တီကာ > ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) > ဝဇိရဗုဒ္ဓိ-ဋီကာ

၁-၂။ သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနသင်္ခါတဿ ¶ ¶ ဓမ္မက္ခန္ဓသရီရဿ သာသနေတိ အတ္ထော။ ပရိဝါရောတိ သင်္ဂဟံ ယော သမာရုဠှော၊ တဿ ပရိဝါရဿ။ ဝိနယဘူတာ ပညတ္တိ ဝိနယပညတ္တိ။ ‘‘ပညတ္တိကာလံ ဇာနတာ’’တိ ဒုကနယဝသေန ဝတွာ ပုန သုတ္တန္တနယေန ဝတ္တုံ ‘‘အပိစ ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒီဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဿနံ နာမ ဒဿနတ္တာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ယောဇိတံ ပဋိဝေဓဉာဏဒဿနံ။ ဒေသနာပညာယ ပဿတာတိ အာသယာနုသယာဒိကေ။ ပုစ္ဆာယာတိ သတ္တမီ။ ပုနပိ ဧတ္ထာတိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနေ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ နတ္ထိကဒိဋ္ဌိ အန္တဂ္ဂါဟိကဒိဋ္ဌိ။ ‘‘အာဇီဝဟေတု ပညတ္တာနီ’’တိ ဝစနတော ဣမာနိ ဆ သိက္ခာပဒါနိ ဌပေတွာ သေသာ အာစာရဝိပတ္တိ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကာယေန ပန အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂေ သေဝနစိတ္တမင်္ဂံ ကတွာ ကာယဒွါရသင်္ခါတံ ဝိညတ္တိံ ဇနယိတွာ ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပာဒသင်္ခါတံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊ ကိဉ္စာပိ စိတ္တေန သမုဋ္ဌာပိတာ ဝိညတ္တိ၊ တထာပိ စိတ္တေန အဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ဝိညတ္တိယာ သာဓိတတ္တာ ‘ကာယဒွါရေန အာပဇ္ဇတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ဘဏ္ဍနာဒိတ္တယဝူပသမံ။ အာပါဏကောဋိကန္တိ ဇီဝိတပရိယန္တံ ကတွာ။ ပေါရာဏကေဟိ မဟာထေရေဟီတိ သီဟဠဒီပေ မဟာထေရေဟိ ပေါတ္ထကံ ¶ အာရောပိတကာလေ ဌပိတာတိ အတ္ထော။ ‘‘စတုတ္ထသင်္ဂီတိသဒိသာ ပေါတ္ထကာရုဠှသင်္ဂီတိ အဟောသီ’’တိ ဝုတ္တံ။

မဟာဝိဘင်္ဂေ ပညတ္တိဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆၆။ ကတာပတ္တိဝါရေ ¶ ‘‘သင်္ဃိကံ မဉ္စံ ဝါ’’တိအာဒိ အဇ္ဈောကာသတ္တာ ဝိဟာရဗ္ဘန္တရေပိ အာပဇ္ဇနတော လေဍ္ဍုပါတာတိက္ကမဝသေန ဝုတ္တံ။ ဒုတိယေ သေယျံ သန္ထရိတွာတိ အဗ္ဘန္တရေ သန္ထရိတဘာဝတော ဝိဟာရတော ဗဟိဂမနေပိ တံဒိဝသာနာဂမေ အာပဇ္ဇနတော ‘‘ပရိက္ခေပံ အတိက္ကာမေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၇၁။ သဉ္စိစ္စ ပါဏံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေန္တော စတဿော အာပတ္တိယောတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ တိရစ္ဆာနဂတပါဏောဝ အဓိပ္ပေတော၊ အထ ခေါ ပါဏောတိ ဝေါဟာရသာမညတော အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ‘‘စတဿော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော အညေသုပိ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု။

၁၇၃။ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနေ ‘‘ပဌမံ ပါဒံ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကာမေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥပစာရေ နာပဇ္ဇတိ၊ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကမိတွာဝ အာပဇ္ဇတီတိ သိဒ္ဓမေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

၁၉၃။ ပစ္စယဝါရေ ပုရိမဝါရတော ဝိသေသော အတ္ထိယေဝ၊ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော ကတိ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တေ ဇတုမဋ္ဌကဿောကာသော န ဇာတော၊ ဣဓ ပန ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝနပစ္စယာ’’တိ ဝုတ္တေ ပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာဘာဝါ ဇတုမဋ္ဌကဉ္စ ပဝိဋ္ဌံ၊ ဧဝံ ဝိသေသော အတ္ထိ။ တထာ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု။

မဟာဝိဘင်္ဂေ စ ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂေ သောဠသမဟာဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၅၇။ အနတ္တာတိ ¶ ¶ အတ္တဝိရဟိတာ ‘‘အလဝဏဘောဇန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ ကရုဏာသီတလဘာဝေန စန္ဒသဒိသော။ ကိလေသတိမိရပ္ပဟာနတော အာဒိစ္စော။ ယသ္မာ တေ ဒေသယန္တိ၊ တသ္မာ အင်္ဂီရသောပိ။ ပိဋကေ တီဏိ ဒေသယိ တေသံ အညတရတ္တာတိ အတ္ထော။ ဝိနယော ယဒိ တိဋ္ဌတိ၊ ဧဝံ ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မာဒိ နီယတိ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ အယံ ပန ကထံ တိဋ္ဌတီတိ? အာဟ ‘‘ဥဘတော စာ’’တိအာဒိ။ ပရိဝါရေန ဂန္ထိတာ တိဋ္ဌန္တီတိ အတ္ထော။ တဿေဝ ပရိဝါရဿ သုတ္တေ။ နိယတသမုဋ္ဌာနံ ကတံ၊ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အသမ္ဘိန္နသမုဋ္ဌာနာနိ အသင်္ကရသမုဋ္ဌာနာနိ၊ အညေဟိ အသဒိသသမုဋ္ဌာနာနီတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပရိဝါရေ သတိ ဝိနယော တိဋ္ဌတိ၊ ဝိနယေ သတိ သဒ္ဓမ္မော တိဋ္ဌတိ၊ ယသ္မာ သမုဋ္ဌာနာနိ စ သုတ္တေ ဒိဿန္တိ၊ တသ္မာ သိက္ခေတိ အတ္ထော။ ‘‘ဓမ္မကာမော သုပေသလော’’တိ ပရိဝါရေ ဂါရဝဇနနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ ‘‘ဒိဿန္တီ’’တိ တတ္ထ။ ‘‘ဧကေန သမုဋ္ဌာနေန သမုဋ္ဌာတီတိ ပဌမပါရာဇိကံ ဧကေန သမုဋ္ဌာနေန သမုဋ္ဌာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယဉှိ နိဒ္ဒိဋ္ဌသမုဋ္ဌာနဉ္စ ဒိဿတိ။ ‘‘တဿေဝ ပရိဝါရဿ၊ သမုဋ္ဌာနံ နိယတော ကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ ပုရိမနယေတိ အတ္ထော။ ယထာဉာယန္တိ ယထာဘူတံ။ ‘‘သဉ္စရိတ္တာဘာသနဉ္စာ’’တိ ပါဌော။ ‘‘သဉ္စရိတ္တာနုဘာသနဉ္စာ’’တိပိ အတ္ထိ။ နယဝဇ္ဇေဟိ ဝိနယဝဇ္ဇေဟီတိ အတ္ထော။

၂၅၈။ နာနုဗန္ဓေ ပဝတ္တိနိန္တိ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ဝုတ္ထာပိတံ ပဝတ္တိနိံ ဒွေ ဝဿာနိ နာနုဗန္ဓေယျာ’’တိ ဝုတ္တသိက္ခာပဒဉ္စ။ အယံ ပါဌော ဧကစ္စေသု ပေါတ္ထကေသု န ဒိဿတိ။ ဆသတ္တတိ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနာ။

၂၅၉။ ‘‘ကုက္ကုစ္စံ စီဝရံ ဒတွာတိ ကုက္ကုစ္စုပ္ပာဒနဉ္စ ဓမ္မိကာနံ ကမ္မာနံ ဆန္ဒံ ဒတွာ ခီယနဉ္စ စီဝရံ ဒတွာ ခီယနဉ္စာ’’တိ ပါဌော။ ‘‘ဒတွာ’’တိ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘ကုက္ကုစ္စံ ဓမ္မိကံ ဒတွာတိ ပါဌော သုန္ဒရော’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၂၇၁။ ပဋိနိဒ္ဒေသန္တိ ¶ ပုနပ္ပုနံ နိဒ္ဒိသနံ။ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ ဝိနီတာနိ သံဝရာနီတိ အတ္ထော။ ဧတေဟိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ။ ‘‘အာရကာ’’တိ နိဝတ္တိအတ္ထေန ဝုတ္တတ္တာ တံ ပုန သရူပေန ဝတ္တုကာမော ‘‘ဘုသာ ဝါ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဂေဟံ ဓူမေန ပုဏ္ဏံ အာဓူမိတ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ရာဂါဒိဝေရံ မဏတိ ဝိနာသေတိ။ ဧတာယာတိ ဝိရတိယာ။ ဝေလ စလနေ။ နိယျာနံ မဂ္ဂံ သိနောတိ ဗန္ဓတီတိ သေတု။ ‘‘သေတုဃာတောတိ ဝီတိက္ကမပဋိပက္ခဘူတာ ဝိရတိ၊ တဒတ္ထနိဗ္ဗတ္တိကရစိတ္တုပ္ပာဒေါ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဓမ္မဿဝနဂ္ဂန္တိ ဓမ္မံ သုဏန္တာနံ သမူဟ’’န္တိ လိခိတံ။ သစေ န ဂစ္ဆတိ၊ ဝိက္ခိတ္တော ဝါ နိသီဒတိ။ ကာယပ္ပာဂဗ္ဘိယံ ကာယဒုစ္စရိတံ။ ‘‘ပမာဒေ’’တိ ဝတွာ တဒတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သတိဝိပ္ပဝါသေ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၇၂-၃။ သပရသန္တာနေ ဝါတိ သသန္တာနေ ဝါ ပရသန္တာနေ ဝါ။ တထာ ဝိဝဒန္တာ ပနာတိ ဘေဒကရဝတ္ထူနိ နိဿာယ ဝိဝဒန္တာ။ ဥဘယေဟိပီတိ ထေရနဝေဟိ။ နန္တိ မေတ္တံ ကာယကမ္မံ။ ယေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ပိယံ ကရောတိ၊ တေသံ မေတ္တာကာယကမ္မသင်္ခါတော ဓမ္မော။ ဧတ္တကန္တိ အာမိသဝိဘတ္တိဒဿနံ။ အသုကဿ စာတိ ပုဂ္ဂလဝိဘတ္တိဒဿနံ။ ‘‘ဒုဿီလဿ အဒါတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဧဝ အလဇ္ဇိပရိဘောဂေါ ဝါရိတော။ သဗ္ဗေသံ ဒါတဗ္ဗမေဝါတိ သန္နိဋ္ဌာနေန အဇာနန္တေန ဝိဘာဂံ အကတွာ ဒါတဗ္ဗဘာဝံ ဒီပေတီတိ ဧကေ။ ‘‘သဗ္ဗေသံ ဒါတဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာသု။ တတ္ထ ‘‘အလဇ္ဇိဥက္ခိတ္တကာနံ ပရိဘောဂသီသေန သဟတ္ထာ န ဒါတဗ္ဗံ၊ ဒါပေတဗ္ဗန္တိ အပရေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိစိနိတွာ ဒါနံ ဝိစေယျ ဒါနံ။ ယသ္မာ အယံ ဝိသေသော ကာတဗ္ဗောယေဝါတိ အယံ ကရောတိ၊ တသ္မာ ပုဂ္ဂလဝိဘာဂေါ န ကတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပကတိဝဏ္ဏေန ဝိသဘာဂဝဏ္ဏေန။ ‘‘ဣဒံ နာမ အာပန္နော’’တိ ပရေဟိ အပရာမသိတဗ္ဗတော အပရာမဋ္ဌာနိ။ အနုလောမေဟိ ဂဟိတသင်္ခါရာရမ္မဏေဟိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ကတွာ နိယျာတိ။

ဆအာပတ္တိသမုဋ္ဌာနဝါရာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၇၆။ ‘‘ပဌမေန ¶ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနေန ဒုဗ္ဘာသိတံ အာပဇ္ဇေယျာတိ န ဟီတိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဝါစာစိတ္တဝသေနေဝါပဇ္ဇိတဗ္ဗတော။

၂၇၇။ ကုဋိံ ¶ ကရောတီတိ ဧတ္ထ သဉ္စရိတ္တမဝတွာ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယသင်္ဃာဒိသေသာနံ ဧကသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပဋိပါဋိယာ ဥပ္ပတ္တိဒဿနတ္ထမိဒံ ဝုတ္တံ။ န ဟိ သဉ္စရိတ္တေ ဧဝ အာပဇ္ဇတိ။ ‘‘ဣမိနာ ပန နယေန သဗ္ဗတ္ထ ပဋိပါဋိယာ အဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၂၈၃။ ဝိဝေကဒဿိနာတိ တဒင်္ဂဝိဝေကာဒိပဉ္စဝိဓဝိဝေကဒဿိနာ။

၂၈၄။ အတ္တနော ဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ သင်္ဃာဒိသေသံ။

၂၈၈။ ဝိဝါဒါဓိကရဏပစ္စယာတိ အညေဟိ၊ အတ္တနာ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂေ အာပန္နပစ္စယာတိ အတ္ထော။ ဩမသတီတိ ‘‘အယံ ဓမ္မော၊ အယံ ဝိနယော’’တိ ဝိဝဒန္တော ‘‘တွံ ကိံ ဇာနာသီ’’တိအာဒိနာ ဩမသတိ။ တီဟိ သမထေဟိ သမ္မုခါဝိနယပဋိညာတကရဏတိဏဝတ္ထာရကေဟိ။ ‘‘သမ္မုခါဝိနယဉ္စေတ္ထ သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတော ‘သမ္မုခါဝိနယေန စေဝ ပဋိညာတကရဏေန စာ’တိအာဒိနာ ဒွီဟိပိ ယောဇိတံ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၉၁။ ဌပေတွာ သတ္တ အာပတ္တိယောတိ ဧတ္ထ ‘‘ကိဉ္စာပိ အဝသေသာ နတ္ထိ၊ တထာပိ ပဋိပါဋိယာ ပါဋဝဇနနတ္ထံ ပုစ္ဆာ ကတာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၉၃-၄။ လောဘကာရဏာ ¶ ¶ ဝိဝါဒနတော ‘‘လောဘော ပုဗ္ဗင်္ဂမော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သေသေသု။ ဌာနာနီတိအာဒီနိ ကာရဏဝေဝစနာနိ။ ကာရဏဉှိ တိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထာတိ ဌာနံ၊ ဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္ထု၊ ဘဝန္တိ ဧတ္ထာတိ ဘူမီတိ ဝုစ္စတိ။ ကေ တိဋ္ဌန္တိ ဝသန္တိ ဘဝန္တိ စာတိ? ဝိဝါဒါဓိကရဏာဒယော။ ကုသလာကုသလာဗျာကတစိတ္တော ဟုတွာ ဝိဝဒနတော ‘‘နဝ ဟေတူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကောဓနော ဟောတိ ဥပနာဟီတိအာဒီနိ ဒွါဒသ မူလာနိ။ အက္ကောသန္တေန ဟိ စတူသု ဝိပတ္တီသု ဧကေန အနုဝဒနတော ‘‘စတဿော ဝိပတ္တိယော ဌာနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ စုဒ္ဒသ မူလာနီတိ ဝိဝါဒါဓိကရဏေ ဝုတ္တာ ဒွါဒသ၊ ကာယော၊ ဝါစာ စ။

၂၉၅-၆။ သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ဌာနာနီတိ ဧတ္ထ ‘‘အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပဋိစ္ဆာဒေန္တဿ ယာ အာပတ္တိ ဟောတိ၊ တဿာ အာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗေ အာပန္နာ အာပတ္တိ ဌာနံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလန္တိ ဝစနတော နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏဿ ကုသလဟေတု၊ ကုသလစိတ္တံ ပန အင်္ဂံ ဟောတီ’’တိ လိခိတံ။ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ဌာနာနီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧဝံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဌိတပါဠိ ကမ္မံ နာမ။ ‘ယထာဌိတပါဠိဝသေန ကရောန္တာနံ ကိရိယာ ကိစ္စာဓိကရဏံ နာမာ’’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ပါဠိအနုသာရေန ပဋိကာတဗ္ဗလက္ခဏံ ဝါ ကမ္မံ။ တထေဝ ကရဏံ ကိစ္စာဓိကရဏ’’န္တိ စ။ ဉတ္တိဉတ္တိဒုတိယဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မာနိ ဉတ္တိတော ဇာယန္တိ၊ အပလောကနကမ္မံ အပလောကနတော၊ ‘‘ကိစ္စာဓိကရဏံ ဧကေန သမထေန သမ္မတိ သမ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော’’တိ လိခိတံ။ သိယုန္တိ ဟောန္တိ။ ကထဉ္စ သိယာတိ ကထံ ဟောတိ။ ဝိဝါဒါဓိကရဏဿ ဒွေတိ တေ ဒွေ ဌပေတွာ အညေဟိ န သမ္မတိ။

