📜

၄။ နိဿဂ္ဂိယကဏ္ဍော

၁။ စီဝရဝဂ္ဂေါ

၁။ ပဌမကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၅၉။ သမိတာဝိနာတိ ¶ ¶ သမိတပါပေန။ ဂေါတမကစေတိယံ နာမ ဂေါတမယက္ခဿ စေတိယဋ္ဌာနေ ကတဝိဟာရော ဝုစ္စတိ။

၄၆၁။ နဝမံ ဝါ ဒသမံ ဝါတိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ သစေ ဘဝေယျာတိ သစေ ကဿစိ ကင်္ခါ ဘဝေယျ။ ဝုတ္တသဒိသန္တိ ဒသမံ ဝါတိ ဝုတ္တသဒိသံ ပရိစ္ဆေဒသဒိသံ၊ ‘‘ဝုတ္တသဒိသမေဝါ’’တိပိ လိခန္တိ။ ဓာရေတုန္တိ ဧတ္ထ အာဟာတိ ပါဌသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၄၆၃။ သူစိယာ ပဋိသာမနန္တိ သူစိဃရေ သံဂေါပနံ၊ ဣဒဉ္စ သူစိကမ္မဿ သဗ္ဗဿ ပရိနိဋ္ဌိတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧတန္တိ နဋ္ဌစီဝရံ။ ဧတေသမ္ပီတိ နဋ္ဌစီဝရာဒီနိ ပရာမသတိ၊ တေန စီဝရပလိဗောဓာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဒုတိယဿ ပလိဗောဓဿာတိ အာဝါသပလိဗောဓဿ။ ဧတ္ထ စ နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ၊ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေတိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ဒွိန္နံ ပလိဗောဓာနံ အဘာဝဒဿနေန အတ္ထတကထိနဿ ပဉ္စမာသဗ္ဘန္တရေ ယာဝ စီဝရပလိဗောဓအာဝါသပလိဗောဓေသု အညတရံ န ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ တာဝ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ပက္ကမနံ အန္တော အဿာတိ ပက္ကမနန္တိကာ၊ ဧဝံ သေသာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိတ္ထာရော ပနေတ္ထ အာဂတဋ္ဌာနေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။

ဒသာဟပရမံ ကာလန္တိ အစ္စန္တသံယောဂဝစနံ။ ဣဒဉှိ ဝုတ္တံ ဟောတိ…ပေ… ဒသာဟပရမဘာဝေါတိ ဣဒံ ဒသာဟပရမတာပဒဿ အတ္ထမတ္တဒဿနံ၊ ဒသာဟပရမဘာဝေါတိ ဣဒဉှိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယမတ္ထောတိအာဒိ ဒသာဟပရမပဒဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္ထဒဿနဝသေန ¶ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧတ္တကော ကာလောတိ ‘‘ဒသာဟပရမတာ’’တိ ဝုတ္တော ယော ကာလော၊ သော ဧတ္တကော ကာလောတိ အတ္ထော။

ခေါမန္တိ ခေါမသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ ခေါမပဋစီဝရံ၊ တံ ဝါကမယန္တိ ဝဒန္တိ။ ကပ္ပာသသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ ကပ္ပာသိကံ၊ ဧဝံ သေသာနိပိ။ ကမ္ဗလန္တိ ဧဠကာဒီနံ လောမမယသုတ္တေန ဝါယိတပဋံ။ ဘင်္ဂန္တိ ခေါမသုတ္တာဒီနိ သဗ္ဗာနိ၊ ဧကစ္စာနိ ဝါ မိဿေတွာ ဝါယိတံ စီဝရံ။ ဘင်္ဂမ္ပိ ဝါကမယမေဝါတိ ကေစိ။ ဒုကူလံ ပတ္တုဏ္ဏံ သောမာရပဋံ စီနပဋံ ဣဒ္ဓိဇံ ဒေဝဒိန္နန္တိ ဣမာနိ ပန ဆ စီဝရာနိ ဧတေသညေဝ ¶ အနုလောမာနီတိ ဝိသုံ န ဝုတ္တာနိ။ ဒုကူလဉှိ သာဏဿ အနုလောမံ ဝါကမယတ္တာ။ ‘‘ပတ္တုဏ္ဏံ ကောသေယျဝိသေသော’’တိ အဘိဓာနကောသေ ဝုတ္တံ။ သောမာရဒေသေ၊ စီနဒေသေ စ ဇာတဝတ္ထာနိ သောမာရစီနပဋာနိ။ ပတ္တုဏ္ဏာဒီနိ တီဏိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ။ ဣဒ္ဓိဇန္တိ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တစီဝရံ။ ကပ္ပရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တံ၊ ဒေဝဒိန္နဉ္စ ခေါမာဒီနံ အညတရံ ဟောတီတိ တေသံ သဗ္ဗေသံ အနုလောမာနိ။ မနုဿာနံ ပကတိဝိဒတ္ထိံ သန္ဓာယ ‘‘ဒွေ ဝိဒတ္ထိယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ဒီဃတော ဝဍ္ဎကီဟတ္ထပ္ပမာဏံ ဝိတ္ထာရတော တတော ဥပဍ္ဎပ္ပမာဏံ ဝိကပ္ပနုပဂန္တိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ‘‘သုဂတဝိဒတ္ထိ နာမ ဣဒါနိ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ တိဿော ဝိဒတ္ထိယော၊ ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဒိယဍ္ဎော ဟတ္ထော ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၈-၃၄၉) ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သုဂတင်္ဂုလေန ဒွါဒသင်္ဂုလာ သုဂတဝိဒတ္ထိ ဝဍ္ဎကီဟတ္ထေန ဒိယဍ္ဎော ဟတ္ထောတိ သိဒ္ဓံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သုဂတင်္ဂုလေန အဋ္ဌင်္ဂုလံ ဝဍ္ဎကီဟတ္ထပ္ပမာဏ’’န္တိ အာဂတဋ္ဌာနေဟိ စ သမေတိ။

တံ အတိက္ကာမယတောတိ ဧတ္ထ တန္တိ စီဝရံ၊ ကာလံ ဝါ ပရာမသတိ။ တဿ ယော အရုဏောတိ စီဝရုပ္ပာဒဒိဝသဿ ယော အတိက္ကန္တော အရုဏော။ စီဝရုပ္ပာဒဒိဝသေန သဒ္ဓိန္တိ စီဝရုပ္ပာဒဒိဝသဿ အာဒိဘူတေန အတိက္ကန္တအရုဏေန သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော၊ ဣဒဉ္စ ဘဂဝတာ ‘‘ဒသာဟပရမ’’န္တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ဧကာဒသေ အရုဏုဂ္ဂမနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုဗ္ဗာပရသံသန္ဒနတ္ထံ သဒ္ဒတော ဂမ္မမာနမ္ပိ ‘‘စီဝရုပ္ပာဒဒိဝသေန သဒ္ဓိ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒသမေ အရုဏေ’’တိ ဝုတ္တေ ဧဝ ဟိ ဒသာဟပရမေန သဒ္ဓိံ သမေတိ။ ဒိဝသပရိယောသာနဿ အဝဓိဘူတအနာဂတာရုဏဝသေန ဟိ ဒိဝသံ အတိက္ကန္တံ နာမ ဟောတိ၊ န ပန ဒိဝသဿ အာဒိဘူတာရုဏဝသေန ပရိဝါသာဒီသု တထာ အဂ္ဂဟဏတော၊ ဣဓ ပန ဘဂဝတာ ဒိဝသဿ အာဒိအန္တပရိစ္ဆေဒဒဿနဝသေန ‘‘ဧကာဒသေ အရုဏုဂ္ဂမနေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ဒိဝသဿ အာဒိဘူတံ တံဒိဝသနိဿိတမ္ပိ အရုဏံ ဂဟေတွာ ‘‘ဧကာဒသေ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အရုဏောတိ စေတ္ထ သူရိယုဂ္ဂမနဿ ပုရေစရော ဝဍ္ဎနဃနရတ္တော ပဘာဝိသေသောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဝစနီယောတိ ¶ သင်္ဃာပေက္ခော။ ဝစနဘေဒေါတိ ‘‘ဉတ္တိယံ ဒွေ အာပတ္တိယော သရတီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၄၆၈။ ‘‘န ¶ ဣဓ သညာ ရက္ခတီ’’တိ ဣဒံ ဝေမတိကဉ္စ အနတိက္ကန္တသညဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယောပိ ဧဝံသညီ တဿပီတိ ယော အနတိက္ကန္တသညီ၊ ဝေမတိကော ဝါ၊ တဿပီတိ အတ္ထော။ အနဋ္ဌတော အဝိလုတ္တဿ ဝိသေသမာဟ ‘‘ပသယှာဝဟာရဝသေနာ’’တိ။ ထေယျာဝဟာရဝသေန ဂဟိတမ္ပိ ဣဓ နဋ္ဌံ။

အနာပတ္တိ အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာတိအာဒိ နိသီဒနသန္ထတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယေန ဟိ ပုရာဏသန္ထတဿ သာမန္တာ သုဂတဝိဒတ္ထိံ အနာဒိယိတွာ နဝံ နိသီဒနသန္ထတံ ကတံ၊ တဿ တံ နိဿဂ္ဂိယမ္ပိ တတော အညဿ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိကရန္တိ သိဇ္ဈနတော အယမတ္ထော သဗ္ဗနိဿဂ္ဂိယေသုပိ သိဇ္ဈတိ။

၄၆၉။ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ သင်္ဃာဋိအာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌာတုံ။ ‘‘န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဣမိနာ နာမေန န ဝိကပ္ပေတုံ၊ ဧတေန ဝိကပ္ပိတတိစီဝရော တေစီဝရိကော န ဟောတိ။ တဿ တသ္မိံ အဓိဋ္ဌိတတိစီဝရေ ဝိယ အဝိပ္ပဝါသာဒိနာ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိ န ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ၊ န ပန ဝိကပ္ပနေ ဒေါသောတိ။ တတော ပရန္တိ စတုမာသတော ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုညာတန္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ အညေ ပန ‘‘ဝိကပ္ပေတွာ ယာဝ အာဂါမိဝဿာနံ၊ တာဝ ဌပေတုမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ အပရေ ပန ‘‘ဝိကပ္ပနေ န ဒေါသော၊ တထာ ဝိကပ္ပိတံ ပရိက္ခာရာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

မုဋ္ဌိပဉ္စကန္တိ မုဋ္ဌိယာ ဥပလက္ခိတံ ပဉ္စကံ၊ စတုဟတ္ထေ မိနိတွာ ပဉ္စမံ ဟတ္ထံ မုဋ္ဌိံ ကတွာ မိနိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ကေစိ ပန ‘‘မုဋ္ဌိဟတ္ထာနံ ပဉ္စကံ မုဋ္ဌိပဉ္စကံ၊ တသ္မာ ပဉ္စပိ ဟတ္ထေ မုဋ္ဌိံ ကတွာဝ မိနိတဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ။ မုဋ္ဌိတ္တိကန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဒွိဟတ္ထေန အန္တရဝါသကေန တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေတုံ သက္ကာတိ အာဟ ‘‘ပါရုပနေနာ’’တိအာဒိ။ အတိရေကန္တိ သုဂတစီဝရပ္ပမာဏတော အဓိကံ။ ဦနကန္တိ မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိတော ဦနကံ၊ တေန စ တေသု တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ န ရုဟတီတိ ဒဿေတိ။

