📜

၂။ သင်္ဃာဒိသေသကဏ္ဍော

၁။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၃၄။ တေရသကဿာတိ တေရသ သိက္ခာပဒါနိ ပရိမာဏာနိ အဿာတိ တေရသကော၊ ကဏ္ဍော၊ တဿ။ သမထေ ဝိပဿနာယ ဝါ အဘိရတိရဟိတော ဣဓ အနဘိရတော၊ န ပဗ္ဗဇ္ဇာယာတိ အာဟ ‘‘ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော’’တိ။ ဝိက္ခိတ္တတာယ ကာရဏမာဟ ကာမရာဂါဣစ္စာဒိ။

၂၃၅။ အဗ္ဗောဟာရိကာတိ သီလဝိပတ္တိဝေါဟာရံ နာရဟတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အကုသလဘာဝေ ပနဿာ အဗ္ဗောဟာရတာ နတ္ထိ။

၂၃၆-၇။ စေတနာ-သဒ္ဒတော ဝိသုံ သံ-သဒ္ဒဿ အတ္ထာဘာဝံ ဣက-ပစ္စယဿ စ အတ္ထဝန္တတံ ဒဿေတုံ သဉ္စေတနာ ဝါတိအာဒိ ဒုတိယဝိကပ္ပော ဝုတ္တော။ သိခါပ္ပတ္တော အတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာသယဘေဒတောတိ ပိတ္တသေမှပုဗ္ဗလောဟိတာနံ စတုန္နံ အာသယာနံ ဘေဒေန။ ဓာတုနာနတ္တတောတိ ရသရုဟိရာဒီနံ သတ္တန္နံ၊ ပထဝါဒီနံ ဝါ စတုန္နံ ဓာတူနံ နာနတ္တေန။ ဝတ္ထိသီသန္တိ မုတ္တဝတ္ထိတော မတ္ထကပဿံ။ ဟတ္ထိမဒစလနံ နာမဉ္စ သမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘သမ္ဘဝေါ နိက္ခမတီ’’တိ။ သမ္ဘဝဝေဂန္တိ သမ္ဘဝဿ ဌာနတော စဝိတွာ ဒကသောတာဘိမုခံ ဩတရဏေန သဉ္ဇာတသရီရက္ခောဘဝေဂံ။ ဗာဟုသီသန္တိ ခန္ဓပ္ပဒေသံ။ ဒဿေသီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုတ္ထော၊ တေန ယသ္မာ ကဏ္ဏစူဠိကာဟိ သမ္ဘဝေါ နိက္ခမတိ…ပေ… သမ္ဘဝဉ္စ ဒဿေသိ၊ တသ္မာ တတိယဿ ဘာသိတံ သုဘာသိတန္တိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒကသောတန္တိ မုတ္တဿ ဝတ္ထိတော နိက္ခမနမဂ္ဂံ၊ အင်္ဂဇာတပ္ပဒေသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုက္ကဉ္စ နာမေတံ ရသရုဟိရာဒိသတ္တဒေဟဓာတူသု မဇ္ဈိမဓာတုစတုဇံ အဋ္ဌိမိဉ္ဇာဒိ ဝိယ ပထဝီဓာတုသင်္ဂဟိတံ အာဟာရူပဇီဝီနံ သကလကာယဂတံ အတိဒဟရဒါရကာနမ္ပိ အတ္ထေဝ၊ တံ ပန ပန္နရသသောဠသဝဿုဒ္ဒေသတော ပဋ္ဌာယ သတ္တာနံ သမုပ္ပဇ္ဇနကကာမရာဂေဟေဝ ဌာနတော စလတိ၊ စလိတဉ္စ အာပေါဓာတုဘာဝေန စိတ္တဇမေဝ ဟုတွာ ဒကသောတံ ဩတရတိ၊ ဒကသောတတော ပန ပဋ္ဌာယ စိတ္တပစ္စယဥတုဇံ ဟောတိ မတ္ထလုင်္ဂတော စလိတသိင်္ဃာဏိကာ ဝိယ။ ယေသံ ပန သမုစ္ဆေဒနဝိက္ခမ္ဘနာဒီဟိ ရာဂပရိယုဋ္ဌာနံ နတ္ထိ ၊ တေသံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ န သိယာ။ ဣတိ ယထာဌာနတော သုက္ကဿ ဝိဿဋ္ဌိယေဝ ရာဂစိတ္တသမုဋ္ဌာနာ၊ န ပကတိရူပံ၊ တေနေဝ ကထာဝတ္ထုအဋ္ဌကထာယံ (ကထာ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၇) ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ နာမ ရာဂသမုဋ္ဌာနာ ဟောတီ’’တိ သုက္ကဿ ဝိဿဋ္ဌိ ဧဝ ရာဂသမုဋ္ဌာနာ ဝုတ္တာ၊ န ပကတိရူပံ။ ဆန္နံ ပန ကာမာဝစရဒေဝါနံ ဝိဇ္ဇမာနာပိ သုက္ကဓာတု ဒွယံဒွယသမာပတ္တိဝသေန ပရိယုဋ္ဌိတရာဂေနာပိ ဌာနတော န ဂဠတိ၊ ယထာဌာနေ ဧဝ ဌတွာ ကိဉ္စိ ဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနာ တင်္ခဏိကပရိဠာဟဝူပသမာဝဟာ မေထုနကိစ္စနိဋ္ဌာပိတာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ကာယသမ္ဖဿသုခမေဝ တေသံ ကာမကိစ္စ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ခီဏာသဝါနံ ပန အနာဂါမီနဉ္စ သဗ္ဗသော ကာမရာဂါဘာဝေန သုက္ကဓာတုဝိကာရမ္ပိ နာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပီဗြဟ္မာနံ ပန ဝိက္ခမ္ဘိတကာမရာဂေန ဇနိတတ္တာ အနာဟာရူပဇီဝိတတ္တာ စ သဗ္ဗထာ သုက္ကဓာတုပိ နတ္ထေဝ။ တထေဝါတိ မောစနဿာဒေန နိမိတ္တေ ဥပက္ကမတောတိအာဒိံ အတိဒိသတိ။ ‘‘ဝိဿဋ္ဌီတိ ဌာနာစာဝနာ ဝုစ္စတီ’’တိ ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဒကသောတံ ဩတိဏ္ဏမတ္တေ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ဒကသောတောရောဟဏဉ္စေတ္ထာတိအာဒိ။ ဧတ္ထာတိ တီသုပိ ဝါဒေသု။ အဓိဝါသေတွာတိ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမိတွာ ပုန ဝိပ္ပဋိသာရေ ဥပ္ပန္နေ မောစနဿာဒံ ဝိနောဒေတွာ။ အန္တရာ နိဝါရေတုန္တိ အတ္တနော နိမိတ္တေ ကတူပက္ကမေန ဌာနာ စုတံ ဒကသောတံ ဩတရိတုံ အဒတွာ အန္တရာ နိဝါရေတုံ။ မောစနဿာဒေန ဟတ္ထပရိကမ္မာဒိံ ကရောန္တဿ မုတ္တေပိ ဒုက္ကဋမေဝ၊ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမာဘာဝတော ပန သင်္ဃာဒိသေသော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထ…ပေ… အနာပတ္တီ’’တိ။ ဒကသောတောရောဟဏဉ္စေတ္ထာတိအာဒိနာ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယံ သန္ဓာယ ‘‘အယံ သဗ္ဗာစရိယသာဓာရဏဝိနိစ္ဆယော’’တိ ဝုတ္တံ။

ခေါဘကရဏပစ္စယော နာမ ဝိသဘာဂဘေသဇ္ဇသေနာသနာဟာရာဒိပစ္စယော။ နာနာဝိဓံ သုပိနန္တိ ခုဘိတဝါတာဒိဓာတူနံ အနုဂုဏံ။ အနုဘူတပုဗ္ဗန္တိ ပုဗ္ဗေ ဘူတပုဗ္ဗံ မနသာ ပရိကပ္ပိတပုဗ္ဗဉ္စ။ သဂ္ဂနရကဒေသန္တရာဒီနမ္ပိ ဟိ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ အတ္ထကာမတာယ ဝါ အနတ္ထကာမတာယ ဝါတိ ဣဒံ ဒေဝတာနံ ဟိတာဟိတာဓိပ္ပာယတံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ အတ္ထာယ ဝါ အနတ္ထာယ ဝါတိ သဘာဝတော ဘဝိတဗ္ဗံ ဟိတာဟိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ နနု ဒေဝတာဟိ ဥပသံဟရိယမာနာနိ အာရမ္မဏာနိ ပရမတ္ထတော နတ္ထိ၊ ကထံ တာနိ ပုရိသော ပဿတိ၊ ဒေဝတာ ဝါ တာနိ အဝိဇ္ဇမာနာနိ ဥပသံဟရန္တီတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ သော တာသန္တိအာဒိ။ တေန ‘‘ဧဝမေသော ပရိကပ္ပတူ’’တိ ဒေဝတာဟိ စိန္တိတမတ္တေန သုပန္တဿ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂသန္တတိတော နိပတိတွာ ဒေဝတာဟိ စိန္တိတနိယာမေနေဝ ပရိကပ္ပမာနံ ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ တေန ပရိကပ္ပမာနာနိ အာရမ္မဏာနိ ဒေဝတာဟိ ဥပသံဟဋာနိ နာမ ဟောန္တိ၊ တာနိ စ သော ဒေဝတာနုဘာဝေန ပဿတိ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ဗောဓိသတ္တမာတာ ဝိယ ပုတ္တပဋိလာဘနိမိတ္တန္တိအာဒီသု ဗောဓိသတ္တဿ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိဒိဝသေ မဟာမာယာဒေဝိယာ အတ္တနော ဒက္ခိဏပဿေန ဧကဿ သေတဝရဝါရဏဿ အန္တောကုစ္ဆိပဝိဋ္ဌဘာဝဒဿနံ ပုတ္တပဋိလာဘနိမိတ္တံ သုပိနံ နာမ။ အမှာကံ ပန ဗောဓိသတ္တဿ ‘‘သွေ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ စာတုဒ္ဒသိယံ ပက္ခဿ ရတ္တိဝိဘာယနကာလေ ဟိမဝန္တံ ဗိဗ္ဗောဟနံ ကတွာ ပုရတ္ထိမပစ္ဆိမသမုဒ္ဒေသု ဝါမဒက္ခိဏဟတ္ထေ ဒက္ခိဏသမုဒ္ဒေ ပါဒေ စ ဩဒဟိတွာ မဟာပထဝိယာ သယနံ ဧကော၊ ဒဗ္ဗတိဏသင်္ခါတာယ တိရိယာ နာမ တိဏဇာတိယာ နင်္ဂလမတ္တရတ္တဒဏ္ဍာယ နာဘိတော ဥဂ္ဂတာယ ခဏေန အနေကယောဇနသဟဿံ နဘံ အာဟစ္စ ဌာနံ ဧကော၊ သေတာနံ ကဏှသီသာနံ ကိမီနံ ပါဒေဟိ ဥဿက္ကိတွာ ယာဝ ဇာဏုမဏ္ဍလံ အာဟစ္စ ဌာနံ ဧကော၊ နာနာဝဏ္ဏာနံ စတုန္နံ သကုဏာနံ စတူဟိ ဒိသာဟိ အာဂန္တွာ ပါဒမူလေ သေတဝဏ္ဏတာပဇ္ဇနံ ဧကော၊ ဗောဓိသတ္တဿ မဟတော မီဠှပဗ္ဗတဿ ဥပရိ အလိမ္ပမာနဿ စင်္ကမနံ ဧကောတိ ဣမေ ပဉ္စ မဟာသုပိနာ နာမ၊ ဣမေ စ ယထာက္ကမံ သမ္ဗောဓိယာ၊ ဒေဝမနုဿေသု အရိယမဂ္ဂပ္ပကာသနဿ၊ ဂိဟီနဉ္စ သရဏူပဂမနဿ၊ ခတ္တိယာဒိစတုဝဏ္ဏာနံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တပဋိလာဘဿ၊ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ လာဘေ အလိတ္တဘာဝဿ စ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သောဠသ သုပိနာ ပါကဋာ ဧဝ။ ဧကန္တသစ္စမေဝါတိ ဖလနိယမုပ္ပတ္တိတော ဝုတ္တံ။ ဒဿနံ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဝိပလ္လတ္ထမေဝ။ ဓာတုက္ခောဘာဒီသု စတူသု မူလကာရဏေသု ဒွီဟိ တီဟိပိ ကာရဏေဟိ ကဒါစိ သုပိနံ ပဿန္တီတိ အာဟ ‘‘သံသဂ္ဂဘေဒတော’’တိ။ သုပိနဘေဒေါတိ သစ္စာသစ္စတ္ထတာဘေဒေါ။

ရူပနိမိတ္တာဒိအာရမ္မဏန္တိ ဧတ္ထ ကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တတော အညရူပမေဝ ဝိညာဏဿ နိမိတ္တန္တိ ရူပနိမိတ္တံ၊ တံ အာဒိ ယေသံ သတ္တနိမိတ္တာဒီနံ တာနိ ရူပနိမိတ္တာဒီနိ အာရမ္မဏာနိ ယဿ ဘဝင်္ဂစိတ္တဿ တံ ရူပနိမိတ္တာဒိအာရမ္မဏံ။ ဤဒိသာနီတိ ရူပနိမိတ္တာဒိအာရမ္မဏာနိ ရာဂါဒိသမ္ပယုတ္တာနိ စ။ သဗ္ဗောဟာရိကစိတ္တေနာတိ ပဋိဗုဒ္ဓဿ ပကတိဝီထိစိတ္တေန။ ကော နာမ ပဿတီတိ သုတ္တပဋိဗုဒ္ဓဘာဝဝိယုတ္တာယ စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ အဘာဝတော သုပိနံ ပဿန္တော နာမ န သိယာတိ အဓိပ္ပာယော၊ တေနာဟ ‘‘သုပိနဿ အဘာဝေါဝ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ ကပိမိဒ္ဓပရေတောတိ ဣမိနာ နိဒ္ဒါဝသေန ပဝတ္တမာနဘဝင်္ဂသန္တတိဗျဝဟိတာယ ကုသလာကုသလာယ မနောဒွါရဝီထိယာ စ ပဿတီတိ ဒဿေတိ၊ တေနာဟ ယာ နိဒ္ဒါတိအာဒိ။ ဒွီဟိ အန္တေဟိ မုတ္တောတိ ကုသလာကုသလသင်္ခါတေဟိ ဒွီဟိ အန္တေဟိ မုတ္တော။ အာဝဇ္ဇနတဒါရမ္မဏက္ခဏေတိ သုပိနေ ပဉ္စဒွါရဝီထိယာ အဘာဝတော မနောဒွါရေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။

ဧတ္ထ စ သုပိနန္တေပိ တဒါရမ္မဏဝစနတော အနုဘူတေသု သုတပုဗ္ဗေသု ဝါ ရူပါဒီသု ပုရာပတ္တိဘာဝေန ပရိကပ္ပေတွာ ဝိပလ္လာသတော ပဝတ္တမာနာပိ ကာမာဝစရဝိပါကဓမ္မာ ပရိတ္တဓမ္မေ နိဿာယ ပရိကပ္ပေတွာ ပဝတ္တတ္တာ ပရိတ္တာရမ္မဏာ ဝုတ္တာ၊ န ပန သရူပတော ပရိတ္တဓမ္မေ ဂဟေတွာ ပဝတ္တတ္တာ ဧဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ဣတ္ထိပုရိသာဒိအာကာရံ အာရောပေတွာ ပဝတ္တမာနာနံ ရာဂါဒိသဝိပါကဓမ္မာနမ္ပိ တေသံ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ ဥပ္ပန္နာနံ ပဋိသန္ဓာဒိဝိပါကာနမ္ပိ ပရိတ္တာရမ္မဏတာ ကမ္မနိမိတ္တာရမ္မဏတာ စ ဥပပန္နာ ဧဝ ဟောတိ။ ဝတ္ထုဓမ္မဝိနိမုတ္တံ ပန သမ္မုတိဘူတံ ကသိဏာဒိပဋိဘာဂါရမ္မဏံ ဂဟေတွာ ဥပ္ပန္နာ ဥပစာရပ္ပနာဒိဝသပ္ပဝတ္တာ စိတ္တစေတသိကဓမ္မာ ဧဝ ပရိတ္တတ္တိကေ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၂) န ဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာတိ ဂဟေတဗ္ဗာ။

သွာယန္တိ သုပိနော။ ဝိပလ္လာသေန ပရိကပ္ပိတပရိတ္တာရမ္မဏတ္တာ ‘‘ဒုဗ္ဗလဝတ္ထုကတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အဝိဇ္ဇမာနာရမ္မဏေ အဝသဝတ္တိတောတိ အဓိပ္ပာယော၊ တေနာဟ အဝိသယေ ဥပ္ပန္နတ္တာတိအာဒိ။

အာပတ္တိနိကာယဿာတိ ဣဒံ သင်္ဃာဒိသေသောတိ ပုလ္လိင်္ဂ-သဒ္ဒဿ အနုရူပဝသေန ဝုတ္တံ။ အဿာတိ အဿ အာပတ္တိနိကာယဿ၊ ဝုဋ္ဌာပေတုံ ဣစ္ဆိတဿာတိ အတ္ထော၊ တေနာဟ ကိံ ဝုတ္တန္တိအာဒိ။ ရုဠှိသဒ္ဒေနာတိ ဧတ္ထ သမုဒါယေ နိပ္ဖန္နဿာပိ သဒ္ဒဿ တဒေကဒေသေပိ ပသိဒ္ဓိ ဣဓ ရုဠှီ နာမ၊ တာယ ရုဠှိယာ ယုတ္တော သဒ္ဒေါ ရုဠှီသဒ္ဒေါ၊ တေန။ ရုဠှိယာ ကာရဏမာဟ အဝယဝေဣစ္စာဒိနာ။

ကာလဉ္စာတိ ‘‘ရာဂူပတ္ထမ္ဘေ’’တိအာဒိနာ ဒဿိတကာလဉ္စ၊ ‘‘ရာဂူပတ္ထမ္ဘေ’’တိ ဝုတ္တေ ရာဂူပတ္ထမ္ဘေ ဇာတေ တသ္မိံ ကာလေ မောစေတီတိ အတ္ထတော ကာလော ဂမ္မတိ။ နဝမဿ အဓိပ္ပာယဿာတိ ဝီမံသာဓိပ္ပာယဿ။ ဝတ္ထူတိ ဝိသယံ။

၂၃၈။ လောမာ ဧတေသံ သန္တီတိ လောမသာ၊ ဗဟုလောမပါဏကာ။

၂၃၉။ မောစနေနာတိ မောစနပ္ပယောဂေန။ မောစနဿာဒသမ္ပယုတ္တာယာတိ ဧတ္ထ မောစနိစ္ဆာဝ မောစနဿာဒေါ၊ တေန သမ္ပယုတ္တာ စေတနာ မောစနဿာဒစေတနာတိ အတ္ထော၊ န ပန မောစနေ အဿာဒံ သုခံ ပတ္ထေန္တိယာ စေတနာယာတိ ဧဝံ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော၊ ဣတရထာ သုခတ္ထာယ မောစေန္တဿေဝ အာပတ္တိ၊ န အာရောဂျာဒိအတ္ထာယာတိ အာပဇ္ဇတိ။ တသ္မာ အာရောဂျာဒီသု ယေန ကေနစိ အဓိပ္ပာယေန မောစနိစ္ဆာယ စေတနာယာတိ အတ္ထောဝ ဂဟေတဗ္ဗော။

၂၄၀။ ဝါယမတောတိ အင်္ဂဇာတေ ကာယေန ဥပက္ကမတော။ ဒွေ အာပတ္တိသဟဿာနီတိ ခဏ္ဍစက္ကာဒီနိ အနာမသိတွာဝ ဝုတ္တံ၊ ဣစ္ဆန္တေန ပန ခဏ္ဍစက္ကာဒိဘေဒေနာပိ ဂဏနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧကေန ပဒေနာတိ ဂေဟသိတပေမပဒေန။ တထေဝါတိ မောစနဿာဒစေတနာယ ဧဝ ဂါဠှံ ပီဠနာဒိပ္ပယောဂံ အဝိဇဟိတွာ သုပနေန သင်္ဃာဒိသေသောတိ ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓစိတ္တောတိ မောစနဿာဒဿ နိမိတ္တေ ဦရုအာဒီဟိ ကတဥပက္ကမဿ ဝိဇဟနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေန အသုဘမနသိကာရာဘာဝေပိ ပယောဂါဘာဝေနေဝ မောစနေပိ အနာပတ္တိ ဒီပိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တေန ဥပက္ကမေန မုတ္တေတိ မုစ္စမာနံ ဝိနာ အညသ္မိမ္ပိ သုက္ကေ ဌာနတော မုတ္တေ။ ယဒိ ပန ဥပက္ကမေ ကတေပိ မုစ္စမာနမေဝ ဒကသောတံ ဩတရတိ၊ ထုလ္လစ္စယမေဝ ပယောဂေန မုတ္တဿ အဘာဝါ။ ဇဂ္ဂနတ္ထာယာတိ စီဝရာဒီသု လိမ္ပနပရိဟာရာယ ဟတ္ထေန အင်္ဂဇာတဂ္ဂဟဏံ ဝဋ္ဋတိ၊ တပ္ပယောဂေါ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အနောကာသန္တိ အင်္ဂဇာတပ္ပဒေသံ။

၂၆၂။ သုပိနန္တေန ကာရဏေနာတိ သုပိနန္တေ ပဝတ္တဥပက္ကမဟေတုနာ။ အာပတ္တိဋ္ဌာနေယေဝ ဟိ အယံ အနာပတ္တိ အဝိသယတ္တာ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘သစဿ ဝိသယော ဟောတိ နိစ္စလေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။

၂၆၃။ ဝိနီတဝတ္ထုပါဠိယံ အဏ္ဍကဏ္ဍုဝနဝတ္ထုသ္မိံ မောစနာဓိပ္ပာယေန အဏ္ဍစလနေန အင်္ဂဇာတဿာပိ စလနတော နိမိတ္တေ ဥပက္ကမော ဟောတီတိ သင်္ဃာဒိသေသော ဝုတ္တော။ ယထာ ပန အင်္ဂဇာတံ န စလတိ၊ ဧဝံ အဏ္ဍမေဝ ကဏ္ဍုဝနေန ဖုသန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ အဏ္ဍဿ အနင်္ဂဇာတတ္တာ။

၂၆၄။ ဝတ္ထိန္တိ အင်္ဂဇာတသီသစ္ဆာဒကစမ္မံ။ ဥဒရံ တာပေန္တဿ…ပေ… အနာပတ္တိယေဝါတိ ဥဒရတာပနေန အင်္ဂဇာတေပိ တတ္တေ တာဝတ္တကေန နိမိတ္တေ ဥပက္ကမော ကတော နာမ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။

၂၆၅။ ဧဟိ မေ တွံ၊ အာဝုသော၊ သာမဏေရာတိ ဝတ္ထုသ္မိံ အညံ အာဏာပေတု၊ တေန ကရိယမာနဿ အင်္ဂဇာတစလနဿ မောစနဿာဒေန သာဒိယနတော တံ စလနံ ဘိက္ခုဿ သာဒိယနစိတ္တသမုဋ္ဌိတမ္ပိ ဟောတီတိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိပစ္စယဿ အင်္ဂဇာတစလနဿ ဟေတုဘူတာ အဿာဒစေတနာဝ အာပတ္တိယာ အင်္ဂံ ဟောတိ၊ န အာဏာပနဝါစာ တဿာ ပဝတ္တိက္ခဏေ သင်္ဃာဒိသေသဿ အသိဇ္ဈနတော။ ဧဝံ အာဏာပေတွာပိ ယောနိသောမနသိကာရေန မောစနဿာဒံ ပဋိဝိနောဒေန္တဿ အာပတ္တိအသမ္ဘဝတော ဣဒံ သိက္ခာပဒံ အနာဏတ္တိကံ၊ ကာယကမ္မံ၊ ကိရိယသမုဋ္ဌာနဉ္စ ဇာတန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ အာဏာပနဝါစာယ ပန ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ ယော ပန ပရေန အနာဏတ္တေန ဗလက္ကာရေနာပိ ကရိယမာနပ္ပယောဂံ မောစနဿာဒေန သာဒိယတိ၊ တဿာပိ မုတ္တေ ပဌမပါရာဇိကေ ဝိယ သင်္ဃာဒိသေသောဝ၊ အမုတ္တေ ထုလ္လစ္စယံ။ မောစနဿာဒေ စေတနာယ ပန အသတိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန သာဒိယန္တဿာပိ မုတ္တေပိ သင်္ဃာဒိသေသေန အနာပတ္တီတိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ၊ တဉ္စ ယုတ္တမေဝ။

၂၆၆။ ကာယတ္ထမ္ဘနဝတ္ထုသ္မိံ စလနဝသေန ယထာ အင်္ဂဇာတေ ဥပက္ကမော သမ္ဘဝတိ၊ တထာ ဝိဇမ္ဘိတတ္တာ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ။

ဥပနိဇ္ဈာယနဝတ္ထုသ္မိံ အင်္ဂဇာတန္တိ ဇီဝမာနဣတ္ထီနံ ပဿာဝမဂ္ဂေါဝ အဓိပ္ပေတော၊ နေတရော။

၂၆၇။ ပုပ္ဖာဝလီတိ ကီဠာဝိသေသော။ တံ ကိရ ကီဠန္တာ နဒီအာဒီသု ဆိန္နတဋံ ဥဒကေန စိက္ခလ္လံ ကတွာ တတ္ထ ဥဘော ပါဒေ ပသာရေတွာ နိသိန္နာ ပတန္တိ ၊ ‘‘ပုပ္ဖာဝလိယ’’န္တိပိ ပါဌော။ ပဝေသေန္တဿာတိ ပယောဇကတ္တေန ဒွိကမ္မိကတ္တာ ‘‘ဝါလိကံ အင်္ဂဇာတ’’န္တိ ဥဘယတ္ထာပိ ဥပယောဂဝစနံ ကတံ။ စေတနာ၊ ဥပက္ကမော၊ မုစ္စနန္တိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၆၉။ ဒုတိယေ ကေသုစိ ဝါတပါနေသု ဝိဝဋေသု ဗဟိပိ အန္ဓကာရတ္တာ အာလောကော န ပဝိသတိ၊ ဝိဝဋကဝါဋေန အညတော အာဂစ္ဆန္တဿ အာလောကဿ နိဝါရဏတော ကဝါဋဿ ပိဋ္ဌိပဿေ ဃနန္ဓကာရောဝ ဟောတိ၊ တာဒိသာနိ သန္ဓာယ ‘‘ယေသု ဝိဝဋေသု အန္ဓကာရော ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဗြာဟ္မဏီ အတ္တနော အင်္ဂမင်္ဂါနံ ပရာမသနက္ခဏေ အနာစာရာနုကူလာ ဟုတွာ န ကိဉ္စိ ဝတွာ ဘိက္ခုနော ဝဏ္ဏဘဏနက္ခဏေ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘ပဗ္ဗဇိတုကာမော မညေတိ သလ္လက္ခေတွာ’’တိ၊ ပဗ္ဗဇိတုကာမော ဝိယာတိ သလ္လက္ခေတွာတိ အတ္ထော။ ကုလိတ္ထီနံ ဧဝံ ပရေဟိ အဘိဘဝနံ နာမ အစ္စန္တာဝမာနောတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော ဝိပ္ပကာရ’’န္တိ။