၂၉၈။ တဗ္ဘာဂိယာတိ တံကောဋ္ဌာသာ။

၂၉၉။ ဧကာဓိကရဏံ သဗ္ဗေ သမထာ သမဂ္ဂါ ဟုတွာ သမေတုံ ဘဗ္ဗာတိ ပုစ္ဆန္တော ‘‘သမထာ သမထဿ သာဓာရဏာ’’တိ အာဟ။ သမထာ သမထဿာ သိယာ သာဓာရဏာ သိယာ အသာဓာရဏာ။

၃၀၀။ သမထာ ¶ ¶ သမထဿ တဗ္ဘာဂိယဝါရေပိ ဧသေဝ နယော။

၃၀၁။ ဣမေ သမထာ သမထာ၊ န သမ္မုခါဝိနယောတိ အတ္ထော။

၃၀၂။ ‘‘သမထာ ဝိနယော’’တိပိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ဝိနယော သမ္မုခါဝိနယောတိ ဝိနယဝါရော ဥဒ္ဓဋော သိယာ။ န သမ္မုခါဝိနယောတိ သမ္မုခါဝိနယံ ဌပေတွာ သတိဝိနယာဒယော သေသသမထာ။

၃၀၃။ သင်္ဃဿ သမ္မုခါ ပဋိညာတေ တံ ပဋိဇာနနံ သင်္ဃဿ သမ္မုခတာ နာမ ဟောတီတိ ‘‘တဿ ပဋိဇာနနစိတ္တံ သန္ဓာယ ‘သမ္မုခါဝိနယော ကုသလော’တိအာဒိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ နတ္ထိ သမ္မုခါဝိနယော အကုသလောတိ ‘‘ဓမ္မဝိနယပုဂ္ဂလသမ္မုခတာဟိ တိဝင်္ဂိကော သမ္မုခါဝိနယော ဧတေဟိ ဝိနာ နတ္ထိ။ တတ္ထ ကုသလစိတ္တေဟိ ကရဏကာလေ ကုသလော၊ အရဟန္တာနံ ကရဏကာလေ အဗျာကတော၊ ဧတေသံ အကုသလပဋိပက္ခတ္တာ အကုသလဿ သမ္ဘဝေါ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘နတ္ထိ သမ္မုခါဝိနယော အကုသလော’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ လိခိတံ။ ‘‘ယေဘုယျသိကာ အဓမ္မဝါဒီဟိ ဝူပသမနကာလေ သလာကဂ္ဂါဟာပကေ ဓမ္မဝါဒိမှိ ကုသလာ၊ ဓမ္မဝါဒီနမ္ပိ အဓမ္မဝါဒိမှိ သလာကဂ္ဂါဟာပကေ ဇာတေ အကုသလာ၊ သဗ္ဗတ္ထ အရဟတော ဝသေနေဝ အဗျာကတတာ၊ အနရဟတော သဉ္စိစ္စ သတိဝိနယဒါနေ သတိဝိနယော အကုသလော၊ အမူဠှဝိနယော အနုမ္မတ္တကဿ ဒါနေ၊ ပဋိညာတကရဏံ မူဠှဿ အဇာနနတော ပဋိညာယကရဏေ၊ တဿပါပိယသိကာ သုဒ္ဓဿ ကရဏေ၊ တိဏဝတ္ထာရကံ မဟာကလဟေ၊ သဉ္စိစ္စ ကရဏေ စ အကုသလ’’န္တိ လိခိတံ။

၃၀၅။ ယသ္မိံ သမယေ သမ္မုခါဝိနယေန စာတိအာဒိ တဿာ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ယသ္မိံ သမယေ သမ္မုခါဝိနယေန စ ယေဘုယျသိကာယ စ အဓိကရဏံ ဝူပသမ္မတိ၊ တသ္မိံ သမယေ ယတ္ထ ယေဘုယျသိကာ လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထ သမ္မုခါဝိနယော လဗ္ဘတီတိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဗန္ဓော။ ယတ္ထ ပဋိညာတကရဏံ လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထ သမ္မုခါဝိနယော လဗ္ဘတီတိ ဧတ္ထ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ဗဟူ ဝါ အာပတ္တိယော အာပန္နော ¶ ဘိက္ခု ‘‘ဣမံ နာမ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတော ‘‘အာမာ’’တိ အာပတ္တိံ ¶ ပဋိဇာနာတိ၊ ဒွေပိ လဗ္ဘန္တိ။ တတ္ထ သင်္ဃသမ္မုခတာ ဓမ္မဝိနယပုဂ္ဂလသမ္မုခတာတိ ဧဝံ ဝုတ္တသမ္မုခါဝိနယေ သင်္ဃဿ ပုရတော ပဋိညာတံ ကတံ စေ၊ သင်္ဃသမ္မုခတာ။ တတ္ထေဝ ဒေသိတံ စေ၊ ဓမ္မဝိနယသမ္မုခတာယောပိ လဒ္ဓါ ဟောန္တိ။ အဝိဝဒန္တာ အညမညံ ပဋိဇာနန္တိ စေ၊ ပုဂ္ဂလသမ္မုခတာ။ တဿေဝ သန္တိကေ ဒေသိတံ စေ၊ ဓမ္မဝိနယသမ္မုခတာယောပိ လဒ္ဓါ ဟောန္တိ။ ဧကဿေဝ ဝါ ဧကဿ သန္တိကေ အာပတ္တိဒေသနကာလေ ‘‘ပဿသိ၊ ပဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ တတ္ထ ဓမ္မဝိနယပုဂ္ဂလသမ္မုခတာသညိတော သမ္မုခါဝိနယော စ ပဋိညာတကရဏဉ္စ လဒ္ဓံ ဟောတိ။

၃၀၆။ အဓိကရဏာနံ ဝူပသမောဝ သမထော နာမ၊ သော အဓိကရဏံ ဝိနာ နတ္ထိ၊ တသ္မာ န စ လဗ္ဘာ ဝိနိဘုဇ္ဇိတွာ နာနာကရဏံ ကာတုံ။

၃၀၉-၃၁၀။ သမထာ သမထေဟိ သမ္မန္တီတိ ဧတ္ထ သမ္မန္တီတိ သမ္ပဇ္ဇန္တိ။ အဓိကရဏာ ဝါ ပန သမ္မန္တိ ဝူပသမ္မန္တီတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ ‘‘ယေဘုယျသိကာ သမ္မုခါဝိနယေန သမ္မတီ’’တိ ဣမာယ သမ္မုခါဝိနယေန သဒ္ဓိံ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ န သတိဝိနယာဒီဟိ တေသံ တဿာ အနုပကာရတ္တာတိ အတ္ထော။ သမထာ အဓိကရဏေဟိ သမ္မန္တီတိ ဧတ္ထ သမထာ အဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။

၃၁၁။ ‘‘သမ္မုခါဝိနယော ဝိဝါဒါဓိကရဏေန န သမ္မတီ’’တိ ပါဌော။ ယေဘုယျသိကာယ သမာနဘာဝတော စ အဝသာနေ ‘‘သမ္မုခါဝိနယော န ကေနစိ သမ္မတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၁၃) ဝုတ္တတ္တာ စ သမ္မုခါဝိနယော သယံ သမထေန ဝါ အဓိကရဏေန ဝါ သမေတဗ္ဗော န ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တော။ သတိဝိနယော ကိစ္စာဓိကရဏေန သမ္မတိ။ အမူဠှဝိနယတဿပါပိယသိကတိဏဝတ္ထာရကာပိ ကိစ္စာဓိကရဏေန သမ္မန္တိ။

၃၁၃။ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ကိစ္စာဓိကရဏေန သမ္မတီတိ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ…ပေ… ပဌမံ သလာကံ နိက္ခိပါမီ’’တိ ဧဝံ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ကိစ္စာဓိကရဏေန သမ္မတိ။ အနုဝါဒါဓိကရဏအာပတ္တာဓိကရဏာပိ ကိစ္စာဓိကရဏေန သမ္မန္တိ။ ‘‘‘အကတံ ကမ္မံ ဒုက္ကဋံ ကမ္မ’န္တိ ဧဝံ ကိစ္စာဓိကရဏမ္ပိ ကိစ္စာဓိကရဏေန သမ္မတီတိ ¶ ဧဝံ ပါဌော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ လိခိတံ။ အညတရသ္မိံ ပန ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘‘သမထာ အဓိကရဏေဟိ သမ္မန္တီ’တိ ဧတ္ထ ယသ္မာ သဗ္ဗေ သမထာ ကိစ္စာဓိကရဏေန သမ္မန္တိ၊ တသ္မာ ‘သမထာ ကိစ္စာဓိကရဏေန သမ္မန္တီ’တိ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။

၃၁၄။ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ¶ ကတမံ အဓိကရဏံ သမုဋ္ဌာပေတီတိ ‘‘နာယံ ဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တမတ္တေန ကိဉ္စိ အဓိကရဏံ န သမုဋ္ဌာပေတိ။

၃၁၈-၉။ ‘‘ကတမာဓိကရဏပရိယာပန္န’’န္တိ ပါဌော။ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ဘဇတီတိ ပဌမုပ္ပန္နဝိဝါဒံ ပစ္ဆာ ဥပ္ပန္နော ဘဇတိ။ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ဒွေ သမထေ ဘဇတီတိ ‘‘ဣမံ ဝူပသမေတုံ သမတ္ထာ တုမှေ’’တိ ဝဒန္တံ ဝိယ ဘဇတိ ‘‘မယံ တံ ဝူပသမေဿာမာ’’တိ ဝဒန္တေဟိ ဝိယ ဒွီဟိ သမထေဟိ သင်္ဂဟိတံ။

၃၂၀။ နိဒါနံ နာမ ကာလဉ္စ နဂရဉ္စ ဒေသော စ ဘဂဝါ စ။ ဝတ္ထုပုဂ္ဂလာဒိ နိဒ္ဒေသော။ ယာနိ တတ္ထ ဥပသမ္ပဒက္ခန္ဓကေ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဦနဝီသတိဝဿော ပုဂ္ဂလော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ နယေန ဥတ္တမာနိ ပဒါနိ ဝုတ္တာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သာ သာ တဿ တဿ ပဒဿ အာပတ္တီတိ ဝုစ္စတီတိ ယာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဦနဝီသတိဝဿော ပုဂ္ဂလော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိ ပဒေန ပညတ္တာ အာပတ္တိ၊ သာ တဿ ပဒဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ စမ္မသံယုတ္တေတိ စမ္မက္ခန္ဓကေ။

၃၂၁။ ဧကုတ္တရိကနယေ ¶ ¶ အာပတ္တိ ဇာနိတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ အာပတ္တိ နာမ ကိံ ပရမတ္ထသဘာဝါ၊ ဥဒါဟု န ဝတ္တဗ္ဗသဘာဝါတိ? န ဝတ္တဗ္ဗသဘာဝါ။ ဝုတ္တဉှိ ပရိဝါရေ ‘‘ဝတ္ထု ဇာနိတဗ္ဗံ၊ ဂေါတ္တံ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ နာမံ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ အာပတ္တိ ဇာနိတဗ္ဗာ’’တိ ဧတေသံ ပဒါနံ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘မေထုနဓမ္မောတိ ဝတ္ထု စ ဂေါတ္တဉ္စ။ ပါရာဇိကန္တိ နာမဉ္စေဝ အာပတ္တိ စာ’’တိ။ နာမဉ္စ ဂေါတ္တဉ္စ ‘‘နာမဂေါတ္တံ န ဇီရတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၆) ဝစနတော သမ္မုတိမတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘ကုသလတ္တိကဝိနိမုတ္တာ န ဝတ္တဗ္ဗဓမ္မဘူတာ ဧကစ္စာ သမ္မုတိ ဧဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ သမထက္ခန္ဓကေ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလံ၊ သိယာ အဗျာကတ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၂၂)၊ တံ ‘‘ဝိဝါဒါဓိကရဏံ သိယာ ကုသလံ၊ သိယာ အကုသလံ၊ သိယာ အဗျာကတ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၂၀) ဧတ္ထ ဝိယ ပရိယာယတော ဝုတ္တံ။ အတ္ထတော ဟိ ဝိဝါဒေါ နာမ ဧကစ္စော သမ္မုတိဝိသေသော။ ယော စိတ္တသမင်္ဂိနော၊ သော ‘‘တံ စိတ္တပရိယာယေန ပန သိယာ ကုသလ’’န္တိအာဒိ ဝေါဟာရလဒ္ဓါ၊ တထာ အာပတ္တာဓိကရဏမ္ပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇမာနော ဟိ အကုသလစိတ္တော ဝါ အာပဇ္ဇတိ ကုသလာဗျာကတစိတ္တော ဝါ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ)။ အညထာ သမထေဟိ အဓိကရဏီယတာ န သမ္ဘဝတိ။ န ဟိ သမထာ ကုသလာဒိံ အကုသလာဒိံ ဝါ အဓိကိစ္စပဝတ္တန္တိ၊ သမထဝသေန ဝါ ကုသလာဒိ သမ္မတိ။ န စ ကုသလဿ ဝိဝါဒဿ၊ အနုဝါဒဿ ဝါ ကုသလာဒိသမထေဟိ ဝူပသမေတဗ္ဗတာ အာပဇ္ဇတီတိ တေသံ အဓိကရဏမတ္တမေဝ န သမ္ဘဝေယျ၊ တသ္မာ အဓိကရဏာနံ၊ သမထာနဉ္စ ကုသလာဒိဘာဝေါ ပရိယာယဒေသနာယ လဗ္ဘတိ၊ နော အညထာ၊ တေနေဝ သမ္မုခါဝိနယေ ဝိယ အာပတ္တာဓိကရဏေ တိကံ န ပူရိတံ။ သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇမာနဿ ယသ္မာ သဉ္စေတနာ ဧကန္တတော အကုသလာဝ ဟောတိ။ ဣတရဿ သစိတ္တကဿ ဝါ အစိတ္တကဿ ဝါ တဒါဘာဝမတ္တံ ဥပါဒါယ ‘‘အဗျာကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ‘‘တိက္ခတ္တုံ စောဒယမာနော တံ စီဝရံ အဘိနိပ္ဖာဒေယျ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၅၃၈) န ကုသလသဒ္ဒေါ သုခဝိပါကော၊ ‘‘သမ္ပရာယိကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒီသု (ပရိ။ ၄၉၈) န အကုသလာ ဝါ ဟောတိ။ ဣတရဿ သစိတ္တကဿ ¶ ဝါ အစိတ္တကဿ ဝါ တဒါဘာဝမတ္တံ ဥပါဒါယ ‘‘အဗျာကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဒွိက္ခတ္တုံ စောဒယမာနော တံ စီဝရံ အဘိနိပ္ဖာဒေယျ၊ ယံ ပနေတ္ထ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ အကုသလ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တဿ ¶ ဝသေန တဒကုသလတော သတ္တ ဝိနီတဝတ္ထူနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ၊ တတော စီဝရန္တိ သမ္ဘဝတော အစီဝရကာ၊ အန္တရာပတ္တိကာ စ။ အနန္တရိကလက္ခဏပ္ပတ္တဿ ဝသေန နိယတာ စ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမ္မုတိနိဒ္ဒေသေ ဂရုကလဟုကနိဒ္ဒေသောပိ သမ္ဘဝတိ။ အညထာ ‘‘အနန္တရာယိကာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာ၊ အနဝဇ္ဇာပဏ္ဏတ္တီ’’တိ စ ဝုတ္တာ။ ကုဋိကာရမဟလ္လကာပတ္တိ အန္တရာယိကာ လောကဝဇ္ဇသာဝဇ္ဇပဏ္ဏတ္တိတော။ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေါ ဩမသဝါဒါဒိတော ဂရုကာဒိ န သမ္ဘဝေယျ၊ တတော ဝါ အယံ လဟုကာဒီတိ ဣဒံ သဗ္ဗံ ဧကစ္စာနံ အာစရိယာနံ မတံ၊ ‘‘သဗ္ဗံ အယုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ‘‘ပါရာဇိကန္တိ နာမဉ္စေဝ အာပတ္တိစာ’’တိ ဝစနေန စေ အာပတ္တိ န ဝတ္တဗ္ဗဓမ္မော သိယာ၊ ဝတ္ထု စ န ဝတ္တဗ္ဗဓမ္မော သိယာ ဂေါတ္တေန သမာနာဓိကရဏဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ ‘‘မေထုနဓမ္မော’’တိ ပဒံ အဇ္ဈာစာရသင်္ခါတံ ဝတ္ထုဉ္စ ဒီပေတိ။ အဇ္ဈာစာရဝသေနေဝ အာပတ္တိယာ လဒ္ဓနာမံ အသာဓာရဏနာမတ္တာ ‘‘ဂေါတ္တ’’န္တိ စ ဝုစ္စတီတိ အယံ တတ္ထ အတ္ထော။