ဣမံ သင်္ဃာဋိံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီတိ ဣမံ သင်္ဃာဋိအဓိဋ္ဌာနံ ဥက္ခိပါမိ ပရိစ္စဇာမီတိ အတ္ထော။ ကာယဝိကာရံ ကရောန္တေနာတိ ဟတ္ထေန စီဝရံ ပရာမသန္တေန၊ စာလေန္တေန ဝါ။ ဝါစာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ¶ ကာယေနပိ စာလေတွာ ဝါစမ္ပိ ဘိန္ဒိတွာ ကာယဝါစာဟိ အဓိဋ္ဌာနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘‘ကာယေန အဖုသိတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဒုဝိဓန္တိ အဟတ္ထပါသဟတ္ထပါသဝသေန ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ဟတ္ထပါသော နာမ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထော ဝုစ္စတိ။ ဒွါဒသဟတ္ထန္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ ¶ ၊ တံ ဣဓ န သမေတိ။ ‘‘သာမန္တဝိဟာရေ’’တိ ဣဒံ ဌပိတဋ္ဌာနသလ္လက္ခဏယောဂ္ဂေ ဌိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တတော ဒူရေ ဌိတမ္ပိ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေန္တေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝ။ တတ္ထပိ စီဝရဿ ဌပိတဘာဝသလ္လက္ခဏမေဝ ပမာဏံ။ န ဟိ သက္ကာ သဗ္ဗထာ ဌာနံ သလ္လက္ခေတုံ။ ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဌပေတွာ တတော အညသ္မိံ ဌပိတန္တိ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကေစိ ပန ‘‘တထာပိ အဓိဋ္ဌိတေ န ဒေါသော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတဝတ္ထေဟီတိ ပရိက္ခာရစောဠနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတဝတ္ထေဟိ၊ တေနေဝ ‘‘ဣမံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ပရိက္ခာရစောဠဿ ပစ္စုဒ္ဓါရံ ဒဿေတိ။ ဧတေန စ တေစီဝရဓုတင်္ဂံ ပရိဟရန္တေန ပံသုကူလာဒိဝသေန လဒ္ဓံ ဝတ္ထံ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ ကတွာ ရဇိတွာ ပါရုပိတုံ အသက္ကောန္တေန ပရိက္ခာရစောဠဝသေန အဓိဋ္ဌဟိတွာဝ ဒသာဟံ အတိက္ကမေတဗ္ဗံ၊ ဣတရထာ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝ ‘‘ရဇိတကာလတော ပန ပဋ္ဌာယ နိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဓုတင်္ဂစောရော နာမ ဟောတီ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၅) ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနီ’’တိ ဣဒဉ္စ သင်္ဃာဋိအာဒိတိစီဝရနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမဿ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဣတရဿ ပန ပုရိမာဓိဋ္ဌာနမေဝ အလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ ကပ္ပဗိန္ဒုပိ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

ဗဒ္ဓသီမာယံ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မုတိသမ္ဘဝတော န တတ္ထ ဒုပ္ပရိဟာရတာတိ အာဟ ‘‘အဗဒ္ဓသီမာယံ ဒုပ္ပရိဟာရ’’န္တိ။

အတိရိတ္တပ္ပမာဏာယ ဆေဒနကံ ပါစိတ္တိယန္တိ အာဟ ‘‘အနတိရိတ္တပ္ပမာဏာ’’တိ။ တတော ပရံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ဝဿိကမာသတော ပရံ အဓိဋ္ဌာနံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ၊ ဣမိနာ စတုန္နံ ဝဿိကမာသာနံ ဥပရိ အဓိဋ္ဌာနံ တိဋ္ဌတီတိ ဝိညာယတိ တတော ပစ္စုဒ္ဓရာယောဂါ။ ယဉ္စ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝဿိကသာဋိကာ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေနာပိ၊ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိ အာဗာဓဝူပသမေနာပိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ၊ တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ နတ္ထိ။ ပရိဝါရဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတိ၊ နော ဂိမှေ’’တိ ဧတ္ထ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိယာ ပစ္ဆိမေ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဝိကပ္ပေတွာ ဌပိတံ ဝဿိကသာဋိကံ နိဝါသေန္တော ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတိ၊ ကုရုန္ဒိယံ ပန ‘ကတ္တိကပုဏ္ဏမဒိဝသေ အပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဟေမန္တေ အာပဇ္ဇတီ’တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ သုဝုတ္တံ၊ ‘စတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’န္တိ ¶ ဟိ ဝုတ္တ’’န္တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၃)။ တတ္ထ မဟာအဋ္ဌကထာယံ နိဝါသနပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ ¶ ဝုတ္တံ၊ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ပန အပစ္စုဒ္ဓါရပစ္စယာ၊ တသ္မာ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တနယေနာပိ ဝဿိကသာဋိကာ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေပိ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီတိ ပညာယတိ။ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနေသု စ ဝဿာနမာသအာဗာဓာနံ ဝိဂမေန ဝိဇဟနံ မာတိကာဋ္ဌကထာယမ္ပိ န ဥဒ္ဓဋံ၊ တသ္မာ သမန္တပါသာဒိကာယံ အာဂတနယေန ယာဝ ပစ္စုဒ္ဓါရာ အဓိဋ္ဌာနံ တိဋ္ဌတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ နဟာနတ္ထာယ အနုညာတတ္တာ ‘‘ဝဏ္ဏဘေဒမတ္တရတ္တာပိ စေသာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒွေ ပန န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဣမိနာ သင်္ဃာဋိအာဒီသု ဝိယ ဒုတိယေ အဓိဋ္ဌာနံ န ရုဟတိ၊ အတိရေကစီဝရံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ မဟာပစ္စရိယံ စီဝရဝသေန ပရိဘောဂကိစ္စဿ အဘာဝံ သန္ဓာယ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ သေနာသနပရိက္ခာရတ္ထာယ ဒိန္နပစ္စတ္ထရဏေ ဝိယ။ ယံ ပန ‘‘ပစ္စတ္ထရဏမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ သေနာသနတ္ထာယေဝါတိ နိယမိတံ န ဟောတိ နဝသု စီဝရေသု ဂဟိတတ္တာ၊ တသ္မာ အတ္တနော နာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ နိဒဟိတွာ ပရိက္ခာရစောဠံ ဝိယ ယထာ တထာ ဝိနိယုဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါဝါရော ကောဇဝေါတိ ဣမေသမ္ပိ ပစ္စတ္ထရဏာဒီနံ လောကေပိ ဝေါဟရဏတော သေနာသနပရိက္ခာရတ္ထာယ ဒိန္နပစ္စတ္ထရဏတော ဝိသုံ ဂဟဏံ ကတံ။

‘‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာ’’တိ ဣဒံ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပဇ္ဇိတွာ ဘိက္ခုပဋိညာယ ဌိတဿ စေဝ တိတ္ထိယပက္ကန္တဿ စ ဘိက္ခုနိယာ စ ဘိက္ခုနိဘာဝေ နိရပေက္ခတာယ ဂိဟိလိင်္ဂတိတ္ထိယလိင်္ဂဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဂိဟိဘာဝူပဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ တဒါပိဿ ဥပသမ္ပန္နတ္တာ၊ စီဝရဿ စ တဿ သန္တကတ္တာဝိဇဟနတော။ ပမာဏစီဝရဿာတိ ပစ္ဆိမပ္ပမာဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒွေ စီဝရာနိ ပါရုပန္တဿာတိ ဂါမပ္ပဝေသေ ဒိဂုဏံ ကတွာ သင်္ဃာဋိယော ပါရုပနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧသ နယော’’တိ ဣမိနာ ပမာဏယုတ္တေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိအာဒိအတ္ထံ သင်္ဂဏှာတိ။

အညံ ပစ္ဆိမပ္ပမာဏံ နာမ နတ္ထီတိ သုတ္တေ အာဂတံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ တမေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ န သမေတိ၊ သင်္ဃာဋိအာဒီနံ မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိဟေဋ္ဌိမပ္ပမာဏဿ သုတ္တေ အနာဂတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

မဟန္တံ ဝါ ခုဒ္ဒကံ ကရောတီတိ ဧတ္ထ အတိမဟန္တံ စီဝရံ မုဋ္ဌိပဉ္စကာဒိပစ္ဆိမပ္ပမာဏယုတ္တံ ကတွာ သမန္တတော ဆိန္ဒနေနာပိ ဝိစ္ဆိန္ဒနကာလေ ဆိဇ္ဇမာနဋ္ဌာနံ ဆိဒ္ဒသင်္ချံ ¶ န ဂစ္ဆတိ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတိ ဧဝါတိ သိဇ္ဈတိ၊ ‘‘ဃဋေတွာ ဆိန္ဒတိ၊ န ဘိဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနေန စ သမေတိ။ ပရိက္ခာရစောဠံ ပန ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမပ္ပမာဏတော ဦနံ ကတွာ ဆိန္နံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ အဓိဋ္ဌာနဿ အနိဿယတ္တာ။ တာနိ ပုန ဗဒ္ဓါနိ ဃဋိတာနိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝဿိကသာဋိကစီဝရေ ဒွိဓာ ဆိန္နေ ယဒိပိ ဧကေကံ ခဏ္ဍံ ပစ္ဆိမပစ္ဆိမပ္ပမာဏံ ပဟောတိ၊ ဧကသ္မိံယေဝ ခဏ္ဍေ အဓိဋ္ဌာနံ တိဋ္ဌတိ၊ န ဣတရေ၊ ‘‘ဒွေ ပန န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ နိသီဒနကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ ဝဒန္တိ။

သမ္မုခေ ပဝတ္တာ သမ္မုခါတိ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ တဉ္စ ဝိကပ္ပနဝိသေသနံ၊ တသ္မာ ‘‘သမ္မုခေ’’တိ ဘုမ္မတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ ကတွာပိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ အဘိမုခေတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သမ္မုခေန အတ္တနော ဝါစာယ ဧဝ ဝိကပ္ပနာ သမ္မုခါဝိကပ္ပနာ။ ပရမ္မုခေန ဝိကပ္ပနာ ပရမ္မုခါဝိကပ္ပနာတိ ကရဏတ္ထေနာပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ အယမေဝ ပါဠိယာ သမေတိ။ သန္နိဟိတာသန္နိဟိတဘာဝန္တိ အာသန္နဒူရဘာဝံ။ ဧတ္တာဝတာ နိဓေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္တကေနေဝ ဝိကပ္ပနာကိစ္စဿ နိဋ္ဌိတတ္တာ၊ အတိရေကစီဝရံ န ဟောတီတိ ဒသာဟာတိက္ကမေ န နိဿဂ္ဂိယံ ဇနေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ သယံ အပစ္စုဒ္ဓရဏံ ပရိဘုဉ္ဇနေ ပါစိတ္တိယံ၊ အဓိဋ္ဌာနေ ပရေသံ ဝိဿဇ္ဇနေ ဒုက္ကဋဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