၂၇၀။ ဩတိဏ္ဏသဒ္ဒဿ ကမ္မသာဓနပက္ခံ သန္ဓာယ ‘‘ယက္ခာဒီဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ကတ္တုသာဓနပက္ခံ သန္ဓာယ ‘‘ကူပါဒီနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ ဣတ္ထိသရီရသင်္ခါတေ ဝတ္ထုသ္မိံ။

၂၇၁။ အဿာတိ ဟတ္ထဂ္ဂါဟာဒိကဿ သဗ္ဗဿ။

၂၇၃။ ဧတေသံပဒါနန္တိ အာမသနာဒိပဒါနံ။ ဣတ္ထိသညီတိ မနုဿိတ္ထိသညီ။ နံ-သဒ္ဒဿ ကာယဝိသေသနဘာဝေန ဧတံ ကာယန္တိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဩမသန္တော…ပေ… ဧကာဝ အာပတ္တီတိ အနိဝတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န နိဝတ္ထံ။ သနိဝတ္ထာယ ပန မတ္ထကတော ပဋ္ဌာယ ဟတ္ထံ ဩတာရေန္တဿ နိဝတ္ထသာဋကောပရိ ဟတ္ထေ အာရုဠှေ ထုလ္လစ္စယံ။ သာဋကတော ဟတ္ထံ ဩတာရာပေတွာ ဇင်္ဃတော ပဋ္ဌာယ ဩမသန္တဿ ပုန သင်္ဃာဒိသေသော။

ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌနိဒ္ဒေသေတိ ယထာဝုတ္တကာယသံသဂ္ဂနိဒ္ဒေသေ။ တေနာတိ ယေန ကာရဏေန ဝတ္ထုသညာဒယော ဟောန္တိ၊ တေန ကာရဏေန။ ယထာဝုတ္တသိက္ခာပဒနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တံ ဂရုကံ ဘိက္ခုနော ကရေယျ ပကာသေယျာတိ ယောဇနာ။

သညာယ ဝိရာဂိတမှီတိ သညာယ ဝိရဒ္ဓါယ။ ဣဒံ နာမ ဝတ္ထုန္တိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အာဂတံ၊ အနာဂတဉ္စ ယံ ကိဉ္စိ သဝိညာဏကာဝိညာဏကံ ဖုသန္တဿ အနာပတ္တိအဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

သာရတ္တန္တိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနေဝ သာရတ္တံ။ ဝိရတ္တန္တိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂရဟိတံ မာတုအာဒိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဒုက္ကဋန္တိ မာတုပေမာဒိဝသေန ဂဏှန္တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဝိရတ္တမ္ပိ ဣတ္ထိံ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဂဏှန္တဿ ပန သင်္ဃာဒိသေသော ဧဝ။ ဣမာယ ပါဠိယာ သမေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထံ သမေတီတိ စေ? ယဒိ ဟိ ‘‘ဣတ္ထိယာ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဣတ္ထိသညာ ဝိရာဂိတာ ဘဝေယျ။ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓဂ္ဂဟဏေပိ ထုလ္လစ္စယေနာပိ န ဘဝိတဗ္ဗံ ဣတ္ထိသညာယ ဧဝ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၂၇၆) ထုလ္လစ္စယဿ ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ ‘‘ဣတ္ထိယာ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓံ ဂဏှိဿာမီတိ ကာယံ ဂဏှန္တဿ ဣတ္ထိသညာ ဝိရာဂိတာ နာမ န ဟောတီတိ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓံ ဂဏှိဿာမီတိ ကာယံ ဂဏှတော ဣတ္ထိသညာယ စေဝ ကာယသံသဂ္ဂရာဂဿ စ ကာယဂ္ဂဟဏဿ စ သမ္ဘဝါ ယထာဝတ္ထုကံ သင်္ဃာဒိသေသမေဝ အာပဇ္ဇတီ’’တိ မဟာသုမတ္ထေရေန ဝုတ္တဝါဒေါဝ ဣမာယ ပါဠိယာ သမေတိ။ အဋ္ဌကထာယဉှိ ‘‘သမ္ဗဟုလာ ဣတ္ထိယော ဗာဟာဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ဂဏှာမီ’’တိ သညာယ ပရိက္ခိပတော မဇ္ဈဂတာနံ ဝသေန ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တဿ ‘‘မဇ္ဈဂတာ ဣတ္ထိယော ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဂဏှာမီ’’တိ သညာ အတ္ထိ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယပိ သမေတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ နီလေန ဒုဝိညေယျဘာဝတော ကာဠိတ္ထီ ဝုတ္တာ။

၂၇၉။ သေဝနာဓိပ္ပာယောတိ ဖဿသုခသေဝနာဓိပ္ပာယော။ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါမသနဝါရေ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓဝသေန ဖဿပဋိဝိဇာနနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေ အာပတ္တိယာဘာဝတော အနာပတ္တီတိ ဣဒံ ကာယသံသဂ္ဂရာဂမတ္တေန ကာယစလနဿ အနုပ္ပတ္တိတော ဣတ္ထိယာ ကရိယမာနကာယစလနံ သာဒိယတောပိ ပယောဂါဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဌမပါရာဇိကေ ပန ပရေဟိ ဥပက္ကမိယမာနဿ အဘာဝတော သေဝနာဓိပ္ပာယေ ဥပ္ပန္နေ တေန အဓိပ္ပာယေန အင်္ဂဇာတက္ခောဘော သယမေဝ အဝဿံ သဉ္ဇာယတိ၊ သော စ တေန ကတော နာမ ဟောတီတိ ပါရာဇိကံ ဝုတ္တံ၊ တေနေဝ နယေန ပဌမသင်္ဃာဒိသေသေပိ ပရေန ကရိယမာနပယောဂသာဒိယမာနေပိ အင်္ဂဇာတက္ခောဘသမ္ဘဝေန အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတုတ္ထေတိ ‘‘န စ ကာယေန ဝါယမတိ၊ န စ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတီ’’တိ ဣမသ္မိံ ဝါရေ။ ဖဿပဋိဝိဇာနနမ္ပီတိ အပိ-သဒ္ဒေန တတိယဝါရေ ဝိယ ဝါယာမောပိ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ နိဿဂ္ဂိယေန နိဿဂ္ဂိယာမသနေ ဝိယာတိ ဣဒံ ပန ဖဿပဋိဝိဇာနနာဘာဝမတ္တဿေဝ နိဒဿနံ၊ န ပယောဂါဘာဝဿာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မောက္ခာဓိပ္ပာယောတိ ဧတ္ထ စိတ္တဿ လဟုပရိဝတ္တိတာယ အန္တရန္တရာ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေ သမုပ္ပန္နေပိ မောက္ခာဓိပ္ပာယဿ အဝိစ္ဆိန္နတာယ အနာပတ္တိယေဝ၊ ဝိစ္ဆိန္နေ ပန တသ္မိံ အာပတ္တိ ဧဝ။

ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာနယော။

၂၈၁။ ဧတ္ထ ဂဏှာဟီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ ဂေဟသိတပေမေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဖုသနေ ဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ကာရုညေန ပန ဝတ္ထာဒိံ ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တိံ ‘‘ဂဏှာ’’တိ ဝဒန္တဿာပိ အဝသသဘာဝပ္ပတ္တံ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇန္တိံ ကာရုညေန သဟသာ အနာမာသန္တိ အစိန္တေတွာ ကေသာဒီသု ဂဟေတွာ မောက္ခာဓိပ္ပာယေန အာကဍ္ဎတောပိ အနာပတ္တိယေဝ။ န ဟိ မီယမာနံ မာတရံ ဥက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အညာတိကာယ ဣတ္ထိယာပိ ဧသေဝ နယော။ ဥက္ကဋ္ဌာယ မာတုယာပိ အာမာသော န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘မာတရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဿာ ကာတဗ္ဗံ ပန အညာသမ္ပိ ဣတ္ထီနံ ကရောန္တဿာပိ အနာပတ္တိယေဝ အနာမာသတ္တေ ဝိသေသာဘာဝါ။

တိဏဏ္ဍုပကန္တိ ဟိရိဝေရာဒိမူလေဟိ ကေသာလင်္ကာရတ္ထာယ ကတစုမ္ဗဋကံ။ ပရိဝတ္တေတွာတိ အတ္တနော နိဝါသနာဒိဘာဝတော အပနေတွာ။ ပူဇာဒိအတ္ထံ ပန တာဝကာလိကမ္ပိ အာမသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သီသပသာဓနကဒန္တသူစိအာဒီတိ ဣဒံ သီသာလင်္ကာရတ္ထာယ ပဋပိလောတိကာဒီဟိ ကတံ သီသပသာဓနကဉ္စေဝ ဒန္တသူစိအာဒိ စာတိ ဒွိဓာ ယောဇေတွာ သီသပသာဓနံ သိပါဋိကောပကရဏတ္ထာယ စေဝ ဒန္တသူစိဥပကရဏတ္ထာယ စ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယထာက္ကမံ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ကေသကလာပံ ဗန္ဓိတွာ တတ္ထ တိရိယံ ပဝေသနတ္ထာယ ကတာ ဒန္တသူစိ ဧဝ သီသပသာဓနကဒန္တသူစီတိ ဧကမေဝ ကတွာ သိပါဋိကာယ ပက္ခိပိတွာ ပရိဟရိတဗ္ဗသူစိယေဝ တဿ တဿ ကိစ္စဿ ဥပကရဏန္တိ သိပါဋိကာသူစိဥပကရဏန္တိ ဧဝံ ဝါ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ ။ ပေါတ္ထကရူပန္တိ သုဓာဒီဟိ ကတံ၊ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာနံ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီနံ သဏ္ဌာနေန ကတမ္ပိ အနာမာသမေဝ။ ဣတ္ထိရူပါဒီနိ ဒဿေတွာ ကတံ၊ ဝတ္ထဘိတ္တိအာဒိဉ္စ ဣတ္ထိရူပံ အနာမသိတွာ ဝဠဉ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝရူပေဟိ အနာမာသေ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေ အသတိ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန အာမသတော ဒေါသော နတ္ထိ။ ဘိန္ဒိတွာတိ ဧတ္ထ အနာမာသမ္ပိ ဒဏ္ဍပါသာဏာဒီဟိ ဘေဒနဿ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ၊ ပါဠိယမ္ပိ အာပဒါသု မောက္ခာဓိပ္ပာယဿ အာမသနေပိ အနာပတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာ စ။ သပ္ပိနီအာဒီဟိ ဝါဠမိဂီဟိ စ ဂဟိတပါဏကာနံ မောစနတ္ထာယ တံ သပ္ပိနီအာဒိံ ဝတ္ထဒဏ္ဍာဒီဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ဂဟေတုံ၊ မာတုအာဒိံ ဥဒကေ မီယမာနံ ဝတ္ထာဒီဟိ ဂဟေတုံ၊ အသက္ကောန္တိံ ကေသာဒီသု ဂဟေတွာ ကာရုညေန ဥက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အယမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောဝ။ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘န တွေဝ အာမသိတဗ္ဗာ’’တိ ဣဒံ ပန ဝစနံ အမီယမာနဝတ္ထုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အယံ အမှာကံ ခန္တိ။

မဂ္ဂံ အဓိဋ္ဌာယာတိ ‘‘မဂ္ဂေါ အယ’’န္တိ မဂ္ဂသညံ ဥပ္ပာဒေတွာတိ အတ္ထော။ ပညပေတွာ ဒေန္တီတိ ဣဒံ သာမီစိဝသေန ဝုတ္တံ၊ တေဟိ ပန အာသနံ အပညပေတွာဝ နိသီဒထာတိ ဝုတ္တေ သယမေဝ ပညပေတွာ နိသီဒိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထဇာတကာနီတိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဘူတဂါမဘာဝေနေဝ ဌိတာနိ။ ကီဠန္တေနာတိ ဝုတ္တတ္တာ သတိ ပစ္စယေ အာမသန္တဿ အနာပတ္တိ။ ဘိက္ခုသန္တကံ ပန ပရိဘောဂါရဟံ သဗ္ဗထာ အာမသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဒုရုပစိဏ္ဏတ္တာ။ အနုပသမ္ပန္နာနံ ဒဿာမီတိ ဣဒံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဂဟဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတ္တနောပိ အတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဂဟဏေ ဒေါသော နတ္ထိ အနာမာသတ္တာဘာဝါ။

မဏီတိ ဝေဠုရိယာဒိတော အညော ဇောတိရသာဒိဘေဒေါ သဗ္ဗောပိ မဏိ။ ဝေဠုရိယောတိ အလ္လဝေဠုဝဏ္ဏောမဏိ၊ ‘‘မဇ္ဇာရက္ခိ မဏ္ဍလဝဏ္ဏော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ သိလာတိ မုဂ္ဂမာသဝဏ္ဏာ အတိသိနိဒ္ဓါ ကာဠသိလာ၊ မဏိဝေါဟာရံ အာဂတာ ရတ္တသေတာဒိဝဏ္ဏာ သုမဋ္ဌာပိ သိလာ အနာမာသာ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။ ရဇတန္တိ ကဟာပဏမာသာဒိဘေဒံ ဇတုမာသာဒိံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗံ ဝုတ္တာဝသေသံ ရူပိယံ ဂဟိတံ။ လောဟိတင်္ကောတိ ရတ္တမဏိ။ မသာရဂလ္လန္တိ ကဗရဝဏ္ဏော မဏိ၊ ‘‘မရကတ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ပိသိတွာ ယောဇိတာနံ မုတ္တာနံ ရတနဘာဝဝိရဟတော ဂဟဏက္ခဏေပိ ရတနာကာရေန အပေက္ခိတာဘာဝါ ‘‘ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယာဝ ပန တာ မုတ္တာ ရတနရူပေန တိဋ္ဌန္တိ၊ တာဝ အာမသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ဧဝံ အညမ္ပိ ရတနပါသာဏံ ပိသိတွာ ဘေသဇ္ဇေ ယောဇနတ္ထာယ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ၊ ဇာတရူပရဇတံ ပန ပိသိတွာ ယောဇနဘေသဇ္ဇတ္ထာယပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဂဟဋ္ဌေဟိ ယောဇေတွာ ဒိန္နမ္ပိ ယဒိ ဘေသဇ္ဇေ သုဝဏ္ဏာဒိရူပေန တိဋ္ဌတိ၊ ဝိယောဇေတုဉ္စ သက္ကာ၊ တာဒိသံ ဘေသဇ္ဇမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ တံ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တံ ဂတံ စေ၊ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဇာတိဖလိကံဥပါဒါယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ သူရိယကန္တစန္ဒကန္တာဒိကံ ဇာတိပါသာဏံ မဏိမှိ ဧဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဓမနသင်္ခေါ စ ဓောတဝိဒ္ဓါ စ ရတနမိဿော စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိဒ္ဓါတိ မဏိအာဒိဘာဝေန ကတဆိဒ္ဒေါ။

ရတနမိဿောတိ ကဉ္စနလတာဒိဝိစိတ္တော၊ မုတ္တာဒိရတနခစိတော စ၊ ဧတေန ဓမနသင်္ခတော အညော ရတနမိဿောဝ အနာမာသောတိ ဒဿေတိ။ သိလာယမ္ပိ ဧသေဝ နယော။ ပါနီယသင်္ခေါတိ ဣမိနာဝ ထာလကာဒိအာကာရေန ကတသင်္ခမယဘာဇနာနိ ဘိက္ခူနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ သေသာတိ ရတနသံယုတ္တံ ဌပေတွာ အဝသေသာ။

ဗီဇတော ပဋ္ဌာယာတိ ဓာတုပါသာဏတော ပဋ္ဌာယ။ ပဋိက္ခိပီတိ သုဝဏ္ဏမယဓာတုကရဏ္ဍကဿ၊ ဗုဒ္ဓရူပါဒိဿ စ အတ္တနော သန္တကကရဏေ နိဿဂ္ဂိယတ္တာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ရူပိယဆဍ္ဍကဋ္ဌာနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ရူပိယဆဍ္ဍကဿ ဇာတရူပရဇတံ အာမသိတွာ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ကေဠာပယိတုန္တိ အာမသိတွာ ဣတော စိတော စ သဉ္စာရေတုံ။ ဝုတ္တန္တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ကစဝရမေဝ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဂေါပကာ ဝါ ဟောန္တု အညေ ဝါ၊ ဟတ္ထေန ပုဉ္ဆိတွာ ကစဝရံ အပနေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ မလမ္ပိ ပမဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ ကေဠာယနသဒိသတ္တာ။ အာရကူဋလောဟန္တိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ကိတ္တိမလောဟဝိသေသော။ တိဝိဓဉှိ ကိတ္တိမလောဟံ ကံသလောဟံ ဝဋ္ဋလောဟံ ဟာရကူဋလောဟန္တိ။ တတ္ထ တိပုတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ကံသလောဟံ နာမ။ သီသတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ဝဋ္ဋလောဟံ။ ရသတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ဟာရကူဋလောဟံ နာမ။ တံ ပန ‘‘ဇာတရူပဂတိက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥဂ္ဂဏှတော နိဿဂ္ဂိယမ္ပိ ဟောတီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ရူပိယေသု ပန အဂဏိတတ္တာ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတိ၊ အာမသနေ၊ သမ္ပဋိစ္ဆနေ စ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗကပ္ပိယောတိ ယထာဝုတ္တသုဝဏ္ဏာဒိမယာနံ သေနာသနပရိက္ခာရာနံ အာမသနဂေါပနာဒိဝသေန ပရိဘောဂေါ သဗ္ဗထာ ကပ္ပိယောတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဝိနယဝဏ္ဏနဋ္ဌာနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သင်္ဃိကမေဝ သုဝဏ္ဏာဒိမယံ သေနာသနံ၊ သေနာသနပရိက္ခာရာ စ ဝဋ္ဋန္တိ၊ န ပုဂ္ဂလိကာနီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဘိန္ဒိတွာတိ ပဌမမေဝ အနာမသိတွာ ပါသာဏာဒိနာ ကိဉ္စိမတ္တံ ဘေဒံ ကတွာ ပစ္ဆာ ကပ္ပိယဘဏ္ဍတ္ထာယ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဟတ္ထေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ကရိဿာမီတိ သဗ္ဗမ္ပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဧတ္ထာပိ ကိဉ္စိ ဘိန္ဒိတွာ၊ ဝိယောဇေတွာ ဝါ အာမသိတဗ္ဗ။

ဖလကဇာလိကာဒီနီတိ ဧတ္ထ သရပရိတ္တာဏာယ ဟတ္ထေန ဂဟေတဗ္ဗံ ကိဋိကာဖလကံ အက္ခိရက္ခဏတ္ထာယ အယလောဟာဒီဟိ ဇာလာကာရေန ကတွာ သီသာဒီသု ပဋိမုဉ္စိတဗ္ဗံ ဇာလိကံ နာမ ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကဝစာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အနာမာသာနီတိ မစ္ဆဇာလာဒိပရူပရောဓကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န သရပရိတ္တာဏံ တဿ အာဝုဓဘဏ္ဍတ္တာဘာဝါ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ပရူပရောဓနိဝါရဏံ ဟီ’’တိအာဒိ။ အာသနဿာတိ စေတိယဿ သမန္တာ ကတပရိဘဏ္ဍဿ။ ဗန္ဓိဿာမီတိ ကာကာဒီဟိ အဒူသနတ္ထာယ ဗန္ဓိဿာမိ။

‘‘ဘေရိသင်္ဃာဋောတိ သင်္ဃဋိတစမ္မဘေရီ။ ဝီဏာသင်္ဃာဋောတိ သင်္ဃဋိတစမ္မဝီဏာ’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၈၁) ဝုတ္တံ။ ‘‘စမ္မဝိနဒ္ဓါနိ ဝီဏာဘေရိအာဒီနီ’’တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တဝစနတော ဝိသေသာဘာဝါ၊ ‘‘ကုရုန္ဒိယံ ပနာ’’တိအာဒိနာ တတော ဝိသေသဿ ဝတ္တုမာရဒ္ဓတ္တာ စ ဘေရိအာဒီနံ ဝိနဒ္ဓနောပကရဏသမူဟော ဘေရိဝီဏာသင်္ဃာဋောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ သင်္ဃဋိတဗ္ဗောတိ သင်္ဃာဋောတိ ကတွာ။ တုစ္ဆပေါက္ခရန္တိ အဝိနဒ္ဓစမ္မဘေရိဝီဏာနံ ပေါက္ခရံ။ အာရောပိတစမ္မန္တိ ပုဗ္ဗေ အာရောပိတံ ဟုတွာ ပစ္ဆာ တတော အပနေတွာ ဝိသုံ ဌပိတမုခစမ္မမတ္တံ၊ န သေသောပကရဏသဟိတံ။ သဟိတံ ပန သင်္ဃာဋောတိ အယံ ဝိသေသော။ ဩနဟိတုန္တိ ဘေရိပေါက္ခရာဒီနိ စမ္မံ အာရောပေတွာ စမ္မဝဋ္ဋိအာဒီဟိ သဗ္ဗေဟိ ဥပကရဏေဟိ ဝိနန္ဓိတုံ။

ပါဠိယံ ပဏ္ဍကဿာတိ ပဏ္ဍကေန။ ပါရာဇိကပ္ပဟောနကကာလေတိ အကုထိတကာလေ။ ကာယသံသဂ္ဂရာဂါဒိဘာဝေ သဗ္ဗာဝတ္ထာယပိ ဣတ္ထိယာ သဏ္ဌာနေ ပညာယမာနေ အနာမာသဒုက္ကဋံ န ဝိဂစ္ဆတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သင်္ကမာဒီနံ ဌာနာစာဝနဝသေန အစာလေတဗ္ဗတာယ န ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓဝေါဟာရောတိ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။

၂၈၂။ ဧကပဒိကသင်္ကမောတိ တနုကသေတု။ ‘‘အာဝိဉ္ဆန္တော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စာလေတုံ ယုတ္တာယ ဧဝ ရဇ္ဇုယာ ထုလ္လစ္စယံ၊ န ဣတရာယ ဘိတ္တိထမ္ဘာဒိဂတိကတ္တာတိ အာဟ ‘‘ယာ မဟာရဇ္ဇု ဟောတီ’’တိအာဒိ။ တေန စာလေတုံ ယုတ္တေ တနုကရဇ္ဇုဒဏ္ဍကေ အစာလေတွာ ဖုသန္တဿာပိ ထုလ္လစ္စယမေဝါတိ ဒီပိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗာတိ ဆာဒနာဒိဝသေန ဂူဟိတဗ္ဗာ။ မနုဿိတ္ထီ၊ မနုဿိတ္ထိသညိတာ၊ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေါ၊ ဝါယာမော၊ တေန ဟတ္ထာဒီသု ဖုသနန္တိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။

ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၈၅။ တတိယေ အသဒ္ဓမ္မပဋိသညုတ္တန္တိ မေထုနဓမ္မပဋိသံယုတ္တံ။ ဗာလာတိ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ အဇာနန္တီ ၊ သုရာမဒမတ္တတာယ ဥမ္မတ္တကာဒိဘာဝေန စ အဇာနန္တီပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂယှတိ။ န တာဝ သီသံ ဧတီတိ သင်္ဃာဒိသေသပစ္စယတ္တသင်္ခါတံ မတ္ထကံ ပါရိပူရိ န ဟောတိ၊ မဂ္ဂမေထုနေဟိ အဃဋိတတ္တာ ဒုက္ကဋံ ပန ဟောတိ ဧဝ။

အပသာဒေတီတိ အပသာဒကရဝစနံ ကရောတိ။ ဒေါသံ ဒေတီတိ ဒေါသံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ တီဟီတိ အနိမိတ္တာသီတိအာဒီနံ ပဒါနံ အဒုဋ္ဌုလ္လဘာဝေနာပိ အတ္ထယောဇနာရဟတ္တာ ပဿာဝမဂ္ဂါဒိပဋိသညုတ္တတာနိယမော နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ၊ တေဟိ ပန အဋ္ဌဟိ ပဒေဟိ ပရိဗ္ဗာဇိကာဝတ္ထုသ္မိံ (ပါရာ။ ၂၈၉) ဝိယ ထုလ္လစ္စယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကုဉ္စိကပနာဠိမတ္တန္တိ ကုဉ္စိကာဆိဒ္ဒမတ္တံ။ သုက္ခသောတာတိ ဒကသောတဿ သုက္ခတာယ လောဟိတဝဏ္ဏဝိဂမော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။

သုဒ္ဓါနီတိ မေထုနာဒိပဒေဟိ အယောဇိတာနိပိ။ မေထုနဓမ္မေန ဃဋိတာနေဝါတိ ဣဒံ ဥပလက္ခဏမတ္တံ၊ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂေဟိပိ အနိမိတ္တေ ‘‘တဝ ဝစ္စမဂ္ဂေါ၊ ပဿာဝမဂ္ဂေါ ဝါ ဤဒိသော’’တိအာဒိနာ ဃဋိတေပိ အာပတ္တိကရာနေဝ။

၂၈၆။ ဂရုကာပတ္တိန္တိ ဘိက္ခုနိယာ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာယ ပါရာဇိကာပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

၂၈၇။ ဟသန္တော ဟသန္တောတိ ဥပလက္ခဏမတ္တံ၊ အဟသန္တောပိ ယေန ကေနစိ အာကာရေန အတ္တနော ဝိပရိဏတစိတ္တတံ ဣတ္ထိယာ ပကာသေန္တော ဝဒတိ၊ အာပတ္တိယေဝ။

ကာယစိတ္တတောတိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဩဘာသေန္တဿ ကာယစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ။