‘‘အာပတ္တာဓိကရဏဿ ကိံ ပုဗ္ဗင်္ဂမန္တိ? လောဘော ပုဗ္ဗင်္ဂမော၊ ဒေါသော၊ မောဟော၊ အလောဘော၊ အဒေါသော၊ အမောဟော ပုဗ္ဗင်္ဂမော’’တိ ‘‘ကတိ ဟေတူတိ? ဆ ဟေတူ တယော အကုသလဟေတူ၊ တယော အဗျာကတဟေတူ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ နိပ္ပရိယာယေနေဝ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလံ၊ သိယာ အဗျာကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သမထက္ခန္ဓကေ ပန သန္ဓာယဘာသိတဝသေန တထာ ဧဝ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အာပတ္တာဓိကရဏံ သဘာဝတော နိပ္ပရိယာယေနေဝ အကုသလာ စတ္တာရော ခန္ဓာ၊ ရူပအဗျာကတာ စ ဟောန္တိ။ ‘‘နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၂၂) ဝုတ္တတ္တာ ကုသလမေဝ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ ခီဏာသဝါနံ ကိရိယာဗျာကတံ နာမ ဟောတီတိ ကုသလေ ပဋိက္ခိတ္တေ ကိရိယာဗျာကတမ္ပိ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ ဟောတိ။ တသ္မိံ ပဋိက္ခိတ္တေ သဗ္ဗထာ အဝါဝဋံ ဝိပါကာဗျာကတံ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ ဟောတိ။ နိဗ္ဗာနာဗျာကတေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဧကေ၊ တံ အယုတ္တံ ‘‘ဆ ဟေတုယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တံ သာမညေန၊ တထာပိ ဝိပါကဟေတုယေဝ တတ္ထ အဓိပ္ပေတော၊ န ကိရိယာဟေတု၊ တေ ဟိ ကုသလသဘာဝါ စ၊ တသ္မာ ရူပံ၊ ဝိပါကာဗျာကတဉ္စာပတ္တိ။ တတ္ထ အကုသလာပတ္တိတော ဝိနီတဝတ္ထူနိ။ ဣတရဿာပိ အာဒိတော ဆာဒနာ ကုသလစိတ္တတောတိ ဝုတ္တံ ¶ ဟောတိ။ အန္တရာယိကနိယတသာဝဇ္ဇပညတ္တိဘာဝေါပိ စဿာ ဝေဝစနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာယ၊ သဉ္စိစ္စ အာပန္နာယ စ၊ တသ္မာ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယံ သိယာ သာရမ္မဏံ သိယာ အနာရမ္မဏ’’န္တိ ဝစနံ ဝိယ ဧကန္တာကုသလံ အနေကန္တာကုသလဉ္စ လောကဝဇ္ဇံ၊ ဧကန္တာဗျာကတံ ဘူတာရောစနံ အနေကန္တာဗျာကတဉ္စ သေသံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ ဧကတော သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလံ သိယာဗျာကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သမထက္ခန္ဓကေ ပန ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇမေဝ သန္ဓာယ တထာ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ၊ ဂဏ္ဌိပဒေ စ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလံ၊ သိယာ အဗျာကတံ၊ နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’န္တိ ဧတ္ထ သန္ဓာယဘာသိတဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မိဉှိ ပထဝိခဏနာဒိကေ ¶ အာပတ္တာဓိကရဏေ အပကတညုနော သန္ဓာယ အပ္ပဟရိတကရဏာဒိကာလေ ကုသလစိတ္တံ အင်္ဂံ ဟောတိ၊ ခဏနာဒိပယောဂသင်္ခါတံ ရူပါဗျာကတံ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာပေန္တံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ ကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇတိ၊ ကုသလစိတ္တော ဝုဋ္ဌာတီ’’တိအာဒိ။ တသ္မိဉှိ သတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’’န္တိ။ ယသ္မာ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာပကံ စိတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ န ယိဒံ အင်္ဂပ္ပဟောနကစိတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယဒိ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ‘‘သိယာ ကုသလ’’န္တိ စ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ န စ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဣဒံ ပန သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ယံ တာဝ အာပတ္တာဓိကရဏံ လောကဝဇ္ဇံ၊ တံ ဧကန္တတော အကုသလမေဝ၊ တတ္ထ ‘‘သိယာ အကုသလ’’န္တိ ဝိကပ္ပော နတ္ထိ။ ယံ ပန ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ၊ တံ ယသ္မာ သဉ္စိစ္စ ‘‘ဣမံ အာပတ္တိံ ဝီတိက္ကမာမီ’’တိ ဝီတိက္ကမန္တဿေဝ အကုသလံ ဟောတိ၊ အသဉ္စိစ္စ ပန ကိဉ္စိ အဇာနန္တဿ သဟသေယျာဒိဝသေန အာပဇ္ဇတော ရူပဝိပါကံ အဗျာကတံ ဟောတိ အနုဋ္ဌာနတော။ တသ္မာ တဿ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဿ သဉ္စိစ္စာသဉ္စိစ္စဝသေန ဣမံ ဝိကပ္ပဘာဝံ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလံ၊ သိယာ အဗျာကတံ၊ နတ္ထိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’’န္တိ။

သစေ ပန ကောစိ ဝိနယေ အပကတညူ ‘‘ယံ ကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇတိ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကုသလ’’န္တိ ဝဒေယျ၊ တဿေဝံဝါဒိနော အစိတ္တကာနံ ဧဠကလောမာဒိသမုဋ္ဌာနာနမ္ပိ ကုသလစိတ္တသမင်္ဂိကာလေ တာသံ အာပတ္တီနံ ကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇေယျ၊ န ဝါ အာပဇ္ဇတိ ¶ ။ ကိံကာရဏံ? န စ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကုသလစိတ္တံ အာပတ္တိယာ အင်္ဂံ။ အတ္တဘာဝေါ သဘာဝေါ ပကတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကတရံ ပန တဿာ အာပတ္တိယာ တဒါ အင်္ဂသဘာဝေါတိ? ဝုစ္စတေ – ကာယဝစီဝိညတ္တိဝသေန ပန စလိတဿ ကာယဿ၊ ပဝတ္တာယ ဝါစာယ စာတိ ဧတေသံ ဒွိန္နံ စလိတပ္ပဝတ္တာနံ ကာယဝါစာနံ အညတရမေဝ အင်္ဂသဘာဝေါ၊ တဉ္စ ရူပက္ခန္ဓပရိယာပန္နတ္တာ အဗျာကတန္တိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ကာယော၊ ဝါစာ စ တဒါ အာပတ္တာဓိကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယာ ပနေတ္ထ အကုသလာပတ္တိက္ခဏေ ကာယဝါစာယော အဗျာကတဘာဝေါ၊ တာ အဗ္ဗောဟာရိကာ ဟောန္တိ ကာယဝစီကမ္မကာလေ မနောကမ္မံ ဝိယ။ တဒါ ဟိ ကာယဝါစာယော အာပတ္တိကရာဒိဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌန္တိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အာပတ္တိကရာ ဓမ္မာ ဇာနိတဗ္ဗာ။ ကတိ မူလာနီတိ ဆ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာနိ မူလာနီ’’တိအာဒိ။ ယဒါ ပန ကာယဝါစာယော အာပတ္တိယာ အင်္ဂမေဝ ဟောန္တိ၊ တဒါ ‘‘စိတ္တံ စိတ္တာဓိပတေယျ’’န္တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁ ကာမာဝစရကုသလဝဏ္ဏနာ) ဝစနံ ဝိယ ပုဗ္ဗပယောဂါနံ အပရပယောဂဿ ပစ္စယဘာဝတော အာပတ္တိကရာဒိပညတ္တိံ န ဝိဇဟန္တိ။ ယထာ တဗ္ဘာဝေပိ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏဿ ကတိ ဝတ္ထူနီတိ? သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ဝတ္ထူနိ။ ကတိ ဘူမိယောတိ? သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ဘူမိယော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ တဗ္ဘာဝေပိ အာပတ္တိကရာ ‘‘အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတ္တာဝတာ အာပတ္တိ နာမ စတ္တာရော အကုသလက္ခန္ဓာ သဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကမကာလေ ¶ ဘူတာရောစနံ ဌပေတွာ သဗ္ဗာပိ အဝိသေသတော၊ ဝိသေသတော ပန သဗ္ဗာပိ ဧကန္တာကုသလာ အကုသလာ၊ အနေကန္တာကုသလာ ပန ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇစိတ္တာဂါရသင်္ဃာနိဣတ္ထာလင်္ကာရဂန္ဓဝဏ္ဏကဝါသိတပိညာကပ္ပဘေဒါ၊ ဘိက္ခုနိအာဒီနံ ဥမ္မဒ္ဒနပရိမဒ္ဒနပ္ပဘေဒါ စာတိ ဒသပ္ပဘေဒါ သကနာမေဟိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝတ္ထုဇာနနသစိတ္တကကာလေ ဧဝ အကုသလာ၊ တဒဘာဝတော အစိတ္တကကာလေ ဝိနာ အနာပတ္တာဓိကရဏေန ကမ္မဋ္ဌာနာဒိသီသေန ကုသလစိတ္တေန တံ တံ ဝတ္ထုံ ဝီတိက္ကမန္တဿ အာပတ္တိ ကေဝလံ ရူပအဗျာကတမေဝ။

ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘အပ္ပကာသေ ဌာနေ ကဋိသုတ္တကသညာယ သင်္ဃာဏိံ၊ မတ္တိကာသညာယ ဂန္ဓဝဏ္ဏကာဒိံ ဝါ ဓာရေန္တိယာပိ အာပတ္တိ၊ တသ္မာ အစိတ္တကာယေဝါ’’တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ တေ ‘‘သင်္ဃာဏိယာ အသင်္ဃာဏိသညာယ ဓာရေတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ပါဌာဘာဝံ ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ။ သုရာပါနာပတ္တိ ပန အစိတ္တကာပိ ဧကန္တာကုသလာဝ။ တေနေဝ ¶ ‘‘မဇ္ဇေ အမဇ္ဇသညီ ပိဝတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၂၈) ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ အာဗာဓပစ္စယာပိ န သက္ကာ ဝိနာ အကုသလေန သုရာပါနံ ပါတုံ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တေသု အနေကန္တာကုသလေသု ဝိယ လောကဝဇ္ဇေသု ဣဓ ‘‘သုရာပါနေသု အနာပတ္တိ အာဗာဓပစ္စယာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ သူပသံပါကာဒိ ပန အမဇ္ဇမေဝ။ တတ္ထ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထံ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ ဥဒကဒန္တပေါဏေ ဝိယ။ ဘူတာရောစနာပတ္တိ ရူပါဗျာကတမေဝ၊ အစိတ္တကကာလေ သဟသေယျာဒိ ရူပဝိပါကာဗျာကတမေဝ၊ တတ္ထ သုပိနန္တော ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ အကုသလံ အနင်္ဂတ္တာ အဗ္ဗောဟာရိကံ ဟောတိ။ ကုသလေ ကထာဝ နတ္ထိ အနာပတ္တိ သဘာဝတ္တာ ကုသလဿ။ တထာ ကိရိယာတိ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ ယထာသမ္ဘဝံ အကုသလံ ဝါ သုဒ္ဓရူပံ ဝါ သဝိပါကံ ဝါတိ တိဓာ ဘိဇ္ဇတီတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။

တတ္ထ ဌပေတွာ သုရာပါနံ ဧကစ္စဉ္စ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ၊ ဧကန္တာကုသလဉ္စ သစိတ္တကမေဝ၊ ဘူတာရောစနံ အစိတ္တကမေဝ၊ သေသံ သဟ သုရာပါနေန အနေကန္တာကုသလံ လောကဝဇ္ဇဉ္စ အနေကန္တာဗျာကတံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဉ္စ ယေဘုယျေန သစိတ္တကာစိတ္တကန္တိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒံ တိပ္ပဘေဒံ ဟောတိ။ ယံ ပနေတ္ထ သစိတ္တကမေဝ၊ တံ မေထုနာဒိဝတ္ထုဇာနနစိတ္တေနေဝ သစိတ္တကံ၊ သဗ္ဗံ သေခိယံ ပဏ္ဏတ္တိဇာနနစိတ္တေနေဝ သစိတ္တကံ ‘‘အနာဒရိယံ ပဋိစ္စာ’’တိ ဝစနတောတိ သစိတ္တကံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ ဧကန္တာစိတ္တကံ ပဏ္ဏတ္တိဇာနနစိတ္တာဘာဝေန၊ န ဝတ္ထုဇာနနစိတ္တာဘာဝေန။ တဒဘာဝတော ဧကန္တာကုသလံ သုရာပါနံ၊ ဧကန္တာဗျာကတံ သဉ္စရိတ္တံ၊ ဝတ္ထုဇာနနစိတ္တဿ ဝါ ပဏ္ဏတ္တိဇာနနစိတ္တဿ ဝါ ဥဘိန္နံ အဘာဝေန အစိတ္တကဘာဝေန အစိတ္တကံ ဟောတိ။ သုရာပါနံ ပန သစိတ္တကံ ဟောတိ ဝတ္ထုဇာနနစိတ္တေနေဝ။ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ဣတရေသံ ဥဘိန္နံ ဝါ အညတရဿ ဘာဝေန သေသံ စိတ္တကာစိတ္တကံ ¶ ။ ဝိသေသတော စ ဝတ္ထုဇာနနစိတ္တာဘာဝေန၊ အပကတညုနော ပဏ္ဏတ္တိဇာနနစိတ္တာဘာဝေန ဝါ အစိတ္တကဘာဝေန အစိတ္တကံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဧကန္တာစိတ္တကဉ္စ သစိတ္တကဉ္စ ‘‘အစိတ္တက’’မိစ္စေဝ ဝုစ္စတိ။ အယံ တာဝ ‘‘အာပတ္တိ ဇာနိတဗ္ဗာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော။

မူလဝိသုဒ္ဓိယာ အန္တရာပတ္တီတိ အန္တရာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ မူလာယပဋိကဿနံ ကတွာ ဌိတေန အာပန္နာပတ္တိ။ အယံ အဂ္ဃဝိသုဒ္ဓိယာ အန္တရာပတ္တီတိ ¶ သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိတွာ တာသု သဗ္ဗစိရပဋိစ္ဆန္နဝသေန အဂ္ဃသမောဓာနံ ဂဟေတွာ ဝသန္တေန အာပန္နာပတ္တိ။ ‘‘ပုနပိ အာပဇ္ဇိဿာမီ’’တိ သဥဿာဟေနေဝ စိတ္တေန။ ‘‘အယံ ဘိက္ခုနိယာ ဧဝါ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ပါရာဇိကမေဝါ’’တိ ဣဒဉ္စ ဘူတဝသေန ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဝံ ဒေသိတေ ပန ယာ ကာစိ အာပတ္တိ န ဝုဋ္ဌာတီတိ အပရေ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဓမ္မိကဿ ပဋိဿဝဿ အသစ္စာပနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အဓမ္မိကပဋိဿဝေ ဒုက္ကဋံ န ဟောတိ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ သုဒ္ဓစိတ္တဿ ‘တုမှေ ဝိဗ္ဘမထာ’တိ ဝုတ္တေ ‘သာဓူ’တိ ပဋိဿုဏိတွာ သစေ န ဝိဗ္ဘမတိ အနာပတ္တိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာဝိကရော ဇာနိတဗ္ဗော’’တိပိ ပါဠိ။ ကာလေန ဝက္ခာမိ၊ နော အကာလေနာ’’တိအာဒီသု ပဉ္စဒသသု ဓမ္မေသု။ ဘဗ္ဗာပတ္တိကာ နာမ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတုံ ဘဗ္ဗာ။

၃၂၂။ နိဒဟနေ အာတပေ။ ‘‘ဧကရတ္တမ္ပိ စေ ဘိက္ခု တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝသေယျ (ပါရာ။ ၄၇၂)။ ဆာရတ္တပရမံ တေနာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၆၅၃) ဝုတ္တာပတ္တိကော ဂဏပူရကော ဟုတွာပိ ကမ္မံ ကောပေတိ နာနာသံဝါသကတ္တာ။ ကမ္မေန ဝါ သလာကဂ္ဂါဟေန ဝါတိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဒေသော စေဝ ကမ္မဉ္စ ဧကန္တိ ဧတ္ထ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသောတိ ဝါ ကမ္မန္တိ ဝါ အတ္ထတော ဧကမေဝ၊ တေသု ယံ ကိဉ္စိ ကတေ သင်္ဃဘေဒေါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗဘာဂါတိ သင်္ဃဘေဒတော ပုဗ္ဗဘာဂါ။ ‘‘ပမာဏ’’န္တိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ အညတရေန ဘေဒေါ ဟောတိ၊ န ဣတရေဟီတိ ဝုတ္တံ။ ဝိနယေ သိဒ္ဓါ ဝိနယသိဒ္ဓါ၊ ရောမဇနပဒေ ဇာတံ ရောမကံ၊ အနုညာတလောဏတ္တာ ဒုကေသု ဝုတ္တာတိ။