ပရိဘောဂါဒယောပိ ဝဋ္ဋန္တီတိ ပရိဘောဂဝိဿဇ္ဇနအဓိဋ္ဌာနာနိပိ။ အပိ-သဒ္ဒေန နိဓေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော၊ ဧတေန စ ပစ္စုဒ္ဓါရေပိ ကတေ စီဝရမ္ပိ ဝိကပ္ပိတစီဝရမေဝ ဟောတိ၊ န အတိရေကစီဝရံ။ တံ ပန တိစီဝရာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌာတုကာမေန အဓိဋ္ဌဟိတဗ္ဗံ၊ ဣတရေန ဝိကပ္ပိတစီဝရမေဝ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယံ ဝိကပ္ပိတစီဝရံ၊ တံ ယာဝ အပရိဘောဂကာလာ အပစ္စုဒ္ဓရာပေတွာဝ နိဒဟိတဗ္ဗံ၊ ပရိဘောဂကာလေ ပန သမ္ပတ္တေ ပစ္စုဒ္ဓရာပေတွာ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဟိ တတော ပုရေပိ ပစ္စုဒ္ဓရာပေယျ၊ ပစ္စုဒ္ဓါရေနေဝ ဝိကပ္ပနာယ ဝိဂတတ္တာ အတိရေကစီဝရံ နာမ ဟောတိ၊ ဒသာဟာတိက္ကမေ စ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ တသ္မာ ယံ အပရိဘုဉ္ဇိတွာဝ ဌပေတဗ္ဗံ၊ တဒေဝ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ၊ ပစ္စုဒ္ဓါရေ စ ကတေ အန္တောဒသာဟေယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ယဉ္စ အဋ္ဌကထာယံ ‘တတော ပဘုတိ ပရိဘောဂါဒယောပိ ဝဋ္ဋန္တီ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တမေဝ။ ပါဠိယဉှိ ¶ ‘‘အန္တောဒသာဟံ အဓိဋ္ဌေတိ၊ ဝိကပ္ပေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၆၉) စ ‘‘သာမံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေတွာ အပစ္စုဒ္ဓါရဏံ ပရိဘုဉ္ဇေယျ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၇၃) စ ‘‘အနာပတ္တိ သော ဝါ ဒေတိ၊ တဿ ဝါ ဝိဿာသန္တော ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၇၄) စ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဝါ ဝိကပ္ပနံ ဝါ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိအာဒိနာ ပစ္စုဒ္ဓါရံ အဒဿေတွာ ‘‘မယှံ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော သန္တကတ္တံ အမောစေတွာဝ ပရိဘောဂါဒိဝသေနေဝ ပစ္စုဒ္ဓါရဿ ဝုတ္တတ္တာ၊ ‘‘တတော ပဘုတိ ပရိဘောဂါဒယောပိ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိနာပိ ဝိသုံ ပရိဘောဂဿ၊ နိဒဟနဿ စ ဝုတ္တတ္တာ ဝိကပ္ပနာနန္တရမေဝ ပစ္စုဒ္ဓရာပေတွာ အနဓိဋ္ဌဟိတွာ ဧဝ တိစီဝရဝိရဟိတံ ¶ ဝိကပ္ပနာရဟံ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ၊ နိဒဟိတုဉ္စ ဣဒံ ပါဋေက္ကံ ဝိနယကမ္မန္တိ ခါယတိ။ အပိစ ဗဟူနံ ပတ္တာနံ ဝိကပ္ပေတုံ၊ ပစ္စုဒ္ဓါရေတုဉ္စ ဝုတ္တတ္တာ ပစ္စုဒ္ဓါရေန တေသံ အတိရေကပတ္တတာ ဒဿိတာတိ သိဇ္ဈတိ တေသု ဧကဿေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗတော။ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ပညတ္တိကောဝိဒေါ န ဟောတီတိ ဧဝံ ဝိကပ္ပိတေ ‘‘အနန္တရမေဝ ဧဝံ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိနယကမ္မံ န ဇာနာတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဇာနာတိ ပစ္စုဒ္ဓရိတု’’န္တိ၊ ဣမိနာပိ စေတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘‘ဝိကပ္ပနာနန္တရမေဝ ပစ္စုဒ္ဓါရော ကာတဗ္ဗော’’တိ။

အဝိသေသေန ဝုတ္တဝစနန္တိ တိစီဝရာဒီနံ သာဓာရဏဝစနေန ဝုတ္တဝစနံ။ ယံ ပနေတ္ထ ‘‘ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတီ’’တိ ဝတွာ တံ ဝိရောဓာသင်္ကံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘တိစီဝရသင်္ခေပေန…ပေ… ဝိကပ္ပနာယ ဩကာသော ဒိန္နော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ‘‘အဓိဋ္ဌေတိ ဝိကပ္ပေတီ’’တိ သာမညတော ဝုတ္တေပိ တိစီဝရမ္ပိ ဝိကပ္ပေတီတိ အယမတ္ထော န သိဇ္ဈတိ၊ ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ ယံ ပန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ တံ အဓိဋ္ဌာတိ။ ယံ တိစီဝရဝိရဟိတံ၊ တံ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ၊ တံ ဝိကပ္ပေတီတိ ဧဝမတ္ထော သိဇ္ဈတီတိ။ တသ္မာ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓော န ဒိဿတိ သာမညဝစနဿ ဝုတ္တာဝသေသေယေဝ အဝတိဋ္ဌနတော။ ယံ ပနေတ္ထ တိစီဝရဿာပိ ဝိကပ္ပနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘တိစီဝရံ တိစီဝရသင်္ခေပေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တိစီဝရသင်္ခေပေန ပရိဟရိယမာနေသု ဧကမ္ပိ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တိစီဝရတော ပန ဧကံ ဝါ သကလမေဝ ဝါ အပနေတွာ အပရံ တိစီဝရံ တိစီဝရသင်္ခေပေန ပရိဟရိတုကာမဿ ဝါ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ မုဉ္စိတွာ ပရိက္ခာရစောဠဝသေနေဝ သဗ္ဗစီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမဿ ¶ ဝါ ပုရိမံ အဓိဋ္ဌိတစီဝရံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧဝမဓိပ္ပာယေန ‘‘တိစီဝရေ ဧကေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝသိတုကာမော ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ သိယာ၊ ဣစ္စေတံ ပါဠိယာ သဒ္ဓိံ သမေတိ။ အထ ပုနပိ တဒေဝ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနေန အဓိဋ္ဌာတုကာမော ဟုတွာ ဝိပ္ပဝါသသုခတ္ထံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ သိယာ၊ တံ ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဣမိနာ ဝစနေန န သမေတိ။ ယဒိ ဟိ သေသစီဝရာနိ ဝိယ တိစီဝရမ္ပိ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ သိယာ၊ ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဣဒံ ဝစနမေဝ နိရတ္ထကံ သိယာ သေသစီဝရေဟိ တိစီဝရဿ ဝိသေသာဘာဝါ။ တသ္မာ ‘‘ဝိကပ္ပေတီ’’တိ ဣဒံ တိစီဝရဝိရဟိတမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တိစီဝရံ ပန ဝိကပ္ပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝိညာယတိ၊ တေနေဝ ဒုတိယကထိနသိက္ခာပဒဿ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘ဝိကပ္ပေတီ’’တိ ဣဒံ န ဝုတ္တံ၊ ဝီမံသိတွာ ယထာ ပါဠိယာ သဒ္ဓိံ န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တထာ ဧတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဂဟေတဗ္ဗော။

တုယှံ ¶ ဒေမီတိအာဒီသု ပရိစ္စတ္တတ္တာ မနသာ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တေပိ သမ္ပဒါနဘူတဿေဝ သန္တကံ ဟောတိ၊ သော ဣစ္ဆိတက္ခဏေ ဂဟေတုံ လဘတိ။ ဣတ္ထန္နာမဿာတိ ပရမ္မုခေ ဌိတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ယဿ ပန ရုစ္စတီတိအာဒိ ဥဘောဟိပိ ပရိစ္စတ္တတာယ အဿာမိကတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

‘‘တံ န ယုဇ္ဇတီ’’တိ ဣဒံ အန္တောဒသာဟေ ဧဝ ဝိဿာသဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ အနာပတ္တိဝါရဿ အာဂတတ္တာ၊ ဣဓ နိဿဂ္ဂိယစီဝရဿ ကပ္ပိယဘာဝကရဏတ္ထံ လေသေန ဂဟိတတ္တာ စ ဝုတ္တံ၊ ကေစိ ပန ‘‘ပရေဟိ သဘာဂေန အစ္ဆိန္နေ၊ ဝိဿာသဂ္ဂဟိတေ စ ပုန လဒ္ဓေ ဒေါသော န ဒိဿတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အနဓိဋ္ဌာနေနာတိ ကာယဝါစာဟိ ကတ္တဗ္ဗဿ အကရဏေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ စီဝရဿ အတ္တနော သန္တကတာ၊ ဇာတိပမာဏယုတ္တတာ၊ ဆိန္နပလိဗောဓဘာဝေါ၊ အတိရေကစီဝရတာ၊ ဒသာဟာတိက္ကမောတိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။

ပဌမကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၇၃။ ဒုတိယေ အဝိပ္ပဝါသေတိ အဝိပ္ပဝါသေ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ၊ ဝိပ္ပဝါသဒေါသာဘာဝေ သာဓေတဗ္ဗေ ကတ္တဗ္ဗာ သမ္မုတီတိ အတ္ထော။

၄၇၅။ ပဋိသိဒ္ဓပရိယာပန္နေနာတိ ¶ ဝိပ္ပဝသိတုံ ပဋိသိဒ္ဓေသု တီသု စီဝရေသု အန္တောဂဓေန၊ ဧကေန စ အဝယဝေ သမုဒါယောပစာရံ ဒဿေတိ။

၄၇၈-၉။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ပရိက္ခိတ္တော’’တိ ဣမိနာ။ ‘‘သဘာယေတိ လိင်္ဂဗျတ္တယေန သဘာ ဝုတ္တာ’’တိ ဝတွာ ပုန သယမ္ပိ ‘‘သဘာယေ’’တိ ဣမိနာ ဝေါဟရန္တော သဘာ-သဒ္ဒဿ ပရိယာယော သဘာယ-သဒ္ဒေါ နပုံသကလိင်္ဂယုတ္တော အတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘သဘာယန္တိ လိင်္ဂဗျတ္တယေန သဘာ ဝုတ္တာ’’တိ ဝါ ပါဌော။ လိင်္ဂဗျတ္တယေန သဘာတိ စ လိင်္ဂန္တရယုတ္တော သဘာသဒ္ဒပရိယာယော သဘာယသဒ္ဒေါတိ အတ္ထော။

