိကာ ဇာတာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ မာဂဓကေန ပတ္ထေန စတ္တာရော ပတ္ထာ အာဠှကံ၊ စတ္တာရိ အာဠှကာနိ ဒေါဏံ၊ စတုဒေါဏာ မာနိကာ၊ စတုမာနိကာ ခါရိကာ၊ ဝီသတိခါရိကော ဝါဟောတိ။ ကေထုမာလာတိ ‘‘သီသတော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဌိတော ဩဘာသပုဉ္ဇော’’တိ ဝဒန္တိ။ ရာဇိဒ္ဓိအဓိကာရပ္ပသင်္ဂေနေတံ ဝတ္ထု ဝုတ္တံ၊ နာနုက္ကမေန။ အနုက္ကမေန ပန ဗုဒ္ဓသာသနာဝဟာရံ ဝတ္ထုံ ဒီပေန္တော ‘‘ရာဇာ ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိလေသဒမနေန ဒန္တံ။ ကာယဝါစာဟိ ဂုတ္တံ။ ‘‘ပါစီနမုခေါ’’တိပိ ပါဌော အတ္ထိ။ ပုဗ္ဗေ ဇေဋ္ဌဘာတိကတ္တာ တေနေဝ ပရိစယေန ပတ္တဂ္ဂဟဏတ္ထာယ အာကာရံ ဒဿေတိ။ အဘာသီတိ ‘‘ဘာသိဿာမီ’’တိ ဝိတက္ကေသိ။ အပရေ ‘‘အညာတန္တိ ဝုတ္တေပိ သဗ္ဗံ အဘဏီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အမတန္တိ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတာယ နိဝတ္တိယာ သဂုဏာဓိဝစနံ၊ တဿာ အပ္ပမာဒေါ ပဒံ မဂ္ဂေါ။ မစ္စူတိ ပဝတ္တိယာ သဒေါသာဓိဝစနံ၊ တဿာ ပမာဒေါ ပဒံ မဂ္ဂေါတိ ဧဝံ စတ္တာရိ သစ္စာနိ သန္ဒဿိတာနိ ဟောန္တိ။ သင်္ဃသရဏဂတတ္တာ သင်္ဃနိဿိတာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ၊ ဘဏ္ဍုကမ္မဿ ဝါ တဒါယတ္တတ္တာ။ နိဂြောဓတ္ထေရဿာနုဘာဝကိတ္တနာဓိကာရတ္တာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမ္ပိ ပစ္ဆာ ဝတ္တဗ္ဗမ္ပိ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ အာဟ ‘‘ပုန ရာဇာ အသောကာရာမံ နာမ မဟာဝိဟာရံ ကာရေတွာ သဋ္ဌိသဟဿာနိ…ပေ… စတုရာသီတိဝိဟာရသဟဿာနိ ကာရာပေသီ’’တိ။ ‘‘ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကဿ ဝါ ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ’’တိ ဝစနတော သေက္ခာဝ ပရမတ္ထတော ဒါယာဒါ၊ တထာပိ ထေရော မဟိန္ဒကုမာရဿ ပဗ္ဗဇ္ဇတ္ထံ ဧကေန ပရိယာယေန လောကဓမ္မသိဒ္ဓေန ဧဝမာဟ ‘‘ယော ကောစိ မဟာရာဇ…ပေ… ဩရသံ ပုတ္တ’’န္တိ။ ဝုတ္တဉှိ ဝေဒေ –