၃၂၃။ ဝေါ တုမှေဟိ န သမုဒါစရိတဗ္ဗံ။ ဝစီသမ္ပယုတ္တံ ကာယကိရိယံ ကတွာတိ ကာယေန နိပစ္စကာရံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဥပဃာတေတိ ဝိနာသေတိ။ ဩမဒ္ဒိတွာတိ အဘိဘဝိတွာ။ ဝဒတောတိ ဝဒန္တဿ။ ‘‘ဗာလဿ နိဿယော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဒုကေ အာဂတံ၊ ဣဓ ပန ‘‘န ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ၊ အာပတ္တိဗာဟုလ္လံ ¶ သန္ဓာယ နာဒါတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဣမသ္မာ ဝိဟာရာ ပရံ မာ နိက္ခမာဟိ၊ ဝိနယဓရာနံ ဝါ သန္တိကံ အာဂစ္ဆ ဝိနိစ္ဆယံ ဒါတု’’န္တိ ဝုတ္တေ တဿ ဝစနံ န ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တိကဘောဇနံ နာမ သစေ တယော ဟုတွာ ဘုဉ္ဇန္တိ၊ ဂဏဘောဇနေန ¶ အနာပတ္တိ၊ ဣဒံ သန္ဓာယ တိကံ။ ‘‘ပသုတ္တော’’တိ ဗာဟုလ္လတော ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ နိပဇ္ဇိတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣဒံ ဌပေတွာ ဂစ္ဆာမိ၊ တာဝကာလိကံ ဘန္တေ ဒေထာတိ ဝုတ္တေ ‘နဝကမ္မာဒိအတ္ထံ ဝိနာ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ လိခိတံ။ ဝိကပ္ပေတွာ ဌပိတံ ဝဿိကသာဋိကံ ပစ္ဆိမေ ပါဋိပဒဒိဝသေ နိဝါသေန္တော ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ အပစ္စုဒ္ဓရိတွာတိ ပစ္စုဒ္ဓရဏံ အကတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဝစနတော အဝိကပ္ပနပစ္စယာ အာပတ္တိ ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတိ၊ ဝိကပ္ပနာ ပန ကတ္တိကပုဏ္ဏမဒိဝသေ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဉာတဗ္ဗံ။ အယံ နယော အဝိကပ္ပနံ သန္ဓာယ၊ ပုရိမော ဝိကပ္ပိတပရိဘောဂပစ္စယာပတ္တိံ သန္ဓာယ။ ဝတ္ထပဋိစ္ဆာဒိ သဗ္ဗကပ္ပိယတာယာတိ ဝတ္ထပဋိစ္ဆာဒိ သဗ္ဗတ္ထ ကပ္ပိယတ္တာတိ အတ္ထော။ ကေစိ ဣမမတ္ထံ အသလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဝတ္ထပဋိစ္ဆာဒိ သဗ္ဗကပ္ပိယတာ တာယ ပဋိစ္ဆန္နေနာ’’တိ လိခန္တိ။ ‘‘ဝတ္ထမေဝ ပဋိစ္ဆာဒိ ဝတ္ထပဋိစ္ဆာဒီ’’တိ ဝိဂ္ဂဟတ္တာ ‘‘တာယာ’’တိ န ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘တေနာ’’တိ ဘဝိတဗ္ဗတ္တာတိ ဣဒံ သဗ္ဗံ အညတရသ္မိံ ဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ၊ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၃၂၄။ စတူဟာကာရေဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ…ပေ… ကမ္မဝါစာယ အာပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ယဉှိ အာပတ္တိံ ကမ္မဝါစာယ အာပဇ္ဇတိ၊ န တတ္ထ ကာယာဒယောတိ အာပန္နံ၊ တတော ကမ္မဝါစာယ သဒ္ဓိံ အာပတ္တိကရာ ဓမ္မာ သတ္တာတိ အာပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ သတိ ‘‘ဆ အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာနီ’’တိ ဝစနဝိရောဓော၊ တာနိ ဧဝ အာပတ္တိကရာ ဓမ္မာ နာမ။ အထ တတ္ထာပိ ကာယာဒယော ဧကတော ဝါ နာနာတော ဝါ လဗ္ဘန္တိ၊ စတူဟာကာရေဟီတိ န ယုဇ္ဇတီတိ ‘‘ဆဟာကာရေဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ ဧဝံ ဧတာနိ သုတ္တပဒါနိ ဝိရောဓိတာနိ ဟောန္တိ။ ကထံ အဝိရောဓိတာနိ? သဝိညတ္တိကာဝိညတ္တိကဘေဒဘိန္နတ္တာ။ ကာယာဒီနံ ယာ ကိရိယာ အာပတ္တိ၊ နံ ဧကစ္စံ ကာယေန သဝိညတ္တိကေန အာပဇ္ဇတိ၊ ဧကစ္စံ သဝိညတ္တိကာယ ဝါစာယ၊ ဧကစ္စံ သဝိညတ္တိကာဟိ ကာယဝါစာဟိ အာပဇ္ဇတိ၊ ယာ ပန အကိရိယာ အာပတ္တိ၊ တံ ဧကစ္စံ ကမ္မဝါစာယ အာပဇ္ဇတိ၊ တဉ္စ ခေါ အဝသိဋ္ဌာဟိ အဝိညတ္တိကာဟိ ကာယဝါစာဟိယေဝ၊ န ဝိနာ ‘‘နော စေ ကာယေန ဝါစာယ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၄) ဝစနတော၊ အဝိသေသေန ဝါ ဧကစ္စံ အာပတ္တိံ ကာယေန အာပဇ္ဇတိ၊ ဧကစ္စံ ဝါစာယ ¶ ၊ ဧကစ္စံ ကာယဝါစာဟိ ¶ ။ ယံ ပနေတ္ထ ကာယဝါစာဟိ၊ တံ ဧကစ္စံ ကေဝလာဟိ ကာယဝါစာဟိ အာပဇ္ဇတိ၊ ဧကစ္စံ ကမ္မဝါစာယ အာပဇ္ဇတီတိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဧဝံ အဝိရောဓိတာနိ ဟောန္တိ။

တတြာယံ သမာသတော အတ္ထဝိဘာဝနာ – ကာယေန အာပဇ္ဇတီတိ ကာယေန သဝိညတ္တိကေန အကတ္တဗ္ဗံ ကတွာ ဧကစ္စံ အာပဇ္ဇတိ၊ အဝိညတ္တိကေန ကတ္တဗ္ဗံ အကတွာ အာပဇ္ဇတိ၊ တဒုဘယမ္ပိ ကာယကမ္မံ နာမ။ အကတမ္ပိ ဟိ လောကေ ‘‘ကတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ဒုက္ကဋံ မယာ၊ ယံ မယာ ပုညံ န ကတ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု၊ သာသနေ စ ‘‘ဣဒံ တေ၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ ဒုက္ကဋံ၊ ယံ တွံ ဘဂဝန္တံ န ပုစ္ဆီ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၄၃) ဧဝမာဒီသု၊ ဧဝမိဓ ဝိနယပရိယာယေန ကာယေန အကရဏမ္ပိ ‘‘ကာယကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အယမေဝ နယော ‘‘ဝါစာယ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု။ ပုရတီတိ ပုရိသော၊ ပုရ အဂ္ဂဂမနေ။ ပုရတီတိ ပုရတော ဂစ္ဆတိ သဗ္ဗကမ္မေသု ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဟောတိ။ ပဌမုပ္ပန္နဝသေနာတိ ပဌမကပ္ပိယေသု ဟိ ပဌမံ ပုရိသလိင်္ဂံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ‘‘ပုရိမ’’န္တိ သင်္ခံ ဂတံ ပုရိသလိင်္ဂံ ဇာယတီတိ အတ္ထော။ သတံ တိံသ စာတိ ဧတ္ထ အသာဓာရဏာပိ ပါရာဇိကာ နော အန္တောဂဓာယေဝ ဇာတာ ပါရာဇိကာပန္နာနံ ဘိက္ခုဘာဝါယ အဘဗ္ဗတ္တာ။ ‘‘အသာဓာရဏဝစနေန ပန သာမညေန ဥဒ္ဓဋာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘သတဉ္စေဝ တိံသဉ္စ သိက္ခာပဒါနီတိ ပါဌော’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ဘိက္ခုဿ စ ဘိက္ခုနိယာ စ စတူသု ပါရာဇိကေသူတိ သာဓာရဏေသု ဧဝ။ အတ္ထိ ဝတ္ထုနာနတ္တတာ နော အာပတ္တိနာနတ္တတာတိ ပဌမပဉှော ဣဓ ဒုတိယော နာမ။ အတ္ထိ အာပတ္တိသဘာဂတာ နော ဝတ္ထုသဘာဂတာတိ ဧတေန ဝိသေသော နတ္ထိ။ မန္တာဘာသာတိ မတိယာ ဘာသာ။ ‘‘အဘိဝါဒနာရဟာတိ ယထာနိသိန္နာဝ သီသံ ဥက္ခိပိတွာ ဝန္ဒန္တိ။ နဝမဘိက္ခုနိတော ပဋ္ဌာယ အနုဋ္ဌိတဗ္ဗတော အာသနာ န ပစ္စုဋ္ဌေန္တိ။ အဝိသေသေနာတိ ဥပဇ္ဈာယဿ၊ ဣတရဿ ဝါ ဝိပ္ပကတဘောဇနဿ၊ သမီပဂတော ယော ကောစိ ဝုဍ္ဎတရောတိ အတ္ထော။ ဝိပ္ပကတဘောဇနေနာပိ ဟိ ဥဋ္ဌဟိတွာ အာသနံ ဒါတဗ္ဗံ။ ဣဓ န ကပ္ပန္တီတိ ဝဒန္တောပီတိ ပစ္စန္တိမဇနပဒေသု ဌတွာ ‘‘ဣဓ န ကပ္ပန္တီ’’တိ ဝဒန္တော ဝိနယာတိသာရဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ ကပ္ပိယဉှိ ‘‘န ကပ္ပတီ’’တိ ဝဒန္တော ပညတ္တံ သမုစ္ဆိန္ဒတိ နာမ။ တထာ ဣဓ ကပ္ပန္တီတိအာဒီသုပိ ဌတွာ ‘‘ဣဓ ကပ္ပန္တီ’’တိ ဝဒန္တော ဝိနယာဂတဘိက္ခု ဝိနယော ပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၃၂၅။ န ¶ ဥပေတိ ပုဂ္ဂလော။ ‘‘နိမန္တိတော သဘတ္တော သမာနော သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၉၉) ဝစနတော နိမန္တနာဘာဝါ ပိဏ္ဍပါတိကဿ အနာမန္တစာရော ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဂိလာနသမယော’’တိအာဒိနာ အာဘောဂံ ကတွာ ဘောဇနံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဘောဇနံ နာမ။ ‘‘မယှံ ¶ ဘတ္တပစ္စာသံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒမ္မီ’’တိ ဧဝံ အဝိကပ္ပနာ။ ပရမ္မုခေ အဂုဏဝစနံ အယသော။ သမ္မုခါ ဂရဟာ။ သီလဒိဋ္ဌိဗျသနာနံ ဝိနယပရိယာပန္နတ္တာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဣတရေ ပဉ္စကံ ပူရေတုံ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဝိနယဓရပဉ္စမေန ဂဏေနာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) ဝုတ္တတ္တာ ပဉ္စကံ ဇာတံ။ အညတရသ္မိံ ဝိဟာရေ ဧကော ထေရောတိ အတ္ထော။ ‘‘ယောနကဝိသယတောတိ စီနဋ္ဌာနာ’’တိ လိခိတံ။ အဋ္ဌ ကပ္ပေ အနုဿရီတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေသီတိ အတ္ထော။ အနန္တရေ ဌာနေ ဌတွာတိ အတ္ထော။ ဉတ္တိယာ ကမ္မပ္ပတ္တော ဟုတွာတိ ဉတ္တိဋ္ဌပိတကာလေ ကမ္မပ္ပတ္တော ဟောတိ။ ပုန ကမ္မဝါစာယ ကမ္မသိဒ္ဓိ။ ဉတ္တိခေတ္တန္တိ ဉတ္တိယာဝ ကာတဗ္ဗဋ္ဌာနံ တဿာ ခေတ္တံ၊ ဉတ္တိဒုတိယာဒိကမ္မေ ပဌမဋ္ဌပနံ တဿာ ဩကာသော နာမ။ အာရညကေ ဣဒဉ္စိဒဉ္စာနိသံသန္တိ ဧဝံ ဣဒမတ္ထိတန္တိ အတ္ထော။

၃၂၆။ ‘‘ဆဗ္ဗဿပရမတာ ဓာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိဘင်္ဂေ ပါဌတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ စုဒ္ဒသပရမာနိ နဝ ဆက္ကာနိ ဟောန္တိ။ ကထံ? ပဌမံ ဧကံ ဆက္ကံ၊ သေသေသု အဋ္ဌသု ဧကေကေန သဒ္ဓိံ ဧကေကန္တိ ဧဝံ တီဏိ ဆက္ကာနိ အန္တရပေယျာလေ ဝုတ္တာနိ။ ကထံ? ‘‘စတုတ္ထေန အာပတ္တိသမုဋ္ဌာနေန ဆ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဉ္စမေန၊ ဆဋ္ဌေန စ တီဏိ ဆက္ကာနိ။ လောဘာဒယော ဆ ဝိဝါဒမူလာနိ၊ တထာ အနုဝါဒဿ။ ဒီဃသော ဆ ဝိဒတ္ထိယော ဝဿိကသာဋိကာယ။ တိရိယံ ဆ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတစီဝရဿ။ ဝိပ္ပကတစီဝရံ အာဒါယ ပက္ကမနေ နိဋ္ဌာနန္တိကော၊ သန္နိဋ္ဌာနနာသန သဝန သီမာတိက္ကန္တိကသဟုဗ္ဘာရာတိ ဆ၊ သမာဒါယ ဝါရေပိ ဆာတိ ဆက္ကဒွယံ။ သတ္တကေ ပက္ကမနန္တိကေန သဟ သတ္တ။

၃၂၇။ ဆက္ကေ ¶ ဝုတ္တာနိယေဝ သတ္တကဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာနီတိ ဆက္ကေ ဝုတ္တစုဒ္ဒသပရမာနိ သတ္တကဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ သတ္တမေ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယန္တိ ‘‘ဆာရတ္တပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝသိတဗ္ဗံ၊ တတော စေ ဥတ္တရိ ဝိပ္ပဝသေယျာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ စမ္ပေယျက္ခန္ဓကေ သုဂတစီဝရဘာဏဝါရဿ ပရတော ‘‘ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုဿ န ဟောတိ အာပတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ တမေနံ စောဒေတိ သင်္ဃော ဝါ သမ္ဗဟုလာ ဝါ ဧကပုဂ္ဂလော ဝါ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တသတ္တကာတိ။

၃၂၈။ တေန ¶ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထာဒိကရဏံ အာနိသံသော၊ အကရဏံ အာဒီနဝေါ၊ တသ္မာ ဧတေ အဋ္ဌာနိသံသေ သမ္ပဿမာနေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘အယသော အက္ကောသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေဝဿ ဟောတိ ‘‘မုသာ ဘဏိဿ’’န္တိ၊ ဘဏန္တဿ ဟောတိ ‘‘မုသာ ဘဏာမီ’’တိ၊ ဘဏိတဿ ဟောတိ ‘‘မုသာ မယာ ဘဏိတ’’န္တိ၊ ဝိနိဓာယ ဒိဋ္ဌိံ ခန္တိံ ရုစိံ ဘာဝံ သညန္တိ ဧဝံ အကပ္ပိယကတံ ဟောတိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကတန္တိအာဒယော အဋ္ဌ အနတိရိတ္တာ။ သပ္ပိအာဒိ အဋ္ဌမေ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ အဋ္ဌဝါစိကာ ဘိက္ခုနီနံ ဥပသမ္ပဒါ ဥဘတောဉတ္တိစတုတ္ထတ္တာ။ ဝဿိကသာဋိကဒါနာဒီနိ အဋ္ဌ ဝရာနိ။

၃၂၉။ နဝဟိ ဘိက္ခူဟိ ဘိဇ္ဇတိ။ မနုဿမံသဝဇ္ဇေဟိ နဝ မံသေဟိ ဝိနိစ္ဆယော။ သုန္ဒရံ န သုန္ဒရန္တိ သင်္ဃာဋိအာဒီနိ နဝ စီဝရာနိ။ တာနေဝ အဓိဋ္ဌိတကာလတော ပဋ္ဌာယ န ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာနိ၊ အဓိဋ္ဌိတကာလတော ပဋ္ဌာယ အပစ္စုဒ္ဓရိတွာ န ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ နဝ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတစီဝရဿ။ ‘‘ဝဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဝဂ္ဂသညီ ဩဝဒတီ’’တိအာဒိနာ နယေန အဓမ္မကမ္မေ ဒွေ နဝကာနိ ပါစိတ္တိယဝသေန ဝုတ္တာနိ။

၃၃၀။ ‘‘ဩရမတ္တကဉ္စ အဓိကရဏံ ဟောတိ၊ န စ ဂတိဂတ’’န္တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၂၀၄) ဒသ အဓမ္မိကာ သလာကဂ္ဂါဟာ။ ဝိပရီတာ ဓမ္မိကာ။ သမထက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တေဟိ ¶ သမန္နာဂတော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘သံကစ္စိကံ ဝါ ပက္ခိပိတွာ ဒသာ’’တိ ဝုတ္တံ ကပ္ပိယတ္တာ ဧတေသံ။ မာတုရက္ခိတာဒယော ဒသ ဣတ္ထိယော။ ဓနက္ကီတာဒယော ဒသ ဘရိယာ။ ‘‘သိက္ခာသမ္မုတိံ ဒတွာ ဒသဝဿာယ တဿာ ဒွါဒသဝဿကာလေ သယမ္ပိ ဒွါဒသဝဿာ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝုဋ္ဌာပနသမ္မုတိ သာဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဝိနယဓရဿေဝ ‘အာပတ္တာနာပတ္တိံ န ဇာနာတီ’တိ အာရဗ္ဘ ယာဝ ‘ဥဘယာနိ ခေါ ပနဿ…ပေ… အနုဗျဉ္ဇနသော’တိ ပဉ္စင်္ဂါနိ ဝတွာ ပုနပိ ‘အာပတ္တာနာပတ္တိံ န ဇာနာတိ’စ္စေဝ အာရဗ္ဘ ယာဝ ‘အဓိကရဏေ စ န ဝိနိစ္ဆယကုသလော ဟောတီ’တိ ပဉ္စ ဝုတ္တာ၊ တေ တထာ တထာ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ဒသ ဟောန္တီ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ဒသဝဿာယ ဘိက္ခုနိယာ နိဿယော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဧကစ္စေသု ပေါတ္ထကေသု နတ္ထိ၊ ကိဉ္စာပိ နတ္ထိ၊ ပါဌော ဧဝ ပန ဟောတိ။