သဘာယံ ဂစ္ဆတီတိ သဘံ ဂစ္ဆတိ။ ဝသိတဗ္ဗံ နတ္ထီတိ စီဝရဟတ္ထပါသေယေဝ ဝသိတဗ္ဗံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ တဿာတိ ဝီထိယာ။ သဘာယဿ စ ဒွါရဿ စ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ သဘာယဒွါရာနမန္တရေ ဝီထိ ဂေဟာပိ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ အာဒိပရိယောသာနာနံ ဂဟိတတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ဒွါရဝီထိဃရေသု ဝသန္တေန ဂါမပ္ပဝေသနသဟသေယျာဒိဒေါသံ ပရိဟရိတွာ သုပဋိစ္ဆန္နတာဒိယုတ္တေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ ¶ ၊ သဘာ ပန ယဒိ သဗ္ဗေသံ ဝသနတ္ထာယ သာလာသဒိသာ ကတာ၊ အန္တရာရာမေ ဝိယ ယထာသုခံ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပရိက္ခိတ္တတာယ စ ဧကူပစာရတံ၊ အပရိက္ခိတ္တတာယ နာနူပစာရတဉ္စ နိဝေသနာဒီသုပိ အတိဒိသန္တော အာဟ ‘‘ဧတေနေဝူပါယေနာ’’တိအာဒိ။ နိဝေသနာဒီနိ ဗဟိဂါမတော သန္နိဝိဋ္ဌာနိ ဂဟိတာနိ အန္တောဂါမေ ဌိတာနံ ဂါမဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဂါမနိဂမနိဝေသနာဒီသု ပန္နရသသု။ ပရိက္ခေပါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပရိက္ခေပဿေဝ ဂဟဏံ၊ န ဧကကုလာဒီနမ္ပိ တေသံ ဧကူပစာရတာနာနူပစာရတာနိမိတ္တတာဘာဝါ။ ဧတ္ထ စ သတ္ထဿ ကတိပါဟံ ကတ္ထစိ နိဝိဋ္ဌဿေဝ ပရိက္ခေပေါ ဟောတိ၊ န ဂစ္ဆန္တဿ။

၄၈၂-၇။ ဂါမတော ဗဟိ ဣဿရာနံ သမုဒ္ဒတီရာဒီသု ကတဘဏ္ဍသာလာ ဥဒေါသိတောတိ အာဟ ‘‘ယာနာဒီန’’န္တိအာဒိ။ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါတိ နာတိဥစ္စော စန္ဒိကင်္ဂဏယုတ္တော သိခရကူဋမာလာဒိဝိရဟိတော ပါသာဒေါ။

၄၈၉။ ပရိယာဒိယိတွာတိ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ။ နဒီပရိဟာရောတိ ဝိသုံဂါမာဒီနံ ဝိယ နဒီပရိဟာရဿ အဝုတ္တတ္တာ စီဝရဟတ္ထပါသော ဧဝါတိ ဝဒန္တိ၊ အညေ ပန ‘‘ဣမိနာ အဋ္ဌကထာဝစနေန နဒီပရိဟာရောပိ ဝိသုံ သိဒ္ဓါ၊ နဒိယာ ¶ ဟတ္ထပါသော န ဝိဇဟိတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဝိဟာရသီမန္တိ အဝိပ္ပဝါသသီမံ သန္ဓာယာဟ။ ဧတ္ထ စ ဝိဟာရဿ နာနာကုလသန္တကဘာဝေပိ အဝိပ္ပဝါသသီမာပရိစ္ဆေဒဗ္ဘန္တရေ သဗ္ဗတ္ထ စီဝရအဝိပ္ပဝါသသမ္ဘဝတော တဿာ ပဓာနတ္တာ တတ္ထ သတ္ထပရိဟာရော န လဗ္ဘတီတိ ‘‘ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဝသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သတ္ထသမီပေ’’တိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တံ အဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ နာနာကုလဿ သတ္ထော ဟောတိ၊ သတ္ထေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ သတ္ထဟတ္ထပါသော ဂဟိတော။

၄၉၀။ ဧကကုလဿ ခေတ္တေတိ အပရိက္ခိတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

၄၉၁-၄။ ဝိဟာရော နာမ ဥပစာရသီမာ။ တတ္ထ ယသ္မိံ ဝိဟာရေတိ တဿ အန္တောပရိဝေဏာဒိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဧကကုလာဒိသန္တကတာ စေတ္ထ ကာရာပကာနံ ဝသေန။ ဆာယာယ ဖုဋ္ဌောကာသဿာတိ ဥဇုကံ အဝက္ခိတ္တလေဍ္ဍုပါတဗ္ဘန္တရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

အဂမနပထေတိ တဒဟေဝ ဂန္တွာ နိဝတ္တေတုံ န သက္ကုဏေယျကေ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ ယေ ဒီပကာ၊ တေသူတိ ယောဇနာ။ ဣတရသ္မိန္တိ ပုရတ္ထိမဒိသာယ စီဝရေ။ ‘‘ဥပေါသထကာလေ…ပေ… ဝဍ္ဎတီ’’တိ ဣမိနာ စီဝရဝိပ္ပဝါသသတ္တဗ္ဘန္တရတော သမာနသံဝါသာယ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ အစ္စန္တဝိသဒိသတံ ဒဿေတိ ¶ ။ တထာ ဟိ ဗဟူသု ဘိက္ခူသု ဧကတော နိသီဒိတွာ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒေသု ယထာသကံ စီဝရံ ဌပေတွာ ပရိဟရန္တေသု ဧကေကဿ ဘိက္ခုနော နိသိန္နောကာသတော ပဋ္ဌာယ ပစ္စေကံ သတ္တဗ္ဘန္တရဿ ပရိစ္ဆေဒေါ အညမညဝိသဒိသော အနေကဝိဓော ဟောတိ၊ န ဧကော ပရိသပရိယန္တတော ပဋ္ဌာယ အနိမိတဗ္ဗတ္တာ။ တေနေဝ တတ္ထ ပရိသဝသေန ဝုဍ္ဎိ၊ ဟာနိ ဝါ န ဟောတိ၊ န ဧဝံ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာယ။ သာ ဟိ ယောဇနိကာယပိ ပရိသပရိယန္တတောဝ ပဋ္ဌာယ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရပအစ္ဆိန္နာ ဧကာဝ ဟောတိ။ တေနေဝ သာ ပရိသဝသေန ဝဍ္ဎတိ၊ ဟာယတိ စ၊ တသ္မာ အညာဝ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာ အညော သတ္တဗ္ဘန္တရတော ပရိစ္ဆိန္နော စီဝရဝိပ္ပဝါသပရိဟာရော အဗ္ဘောကာသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဉ္စေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ခန္ဓကေ သီမာကထာယမေဝ (မဟာဝ။ ၁၄၃) ဝက္ခာမ။

၄၉၅။ နဒိံ ¶ ဩတရတီတိ ဟတ္ထပါသံ မုဉ္စိတွာ ဩတရတိ။ ဗဟိဂါမေ ဌပေတွာတိ အပါရုပိတဗ္ဗတာယ ဝုတ္တံ။ ဝိနယကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဥတ္တရာသင်္ဂေ စ ဗဟိဂါမေ ဌပိတသင်္ဃာဋိယဉ္စ ပဌမံ ဝိနယကမ္မံ ကတွာ ပစ္ဆာ ဥတ္တရာသင်္ဂံ နိဝါသေတွာ အန္တရဝါသကေ ကာတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဗဟိဂါမေ ဌပိတဿာပိ ဝိနယကမ္မဝစနတော ပရမ္မုခါပိ ဌိတံ ဝိဿဇ္ဇိတုံ၊ နိဿဋ္ဌံ ဒါတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒဟရာနံ ဂမနေ သဥဿာဟတ္တာ ‘‘နိဿယော ပန န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မုဟုတ္တံ…ပေ… ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ သဥဿာဟတ္တေ ဂမနဿ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ။ တေသံ ပန ပုရာရုဏာဝ ဥဋ္ဌဟိတွာ သဥဿာဟေန ဂစ္ဆန္တာနံ အရုဏေ အန္တရာ ဥဋ္ဌိတေပိ န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ ‘‘ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ သယန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တေနေဝ ‘‘ဂါမံ ပဝိသိတွာ…ပေ… န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညမညဿ ဝစနံ အဂ္ဂဟေတွာတိအာဒိမှိ သဥဿာဟတ္တာ ဂမနက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ န ဝုတ္တာ။ ဓေနုဘယေနာတိ တရုဏဝစ္ဆဂါဝီနံ အဘိဓာဝိတွာ သိင်္ဂေန ပဟရဏဘယေန။ နိဿယော စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ ဧတ္ထ ဓေနုဘယာဒီဟိ ဌိတာနံ ယာဝ ဘယဝူပသမာ ဌာတဗ္ဗတော ‘‘အန္တောအရုဏေယေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ နိယမေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ပန ဧဝံ နိယမေတုံ သက္ကာ၊ တတ္ထ အန္တရာရုဏေ ဥဂ္ဂတေပိ နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ဂါမပ္ပဝိဋ္ဌဒဟရာနံ ဝိယ။ အန္တောသီမာယံ ဂါမန္တိ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မုတိတော ပစ္ဆာ ပတိဋ္ဌာပိတဂါမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ ဌပေတွာ သမ္မန္နိတဗ္ဗတော။ ပဝိဋ္ဌာနန္တိ အာစရိယန္တေဝါသိကာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂတာနံ အဝိပ္ပဝါသသီမတ္တာ နေဝ စီဝရာနိ နိဿဂ္ဂိယာနိ ဟောန္တိ၊ သဥဿာဟတာယ နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အန္တရာမဂ္ဂေတိ ဓမ္မံ သုတွာ အာဂစ္ဆန္တာနံ အန္တရာမဂ္ဂေ။