၂၈၈။ တသ္မာ ဒုက္ကဋန္တိ အပ္ပဋိဝိဇာနနတော ဒုက္ကဋံ၊ ပဋိဝိဇာနနေ ပန သတိ ထုလ္လစ္စယမေဝ ပရိဗ္ဗာဇိကာဝတ္ထုသ္မိံ (ပါရာ။ ၂၈၉) ဝိယ အခေတ္တပဒတ္တာ။ ခေတ္တပဒေ ဟိ ပဋိဝိဇာနန္တိယာ သင်္ဃာဒိသေသောဝ သိယာ မေထုနဓမ္မယာစနဝတ္ထုဒွယေ (ပါရာ။ ၂၈၉) ဝိယ၊ တံ ပန ဝတ္ထုဒွယံ မေထုနယာစနတော စတုတ္ထသင်္ဃာဒိသေသေ ဝတ္တဗ္ဗမ္ပိ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒမတ္တေန ပဝတ္တတ္တာ ဣဓ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ခေတ္တပဒေန ဝဒန္တဿ ဣတ္ထိယာ အပ္ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ကိံ ဟောတီတိ? ကိဉ္စာပိ အယံ နာမ အာပတ္တီတိ ပါဠိအဋ္ဌကထာသု န ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ထုလ္လစ္စယေနေဝေတ္ထ ဘဝိတဗ္ဗံ ။ တထာ ဟိ အခေတ္တပဒေ အပ္ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ။ ခေတ္တပဒေ ပန ပဋိဝိဇာနနေ သင်္ဃာဒိသေသောဝ ဝုတ္တော၊ အပ္ပဋိဝိဇာနနေ ထုလ္လစ္စယမေဝ ဘဝိတုံ ယုတ္တံ၊ န ဒုက္ကဋံ၊ အခေတ္တပဒတော ဝိသေသာဘာဝပ္ပသင်္ဂေါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ စတုတ္ထသိက္ခာပဒေပိ အခေတ္တပဒေ ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ထုလ္လစ္စယံ၊ အပ္ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ခေတ္တပဒေ ပန အပ္ပဋိဝိဇာနန္တိယာ ထုလ္လစ္စယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ နဝါဝုတန္တိ နဝဝီတံ။

၂၈၈။ အသဒ္ဓမ္မံ သန္ဓာယာတိ မေထုနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဉှိ ပုတ္တသမုပ္ပတ္တိယာ ဗီဇနိက္ခေပတော ဝပ္ပပရိယာယံ လဘတီတိ။

သံသီဒတီတိ ဝဟတိ၊ သံသရီယတီတိ ဝါ အတ္ထော။ မနုဿိတ္ထီ၊ တထာသညိတာ၊ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒရာဂေါ၊ တေန ဩဘာသနံ၊ တင်္ခဏဝိဇာနနန္တိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။

ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၉၀။ စတုတ္ထေ ပရေဟိ ပတ္တေ ပါတိယမာနာနံ ဘိက္ခာပိဏ္ဍာနံ ပါတော သန္နိပါတောတိ ပိဏ္ဍပါတောတိ ဘိက္ခာဟာရော ဝုစ္စတိ၊ တံသဒိသတာယ အညောပိ ယော ကောစိ ဘိက္ခာစရိယံ ဝိနာ ဘိက္ခူဟိ လဒ္ဓါ ပိဏ္ဍပါတောတွေဝ ဝုစ္စတိ။ ပတိ ဧတိ ဧတသ္မာတိ ပစ္စယောတိ အာဟ ‘‘ပတိကရဏဋ္ဌေန ပစ္စယော’’တိ။ ရောဂဒုက္ခာနံ ဝါ ပဋိပက္ခဘာဝေန အယတိ ပဝတ္တတီတိ ပစ္စယော။ သပ္ပာယဿာတိ ဟိတဿ။ နဂရပရိက္ခာရေဟီတိ နဂရံ ပရိဝါရေတွာ ရက္ခဏကေဟိ။ ရာဇူနံ ဂေဟပရိက္ခေပေါ ပရိခါ ဥဒ္ဒါပေါ ပါကာရော ဧသိကာ ပလိဃော အဋ္ဋောတိ ဣမေ သတ္တ နဂရပရိက္ခာရာတိ ဝဒန္တိ။ သေတပရိက္ခာရောတိ ဝိသုဒ္ဓိသီလာလင်္ကာရော။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ ဣဓ ‘‘ရထော’’တိ အဓိပ္ပေတော၊ တဿ စ သမ္မာဝါစာဒယော အလင်္ကာရဋ္ဌေန ‘‘ပရိက္ခာရာ’’တိ ဝုတ္တာ။ စက္ကဝီရိယောတိ ဝီရိယစက္ကော။ ဇီဝိတပရိက္ခာရာတိ ဇီဝိတဿ ပဝတ္တိကာရဏာနိ။ သမုဒါနေတဗ္ဗာတိ သမ္မာ ဥဒ္ဓံ အာနေတဗ္ဗာ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။

၂၉၁။ ဥပစာရေတိ ယတ္ထ ဌိတော ဝိညာပေတုံ သက္ကောတိ၊ တာဒိသေ ဌာနေ။ ကာမော စေဝ ဟေတု စ ပါရိစရိယာ စ အတ္ထောတိ ပါဠိယံ ‘‘အတ္တနော ကာမံ၊ အတ္တနော ဟေတုံ၊ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ၊ အတ္တနော ပါရိစရိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၉၂) ဝုတ္တေသု ဣမေသု စတူသု ပဒေသု ကာမော၊ ဟေတု၊ ပါရိစရိယာ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တေ ပဌမေ အတ္ထဝိကပ္ပေ ဝိဂ္ဂဟဝါကျာဓိပ္ပာယသူစနတော အတ္ထော။ သေသန္တိ အဓိပ္ပာယပဒမေကံ။ ဗျဉ္ဇနန္တိ ဗျဉ္ဇနမတ္တံ၊ ပဌမဝိကပ္ပာနုပယောဂိတာယ ဝစနမတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေပိ ဧသေဝ နယော။

ယထာဝုတ္တမေဝ အတ္ထံ ပဒဘာဇနေန သံသန္ဒိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္တနော ကာမံ အတ္တနော ဟေတုံ အတ္တနော ပါရိစရိယန္တိ ဟိ ဝုတ္တေ ဇာနိဿန္တိ ပဏ္ဍိတာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘အတ္တနော ဟေတု’’န္တိ ဝုတ္တေ အတ္တနော အတ္ထာယာတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ၊ ‘‘အတ္တနော ကာမံ အတ္တနော ပါရိစရိယ’’န္တိ ဝုတ္တေ ကာမေန ပါရိစရိယာတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတိ။ တသ္မာ ဣမေဟိ တီဟိ ပဒေဟိ အတ္တနော အတ္ထာယ ကာမေန ပါရိစရိယာ အတ္တကာမပါရိစရိယာတိ ဣမံ အတ္ထဝိကပ္ပံ ဝိညူ ဇာနိဿန္တိ။ ‘‘အတ္တနော အဓိပ္ပာယ’’န္တိ ဝုတ္တေ ပန အဓိပ္ပာယ-သဒ္ဒဿ ကာမိတ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထဘာဝတော အတ္တနာ အဓိပ္ပေတကာမိတဋ္ဌေန အတ္တကာမပါရိစရိယာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိကပ္ပံ ဝိညူ ဇာနိဿန္တိ။

ဧတဒဂ္ဂန္တိ ဧသာ အဂ္ဂါ။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒေပိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ကာမံ ‘‘ယာစတိပိ အာယာစတိပီ’’တိ ဧဝံ မေထုနယာစနံ အာဂတံ၊ တံ ပန ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒရာဂဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန အတ္တနော မေထုနဿာဒရာဂဝသေနာတိ အယံ ဝိသေသော။

ဝိနီတဝတ္ထူသု ‘‘အဂ္ဂဒါနံ ဒေဟီ’’တိ ဣဒံ အတ္တနော အတ္ထာယ ဝုတ္တံ၊ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒေ ပန ပရတ္ထာယပိ ဝုတ္တေ သီသံ ဧတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သုဘဂါတိ ဣဿရိယာဒီဟိ သုန္ဒရေဟိ ဘဂေဟိ သမန္နာဂတာ။ မနုဿိတ္ထီ၊ တထာသညိတာ၊ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ရာဂေါ၊ တေန ကာမပါရိစရိယယာစနံ၊ တင်္ခဏဝိဇာနနန္တိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။

အတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၂၉၆။ ပဉ္စမေ ပဏ္ဍိစ္စေနာတိ သဘာဝဉာဏေန။ ဂတိမန္တာတိ သဘာဝဉာဏဂတိယုတ္တာ။ ဝေယျတ္တိယေနာတိ ဣတ္ထိကတ္တဗ္ဗေသု သိက္ခိတဉာဏေန။ မေဓာယာတိ အသိက္ခိတေသုပိ တံဣတ္ထိကတ္တဗ္ဗေသု ဌာနုပ္ပတ္တိယာ ပညာယ။ ဆေကာတိ ကာယေန ပစနာဒိကုသလာ။

အာဝဟနံ အာဝါဟော၊ ဒါရိကာယ ဂဟဏံ။ ဝိဓိနာ ပရကုလေ ဝဟနံ ပေသနံ ဝိဝါဟော၊ ဒါရိကာယ ဒါနံ။

၂၉၇။ ရန္ဓာပနံ ဘတ္တပစာပနံ။ ဗျဉ္ဇနာဒိသမ္ပာဒနံ ပစာပနံ။ န ဥပါဟဋန္တိ န ဒိန္နံ။ ကယော နာမ ဂဟဏံ။ ဝိက္ကယော နာမ ဒါနံ။ တဒုဘယံ သင်္ဂဟေတွာ ‘‘ဝေါဟာရော’’တိ ဝုတ္တံ။

၃၀၀။ ‘‘အဗ္ဘုတံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘ပရာဇိတေန ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အဒေန္တော ဓုရနိက္ခေပေန ကာရေတဗ္ဗော။ အစိရကာလေ အဓိကာရော ဧတဿ အတ္ထီတိ အစိရကာလာဓိကာရိကံ၊ သဉ္စရိတ္တံ။ ‘‘အစိရကာလာစာရိက’’န္တိ ဝါ ပါဌော။ အစိရကာလေ အာစာရော အဇ္ဈာစာရော ဧတဿာတိ ယောဇနာ။

၃၀၁။ ကိဉ္စာပိ ဧဟိဘိက္ခုအာဒိကာပိ သဉ္စရိတ္တာဒိပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တိ၊ တေသံ ပန အသဗ္ဗကာလိကတ္တာ၊ အပ္ပကတ္တာ စ ဣဓာပိ ဉတ္တိစတုတ္ထေနေဝ ကမ္မေန ဥပသမ္ပန္နံ သန္ဓာယ ‘‘ယွာယ’’န္တိအာဒိပဒဘာဇနမာဟ။ သဉ္စရဏံ သဉ္စရော၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ သဉ္စရီ၊ တဿ ဘာဝေါ သဉ္စရိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သဉ္စရဏဘာဝ’’န္တိ။ သဉ္စရတီတိ သဉ္စရဏော၊ ပုဂ္ဂလော၊ တဿ ဘာဝေါ သဉ္စရဏဘာဝေါ၊ တံ ဣတ္ထိပုရိသာနံ အန္တရေ သဉ္စရဏဘာဝန္တိ အတ္ထော။

ဇာယာဘာဝေတိ ဘရိယဘာဝါယ။ ဇာရဘာဝေတိ သာမိဘာဝါယ၊ တံနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။ နိမိတ္တတ္ထေ ဟိ ဧတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဇာရတ္တနေ’’တိ ပဒဿ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဇာရီ ဘဝိဿသီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၂) ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တံ၊ ‘‘သဉ္စရိတ္တံ သမာပဇ္ဇေယျာ’’တိ ပဒဿ ပန နိဒ္ဒေသေ ‘‘ဣတ္ထိယာ ဝါ ပဟိတော ပုရိသဿ သန္တိကေ ဂစ္ဆတိ၊ ပုရိသေန ဝါ ပဟိတော ဣတ္ထိယာ သန္တိကေ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုရိသဿာပိ သန္တိကေ ဝတ္တဗ္ဗာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇာရတ္တနေ’’တိ နိဒ္ဒေသဿ ဣတ္ထိပုရိသသာဓာရဏတ္တာ ‘‘ဣတ္ထိယာ မတိံ ပုရိသဿ အာရောစေန္တော ဇာရတ္တနေ အာရောစေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ ပန ပုရိသဿ မတိံ ဣတ္ထိယာ အာရောစနဝသေနေဝ ပဒဒွယေပိ ယောဇနာ ကတာ၊ တဒနုသာရေန ဣတ္ထိယာ မတိံ ပုရိသဿ အာရောစနာကာရောပိ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ။

ဣဒါနိ ပါဠိယံ ဝုတ္တနယေနာပိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ပတိ ဘဝိဿသီ’’တိ ဣဒံ ဇာယာသဒ္ဒဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂနိယမတော ပုရိသပရိယာယေန ဝုတ္တံ၊ နိဗဒ္ဓသာမိကော ဘဝိဿသီတိ အတ္ထော။ ဇာရော ဘဝိဿသီတိ မိစ္ဆာစာရဘာဝေန ဥပဂစ္ဆနကော ဘဝိဿသီတိ အဓိပ္ပာယော။

၃၀၃။ သေရိဝိဟာရန္တိ သစ္ဆန္ဒစာရံ။ အတ္တနော ဝသန္တိ အတ္တနော အာဏံ။ ဂေါတ္တဝန္တေသု ဂေါတ္တ-သဒ္ဒေါ၊ ဓမ္မစာရီသု စ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘သဂေါတ္တေဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သဂေါတ္တေဟီတိ သမာနဂေါတ္တေဟိ။ သဟဓမ္မိကေဟီတိ ဧကဿ သတ္ထု သာသနေ သဟစရိတဗ္ဗဓမ္မေဟိ၊ သမာနကုလဓမ္မေဟိ ဝါ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧကံ သတ္ထာရ’’န္တိအာဒိ။ ဧကဂဏပရိယာပန္နေဟီတိ မာလာကာရာဒိဧကဂဏပရိယာပန္နေဟိ။

သဿာမိကာ သာရက္ခာ။ ယဿာ ဂမနေ ရညာ ဒဏ္ဍော ဌပိတော၊ သာ သပရိဒဏ္ဍာ။ ပစ္ဆိမာနံ ဒွိန္နန္တိ သာရက္ခသပရိဒဏ္ဍာနံ။ မိစ္ဆာစာရော ဟောတီတိ တာသု ဂတပုရိသာနံ ဝိယ တာသမ္ပိ မိစ္ဆာစာရော ဟောတိ သဿာမိကဘာဝတော။ န ဣတရာသန္တိ မာတုရက္ခိတာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ မိစ္ဆာစာရော နတ္ထိ အဿာမိကတ္တာ၊ တာသု ဂတာနံ ပုရိသာနမေဝ မိစ္ဆာစာရော ဟောတိ မာတာဒီဟိ ရက္ခိတတ္တာ။ ပုရိသာ ဟိ ပရေဟိ ယေဟိ ကေဟိစိ ဂေါပိတံ ဣတ္ထိံ ဂန္တုံ န လဘန္တိ၊ ဣတ္ထိယော ပန ကေနစိ ပုရိသေန ဘရိယာဘာဝေန ဂဟိတာဝ ပုရိသန္တရံ ဂန္တုံ န လဘန္တိ၊ န ဣတရာ အတ္တနော ဖဿဿ သယံ သာမိကတ္တာ။ န ဟိ မာတာဒယော သယံ တာသံ ဖဿာနုဘဝနတ္ထံ တာ ရက္ခန္တိ၊ ကေဝလံ ပုရိသဂမနမေဝ တာသံ ဝါရေန္တိ။ တသ္မာ ကေနစိ အပရိဂ္ဂဟိတဖဿတ္တာ၊ အတ္တနော ဖဿတ္တာ စ ဣတ္ထီနံ န မိစ္ဆာစာရော၊ ပုရိသာနံ ပန ပရေဟိ ဝါရိတေ အတ္တနော အသန္တကဋ္ဌာနေ ပဝိဋ္ဌတ္တာ မိစ္ဆာစာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဘောဂေနာတိ ဘောဂဟေတု။ ဥဒပတ္တံ အာမသိတွာ ဂဟိတာ ဩဒပတ္တကိနီ။ ဓဇ-သဒ္ဒေန သေနာ ဧဝ ဥပလက္ခိတာတိ အာဟ ‘‘ဥဿိတဒ္ဓဇာယာ’’တိအာဒိ။

၃၀၅။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိမဋ္ဌန္တိ အညတ္ထ အာရောစိတံ။ တံ ကိရိယံ သမ္ပာဒေဿတီတိ တဿာ အာရောစေတွာ တံ ကိစ္စံ သမ္ပာဒေတု ဝါ မာ ဝါ၊ တံ ကိရိယံ သမ္ပာဒနေ သာမတ္ထိယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒါရကံ၊ ဒါရိကဉ္စ အဇာနာပေတွာ မာတာပိတုအာဒီဟိ မာတာပိတုအာဒီနညေဝ သန္တိကံ သာသနေ ပေသိတေပိ ပဋိဂ္ဂဏှနဝီမံသနပစ္စာဟရဏသင်္ခါတာယ တိဝင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတိ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ယံ ဥဒ္ဒိဿ သာသနံ ပေသိတံ၊ တံ ဧဝ သန္ဓာယ တဿာ မာတုအာဒီနံ အာရောစိတေပိ ခေတ္တမေဝ ဩတိဏ္ဏဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒိ ဥဒါဟဋံ၊ ဣဒဉ္စ ဝစနဗျတ္တယဟေတုဗျတ္တယာနံ ဘေဒေပိ ဗျတ္တယသာမညတော ဥဒါဟဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တမ္ပိ ဥဒါဟရဏဒေါသံ ပရိဟရိတွာ သုတ္တာနုလောမတံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ သမေတီတိ ဧတ္ထာယမဓိပ္ပာယော – ယထာ သယံ အနာရောစေတွာ အညေသံ အန္တေဝါသိကာဒီနံ ဝတွာ ဝီမံသာပေတွာ ပစ္စာဟရန္တဿ နတ္ထိ ဝိသင်္ကေတော၊ ဧဝံ တဿာ သယံ အနာရောစေတွာ အာရောစနတ္ထံ မာတုအာဒီနံ ဝဒန္တဿာပိ မာတုအာဒယော တံ ကိရိယံ သမ္ပာဒေန္တု ဝါ မာ ဝါ။ ယဒိ ဟိ တေသံ မာတုအာဒီနံ တုဏှီဘူတဘာဝမ္ပိ ပစ္စာဟရတိ၊ ဝိသင်္ကေတော နတ္ထီတိ။

ဃရကိစ္စံ နေတီတိ ဃရဏီ။ အညတရံ ဝဒန္တဿ ဝိသင်္ကေတံ အဒိန္နာဒါနာဒီသု အာဏတ္တိယံ ဝတ္ထုသင်္ကေတော ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ မူလဋ္ဌာနဉ္စ ဝသေနာတိ ဧတ္ထ ပုရိသဿ မာတုအာဒယော သာသနပေသနေ မူလဘူတတ္တာ ‘‘မူလဋ္ဌာ’’တိ ဝုတ္တာ။

၃၂၂။ ပါဠိယံ မာတုရက္ခိတာယ မာတာ ဘိက္ခုံ ပဟိဏတီတိ ဧတ္ထ အတ္တနော ဝါ ဓီတု သန္တိကံ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဟောတူ’’တိ ဘိက္ခုံ ပဟိဏတိ၊ ပုရိသဿ ဝါ တဿ ဉာတကာနံ ဝါ သန္တိကံ ‘‘မမ ဓီတာ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဟောတူ’’တိ ပဟိဏတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယတ္တာတိ ပဌမသင်္ဃာဒိသေသေ ဝုတ္တနယတ္တာ။

၃၃၈။ အန္တေ ဧကေနာတိ ဧကေန ပဒေန။ ဧတ္တောဝ ပက္ကမတီတိ အပစ္စာဟရိတွာ တတောဝ ပက္ကမတိ။ ‘‘အနဘိနန္ဒိတွာ’’တိ ဣဒံ တထာ ပဋိပဇ္ဇမာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သတိပိ အဘိနန္ဒနေ သာသနံ အနာရောစေန္တော ပန န ဝီမံသတိ နာမ။ တတိယပဒေ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘သော တဿာ ဝစနံ အနဘိနန္ဒိတွာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ ပါဠိယံ အန္တေဝါသိံ ဝီမံသာပေတွာတိ ‘‘အယံ တေသံ ဝတ္တုံ သမတ္ထော’’တိ အန္တေဝါသိနာ ဝီမံသာပေတွာ။ သစေ ပန သော အန္တေဝါသိကော တံ ဝစနံ အာဒိယိတွာ တုဏှီ ဟောတိ၊ တဿာပိ တံ ပဝတ္တိံ ပစ္စာဟရန္တဿ အာစရိယဿ သင်္ဃာဒိသေသောဝ မာတုအာဒီသု တုဏှီဘူတေသု တေသံ တုဏှိဘာဝံ ပစ္စာဟရန္တဿ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပါဠိယံ စတုတ္ထဝါရေ အသတိပိ ဂစ္ဆန္တော သမ္ပာဒေတိ၊ အာဂစ္ဆန္တော ဝိသံဝါဒေတိ အနာပတ္တီတိ အတ္ထတော အာပန္နမေဝါတိကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘စတုတ္ထေ အနာပတ္တီ’’တိ။

၃၄၀။ ကာရုကာနန္တိ ဝဍ္ဎကီအာဒီနံ တစ္ဆကအယောကာရတန္တဝါယရဇကနှာပိတကာ ပဉ္စ ကာရဝေါ ‘‘ကာရုကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧဝရူပေန…ပေ… အနာပတ္တီတိ တာဒိသံ ဂိဟိဝေယျာဝစ္စမ္ပိ န ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

ကာယတော သမုဋ္ဌာတီတိ ပဏ္ဏတ္တိံ ဝါ အလံဝစနီယဘာဝံ ဝါ တဒုဘယံ ဝါ အဇာနန္တဿ ကာယတော သမုဋ္ဌာတိ။ ဧသ နယော ဣတရဒွယေပိ။ အလံဝစနီယာ ဟောန္တီတိ ဣတ္ထီ ဝါ ပုရိသော ဝါ ဥဘောပိ ဝါ ဇာယာဘာဝေ၊ သာမိကဘာဝေ စ နိက္ခိတ္တဆန္ဒတာယ အစ္စန္တဝိယုတ္တတ္တာ ပုန အညမညံ သမာဂမတ္ထံ ‘‘မာ ဧဝံ အကရိတ္ထာ’’တိအာဒိနာ ဝစနီယတာယ ဝတ္တဗ္ဗတာယ အလံ အရဟာတိ အလံဝစနီယာ၊ အလံ ဝါ ကတ္တုံ အရဟံ သန္ဓာနဝစနမေတေသု ဣတ္ထိပုရိသေသူတိ အလံဝစနီယာ၊ သန္ဓာနကာရဿ ဝစနံ ဝိနာ အသင်္ဂစ္ဆနကာ ပရိစ္စတ္တာယေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

ပဏ္ဏတ္တိံ ပန ဇာနိတွာတိ ဧတ္ထ အလံဝစနီယဘာဝံ ဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘တဒုဘယံ ပန ဇာနိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုံ အဇာနာပေတွာ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ပဏ္ဏေ လိခိတွာ ‘‘ဣမံ ပဏ္ဏံ အသုကဿ ဒေဟီ’’တိ ဒိန္နံ ဟရန္တဿ သဉ္စရိတ္တံ န ဟောတိ။ ပဏ္ဏတ္တိအလံဝစနီယဘာဝအဇာနနဝသေနေဝ ဟိ ဣမံ သိက္ခာပဒံ အစိတ္တကံ၊ န သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သဉ္စရဏဘာဝမ္ပိ အဇာနနဝသေန၊ ပါဠိယဉ္စ အဋ္ဌကထာယဉ္စ အာရောစနမေဝ ဒဿိတံ။ တသ္မာ သန္ဒဿနတ္ထံ ဉတွာ ပဏ္ဏသန္ဒဿနဝသေနာပိ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ အာရောစေန္တဿေဝ အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၃၄၁။ ယထာ ယထာ ယေသု ယေသု ဇနပဒေသူတိ ပရိစ္စတ္တဘာဝပ္ပကာသနတ္ထံ ကတ္တဗ္ဗံ ပဏ္ဏဒါနဉာတိဇနိဿရာဒိဇာနာပနာဒိတံတံဒေသနိယတံ ပကာရံ ဒဿေတိ၊ ဣဒဉ္စ နိဗဒ္ဓဘရိယာဘာဝေန ဂဟိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော ရုစိယာ သင်္ဂတာနံ ပန ဣတ္ထီနံ၊ မုဟုတ္တိကာယ စ ပုရိသေ စိတ္တဿ ဝိရဇ္ဇနမေဝ အလံဝစနီယဘာဝေ ကာရဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒီသုပီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အတ္တကာမသဉ္စရိတ္တာနိ သင်္ဂဏှာတိ၊ ဧတ္ထ ပန ပါဠိယံ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဣတ္ထီ နာမ မနုဿိတ္ထီ န ယက္ခီ’’တိအာဒိနာ မနုဿိတ္ထိပုရိသာ န ဒဿိတာ၊ တထာပိ ‘‘ဒသ ဣတ္ထိယော မာတုရက္ခိတာ’’တိအာဒိနာ မနုဿိတ္ထီနညေဝ ဒဿိတတ္တာ ပုရိသာနမ္ပိ တဒနုဂုဏာနမေဝ ဂဟေတဗ္ဗတော မနုဿဇာတိကာဝ ဣတ္ထိပုရိသာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ တသ္မာ ယေသု သဉ္စရိတ္တံ သမာပဇ္ဇတိ၊ တေသံ မနုဿဇာတိကတာ၊ န နာလံဝစနီယတာ၊ ပဋိဂ္ဂဏှန၊ ဝီမံသန၊ ပစ္စာဟရဏာနီတိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။

သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၄၂။ ဆဋ္ဌေ ဧတ္တကေနာတိ ဧတ္တကေန ဒါရုအာဒိနာ။ အပရိစ္ဆိန္နပ္ပမာဏာယောတိ အပရိစ္ဆိန္နဒါရုအာဒိပမာဏာယော။ မူလစ္ဆေဇ္ဇာယာတိ ပရသန္တကဘာဝတော မောစေတွာ အတ္တနော ဧဝ သန္တကကရဏဝသေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ယာစတော အညာတကဝိညတ္တိဒုက္ကဋဉ္စေဝ ဒါသပဋိဂ္ဂဟဏဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတိ ‘‘ဒါသိဒါသပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ ၁၉၄) ဝစနံ နိဿာယ အဋ္ဌကထာသု ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ သကကမ္မန္တိ ပါဏဝဓကမ္မံ။ ဣဒဉ္စ ပါဏာတိပါတဒေါသပရိဟာရာယ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ၊ န ဝိညတ္တိပရိဟာရာယ။ အနိယမေတွာပိ န ယာစိတဗ္ဗာတိ သာမီစိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ သုဒ္ဓစိတ္တေန ပန ဟတ္ထကမ္မံ ယာစန္တဿ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ ယဒိစ္ဆကံ ကာရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဟတ္ထကမ္မံ ယာစာမိ၊ ဒေထာ’’တိအာဒိနာ အယာစိတွာပိ ဝဋ္ဋတိ။ သကိစ္စပသုတမ္ပိ ဧဝံ ကာရာပေန္တဿ ဝိညတ္တိ နတ္ထိ ဧဝ၊ သာမီစိဒဿနတ္ထံ ပန ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တံ။

သဗ္ဗကပ္ပိယဘာဝဒီပနတ္ထန္တိ သဗ္ဗသော ကပ္ပိယဘာဝဒီပနတ္ထံ။ မူလံ ဒေထာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘မူလံ ဒဿာမာ’’တိ ပဌမံ ဝုတ္တတ္တာ ဝိညတ္တိ ဝါ မူလန္တိ ဝစနဿ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝတ္ထုသာမညဝစနတ္တေပိ နိဋ္ဌိတဘတိကိစ္စာနံ ဒါပနတော အကပ္ပိယဝတ္ထုသာဒိယနံ ဝါ န ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အနဇ္ဈာဝုတ္ထကန္တိ အပရိဂ္ဂဟိတံ။

မဉ္စ…ပေ… စီဝရာဒီနိ ကာရာပေတုကာမေနာပီတိအာဒီသု စီဝရံ ကာရာပေတုကာမဿ အညာတကအပ္ပဝါရိတတန္တဝါယေဟိ ဟတ္ထကမ္မယာစနဝသေန ဝါယာပနေ ဝိညတ္တိပစ္စယာ ဒုက္ကဋာဘာဝေပိ စီဝရဝါယာပနသိက္ခာပဒေန ယထာရဟံ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနိ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အကပ္ပိယကဟာပဏာဒိ န ဒါတဗ္ဗန္တိ ကပ္ပိယမုခေန လဒ္ဓမ္ပိ ဟတ္ထကမ္မကရဏတ္ထာယ ဣမဿ ကဟာပဏံ ဒေဟီတိ ဝတွာ ဒါနံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မဿ ဒါပနေ ကိဉ္စာပိ ဒေါသော န ဒိဿတိ၊ တထာပိ အသာရုပ္ပမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ကတကမ္မတ္ထာယပိ ကာတဗ္ဗကမ္မတ္ထာယပိ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ပရိယာယတော ဘတိံ ဒါပေန္တဿ နတ္ထိ ဒေါသော။ ဝတ္တန္တိ စာရိတ္တံ၊ အာပတ္တိ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ကပ္ပိယံ ကာရာပေတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနီတိ သာခါယ မက္ခိကဗီဇနေန ပဏ္ဏာဒိစ္ဆေဒေ ဗီဇဂါမကောပနဿ စေဝ တတ္ထ လဂ္ဂရဇာဒိအပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဿ စ ပရိဟာရတ္ထာယ ဝုတ္တံ။ တဒုဘယာသင်္ကာယ အသတိ တထာ အကရဏေ ဒေါသော နတ္ထိ။ နဒီယာဒီသု ဥဒကဿ အပရိဂ္ဂဟိတတာယ ‘‘အာဟရာတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘န အာဟဋံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဝစနတော ဝိညတ္တိယာ အာပန္နံ ဒုက္ကဋံ ဒေသေတွာပိ တံ ဝတ္ထုံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ပုန ပရိဘောဂေ ဒုက္ကဋမေဝ၊ ပဉ္စန္နမ္ပိ သဟဓမ္မိကာနံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အလဇ္ဇီဟိ ပန ဘိက္ခူဟိ ဝါ သာမဏေရေဟိ ဝါ ဟတ္ထကမ္မံ န ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနော အတ္ထာယ ယံကိဉ္စိ ဟတ္ထကမ္မံ ကာရေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ပန အလဇ္ဇီ နိဝါရိယမာနောပိ ဗီဇနာဒိံ ကရောတိ၊ တတ္ထ ဒေါသော နတ္ထိ။ စေတိယကမ္မာဒီနိ ပန တေဟိ ကာရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အလဇ္ဇီဟိ သာမဏေရေဟီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (ပရိ။ ၃၅၉) အလဇ္ဇီလက္ခဏံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဥပသမ္ပန္နေ ပဋိစ္စ ဥပလက္ခဏတော ဝုတ္တန္တိ တံလက္ခဏဝိရဟိတာနံ သာမဏေရာဒီနံ လိင်္ဂတ္ထေနကဂေါတြဘုပရိယောသာနာနံ ဘိက္ခုပဋိညာနံ ဒုဿီလာနမ္ပိ သာဓာရဏဝသေန အလဇ္ဇိတာလက္ခဏံ ယထာဝိဟိတပဋိပတ္တိယံ သဉ္စိစ္စ အတိဋ္ဌနမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

အာဟရာပေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဝိညတ္တိက္ခဏေ ဝိညတ္တိပစ္စယာ၊ ပဋိလာဘက္ခဏေ ဂေါဏာနံ သာဒိယနပစ္စယာ စ ဒုက္ကဋံ။ ဂေါဏဉှိ အတ္တနော အတ္ထာယ အဝိညတ္တိယာ လဒ္ဓမ္ပိ သာဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘ဟတ္ထိဂဝဿဝဠဝပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ ၁၉၄) ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဉာတိပဝါရိတဋ္ဌာနတောပိ မူလစ္ဆေဇ္ဇာယ ယာစိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဝိညတ္တိဒုက္ကဋာဘာဝေပိ အကပ္ပိယဝတ္ထုယာစနေပိ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ရက္ခိတွာတိ စောရာဒိဥပဒ္ဒဝတော ရက္ခိတွာ။ ဇဂ္ဂိတွာတိ တိဏဒါနာဒီဟိ ပေါသေတွာ။

ဉာတိပဝါရိတဋ္ဌာနေ ပန ဝဋ္ဋတီတိ သကဋဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တာဝကာလိကံ ဝဋ္ဋတီတိ ဥဘယတ္ထာပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော ။ ဝါသိအာဒီနိ ပုဂ္ဂလိကာနိပိ ဝဋ္ဋန္တီတိ အာဟ ‘‘ဧသ နယော ဝါသီ’’တိအာဒိ။ ဝလ္လိအာဒီသု စ ပရပရိဂ္ဂဟိတေသု စ ဧသေဝ နယောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဂရုဘဏ္ဍပ္ပဟောနကေသုယေဝါ’’တိ ဣဒံ ဝိညတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဒိန္နာဒါနေ ပန တိဏသလာကံ ဥပါဒါယ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ ထေယျစိတ္တေန ဂဏှတော အဝဟာရော ဧဝ၊ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။ ဝလ္လိအာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပါဠိအာဂတာနံ (ပါရာ။ ၃၄၉) ဝေဠုအာဒီနံ သင်္ဂဟော။ တတ္ထ ယသ္မိံ ပဒေသေ ဟရိတာလဇာတိဟိင်္ဂုလာဒိ အပ္ပကမ္ပိ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ၊ တတ္ထ တံ တာလပက္ကပမာဏတော ဦနမ္ပိ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ၊ ဝိညာပေတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတိ။

သာတိ ဝိညတ္တိ။ ပရိကထာဒီသု ‘‘သေနာသနံ သမ္ဗာဓ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၉) ပရိယာယေန ကထနံ ပရိကထာ နာမ။ ဥဇုကမေဝ အကထေတွာ ‘‘ဘိက္ခူနံ ကိံ ပါသာဒေါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၉) အဓိပ္ပာယော ယထာဝိဘူတော ဟောတိ၊ ဧဝံ ဘာသနံ ဩဘာသော နာမ။ သေနာသနာဒိအတ္ထံ ဘူမိပရိကမ္မာဒိကရဏဝသေန ပစ္စယုပ္ပာဒါယ နိမိတ္တကရဏံ နိမိတ္တကမ္မံ နာမ။ ဥက္ကမန္တီတိ အပဂစ္ဆန္တိ။

၃၄၄။ မဏိ ကဏ္ဌေ အဿာတိ မဏိကဏ္ဌော။ ဒေဝဝဏ္ဏန္တိ ဒေဝတ္တဘာဝံ။

၃၄၅။ ပါဠိယံ ပတ္တေန မေ အတ္ထောတိ (ပါရာ။ ၃၄၅) အနတ္ထိကမ္ပိ ပတ္တေန ဘိက္ခုံ ဧဝံ ဝဒါပေန္တော ဘဂဝါ သောတ္ထိယာ မန္တပဒဝသေန ဝဒါပေသိ။ သောပိ ဘိက္ခု ဘဂဝတာ အာဏတ္တဝစနံ ဝဒေမီတိ အဝေါစ၊ တေနဿ မုသာ န ဟောတိ။ အထ ဝါ ‘‘ပတ္တေန မေ အတ္ထော’’တိ ဣဒံ ‘‘ပတ္တံ ဒဒန္တူ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော မဏိနာ မေ အတ္ထောတိ ဧတ္ထာပိ။ တသ္မာ အညေသမ္ပိ ဧဝရူပံ ကထေန္တဿ၊ ကထာပေန္တဿ စ ဝစနဒေါသော နတ္ထီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၃၄၉။ ဥဒ္ဓံမုခံ လိတ္တာ ဥလ္လိတ္တာ၊ ဆဒနဿ အန္တော လိမ္ပန္တာ ဟိ ယေဘုယျေန ဥဒ္ဓံမုခါ လိမ္ပန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အန္တောလိတ္တာ’’တိ။ အဓောမုခံ လိတ္တာ အဝလိတ္တာ။ ဗဟိ လိမ္ပန္တာ ဟိ ယေဘုယျေန အဓောမုခါ လိမ္ပန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဗဟိလိတ္တာ’’တိ။

ဗျဉ္ဇနံ ဝိလောမိတံ ဘဝေယျာတိ ယသ္မာ ‘‘ကာရယမာနေနာ’’တိ ဣမဿ ဟေတုကတ္တုဝစနဿ ‘‘ကရောန္တေနာ’’တိ ဣဒံ သုဒ္ဓကတ္တုဝစနံ ပရိယာယဝစနံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကရောန္တေန ဝါ ကာရာပေန္တေန ဝါ’’တိ ကာရယမာနေနာတိ ဗဟုဥဒ္ဒေသပဒါနုဂုဏံ ကရဏဝစနေနေဝ ပဒတ္ထံ ကတွာ နိဒ္ဒေသေ ကတေ ဗျဉ္ဇနံ ဝိရုဒ္ဓံ ဘဝေယျ၊ တထာ ပန ပဒတ္ထဝသေန အဒဿေတွာ သာမတ္ထိယတော သိဒ္ဓမေဝတ္ထံ ဒဿေတုံ ပစ္စတ္တဝသေန ‘‘ကရောန္တော ဝါ ကာရာပေန္တော ဝါ’’တိ ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထမတ္တမေဝါ’’တိအာဒိ။ ပဒတ္ထတော၊ သာမတ္ထိယတော စ လဗ္ဘမာနံ အတ္ထမတ္တမေဝါတိ အတ္ထော။ ယဉှိ ကာရယမာနေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ တံ ကရောန္တေနာပိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝါတိ ဣဒမေတ္ထ သာမတ္ထိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဥဒ္ဒေသောတိ သာမိဘာဝေန ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗော။ သေတကမ္မန္တိ သေတဝဏ္ဏကရဏတ္ထံ သေတဝဏ္ဏမတ္တိကာယ ဝါ သုဓာယ ဝါ ကတတနုကလေပေါ၊ တေန ပန သဟ မိနိယမာနေ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ဟောတီတိ သင်္ကာနိဝါရဏတ္ထံ အာဟ ‘‘အဗ္ဗောဟာရိက’’န္တိ။ တေန ပမာဏာတိက္ကန္တဝေါဟာရံ န ဂစ္ဆတိ ကုဋိယာ အနင်္ဂတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ဝုတ္တနယံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စာ’’တိ အဝတွာ ‘‘အာယာမတော ဝါ ဝိတ္ထာရတော ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပတ္ထဿ ဝါ-သဒ္ဒဿ ဝုတ္တတ္တာ ဧကတောဘာဂေ ဝဍ္ဎိတေပိ အာပတ္တီတိ ပကာသိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တိဟတ္ထာတိ ပကတိဟတ္ထေန တိဟတ္ထာ၊ ‘‘ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေနာ’’တိပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၄၈-၃၄၉) ဝဒန္တိ၊ တံ ‘‘ယတ္ထ…ပေ… အယံ ကုဋီတိ သင်္ချံ န ဂစ္ဆတီ’’တိ ဣမိနာ ဝိရုဇ္ဈတိ ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန တိဟတ္ထာယပိ ကုဋိယာ ပမာဏယုတ္တဿ မဉ္စဿ သုခေန ပရိဝတ္တနတော။ ‘‘ဦနကစတုဟတ္ထာ ဝါ’’တိ ဣဒဉ္စ ပစ္ဆိမပ္ပမာဏယုတ္တဿ မဉ္စဿ အပရိဝတ္တနာရဟံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဟိ ပကတိဟတ္ထေန စတုဟတ္ထာယပိ ကုဋိယာ ပမာဏယုတ္တော မဉ္စော န ပရိဝတ္တတိ၊ သာ အကုဋီယေဝ၊ တသ္မာ မဉ္စပရိဝတ္တနမတ္တေနေဝ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပမာဏယုတ္တော မဉ္စောတိ သဗ္ဗပစ္ဆိမပ္ပမာဏယုတ္တော မဉ္စော။ သော ဟိ ပကတိဝိဒတ္ထိယာ နဝဝိဒတ္ထိကော၊ အဋ္ဌဝိဒတ္ထိကော ဝါ ဟောတိ၊ တတော ခုဒ္ဒကော မဉ္စော သီသူပဓာနံ ဌပေတွာ ပါဒံ ပသာရေတွာ နိပဇ္ဇိတုံ န ပဟောတိ။ ပမာဏတော ဦနတရမ္ပီတိ ဥက္ကဋ္ဌပ္ပမာဏတော ဦနတရမ္ပိ၊ ဣဒဉ္စ ဟေဋ္ဌိမပ္ပမာဏယုတ္တာယပိ ဝတ္ထုဒေသနာ ကာတဗ္ဗာ၊ န ဝါတိ သန္ဒေဟနိဝတ္တနတ္ထံ ဝုတ္တံ။

ကလလလေပေါတိ ကေနစိ သိလေသေန ကတလေပေါ၊ သေတရတ္တာဒိဝဏ္ဏကရဏတ္ထံ ကတတမ္ဗမတ္တိကာဒိကလလလေပေါ ဝါ။ တေနာဟ ‘‘အလေပေါ ဧဝါ’’တိ။ တေန တဠာကာဒီသု ဃနေန ကလလေန ကတဗဟလလေပေါ မတ္တိကာလေပနေ ဧဝ ပဝိသတိ လေပဝေါဟာရဂမနတောတိ ဒဿေတိ။ ပိဋ္ဌသင်္ဃာဋော နာမ ဒွါရဗာဟသင်္ခါတော စတုရဿဒါရုသင်္ဃာဋော၊ ယတ္ထ သဥတ္တရပါသံ ကဝါဋံ အပဿာယ ဒွါရံ ပိဒဟန္တိ။

ဩလောကေတွာပီတိ အပလောကေတွာပိ၊ အပလောကနကမ္မဝသေနာပီတိ အတ္ထော၊ အပသဒ္ဒဿာပိ ဩအာဒေသော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၃၅၃။ နိဗဒ္ဓဂေါစရဋ္ဌာနမ္ပီတိ ဧတ္ထ ဂေါစရာယ ပက္ကမန္တာနံ ဟတ္ထီနံ နိဗဒ္ဓဂမနမဂ္ဂေါပိ သင်္ဂယှတိ။ ဧတေသန္တိ သီဟာဒီနံ။ ဂေါစရဘူမီတိ အာမိသဂ္ဂဟဏဋ္ဌာနံ။ န ဂဟိတာတိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဘာဝေန န ဂဟိတာ၊ န ဝါရိတာတိ အတ္ထော။ သီဟာဒီနဉှိ ဂေါစရဂ္ဂဟဏဋ္ဌာနံ ဟတ္ထီနံ ဝိယ နိဗဒ္ဓံ န ဟောတိ၊ ယတ္ထ ပန ဂေါမဟိံသာဒိပါဏကာ သန္တိ၊ ဒူရမ္ပိ တံ ဌာနံ သီဃံ ဂန္တွာ ဂေါစရံ ဂဏှန္တိ။ တသ္မာ တေသံ တံ န ဝါရိတံ၊ နိဗဒ္ဓဂမနမဂ္ဂေါဝ ဝါရိတော အာသယတော ဂမနမဂ္ဂဿ နိဗဒ္ဓတ္တာ။ အညေသမ္ပိ ဝါဠာနန္တိ အရညမဟိံသာဒီနံ။ အာရောဂျတ္ထာယာတိ နိရုပဒ္ဒဝါယ။ သေသာနီတိ ပုဗ္ဗဏ္ဏနိဿိတာဒီနိ သောဠသ။ တာနိ စ ဇနသမ္မဒ္ဒမဟာသမ္မဒ္ဒကုဋိဝိလောပသရီရပီဠာဒိဥပဒ္ဒဝေဟိ သဥပဒ္ဒဝါနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အဘိဟနန္တိ ဧတ္ထာတိ အဗ္ဘာဃာတံ။ ‘‘ဝေရိဃရ’’န္တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘စောရာနံ မာရဏတ္ထာယ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဓမ္မဂန္ဓိကာတိ ဓမ္မေန ဒဏ္ဍနီတိယာ ဟတ္ထပါဒါဒိစ္ဆိန္ဒနဂန္ဓိကာ။ ဂန္ဓိကာတိ စ ယဿ ဥပရိ ဟတ္ထာဒိံ ဌပေတွာ ဆိန္ဒန္တိ၊ တာဒိသံ ဒါရုခဏ္ဍဖလကာတိ ဝုစ္စတိ၊ တေန စ ဥပလက္ခိတံ ဌာနံ။ ပါဠိယံ ရစ္ဆာနိဿိတန္တိ ရထိကာနိဿိတံ။ စစ္စရနိဿိတန္တိ စတုန္နံ ရထိကာနံ သန္ဓိနိဿိတံ။ သကဋေနာတိ ဣဋ္ဌကသုဓာဒိဘဏ္ဍာဟရဏသကဋေန။

ပါစိနန္တိ သေနာသနဿ ဘူမိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ တလာဝသာနံ စိနိတဗ္ဗဝတ္ထုကံ အဓိဋ္ဌာနံ၊ ယဿ ဥပရိ ဘိတ္တိထမ္ဘာဒီနိ စ ပတိဋ္ဌပေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပိ ဣဓ ပုဗ္ဗပယောဂသဟပယောဂါနံ အဒိန္နာဒါနေ ဝိယ ဝိသေသော နတ္ထိ၊ တထာပိ တေသံ ဝိဘာဂေန ဒဿနံ ဘိန္ဒိတွာ ဝါ ပုန ကာတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ကုဋိယာ ဘေဒေန ပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ကတံ။ တဒတ္ထာယာတိ တစ္ဆနတ္ထာယ။ ဧဝံ ကတန္တိ အဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ဝါ ကတံ။ ပဏ္ဏသာလန္တိ ပဏ္ဏကုဋိယာ တိဏပဏ္ဏစုဏ္ဏဿ အပရိပတနတ္ထာယ အန္တော စ ဗဟိ စ လိမ္ပန္တိ၊ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ပဏ္ဏသာလံ လိမ္ပတီ’’တိ။

အန္တောလေပေနေဝ နိဋ္ဌာပေတုကာမံ သန္ဓာယ ‘‘အန္တောလေပေ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗဟိလေပေ ဝါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မိန္တိ ဒွါရဗန္ဓေ ဝါ ဝါတပါနေ ဝါ ဌပိတေတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တဿောကာသန္တိ တဿ ဒွါရဗန္ဓာဒိဿ ဩကာသဘူတံ ဆိဒ္ဒံ။ ပုန ဝဍ္ဎေတွာတိ ပုဗ္ဗေ ဌပိတောကာသံ ခုဒ္ဒကံ စေ၊ တံ ဒွါရဝါတပါနစ္ဆိဒ္ဒဘေဒနေန ပုန ဝဍ္ဎေတွာ။ ဌပိတေတိ ဒွါရဗန္ဓေ ဝါ ဂဝက္ခသင်္ဃာဋေ ဝါ အာနေတွာ တသ္မိံ ဝဍ္ဎိတေ ဝါ အဝဍ္ဎိတေ ဝါ ဆိဒ္ဒေ ပတိဋ္ဌာပိတေ။ လေပေါ န ဃဋီယတီတိ သမန္တတော ဒိန္နော လေပေါ တထာ ဌပိတေန ဒွါရဗန္ဓနေန ဝါ ဝါတပါနေန ဝါ သဒ္ဓိံ န ဃဋီယတိ၊ ဧကာဗဒ္ဓံ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တန္တိ ဒွါရဗန္ဓံ ဝါ ဝါတပါနံ ဝါ။ ပဌမမေဝ သင်္ဃာဒိသေသောတိ တေသံ သမန္တတော ပုဗ္ဗေဝ လေပဿ ဃဋေတွာ နိဋ္ဌာပိတတ္တာ ဒွါရဗန္ဓဝါတပါနာနံ ဌပနတော ပုဗ္ဗေ ဧဝ သင်္ဃာဒိသေသော။

လေပဃဋနေနေဝါတိ ဣဋ္ဌကာဟိ ကတဝါတပါနာဒီနိ ဝိနာ သမန္တာ လေပဃဋနေနေဝ အာပတ္တိ ဝါတပါနာဒီနံ အလေပေါကာသတ္တာ၊ ဣဋ္ဌကာဟိ ကတတ္တာ ဝါ၊ ဝါတပါနာဒီသုပိ လေပဿ ဘိတ္တိလေပေန သဒ္ဓိံ ဃဋနေနေဝါတိပိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ တတ္ထာတိ ပဏ္ဏသာလာယံ။ အာလောကတ္ထာယ အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တံ ဌပေတွာ လိမ္ပတီတိ ဒါရုကုဋ္ဋဿ ဒါရူနမန္တရာ အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တံ ဝိဝရံ ယာဝ လိမ္ပတိ၊ တာဝ အာလောကတ္ထာယ ဌပေတွာ အဝသေသံ သကုဋ္ဋစ္ဆဒနံ လိမ္ပတိ၊ ပစ္ဆာ ဧတံ ဝိဝရံ လိမ္ပိဿာမီတိ ဧဝံ ဌပနေ အနာပတ္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ သစေ ပန ဧဝံ အကတွာ သဗ္ဗဒါပိ အာလောကတ္ထာယ ဝါတပါနဝသေန ဌပေတိ၊ ဝါတပါနဒွါရသင်္ဃာဋေ ဃဋိတေ လေပေါ စ ဃဋီယတိ၊ ပဌမမေဝ သင်္ဃာဒိသေသောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ မတ္တိကာကုဋ္ဋမေဝ မတ္တိကာလေပသင်္ချံ ဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘သစေ မတ္တိကာယ ကုဋ္ဋံ ကရောတိ၊ ဆဒနလေပေန သဒ္ဓိံ ဃဋနေ အာပတ္တီ’’တိ။ ဥဘိန္နံ အနာပတ္တီတိ ပုရိမဿ လေပဿ အဃဋိတတ္တာ ဒုတိယဿ အတ္တုဒ္ဒေသိကတာယ အသမ္ဘဝတော။

၃၅၄။ အာပတ္တိဘေဒဒဿနတ္ထန္တိ တတ္ထ ‘‘သာရမ္ဘေ စ အပရိက္ကမနေ စ ဒုက္ကဋံ အဒေသိတဝတ္ထုကတာယ ၊ ပမာဏာတိက္ကန္တတာယ စ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ ဧဝံ အာပတ္တိယေဝ ဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ။

၃၆၁။ အနိဋ္ဌိတေ ကုဋိကမ္မေတိ လေပပရိယောသာနေ ကုဋိကမ္မေ ဧကပိဏ္ဍမတ္တေနပိ အနိဋ္ဌိတေ။ ‘‘အညဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ’’တိ ဣဒံ မူလဋ္ဌဿ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ယေန ပန လဒ္ဓံ၊ တဿာပိ တံ နိဋ္ဌာပေန္တဿ ‘‘ပရေဟိ ဝိပ္ပကတံ အတ္တနာ ပရိယောသာပေတိ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိအာဒိဝစနတော (ပါရာ။ ၃၆၃) အာပတ္တိယေဝ။ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မမ္ပိ လဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ အတ္တနော အတ္ထာယေဝ ကတံ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ တေနာပိ သင်္ဃဿ ဝါ သာမဏေရာဒီနံ ဝါ ဒတွာ နိဋ္ဌာပေတဗ္ဗံ။ ‘‘အညဿ ဝါ’’တိ ဣဒံ အနုပသမ္ပန္နံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ကေစိ ပန ‘‘ပရတော လဒ္ဓါယ ကုဋိယာ နိဋ္ဌာပနေ အနာပတ္တိအာဒိတော ပဋ္ဌာယ အတ္တနော အတ္ထာယ အကတတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အပစိနိတဗ္ဗာတိ ယာဝ ပါစိနာ ဝိဒ္ဓံသေတဗ္ဗာ။ ဘူမိသမံ ကတွာတိ ပါစိနတလာဝသာနံ ကတွာ။

၃၆၄။ လေဏန္တိ ပဗ္ဗတလေဏံ။ န ဟေတ္ထ လေပေါ ဃဋီယတီတိ ဆဒနလေပဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ၊ ဝိသုံ ဧဝ ဝါ အနုညာတတ္တာ။ သစေ လေဏဿ အန္တော ဥပရိဘာဂေ စိတ္တကမ္မာဒိကရဏတ္ထံ လေပံ ဒေန္တိ၊ ဥလ္လိတ္တကုဋိသင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ၊ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ဣဋ္ဌကာဒီဟိ ကတံ စတုရဿကူဋာဂါရသဏ္ဌာနံ ဧကကဏ္ဏိကာဗဒ္ဓံ နာတိဥစ္စံ ပဋိဿယဝိသေသံ ‘‘ဂုဟာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တာဒိသံ မဟန္တမ္ပိ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တံ ကရောန္တဿ အနာပတ္တိ။ ဘူမိဂုဟန္တိ ဥမင်္ဂဂုဟံ။