၃၃၁။ န ¶ ဝေါဒါယန္တိ န ပကာသေန္တိ။ ရောဂမေဝ ရောဂါတင်္ကံ။ ရောဂန္တရာယံ ဝါ။

ဥပေါသထာဒိပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနာဝဏ္ဏနာ

၃၃၂။ ‘‘သင်္ဃံ၊ ဘန္တေ၊ ပဝါရေမီ’’တိအာဒိ ပဝါရဏကထာ နာမ ဝိနီတဂါထာသု ဝိယ။

၃၃၄။ ဒသ အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စာတိ ဧတ္ထ တဿ တဿ သိက္ခာပဒဿ ပညာပနေ ဂုဏဝိသေသဒီပနတော၊ အပညာပနေ အာဒီနဝဒဿနတော စ သင်္ဃသုဋ္ဌုတာ ဟောတိ။ တတ္ထ ယထာသမ္ဘဝံ လောကဝဇ္ဇဿ အပဏ္ဏတ္တိသမ္ဘဝဿ ပညာပနေ ပယောဂဝိသုဒ္ဓိ ဂုဏော။ ပဏ္ဏတ္တိသမ္ဘဝဿ ပန သေခိယဿ လောကဝဇ္ဇဿ ပညာပနေ ¶ ပဋိပတ္တိဝိသုဒ္ဓိ ဂုဏော၊ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဿ အာသယဝိသုဒ္ဓိ ဂုဏော အပ္ပိစ္ဆာဒိဂုဏာဝဟနတော၊ တေနေဝါဟ ‘‘သုဘရတာယ သုပေါသတာယ အပ္ပိစ္ဆတာယ အပ္ပိစ္ဆဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသိတွာ’’တိ။ သမဏာစာရဝိသုဒ္ဓိ စဿ ဂုဏောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ လောကဝဇ္ဇဿ ပညာပနေ သင်္ဃသုဋ္ဌုတာ ဟောတိ ပါကဋာဒီနဝတော၊ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဿ ပညာပနေ သင်္ဃဖာသုတာ ဟောတိ ပါကဋာနိသံသတ္တာ။ တထာ ပဌမေန ဒုမ္မင်္ကူနံ နိဂ္ဂဟော၊ ဒုတိယေန ပေသလာနံ ဖာသုဝိဟာရော၊ ပဌမေန သမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတော၊ ဒုတိယေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ၊ တထာ ပဌမေန အပ္ပသန္နာနံ ပသာဒေါ၊ ဒုတိယေန ပသန္နာနံ ဘိယျောဘာဝေါ၊ တထာ ပဌမေန သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိ၊ ဒုတိယေန ဝိနယာနုဂ္ဂဟော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိဝါရနယေန ဝါ ပဌမေန ပါပိစ္ဆာနံ ဘိက္ခူနံ ပက္ခုပစ္ဆေဒေါ၊ ဒုတိယေန ဂိဟီနံ အနုကမ္ပာ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဒွေ အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စ တထာဂတေန သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ ဂိဟီနံ အနုကမ္ပာယ ပါပိစ္ဆာနံ ပက္ခုပစ္ဆေဒါယာ’’တိ (ပရိ။ ၄၉၈)။ တထာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာနံ ဝေရာနံ ဝဇ္ဇာနံ အကုသလာနံ ဝသေနပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဒွေ အတ္ထဝသေ…ပေ… ပညတ္တံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ ဝေရာနံ သမ္ပရာယိကာနံ ဝေရာနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒိ (ပရိ။ ၄၉၈)။ အပိစေတ္ထ သဗ္ဗမ္ပိ အကတဝိညတ္တိပဋိသံယုတ္တံ၊ ဂိဟီနံ ပီဠာပဋိသံယုတ္တံ၊ တေသံ ပသာဒဘောဂက္ခယရက္ခာပဋိသံယုတ္တဉ္စ ဂိဟီနံ အနုကမ္ပာယ ပညတ္တံ နာမ၊ ကုလဒူသကဂဏဘောဇနာနိ ပါပိစ္ဆာနံ ပက္ခုပစ္ဆေဒါယ ပညတ္တံ။ သဗ္ဗံ လောကဝဇ္ဇံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဝေရာဒိပဋိဃာတာယ ¶ ၊ မာတုဂါမေန သံဝိဓာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဝေရာဒိသံဝရာယ ပညတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပိစေတ္ထ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဒသအတ္ထဝသပကရဏမေဝ နိဿာယ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝတ္ထုဝီတိက္ကမေန ယံ၊ ဧကန္တာကုသလံ ဘဝေ၊

တံ သင်္ဃသုဋ္ဌုဘာဝါယ၊ ပညတ္တံ လောကဝဇ္ဇတော။

ပညတ္တိဇာနနေနေဝ၊ ယတ္ထာပတ္တိ န အညထာ၊

တံ ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ ဝါပိ၊ ပသာဒုပ္ပာဒဗုဒ္ဓိယာ။

ဓမ္မဒေသနာပဋိသံယုတ္တံ ဣတရဉ္စ သေခိယံ၊ ဣဒံ ပဏ္ဏတ္တိသမ္ဘဝံ လောကဝဇ္ဇံ နာမ။ ဝတ္ထုနော၊ ပညတ္တိယာ ဝါ ဝီတိက္ကမစေတနာယာဘာဝေပိ ပဋိက္ခိတ္တဿ ကရဏေ၊ ကတ္တဗ္ဗဿ အကရဏေ ဝါ သတိ ယတ္ထ အာပတ္တိ ပဟောတိ၊ တံ သဗ္ဗံ ဌပေတွာ သုရာပါနံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဥက္ကောဋနကေ ပါစိတ္တိယံ၊ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဓမ္မိကာနံ ကမ္မာနံ ဆန္ဒံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ခီယနဓမ္မံ အာပဇ္ဇေယျ၊ ပါစိတ္တိယံ (ပါစိ။ ၄၇၅)၊ ယော ပန ဘိက္ခု သင်္ဃေ ဝိနိစ္ဆယကထာယ ဝတ္တမာနာယ ¶ ဆန္ဒံ အဒတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကမေယျ၊ ပါစိတ္တိယံ (ပါစိ။ ၄၈၀)၊ ယော ပန ဘိက္ခု သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန စီဝရံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ခီယနဓမ္မံ အာပဇ္ဇေယျ…ပေ… ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၄၈၅) ဧဝမာဒိ သင်္ဃဖာသုတာယ ပညတ္တံ။ ‘‘အညဝါဒကေ ဝိဟေသကေ ပါစိတ္တိယံ (ပါစိ။ ၁၀၁)၊ ပါရာဇိကာဒီဟိ အနုဒ္ဓံသနေ သင်္ဃာဒိသေသာဒိ စ ဒုမ္မင်္ကူနံ နိဂ္ဂဟာယ၊ အနုပခဇ္ဇနိက္ကဍ္ဎနဥပဿူတိသိက္ခာပဒါဒိ ပေသလာနံ ဖာသုဝိဟာရာယ၊ သဗ္ဗံ လောကဝဇ္ဇံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတာယ၊ သဗ္ဗံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနမေဝ သံဝရာယ။ သဗ္ဗံ ဂိဟိပဋိသံယုတ္တံ အပ္ပသန္နာနံ ဝါ ပသာဒါယ ပသန္နာနံ ဝါ ဘိယျောဘာဝါယ စ။ ဝိသေသေန အရိဋ္ဌသမဏုဒ္ဒေသသိက္ခာပဒံ၊ သာမညေန ပစ္စယေသု မရိယာဒပဋိသံယုတ္တဉ္စ သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ၊ ‘‘အပ္ပိစ္ဆဿာယံ ဓမ္မော၊ နာယံ ဓမ္မော မဟိစ္ဆဿာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၈၊ အ။ နိ။ ၈။၃၀) အာဒိသုတ္တမေတ္ထ သာဓကံ။ ‘‘သိက္ခာပဒဝိဝဏ္ဏကေ (ပါစိ။ ၄၃၉) မောဟနကေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိအာဒိ (ပါစိ။ ၄၄၄) ဝိနယာနုဂ္ဂဟာယ ပညတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘူတဂါမပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၉၀) ဣဒံ ကိမတ္ထန္တိ စေ? အပ္ပသန္နာနံ ပသာဒါယ၊ ပသန္နာနံ ဘိယျောဘာဝါယ စ။ ကထံ?

‘‘ဘူတဂါမော ¶ သဇီဝေါတိ၊ အဝိပလ္လတ္တဒိဋ္ဌိနော၊

တဿ ကောပနသညာယ၊ ပသာဒေါ ဗုဒ္ဓသာဝကေ။

‘‘နိဇ္ဇီဝသညိတံပေတံ၊ အကောပေန္တော ကထံ မုနိ၊

ဇီဝံ ကောပေယျ နိဒ္ဒေါသော၊ မစ္ဆမံသာနုဇာနနေ။

‘‘တဿ ကောပနသညာယ၊ ပသာဒေါ ဗုဒ္ဓသာဝကေ၊

ယတော တိတ္ထကရာဝိမေ၊ ဝိရတာ ဘူတဂါမတော၊

လောကဿ စိတ္တရက္ခတ္ထံ၊ တတောပိ ဝိရတော မုနီ’’တိ။ –

ဝိဝိတ္တသေနာသနဘောဂတဏှာဝသေနနိဇ္ဇီဝမိတာရက္ခံ၊

ဗုဒ္ဓါဘိနိန္နဉ္စ ဝိဝဇ္ဇယန္တော၊

နိဇ္ဇီဝဿာပိ ¶ မံသဿ၊ ခါဒနကံ ယတိံ ပတိ၊

နိန္ဒမာနံ ဇနံ ဒိသွာ၊ ဘူတဂါမံ ပရိစ္စဇိ။

တိကောဋိပရိသုဒ္ဓတ္တာ၊ မစ္ဆမံသာနုဇာနနေ၊

ပဋိစ္စ မံသာနုဇာနနံ၊ ကမ္မေ ဒိဋ္ဌိပ္ပသင်္ဂဘယာ။

အပရိက္ခကဿ လောကဿ၊ ပရာနုဒ္ဒယတာယ စ၊

ဘူတဂါမပါတဗျတာယ၊ ပါဏာတိပါတပ္ပသင်္ဂဘယာ။

တတ္ထ ပရိယာယဝစနံ အနုဇာနိ ဘဂဝါ၊ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ ပဋိက္ခိပိ ပရဿ ဝါ ပါပပ္ပသင်္ဂဘယေန။ ဣဓ ပန ဘူတဂါမပါတဗျတာယ ပါပါဘာဝဉာပနတ္ထံ အတ္တုဒ္ဒေသိကံ ဝိဟာရံ၊ ကုဋိဉ္စ ¶ အနုဇာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပကိရိယန္တိ ဧတ္ထ တေ တေ ပယောဇနဝိသေသသင်္ခါတာ အတ္ထဝသာတိ အတ္ထဝသပကရဏန္တိ။

သတ္တနဂရေသု ပညတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၃၅။ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနတ္ထေ ¶ ဝါ နိပါတောတိ အတ္ထော။ အဍ္ဎုဍ္ဎသတာနီတိ တီဏိ သတာနိ၊ ပညာသာနိ စ။ ဝိဂ္ဂဟန္တိ မနုဿဝိဂ္ဂဟံ။ အတိရေကံ ဝါတိ ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ။ ကာဠကန္တိ ‘‘သုဒ္ဓကာဠကာန’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၅၂-၅၅၄) ဝုတ္တကာဠကံ။ ဘူတန္တိ ဘူတာရောစနံ။ ပရမ္ပရဘတ္တန္တိ ပရမ္ပရဘောဇနံ။ ဘိက္ခုနီသု စ အက္ကောသောတိ ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ဘိက္ခုံ အက္ကောသေယျ ဝါ ပရိဘာသေယျ ဝါ (ပါစိ။ ၁၀၂၉)။ အန္တရဝါသကန္တိ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ စီဝရပဋိဂ္ဂဟဏံ။ ရူပိယန္တိ ရူပိယသဗ္ဗောဟာရံ။ သုတ္တန္တိ သာမံ သုတ္တံ ဝိညာပေတွာ တန္တဝါယေဟိ။ ဥဇ္ဈာပနကေတိ ဥဇ္ဈာပနကေ ခီယနကေ။ ပါစိတပိဏ္ဍန္တိ ဘိက္ခုနီပအပါစိတပိဏ္ဍပါတံ။ စာရိတ္တန္တိ နိမန္တိတော သဘတ္တော သမာနော သန္တံ။ စီဝရံ ဒတွာတိ သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန စီဝရံ ဒတွာ။ ဝေါသာသန္တီတိ ဘိက္ခူ ပနေဝ ကုလေသု နိမန္တိတာ ဘုဉ္ဇန္တိ (ပါစိ။ ၅၅၈)၊ တတ္ထ စေသာ။ ဂိရဂ္ဂစရိယာတိ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ နစ္စံ ဝါ ဂီတံ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၈၃၄) စ၊ ‘‘အန္တောဝဿံ စာရိကံ စရေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၉၇၀) စ ဝုတ္တဒွယံ။ ဆန္ဒဒါနေနာတိ ပါရိဝါသိကဆန္ဒဒါနေန သိက္ခမာနံ ဝုဋ္ဌာပေယျ (ပါစိ။ ၁၁၆၇)။ ပါရာဇိကာနိ စတ္တာရိ၊ ဘိက္ခုနီနံ သညာစိကကုဋိဉ္စ ကောသိယမိဿသန္ထတဉ္စ သေယျာ စ အနုပသမ္ပန္နေန သဟ ပထဝီခဏနံ။ ဂစ္ဆ ဒေဝတေတိ ဘူတဂါမပါတဗျတာ သပ္ပာဏကဥဒကသိဉ္စနန္တိ အတ္ထော။ မဟာဝိဟာရောတိ မဟလ္လကဝိဟာရော။ အညန္တိ အညဝါဒကံ။ ဒွါရန္တိ ယာဝဒွါရကောသာ။ ‘‘အနာဒရိယပါစိတ္တီတိ စ သဟဓမ္မိကံ ဝုစ္စမာနော’’တိ ပါဌော။ ပယောပါနန္တိ သုရုသုရုကာရကံ။ ဧဠကလောမာနိ ပတ္တော စာတိ ဧဠကလောမဓောဝါပနဉ္စ ဦနပဉ္စဗန္ဓနပတ္တော စ။ ဩဝါဒေါ စေဝ ဘေသဇ္ဇန္တိ ဘိက္ခုနုပဿယံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဩဝါဒေါ တဒုတ္တရိဘေသဇ္ဇဝိညာပနဉ္စ။ သူစိ အရညကောတိ ‘‘အဋ္ဌိမယံ ဝါ ဒန္တမယံ ဝါ ဝိသာဏမယံ ဝါ သူစိဃရ’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၁၇) စ ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ အာရညကာနိ ¶ သေနာသနာနိ သာသင်္က…ပေ… ပဋိဒေသေတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၇၀) စ။ ဩဝါဒေါတိ ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ဩဝါဒါယ ဝါ သံဝါသာယ ဝါ န ဂစ္ဆေယျ (ပါစိ။ ၁၀၅၅)။ ပါရာဇိကာနိ စတ္တာရီတိအာဒိ ဒွီသု နဂရေသု ပညတ္တသမ္ပိဏ္ဍနံ။

၃၃၆။ ဧကတိံသာ ¶ ယေ ဂရုကာတိ ဥဘတော အဋ္ဌ ပါရာဇိကာ၊ ဘိက္ခူနံ တေရသ၊ ဘိက္ခုနီနံ ဒသ စ သင်္ဃာဒိသေသာ။ သာဓာရဏာသာဓာရဏဝသေန အဋ္ဌ အနဝသေသာ နာမ ပါရာဇိကာနိ။ တဒေဝါတိ သီလဝိပတ္တိံယေဝ။ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ပါရာဇိက’’န္တိအာဒိနာ အပုစ္ဆိတမေဝ ဝိဿဇ္ဇိတံ။ ‘‘တတ္ထ ယော စာယံ၊ အက္ကောသတိ ဟသာဓိပ္ပာယော’’တိ ပါဌော။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝိဘာဝနဝသေနာဂတဝိပတ္တိံ ဌပေတွာ ပုစ္ဆာပဋိပါဋိယာ ယာဝတတိယကပဉှံ ဝိဿဇ္ဇိတုမာရဘိ။ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာ ဘိက္ခုနီ အဋ္ဌ ယာဝတတိယကသင်္ဃာဒိသေသာ ဣဓ ပုစ္ဆိတတ္တာ အနန္တရပဉှာ နာမ ဇာတာ။