‘‘ဣဓ အပစ္စုဒ္ဓရဏ’’န္တိ ဣမိနာ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနိ ဝိယ ပစ္စုဒ္ဓရဏမ္ပိ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ကတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ကာယဝါစာဟိ ကတ္တဗ္ဗဿ အကရဏတောတိ ဣဒံ ကာယဝါစာသမုဋ္ဌာနံ ¶ ဝုတ္တံ။ အဓိဋ္ဌိတတိစီဝရတာ၊ အနတ္ထတကထိနတာ၊ အလဒ္ဓသမ္မုတိတာ၊ ရတ္တိဝိပ္ပဝါသောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ တတိယကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၄၉၇။ တတိယေ ¶ ပါဠိယံ စီဝရပစ္စာသာ နိက္ခိပိတုန္တိ စီဝရပစ္စာသာယ သတိယာ နိက္ခိပိတုန္တိ အတ္ထော။ နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာတိ ဧတ္ထ ဒုတိယကထိနေ ဝိယ သာမိဝသေနေဝ ကရဏဝစနဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၄၉၉-၅၀၀။ တုယှံ ဒမ္မီတိ ဒိန္နန္တိ ‘‘တုယှံ၊ ဘန္တေ၊ အကာလစီဝရံ ဒမ္မီ’’တိ ဧဝံ ဒိန္နံ၊ ဧတမ္ပိ ကာလေ အာဒိဿ ဒိန္နံ နာမ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒံ ပန အဋ္ဌကထာဝစနံ၊ ပါဠိယံ ‘‘ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္န’’န္တိ ဣဒဉ္စ ‘‘အကာလစီဝရ’’န္တိ ဝစနသာမညတော လဗ္ဘမာနံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒဿေတုံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တံ ပဌမအနိယတေ သောတဿ ရဟော ဝိယ။ သင်္ဃဿ ဟိ ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္နံ အကာလေ ဥပ္ပန္နစီဝရံ ဝိယ သမ္မုခီဘူတေဟိ ဝုတ္ထဝဿေဟိ၊ အဝုတ္ထဝဿေဟိ စ သဗ္ဗေဟိပိ ဘာဇေတဗ္ဗတာသာမညေန အကာလစီဝရံ နာမ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ပါဠိယံ ‘‘ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ‘‘တတော ဘာဇေတွာ လဒ္ဓစီဝရမ္ပိ အကာလေ လဒ္ဓစီဝရမ္ပိ ဝုတ္ထဝဿာနံ ဧကမာသပရိဟာရံ၊ ပဉ္စမာသပရိဟာရံ ဝါ န လဘတိ၊ ပစ္စာသာစီဝရေ အသတိ ဒသာဟပရိဟာရမေဝ လဘတီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘အာဒိဿ ဒိန္န’’န္တိ ဝစနသာမညတော လဗ္ဘမာနံ သဗ္ဗံ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဣဒံ တုယှံ ဒမ္မီတိ ဒိန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန တထာလဒ္ဓံ ဝါ အကာလေ လဒ္ဓံ ဝါ အနတ္ထတကထိနာနံ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဣတရထာ ပါဠိအဋ္ဌကထာဟိ ဝိရုဇ္ဈနတော။ တထာ ဟိ အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒေ အကာလေ ဥပ္ပန္နမ္ပိ အစ္စေကစီဝရံ ‘‘ယာဝစီဝရကာလသမယံ နိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၄၈) ဝုတ္တံ၊ တဿ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ပဝါရဏမာသဿ ဇုဏှပက္ခပဉ္စမိယံ ဥပ္ပန္နဿ အစ္စေကစီဝရဿ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသဒိဝသာဓိကော မာသော၊ အတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသဒိဝသာဓိကာ ပဉ္စ မာသာ စ ပရိဟာရော ဝုတ္တော၊ တမေဝ ပရိဟာရံ သန္ဓာယ ‘ဆဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ ပန ဥပ္ပန္နံ အနစ္စေကစီဝရမ္ပိ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဌပိတစီဝရမ္ပိ ဧတံ ပရိဟာရံ လဘတိယေဝါ’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၄၆-၆၄၉) ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ကာလေပိ အကာလေပိ စ ယထာတထာ လဒ္ဓံ ¶ အတိရေကစီဝရံ ဝုတ္ထဝဿာနံ ဧကမာသံ၊ ပဉ္စမာသံ ဝါ ယထာရဟံ ပရိဟာရံ လဘတိ ဧဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ပန အဝတွာ ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဧဝန္တိ ယံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တတော စေ ဥတ္တရီ’’တိ ဣမဿ မာသပရမတော ဥတ္တရီတိ ¶ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ တံ ပရာမသတိ။ ပဒဘာဇနိယံ ဧဝမတ္ထံ အဝတွာ အညထာ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ တာဝ ဥပ္ပန္နံ ပစ္စာသာစီဝရန္တိ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ‘‘မူလစီဝရ’’န္တိ ဣဒံ ဥပယောဂဝစနံ။ အတ္တနော ဂတိကံ ကရောတီတိ အနန္တရာ ဒုတိယဒိဝသာဒီသု ဥပ္ပန္နံ ပစ္စာသာစီဝရံ မာသပရမံ မူလစီဝရံ ဌပေတုံ အဒတွာ အတ္တနော ဒသာဟပရမတာယ ဧဝ ပတိဋ္ဌာပေတီတိ အတ္တနော ဂတိကံ ကရောတီတိ။ တတော ဥဒ္ဓံ မူလစီဝရန္တိ ဧတ္ထ ပန မူလစီဝရန္တိ ပစ္စတ္တဝစနံ။ တဉှိ ဝီသတိမဒိဝသတော ဥဒ္ဓံ ဒွါဝီသတိမဒိဝသာဒီသု ဥပ္ပန္နံ ပစ္စာသာစီဝရံ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဧကတော သိဗ္ဗေတွာ ဃဋိတံ ဒသာဟပရမံ ဂန္တုံ အဒတွာ နဝါဟပရမတာဒိဝသေန အတ္တနော ဂတိကံ ကရောတိ၊ ဧကတော အသိဗ္ဗေတွာ ဝိသုံ ဌပိတံ ပန ပစ္စာသာစီဝရံ ဒသာဟပရမမေဝ။

ပါဠိယံ ဒသာဟာတိ ဒသာဟေန။ ဧကာဒသေ ဥပ္ပန္နေတိအာဒီသု ဧကာဒသာဟေ ဥပ္ပန္နေတိအာဒိနာ အတ္ထော၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧကဝီသေ ဥပ္ပန္နေ…ပေ… နဝါဟာ ကာရေတဗ္ဗန္တိအာဒိ ပစ္စာသာစီဝရဿ ဥပ္ပန္နဒိဝသံ ဌပေတွာ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ‘‘တိံသေ…ပေ… တဒဟေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အညံ ပစ္စာသာစီဝရံ…ပေ… ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ သတိယာ ဧဝ ပစ္စာသာယ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ စီဝရံ န လဘိဿာမီ’’တိ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနတော ပစ္စာသာယ ဥပစ္ဆိန္နာယ အညတ္ထာပိ ယေန ကေနစိ ဥပါယေန ပစ္စာသံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ မူလစီဝရံ န အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ သဗ္ဗထာ ပစ္စာသာယ ဥပစ္ဆိန္နာယ ဒသာဟာတိက္ကန္တံ မူလစီဝရံ တဒဟေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ပစ္စာသာစီဝရမ္ပိ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ပဌမတရံ ဥပ္ပန္နံ ဝိသဘာဂံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အညမညန္တိ အညံ အညံ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ အင်္ဂံ ပနေတ္ထ ပဌမကထိနေ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ ကေဝလဉှိ တတ္ထ ဒသာဟာတိက္ကမော၊ ဣဓ မာသာတိက္ကမောတိ အယံ ဝိသေသော။

တတိယကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပုရာဏစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၀၃-၅။ စတုတ္ထေ ပါဠိယံ ဘတ္တဝိဿဂ္ဂန္တိ ဘတ္တဿ ဥဒရေ ဝိဿဇ္ဇနံ၊ ပဝေသနံ အဇ္ဈောဟရဏံ ¶ ဘတ္တကိစ္စန္တိ အတ္ထော၊ ဘောဇနပရိယောသာနေန ဘတ္တဿ ဝိဿဇ္ဇနန္တိပိ ¶ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ နာမ တွန္တိ သော နာမ တွံ၊ တာယ နာမ တွန္တိ ဝါ အတ္ထော။ ပိတာ စ မာတာ စ ပိတရော၊ ပိတူနံ ပိတာ စ မာတာ စ ပိတာမဟာ၊ တေ ဧဝ ယုဂဠဋ္ဌေန ယုဂေါ၊ တသ္မာ ယာဝ သတ္တမာ ပိတာမဟယုဂါ ပိတာမဟာဝဋ္ဋာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ ပိတာမဟဂ္ဂဟဏေန မာတာမဟော စ ပိတာမဟီ မာတာမဟီ စ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ။ သတ္တမယုဂတော ပရံ ‘‘အညာတကာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယာတိ ဘိက္ခုနီ။ ပိတု မာတာ ပိတာမဟီ၊ မာတု ပိတာ မာတာမဟော။

ပယောဂေ ပယောဂေ ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋန္တိ ‘‘ဓောဝါ’’တိ အာဏာပနဝါစာယ ဧကာယ ဧဝ တဒနုဂုဏဿ သဗ္ဗဿာပိ ပယောဂဿ အာဏတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။

၅၀၆။ တဒဝိနာဘာဝတော ဓောဝနဿ ‘‘ကာယဝိကာရံ ကတွာ’’တိ စ ‘‘အန္တောဒွါဒသဟတ္ထေ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ကာယေန ဓောဝါပေတုကာမတံ အပ္ပကာသေတွာ ဒါနခိပနပေသနာဒိံ ကရောန္တဿ စ ဒွါဒသဟတ္ထံ ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာ ဗဟိ ဌတွာ ကာယဝါစာဟိ အာဏာပေတွာ ခိပနပေသနာဒိံ ကရောန္တဿ စ အနာပတ္တိ ဧဝ။

ဧကေန ဝတ္ထုနာတိ ပဌမကတေန။ ပဉ္စသတာနိ ပမာဏံ ဧတာသန္တိ ပဉ္စသတာ။ ဘိက္ခုဘာဝတော ပရိဝတ္တလိင်္ဂါပိ ဘိက္ခုနီ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာ ဧဝ။

၅၀၇။ တာဝကာလိကံ ဂဟေတွာတိ အတ္တနာ ကတိပါဟံ ပါရုပနာဒိအတ္ထာယ တာဝကာလိကံ ယာစိတွာ။ ပုရာဏစီဝရတာ၊ ဥပစာရေ ဌတွာ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ အာဏာပနံ၊ တဿာ ဓောဝါပနာဒီနိ စာတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ပုရာဏစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ စီဝရပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၀၈။ ပဉ္စမေ ¶ အပညတ္တေ သိက္ခာပဒေတိ ဂဏမှာ ဩဟီယနသိက္ခာပဒေ (ပါစိ။ ၆၉၁-၆၉၂) အပညတ္တေ။ ကောဋ္ဌာသသမ္ပတ္တီတိ ကေသာဒိပဉ္စကောဋ္ဌာသာနံ ကလျာဏတာ။ ဟတ္ထတလေယေဝ ဒဿေတွာတိ ဟတ္ထတလတော သေသကာယဿ အဒဿနံ ဒီပေတိ။

၅၁၀။ ဝိဟတ္ထတာယာတိ ¶ ဝိဟတတာယ၊ အမိဿိတတာယ အပဋိသရဏတာယာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သမဘိတုန္နတ္တာ’’တိ၊ ဗျဓိတတ္တာတိ အတ္ထော။ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗံ ပရိဝတ္တံ၊ တဒေဝ ပါရိဝတ္တကံ၊ ပရိဝတ္တေတွာ ဒိယျမာနန္တိ အတ္ထော။

ပုရိမသိက္ခာပဒေ ဝိယ ဣဓ ဒွါဒသဟတ္ထော ဥပစာရနိယမော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာ’’တိ။ အညတြ ပါရိဝတ္တကာတိ ယံ အန္တမသော ဟရီဋကခဏ္ဍမ္ပိ ဒတွာ ဝါ ‘‘ဒဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဝါ ပရိဝတ္တကံ ဂဏှာတိ၊ တံ ဌပေတွာ။ ‘‘တံ အစိတ္တကဘာဝေန န သမေတီ’’တိ ဣမိနာ ဉာတိဘာဝါဇာနနာဒီသု ဝိယ ဘိက္ခုနီဘာဝါဇာနနာဒိဝသေနာပိ အစိတ္တကတံ ပကာသေတိ။

၅၁၃-၄။ တိကဉ္စ တံ ပါစိတ္တိယဉ္စာတိ တိကပါစိတ္တိယံ၊ ပါစိတ္တိယတိကန္တိ အတ္ထော။ ပတ္တတ္ထဝိကာဒီတိ အနဓိဋ္ဌာနုပဂံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ကော ပန ဝါဒေါ ပတ္တတ္ထဝိကာဒီသူတိ မဟတိယာပိ တာဝ ဘိသိစ္ဆဝိယာ အနဓိဋ္ဌာနုပဂတ္တာ အနာပတ္တိ၊ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမပ္ပမာဏဝိရဟိတတာယ အနဓိဋ္ဌာတဗ္ဗေသု ကိမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ပတ္တတ္ထဝိကာဒီနိ ပန ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမာနိ ဂဏှိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ကိရိယာ၊ အပရိဝတ္တနံ အကိရိယာ။ ဝိကပ္ပနုပဂစီဝရတာ၊ ပါရိဝတ္တကာဘာဝေါ၊ အညာတိကာယ ဟတ္ထတော ဂဟဏန္တိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

စီဝရပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၁၅။ ဆဋ္ဌေ ¶ ပဋု ဧဝ ပဋ္ဋော။ ပါဠိယံ ဓမ္မနိမန္တနာတိ သမဏေသု ဝတ္တဗ္ဗာစာရဓမ္မမတ္တဝသေန နိမန္တနာ၊ ဒါတုကာမတာယ ကတနိမန္တနာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ‘‘ဝိညာပေဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညာတကအပ္ပဝါရိတတော ဟိ ဝိညတ္တိ နာမ ဟောတိ။

၅၁၇။ ‘‘တိဏေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အာဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ ဘူတဂါမဝိကောပနံ အနုညာတန္တိ အာဟ ‘‘နေဝ ဘူတဂါမပါတဗျတာယာ’’တိအာဒိ။ ပဌမံ သုဒ္ဓစိတ္တေန လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ ပစ္ဆာ လဒ္ဓိံ ဂဏှန္တောပိ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘နိဝါသေတွာပိ လဒ္ဓိ န ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ။

ယံ အာဝါသံ ပဌမံ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထာပိ ဝိဟာရစီဝရာဒိအတ္ထာယ ပဝိသန္တေနပိ တိဏာဒီဟိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာဝ ¶ ဂန္တဗ္ဗံ၊ န တွေဝ နဂ္ဂေန အာဂန္တဗ္ဗန္တိ သာမညတော ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ။ စိမိလိကာဟီတိ ပဋပိလောတိကာဟိ။ ပရိဘောဂေနေဝါတိ အညံ စီဝရံ အလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနေန။ ပရိဘောဂဇိဏ္ဏန္တိ ယထာ တံ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇိယမာနံ ဩဘဂ္ဂဝိဘဂ္ဂတာယ အသာရုပ္ပံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဇိဏ္ဏံ။

၅၂၁။ အညဿတ္ထာယာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဣဒံ အနုဝတ္တတိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော ဉာတကပဝါရိတေ’’တိအာဒိ။ ဣဓ ပန အညဿ အစ္ဆိန္နနဋ္ဌစီဝရဿ အတ္ထာယ အညာတကအပ္ပဝါရိတေ ဝိညာပေန္တဿ နိဿဂ္ဂိယေန အနာပတ္တီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော၊ ဣတရထာ ‘‘ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဣမိနာ ဝိသေသော န ဘဝေယျ။ တေနေဝ အနန္တရသိက္ခာပဒေ ဝက္ခတိ ‘‘အဋ္ဌကထာသု ပန ဉာတကပရိဝါတဋ္ဌာနေ…ပေ… ပမာဏမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပါဠိယာ န သမေတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၆) စ ‘‘ယသ္မာ ပနိဒံ သိက္ခာပဒံ အညဿတ္ထာယ ဝိညာပနဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ပညတ္တံ၊ တသ္မာ ဣဓ ‘အညဿတ္ထာယာ’တိ န ဝုတ္တ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၆) စ။ ဝိကပ္ပနုပဂစီဝရတာ၊ သမယာဘာဝေါ၊ အညာတကဝိညတ္တိ၊ တာယ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ တတုတ္တရိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၂၂-၅၂၄။ သတ္တမေ ¶ ပါဠိယံ ပဂ္ဂါဟိကသာလန္တိ ဒုဿာပဏံ။ တဉှိ ဝါဏိဇကေဟိ ဒုဿာနိ ပဂ္ဂဟေတွာ ဒဿနဋ္ဌာနတာယ ‘‘ပဂ္ဂါဟိကသာလာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အဿ စီဝရဿာတိ သာဒိတဗ္ဗစီဝရဿ။ ‘‘တိစီဝရိကေနာ’’တိ ဣမိနာ အစ္ဆိန္နတိစီဝရတော အညဿ ဝိဟာရာဒီသု နိဟိတဿ စီဝရဿ အဘာဝံ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဘဝေယျ၊ ဝိညာပေတုံ န ဝဋ္ဋေယျ။ တာဝကာလိကံ နိဝါသေတွာ အတ္တနော စီဝရံ ဂါဟေတဗ္ဗံ၊ တာဝကာလိကမ္ပိ အလဘန္တဿ ဘူတဂါမဝိကောပနံ ကတွာ တိဏပဏ္ဏေဟိ ဆဒနံ ဝိယ ဝိညာပနမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ အညေနာတိ အစ္ဆိန္နအသဗ္ဗစီဝရေန။ ဒွေ နဋ္ဌာနီတိ အဓိကာရတော ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနီ’’တိ။

၅၂၆။ ပါဠိယာ န သမေတီတိ ‘‘အနာပတ္တိ ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ ဣမာယ ပါဠိယာ န သမေတိ တတုတ္တရိဝိညာပနအာပတ္တိပ္ပသင်္ဂေ ဧဝ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘အညဿတ္ထာယာတိ န ဝုတ္တ’’န္တိ ဣဒံ အညဿတ္ထာယ တတုတ္တရိ ဝိညာပနေ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ၊ တဉ္စ ပါစိတ္တိယံ ယေသံ အတ္ထာယ ဝိညာပေတိ၊ တေသံ ဝါ သိယာ၊ ဝိညာပကဿေဝ ဝါ၊ န တာဝ တေသံ တေဟိ ¶ အဝိညာပိတတ္တာ၊ နာပိ ဝိညာပကဿ အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိဿ အဝိညာပိတတ္တာ။ တသ္မာ အညဿတ္ထာယ ဝိညာပေန္တဿာပိ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ န ဒိဿတိ။ ပါဠိယံ ပန ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ အတ္တနော သာဒိယနပဋိဗဒ္ဓတာဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ အနာပတ္တိဝါရေ န ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ၊ တဉ္စ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတုတ္တရိစီဝရတာ၊ အစ္ဆိန္နာဒိကာရဏတာ၊ အညာတကဝိညတ္တိ၊ တာယ စ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

တတုတ္တရိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပဌမဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၂၈-၅၃၁။ အဋ္ဌမေ ယော ကတ္တာတိ ဒါယကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဋော ဧဝ ပဋကော။ ‘‘အပ္ပဂ္ဃံ စေတာပေတီ’’တိ ဣဒံ နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယာ အနာပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဝိညတ္တိပစ္စယာ ပန ဒုက္ကဋမေဝ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ အပ္ပဝါရိတော’’တိ ဟိ သုတ္တေ ¶ ဝိညတ္တိကာရဏံ ဝုတ္တံ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘စီဝရေ ဘိယျောကမျတာ၊ အညာတကဝိညတ္တိ၊ တာယ စ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဥပက္ခဋသိက္ခာပဒ) အညာတကဝိညတ္တိတာ ပကာသိတာ၊ ကေစိ ပန ‘‘ဒါယကေန ဒါတုကာမောမှီတိ အတ္တနော သန္တိကေ အဝုတ္တေပိ ယဒဂ္ဃနကံ သော ဒါတုကာမော၊ တဒဂ္ဃနကံ အာဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ရာဇသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယပိ န သမေတိ၊ ဒူတေန ဝါ ဒါယကေန ဝါ ‘‘အာယသ္မန္တံ ဥဒ္ဒိဿ စီဝရစေတာပန္နံ အာဘတ’’န္တိ အာရောစိတေပိ မုခဝေဝဋိယကပ္ပိယကာရကာဒီနံ သန္တိကာ အာဟရာပနဿ တတ္ထ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘ဣမေ ဒွေ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကာ နာမ၊ ဧတေသု အညာတကအပ္ပဝါရိတေသု ဝိယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ…ပေ… န ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဒေသနာမတ္တမေဝ စေတံ ‘ဒူတေန စီဝရစေတာပန္နံ ပဟိဏေယျာ’တိ သယံ အာဟရိတွာပိ ပိဏ္ဍပါတာဒီနံ အတ္ထာယ ဒဒန္တေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ မုခဝေဝဋိယကပ္ပိယကာရကာဒယော ဟိ ဒါယကေန ပရိစ္စတ္တေပိ ဝတ္ထုမှိ ‘‘အသုကဿ သန္တိကေ စီဝရပိဏ္ဍပါတာဒိံ ဂဏှထာ’’တိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဧဝ ‘‘န ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန တဿ ဝတ္ထုနော မုခဝေဝဋိယာဒီနံ သန္တကတ္တာ၊ တသ္မာ ဣဓာပိ ဒါယကေန ဝါ ဒူတေန ဝါ ‘‘ယံ ဣစ္ဆထ၊ တံ ဝဒထာ’’တိ အပ္ပဝါရိတဿ ဝဒတော ဒုက္ကဋမေဝ။ အဂ္ဃဝဍ္ဎနကန္တိ စီဝရေ အဂ္ဃဝဍ္ဎနကံ နိဿာယ ပဝတ္တံ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ၊ န ပိဏ္ဍပါတာဒီသု တေသု အဂ္ဃဝဍ္ဎနဿ ဒုက္ကဋမတ္တတ္တာ၊ ပဏီတပိဏ္ဍပါတေ သုဒ္ဓိကပါစိတ္တိယတ္တာ စာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ‘‘စီဝရေ ဘိယျောကမျတာ’’တိ အင်္ဂံ ဝုတ္တံ။

ပဌမဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဒုတိယဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၃၃။ နဝမေ ¶ ပါဠိယံ ပစ္စေကစီဝရစေတာပန္နာတိ ပစ္စေကံ နိယမေတွာ စီဝရစေတာပန္နာ၊ ဧကေကေန ဝိသုံ ဝိသုံ နိယမိတာ စီဝရစေတာပန္နာတိ အတ္ထော။ ဥဘောဝ သန္တာ ဧကေနာတိ ဥဘော ဧကတောဝ သန္တာ၊ ဥဘော ဧကတော ဟုတွာတိ အတ္ထော။

ဒုတိယဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၃၇။ ဒသမေ ¶ ‘‘အဇ္ဇဏှော’’တိ ‘‘အဇ္ဇ နော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဟ-ကာရာဂမံ၊ န-ကာရဿ စ ဏ-ကာရံ ကတွာ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘အဇ္ဇ ဧကဒိဝသံ အမှာက’’န္တိ။