‘‘အင်္ဂါ အင်္ဂါ သမ္ဘဝသိ၊ ဟဒယာ အဓိဇာယသေ၊

အတ္တာ ဝေ ပုတ္တော နာမာသိ၊ သ ဇီဝ သရဒေါသတ’’န္တိ။

တသ္မာ ဣမိနာ ပရိယာယေန ဩရသော ပုတ္တော မာတာပိတူဟိ ပဗ္ဗဇိတော စေ၊ အတ္ထတော တေ သယံ ပဗ္ဗဇိတာ ဝိယ ဟောန္တိ။ ဓမ္မကထိကာ ကသ္မာ နာရောစေန္တိ? ရာဇာ ‘‘ထေရံ ဂဏှိတွာ အာဂစ္ဆထာ’’တိ အမစ္စေ ပေသေသိ၊ ဓမ္မကထိကာ ထေရဿ အာဂမနကာလေ ပရိဝါရတ္ထာယ ပေသိတာ၊ တသ္မာ။ အပိစ တေန ဝုတ္တဝိဓိနာဝ ဝဒန္တိ စဏ္ဍတ္တာ၊ စဏ္ဍဘာဝေါ စဿ ‘‘အမ္ဗံ ဆိန္ဒိတွာ ဝေဠုယာ ဝတိံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တအမစ္စဝတ္ထုနာ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ကသ္မာ ပန ဓမ္မကထိကာ ရာဇာဏာပနံ ကရောန္တီတိ? ‘‘သာသနံ ပဂ္ဂဟေတုံ သမတ္ထော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဒီပကတိတ္တိရောတိ ကူဋတိတ္တိရော။ အယံ ပန ကူဋတိတ္တိရကမ္မေ နိယုတ္တောပိ သုဒ္ဓစိတ္တော၊ တသ္မာ တာပသံ ပုစ္ဆိ။ သာဏိပါကာရန္တိ သာဏိပါကာရေန။ ဝိဘဇိတွာ ဝဒတီတိ ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ ‘‘အတ္ထိ ခွေသ ဗြာဟ္မဏ ပရိယာယော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅)။ အပိစ သဿတဝါဒီ စ ဘဂဝါ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဇာတံ အဘူတံ အသင်္ခတ’’န္တိအာဒိ (ဣတိဝု။ ၄၃)-ဝစနတော။ ဧကစ္စသဿတိကော စ ‘‘သပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ၊ အပ္ပစ္စယာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၇) ဝစနတော။ အန္တာနန္တိကော စ –

‘‘ဂမနေန န ပတ္တဗ္ဗော၊ လောကဿန္တော ကုဒါစနံ၊

န စ အပ္ပတွာ လောကန္တံ၊ ဒုက္ခာ အတ္ထိ ပမောစနံ’’။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၀၇၊ အ။ နိ။ ၄။၄၅)၊

‘‘အနမတဂ္ဂေါယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သံသာရော ပုဗ္ဗကောဋိ န ပညာယတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄၊ စူဠနိ။ ကပ္ပမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၆၁) ဝစနတော။ အမရာဝိက္ခေပိကပက္ခမ္ပိ ဤသကံ ဘဇတိ ဘဂဝါ ‘‘သဿတော လောကောတိ အဗျာကတမေတံ အသဿတော လောကောတိ အဗျာကတမေတ’’န္တိအာဒိအဗျာကတဝတ္ထုဒီပနတော သမ္မုတိသစ္စဒီပနတော စ။ တဉှိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဒိဝသေန န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယထာဟ ‘‘အာကိဉ္စညာယတနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏန္တိပီ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၁၄၃၇)။ တထာ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကပက္ခမ္ပိ ဘဇတိ ‘‘လဒ္ဓါ မုဓာ နိဗ္ဗုတိံ ဘုဉ္ဇမာနာ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၇၊ သု။ နိ။ ၂၃၀) ဝစနတော။ တတ္ထ ဟိ မုဓာတိ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နဝေဝစနံ။ သညီဝါဒါဒိကော စ ဘဂဝါ သညီဘဝအသညီဘဝနေဝသညီနာသညီဘဝဝသေန။ ဥစ္ဆေဒဝါဒီ စ ‘‘အဟဉှိ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဥစ္ဆေဒံ ဝဒါမိ ရာဂဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၆) ဝစနတော။ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒီ စ ‘‘ခီဏာ ဇာတိ၊ ဝုသိတံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၃၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၅၊ သံ။ နိ။ ၃။၃၅) ဝစနတော၊ ‘‘နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆) ဝစနတော၊ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ နိရောဓသမာပတ္တိဒီပနတော စ။ ဧဝံ တေန တေန ပရိယာယေန တထာ တထာ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိဘဇိတွာ ဝဒတီတိ ဝိဘဇ္ဇဝါဒီ ဘဂဝါတိ။

တတိယသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာနယော။

ပုပ္ဖနာမော သုမနတ္ထေရော။ မဟာပဒုမတ္ထေရောတိ ဧကေ။ မဟိံသကမဏ္ဍလံ အန္ဓရဋ္ဌန္တိ ဝဒန္တိ။ ဓမ္မစက္ခု နာမ တယော မဂ္ဂါ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂန္တိ စ ဧကေ။ ပဉ္စပိ ရဋ္ဌာနိ ပဉ္စ စီနရဋ္ဌာနိ နာမ။ ရာဇဂဟေတိ ဒေဝိယာ ကတဝိဟာရေ။ သိလကူဋမှီတိ ပဗ္ဗတကူဋေ။ ဝဍ္ဎမာနန္တိ အလင်္ကရဏစုဏ္ဏံ။ အရိယဒေသေ အတီဝ သမ္မတံ ကိရ။ ဧကရသေန နာထကရဏာ ဣတိ ဒမိဠာ။ သာရပါမင်္ဂန္တိ ဥတ္တမံ ပါမင်္ဂံ။ ပေတဝတ္ထုအာဒိနာ သံဝေဇေတွာ အဘိသမယတ္ထံ သစ္စသံယုတ္တဉ္စ။ မေဃဝနုယျာနံ နာမ မဟာဝိဟာရဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဒွါသဋ္ဌိယာ လေဏေသူ’’တိ ပါဌော။ ဒသဘာတိကန္တိ အဘယကုမာရာဒယော ဒသ၊ တေ ဣဓ န ဝုတ္တာ။ ဝုတ္ထဝဿော ပဝါရေတွာတိ စာတုမာသိနိယာ ပဝါရဏာယာတိ အတ္ထော။ ပဌမပဝါရဏာယ ဝါ ပဝါရေတွာ ဧကမာသံ တတ္ထေဝ ဝသိတွာ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိယံ အဝေါစ၊ အညထာ ‘‘ပုဏ္ဏမာယံ မဟာဝီရော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ န သက္ကာ ဂဟေတုံ။ မဟာဝီရောတိ ဗုဒ္ဓါပစာရေန ဓာတုယော ဝဒတိ။ ဇင်္ဃပ္ပမာဏန္တိ ‘‘ထူပဿ ဇင်္ဃပ္ပမာဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ မာတုလဘာဂိနေယျာ စူဠောဒရမဟောဒရာ။ ဓရမာနဿ ဝိယ ဗုဒ္ဓဿ ရသ္မိ သရသရသ္မိ၊ ရညော လေခါသာသနံ အပ္ပေသိ၊ ဧဝဉ္စ မုခသာသနမဝေါစ။ ဒေါဏမတ္တာ မဂဓနာဠိယာ ဒွါဒသနာဠိမတ္တာ ကိရ။ ‘‘ပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနေ ဆိဇ္ဇိတွာ’’တိ ပါဌော။ သဗ္ဗဒိသာဟိ ပဉ္စ ရသ္မိယော အာဝဋ္ဋေတွာတိ ပဉ္စဟိ ဖလေဟိ နိက္ခန္တတ္တာ ပဉ္စ၊ တာ ပန ဆဗ္ဗဏ္ဏာဝ။ ကတ္တိကဇုဏှပက္ခဿ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ ဇုဏှပက္ခဿ ပဌမဒိဝသေတိ အတ္ထော။ မဟာဗောဓိဋ္ဌာနေ ပရိဝါရေတွာ ဌိတနာဂယက္ခာဒိဒေဝတာကုလာနိ။ ဂေါပကာ နာမ ရာဇပရိကမ္မိနော တထာဘာဝကိစ္စာ။ တေသံ ကုလာနံ နာမန္တိပိ ကေစိ။ ဥဒကာဒိဝါဟာ ကာလိင်္ဂါ။ ကာလိင်္ဂေသု ဇနပဒေသု ဇာတိသမ္ပန္နံ ကုလံ ကာလိင်္ဂကုလန္တိ ကေစိ။