၃၃၇။ ပမာဏာတိက္ကန္တမဉ္စနိသီဒနကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိဝဿိကသာဋိကာသုဂတစီဝရပ္ပမာဏံ ဘိက္ခုနီနံ ဥဒကသာဋိကာတိ ဆ ဆေဒနကာနိ။ စီဝရဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိအာဒယော စတဿော သမ္မုတိယော။ ‘‘အယံ တတ္ထ သာမီစီ’’တိ ဧဝံ အာဂတာ သတ္တ သာမီစိယော။

၃၃၈။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တစုဒ္ဒသပရမာနေဝ အန္တရပဉှေ နိဋ္ဌပေတွာ ပုရိမပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော။ ဓောဝနဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟောတိ ဂါထာ အဋ္ဌကထာစရိယာနံ။ ဒွေ လောမာနိ ဧဠကလောမတိယောဇနပရမာနိ။

‘‘သကလော ဘိက္ခုနိဝဂ္ဂေါ၊ ပရမ္ပရဉ္စ ဘောဇနံ၊

အနတိရိတ္တံ အဘိဟဋံ၊ ပဏီတဉ္စ အစေလကံ၊

‘‘ဦနံ ¶ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ၊ ယာ စ အနိက္ခန္တရာဇကေ၊

သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆာ၊ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနံ။

‘‘နိသီဒနေ စ ယာ သိက္ခာ၊ ဝဿိကာယ စ သာဋိကာ၊

ဒွါဝီသတိ ဣမာ သိက္ခာ၊ ခုဒ္ဒကေသု ပကာသိတာ’’တိ။ –

ပါဌော ¶ ။ ‘‘ကုလေသု စာရိတ္တာပတ္တီ’’တိ ပါဌော န ဂဟေတဗ္ဗော သာဓာရဏတ္တာ တဿ သိက္ခာပဒဿ။ ဆစတ္တာရီသာ စိမေတိ ဆစတ္တာရီသ ဣမေ။ ‘‘ပါရာဇိကာနိ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တသိက္ခာပဒေ ဧဝ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တတ္တာ ဝိဘတ္တိယော နာမ။ သာဓာရဏန္တိ အဋ္ဌန္နမ္ပိ သာဓာရဏံ။ ပါရာဇိကဘူတာ ဝိဘတ္တိယော ပါရာဇိကဝိဘတ္တိယော။ သာဓာရဏေ သတ္တဝဇ္ဇော သင်္ဃာဒိသေသော။ အညတရသ္မိံ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘အထ ဝါ ‘ဒွေ ဥပေါသထာ ဒွေ ပဝါရဏာ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ပဉ္စေဝ ဥဒ္ဒေသာ စတုရော ဘဝန္တိ၊ နညထာ’တိ ပါဠိံ ဥဒ္ဓရန္တိ။ တတ္ထ ‘စတ္တာရိ ကမ္မာနီ’တိ ဝိသေသာဘာဝါ ဥဒ္ဓရိတပေါတ္ထကမေဝ သုန္ဒရံ၊ ပုဗ္ဗေပိ ဝိဘတ္တိမတ္တဒဿနဝသေနေဝ စေတံ ဝုတ္တံ။ ‘န သမထေဟိ ဝူပသမနဝသေနာ’တိ ဝတွာ စတ္တာရိ ကမ္မဝိဘဇနေ ‘သမထေဟိ ဝူပသမ္မတီ’တိ န ဝိသေသိတံ ဥပေါသထပ္ပဝါရဏာနံယေဝ ဝိဘာဂတ္တာ။ ကသ္မာ? ဧတ္ထာပိ ‘ဥပေါသထပ္ပဝါရဏာနံယေဝ ဝိသေသေတွာ နယံ ဒေထာ’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ အဓမ္မေန ဝဂ္ဂါဒိကမ္မေန အာပတ္တိယောပိ ဝူပသမ္မန္တီတိ အာပဇ္ဇနတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ ဒွီဟိ စတူဟိ တီဟိ ကိစ္စံ ဧကေနာတိ ဒွီဟိ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ၊ စတူဟိ အနုဝါဒါဓိကရဏံ၊ တီဟိ အာပတ္တာဓိကရဏံ၊ ဧကေန ကိစ္စာဓိကရဏံ သမ္မတီတိ အတ္ထော။

၃၃၉။ နိဗ္ဗစနမတ္တန္တိ ဝေဝစနမတ္တံ။ သေသေတိ အာဒိတော သေသာ မဇ္ဈန္တာ။ ပဒန္တိ သိက္ခာပဒံ။ သဒ္ဓါစိတ္တံ ပသန္နစိတ္တန္တိ အတ္ထော၊ ‘‘သန္တာစိတ္တ’’န္တိ ဝါ ပါဌော။ အနာဠိယန္တိ ဒလိဒ္ဒံ။ ကိဉ္စာပိ ဣဒံ နိဗ္ဗစနံ ‘‘ဂရုကံ လဟုကဉ္စာ’’တိအာဒိပဉှေ နတ္ထိ၊ ‘‘ဟန္ဒ ဝါကျံ သုဏောမ တေ’’တိ ဣမိနာ ပန ဝစနေန သင်္ဂဟိတဿတ္ထဿ ဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အာကာသော ပက္ခိနံ ဂတီ’’တိ စ ပါဌော အတ္ထိ၊ သော ဇာတိဝသေန ယုဇ္ဇတိ။ ပက္ခီနန္တိ ဥဇုကမေဝ။

ပဌမဂါထာသင်္ဂဏိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၄၀။ အဓိကရဏဥက္ကောဋေန ¶ ¶ သမထာနံ ဥက္ကောဋံ ဒဿေတုန္တိ အဓိကရဏာနိ သတ္တဟိ သမထေဟိ သမ္မန္တိ၊ တာနိ ဥက္ကောဋေန္တော သတ္တ သမထေ ဥက္ကောဋေတိ နာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပသဝတီတိ သမ္ဘဝတိ။ ‘‘အနုဝါဒါဓိကရဏေ လဗ္ဘန္တီ’တိအာဒီနိ ‘ဓမ္မော အဓမ္မော’တိအာဒီနံ သမာနတ္တာ တေသု ဝိသေသတော လဗ္ဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနိဟတန္တိ သုတ္တာဒိနာ။ အဝိနိစ္ဆိတန္တိ ‘‘အာပတ္တိအနာပတ္တီ’’တိအာဒိနာ။ ‘‘တတ္ထ ဇာတကံ အဓိကရဏံ ဥက္ကောဋေတိ…ပေ… တိဏဝတ္ထာရကံ ဥက္ကောဋေတီ’’တိ ဒသေဝ ဝုတ္တာ။ ‘‘သမ္မုခါဝိနယပဋိညာတကရဏယေဘုယျသိကာ အဝုတ္တတ္တာ ဥက္ကောဋေတုံ န သက္ကာ၊ ကမ္မဝါစာပိ တေသံ နတ္ထိ။ တသ္မာ တေ ဥက္ကောဋေတုံ န သက္ကာတိ ဝဒန္တီ’’တိ လိခိတံ။ ပါဠိမုတ္တကဝိနိစ္ဆယေနေဝါတိ ဝိနယလက္ခဏံ ဝိနာ ကေဝလံ ဓမ္မဒေသနာမတ္တဝသေနေဝါတိ အတ္ထော။ ခန္ဓကတော ဝါ ပရိဝါရတော ဝါ အာနီတသုတ္တေန။ နိဇ္ဈာပေန္တိ ဒဿေန္တိ။ ပုဗ္ဗေ ဓမ္မဝိနယေန ဝိနိစ္ဆိတံ အဓိကရဏံ ဥပဇ္ဈာယာဒီနံ အတ္ထာယ ‘‘အဓမ္မံ ဓမ္မော’’တိအာဒီနိ ဒီပေတွာတိ အတ္ထော။ ဝိသမာနိ ကာယကမ္မာဒီနိ နိဿိတတ္တာ ဝိသမနိဿိတော။ ဧဝံ သေသေသု။

၃၄၂-၃။ ကိံသမ္ဘာရန္တိ ကိံပရိက္ခာရံ၊ ဧတ္ထ ကိန္တိ လိင်္ဂသာမညမဗျယံ။ ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နဝိဝါဒံ နိဿာယ ပစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိဝါဒေါ ဝိဝါဒနိဒါနံ နာမ။ အာပတ္တာဓိကရဏပစ္စယာ စတဿော အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတီတိ ဘိက္ခုနီ ဇာနံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ ပါရာဇိကံ၊ ဝေမတိကာ ပဋိစ္ဆာဒေတိ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ ပါစိတ္တိယံ၊ အာစာရဝိပတ္တိံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ ဒုက္ကဋံ။ ပုဗ္ဗေ ကတဥက္ခေပနိယာဒိကိစ္စံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကကိစ္စာနံ။ ကီဒိသာနံ? သမနုဘာသနာဒီနံ ဝသေန။ တံ ဟီတိ အဓိကရဏံ။

၃၄၄။ အဓိကရဏေသု ယေန အဓိကရဏေန သမ္မန္တိ၊ တံ ဒဿေတုန္တိ ယဒါ အဓိကရဏေဟိ သမ္မန္တိ၊ တဒါ ကိစ္စာဓိကရဏေနေဝ သမ္မန္တိ၊ န အညေဟီတိ ¶ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ဧကန္တတော အဓိကရဏေနေဝ သမ္မန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ။

၃၄၈။ အာပတ္တာဓိကရဏေ ¶ သင်္ဃော ဝိဝဒတီတိ အာပတ္တာနာပတ္တီတိ ဧဝံ။

၃၅၃။ သမုဋ္ဌာနာဘာဝတော သမ္မုခါဝိနယေ ကမ္မဿ ကိရိယာကရဏမိစ္စာဒိနာ အဝိဘဇိတွာဝ သတိဝိနယာဒီနံ ဆန္နံယေဝ ဆ သမုဋ္ဌာနာနိ ဝိဘတ္တာနိ။ တံ ကသ္မာ? ကမ္မသင်္ဂဟာဘာဝေန၊ သတိဝိနယာဒီနံ ဝိယ သင်္ဃသမ္မုခတာဒီနံ ကိစ္စယတာ နာမ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။

စောဒနာဒိပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနာဝဏ္ဏနာ

၃၅၉။ ဝိဂ္ဂါဟိကကထန္တိ အတ္ထော။ နိသာမယာတိ သလ္လက္ခေဟိ။ ‘‘ကာရယ’’ ဣတိ ပါဌော။ ပုဗ္ဗာပရံ န ဇာနာတိ၊ တသ္မာ အကောဝိဒေါ ဟောတီတိ ဧကေ။ အယံ ပန ဒုဝိဓေပိ ကိစ္စေ ကေနစိ ဣရိယာပထေန။

၃၆၀။ အနုဝိဇ္ဇကပုစ္ဆနေ အာဇီဝဝိပတ္တိ န ပုစ္ဆိတာ။ ပဉ္စာပတ္တိက္ခန္ဓဝသေန အာစာရဝိပတ္တိ ပုစ္ဆိတာ။ ‘‘အာဇီဝဝိပတ္တိယာပိ တထေဝ၊ သင်္ဂဟဂမနတော’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော’’တိ ပါဌော။

၃၆၃။ တသ္မာ န စ အာမိသံ နိဿာယာတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

၃၆၅။ ဌာနနိသဇ္ဇဝတ္ထာဒိနိဿိတာတိ ¶ ¶ ‘‘ဧဝံ ဌာတဗ္ဗံ ဧဝံ နိသီဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝမာဒိကာ။ သညာဇနနတ္ထန္တိ ‘‘ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ သဉ္ဇာနနတ္ထံ။ အနုဝိဓိယန္တေနာတိ စိတ္တေ ဌပေန္တေနာတိ အတ္ထော။ လဇ္ဇာ သာ နု ခေါတိ ကိံ သာ လဇ္ဇာ အယံ ပရိသာတိ အဓိပ္ပာယော။ အနုယောဂဝတ္တံ ကထာပေတွာတိ ‘‘ကိမနုယောဂဝတ္တံ ဇာနာသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တေနေဝ ကထာပေတွာ။ အဇာနနပ္ပသင်္ဂါ နာမ အညာဏံ။

၃၆၇။ ‘‘ဘယေန ဘယာ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဘယေန ဘယဟေတု ဘယာ ဂစ္ဆတီတိ ဟေတုဝသေန ဝုတ္တံ။ ယထာ ‘‘ရတ္တတ္တာ ပန ဒုဋ္ဌတ္တာ စ ဆန္ဒာ ဒေါသာ စ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ။

ဝေါဟရန္တေနဇာနိတဗ္ဗာဒိဝဏ္ဏနာ

၃၇၅။ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏောတိ နီလာဒိဝဏ္ဏဝသေန စ အာရောဂျတ္ထာဒိအဝဏ္ဏဝသေန စ ဝုတ္တသုက္ကဝိဿဋ္ဌိ။

၄၀၂။ ဘူမိပုစ္ဆာတိ ဘူမိ ပုထဝီ ဇဂတီ စာတိ သဗ္ဗာနိ ပထဝိဝေဝစနာနိ။

၄၀၃-၄။ ကိန္တိ ¶ ¶ ကထံ။ အနာဒိယဒါနံ တာဝကာလိကဝတ္ထု။ ‘‘အနာဂတဝသေန အနန္တရာ ဟုတွာ’’တိ ဥဒကာဟရဏာဒိပယောဂဿ ဓောဝနာဒိပုဗ္ဗကရဏဿ ပစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇနတော၊ ဓောဝနာဒိကိရိယဉ္စ သန္ဓာယ ပယောဂကရဏတော ဝုတ္တံ။ ပုရေဇာတပစ္စယေ ပနေသ ပယောဂေါတိ အတ္ထော။ ဧကံ ဓမ္မမ္ပိ န လဘတိ အတ္တနော ပုရေဇာတဿ နတ္ထိတာယ။

၄၁၂။ ရူပါဒိဓမ္မေသူတိ ဝဏ္ဏဂန္ဓာဒိအဋ္ဌကေသု။ ‘‘ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမော မာသော’’တိ (ပါရာ။ ၂၁၈) ဝုတ္တတ္တာ ပစ္ဆိမေ မာသေ ယသ္မိံ ဝါ တသ္မိံ ဝါ ဒိဝသေ အတ္ထရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။

၄၁၅။ ‘‘အာဒိစ္စဗန္ဓုနာတိ ဝုတ္တတ္တာ ထေရဝစန’’န္တိ ဝဒန္တိ။

၄၁၅-၆။ သန္နိဋ္ဌာနန္တိကော ကထံ ဗဟိသီမာယ ဥဒ္ဓရီယတိ? ဘိက္ခု အကတစီဝရံ သမာဒါယ ပက္ကမတိ ‘‘န ပစ္စေဿ’’န္တိ၊ တဿ ဗဟိသီမာဂတဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘နေဝိမံ စီဝရံ ကာရေဿ’’န္တိ၊ ဧဝမေတဿ ဗဟိသီမာဂတဿ ဥဒ္ဓရီယတိ။ ကထံ အန္တောသီမာယ? အကတစီဝရံ သမာဒါယ ပက္ကမတိ ‘‘န ပစ္စေဿ’’န္တိ၊ တတော တတ္ထ ဖာသုဝိဟာရံ အလဘန္တော တမေဝ ဝိဟာရံ အာဂစ္ဆတိ၊ တဿ စီဝရပလိဗောဓောယေဝ ဌိတော၊ သော စ ‘‘နေဝိမံ စီဝရံ ကာရေဿ’’န္တိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဆိဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ‘‘အန္တောသီမာယ ဥဒ္ဓရီယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သန္နိဋ္ဌာနန္တိကံ ဒုဝိဓံ ‘‘န ပစ္စေဿ’’န္တိ အာဝါသပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတွာ တတော ပုနပိ တမေဝ ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ ‘‘နေဝိမံ စီဝရံ ကာရေဿ’’န္တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ၊ ဗဟိသီမာယ ဌတွာ ‘‘နေဝိမံ စီဝရံ ကာရေဿံ န ပစ္စေဿ’’န္တိ စိတ္တုပ္ပာဒေန သန္နိဋ္ဌာနန္တိကံ ဟောတိ။ ဂါထာယမ္ပိ ‘‘ဒွေ ပလိဗောဓာ အပုဗ္ဗံ အစရိမ’’န္တိ ¶ ဣဒံ ဣမမေဝ သန္ဓာယ။ ‘‘အာသာဝစ္ဆေဒိကော ကထံ အန္တောသီမာယ ¶ ? အာသီသိတေန ‘တုမှေ ဝိဟာရမေဝ ပတ္ထေထ၊ အဟံ ပဟိဏိဿာမီ’တိ ဝုတ္တော ပုဗ္ဗေ ‘န ပစ္စေဿ’န္တိ အာဝါသပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတွာ ဂတော ပုန တံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ တေန ‘နာဟံ သက္ကောမိ ဒါတု’န္တိ ပဟိတော ဟောတီ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘အတ္ထာရေ ဟိ သတိ ဥဒ္ဓါရော နာမာ’’တိ အတ္ထာရံ ဝိနာ ဥဒ္ဓါရံ န လဘန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ။ ပုရိမာ ဒွေတိ ‘‘ဒွေ ကထိနုဒ္ဓါရာ ဧကုပ္ပာဒါ ဧကနိရောဓာ’’တိ ဝုတ္တာဓိကာရေ ပဌမံ ဝုတ္တာ အန္တရဗ္ဘာရသဟုဗ္ဘာရာ။ န ပက္ကမနန္တိကာဒယော ဒွေ။ ဧကတော နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဥဒ္ဓါရဘာဝံ ပါပုဏန္တီတိ အတ္ထော။