၅၃၈-၉။ ယံ ဝုတ္တံ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဣမိနာ စီဝရစေတာပန္နေန စီဝရံ စေတာပေတွာ ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ စီဝရေန အစ္ဆာဒေဟီတိ ဣဒံ အာဂမနသုဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ၊ သစေ ဟိ ‘ဣဒံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေဟီ’တိ ပေသေယျ၊ အာဂမနဿ အသုဒ္ဓတ္တာ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ အာရဗ္ဘ ဘိက္ခုနာ ကပ္ပိယကာရကောပိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော န ဘဝေယျာ’’တိ၊ တံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုဒုက္ကဋဝတ္ထုဘူတံ အကပ္ပိယစီဝရစေတာပန္နံ ‘‘အသုကဿ ဘိက္ခုနော ဒေဟီ’’တိ ဧဝံ အာဂမနသုဒ္ဓိယာ အသတိ၊ သိက္ခာပဒေ အာဂတနယေန ဒူတဝစနေ စ အသုဒ္ဓေ သဗ္ဗထာ ပဋိက္ခေပေါ ဧဝ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ပန ‘‘စီဝရဉ္စ ခေါ မယံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာ’’တိ ဝတ္တုံ၊ တဒနုသာရေန န ဝေယျာဝစ္စကရဉ္စ နိဒ္ဒိသိတုံ အာဂမနဒူတဝစနာနံ ဥဘိန္နံ အသုဒ္ဓတ္တာ။ ပါဠိယံ အာဂတနယေန ပန အာဂမနသုဒ္ဓိယာ သတိ ဒူတဝစနေ အသုဒ္ဓေပိ သိက္ခာပဒေ အာဂတနယေန သဗ္ဗံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေန စ ယထာ ဒူတဝစနာသုဒ္ဓိယမ္ပိ အာဂမနေ သုဒ္ဓေ ဝေယျာဝစ္စကရမ္ပိ နိဒ္ဒိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ အာဂမနာသုဒ္ဓိယမ္ပိ ဒူတဝစနေ သုဒ္ဓေ ဝဋ္ဋတိ ဧဝါတိ အယမတ္ထော အတ္ထတော သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ၊ ဥဘယသုဒ္ဓိယံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဥဘယာသုဒ္ဓိပက္ခမေဝ သန္ဓာယ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ကပ္ပိယကာရကောပိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော န ဘဝေယျာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယံ ပနေတ္ထ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၃၇-၅၃၉) ‘‘အာဂမနဿ သုဒ္ဓိယာ ဝါ အသုဒ္ဓိယာ ဝါ ဝိသေသပ္ပယောဇနံ န ဒိဿတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ မာတိကာဋ္ဌကထာဝစနဿ အဓိပ္ပာယံ ¶ အသလ္လက္ခေတွာ ဝုတ္တံ ယထာဝုတ္တနယေန အာဂမနသုဒ္ဓိအာဒိနာ သပ္ပယောဇနတ္တာ။ ယော ပနေတ္ထ ‘‘မူလသာမိကေန ကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန၊ ပေသိတဿ ဒူတဿ အကပ္ပိယဝေါဟာရဝသေန စ ဝဒတောပိ ကပ္ပိယကာရကော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ဘဝေယျာ’’တိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ ဝုတ္တော၊ သော အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂေါ ဧဝ န ဟောတိ အဘိမတတ္တာ။ တထာ ဟိ သိက္ခာပဒေ ဧဝ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတု အာယသ္မာ စီဝရစေတာပန္န’’န္တိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝဒတော ဒူတဿ ကပ္ပိယေန ¶ ကမ္မေန ဝေယျာဝစ္စကရော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ဝုတ္တော အာဂမနဿ သုဒ္ဓတ္တာ၊ အာဂမနဿာပိ အသုဒ္ဓိယံ ပန ကပ္ပိယေနာပိ ကမ္မေန ဝေယျာဝစ္စကရော န နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗောတိ အတ္ထေဝ အာဂမနဿ သုဒ္ဓိအသုဒ္ဓီသု ပယောဇနံ။ ကထံ ပန ဒူတဝစနေန အာဂမနသုဒ္ဓိ ဝိညာယတီတိ? နာယံ ဘာရော။ ဒူတေန ဟိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေနေဝ ဝုတ္တေ ဧဝ အာဂမနသုဒ္ဓိ ဂဝေသိတဗ္ဗာ၊ န ဣတရထာ၊ တတ္ထ စ တဿ ဝစနက္ကမေန ပုစ္ဆိတွာ စ ယုတ္တိအာဒီဟိ စ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဣဓာပိ ဟိ သိက္ခာပဒေ ‘‘စီဝရစေတာပန္နံ အာဘတ’’န္တိ ဒူတဝစနေနေဝ စီဝရံ ကိဏိတွာ ဒါတုံ ပေသိတဘာဝေါ ဝိညာယတိ။ ယဒိ ဟိ သဗ္ဗထာ အာဂမနသုဒ္ဓိ န ဝိညာယတိ၊ ပဋိက္ခေပေါ ဧဝ ကတ္တဗ္ဗောတိ။

ပါဠိယဉ္စ ‘‘စီဝရဉ္စ ခေါ မယံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာ’’တိအာဒိ ဒူတဝစနဿ အကပ္ပိယတ္တေပိ အာဂမနသုဒ္ဓိယာ သတိ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧသော ခေါ…ပေ… န ဝတ္တဗ္ဗော ‘တဿ ဒေဟီ’’’တိအာဒိ အကပ္ပိယဝတ္ထုသာဒိယနပရိမောစနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘သညတ္တော’’တိအာဒိ ‘‘ဧဝံ ဒူတေန ပုန ဝုတ္တေ ဧဝ စောဒေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဣတရထာ’’တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘န ဝတ္တဗ္ဗော ‘ဒေဟိ မေ စီဝရံ…ပေ… စေတာပေဟိ မေ စီဝရ’’’န္တိ ဣဒံ ဒူတေနာဘတရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ အတ္တနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကတ္တာဝ ‘‘ဒေဟိ မေ စီဝရံ…ပေ… စေတာပေဟိ မေ စီဝရ’’န္တိ ဝဒန္တော ရူပိယဿ ပကတတ္တာ တေန ရူပိယေန ပရိဝတ္တေတွာ ‘‘ဒေဟိ စေတာပေဟီ’’တိ ရူပိယသံဝေါဟာရံ သမာပဇ္ဇန္တော နာမ ဟောတီတိ တံ ဒေါသံ ဒူရတော ပရိဝဇ္ဇေတုံ ဝုတ္တံ ရူပိယပဋိဂ္ဂဟဏေန သင်္ဃမဇ္ဈေ နိဿဋ္ဌရူပိယေ ဝိယ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ‘‘န ဝတ္တဗ္ဗော ဣမံ ဝါ ဣမံ ဝါ အာဟရာ’’တိ။ တသ္မာ န ဣဒံ ဝိညတ္တိဒေါသံ ပရိဝဇ္ဇေတုံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ‘‘အတ္ထော မေ၊ အာဝုသော၊ စီဝရေနာ’’တိပိ အဝတ္တဗ္ဗတာပသင်္ဂတော၊ တေနေဝ ဒူတနိဒ္ဒိဋ္ဌေသု ရူပိယသံဝေါဟာရသင်္ကာဘာဝတော အညံ ကပ္ပိယကာရကံ ဌပေတွာပိ အာဟရာပေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ ‘‘ဒူတေန ဌပိတရူပိယေန စေတာပေတွာ စီဝရံ အာဟရာပေဟီ’’တိ အဝတွာ ကေဝလံ ‘‘စီဝရံ အာဟရာပေဟီ’’တိ ဧဝံ အာဟရာပေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဌာနံ ဘဉ္ဇတီတိ ဧတ္ထ ဌာနန္တိ ဌိတိယာ စ ကာရဏဿ စ နာမံ၊ တသ္မာ အာသနေ နိသီဒနေန ဌာနမ္ပိ ကုပ္ပတိ၊ အာဂတကာရဏမ္ပိ တေသံ န ဝိညာယတိ။ ဌိတံ ပန အကောပေတွာ အာမိသပဋိဂ္ဂဟဏာဒီသု အာဂတကာရဏမေဝ ဘဉ္ဇတိ၊ န ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘အာဂတကာရဏံ ဘဉ္ဇတီ’’တိ ¶ ။ ကေစိ ပန ‘‘အာမိသပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနာ ဌာနမ္ပိ ဘဉ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ။

ယတဿ ¶ စီဝရစေတာပန္နန္တိအာဒိ ယေန အတ္တနာ ဝေယျာဝစ္စကရော နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ စီဝရဉ္စ အနိပ္ဖာဒိတံ၊ တဿ ကတ္တဗ္ဗဝိဓိဒဿနံ။ ဧဝံ ဘိက္ခုနာ ဝတ္ထုသာမိကာနံ ဝုတ္တေ တေ စောဒေတွာ ဒေန္တိ၊ ဝဋ္ဋတိ ‘‘သာမိကာ စောဒေတွာ ဒေန္တီ’’တိ အနာပတ္တိယံ ဝုတ္တတ္တာ။ တေန စ ယော သယံ အစောဒေတွာ ဥပါသကာဒီဟိ ပရိယာယေန ဝတွာ စောဒါပေတိ၊ တေသု သတ္တက္ခတ္တုမ္ပိ စောဒေတွာ စီဝရံ ဒါပေန္တေသု တဿ အနာပတ္တိ သိဒ္ဓါ ဟောတိ သိက္ခာပဒဿ အနာဏတ္တိကတ္တာ။

ကေနစိ အနိဒ္ဒိဋ္ဌော အတ္တနော မုခေနေဝ ဗျာဝဋဘာဝံ ဝေယျာဝစ္စကရတ္တံ ပတ္တော မုခဝေဝဋိကော။ ‘‘အဝိစာရေတုကာမတာယာ’’တိ ဣမိနာ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဒါတုံ အနိစ္ဆန္တာ အရိယာပိ ဝဉ္စနာဓိပ္ပာယံ ဝိနာ ဝေါဟာရတော နတ္ထီတိ ဝဒန္တီတိ ဒဿေတိ။ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဝတ္ထုမှိ (မဟာဝ။ ၂၉၉) ဝုတ္တံ ‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိဝစနမေဝ (မဟာဝ။ ၂၉၉) မေဏ္ဍကသိက္ခာပဒံ နာမ။ ကပ္ပိယကာရကာနံ ဟတ္ထေတိ ဒူတေန နိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဘိက္ခုနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ၊ အနိဒ္ဒိဋ္ဌေ ဝါတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ စ စောဒနာယ ပမာဏံ နတ္ထီ’’တိအာဒိ။

သယံ အာဟရိတွာ ဒဒန္တေသူတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ပိဏ္ဍပါတာဒီနံ အတ္ထာယာ’’တိ ဣမိနာ စီဝရတ္ထာယေဝ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ ဝတ္ထုသာမိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကဘေဒေသုပိ ပိဏ္ဍပါတာဒီနမ္ပိ အတ္ထာယ ဒိန္နေ စ ဌာနစောဒနာဒိ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

‘‘သင်္ဃံ ဝါ…ပေ… အနာမသိတွာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သင်္ဃဿ ဝိဟာရတ္ထာယ ဒေမာ’’တိအာဒိနာ အာမသိတွာ ဝဒန္တေသု ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗမေဝ။ ‘‘သင်္ဃော သမ္ပဋိစ္ဆတီ’’တိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဂဏာဒီသုပိ သင်္ဃဿတ္ထာယ သမ္ပဋိစ္ဆန္တေသုပိ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ပရိဘောဂေပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ သာရတ္ထဒီပနိယံ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၃၇-၅၃၉) ဝုတ္တံ၊ တံ န ယုတ္တံ သင်္ဃစေတိယာဒီနံ အတ္ထာယ ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ။ စောဒေတီတိ တဿ ဒေါသာဘာဝံ ဉတွာပိ ကောဓေန ဝါ လောဘေန ဝါ ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ စောဒေတိ။ သော ဧဝ ဟိ မုသာဝါဒါဒိပစ္စယာ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာဒိအာပတ္တီဟိ သာပတ္တိကော ဟောတိ၊ ဂီဝါတိသညာယ ပန ဝတွာ နိဒ္ဒေါသဘာဝံ ဉတွာ ဝိရမန္တဿ နတ္ထိ အာပတ္တိ။