အဋ္ဌကထာသူတိ ကုက္ကုဋစ္ဆိကဂေဟန္တိအာဒီသု အဋ္ဌကထာသု တိဏကုဋိကာ ကုက္ကုဋစ္ဆိကဂေဟန္တိ ဝတွာ ပုန တံ ဝိဝရန္တေဟိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ဆဒနံ ဒဏ္ဍကေဟိ…ပေ… ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တတ္ထ ဒဏ္ဍကေဟိ ဇာလဗဒ္ဓံ ကတွာတိ ဒီဃတော၊ တိရိယတော စ ဌပေတွာ ဝလ္လိယာဒီဟိ ဗဒ္ဓဒဏ္ဍကေဟိ ဇာလံ ဝိယ ကတွာ။ သော စာတိ ဥလ္လိတ္တာဒိဘာဝေါ။ ဆဒနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တောတိ ဆဒနဿ အန္တော စ ဗဟိ စ လိမ္ပနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။ မတ္တိကာကုဋ္ဋေ ဘိတ္တိလေပံ ဝိနာပိ ဘိတ္တိယာ သဒ္ဓိံ ဆဒနလေပဿ ဃဋနမတ္တေနာပိ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော ဆဒနလေပေါဝ ပဓာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ ဧဝံ၊ အထ ခေါ ‘‘ဥပစိကာမောစနတ္ထမေဝ ဟေဋ္ဌာ ပါသာဏကုဋ္ဋံ ကတွာ တံ အလိမ္ပိတွာ ဥပရိ လိမ္ပတိ၊ လေပေါ န ဃဋီယတိ နာမ၊ အနာပတ္တိယေဝါ’’တိအာဒိဝစနတော ပန ဆဒနလေပဃဋနတ္ထံ သကလာယပိ ဘိတ္တိယာ လေပေါ အဝဿံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောဝ တဿာ ဧကဒေသဿ အလေပေပိ ဆဒနလေပဿ အဃဋနတော။ တေနာဟ ‘‘လေပေါ န ဃဋီယတီ’’တိ။ ဧတ္ထာတိ တိဏကုဋိကာယံ။ န ကေဝလဉ္စ တိဏကုဋိကာယံ ဧဝ၊ လေဏဂုဟာဒီသုပိ သာရမ္ဘာပရိက္ကမနပစ္စယာပိ အနာပတ္တိ ဧဝ၊ ဣမိနာ ပန နယေန အညဿတ္ထာယ ကုဋိံ ကရောန္တဿာပိ သာရမ္ဘာဒိပစ္စယာပိ အနာပတ္တိဘာဝေါ အတ္ထတော ဒဿိတော ဧဝ ဟောတီတိ။

တတ္ထ ပါဠိဝိရောဓံ ပရိဟရိတုံ ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – အညဿ ဥပဇ္ဈာယာဒိနော အတ္ထာယ ကရောန္တဿ သာရမ္ဘာဒိပစ္စယာပိ အနာပတ္တိ ဧဝ၊ ယံ ပန ပါဠိယံ ‘‘အာပတ္တိကာရုကာနံ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာန’’န္တိအာဒိဝစနံ၊ တံ အညဿတ္ထာယ ကရောန္တဿ၊ န သာရမ္ဘာဒိပစ္စယာ အာပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ ကိဉ္စရဟိ ယထာသမာဒိဋ္ဌာယ ကုဋိယာ အကရဏပစ္စယာ အာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ။ တတ္ထ ယထာသမာဒိဋ္ဌာယာတိ ‘‘ဘိက္ခု သမာဒိသိတွာ ပက္ကမတိ၊ ‘ကုဋိံ မေ ကရောထာ’တိ သမာဒိသတိ စ၊ ဒေသိတဝတ္ထုကာ စ ဟောတု အနာရမ္ဘာ စ သပရိက္ကမနာ စာ’’တိ ဧဝံ ကာရာပကေန အာဏတ္တိက္ကမံ မုဉ္စိတွာ ကရဏပစ္စယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ကတ္ထစိ ပန ပေါတ္ထကေ ‘‘ကုဋိလက္ခဏပ္ပတ္တမ္ပိ ကုဋိံ အညဿ…ပေ… ကရောန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဣမဿ ပါဌဿ အနန္တရံ ‘‘ယံ ပန အာပတ္တိ ကာရုကာန’’န္တိအာဒိပါဌော ဒိဿတိ၊ သောဝ ယုတ္တတရော။ ဧဝဉှိ သတိ တတ္ထ အဓိပ္ပာယော ပါကဋော ဟောတိ။

အနာပတ္တီတိ ဝတွာတိ ဝါသာဂါရတ္ထာယ ဧဝ အနိယမိတတ္တာ အနာပတ္တီတိ ဝတွာ။ အဒေသာပေတွာ ကရောတောတိ ပမာဏယုတ္တမ္ပိ ကရောတော။ အစိတ္တကန္တိ ပဏ္ဏတ္တိအဇာနနစိတ္တေန အစိတ္တကံ။ ဥလ္လိတ္တာဒီနံ အညတရတာ၊ ဟေဋ္ဌိမပ္ပမာဏသမ္ဘဝေါ၊ အဒေသိတဝတ္ထုကတာ၊ ပမာဏာတိက္ကန္တတာ၊ အတ္တုဒ္ဒေသိကတာ၊ ဝါသာဂါရတာ၊ လေပဃဋနာတိ သတ္တ ဝါ ပမာဏယုတ္တင်္ဂါဒီသု ဆ ဝါ အင်္ဂါနိ။

ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဝိဟာရကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၆၅။ သတ္တမေ ပူဇာဝစနပ္ပယောဂေ ကတ္တရိ သာမိဝစနဿပိ ဣစ္ဆိတတ္တာ ‘‘ဂါမဿ ဝါ ပူဇိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ရူပိန္ဒြိယေသု ဝိဇ္ဇမာနံ သန္ဓာယ ဧကိန္ဒြိယတာ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ကာယိန္ဒြိယံ သန္ဓာယာ’’တိ။ တေ ဟိ မနိန္ဒြိယမ္ပိ ဘူတဂါမာနံ ဣစ္ဆန္တိ။

၃၆၆။ ကိရိယတော သမုဋ္ဌာနာဘာဝေါတိ ဝတ္ထုနော အဒေသနာသင်္ခါတံ အကိရိယံ ဝိနာ န ကေဝလံ ကိရိယာယ သမုဋ္ဌာနဘာဝေါ။ ကိရိယာကိရိယတော ဟိ ဣဒံ သမုဋ္ဌာတိ။ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ဘိက္ခူ ဝါအနဘိနေယျာတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော၊ တေန ‘‘မဟလ္လကဉ္စ ဝိဟာရံ ကရေယျ၊ ဘိက္ခူ စ အနဘိနေယျာ’’တိ ကိရိယဉ္စ အကိရိယဉ္စ သမုစ္စိနောတိ။

ဝိဟာရကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပဌမဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၈၀။ အဋ္ဌမေ ပါကာရေန စ ပရိက္ခိတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂေါပုရဋ္ဋာလကယုတ္တန္တိ ဧတ္ထ ပါကာရေသု ယုဒ္ဓတ္ထာယ ကတော ဝင်္ကသဏ္ဌာနော သရက္ခေပဆိဒ္ဒသဟိတော ပတိဿယဝိသေသော အဋ္ဋာလကော နာမ။

သောဠသဝိဓဿာတိ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပစ္စေကံ စတူသု သစ္စေသု ကတ္တဗ္ဗဿ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာသင်္ခါတဿ သောဠသဝိဓဿ။ တေ ဂါရဝေနာတိ တေ ကိလန္တရူပါ ဘိက္ခူ ဘတ္တုဒ္ဒေသကဋ္ဌာနေ သန္နိပတိတာနံ ဘိက္ခူနံ ပုရတော အတ္တနော ကိလန္တသရီရံ ဒဿေတွာ ဥဒ္ဒိသာပနေ ဂါရဝေန၊ လဇ္ဇာယာတိ အတ္ထော။ တေရသပီတိ ဘတ္တုဒ္ဒေသကသေနာသနဂါဟာပကဘဏ္ဍာဂါရိကစီဝရပဋိဂ္ဂါဟကစီဝရဘာဇကယာဂုဘာဇကဖလဘာဇကခဇ္ဇဘာဇကအပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇကသာဋိယဂါဟာပကပတ္တဂါဟာပကအာရာမိကပေသကသာမဏေရပေသကသမ္မုတီနံ ဝသေန တေရသပိ။

ပါဠိယံ ‘‘အပိသူ’’တိ ဣဒံ ‘‘အပိစာ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော နိပါတော။ ဧဝံ သဗ္ဗပဒေသူတိ ပီဌာဒီသု သေနာသနသာဓာရဏေသု၊ ကတိကသဏ္ဌာနပဝေသနိက္ခမနကာလာဒီသု ပန ဝိသုံ ဝိသုံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ကထာပေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ။ အယဉှိ နိမ္မိတာနံ ဓမ္မတာတိ အနိယမေတွာ နိမ္မိတာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ နိယမေတွာ ပန ‘‘ဧတ္တကာ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကထေန္တု၊ ဧတ္တကာ တုဏှီ ဘဝန္တု၊ နာနာပ္ပကာရံ ဣရိယာပထံ၊ ကိရိယဉ္စ ကပ္ပေန္တု၊ နာနာဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဝယောနိယမာ စ ဟောန္တူ’’တိ ပရိကမ္မံ ကတွာ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌိတေ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတပ္ပကာရာ အညမညမ္ပိ ဝိသဒိသာဝ ဟောန္တိ။ အဝတ္ထုကဝစနန္တိ နိရတ္ထကဝစနံ။

၃၈၃။ ဧကစာရိကဘတ္တန္တိ အတိမနာပတ္တာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပဋိလာဘတ္ထာယ ဝိသုံ ဌိတိကာယ ပါပေတဗ္ဗဘတ္တံ။ တဒ္ဓိတဝေါဟာရေနာတိ စတ္တာရိ ပမာဏမဿ စတုက္ကန္တိ ဧဝံ တဒ္ဓိတဝေါဟာရေန။ ဘဝေါတိ ဘဝိတဗ္ဗော။ အတီတံ ဒိဝသဘာဂန္တိ တသ္မိညေဝ ဒိဝသေ သလာကဒါနက္ခဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဟိယျောတိ ဣမဿ အဇ္ဇ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ တေနေဝါဟံသု ‘‘သွေ အမှေ’’တိအာဒိ။ ပဓူပါယန္တာတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနကောဓဝသေန ပဓူပါယန္တာ။ ပါဠိယံ ကိဿ မန္တိ ကေန ကာရဏေန မယာတိ အတ္ထော။

၃၈၄။ ‘‘သရသိ တွ’’န္တိ ဣဒံ ဧကံ ဝါကျံ ကတွာ၊ ‘‘ကတ္တာ’’တိ ဣဒဉ္စ ကတ္တရိ ရိတုပစ္စယန္တံ ကတွာ၊ ‘‘အသီ’’တိ အဇ္ဈာဟာရပဒေန သဟ ဧကဝါကျံ ကတွာ၊ ‘‘ဧဝရူပ’’န္တိ ဣဒံ၊ ‘‘ယထာယံ ဘိက္ခုနီ အာဟာ’’တိ ဣဒဉ္စ ဒွီသု ဝါကျေသု ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဥဇုကမေဝါတိ တွာ-ပစ္စယန္တဝသေန ပဌမံ အတ္ထဂ္ဂဟဏံ ဥဇုကန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ဒုတိယော ဒဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ ပဏ္ဍိတာဒိဝစနောတိ အာဟ ‘‘န ခေါ ဒဗ္ဗ ဒဗ္ဗာ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ နိဗ္ဗေဌေန္တီတိ ဒေါသတော မောစေန္တိ။ ဝိနယလက္ခဏေ တန္တိန္တိ ဝိနယဝိနိစ္ဆယလက္ခဏဝိသယေ အာဂမံ ဌပေန္တော။ ပါဠိယံ ယတော အဟန္တိအာဒီသု ယသ္မိံ ကာလေ အဟံ ဇာတော၊ တတော ပဘုတိ သုပိနန္တေနပိ မေထုနံ ဓမ္မံ နာဘိဇာနာမိ၊ န စ တဿ မေထုနဓမ္မဿ ပဋိသေဝိတာ အဟောသိန္တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘သုပိနန္တေနပီ’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ ဧကဝါကျဝသေန ယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ဃဋတီတိ ယသ္မာ ခီဏာသဝဿ ဝစနေန ဧတိဿာ ဝစနံ န သမေတိ၊ တဉ္စ န ဃဋနံ ယသ္မာ ပုဗ္ဗေ ဘိက္ခူသု ပသိဒ္ဓါယ ဧဝ အစ္စန္တဒုဿီလတာယ ဧဝ အဟောသိ၊ တသ္မာ မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိံ နာသေထာတိ အဓိပ္ပာယော။

စရ ပိရေတိ စရ ဂစ္ဆ ပိရေ ပရ အမာမက တွံ။ ဝိနဿာတိ အဒဿနံ ဂစ္ဆ။ အကာရိကာတိ အမူလကေန စောဒနာယ န ကာရိကာ။ ကာရကော ဟောတီတိ ‘‘အယျေနမှိ ဒူသိတာ’’တိ ဣမာယ ပဋိညာယ ယဒိ နာသိတာ၊ တဒါ ထေရော ဘိက္ခုနီဒူသကတ္တသိဒ္ဓိတော တဿ ဒေါသဿ ကာရကော ဟောတိ။ အကာရကော ဟောတီတိ တာယ ကတပဋိညံ အနပေက္ခိတွာ သာမညတော ‘‘မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိံ နာသေထာ’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တတ္တာ အကာရကော ဟောတိ။ ယဒိ ဟိ ထေရော ကာရကော ဘဝေယျ၊ အဝဿံ တမေဝ ဒေါသံ အပဒိသိတွာ ဣမိနာ နာမ ကာရဏေန ‘‘မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိံ နာသေထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တထာ အဝုတ္တတ္တာ၊ ‘‘ဒဗ္ဗဉ္စ အနုယုဉ္ဇထာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဣမေ စ ဘိက္ခူ အနုယုဉ္ဇထာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စ သာမတ္ထိယတော မေတ္တိယာယ ဘိက္ခုနိယာ အညေန ဒေါသေန နာသနာရဟတာ၊ ဝတ္ထုဿ စ အမူလကဘာဝေါ၊ ထေရဿ အကာရကဘာဝေါ စ သိဒ္ဓါ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

အတ္တနော သုတ္တန္တိ ‘‘သကာယ ပဋိညာယာ’’တိ ဣမိနာ ပက္ခေပဝစနေန သဟိတံ ကူဋသုတ္တံ။ ထေရောကာရကော ဟောတီတိ ဧတ္ထ အယမဓိပ္ပာယော – ‘‘သကာယ ပဋိညာယာ’’တိ အဝတွာ သာမညတော ‘‘မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိံ နာသေထာ’’တိ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုသ္မိံယေဝ တဿာ နာသနာ ဝိဟိတာတိ တုမှာကံ ဝါဒေ ထေရော ကာရကော ဟောတိ၊ ‘‘သကာယ ပဋိညာယာ’’တိ ပန ဝုတ္တေ ပုဗ္ဗေယေဝ သိဒ္ဓဿ ပါရာဇိကဿ သုစိကာယ အဿာ သကာယ ပဋိညာယ နာသေထာတိ သိဇ္ဈနတော အမှာကံ ဝါဒေ ထေရော အကာရကော ဟောတီတိ။ မဟာဝိဟာရဝါသီနမ္ပိ ပန ‘‘သကာယ ပဋိညာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုသ္မိံယေဝ တဿာ နာသနာ ဝိဟိတာ ဟောတိ၊ န သာမညတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထာတိ ဣမေသု ဒွီသု ဝါဒေသု၊ သုတ္တေသု ဝါ။ ယံ ပစ္ဆာ ဝုတ္တန္တိ မဟာဝိဟာရဝါသီဟိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဝိစာရိတံ ဟေတန္တိ ဧတံ ပစ္ဆိမဿ ယုတ္တတ္တံ ဝိစာရိတံ၊ ‘‘တတြ သင်္ဃာဒိသေသော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ…ပေ… အသုဒ္ဓတာယေဝ နာသေသီ’’တိ ဝက္ခမာနနယေန ဝိနိစ္ဆိတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဘိက္ခုနိံ အနုဒ္ဓံသေတိ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣမိနာ မဟာအဋ္ဌကထာဝါဒေါ ဒဿိတော။

တတြာတိ တေသု ဒုက္ကဋပါစိတ္တိယေသု။ ဒုက္ကဋန္တိ ဝုတ္တမဟာအဋ္ဌကထာဝါဒဿ အဓိပ္ပာယံ ဒဿေတွာ ‘‘ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ပဝတ္တဿ ကုရုန္ဒိဝါဒဿ အဓိပ္ပာယံ ဒဿေတုံ ‘‘ပစ္ဆိမနယေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝစနပ္ပမာဏတောတိ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပာယေ သမာနေပိ အနုဒ္ဓံသနာဒိဝိသေသေ သင်္ဃာဒိသေသာဒိနော ဝိဓာယကဝစနဗလေနာတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခုဿ ပန ဘိက္ခုနိယာ ဒုက္ကဋန္တိ ဘိက္ခုနိံ အနုဒ္ဓံသေန္တဿ ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋံ။

ဧဝံ ဒွီသုပိ အဋ္ဌကထာဝစနေသု အဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေတွာ ဣဒါနိ ပစ္ဆိမေ ပါစိတ္တိယဝါဒေ ဒေါသံ ဒဿေတွာ ပုရိမဒုက္ကဋဝါဒမေဝ ပတိဋ္ဌာပေတုံ ‘‘တတြ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိသုန္တိ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ ပါစိတ္တိယတော (ပါစိ။ ၁) ဝိသုံ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ အနန္တောဂဓဘာဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အမူလကာနုဒ္ဓံသနေ ဝိသုညေဝ ပါစိတ္တိယံ ပညတ္တံ၊ တသ္မာ ပုရိမနယောတိ ဒုက္ကဋဝါဒေါ။ ဧဝံ အန္တရာ ပဝိဋ္ဌံ ဒုက္ကဋပါစိတ္တိယဝါဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပါကဋမေဝ အတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တထာ ဘိက္ခုနီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တထာတိ ယထာ ဘိက္ခုဿ ဘိက္ခုံ၊ ဘိက္ခုနိဉ္စ အနုဒ္ဓံသေန္တဿ သင်္ဃာဒိသေသဒုက္ကဋာနိ ဝုတ္တာနိ၊ တထာတိ အတ္ထော။ ဧတေဟိ နာသနာ နတ္ထီတိ သာမညတော ဝုတ္တံ၊ ဒုက္ကဋေန ဣမိဿာ ပန နာသနာ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒုဿီလာတိ ပါရာဇိကာ။

၃၈၆။ အာကာရနာနတ္တေနာတိ ဒူသိတာကာရဿ၊ ဒူသကာကာရဿ စ နာနတ္တေန။ အနဘိရဒ္ဓါတိ အတုဋ္ဌော။ တေနာဟ ‘‘န သုခိတော’’တိ။ န ပသာဒိတောတိ အနုပ္ပာဒိတပ္ပသာဒေါ။ ခီလ-သဒ္ဒေါ ထဒ္ဓဘာဝဝစနော ၊ ကစဝရပရိယာယော စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စိတ္တ…ပေ… ခီလ’’န္တိ။ နပ္ပတီတောတိ ပီတိသုခါဒီဟိ န အဘိဂတော န ဥပဂတော။ တေနာဟ ‘‘န အဘိသဋော’’တိ။

ယေန ဒုဋ္ဌောတိ စ ကုပိတောတိ စ ဝုတ္တောတိ ဧတ္ထ ယေန ဒုဋ္ဌောတိ စ ဝုတ္တော ယေန ကုပိတောတိ စ ဝုတ္တော၊ တံ မာတိကာယဉ္စ ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၃၈၆) စ ဝုတ္တံ ဥဘယမ္ပေတန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒွီဟီတိ ‘‘တေန စ ကောပေန၊ တေန စ ဒေါသေနာ’’တိ ဝုတ္တကောပဒေါသပဒေဟိ ဒွီဟိ၊ အတ္ထတော ပန ဒွီဟိပိ ဒေါသောဝ ဒဿိတောတိ အာဟ ‘‘သင်္ခါရက္ခန္ဓမေဝ ဒဿေတီ’’တိ။ ယာယာတိ အနတ္တမနတာယ။

န စုဒိတကဝသေနာတိ ယဒိ စုဒိတကဝသေနာပိ အမူလကံ အဓိပ္ပေတံ သိယာ၊ အမူလကံ နာမ အနဇ္ဈာပန္နန္တိ ပဒဘာဇနံ ဝဒေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယံ ပါရာဇိကန္တိ ဘိက္ခုနော အနုရူပေသု ဧကူနဝီသတိယာ ပါရာဇိကေသု အညတရံ။ ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၃၈၆) ပန ဘိက္ခုဝိဘင်္ဂေ အာဂတာနေဝ ဂဟေတွာ ‘‘စတုန္နံ အညတရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတံ ဣဓ အပ္ပမာဏန္တိ ဧတံ အာပန္နာနာပန္နတံ ဣဓာနုဒ္ဓံသနေ အာပတ္တိယာ အနင်္ဂံ၊ အာပတ္တိံ ပန အာပန္နေ ဝါ အနာပန္နေ ဝါ ပုဂ္ဂလေ ‘‘အနာပန္နော ဧသော သုဒ္ဓါ’’တိ သုဒ္ဓသညာယ ဝါ ဝိမတိယာ ဝါ စာဝနာဓိပ္ပာယောဝ ဣဓ အင်္ဂန္တိ အဓိပ္ပာယော။

တထေဝါတိ ပသာဒသောတေန၊ ဒိဗ္ဗသောတေန ဝါတိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ဒိဋ္ဌာနုသာရေနေဝ သမုပ္ပန္နာ ပရိသင်္ကာဝ ဒိဋ္ဌပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ‘‘အဒိသွာ ဝါ’’တိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဒိသွာ ပက္ကန္တေသုပိ ဒေါသော နတ္ထိယေဝ။ ဣမေသန္တိ ဣမေဟိ။ ကရိဿန္တီတိ တသ္မိံ ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနာကာရဒဿနံ၊ ပစ္ဆာ ပန ဧတ္တကေန ကာလေန ကတံ ဝါတိ သင်္ကာယ စောဒေတိ။ န ဟိ ကရိဿန္တီတိ စောဒနာ အတ္ထိ။ ‘‘အရိဋ္ဌံ ပီတ’’န္တိ ဣဒံ မုခေ သုရာဂန္ဓဝါယနနိမိတ္တဒဿနံ။ အရိဋ္ဌဉှိ သုရာသဒိသဝဏ္ဏဂန္ဓံ ကပ္ပိယဘေသဇ္ဇံ။

ဒိဋ္ဌံ အတ္ထိ သမူလကန္တိအာဒီသု အဇ္ဈာစာရဿ သမ္ဘဝါသမ္ဘဝါနံ မူလာမူလဘာဝဒဿနံ။ အတ္ထိ သညာသမူလကန္တိအာဒိ ပန ဒိဋ္ဌသညာယ သမ္ဘဝါသမ္ဘဝါနံ မူလာမူလဘာဝဒဿနံ။ ဒိသွာဝ ဒိဋ္ဌသညီ ဟုတွာ စောဒေတီတိ ဧတ္ထ ယံ စောဒေတိ၊ တတော အညံ ပုဂ္ဂလံ ဝီတိက္ကမန္တံ၊ ပဋိစ္ဆန္နောကာသတော နိက္ခမန္တံ ဝါ ဒိသွာ ‘‘အယံ သော’’တိ သညာယ စောဒေန္တောပိ သင်္ဂယှတိ။ ဧသ နယော သုတာဒီသုပိ။ သမူလကေန ဝါ သညာသမူလကေန ဝါတိ ဧတ္ထ ပါရာဇိကမာပန္နံ ဒိဋ္ဌာဒိမူလကေန စ ‘‘အယံ အာပန္နော’’တိ အသုဒ္ဓသညာယ စောဒေန္တော သမူလကေန စောဒေတိ နာမ။ သညာသမူလကတ္တေ ဧဝ အနာပတ္တိသမ္ဘဝတော အာပန္နေ ဝါ အနာပန္နေ ဝါ ပုဂ္ဂလေ အာပန္နသညီ ဒိဋ္ဌာဒီသု ၊ အဒိဋ္ဌာဒီသု ဝါ မူလေသု ဒိဋ္ဌသုတာဒိသညီ တေန ဒိဋ္ဌာဒိမူလကေန တံ ပုဂ္ဂလံ စောဒေန္တော သညာသမူလကေန စောဒေတိ နာမ။ ဣမေသံ အနာပတ္တိ၊ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အာပတ္တိဝါရေ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သမီပေ ဌတွာတိ ဟတ္ထဝိကာရဝစီဃောသာနံ စောဒနာဝသေန ပဝတ္တိယမာနာနံ ဒဿနသဝနူပစာရေ ဌတွာတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဌတွာ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ။ ပရတော ဗျတိရေကတော အနာပတ္တိံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဒူတံ ဝါ ပဏ္ဏံ ဝါ သာသနံ ဝါ ပေသေတွာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ပန ‘‘ဒွါဒသဟတ္ထံ မုဉ္စိတွာ စောဒေန္တဿ သီသံ န ဧတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါစာယ ဝါစာယာတိ သကိံ အာဏတ္တဿ သကလမ္ပိ ဒိဝသံ ဝဒတော ဝါစာယ ဝါစာယ စောဒါပကဿေဝ အာပတ္တိ။ သောပီတိ အာဏတ္တောပိ။ တဿ စ ‘‘မယာပိ ဒိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိံ အဝတွာပိ ‘‘အမူလက’’န္တိ သညာယ စာဝနာဓိပ္ပာယေန ‘‘တွံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နောသီ’’တိ ဣဒမေဝ ဝါစံ ပရဿ ဝစနံ ဝိယ အကတွာ သာမညတော ဝဒန္တဿာပိ သင်္ဃာဒိသေသော ဧဝ။ သတိပိ ပန အနုဒ္ဓံသနာဓိပ္ပာယေ ‘‘အသုကေန ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ပရေန ဝုတ္တမေဝ ဝဒန္တဿ နတ္ထိ သင်္ဃာဒိသေသော။ သစေ ပန ပရေန အဝုတ္တမ္ပိ ဝုတ္တန္တိ ဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ဧဝ။