၄၁၉။ ကာယိကဥပဃာတိကာ ¶ နာမ ကာယေန ဝီတိက္ကမော။

၄၂၀။ ဩမဒ္ဒကာရကောတိ ဩမဒ္ဒိတွာ အဘိဘဝိတွာ ကာရကော။

၄၂၄။ ဘေဒကရဝတ္ထူနိ နိဿာယ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ သမုဋ္ဌာတိ၊ ဧဝံ ယထာသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ ကောဓောပနာဟာဒိဒွါဒသမူလပယောဂံ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ၊ တထာ သေသေသု။ ဩသာရဏာဒီသု နဝသု ဌာနေသု ကမ္မဉတ္တိယာ ကရဏံ။ ဒွီသု ဌာနေသု ဉတ္တိဒုတိယဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မေသု။ ယသ္မာ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါ အသင်္ဂဟိတာ၊ တသ္မာ ယံ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၄၂၅။ တိဏ္ဏန္နံ ¶ ဥပရိ သဟ အာပတ္တိံ ဒေသေတုံ န လဗ္ဘန္တိ။ ကမ္မနာနာသံဝါသကာနံ လဒ္ဓိဂ္ဂဟိတကောဝ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကော။ ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဌိတဿာ’’တိ မဟာသီမံ ကိရ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၄၃၃။ ‘‘ဥမ္မာဒါ စိတ္တက္ခေပါ’’တိ ပါဌော။

၄၄၄။ ပရိယာယေန ဇာနန္တဿာတိ ယဿ ကဿစိ ဇာနန္တဿ ပရိယာယေန ဝုတ္တမုသာဝါဒေါတိ အတ္ထော။

၄၄၆။ အနုယောဂေါ န ဒါတဗ္ဗောတိ တေန ဝုတ္တံ အနာဒိယိတွာ တုဏှီ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၄၅၄။ ဝေါဟာရနိရုတ္တိယံ ¶ သဒ္ဒနိရုတ္တိယံ။ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏာဒယော ဧကူနဝီသတိ။

၄၅၈။ ‘‘ယထာရတ္တန္တိ အနုပသမ္ပန္နေ အပေက္ခတီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ယထာဝုဍ္ဎန္တိ ဥပသမ္ပန္နေ အပေက္ခတီ’’တိ လိခိတံ။

၄၆၇။ ‘‘ဧကာဝတ္တော’’တိပိ ¶ ပဌန္တိ၊ တဿ ကုဒ္ဓါ ကောဓာဘိဘူတောတိ ကိရတ္ထော။ ဧကဝတ္ထောတိပိ ကေစိ၊ ဥတ္တရာသင်္ဂံ အပနေတွာ ဌိတောတိ ကိရတ္ထော၊ တံ သဗ္ဗံ အဋ္ဌကထာယံ ဥဒ္ဓဋပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ ဧကာဝဋ္ဋောတိ ဟိ ဥဒ္ဓဋံ၊ တသ္မာ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ အန္တရာ ဝုတ္တကာရဏေနာတိ ‘‘ကိစ္စယပသုတတ္တာ ဝန္ဒနံ အသမန္နာဟရန္တော နလာဋံ ပဋိဟညေယျာ’’တိအာဒိဝုတ္တကာရဏေန။

၄၇၀။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမေဝါတိ သဟသေယျာဒိပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ။ ဣတရန္တိ သစိတ္တကံ။ ဒေသေန္တော၊ ဒေါမနဿိကော အညေဟိ ဘိံသာပနာဒီနိ ကတွာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာတိ အဓိပ္ပာယော။

၄၇၄-၅။ နိဒါနုဒ္ဒေသံ ¶ ဝိနာ သေသုဒ္ဒေသာဘာဝါ ‘‘သဗ္ဗပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာနဉ္စ သင်္ဂဟော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိနယေ ဂရုကာ ဝိနယဂရုကာ။ ဣဒံ ပန ဒွီသု ဂါထာသု ကိဉ္စာပိ အာဂတံ၊ အညေဟိ ပန မိဿေတွာ ဝုတ္တဘာဝါ နာနာကရဏံ ပစ္စေတဗ္ဗံ။ နဝသု ဌာနေသု ကမ္မံ ဟောတီတိ ကမ္မဉတ္တိ ဟောတိ။ ဝါစာတိ ဝစီသမ္ဘဝါ။ အဒ္ဓါနဟီနော ဦနဝီသတိဝဿော။ ‘‘အပိစေတ္ထာတိ ကုရုန္ဒိဝါဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝနပ္ပတိန္တိ ဧဝံ အဒိန္နာဒါနေ အာဂတံ ဝနပ္ပတိံ။ ဝိဿဋ္ဌိဆဍ္ဍနေတိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယံ။ ဒုက္ကဋာ ကတာတိ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ အာမကဓညံ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တိယာ ပုဗ္ဗပယောဂေ ဒုက္ကဋံ၊ အဇ္ဈောဟာရေ ပါစိတ္တိယံ။

၄၇၆။ မဟာသင်္ဃိကာ ¶ သာမဏေရေပိ အာပတ္တိံ ဒေသာပေန္တိ ကိရ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘န ဒေသာပေတဗ္ဗာ’’တိ၊ ဒဏ္ဍကမ္မံ ပန တေသံ ကာတဗ္ဗံ တထာရူပေ ဩဠာရိကဝီတိက္ကမေ။

၄၇၇။ ဒသသတံ အာပတ္တိယောတိ သဟဿံ အာပတ္တိယော။ စမ္ပာယံ ဝိနယဝတ္ထုသ္မိန္တိ စမ္ပေယျက္ခန္ဓကေ။ အဓမ္မေန ဝဂ္ဂန္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ ကမ္မာနိယေဝ ဘဂဝတာ ဝုတ္တာနီတိ အတ္ထော။ န ကေဝလံ အာပတ္တိယေဝ၊ အထ ခေါ ဆ သမထာ…ပေ… သမ္မုခါဝိနယေန သမ္မန္တိ၊ သမာယောဂံ ဂစ္ဆန္တိ သမ္မုခါဝိနယေန သမ္ပယောဂံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ဝိနာ သမထေဟိ သမ္မတိ၊ သမထဘာဝံ ဂစ္ဆတိ။ ပဋိသေဓတ္ထေ သတိ ဝိနာ သမထေဟီတိ သမထေဟိ ဝိနာတိ အတ္ထော။

၄၇၈။ အသုတ္တကန္တိ သုတ္တဝိရဟိတံ၊ ဥသုတ္တံ တတြ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဒုတိယဂါထာသင်္ဂဏိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၇၉။ တဟိန္တိ ¶ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ။ အကပ္ပိယသမ္ဘောဂေါ နာမ မေထုနဓမ္မာဒိ။ ‘‘ဝရသေနာသနရက္ခဏတ္ထာယ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဂရုဘဏ္ဍဝိနိစ္ဆယေ ဝုတ္တော။ ဧကာဒသာဝန္ဒိယေ ပဏ္ဍကာဒယော ဧကာဒသ။ ဥပေတိ သပရိသံ။ န ဇီဝတိ နိမ္မိတရူပတ္တာ။ ‘‘ဥဗ္ဘက္ခကေန ဝဒါမီ’’တိ ဣမိနာ မုခေ မေထုနဓမ္မာဘာဝံ ဒီပေတိ။ အဓောနာဘိဝိဝဇ္ဇနေန ဝစ္စမဂ္ဂပ္ပဿာဝမဂ္ဂေသု ¶ ။ ဂါမန္တရပရိယာပန္နံ နဒိပါရံ ဩက္ကန္တဘိက္ခုနိံ သန္ဓာယာတိ ဘိက္ခုနိယာ ဂါမာပရိယာပန္နပရတီရေ နဒိသမီပမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ပရတီရေ ဂါမူပစာရော ဧကလေဍ္ဍုပါတော နဒိပရိယန္တေန ပရိစ္ဆိန္နော၊ တသ္မာ ပရတီရေ ရတနမတ္တမ္ပိ အရညံ န အတ္ထိ၊ တဉ္စ တိဏာဒီဟိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ ဒဿနူပစာရဝိရဟိတံ ကရောတိ။ တတ္ထ အတ္တနော ဂါမေ အာပတ္တိ နတ္ထိ။ ပရတီရေ ပန ဧကလေဍ္ဍုပါတသင်္ခါတေ ဂါမူပစာရေယေဝ ပဒံ ဌပေတိ။ အန္တရေ အဘိဓမ္မဝသေန အရညဘူတံ သကဂါမံ အတိက္ကမတိ နာမ၊ တသ္မာ ဂဏမှာ ဩဟီယနာ စ ဟောတီတိ ဉာတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာပိ သန္တောသမကတွာ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာ ပဉ္စသတာ မဟာပဇာပတိပ္ပမုခါ။ မဟာပဇာပတိပိ ဟိ အာနန္ဒတ္ထေရေန ဒိန္နဩဝါဒဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာ နာမ။

၄၈၀။ ‘‘ဒုဿကုဋိံ သန္ဓာယာ’’တိ သဟ ဒုဿေန ဝီတိက္ကမနဿ သက္ကုဏေယျတာယ ဝုတ္တံ။ လိင်္ဂပရိဝတ္တေ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ ဝိဇဟနတော သာမံ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကာကဦဟဒနံ ဝါတိ ကာကေန ဦဟဒနံ ဝါ။ ‘‘တယော ပုရိသေပိ ဥပဂန္တွာ’’တိ ပါဌသေသော။

၄၈၁။ မေထုနဓမ္မပစ္စယာ နာမ ကာယသံသဂ္ဂေါ။ တံဟေတု မေထုနဓမ္မဿ ပုဗ္ဗဘာဂဘူတံ ကာယသံသဂ္ဂံ ဝါယာမန္တိယာတိ အဋ္ဌဝတ္ထုပူရဏံ သန္ဓာယ။ ပရိဘောဂပ္ပစ္စယာတိ ¶ ပရိဘောဂကာရဏာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပရိဘောဂပ္ပစ္စယာ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဘောဇနပရိယောသာနေ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပေါရာဏပေါတ္ထကေသု ‘‘တဿာ’’တိ ပါဌော။ ‘‘ကာရဏဝစနံ သုန္ဒရံ ဘောဇနပရိစ္ဆေဒဒဿနတော’’တိ ဝဒန္တိ။

သေဒမောစနဂါထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၈၃။ ‘‘ဥမ္မတ္တကသမ္မုတိံ ¶ ¶ ဥမ္မတ္တကေ ယာစိတွာ ဂတေ အသမ္မုခါပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိသိန္နေပိ န ကုပ္ပတိ နိယမာဘာဝါ။ အသမ္မုခါ ကတေ ဒေါသာဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အသမ္မုခါကတံ သုကတံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒူတေန ဥပသမ္ပဒါ ပနေတ္ထ သမ္မုခါ ကာတုံ န သက္ကာ။ ကမ္မဝါစာနာနတ္တသဘာဝါ ပတ္တနိက္ကုဇ္ဇနာဒယော ဟတ္ထပါသတော အပနေတွာ ကာတဗ္ဗာ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အသမ္မုခါ ကတံ သုကတံ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘ပုစ္ဆိတွာ စောဒေတွာ သာရေတွာ ကာတဗ္ဗံ အပုစ္ဆိတွာ အစောဒေတွာ အသာရေတွာ ကရောတီ’’တိ အယံ ဝစနတ္ထော။ ဌပေတွာ ကတ္တိကမာသန္တိ သော ပဝါရဏာမာသော၊ ဒွေ စ ပုဏ္ဏမာသိယောတိ ပဌမဒုတိယဝဿူပဂတာနံ ပဝါရဏာ ပုဏ္ဏမာသာ ဒွေ။

၄၈၅။ ပဒံ ဝါ ဆဍ္ဍေတီတိ အတ္ထော။ က-ဝဂ္ဂါဒီသု ပဉ္စသု။ ဂရုကန္တိ ဒီဃံ၊ သံယောဂပရဉ္စ။ ‘‘ဗုဒ္ဓရက္ခိတတ္ထေရဿ ယဿ နက္ခမတီ’’တိ ဧတ္ထ တ-ကာရက-ကာရာ သံယောဂပရာ။ ဒီဃေ ဝတ္တဗ္ဗေ ရဿန္တိ ‘‘သော တုဏှီ အဿာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ သော တုဏှိ အဿာတိ ဝစနံ။

၄၈၆။ သေသဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တဝစနံ ကုရုန္ဒိယံ ပါကဋံ ကတွာ ‘‘နိသီဒိတုံ န သက္ကောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၄၈၇-၈။ ပရိသုဒ္ဓသီလာ စတ္တာရော ဘိက္ခူတိ ပါရာဇိကံ အနာပန္နာ။ န တေသံ ဆန္ဒော ဝါ ပါရိသုဒ္ဓိ ဝါ ဧတီတိ တီသု၊ ဒွီသု ဝါ နိသိန္နေသု ဧကဿ၊ ဒွိန္နံ ဝါ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ အာဟဋာပိ အနာဟဋာဝ။

၄၉၅-၆။ ကာယသမ္ဘောဂသာမဂ္ဂိဒါနသဟသေယျပဋိဂ္ဂဟဏာဒိ ဣမဿ အပလောကနကမ္မဿ ဌာနံ ဟောတီတိ ဧဝမ္ပိ အပလောကနကမ္မံ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ကမ္မညေဝ လက္ခဏန္တိ ကမ္မလက္ခဏံ။ ဩသာရဏနိဿာရဏဘဏ္ဍုကမ္မာဒယော ဝိယ ကမ္မဉ္စ ဟုတွာ အညဉ္စ နာမံ န လဘတိ ¶ ၊ ကမ္မမေဝ ဟုတွာ ဥပလက္ခီယတီတိ ¶ ကမ္မလက္ခဏံ ဥပနိဿယော ဝိယ။ ဟေတုပစ္စယာဒိလက္ခဏဝိမုတ္တော ဟိ သဗ္ဗော ပစ္စယဝိသေသော တတ္ထ သင်္ဂယှတိ၊ ဧဝမ္ပိ ‘‘ကမ္မလက္ခဏမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မလက္ခဏံ ဒဿေတုံ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရဇိဏ္ဏစီဝရနဋ္ဌစီဝရာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တတော အတိရေကံ ဒေန္တေန အပလောကေတွာ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ အပလောကနံ ကမ္မလက္ခဏမေဝ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ လက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဏပလိဗောဓမ္ပီတိ သစေ တာဒိသံ ဘိက္ခုံ ဣဏာယိကာ ပလိဗုဇ္ဈန္တိ။ တတြုပ္ပာဒတော ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အန္တရသန္နိပါတောတိ ဥပေါသထပ္ပဝါရဏာဒိမဟာသန္နိပါတေ ဌပေတွာ အန္တရာ မင်္ဂလုစ္စာရဏာဒိ။ ဥပနိက္ခေပတောတိ စေတိယဿ အာပဒတ္ထာယ နိက္ခိတ္တတော။ ‘‘အညာ ကတိကာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ ယေ ရုက္ခေ ဥဒ္ဒိဿ ပုဗ္ဗေ ကတိကာ ကတာ၊ တေဟိ ဣမေသံ အညတ္တာတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သစေ တတ္ထ မူလေ’’တိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ ဘာဇေတွာ ခါဒန္တူ’’တိ ဝစနေန ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂေါ ပဋိက္ခိတ္တော ဟောတိ။ အနုဝိစရိတွာတိ ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော ဂန္တွာ။ တေသံ သန္တိကာ ပစ္စယံ ပစ္စာသီသန္တေနာတိ အတ္ထော။ မူလဘာဂန္တိ ဒသမဘာဂံ ကတွာ။ ပုဗ္ဗကာလေ ဒသမဘာဂံ ကတွာ အဒံသု၊ တသ္မာ ‘‘မူလဘာဂေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အကတာဝါသံ ဝါ ကတွာတိ ဥပ္ပန္နအာယေန။ ဇဂ္ဂိတကာလေယေဝ န ဝါရေတဗ္ဗာတိ ဇဂ္ဂိတာ ဟုတွာ ပုပ္ဖဖလဘရိတကာလေတိ အတ္ထော။ ဇဂ္ဂနကာလေတိ ဇဂ္ဂိတုံ အာရဒ္ဓကာလေ။ ဉတ္တိကမ္မဋ္ဌာနဘေဒေ ပနာတိ ဉတ္တိကမ္မဿ ဌာနဘေဒေ။