ပဌမပါဋိပဒဒိဝသေတိ ဒုတိယဥပေါသထဿ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဌိတေဟိ သမုဒ္ဒဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ တံ ဌာနံ သမုဒ္ဒသာလဝတ္ထု။ သောဠသ ဇာတိသမ္ပန္နကုလာနိ အဋ္ဌ ဗြာဟ္မဏာမစ္စကုလာနိ။ မဟာအရိဋ္ဌတ္ထေရော စေတိယဂိရိမှိ ပဗ္ဗဇိတော။ အမစ္စဿ ပရိဝေဏဋ္ဌာနေတိ သမ္ပတိကာလဝသေနာဟ။ မဟိန္ဒတ္ထေရော ဒွါဒသဝဿိကော ဟုတွာ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ သမ္ပတ္တော၊ တတ္ထ ဒွေ ဝဿာနိ ဝသိတွာ ဝိနယံ ပတိဋ္ဌာပေသိ၊ ဒွါသဋ္ဌိဝဿိကော ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗုတော။ ဝိနယော သံဝရတ္ထာယာတိ ဝိနယပိဋကံ၊ တဿ ပရိယာပုဏနံ ဝါ။ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ သပ္ပစ္စယနာမရူပပရိဂ္ဂဟော။ မဂ္ဂါဒိပစ္စဝေက္ခဏေ အသတိ အန္တရာ ပရိနိဗ္ဗာနံ နာမ နတ္ထိ သေက္ခဿ မရဏံ ဝါ၊ သတိယေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ အာဟ ‘‘ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿန’’န္တိ။ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယာတိ ကဉ္စိ ဓမ္မံ အနုပါဒါယ အဂ္ဂဟေတွာ ဤသကမ္ပိ အနဝသေသေတွာ ပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ ဥပနိသာတိ ‘‘ဝိနယော သံဝရတ္ထာယာ’’တိအာဒိကာ ကာရဏပရမ္ပရာ။ ဧတ္တာဝတာ အတ္တဟိတနိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပရဟိတနိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတဒတ္ထံ သောတာဝဓာန’’န္တိ အာဟ။ တဿတ္ထော – အတ္တနော ဝိနယကထနံ ဝိနယမန္တနဉ္စ ဥဂ္ဂဟေတုံ ပရေသံ သောတဿ ဩဒဟနံ သောတာဝဓာနံ။ တတော ဥဂ္ဂဟိတဝိနယကထာမန္တနာနံ တေသံ ဥပနိသာ ယထာဝုတ္တကာရဏပရမ္ပရာ သိဒ္ဓါယေဝါတိ န ပုန ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အညထာ ဧတဒတ္ထာ ဥပနိသာတိ ဣမိနာ ဝစနေနေဝ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဿ သင်္ဂဟိတတ္တာ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတော ဥဒ္ဓံ သောတာဝဓာနာသမ္ဘဝတော ဧတဒတ္ထံ သောတာဝဓာနန္တိ အန္တေ န သမ္ဘဝတီတိ နိရတ္ထကံ ဘဝေယျ၊ န စ နိရတ္ထကံ ပရဟိတနိပ္ဖတ္တိယာ မူလကာရဏဒဿနတ္ထတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ယထာ ယထာ ယံ ယံ၊ သမ္ဘဝေယျ ပဒံ ဣဓ၊

တံ တံ တထာ တထာ သဗ္ဗံ၊ ပယောဇေယျ ဝိစက္ခဏောတိ။

ဗာဟိရနိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။