သမ္ဗဟုလာ သမ္ဗဟုလေ သမ္ဗဟုလေဟိ ဝတ္ထူဟီတိ ဧတ္ထ သမ္ဗဟုလေတိ စုဒိတကဗဟုတ္တနိဒ္ဒေသေန ပုရိမေသု တီသု ဝါရေသု စုဒိတကဗဟုတ္တေနာပိ ဝါရဘေဒသဗ္ဘာဝံ ဉာပေတိ။ ဧကသ္မိဉှိ စုဒိတကဝတ္ထုစောဒကဘေဒေန ဣဒံ စတုက္ကံ ဝုတ္တံ၊ စုဒိတကဗဟုတ္တေနာပိ စတုက္ကန္တရံ လဗ္ဘတီတိ အဋ္ဌကံ ဟောတိ ဧဝ။

အမူလကစောဒနာပသင်္ဂေန သမူလကစောဒနာလက္ခဏာဒိံ ဒဿေတုံ ‘‘စောဒေတုံ ပန ကော လဘတီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဘိက္ခုဿ သုတွာ စောဒေတီတိအာဒိ သုတ္တံ ယသ္မာ ယေ စောဒကဿ အညေသံ ဝိပတ္တိံ ပကာသေန္တိ၊ တေပိ တသ္မိံ ခဏေ စောဒကဘာဝေ ဌတွာဝ ပကာသေန္တိ၊ တေသဉ္စ ဝစနံ ဂဟေတွာ ဣတရောပိ ယသ္မာ စောဒေတုဉ္စ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တံ တေဟိ တိတ္ထိယသာဝကပရိယောသာနေဟိ ပဌမစောဒကေဟိ သမ္ပဋိစ္ဆာပေတုဉ္စ လဘတိ၊ တသ္မာ ဣဓ သာဝကဘာဝေန ဥဒ္ဓဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒူတံ ဝါတိအာဒီသု ‘‘တွံ ဧဝံ ဂန္တွာ စောဒေဟီ’’တိ ဒူတံ ဝါ ပေသေတွာ ယော စောဒေတုံ သက္ကောတိ၊ တဿ ပဏ္ဏံ၊ မူလသာသနံ ဝါ ပေသေတွာ။ သမယေနာတိ ပကတိယာ ဇာနနက္ခဏေ။

ဂရုကာနံ ဒွိန္နန္တိ ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသာနံ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ နာမ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၅၊ ၂။၉၄၊ ၉၅၊ ၂၂၅၊ ၃။၉၁၊ ၁၁၆၊ ၁၃၆၊ သံ။ နိ။ ၃။၂၁၀) ဒသဝတ္ထုကာ ဒိဋ္ဌိ၊ သဿတုစ္ဆေဒသင်္ခါတံ အန္တံ ဂဏှာပကဒိဋ္ဌိ အန္တဂ္ဂါဟိကာ နာမ။ အာဇီဝဟေတု ပညတ္တာနံ ဆန္နန္တိ အာဇီဝဟေတုပိ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာနံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မပါရာဇိကံ (ပါရာ။ ၁၉၅)၊ သဉ္စရိတ္တေ (ပါရာ။ ၃၀၁၊ ၃၀၂) သင်္ဃာဒိသေသော၊ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ၊ သော အရဟာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၂၀) ပရိယာယေန ထုလ္လစ္စယံ၊ ဘိက္ခုဿ ပဏီတဘောဇနဝိညတ္တိယာ ပါစိတ္တိယံ (ပါစိ။ ၂၅၇)၊ ဘိက္ခုနိယာပဏီတဘောဇနဝိညတ္တိယာ ပါဋိဒေသနီယံ (ပါစိ။ ၁၂၃၆)၊ သူပေါဒနဝိညတ္တိယာ (ပါစိ။ ၆၁၂-၆၁၃) ဒုက္ကဋန္တိ ဣမေသံ ပရိဝါရေ (ပရိ။ ၂၈၇) ဝုတ္တာနံ ဆန္နံ။ န ဟေတာ အာပတ္တိယော အာဇီဝဟေတု ဧဝ ပညတ္တာ သဉ္စရိတ္တာဒီနံ အညထာပိ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော။ အာဇီဝဟေတုပိ ဧတာသံ အာပဇ္ဇနံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ အာဇီဝဟေတုပိ ပညတ္တာနန္တိ အတ္ထော။ န ကေဝလဉ္စ ဧတာ ဧဝ၊ အညာပိ အဒိန္နာဒါနကုလဒူသနပါဏဝဓဝေဇ္ဇကမ္မာဒိဝသေန အာဇီဝဟေတု အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပိ သန္တိ၊ တာ ပန အာပတ္တိသဘအာဂတာယ ပါရာဇိကာဒီသု ဆသု ဧဝ သင်္ဂယှန္တီတိ ဝိသုံ န ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧတ္တာဝတာ ပန သီသံ န ဧတီတိ သင်္ဃာဒိသေသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ စောဒနာ ပန ကတာ ဧဝ ဟောတိ။ တိံသာနီတိ တိံသံ ဧတေသမတ္ထီတိ တိံသာနိ၊ တိံသာဓိကာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နဝုတာနီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

အတ္တာဒါနံ အာဒါတုကာမေနာတိ ဧတ္ထ အတ္တနာ အာဒါတဗ္ဗတော ဒိဋ္ဌာဒိမူလကေဟိ ဂဟေတဗ္ဗတော ပရဿ ဝိပ္ဖန္ဒိတုံ အဒတွာ ပဂ္ဂဏှနတော အတ္တာဒါနန္တိ စောဒနာ ဝုစ္စတိ၊ တံ အာဒါတုကာမေန၊ စောဒနံ ကတ္တုကာမေနာတိ အတ္ထော။

ဥဗ္ဗာဟိကာယာတိ ဥဗ္ဗဟန္တိ ဝိယောဇေန္တိ ဧတာယ အလဇ္ဇီနံ တဇ္ဇနိံ ဝါ ကလဟံ ဝါတိ ဥဗ္ဗာဟိကာ၊ သင်္ဃသမ္မုတိ၊ တာယ။ ဝိနိစ္ဆိနနံ နာမ တာယ သမ္မတဘိက္ခူဟိ ဝိနိစ္ဆနနမေဝ။ အလဇ္ဇုဿန္နာယ ဟိ ပရိသာယ သမထက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၂၂၇) အာဂတေဟိ ဒသင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတာ ဒွေ တယော ဘိက္ခူ တတ္ထေဝ ဝုတ္တာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ၊ တေဟိ စ သမ္မတေဟိ ဝိသုံ ဝါ နိသီဒိတွာ၊ တဿာ ဧဝ ဝါ ပရိသာယ ‘‘အညေဟိ န ကိဉ္စိ ကထေတဗ္ဗ’’န္တိ သာဝေတွာ တံ အဓိကရဏံ ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗံ။

ကိမှီတိ ကိသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ၊ ကတရဝိပတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ကိမှိ နံ နာမာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ကတရာယ ဝိပတ္တိယာ ဧတံ စောဒေသီ’’တိ ယာယ ကာယစိ ဝိညာယမာနာယ ဘာသာယ ဝုတ္တေပိ စောဒကဿ ဝိနယေ အပကတညုတာယ ‘‘သီလာစာရဒိဋ္ဌိအာဇီဝဝိပတ္တီသု ကတရာယာတိ မံ ပုစ္ဆတီ’’တိ ဉာတုံ အသက္ကောန္တဿ ပုစ္ဆာ၊ န ပန ကိမှီတိအာဒိပဒတ္ထမတ္တံ အဇာနန္တဿ။ န ဟိ အနုဝိဇ္ဇကော စောဒကံ ဗာလံ အပရိစိတဘာသာယ ‘‘ကိမှိ န’’န္တိ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘ကိမှိ နမ္ပိ န ဇာနာသီ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝစနမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ န ဟောတိ၊ ‘‘ကတရဝိပတ္တိယာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အသုကာယ ဝိပတ္တိယာ’’တိ ဝတ္တုမ္ပိ န ဇာနာသီတိ ဝစနဿ အဓိပ္ပာယမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဗာလဿ လဇ္ဇိဿ နယော ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ စ ‘‘ကိမှိ နံ စောဒေသီတိ သီလဝိပတ္တိယာ’’တိအာဒိ အဓိပ္ပာယပ္ပကာသနမေဝ နယဒါနံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ကိမှိ-နံ-ပဒါနံ ပရိယာယမတ္တဒဿနံ။ န ဟိ ဗာလော ‘‘ကတရဝိပတ္တိယံ နံ စောဒေသီ’’တိ ဣမဿ ဝစနဿ အတ္ထေ ဉာတေပိ ဝိပတ္တိပ္ပဘေဒနံ၊ အတ္တနာ စောဒိယမာနံ ဝိပတ္တိသရူပဉ္စ ဇာနိတုံ သက္ကောတိ၊ တသ္မာ တေနေဝ အဇာနနေန အလဇ္ဇီ အပသာဒေတဗ္ဗော။ ‘‘ကိမှိ န’’န္တိ ဣဒမ္ပိ ဥပလက္ခဏမတ္တံ၊ အညေန ဝါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန အဝိညုတံ ပကာသေတွာ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗောဝ။

‘‘ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟာယာ’’တိအာဒိဝစနတော (ပါရာ။ ၃၉၊ ပရိ။ ၂) ‘‘အလဇ္ဇီနိဂ္ဂဟတ္ထာယ…ပေ… ပညတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဟိတီတိ ဟိ-ကာရော ဧတ္ထ အာဂမော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ အာဂမိဿတီတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌသန္တာနေနာတိ ဒိဋ္ဌနိယာမေန။ အလဇ္ဇိဿ ပဋိညာယ ဧဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝစနပဋိဝစနက္ကမေနေဝ ဒေါသေ အာဝိဘူတေပိ အလဇ္ဇိဿ ‘‘အသုဒ္ဓါဟ’’န္တိ ဒေါသသမ္ပဋိစ္ဆနပအညာယ ဧဝ အာပတ္တိယာ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘အလဇ္ဇိဿ ဧတံ နတ္ထီတိ သုဒ္ဓပဋိညာယ ဧဝ အနာပတ္တိယာ ကာတဗ္ဗန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော သင်္ဂဟိတော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ အနုဝိဇ္ဇကဿေဝ နိရတ္ထကတ္တာပတ္တိတော စောဒကေနေဝ အလဇ္ဇိပဋိညာယ ဌာတဗ္ဗတော။ ဒေါသာပဂမပဋိညာ ဧဝ ဟိ ဣဓ ပဋိညာတိ အဓိပ္ပေတာ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဧတမ္ပိ နတ္ထီတိ ပဋိညံ န ဒေတီ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆)။

တဒတ္ထဒီပနတ္ထန္တိ အလဇ္ဇိဿ ဒေါသေ အာဝိဘူတေပိ တဿ ဒေါသာပဂမပဋိညာယ ဧဝ ကာတဗ္ဗတာဒီပနတ္ထံ။ ဝိဝါဒဝတ္ထုသင်္ခါတေ အတ္ထေ ပစ္စတ္ထိကာ အတ္ထပစ္စတ္ထိကာ။ သညံ ဒတွာတိ နေသံ ကထာပစ္ဆေဒတ္ထံ၊ အဘိမုခကရဏတ္ထဉ္စ သဒ္ဒံ ကတွာ။ ဝိနိစ္ဆိနိတုံ အနနုစ္ဆဝိကောတိ ‘‘အသုဒ္ဓါ’’တိ သညာယ စောဒကပက္ခေ ပဝိဋ္ဌတ္တာ အနုဝိဇ္ဇကဘာဝတော ဗဟိဘူတတ္တာ အနုဝိဇ္ဇိတုံ အသက္ကုဏေယျတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သန္ဒေဟေ ဧဝ ဟိ သတိ အနုဝိဇ္ဇိတုံ သက္ကာ၊ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိယာ ပန သတိ စုဒိတကေန ဝုတ္တံ သဗ္ဗံ အသစ္စတောပိ ပဋိဘာတိ၊ ကထံ တတ္ထ အနုဝိဇ္ဇနာ သိယာတိ။

‘‘တထာနာသိတကောဝ ဘဝိဿတီ’’တိ ဣမိနာ ဝိနိစ္ဆယံ အဒတွာ သင်္ဃတော ဝိယောဇနံ နာမ လိင်္ဂနာသနာ ဝိယ အယမ္ပိ ဧကော နာသနပ္ပကာရောတိ ဒဿေတိ။ ဝိရဒ္ဓံ ဟောတီတိ သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ သဟသာ အာပန္နော ဟောတိ။ ‘‘အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အလဇ္ဇီ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣဒံ ‘‘ပက္ခာနုရက္ခဏတ္ထာယ ပဋိညံ န ဒေတီ’’တိ ဣမဿ အလဇ္ဇိလက္ခဏသမ္ဘဝဿ ကာရဏဝစနံ။ ပဋိစ္ဆာဒိတကာလတော ပဋ္ဌာယ အလဇ္ဇီ နာမ ဧဝ၊ ပုရိမော လဇ္ဇိဘာဝေါ န ရက္ခတီတိ အတ္ထော။ ပဋိညံ န ဒေတီတိ သစေ မယာ ကတဒေါသံ ဝက္ခာမိ၊ မယှံ အနုဝတ္တကာ ဘိဇ္ဇိဿန္တီတိ ပဋိညံ န ဒေတိ။ ဌာနေ န တိဋ္ဌတီတိ လဇ္ဇိဋ္ဌာနေ န တိဋ္ဌတိ၊ ကာယဝါစာသု ဝီတိက္ကမော ဟောတိ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ဝိနိစ္ဆယော န ဒါတဗ္ဗော’’တိ၊ ပုဗ္ဗေ ပက္ခိကာနံ ပဋိညာယ ဝူပသမိတဿာပိ အဓိကရဏဿ ဒုဝူပသန္တတာယ အယမ္ပိ တထာ နာသိတကောဝ ဘဝိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။

စုဒိတကစောဒကေသု ပဋိပတ္တိံ ဉတွာတိ ‘‘တုမှေ အမှာကံ ဝိနိစ္ဆယေန တုဋ္ဌာ ဘဝိဿထာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ စုဒိတကစောဒကေသု အနုဝိဇ္ဇကေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗကမ္မံ ဉတွာ။ ဝိနိစ္ဆယော မဇ္ဈေတိ အာပတ္တီတိ ဝါ အနာပတ္တီတိ ဝါ ဝိနိစ္ဆယပရိယောသာနအနုဝိဇ္ဇနာနံ မဇ္ဈံ နာမာတိ အတ္ထော။

အမူလကမ္ပိ သမူလကံ ကတွာ ဝဒန္တီတိ အာဟ ‘‘ဒွေ မူလာနီ’’တိ။ ကာလေန ဝက္ခာမီတိအာဒီသု ဩကာသံ ကာရာပေတွာ ဝဒန္တော ကာလေန ဝဒတိ နာမ။ သလာကဂ္ဂယာဂုအဂ္ဂဘိက္ခာစာရဋ္ဌာနာဒီသု စောဒေန္တော အကာလေန ဝဒတိ နာမ။ ဒေါသတော ဝုဋ္ဌာပေတုကာမတာယ ဝဒန္တော အတ္ထသံဟိတေန ဝဒတိ နာမ။ ဒေါသန္တရောတိ ဒေါသစိတ္တော။ ပန္နရသသု ဓမ္မေသူတိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓကာယသမအာစာရတာ၊ တထာ ဝစီသမာစာရတာ၊ သဗြဟ္မစာရီသု မေတ္တစိတ္တတာ၊ ဗဟုဿုတတာ၊ ဥဘိန္နံ ပါတိမောက္ခာနံ သွာဂတာဒိတာ၊ ကာလေန ဝက္ခာမီ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၃၆၂) ဝုတ္တပဉ္စဓမ္မာ စ ကာရုညတာ၊ ဟိတေသိတာ၊ အနုကမ္ပတာ၊ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနတာ၊ ဝိနယပုရေက္ခာရတာတိ (စူဠဝ။ ၄၀၁) ဣမေသု ပန္နရသသု။ တတ္ထ ‘‘ကာရုညတာ’’တိ ဣမိနာ ကရုဏာ ဒဿိတာ။ ဟိတေသိတာတိ ဟိတဂဝေသနတာ။ အနုကမ္ပတာတိ တေန ဟိတေန သံယောဇနတာ၊ ဣမေဟိ ဒွီဟိပိ မေတ္တာ ဒဿိတာ။ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနတာတိ သုဒ္ဓန္တေ ပတိဋ္ဌာပနတာ။ ဝတ္ထုံ စောဒေတွာ သာရေတွာ ပဋိညံ အာရောပေတွာ ယထာပဋိညာယ ကမ္မကရဏံ ဝိနယပုရေက္ခာရတာ နာမ။

အဓိကရဏဋ္ဌေနာတိ အဓိကာတဗ္ဗဋ္ဌေန၊ သမထေဟိ ဝူပသမေတဗ္ဗဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ တံ နာနတ္တံ ဒဿေတုန္တိ ဣဓ အနဓိပ္ပေတမ္ပိ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန တံ နာနတ္တံ ဒဿေတုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘သေသာနိ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တာနီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆)။ ယံ အဓိကိစ္စာတိအာဒိနာ အဓိကရဏသဒ္ဒဿ ကမ္မသာဓနတာ ဝုတ္တာ။

ဂါဟန္တိ ‘‘အသုကံ စောဒေဿာမီ’’တိ မနသာ စောဒနာကာရဿ ဂဟဏံ။ စေတနန္တိ ‘‘စောဒေဿာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နစိတ္တဗျာပါရသင်္ခါတံ စိတ္တကမ္မံ။ အက္ခန္တိန္တိ စုဒိတကဿ ဝိပတ္တိံ ဒိသွာ ဥပ္ပန္နံ ကောဓံ အသဟနံ၊ တထာ ပဝတ္တံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ စိတ္တစေတသိကရာသိံ။ ဝေါဟာရန္တိ စောဒနာဝသပ္ပဝတ္တဝစနံ။ ပဏ္ဏတ္တိန္တိ စောဒနာဝသပ္ပဝတ္တံ မနသာ ပရိကပ္ပိတံ နာမပဏ္ဏတ္တိံ။ အတ္တာဒါနံ ဂဟေတွာတိ စောဒနံ မနသာ ဂဟေတွာ။ တံ အဓိကရဏန္တိ တံ ဂါဟလက္ခဏံ အဓိကရဏံ။ နိရုဇ္ဈတိ စေတနာယ ခဏိကတ္တာ၊ သာ စ သမထပ္ပတ္တာ ဟောတီတိ ဧဝမေတ္ထ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဥပရိပိ ‘‘တုဏှီ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ဝေါဟာရဝစနဿ နိရောဓံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘တံ အဓိကရဏံ သမထပ္ပတ္တံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘တသ္မာ ပဏ္ဏတ္တိ အဓိကရဏ’’န္တိ အဋ္ဌကထာသု ကတသန္နိဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဿာပိ ဧကစ္စေဟိ ပဋိက္ခိတ္တဘာဝံ ဒဿေတွာ ပုန တမ္ပိ ပဋိသေဓေတွာ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တပဏ္ဏတ္တိယာ ဧဝ အဓိကရဏတံ သမတ္ထေတုံ ‘‘တံ ပနေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တံ ပနေတန္တိ ပဏ္ဏတ္တိ အဓိကရဏန္တိ ဧတံ ဂဟဏံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပါရာဇိကာဒိအာပတ္တိ ဧကန္တအကုသလသဘာဝါ ဝါ အဗျာကတသဘာဝါ ဝါ ဟောတီတိ သညာယ ‘‘မေထုနဓမ္မပါရာဇိကာပတ္တီ’’တိအာဒိကံ သုတ္တံ ပဏ္ဏတ္တိအဓိကရဏဝါဒေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဒဿေတုံ ဥဒ္ဓဋံ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ တေ…ပေ… အစ္စန္တအကုသလတ္တာ’’တိအာဒိ။ တေတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။

အမူလကဉ္စေဝ တံ အဓိကရဏန္တိ ဧတ္ထ အမူလကပါရာဇိကမေဝ အဓိကရဏ-သဒ္ဒေန အဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယဉ္စေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပနာတိအာဒိ ပန ဣဓာဓိပ္ပေတာယ အမူလကပါရာဇိကာပတ္တိယာ ဧဝ ပဏ္ဏတ္တိဘာဝေါ ယုဇ္ဇတီတိ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယာယ ပဏ္ဏတ္တိယာတိ သဘာဝတော ပရိသုဒ္ဓေပိ ပုဂ္ဂလေ ‘‘ပါရာဇိကော’’တိအာဒိနာ စောဒကေန ပဝတ္တိတံ နာမပဏ္ဏတ္တိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပညတ္တောတိ ကထိတော။ အဓိကရဏေ ပဝတ္တတ္တာတိ အဝိဇ္ဇမာနေပိ မနသာ အာရောပိတမတ္တေ အာပတ္တာဓိကရဏေ ဝါစကဘာဝေန ပဝတ္တတ္တာ။

ဧဝံ နာမပဏ္ဏတ္တိဝသေန ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အာပတ္တာဓိကရဏဿ ပညတ္တိဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္ထပဏ္ဏတ္တိဝသေနာပိ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ဝါယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပညတ္တိမတ္တမေဝါတိ အဝိဇ္ဇမာနဿ ဝိဇ္ဇမာနာကာရေန မနသာ အာရောပိတအတ္ထပဏ္ဏတ္တိမတ္တမေဝါတိ အတ္ထော။ တဉ္စ ခေါ ဣဓေဝါတိ တဉ္စ ယထာဝုတ္တပရိယာယေန ပဏ္ဏတ္တိယာ အဓိကရဏတ္တံ ဣဓေဝ ဣမသ္မိံ ဧဝ သိက္ခာပဒေ။ ဧကေတိ ကေစိ။ တံ န ယုတ္တန္တိ ယံ ဧကစ္စေဟိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ၊ အဓိကရဏဿ ပဏ္ဏတ္တိဘာဝံ နိသေဓေတွာ ကုသလာဒိပရမတ္ထဘာဝံ သာဓေတုံ ‘‘တံ ပနေတံ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကာပတ္တီ’’တိအာဒိနာ ပပဉ္စတော ဒဿိတော၊ တံ န ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိအာဒိနာ၊ တေန စ တသ္မိံ ဝါဒေ ယဒိ အာပတ္တိ နာမ အကုသလာ ဝါ အဗျာကတာ ဝါ ဘဝေယျ၊ ကထံ အာဒိကမ္မိကဿ အနာပတ္တိ ဘဝေယျ? တဿာပိ အကုသလာဒီနံ ဥပ္ပန္နတ္တာ ဘဂဝတော သိက္ခာပဒပညတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အာပတ္တီတိပိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ မေထုနာဒီသု အကုသလာဒီနံ သိက္ခာပဒပညတ္တိတော ပုဗ္ဗေပိ သမုပ္ပတ္တိတော။ တတော ဧဝ အနုပသမ္ပန္နာနမ္ပိ အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂေါ၊ ဂိလာနာဒီနံ ဥပ္ပန္နတ္တာ အနုပညတ္တိယာပိ အနာပတ္တိအဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ စ သိယာ။ အထ မတံ ‘‘န ကေဝလံ အကုသလာဒိ ဧဝ၊ အထ ခေါ ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တဘာဝံ ဇာနန္တဿ သမုပ္ပဇ္ဇမာနာ ဧဝ အကုသလာဒယော အာပတ္တီ’’တိ၊ တမ္ပိ အသာရံ၊ သိက္ခာပဒပညတ္တိံ အဇာနိတွာ ဝီတိက္ကမန္တဿ မေထုနာဒီသု အနာပတ္တိပ္ပသင်္ဂတော၊ အကုသလာဒိသဘာဝါယ စ အာပတ္တိယာ ဧကပယောဂါဒီသု ဧကတ္တာဒိပိ န သိယာ။ န ဟိ သကလမ္ပိ ဒိဝသံ ဣတ္ထိံ ကာယတော အမောစေတွာ ဖုသန္တဿ ဧကမေဝါကုသလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဗဟူ ဝါ ဣတ္ထိယော ဖုသိတွာ အပဂစ္ဆန္တဿ ဗဟူနိ၊ ယေနာပတ္တိယာ ဧကတ္တံ၊ ဗဟုတ္တံ ဝါ သိယာတိ ဧဝမာဒိကံ အယုတ္တိံ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ဝတ္ထုဉ္စာတိ ဝီတိက္ကမော။ တဉှိ အာပတ္တိသမ္မုတိပညာပနဿ ဩကာသဋ္ဌေန ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဂေါတ္တန္တိ အဒိန္နာဒါနာဒိတော ဗုဒ္ဓိသဒ္ဒနိဝတ္တနဋ္ဌေန ပရိကပ္ပိတသာမညာကာရော ဂေါတ္တံ။ နာမန္တိ အဝိဇ္ဇမာနနာမပညတ္တိ။ တဿ ပန ပါရာဇိကန္တိ နာမဿ အတ္ထဘူတာ အာပတ္တိ အတ္ထပညတ္တိ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ။ ယံ ပန ‘‘ဝိဝါဒါဓိကရဏံ သိယာ ကုသလ’’န္တိအာဒိ (စူဠဝ။ ၂၂၀၊ ပရိ။ ၃၀၃)၊ ‘‘အာပတ္တာဓိကရဏံ သိယာ အကုသလ’’န္တိအာဒိ (စူဠဝ။ ၂၂၂) စ သုတ္တံ တေဟိ သမုဒ္ဓဋံ၊ တမ္ပိ န ဝိဝါဒါဒီနံ ကုသလာဒိဘာဝဿ ပရိယာယဒေသိတတ္တာတိ ယံ ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနာဒိဝဏ္ဏနာယ သာရတ္ထဒီပနိယံ ဝိရဒ္ဓဋ္ဌာနသောဓနတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တန္တိ တတ္ထေဝ တံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ သာရတ္ထဒီပနီကာရကဿ အကုသလာဒိရူပါဝ အာပတ္တီတိ လဒ္ဓိ၊ တေနေဝ သော ဣဓာပိ ‘‘တသ္မာ ပဏ္ဏတ္တိအဓိကရဏန္တိ အဋ္ဌကထာသု ကတသန္နိဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တမ္ပိ န ယုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘တံ ပနေတ’န္တိအာဒိမာဟာ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ဧဝံ အတ္တနော လဒ္ဓိံ အဋ္ဌကထာစရိယဿပိ လဒ္ဓိံ ကတွာ ဂန္ထဝိရောဓမ္ပိ အနောလောကေတွာ ဒဿေသိ။ န ဟေတ္ထ ဗုဒ္ဓဃောသာစရိယော အဋ္ဌကထာဝါဒံ အယုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ပနေတ’’န္တိအာဒိမာရဘိ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိမတ္တမေဝ အာပတ္တာဓိကရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ သယမေဝ ဥပရိ ကထနတော၊ အထ ခေါ ဒုလ္လဒ္ဓိကာနံ ဧကစ္စာနံ တတ္ထ ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတွာ ပုန တံ ပဋိသေဓေတုကာမော အာရဘိ၊ တေနေဝ အန္တေ ‘‘ဧကေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိဝါဒါဒီနံ ကုသလာဒိကတ္တေ တံသမထာနမ္ပိ တဗ္ဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ ပရမတ္ထေသု ပဏ္ဏတ္တိယာ သမထာယောဂါတိ အာဟ ‘‘ကုသလာဒိသမထေဟီ’’တိ။ ပညတ္တိသဘာဝါနမေဝ စတုန္နံ အဓိကရဏာနံ သမထေဟိ အဓိကရဏီယတာ၊ န ပန ကုသလာဒိပရမတ္ထရူပါနံ တေသံ တေသံ ခဏိကတာယ သယမေဝ သမထပ္ပတ္တိတောတိ ဟေဋ္ဌာ သမတ္ထိတမတ္ထံ နိဂမနဝသေန ဒဿေန္တေန ‘‘ဣတိ ဣမိနာ အဓိကရဏဋ္ဌေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တဿ ယထာဝုတ္တနယေန သမထေဟိ အဓိကရဏီယတာယာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣဓေကစ္စော’’တိ ဣမိနာ ဣဓာဓိပ္ပေတံ ဝိဝါဒံ နိဝတ္တေတိ။