ဣဒံ ပနေတ္ထ ပကိဏ္ဏကံ – အတ္ထိ သင်္ဃကမ္မံ သင်္ဃော ဧဝ ကရောတိ၊ န ဂဏော၊ န ပုဂ္ဂလော၊ တံ အပလောကနကမ္မဿ ကမ္မလက္ခဏေကဒေသံ ဌပေတွာ ဣတရံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ကမ္မံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ သင်္ဃကမ္မံ သင်္ဃော စ ကရောတိ၊ ဂဏော စ ကရောတိ၊ ပုဂ္ဂလော စ ကရောတိ၊ တံ ပုဗ္ဗေ ဌပိတံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယသ္မိံ ဝိဟာရေ ဒွေ တယော ဇနာ ဝသန္တိ၊ တေဟိ နိသီဒိတွာ ကတမ္ပိ သင်္ဃေန ကတသဒိသမေဝ။ ယသ္မိံ ပန ဝိဟာရေ ဧကော ဘိက္ခု ဟောတိ၊ တေန ဘိက္ခုနာ’’တိအာဒိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၅-၄၉၆)။ အတ္ထိ ဂဏကမ္မံ သင်္ဃော စ ကရောတိ၊ ဂဏော စ ကရောတိ၊ ပုဂ္ဂလော စ ကရောတိ၊ တံ ယော ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော အညေသံ သန္တိကေ ကရီယတိ၊ တဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ ဂဏကမ္မံ ဂဏောဝ ကရောတိ၊ န သင်္ဃော၊ န ပုဂ္ဂလော၊ တံ ယော ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော အညမညံ အာရောစနဝသေန ကရီယတိ၊ တဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ ပုဂ္ဂလကမ္မံ ပုဂ္ဂလောဝ ကရောတိ၊ န သင်္ဃော၊ န ဂဏော၊ တံ အဓိဋ္ဌာနုပေါသထဝသေန ¶ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ ဂဏကမ္မံ ဧကစ္စောဝ ဂဏော ကရောတိ၊ ဧကစ္စော န ကရောတိ၊ တတ္ထ အဉတ္တိကံ ဒွေယေဝ ကရောန္တိ၊ န တယော။ သဉတ္တိကံ တယောဝ ကရောန္တိ၊ န တတော ဦနာ ဝါ အဓိကာ ဝါတိ။

၅၀၀။ ကကုသန္ဓကောဏာဂမနကဿပါ ¶ ဧဝ ဟိ သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓေ ပညပေသုံ။ ဝိပဿီအာဒယော ပန ဩဝါဒပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိံသု၊ န သိက္ခာပဒံ ပညပေသုံ။

ဥဘတောဝိဘင်္ဂခန္ဓကပရိဝါရေဟိ ဝိဘတ္တံ ဒေသနံ အတ္ထိ တဿ ဝိနယပိဋကဿ၊ နာမေန သမန္တပါသာဒိကာ နာမ သံဝဏ္ဏနာ ‘‘သမန္တပါသာဒိကာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တဝစနသံဝဏ္ဏနာ သမတ္တာတိ အာဟ။ တတ္ထ ပဓာနဃရေ။ ဣဒ္ဓါ အတ္ထဝိနိစ္ဆယာဒီဟိ။

သမ္မာ ဥဒိတော သမုဒိတော၊ တေ ဂုဏေ အကိစ္ဆေန အဓိဂတော အဓိကပ္ပမာဏဂုဏေဟိ ဝါ သမုဒိတော၊ တေန သမုဒိတေန ‘‘ဂတာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမန္နေသတီ’’တိ ဝုတ္တာယ သတိယာ ဥပ္ပာဒိတာ သဒ္ဓါဒယော ပရမဝိသုဒ္ဓါ နာမ သမန္နာရက္ခတ္တာ။ ဣတိ သတိပိ သဒ္ဓါဒီဟိ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေ ဧတ္ထ ဝုတ္တေ စတုဗ္ဗိဓေ သီလေ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ သဒ္ဓါ မဏ္ဍေတိ။ သဒ္ဓါသာဓနဉှိ တံ။ ဣန္ဒြိယသံဝရာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိပစ္စယပရိဘောဂသီလာနိ ပဋိမဏ္ဍေန္တိ သတိဝီရိယပညာယောတိ ယထာယောဂံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပိစ သဒ္ဓါ စ ဗုဒ္ဓိရဟိတာ အဝိသုဒ္ဓါ ဟောတိ ဗုဒ္ဓိယာ ပသာဒဟေတုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓိယော ပန တဿာနုဘာဝေန ပရမဝိသုဒ္ဓါ နာမ ဟောန္တိ။ ပညာ သဒ္ဓါရဟိတာ ကေရာဋိကပက္ခံ ဘဇတိ၊ သဒ္ဓါယုတ္တာ ဧဝ ဝိသုဒ္ဓါ ဟောတိ။ ဝီရိယဉ္စ သမာဓိရဟိတံ ဥဒ္ဓစ္စာယ သံဝတ္တတိ၊ န သမာဓိယုတ္တန္တိ ဝီရိယဿ သုဒ္ဓဝစနတော သမာဓိပိ ဝုတ္တော ဟောတိ၊ ဧဝံ ပရမဝိသုဒ္ဓါ သဒ္ဓါဒယောပိ ပါတိမောက္ခံ ပဋိမဏ္ဍေန္တီတိ ဉာတဗ္ဗံ။ ကထံ? ပဋိပတ္တိဒေသကေ သတ္ထရိ စ ပဋိပတ္တိယဉ္စ ပဋိပတ္တိဖလေ စ သဒ္ဓါယ ဝိနာ သီလသမာဒါနံ၊ သမာဒိန္နဝိသောဓနဉ္စ ကာတုံ န သက္ကာတိ သဒ္ဓါ ပါတိမောက္ခံ ပဋိမဏ္ဍေတိ။ တတ္ထ ‘‘ဣတိပိ သော ¶ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၅၊ မ။ နိ။ ၁။၇၄၊ သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉) သတ္ထရိ စ ပူဇေတုံ သက္ကောတိ။ ပဋိပတ္တိယံ သီလဝိပတ္တိသမ္ပတ္တိမူလကေ သန္ဒိဋ္ဌိကသမ္ပရာယိကဖလေ စ သဒ္ဓါပဝတ္တိ ဝိတ္ထာရတော ဉာတဗ္ဗာ၊ သီလဝိပတ္တိသမ္ပတ္တိနိမိတ္တံ အာဒီနဝမာနိသံသဉ္စ အာဒီနဝပရိစ္စာဂေ၊ အာနိသံသသမ္ပာဒနေ စ ဥပါယံ ဒိသွာ တထာ ပဝတ္တမာနာ ပညာ ပါတိမောက္ခသံဝရံ ပဋိမဏ္ဍေတိ။ ‘‘အတိသီတ’’န္တိအာဒိနာ အပ္ပဝတ္တနာရဟံ ကောသဇ္ဇံ ‘‘ယော စ သီတဉ္စ ဥဏှဉ္စာ’’တိ ဝုတ္တာနုသာရေန ပဇဟိတွာ အနုပ္ပန္နုပ္ပန္နာနံ အသံဝရသံဝရာနံ အနုပ္ပာဒနပဇဟနဥပ္ပာဒနဝဍ္ဎနဝသေန ပဝတ္တမာနဝီရိယံ ပါတိမောက္ခံ ပဋိမဏ္ဍေတိ၊ ဣမိနာ နယေန ဣန္ဒြိယသံဝရာဒီသုပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ စတုန္နမ္ပိ ¶ သင်္ဂဟဝတ္ထူနံ အနုကူလသမုဒါစာရော ဣဓ အာစာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဇ္ဇဝ-ဝစနေန လာဘသက္ကာရဟေတု ကာယဒုစ္စရိတာဒိကုဋိလကရမာယာသာဌေယျပဋိပက္ခအဇ္ဇဝဓမ္မသမာယောဂဒီပနေန အလောဘဇ္ဈာသယတာ ဒီပိတာ။ မဒ္ဒဝ-ဝစနေန ကက္ခဠဘာဝကရပဋိဃာဒိပဋိပက္ခဘူတမေတ္တာဒိမဒ္ဒဝဓမ္မသမာယောဂဒီပနေန ဟိတဇ္ဈာသယာဒီနိ ဒီပိတာနိ ဟောန္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ခန္တိ စ သောရစ္စဉ္စ သာခလျဉ္စ ပဋိသန္ထာရော စာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၂၅-၁၂၆) ဝုတ္တဓမ္မေဟိ သမာယောဂေါ ဒီပိတော ဟောတိ။ ဣဓ ဝုတ္တာ အဇ္ဇဝမဒ္ဒဝါဒယော ဂုဏာ သီလသမ္ပတ္တိယာ ဟေတူ စ ဟောန္တိ သီလသမ္ပတ္တိဖလဉ္စ တံသမ္ပာဒနတော။ သကသမယောတိ စတုပရိသာ။ ဧတေန သဘာဂဒုက္ခဘာဝါဘာဝေါ သူစိတော။ အထ ဝါ သကသမယောတိ သောဂတံ ပိဋကတ္တယံ သကသမယော ဧဝ ဂဟနံ ဒုဒ္ဒီပနတ္တာ၊ သကသမယဿ သန္နိဋ္ဌာနံ သကသမယဂဟနံ –

‘‘သစ္စံ သတ္တော ပဋိသန္ဓိ၊ ပစ္စယာကာရမေဝ စ၊

ဒုဒ္ဒသာ စတုရော ဓမ္မာ၊ ဒေသေတုဉ္စ သုဒုက္ကရာ’’တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၅) –

ဝုတ္တတ္တာ ယထာ သကသမယဿ ဂဟနပဒေန ယောဇနာ ဝုတ္တာ၊ တထာ ပရသမယဿပိ။ ပညာဝေယျတ္တိယေနာတိ အနေန တိခိဏေန ဉာဏေန ကတသိလာနိသိတသတ္ထသဒိသသဘာဝပညာ ဝုတ္တာ။ တိပိဋကသင်္ခါတာယ ပရိယတ္တိယာ ပဘေဒေါ တိပိဋကပရိယတ္တိပ္ပဘေဒေါ။ တသ္မိံ ပဘေဒေ။ တန္တိ စ တန္တိအတ္ထော စ သာသနံ နာမ။ ဣဓ ‘‘တန္တိ ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မိံ အယံ သံဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌာပိတာ၊ တသ္မိံ ကာလေ ပဋိဝေဓဉာဏာဘာဝတော သုတမယံ သန္ဓာယ ‘‘အပ္ပဋိဟတဉာဏပ္ပဘာဝေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကရဏသမ္ပတ္တိယာ ဇနိတတ္တာ ¶ သုခဝိနိဂ္ဂတံ။ သုခဝိနိဂ္ဂတတ္တာ မဓုရောဒါတဝစနလာဝဏ္ဏယုတ္တေနာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ဤဒိသံ ဝစနံ သောတသုခဉ္စ သန္နိဝေသသမ္ပတ္တိသုခဉ္စ ဟောတိ။ ‘‘ဝေယျာကရဏေနာ’’တိ အဝတွာ ‘‘မဟာဝေယျာကရဏေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သိက္ခာနိရုတ္တိဆန္ဒောဝိစိတျာဒိပဋိမဏ္ဍိတပါဏိနိယနျာသာဓာရဏဓာရဏသဘာဝေါ သူစိတော ဘဝတိ။ ယုတ္တဝါဒိနာတိအာဒီသု ယုတ္တမုတ္တဝါဒိနာ ဌာနုပ္ပတ္တိယပညာယ သမန္နာဂတေနာတိ အတ္ထော။ ဩဇာဘေဒေပိ အာယုသတ္တိကရဏတာဒိသာမတ္ထယောဂါနံ မဟာကဝိနာ ရစိတဂန္ထဿ မဟန္တတ္တာ ဝါ ‘‘တိပိဋကပရိယတ္တိပ္ပဘေဒေ’’တိအာဒီဟိ သာသနေ၊ ဟေတုဝိသယေ၊ သဒ္ဒေ စာတိ ဣမေသု တီသု ဌာနေသု ပါဋဝဘာဝံ ဒီပေန္တော ဝေနယိကဗုဒ္ဓိသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝမဿ သူစေတိ။ ယေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ပဘိန္နာ ပဋိသမ္ဘိဒါဒိ၊ တေ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါဒယော ဓမ္မာ။ တေဟိ ပရိဝါရိတော ဥက္ခိတ္တသန္တတိဥပစ္ဆေဒမကတွာ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပာဒနဝဍ္ဎနဝသေန ဝါရိတော သော ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါပရိဝါရော။ တသ္မိံ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါပရိဝါရေ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေတိ အတ္ထော။ ဆဠဘိညစတုပဋိသမ္ဘိဒါဒိပ္ပဘေဒဂုဏပဋိမဏ္ဍိတေ ပန ဆဠဘိညာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာ ဧဝ။ စတူသု ပဋိသမ္ဘိဒါသု အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါယ ဧကဒေသောဝ။ တဒုဘယံ ¶ သယံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မပရိယာပန္နံ ကထံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ ပဋိမဏ္ဍေတီတိ စေ? ရုက္ခံ ရုက္ခဿ အဝယဝဘူတပုပ္ဖာဒယော ဝိယ သယဉ္စ ယေသံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနံ အဝယဝတ္တာတိ။ ကာမာဝစရဓမ္မပရိယာပန္နပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနံ အနဝယဝဘူတံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ ပဋိမဏ္ဍေတိ၊ ပုရိသဿ အနဝယဝဘူတော အလင်္ကာရော ဝိယ ပုရိသံ။ အထ ဝါ ကာမာဝစရပအသမ္ဘိဒါပရိဝါရော ဆဠဘိညာပဋိသမ္ဘိဒါဒိပ္ပဘေဒဂုဏေ ပဋိမဏ္ဍေတိ။ လောကုတ္တရပဋိသမ္ဘိဒံ သန္ဓာယ ပုန ပဋိသမ္ဘိဒါဝစနဉ္စ။ သာသနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သာသနဿ အလင်္ကာရဘူတေန၊ ယသ္မိံ ဝံသေ ဥပ္ပန္နော၊ တဿေဝ ဝါ အလင်္ကာရဘူတေန။ သင်္ခေပဝိတ္ထာရေသု ဣတရီတရကရဏံ၊ အပ္ပသန္နပသန္နာနံ ပသာဒုပ္ပာဒနာဘိဝုဍ္ဎိကရဏံ၊ ဝုတ္တာနံ ဂမ္ဘီရာနံ ဂမ္ဘီရုတ္တာနဘာဝကရဏန္တိ ဧဝံ ဆဗ္ဗိဓာစရိယဂုဏယောဂတော ဝိပုလဗုဒ္ဓိ နာမ။ ယေ ဓမ္မစိန္တနံ အတိဓာဝန္တာ ကေစိ ဥစ္ဆေဒါဒိနာနပ္ပကာရံ အန္တံ ဝါ ဂဏှန္တိ၊ ‘‘သဗ္ဗံ ဉေယျံ ပညတ္တိ ဧဝါ’’တိ ဝါ ‘‘ပရမတ္ထော ဧဝါ’’တိ ဝါ ဂဏှန္တိ၊ တေသံ ဗုဒ္ဓိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပစ္စယတ္တာ သမလာ နာမ ဟောတိ၊ ဣမဿ ပန ဗုဒ္ဓိ ဓမ္မစိန္တာတိဓာဝနရဟိတတ္တာ ဝိသုဒ္ဓါ နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပုလဝိသုဒ္ဓဗုဒ္ဓိနာ’’တိ ¶ ။ ဂရူဟိ ‘‘ပိယော ဂရု ဘာဝနီယော’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၇။၃၇၊ နေတ္တိ။ ၁၁၃) ဝုတ္တဂုဏေဟိ ယုတ္တဂရူဟိ။ ဂုဏေဟိ ထိရဘာဝံ ဂတတ္တာ ထေရေန။

သီလေန သီလဿ ဝါ ဝိသုဒ္ဓိယာ သီလဝိသုဒ္ဓိယာ။ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလေတွာ ပဌမံ အဘိနိဗ္ဗတ္တတ္တာ လောကဇေဋ္ဌဿ။ လောကဿ ဝါ ဂမ္ဘီရေ မဟန္တေ သီလာဒိက္ခန္ဓေ ဧသိ ဂဝေသီတိ မဟေသီတိ။

ဧတ္တာဝတာ သမဓိကသတ္တဝီသတိသဟဿပရိမာဏာယ သမန္တပါသာဒိကသညိတာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ သဗ္ဗပဒေသု ဝိနိစ္ဆယဇာတံ သင်္ခိပိတွာ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနဝိကာသနာ ကတာ ဟောတိ၊ တထာပိ ယံ ဧတ္ထ လိခိတံ၊ တံ သုဋ္ဌု ဝိစာရေတွာ ပါဠိဉ္စ အဋ္ဌကထဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ ယေ အာစရိယာ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော မဟာနုဘာဝံ၊ ဝိနယပိဋကဿ စ ဝိစိတြနယဂမ္ဘီရတ္ထတံ သလ္လက္ခေတွာ ပေါရာဏာနံ ကထာမဂ္ဂံ အဝိနာသေတွာ အတ္တနော မတိံ ပဟာယ ကေဝလံ သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိယာ၊ ပရာနုဂ္ဂဟကာမတာယ စ ဝိနယပိဋကံ ပကာသေန္တာ ဌိတာ၊ တေသံ ပါဒမူလေ ဝန္ဒိတွာ ခန္တိသောရစ္စာဒိဂုဏသမန္နာဂတေန ဟုတွာ ဝတ္တသမ္ပတ္တိယာ တေသံ စိတ္တံ အာရာဓေတွာ ပဝေဏိယာ အာဂတံ ဝိနိစ္ဆယံ ကထာပေတွာ ဥပဓာရေတွာ ယံ တေန သံသန္ဒတိ၊ တံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဣတရံ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ တုဏှီဘူတေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဝိနိစ္ဆယသင်္ကရကရေန ပန န ဘဝိတဗ္ဗမေဝ။ ကသ္မာ? သာသနဿ နာသဟေတုတ္တာ။ ဟောတိ စေတ္ထ –

အာစရိယလီဠံ ပုရတော ကရောတီ’’တိ။

သမန္တပါသာဒိကာယ ဂဏ္ဌိပဒါဓိပ္ပာယပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။