အနုဝါဒေါတိ ဝိပတ္တီဟိ ဥပဝဒနာ စေဝ စောဒနာ စ။ တတ္ထ ဥပဝဒနာ နာမ ဂရဟာ၊ အက္ကောသော စ။ ပဉ္စပီတိ မာတိကာပရိယာပန္နာပတ္တိယော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကိစ္စယတာတိ ကတ္တဗ္ဗတာ။ သပဒါနုက္ကမနိဒ္ဒေသဿာတိ ဧတ္ထ ပဒါနုက္ကမနိဒ္ဒေသောတိ ပဒဘာဇနံ ဝုစ္စတိ၊ တေန သဟိတဿ သိက္ခာပဒဿာတိ အတ္ထော။

၃၈၇။ အဿာတိ ကတ္တုအတ္ထေ သာမိဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဧတေန စောဒကေနာ’’တိအာဒိ။ ဒိဋ္ဌမူလကေ ပနာတိ ‘‘ဒိဋ္ဌဿ ဟောတိ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၃၈၇) ပါဠိဝါရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣတ္ထိယာ သဒ္ဓိံ ရဟောနိသဇ္ဇာဒိဒဿနမတ္တဝသေန ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ပုဂ္ဂလော တေန ဒိဋ္ဌော၊ န ပန မဂ္ဂေန မဂ္ဂပ္ပဋိပါဒနာဒိဒဿနဝသေန။ ယဒိ ဟိ တေန သော တထာ ဒိဋ္ဌော ဘဝေယျ၊ အသုဒ္ဓသညီ ဧဝါယံ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ သိယာ၊ အသုဒ္ဓသညာယ စ သုဒ္ဓံ ဝါ အသုဒ္ဓံ ဝါ စောဒေန္တဿ သင်္ဃာဒိသေသော န သိယာ ‘‘အနာပတ္တိ သုဒ္ဓေ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိဿ၊ အသုဒ္ဓေ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိဿာ’’တိအာဒိဝစနတော (ပါရာ။ ၃၉၀)။ တသ္မာ ဣတ္ထိယာ သဒ္ဓိံ ရဟောနိသဇ္ဇာဒိမတ္တမေဝ ဒိသွာပိ ‘‘သဒ္ဓါ ကုလပုတ္တော၊ နာယံ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ တသ္မိံ သုဒ္ဓသညိဿ ဝါ ဝေမတိကဿ ဝါ ‘‘သုတော မယာ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော’’တိအာဒိနာ နိယမေတွာ စောဒေန္တဿေဝ သင်္ဃာဒိသေသော၊ န အသုဒ္ဓသညိဿ၊ တဿ ပန ဒိဋ္ဌံ သုတန္တိ မုသာဝါဒါဒိပစ္စယာ လဟုကာပတ္တိ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ပန သော တသ္မိံ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိစာဝနာဓိပ္ပာယောပိ ဒိဋ္ဌံ ရဟောနိသဇ္ဇာဒိမတ္တမေဝ ဝဒတိ၊ အဒိဋ္ဌံ ပန မဂ္ဂေနမဂ္ဂပ္ပဋိပါဒနာဒိပါရာဇိကဝတ္ထုံ ဝါ ‘‘အဿမဏောသီ’’တိအာဒိကံ ဝါ န ဝဒတိ၊ တဿ အနာပတ္တိ။ အဓိကံ ဝဒန္တဿ ပန အာပတ္တိယေဝ ‘‘အဒိဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ (ပါရာ။ ၃၈၆-၃၈၇) ဝုတ္တတ္တာ။ ယော ပန ဒိဋ္ဌေန ရဟောနိသဇ္ဇာဒိနာ ပဌမပါရာဇိကေန အသုဒ္ဓသညီ ဟုတွာ စာဝနာဓိပ္ပာယော အဒိန္နာဒါနံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ‘‘ဒိဋ္ဌော’’တိ ဝါ ‘‘သုတော’’တိ ဝါ အာဒိံ ဝဒတိ၊ တဿာပိ န သင်္ဃာဒိသေသော အသုဒ္ဓေ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိတာယာတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘‘ယေန ပါရာဇိကေန စောဒေတိ၊ တေန သုဒ္ဓသညာဘာဝါ အာပတ္တိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဣဒံ ယုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ယေန ပါရာဇိကေန စောဒေတိ၊ တံ ‘အယံ အနဇ္ဈာပန္နော’တိ ဉတွာ စာဝနာဓိပ္ပာယေန…ပေ… သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ။ ဣမိနာ နယေန သုတာဒိမူလကေသုပိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညတြ အာဂတေသူတိ ဩမသဝါဒါဒီသု အာဂတေသု။ အဝဿုတောတိ တီဟိပိ ဒွါရေဟိ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတဒုစ္စရိတာနုဝဿနေန တိန္တော။ ကသမ္ဗုဇာတောတိ ကစဝရဘူတော၊ နိဿာရောတိ အတ္ထော။

ကောဏ္ဌောတိ စောရော၊ ဒုဿီလောတိ အတ္ထော။ ဇေဋ္ဌဗ္ဗတိကောတိ ကာဠကဏ္ဏိဒေဝီဝတေ နိယုတ္တော တိတ္ထိယောတိ ဝဒတိ၊ သာ ကိရ ကာဠကဏ္ဏိသိရိဒေဝိယာ ဇေဋ္ဌာတိ ဝုတ္တာ။ ယဒဂ္ဂေနာတိ ယေန ကာရဏေန၊ ယတ္တကေနာတိ အတ္ထော ။ တဒဂ္ဂေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ နော ကပ္ပေတီတိအာဒိ ဝေမတိကဘာဝဒီပနတ္ထမေဝ ဝုတ္တန္တိ မဟာပဒုမတ္ထေရဿ အဓိပ္ပာယော။

၃၈၉။ ဧတ္ထာတိ စောဒနာယံ။ တဇ္ဇနီယာဒိကမ္မံ ကရိဿာမီတိအာပတ္တိယာ စောဒေန္တဿ အဓိပ္ပာယော ကမ္မာဓိပ္ပာယော နာမ။ ပရိဝါသဒါနာဒိက္ကမေန အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာပေတုံ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တဿ အဓိပ္ပာယော ဝုဋ္ဌာနာဓိပ္ပာယော။ ဥပေါသထံ၊ ပဝါရဏံ ဝါ သင်္ဃေ ကာတုံ အဒါနတ္ထာယ အာပတ္တိယာ စောဒယတော အဓိပ္ပာယော ဥပေါသထပဝါရဏဋ္ဌပနာဓိပ္ပာယော။ အသမ္မုခါ…ပေ… ဒုက္ကဋန္တိ အနုဒ္ဓံသေန္တဿပိ အက္ကောသန္တဿပိ ဒုက္ကဋံ။

သဗ္ဗတ္ထေဝါတိ သဗ္ဗာသု အဋ္ဌကထာသု။ ဥပေါသထပဝါရဏာနံ ဉတ္တိကမ္မဘာဝတော ဉတ္တိယာ ဝတ္တမာနာယ ဧဝ ဥပေါသထပဝါရဏဋ္ဌပနံ ဟောတိ၊ န နိဋ္ဌိတာယ၊ သာ စ ယျ-ကာရေ ပတ္တေ နိဋ္ဌိတာ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ယျ-ကာရေ ပတ္တေ န လဗ္ဘတီ’’တိ။

အနုပါသကောတိ ဥပါသကောပိ သော ဘိက္ခု န ဟောတိ သရဏဂမနဿာပိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အနောဒိဿ ဓမ္မံ ကထေန္တဿာ’’တိ ဣမိနာ ဩဒိဿ ကထေန္တေန ဩကာသံ ကာရေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ အာပတ္တိံ ဒေသေတွာတိ ဩကာသာကာရာပနာပတ္တိံ ဒေသေတွာ။ ယံ စောဒေတိ၊ တဿ ဥပသမ္ပန္နောတိ သင်္ချုပဂမနံ၊ တသ္မိံ သုဒ္ဓသညိတာ ဝေမတိကတာ ဝါ၊ ယေန ပါရာဇိကေန စောဒေတိ၊ တဿ ဒိဋ္ဌာဒိဝသေန အမူလကတာ၊ စာဝနာဓိပ္ပာယေန ‘‘တွံ ပါရာဇိကော’’တိအာဒိနာ နိယမေတွာ သမ္မုခါ စောဒနာ စောဒါပနာ၊ တဿ တင်္ခဏဝိဇာနနန္တိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။

ပဌမဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဒုတိယဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၃၉၁။ နဝမေ မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိန္တိ လိင်္ဂနာသနာယ နာသိတာယပိ တဿာ ဘူတပုဗ္ဗဝေါဟာရံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ အညဘာဂဿာတိ ထေရဿ မနုဿဇာတိဘိက္ခုဘာဝတော အညဿ တိရစ္ဆာနဇာတိဆဂလကဘာဝသင်္ခါတဿ ကောဋ္ဌာသဿ။ ဣဒန္တိ သာမညတော နပုံသကလိင်္ဂေန ဝုတ္တံ၊ အယံ ဆဂလကောတိ အတ္ထော။ အညဘာဂေါတိ ယထာဝုတ္တတိရစ္ဆာနဇာတိဆဂလကဘာဝသင်္ခါတော အညော ကောဋ္ဌာသော၊ အညဘာဂဿ ဣဒန္တိ အညဘာဂိယန္တိ ပဌမဝိဂ္ဂဟဿ အတ္ထော၊ အညဘာဂမတ္ထီတိ ဒုတိယဝိဂ္ဂဟဿ၊ ဒွီဟိပိ ဆဂလကောဝ ဝုတ္တော။ ဣဒါနိ ဒွီဟိပိ ဝိဂ္ဂဟေဟိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ‘‘ယော ဟိ သော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယော ဟိ သော ဆဂလကော ဝုတ္တော၊ သော အညဿ ဘာဂဿ ဟောတီတိ စ အညဘာဂိယသင်္ချံ လဘတီတိ စ ယောဇနာ။ ဒုတိယဝိဂ္ဂဟဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သော ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဓိကရဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထာပိ ယော ဟိ သော ‘‘ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော နာမာ’’တိ ဆဂလကော ဝုတ္တော၊ သောတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တဉှိ သန္ဓာယာတိ ‘‘ဒဗ္ဗော’’တိ နာမကရဏဿ အဓိဋ္ဌာနဘူတံ ဆဂလကံ သန္ဓာယ။ တေ ဘိက္ခူတိ တေ အနုယုဉ္ဇန္တာ ဘိက္ခူ။ အာပတ္တိယာပိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနတ္တာ ‘‘ပုဂ္ဂလာနံယေဝ လေသာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၃၉၃။ ယာ စ သာ အဝသာနေ…ပေ… စောဒနာ ဝုတ္တာတိ ‘‘ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော ဟောတိ သင်္ဃာဒိသေသေ သင်္ဃာဒိသေသဒိဋ္ဌိ ဟောတိ၊ တဉ္စေ ပါရာဇိကေန စောဒေတီ’’တိအာဒိံ (ပါရာ။ ၄၀၇) စောဒနာဘေဒံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သတ္တန္နမ္ပိ အာပတ္တီနံ ပစ္စေကံ ပါရာဇိကတ္တာဒိသာမညေပိ မေထုနာဒိန္နာဒါနာဒိဝတ္ထုတော၊ ရာဂဒေါသတ္တာဒိသဘာဝတော စ ဝိသဘာဂတာပိ အတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပန…ပေ… န ဟောတီ’’တိ။

ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘သဘာဂဝိသဘာဂဝတ္ထုတော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၉၃) ဝုတ္တနယေန။ ကမ္မလက္ခဏံ၊ တံမနသိကာရော စ အဝိပန္နကမ္မဿ နိမိတ္တတော ဖလူပစာရေန ကမ္မန္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘တံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနတော’’တိ။ ပရိဝါသာဒိံ နိဿာယ မာနတ္တာဒီနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ‘‘ပုရိမံ ပုရိမ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၃၉၅။ သဝတ္ထုကံ ကတွာတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ။ ဒီဃာဒိနောတိ ဒီဃရဿာဒိလိင်္ဂဿ။ ဒိဋ္ဌာဒိနောတိ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာဒိနော။

၄၀၈။ ဧဝံ တထာသညီတိ အညဿ မေထုနာဒိကိရိယံ ဒိသွာ ‘‘အယံ သော’’တိ ဧဝံ တထာသညီ။ အင်္ဂါနိ ပဌမဒုဋ္ဌဒေါသေ ဝုတ္တသဒိသာနိ၊ ဣဓ ပန ကိဉ္စိဒေသံ လေသမတ္တံ ဥပါဒိယနာ အဓိကာ။

ဒုတိယဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ပဌမသင်္ဃဘေဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၁၀။ ဒသမေ ဗဟူနန္တိ ဒုဗ္ဗလတာယ အရညာဒိသေဝါယ စိတ္တံ သမာဟိတံ ကာတုံ အသက္ကောန္တာနံ။ ဒုက္ခဿန္တကိရိယာယ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဗုဒ္ဓဝစနဂ္ဂဟဏဓာရဏာဒိသင်္ခါတံ ဗျဉ္ဇနပဒမေဝ ပရမံ အဿ၊ န မဂ္ဂလာဘောတိ ပဒပရမော။ အဘိသမ္ဘုဏိတွာတိ နိပ္ဖာဒေတွာ။ ဓမ္မတော အပေတံ ဥဒ္ဓမ္မံ။ ပဋိက္ခိတ္တမေဝါတိ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အသေနာသနိကေန ဝဿံ ဥပဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၀၄) ဝစနတော ဝုတ္တံ၊ ဣဒမေဝ ဝစနံ သန္ဓာယ ပါဠိယမ္ပိ ‘‘အဋ္ဌ မာသေ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၀၉) ဝုတ္တံ။

တီဟိ ကောဋီဟီတိ အသုဒ္ဓမူလေဟိ။ ဧတ္ထ စ ဘိက္ခူနံ စတူသု ကုလေသု ပက္ကပိဏ္ဍိယာလောပဘောဇနနိဿိတတာယ၊ မစ္ဆမံသဘောဇနဝိရဟိတဿ စ ကုလဿ ဒုလ္လဘတာယ တတ္ထ လဒ္ဓေသု ဘတ္တဗျဉ္ဇနေသု မစ္ဆမံသသံသဂ္ဂသင်္ကာယ၊ ဒုန္နိဝါရဏတာယ စ ဘိက္ခူနံ သရီရယာပနမ္ပိ န သိယာတိ ဘဂဝတာ မစ္ဆမံသံ သဗ္ဗထာ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ တီဟိ ကောဋီဟိ အပရိသုဒ္ဓမေဝ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ယဒိ ဟိ တံ ဘဂဝါ သဗ္ဗထာ ပဋိက္ခိပေယျ၊ ဘိက္ခူ မရမာနာပိ မစ္ဆာဒိသံသဂ္ဂသင်္ကိတံ ဘတ္တံ န ဘုဉ္ဇေယျုံ၊ တတော တဏ္ဍုလဓညာဒိံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိဒဟိတွာ သယံ ပစိတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ တဒုပကရဏဘူတံ ဒါသိဒါသံ၊ ဥဒုက္ခလမုသလာဒိကဉ္စ ဘိက္ခူနံ ပတ္တာဒိ ဝိယ အဝဿံ ဂဟေတုံ အနုဇာနိတဗ္ဗံ သိယာတိ တိတ္ထိယာနံ ဝိယ ဂဟဋ္ဌာဝါသော ဧဝ သိယာ၊ န ဘိက္ခုအာဝါသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇာလံ မစ္ဆဗန္ဓနံ။ ဝါဂုရာ မိဂဗန္ဓနီ။ ကပ္ပတီတိ ယဒိ တေသံ ဝစနေန သင်္ကာ န ဝတ္တတိ၊ ဝဋ္ဋတိ၊ န တံ ဝစနံ လေသကပ္ပံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ယတ္ထ စ နိဗ္ဗေမတိကော ဟောတိ၊ တံ သဗ္ဗံ ကပ္ပတီ’’တိ။

ပဝတ္တမံသန္တိ အာပဏာဒီသု ပဝတ္တံ ဝိက္ကာယိကံ မတမံသံ။ ဘိက္ခူနံယေဝ အတ္ထာယ အကတန္တိ ဧတ္ထ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော ဧဝ-သဒ္ဒေါ၊ ဘိက္ခူနံ အတ္ထာယ အကတမေဝါတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဘိက္ခူနဉ္စ မင်္ဂလာဒီနဉ္စာတိ မိဿေတွာ ကတမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ယထာဌိတဝသေန အဝဓာရဏံ ဂဟေတွာ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ ‘‘ဝတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ အာပတ္တိ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။

ကပ္ပန္တိ အသင်္ခေယျကပ္ပံ၊ ‘‘အာယုကပ္ပ’’န္တိပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၁၀) ကေစိ။ မဟာကပ္ပဿ ဟိ စတုတ္ထဘာဂေါ အသင်္ခေယျကပ္ပော၊ တတော ဝီသတိမော ဘာဂေါ သင်္ဃဘေဒကဿ အာယုကပ္ပန္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အဋ္ဌကထာသု ကပ္ပဋ္ဌကထာယ န သမေတိ ‘‘ကပ္ပဝိနာသေ ဧဝ မုစ္စတီ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၀၉) ဝစနတော။ ဗြဟ္မံ ပုညန္တိ သေဋ္ဌံ ပုညံ။ ကပ္ပံ သဂ္ဂမှီတိ ဧတ္ထ ပဋိသန္ဓိပရမ္ပရာယ ကပ္ပဋ္ဌတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၄၁၁။ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကေနာတိ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တကဘာဝေန ဘာဝပ္ပဓာနတ္တာ နိဒ္ဒေသဿ။ ကမ္မနာနာသံဝါသကေနာတိ ဥက္ခိတ္တဘာဝေန။ ‘‘ဘေဒါယ ပရက္ကမေယျာ’’တိ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ ဘေဒနသံဝတ္တနိကဿ အဓိကရဏဿ သမာဒါယ ပဂ္ဂဏှနတော ပုဗ္ဗေပိ ပက္ခပရိယေသနာဒိဝသေန သင်္ဃဘေဒါယ ပရက္ကမန္တဿ သမနုဘာသနကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယောပိ စာယံ သင်္ဃဘေဒေါ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

ကမ္မေနာတိ အပလောကနာဒိနာ။ ဥဒ္ဒေသေနာတိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေန။ ဝေါဟာရေနာတိ တာဟိ တာဟိ ဥပပတ္တီဟိ ‘‘အဓမ္မံ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၃။၁၀-၃၉၊ ၄၂၊ စူဠဝ။ ၃၅၂) ဝေါဟာရေန၊ ပရေသံ ပညာပနေနာတိ အတ္ထော။ အနုသာဝနာယာတိ အတ္တနော လဒ္ဓိယာ ဂဟဏတ္ထမေဝ အနု ပုနပ္ပုနံ ကဏ္ဏမူလေ မန္တသာဝနာယ၊ ကထနေနာတိ အတ္ထော။ သလာကဂ္ဂါဟေနာတိ ဧဝံ အနုသာဝနာယ တေသံ စိတ္တံ ဥပတ္ထမ္ဘေတွာ အတ္တနော ပက္ခေ ပဝိဋ္ဌဘာဝဿ သညာဏတ္ထံ ‘‘ဂဏှထ ဣမံ သလာက’’န္တိ သလာကဂ္ဂါဟေန။ ဧတ္ထ စ ကမ္မမေဝ၊ ဥဒ္ဒေသော ဝါ သင်္ဃဘေဒေ ပဓာနံ ကာရဏံ၊ ဝေါဟာရာဒယော ပန သင်္ဃဘေဒဿ ပုဗ္ဗဘာဂါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဗ္ဘုဿိတန္တိ အဗ္ဘုဂ္ဂတံ။ အစ္ဆေယျာတိ ဝိဟရေယျ။

‘‘လဇ္ဇီ ရက္ခိဿတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၄၂၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) ဝစနတော အာပတ္တိဘယေန အာရောစနံ လဇ္ဇီနံ ဧဝ ဘာရောတိ အာဟ ‘‘လဇ္ဇီဟိ ဘိက္ခူဟီ’’တိ၊ အလဇ္ဇိဿပိ အနာရောစေန္တဿ အာပတ္တိယေဝ။ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇတော ဒုက္ကဋန္တိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝဒန္တာနံ ဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ။ ပဟောန္တေနာတိ ဂန္တုံ သမတ္ထေန၊ ဣစ္ဆန္တေနာတိ အတ္ထော။ အာပတ္တိ ပန အဍ္ဎယောဇနဗ္ဘန္တရေနေဝ အဂိလာနဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၄၁၆။ ဉတ္တိယာဒီဟိ ဒုက္ကဋာဒိသဗ္ဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသေန အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဿာတိ ဒေဝဒတ္တဿ။ အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေ သမနုဘာသနကမ္မဿေဝ အဘာဝတော ‘‘န ဟိ ပညတ္တံ သိက္ခာပဒံ ဝီတိက္ကမန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သိက္ခာပဒံ ပညပေန္တေနေဝ ဟိ သမနုဘာသနကမ္မံ အနုညာတံ။ ဥဒ္ဒိဿ အနုညာတတောတိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရောမန္ထကဿ ရောမန္ထန’’န္တိအာဒိံ (စူဠဝ။ ၂၇၃) ဥဒ္ဒိဿာနုညာတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အနာပတ္တိယန္တိ အနာပတ္တိဝါရေ။ အာပတ္တိံ ရောပေတဗ္ဗောတိ သမနုဘာသနာယ ပါစိတ္တိယအာပတ္တိံ ရောပေတဗ္ဗော။ အာပတ္တိယေဝ န ဇာတာတိ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ န ဇာတာ ဧဝ။

‘‘န ပဋိနိဿဇ္ဇာမီ’’တိ သညာယ အဘာဝေန မုစ္စနတော သညာဝိမောက္ခံ။ သစိတ္တကန္တိ ‘‘န ပဋိနိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ဇာနနစိတ္တေန သစိတ္တကံ။ ယော ဝိသညီ ဝါ ဘီတော ဝါ ဝိက္ခိတ္တော ဝါ ‘‘ပဋိနိဿဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိပိ၊ ‘‘ကမ္မံ ကရိဿတီ’’တိ ဝါ န ဇာနာတိ၊ တဿ အနာပတ္တိ။ ဘေဒါယ ပရက္ကမနံ၊ ဓမ္မကမ္မေန သမနုဘာသနံ၊ ကမ္မဝါစာပရိယောသာနံ၊ န ပဋိနိဿဇ္ဇာမီတိ စိတ္တေန အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနန္တိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

ပဌမသင်္ဃဘေဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ ဒုတိယသင်္ဃဘေဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၁၈။ ဧကာဒသမေ ယသ္မာ ဥဗ္ဗာဟိကာဒိသမ္မုတိကမ္မံ ဗဟူနမ္ပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ‘‘န ဟိ သင်္ဃော သင်္ဃဿ ကမ္မံ ကရောတီ’’တိ ဣဒံ နိဂ္ဂဟဝသေန ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အင်္ဂါနိ ပနေတ္ထ ဘေဒါယ ပရက္ကမနံ ပဟာယ အနုဝတ္တနံ ပက္ခိပိတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တသဒိသာနေဝ ဂဟေတဗ္ဗာနိ။

ဒုတိယသင်္ဃဘေဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂။ ဒုဗ္ဗစသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၂၄။ ဒွါဒသမေ ဝမ္ဘနဝစနန္တိ ဂရဟဝစနံ။ သဋ-သဒ္ဒေါ ပတိတသဒ္ဒေန သမာနတ္ထော၊ တဿ စ ဝိသေသနဿ ပရနိပါတောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ တတ္ထ ပတိတံ တိဏကဋ္ဌပဏ္ဏ’’န္တိ။ ကေနာပီတိ ဝါတာဒိသဒိသေန ဥပဇ္ဈာယာဒိနာ။

၄၂၆။ စိတ္တပရိယောနာဟော ဒဠှကောဓောဝ ဥပနာဟော။ တတောပိ ဗလဝတရော ဒုမ္မောစနီယော ကောဓာဘိသင်္ဂေါ။ စောဒကံ ပဋိပ္ဖရဏတာတိ စောဒကဿ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ ဟုတွာ အဝဋ္ဌာနံ။ စောဒကံ အပသာဒနာတိ ဝါစာယ ဃဋ္ဋနာ။ ပစ္စာရောပနာတိ ‘‘တွမ္ပိ သာပတ္တိကော’’တိ စောဒကဿ အာပတ္တိအာရောပနာ။ ပဋိစရဏတာတိ ပဋိစ္ဆာဒနတာ။ အပဒါနေနာတိ အတ္တနော စရိယာယ။ န သမ္ပာယနတာတိ ‘‘ယံ တွံ စောဒကော ဝဒေသိ ‘မယာ ဧသ အာပတ္တိံ အာပန္နော ဒိဋ္ဌော’တိ၊ တွံ တသ္မိံ သမယေ ကိံ ကရောသိ၊ အယံ ကိံ ကရောတိ၊ ကတ္ထ စ တွံ အဟောသိ၊ ကတ္ထ အယ’’န္တိအာဒိနာ နယေန စရိယံ ပုဋ္ဌေန သမ္ပာဒေတွာ အကထနံ။

‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၄) ဣမိနာ နိဒါနဝစနေန သဗ္ဗာပိ အာပတ္တိယော သင်္ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ယဿ သိယာ’’တိအာဒိ။ အင်္ဂါနိ စေတ္ထ ပဌမသင်္ဃဘေဒသဒိသာနိ၊ အယံ ပန ဝိသေသော ယထာ တတ္ထ ဘေဒါယ ပရက္ကမနံ၊ ဣဓ အဝစနီယကရဏတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဒုဗ္ဗစသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ ကုလဒူသကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၃၁။ တေရသမေ ကီဋာဂိရီတိ တဿ နိဂမဿ နာမံ။ တဉှိ သန္ဓာယ ပရတော ‘‘န အဿဇိပုနဗ္ဗသုကေဟိ ဘိက္ခူဟိ ကီဋာဂိရိသ္မိံ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဂါမနိဂမတော စ ပဗ္ဗာဇနံ၊ န ဇနပဒတော။ တေန ပန ယောဂတော ဇနပဒေါပိ ‘‘ကီဋာဂိရိ’’ဣစ္စေဝ သင်္ချံ ဂတောတိ အာဟ ‘‘ဧဝံနာမကေ ဇနပဒေ’’တိ။

တတြာတိ သာဝတ္ထိယံ။ ဓုရဋ္ဌာနေတိ အဘိမုခဋ္ဌာနေ၊ ဇေတဝနဒွါရသမီပေတိ အတ္ထော။ ဒွီဟိ မေဃေဟီတိ ဝဿိကေန၊ ဟေမန္တိကေန စာတိ ဒွီဟိ မေဃေဟိ။ ဂဏာစရိယေဟိ ဆဟိ အဓိကတာယ ‘‘သမဓိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဥဒကဿာတိ အကပ္ပိယဥဒကဿ ‘‘ကပ္ပိယဥဒကသိဉ္စန’’န္တိ ဝိသုံ ဝက္ခမာနတ္တာ၊ တဉ္စ ‘‘အာရာမာဒိအတ္ထာယ ရုက္ခရောပနေ အကပ္ပိယဝေါဟာရေသုပိ ကပ္ပိယဥဒကသိဉ္စနာဒိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ဣဓာပိ ဝိဘာဂံ ကတွာ ကပ္ပိယဥဒကသိဉ္စနာဒိ ဝိသုံ ဒဿိတံ။ ယထာ ကောဋ္ဋနခဏနာဒိကာယိကကိရိယာပိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေ သင်္ဂဟိတာ၊ ဧဝံ မာတိကာဥဇုကရဏာဒိကပ္ပိယဝေါဟာရေပီတိ အာဟ ‘‘သုက္ခမာတိကာယ ဥဇုကရဏ’’န္တိ။ ဧတ္ထ ပုရာဏပဏ္ဏာဒိဟရဏမ္ပိ သင်္ဂယှတိ။ မဟာပစ္စရိယဝါဒေါဝ ပမာဏတ္တာ ပစ္ဆာ ဝုတ္တော။ အကပ္ပိယဝေါဟာရေပိ ဧကစ္စံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘န ကေဝလဉ္စ သေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ယံကိဉ္စိ မာတိကန္တိ သုက္ခံ ဝါ အသုက္ခံ ဝါ။ တတ္ထာတိ အာရာမာဒိအတ္ထာယ ရုက္ခရောပနေ။ တထာတိ ကပ္ပိယဝေါဟာရပရိယာယာဒီဟိ ဂန္ထာပနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ စ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ဂန္ထာပနာဒိပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။

ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယ သယံ ဂန္ထနံ ကသ္မာ န ဝဋ္ဋတီတိ စောဒေန္တော ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာ အာရာမာဒိအတ္ထံ ကပ္ပိယပထဝိယံ သယံ ရောပေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ တထာ ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယ သယံ ဂန္ထနမ္ပိ ကသ္မာ န ဝဋ္ဋတီတိ စောဒကဿ အဓိပ္ပာယော။ ဝုတ္တန္တိအာဒိ ပရိဟာရော။ အထ ‘‘န ပန မဟာအဋ္ဌကထာယ’’န္တိ ကသ္မာ ဝဒတိ? မဟာပစ္စရိအာဒီသု ဝုတ္တမ္ပိ ဟိ ပမာဏမေဝါတိ နာယံ ဝိရောဓော၊ မဟာအဋ္ဌကထာယံ အဝုတ္တဿ သယံ ရောပနဿ တတ္ထေဝ ဝုတ္တေန ဥဒကသိဉ္စနေန သဟ သံသန္ဒနနယဒဿနမုခေန ပမာဏမေဝါတိ ပတိဋ္ဌာပေတုံ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘မညေယျာသီ’’တိ ပဒံ ‘‘တံ ကထ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တတ္ထာယံ အဓိပ္ပာယော – ကိဉ္စာပိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ သယံ ရောပနံ န ဝုတ္တံ၊ ကပ္ပိယဥဒကဿ သယံ အာသိဉ္စနံ ဝုတ္တမေဝ၊ တသ္မာ ယထာ အာရာမာဒိအတ္ထာယ ကပ္ပိယဥဒကံ သယံ သိဉ္စိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ တထာ ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယ ဂန္ထနမ္ပိ ကသ္မာ န ဝဋ္ဋတီတိ။ တမ္ပိ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ယဒေတံ ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယပိ ဂန္ထနာဒိံ ပဋိက္ခိပိတွာ အာရာမာဒိအတ္ထာယ သယံ ရောပနသိဉ္စနံ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ပါဠိယာ သံသန္ဒနတော ပုဗ္ဗာပရံ န ဝိရုဇ္ဈတိ။

တံ ကထံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘တတြ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတြာတိ ရောပနသိဉ္စနဝိသယေ။ ပုပ္ဖာဒီဟိ ကုလသင်္ဂဟပ္ပသင်္ဂေ ‘‘မာလာဝစ္ဆ’’န္တိ ဝိသေသိတတ္တာ ကုလသင်္ဂဟတ္ထမေဝ ရောပနံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘မာလာဝစ္ဆန္တိ ဝဒန္တော’’တိအာဒိ။ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘မာလာဝစ္ဆံ ရောပေန္တိပိ ရောပါပေန္တိပိ၊ သိဉ္စန္တိပိ သိဉ္စာပေန္တိပီ’’တိ ဧတံ ဝုတ္တံ။ အညတြ ပနာတိ အာရာမာဒိအတ္ထာယ မာလာဝစ္ဆာဒီနံ ရောပနေ ပန။ ပရိယာယောတိ သယံကရဏကာရာပနသင်္ခါတော ပရိယာယော ဝေါဟာရော အတ္ထဝိသေသောတိ အတ္ထော အတ္ထိ ဥပလဗ္ဘတိ ၊ ကုလသင်္ဂဟတ္ထတ္တာဘာဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝမေတ္ထ ပရိယာယသဒ္ဒဿ ကရဏကာရာပနဝသေန အတ္ထေ ဂယှမာနေ ‘‘ဂန္ထေန္တိပိ ဂန္ထာပေန္တိပီ’’တိ ပါဠိယံ ပဋိက္ခိတ္တဂန္ထနဂန္ထာပနံ ဌပေတွာ ယံ ပရတော ‘‘ဧဝံ ဇာန၊ ဧဝံ ကတေ သောဘေယျာ’’တိအာဒိကပ္ပိယဝစနေဟိ ဂန္ထာပနံ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ဒေါသာဘာဝေါ သမတ္ထိတော ဟောတိ၊ ‘‘ဂန္ထေဟီ’’တိ အာဏတ္တိယာ ကာရာပနဿေဝ ဂန္ထာပနန္တိ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တတ္ထ ပရိယာယံ ဣဓ စ ပရိယာယာဘာဝံ ဉတွာတိ တတ္ထ ‘‘မာလာဝစ္ဆံ ရောပေန္တီ’’တိအာဒီသု ‘‘မာလာဝစ္ဆ’’န္တိ ကုလသင်္ဂဟတ္ထတာသူစနကဿ ဝိသေသနဿ သဗ္ဘာဝတော ကရဏကာရာပနသင်္ခါတပရိယာယသဗ္ဘာဝံ။ ဣဓ ‘‘ဂန္ထေန္တီ’’တိအာဒီသု တထာဝိဓဝိသေသဝစနာဘာဝတော တဿ ပရိယာယဿ အဘာဝဉ္စ ဉတွာ။ တံ သုဝုတ္တမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။

သဗ္ဗံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အဋ္ဌကထာသု အာဂတနယေနေဝ ရောပနာဒိ၊ ဂန္ထာပနာဒိ စ သဗ္ဗံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟေတ္ထ သန္ဒေဟော ကာတဗ္ဗောတိ နိဂမေတိ။

ဟရဏာဒီသူတိ ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယ ဟရဏာဒီသု။ ကုလိတ္ထိအာဒီနံ အတ္ထာယ ဟရဏတောတိ ကုလိတ္ထိအာဒီနံ ဟရဏဿေဝ ဝိသေသေတွာ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ဟရဏာဓိကာရေ ဟီ’’တိအာဒိ။ မဉ္ဇရီတိ ပုပ္ဖဂေါစ္ဆံ။ ဝဋံသကောတိ ကဏ္ဏဿ ဥပရိ ပိဠန္ဓနတ္ထံ ကတပုပ္ဖဝိကတိ ၊ သော စ ‘‘ဝဋံသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကဏ္ဏိကာတိ ဗဟူနံ ပုပ္ဖာနံ ဝါ မာလာနံ ဝါ ဧကတော ဗန္ဓိတဿ နာမံ၊ ‘‘ကဏ္ဏာဘရဏ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဟာရသဒိသန္တိ မုတ္တာဟာရသဒိသံ။

ကပ္ပိယေနာတိ ကပ္ပိယဥဒကေန။ တေသံယေဝ ဒွိန္နန္တိ ကုလဒူသနပရိဘောဂါနံ ဒွိန္နံ။ ဒုက္ကဋန္တိ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ သယံ သိဉ္စနေ၊ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝါ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝါ သိဉ္စာပနေ စ ဒုက္ကဋံ၊ ပရိဘောဂတ္ထာယ ပန သယံ သိဉ္စနေ၊ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန သိဉ္စာပနေ စ ဒုက္ကဋံ။ ပယောဂဗဟုလတာယာတိ သယံ ကရဏေ၊ ကာယပယောဂဿ ကာရာပနေ စ ဝစီပယောဂဿ စ ဗဟုတ္တေန။

ဂန္ထေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒါမံ ဂန္ထိမံ။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ဝဋ္ဋတီတိ ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယ ဝဋ္ဋတိ၊ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ပန ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ကာရာပေန္တဿာပိ ဒုက္ကဋမေဝ။

နီပပုပ္ဖံ နာမ ကဒမ္ဗပုပ္ဖံ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ဘိက္ခုဿ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။

ကဒလိက္ခန္ဓမှီတိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမေဝ သန္ဓာယ ‘‘တံ အတိဩဠာရိကမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗတ္ထ ကရဏေ၊ အကပ္ပိယဝစနေန ကာရာပနေ စ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘ပုပ္ဖဝိဇ္ဈနတ္ထံ ကဏ္ဋကံ ဗန္ဓိတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမဿ ဥပလက္ခဏတ္တာ ပုပ္ဖဒါမောလမ္ဗနာဒိအတ္ထာယ ရဇ္ဇုဗန္ဓနာဒိပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ အညေ ပန ‘‘ပုပ္ဖဝိဇ္ဈနတ္ထံ ကဏ္ဋကန္တိ ဝိသေသိတတ္တာ တဒတ္ထံ ကဏ္ဋကမေဝ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တဉ္စ အဋ္ဌကထာပမာဏေနာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုပ္ဖပဋိစ္ဆကံ နာမ ဒဏ္ဍာဒီဟိ ကတံ ပုပ္ဖာဓာနံ၊ ဧတမ္ပိ နာဂဒန္တကမ္ပိ သဆိဒ္ဒကမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အသောကပိဏ္ဍိယာတိ အသောကသာခါနံ၊ ပုပ္ဖာနံ ဝါ သမူဟေ။ ဓမ္မရဇ္ဇု နာမ စေတိယာဒီနိ ပရိက္ခိပိတွာ တေသဉ္စ ရဇ္ဇုယာ စ အန္တရာ ပုပ္ဖပ္ပဝေသနတ္ထာယ ဗန္ဓရဇ္ဇု။ ‘‘သိထိလဝဋ္ဋိတာ ဝါ ရဇ္ဇုဝဋ္ဋိအန္တရေ ပုပ္ဖပ္ပဝေသနတ္ထာယ ဧဝံ ဗန္ဓာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။

မတ္ထကဒါမန္တိ ဓမ္မာသနာဒိမတ္ထကလမ္ဗကဒါမံ။ တေသံယေဝါတိ ဥပ္ပလာဒီနံ ဧဝ။ ဝါကေန ဝါ ဒဏ္ဍကေန ဝါတိ ပုပ္ဖနာဠံ ဖာလေတွာ ပုပ္ဖေန ဧကာဗဒ္ဓံ ဌိတဝါကေန၊ ဒဏ္ဍကေန စ ဧကဗန္ဓနေနေဝ၊ ဧတေန ပုပ္ဖံ ဗီဇဂါမေ သင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆတိ ပဉ္စသု ဗီဇေသု အပ္ပဝိဋ္ဌတ္တာ ပဏ္ဏံ ဝိယ၊ တသ္မာ ကပ္ပိယံ အကာရာပေတွာပိ ကောပနေ ဒေါသော နတ္ထိ။ ယဉ္စ ဆိန္နဿာပိ မကုဠဿ ဝိကသနံ၊ တမ္ပိ အတိတရုဏဿ အဘာဝါ ဝုဍ္ဎိလက္ခဏံ န ဟောတိ၊ ပရိဏတဿ ပန မကုဠဿ ပတ္တာနံ သိနေဟေ ပရိယာဒါနံ ဂတေ ဝိသုံဘာဝေါ ဧဝ ဝိကာသော၊ တေနေဝ ဆိန္နမကုဠဝိကာသော အစ္ဆိန္နမကုဠဝိကာသတော ပရိဟီနော ၊ မိလာတယုတ္တော ဝါ ဒိဿတိ။ ယဉ္စ မိလာတဿ ဥဒကသညောဂေ အမိလာနတာပဇ္ဇနံ၊ တမ္ပိ တမ္ဗုလပဏ္ဏာဒီသု သမာနန္တိ ဝုဍ္ဎိလက္ခဏံ န ဟောတိ၊ ပါဠိအဋ္ဌကထာဒီသု စ န ကတ္ထစိ ပုပ္ဖာနံ ကပ္ပိယကရဏံ အာဂတံ၊ တသ္မာ ပုပ္ဖံ သဗ္ဗထာ အဗီဇမေဝါတိ ဝိညာယတိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပသိဗ္ဗကေ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုပ္ဖပသိဗ္ဗကေ ဝါ ပသိဗ္ဗကသဒိသဗန္ဓေ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ စီဝရေ ဝါ ပက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ရဇ္ဇုအာဒီဟိ ဗန္ဓနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ပုပ္ဖဿေဝ ပန အစ္ဆိန္နဒဏ္ဍဝါကေဟိ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။

ပုပ္ဖပဋေစ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ပုပ္ဖပဋံ ကရောန္တဿ ဒီဃတော ပုပ္ဖဒါမဿ ဟရဏပစ္စာဟရဏဝသေန ပူရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တိရိယတော ဟရဏံ ပန ဝါယိမံ နာမ ဟောတိ၊ န ပူရိမံ။ ‘‘ပုရိမဋ္ဌာနံ အတိက္ကာမေတီ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ ပုရိမံ ပုပ္ဖကောဋိံ ဖုသာပေတွာ ဝါ အဖုသာပေတွာ ဝါ ပရိက္ခိပနဝသေန ပန အတိက္ကမန္တဿ အာပတ္တိယေဝ။ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပုပ္ဖရဟိတာယ သုတ္တဝါကကောဋိယာ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဧကဝါရံ ဟရိတွာ ဝါ ပရိက္ခိပိတွာ ဝါ’’တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တစေတိယာဒိပရိက္ခေပံ၊ ပုပ္ဖပဋကရဏဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

ပရေဟိ ပူရိတန္တိ ဒီဃတော ပသာရိတံ။ ဝါယိတုန္တိ တိရိယတော ဟရိတုံ၊ တံ ပန ဧကဝါရမ္ပိ န လဗ္ဘတိ။ ပုပ္ဖာနိ ဌပေန္တေနာတိ အဂန္ထိတပုပ္ဖာနိ အညမညံ ဖုသာပေတွာပိ ဌပေန္တေန။ ဃဋိကဒါမဩလမ္ဗကောတိ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ ဃဋိကာကာရယုတ္တော၊ ဒါရုဃဋိကာကာရော ဝါ ဩလမ္ဗကော။ သုတ္တမယံ ဂေဏ္ဍုကံ နာမ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဂန္ထိမာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ။

ရေစကန္တိ အဘိနယံ၊ ‘‘ဧဝံ နစ္စာဟီ’’တိ နဋနာကာရဒဿနန္တိ အတ္ထော၊ ‘‘စက္ကံ ဝိယ အတ္တာနံ ဘမာပန’’န္တိပိ ကေစိ။ အာကာသေယေဝ ကီဠန္တီတိ ‘‘အယံ သာရီ အသုကပဒံ မယာ နီတာ’’တိ ဧဝံ မုခေနေဝ ဥဘောပိ ဝဒန္တာ ကီဠန္တိ။ ဇူတဖလကေတိ ဇူတမဏ္ဍလေ။ ပါသကကီဠာယာတိ ဒွိန္နံ တိဝင်္ဂုလပ္ပမာဏာနံ ဒါရုဒန္တာဒိမယာနံ ပါသကာနံ စတူသု ပဿေသု ဧကကာဒိဝသေန ဗိန္ဒူနိ ကတွာ ဖလကေ ခိပိတွာ ဥပရိဘာဂေ ဒိဋ္ဌဗိန္ဒူနံ ဝသေန သာရိယော အပနေတွာ ကီဠနကဇူတကီဠာယ။

မဉ္ဇဋ္ဌိ နာမ မဉ္ဇဋ္ဌရုက္ခသာရကသာဝံ။ သလာကဟတ္ထန္တိ နာဠိကေရဟီရာဒီနံ ကလာပဿေတံ နာမံ။ ပါဠိယံ ထရုသ္မိန္တိ ခဂ္ဂေ။ ဥဿေဠေန္တီတိ မုခေန ဥဿေဠနသဒ္ဒံ ပမုဉ္စန္တိ၊ မဟန္တံ အဗျတ္တသဒ္ဒံ ပဝတ္တေန္တီတိ အတ္ထော။ အပ္ဖောဋေန္တီတိ ဒွိဂုဏိတဝါမဟတ္ထေ ဒက္ခိဏဟတ္ထေန တာဠေတွာ သဒ္ဒံ ကရောန္တိ။ မုခဍိဏ္ဍိမန္တိ မုခဘေရီ။

၄၃၂။ တေသန္တိ သမာသေ ဂုဏီဘူတာနိ ပဗ္ဗာနိပိ ပရာမသတိ။ ဗောန္ဒောတိ လောလော၊ မန္ဒဓာတုကောတိ အတ္ထော။ ဘကုဋိံ ကတွာတိ ဘမုကဘေဒံ ကတွာ။ နေလာတိ နိဒ္ဒေါသာ။

၄၃၃။ ပါဠိယံ ‘‘သာရိပုတ္တာ’’တိ ဣဒံ ဧကသေသနယေန သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာနံ ဥဘိန္နံ အာလပနံ၊ တေနေဝ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။

၄၃၅။ အဋ္ဌာရသ ဝတ္တာနီတိ ‘‘န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီနိ ‘‘န ဘိက္ခူဟိ သမ္ပယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ ပရိယောသာနာနိ ကမ္မက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၇) အာဂတာနိ အဋ္ဌာရသ ဝတ္တာနိ။ န ပန္နလောမာတိ န ပတိတမာနလောမာ၊ အနနုကူလဝတ္တိနောတိ အတ္ထော။

၄၃၇။ ပရသန္တကံ ဒေတိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝိဿာသဂါဟေန ဒါနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ထုလ္လစ္စယန္တိ ဧတ္ထ ဘဏ္ဍဒေယျမ္ပိ ဟောတိ ဧဝ။

တဉ္စ ခေါ ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယာတိ မာတာပိတူနမ္ပိ ပုပ္ဖံ ဒေန္တေန ဝတ္ထုပူဇနတ္ထာယေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ မဏ္ဍနတ္ထာယ ပန သိဝလိင်္ဂါဒိပူဇနတ္ထာယာတိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဣမံ ဝိက္ကိဏိတွာ ဇီဝိဿန္တီ’’တိ မာတာပိတူနံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ သေသဉာတီနံ ပန တာဝကာလိကမေဝ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဉာတိသာမဏေရေဟေဝါတိ တေသံ ဂိဟိကမ္မပရိမောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဣတရေတိ အညာတကာ၊ တေဟိပိ သာမဏေရေဟိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဝတ္တသီသေန ဟရိတဗ္ဗံ။ စူဠကန္တိ ဥပဍ္ဎဘာဂတောပိ ဥပဍ္ဎံ။

သာမဏေရာ…ပေ… ဌပေန္တီတိ အရက္ခိတာဂေါပိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ မဂ္ဂေ ဝါ စေတိယင်္ဂဏေ ဝါ။ ‘‘သာမဏေရေဟိ ဒါပေတုံ န လဘန္တီ’’တိ ဣဒံ သာမဏေရေဟိ ဂိဟီနံ ကမ္မံ ကာရိတံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ပုပ္ဖဒါနံ ဟောတီတိ သာမဏေရာနမ္ပိ န ဝဋ္ဋနတော။ ဝုတ္တဉ္စ ‘‘သယမေဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘အဝိသေသေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ သဗ္ဗေသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။

ခီဏပရိဗ္ဗယာနန္တိ အာဂန္တုကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပရိစ္ဆိန္နေသုပိ ရုက္ခေသု ‘‘ဣဓ ဖလာနိ သုန္ဒရာနီ’’တိအာဒိံ ဝဒန္တေန ကုလသင်္ဂဟော ကတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ပန န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။

ရုက္ခစ္ဆလ္လီတိ ရုက္ခတ္တစော။ အဘာဇနီယတ္တာ ဂရုဘဏ္ဍံ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ပဏ္ဏဒါနမ္ပိ ပုပ္ဖဖလာဒီသု ဝုတ္တနယေန ကုလသင်္ဂဟော ဟောတီတိ ဒဿေတိ။

ပုဗ္ဗေဝုတ္တပ္ပကာရန္တိ မမ ဝစနေန ဘဂဝတော ပါဒေ ဝန္ဒထာတိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရသိက္ခာပဒေ ပဌမံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပက္ကမတာယသ္မာ’’တိ ဣဒံ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မဝသေန ဝုတ္တံ။ ပုန ‘‘ပက္ကမတာယသ္မာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မကတဿ ဝတ္တဝသေန ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ အဿဇိပုနဗ္ဗသုကေဟိ အာစရိယေသု အနေကဝိဓေသု အနာစာရေသု ပညပေတဗ္ဗာ အာပတ္တိယော သိက္ခာပဒန္တရေသု ပညတ္တာ ဧဝါတိ တာ ဣဓ အပညပေတွာ ကုလဒူသကာနံ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မဝသေန နိဂ္ဂဟံ ကာတုံ တတ္ထေဝ သမ္မာ အဝတ္တိတွာ ကာရကသင်္ဃံ ဆန္ဒဂါမိတာဒီဟိ ပါပေန္တာနံ သမနုဘာသနာယ သင်္ဃာဒိသေသံ အာရောပိတဉ္စ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဌမသင်္ဃဘေဒသဒိသာနေဝါတိ ဧတ္ထ အင်္ဂေသုပိ ယထာ တတ္ထ ပရက္ကမနံ၊ ဧဝမိဓ ဆန္ဒာဒီဟိ ပါပနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေသံ တာဒိသမေဝါတိ။

ကုလဒူသကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဂမနဝဏ္ဏနာ

၄၄၂။ ဣတရေ ပန ယာဝတတိယကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယော ဟိ ဇရော ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ အာဂန္တွာပိ ဂတော အနန္တရေသု ဒွီသု ဒိဝသေသု အနုပ္ပဇ္ဇိတွာ တတိယေ ဒိဝသေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော တတိယကော။ ယော ပန တတိယေပိ အနုပ္ပဇ္ဇိတွာ စတုတ္ထေ ဧဝ ဒိဝသေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော စတုတ္ထကော စာတိ ဝုစ္စတိ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယထာ တတိယေ’’တိအာဒိ။ ‘‘အကာမေန အဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ အပ္ပဋိကမ္မကရဏံ နာမ ယသ္မာ အလဇ္ဇိလက္ခဏံ၊ သဂ္ဂမောက္ခာဝရဏဉ္စ၊ တသ္မာ အာပန္နော ပုဂ္ဂလော ‘‘ပစ္ဆာ ပရိဝသိဿာမီ’’တိ ဝိက္ခိပိတုံ န လဘတိ၊ သင်္ဃေန စ အနိစ္ဆန္တဿေဝ ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ ပါဠိယံ စိဏ္ဏမာနတ္တော ဘိက္ခု…ပေ… အဗ္ဘေတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ယော ဘိက္ခု စိဏ္ဏမာနတ္တော၊ သော ဘိက္ခု အဗ္ဘေတဗ္ဗောတိ ဧဝံ ဘိက္ခုသဒ္ဒဒွယဿ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ စ ဘိက္ခူ ဂါရယှာတိ ဦနဘာဝံ ဉတွာ အဗ္ဘေန္တိ၊ ဒုက္ကဋာပဇ္ဇနေန ဂရဟိတဗ္ဗာ။ သာမီစီတိ ဝတ္တံ။

ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ

တေရသကဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။