တဠာကံ ¶ ¶ ခေတ္တေ ပဝိဋ္ဌတ္တာ ‘‘န သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ စတ္တာရော ပစ္စယေ သင်္ဃော ပရိဘုဉ္ဇတူတိ ဒေတိ၊ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စတုပစ္စယပရိဘောဂတ္ထာယ တဠာကံ ဒမ္မီ’’တိ ဝါ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃော စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ တဠာကံ ဒမ္မီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣတော တဠာကတော ဥပ္ပန္နေ စတ္တာရော ပစ္စယေ ဒမ္မီ’’တိ ဝါ ဝတ္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ဣဒဉ္စ သင်္ဃဿ ပရိဘောဂတ္ထာယ ဒိယျမာနညေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ပုဂ္ဂလဿ ပန ဧဝမ္ပိ ဒိန္နံ တဠာကခေတ္တာဒိ န ဝဋ္ဋတိ။ သုဒ္ဓစိတ္တဿ ပန ဥဒကပရိဘောဂတ္ထံ ကူပပေါက္ခရဏီအာဒယော ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘‘သင်္ဃဿ တဠာကံ အတ္ထိ၊ တံ ကထ’’န္တိ ဟိ အာဒိနာ သဗ္ဗတ္ထ သင်္ဃဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထေတိ ဝသေ။

‘‘ဌပေထာတိ ဝုတ္တေ’’တိ ဣဒံ သာမီစိဝသေန ဝုတ္တံ၊ အဝုတ္တေပိ ဌပေန္တဿ ဒေါသော နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒကံ ဝါရေတုံ လဗ္ဘတီ’’တိ။ သဿကာလေပိ တာသေတွာ မုဉ္စိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အမုဉ္စတော ပန ဘဏ္ဍဒေယျံ။ ပုန ဒေတီတိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ပုန ဒေတိ၊ ဧဝမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာ ‘‘ယေန ကေနစိ ဣဿရေန ‘ပရိစ္စတ္တမိဒံ ဘိက္ခူဟိ၊ အဿာမိက’န္တိသညာယ အတ္တနာ ဂဟေတွာ ဒိန္နံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဒဿေတိ။ ကပ္ပိယဝေါဟာရေပိ ဝိနိစ္ဆယံ ဝက္ခာမာတိ ပါဌသေသော။

ဥဒကဝသေနာတိ ဥဒကပရိဘောဂတ္ထံ။ ‘‘သုဒ္ဓစိတ္တာန’’န္တိ ဣဒံ သဟတ္ထေန စ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန စ ကရောန္တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သဿသမ္ပာဒနတ္ထန္တိ ဧဝံ အသုဒ္ဓစိတ္တာနမ္ပိ ပန သယံ အကတွာ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန အာဏာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ‘‘ကပ္ပိယကာရကံ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ သဟတ္ထာဒိနာ ကတတဠာကတ္တာ ‘‘အသာရုပ္ပ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဌပေန္တဿ၊ ပန တံ ပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿပိ ဝါ သင်္ဃဿ အာပတ္တိ န ဝိညာယတိ၊ အဋ္ဌကထာပမာဏေန ဝါ ဧတ္ထ အာပတ္တိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ လဇ္ဇိဘိက္ခုနာတိ လဇ္ဇိနာပိ၊ ပဂေဝ အလဇ္ဇိနာ မတ္တိကုဒ္ဓရဏာဒီသု ကာရာပိတေသူတိ အဓိပ္ပာယော။ နဝသဿေတိ အကတပုဗ္ဗေ ကေဒါရေ။ ‘‘ကဟာပဏေ’’တိ ဣမိနာ ဓညုဋ္ဌာပနေ တဿေဝ အကပ္ပိယန္တိ ဒဿေတိ၊ ဓညုဋ္ဌာပနေ စဿ ပယောဂေပိ ဒုက္ကဋမေဝ၊ န ကဟာပဏုဋ္ဌာပနေ ဝိယ။

‘‘ကသထ ဝပထာ’’တိ ဝစနေ သဗ္ဗေသမ္ပိ အကပ္ပိယံ သိယာတိ အာဟ ‘‘အဝတွာ’’တိ။ ဧတ္တကော နာမ ဘာဂေါတိ ဧတ္ထ ဧတ္တကော ကဟာပဏောတိ ဣဒမ္ပိ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တထာ ဝုတ္တေပိ ဟိ တဒါ ကဟာပဏာနံ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ¶ အာယတိံ ဥပ္ပန္နံ အညေသံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ တေနာဟ ‘‘တဿေဝ တံ အကပ္ပိယ’’န္တိ။ တဿ ပန သဗ္ဗပယောဂေသု၊ ပရိဘောဂေသုပိ ဒုက္ကဋံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဓညပရိဘောဂေ ဧဝ အာပတ္တိ၊ န ပုဗ္ဗပယောဂေ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ၊ ယေန မိနနရက္ခဏာဒိပယောဂေန ပစ္ဆာ ဓညပရိဘောဂေ အာပတ္တိ ဟောတိ၊ တဿ ပယောဂဿ ကရဏေ အနာပတ္တိယာ အယုတ္တတ္တာ။ ပရိယာယကထာယ ပန သဗ္ဗတ္ထ အနာပတ္တိ။ တေနေဝ ‘‘ဧတ္တကေဟိ ဝီဟီဟိ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အာဟရထာ’’တိ နိယမဝစနေ အကပ္ပိယံ ¶ ဝုတ္တံ၊ ကဟာပဏဝိစာရဏေပိ ဧသေဝ နယော။ ဝတ္ထု စ ဧဝရူပံ နာမ သံဝိဇ္ဇတိ၊ ကပ္ပိယကာရကော နတ္ထီတိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိအာဒိဝစနဉ္စေတ္ထ သာဓကံ။

ဝနံ ဒမ္မိ…ပေ… ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ နိဝါသဋ္ဌာနတ္တာ ပုဂ္ဂလဿာပိ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သီမံ ဒေမာတိ ဝိဟာရသီမာဒိသာဓာရဏဝစနေန ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

‘‘ဝေယျာဝစ္စကရ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တေပိ ပုဂ္ဂလဿပိ ဒါသံ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာရာမိက’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၁၉၊ မဟာဝ။ ၂၇၀) ဝိသေသေတွာ အနုညာတတ္တာ၊ တဉ္စ ခေါ ပိလိန္ဒဝစ္ဆေန ဂဟိတပရိဘုတ္တက္ကမေန၊ န ဂဟဋ္ဌာနံ ဒါသပရိဘောဂက္ကမေန။ ခေတ္တာဒယော ပန သဗ္ဗေ သင်္ဃဿေဝ ဝဋ္ဋန္တိ ပါဠိယံ ပုဂ္ဂလိကဝသေန ဂဟေတုံ အနနုညာတတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိဟာရဿ ဒေမာတိ သင်္ဃိကဝိဟာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ခေတ္တဝတ္ထုပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ ၁၉၄) သုတ္တန္တေသု အာဂတပဋိက္ခေပေါ ဘဂဝတာ အာပတ္တိယာပိ ဟေတုဘာဝေန ကတောတိ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယံ ဇာနန္တေဟိ သင်္ဂီတိမဟာထေရေဟိ ခေတ္တပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနိဿိတော အယံ သဗ္ဗောပိ ပါဠိမုတ္တဝိနိစ္ဆယော ဝုတ္တောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ကပ္ပိယကာရကဿ နိဒ္ဒိဋ္ဌဘာဝေါ၊ ဒူတေန အပ္ပိတတာ၊ တတုတ္တရိ ဝါယာမော၊ တေန ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတော စီဝရဝဂ္ဂေါ ပဌမော။

၂။ ကောသိယဝဂ္ဂေါ

၁။ ကောသိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၄၂။ ဒုတိယဿ ¶ ¶ ပဌမေ ပါဠိယံ ကောသိယကာရကေတိ ကောသကာရကပါဏာနံ ကောသတော နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ကောသိယေန သုတ္တေန ဝတ္ထာဒိံ ကရောန္တေ။ သင်္ဃာတန္တိ ဝိနာသံ။

၅၄၄။ ‘‘အဝါယိမ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝါယိတွာ ကရဏေ အနာပတ္တိ။ မိဿေတွာတိ ဧဠကလောမေဟိ မိဿေတွာ။ ပဋိလာဘေနာတိ ပရိနိဋ္ဌာနေန ‘‘ပရိယောသာပေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၄၅) ဝုတ္တတ္တာ၊ ကောသိယမိဿကတာ၊ အတ္တနော အတ္ထာယ သန္ထတဿ ကရဏကာရာပနံ၊ ပဋိလာဘော စာတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ကောသိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၄၇-၅၅၂။ ဒုတိယဉ္စ တတိယဉ္စ ဥတ္တာနမေဝ။ တတ္ထ ပန ဩဒါတာဒိမိဿကသညာယ သုဒ္ဓကာဠကာနညေဝ သန္ထတဿ ကရဏဝသေန စေတ္ထ ဒွေဘာဂတော အဓိကေသု သုဒ္ဓကာဠကေသု အနဓိကသညာယ သန္ထတဿ ကရဏဝသေန စ အစိတ္တကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၄။ ဆဗ္ဗဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၅၇။ စတုတ္ထေ ဟဒ ကရီသုဿဂ္ဂေ၊ မိဟ သေစနေတိ ဓာတုအတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝစ္စမ္ပိ ပဿာဝမ္ပိ ကရောန္တီ’’တိ။ ဦနကဆဗ္ဗဿေသု အတိရေကဆဗ္ဗဿသင်္ကိတာဒိဝသေနေတ္ထ အစိတ္တကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဆဗ္ဗဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ နိသီဒနသန္ထတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၆၅။ ပဉ္စမေ ¶ ¶ တတ္ထ သန္ဒိဿိဿတီတိ သကာယ ကတိကာယ အယုတ္တကာရိတာဝသေန ဝိညူဟိ သန္ဒိဿိဿတီတိ အတ္ထော။ အရညကင်္ဂါဒီနိ တီဏိ ပါဠိယံ သေနာသနာဒိပစ္စယတ္တယဿ အာဒိအင်္ဂဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ သေသာနိပိ တေ သမာဒိယိံသု ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၅၆၆။ ပိဟယန္တာတိ ပတ္ထယန္တာ။ သန္ထတဿ အဝါယိမတ္တာ၊ သေနာသနပရိက္ခာရတ္တာ စ စီဝရတာ၊ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗတာ စ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘စတုတ္ထစီဝရသညိတာယာ’’တိ၊ ဝိပလ္လာသသညာယာတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘ဣဒံ နိသီဒနသန္ထတံ နာမ နဝသု စီဝရေသု နိသီဒနစီဝရမေဝ၊ နာညံ။ နိသီဒနသိက္ခာပဒေပိ (ပါစိ။ ၅၃၁ အာဒယော) ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ဝိယ ‘နိသီဒနံ နာမ သဒသံ ဝုစ္စတီ’တိ စ အဋ္ဌကထာယဉ္စဿ ‘သန္ထတသဒိသံ သန္ထရိတွာ ဧကသ္မိံ အန္တေ သုဂတဝိဒတ္ထိယာ ဝိဒတ္ထိမတ္တေ ပဒေသေ ဒွီသု ဌာနေသု ဖာလေတွာ တိဿော ဒသာ ကရီယန္တိ၊ တာဟိ ဒသာဟိ သဒသံ နာမ ဝုစ္စတီ’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၁) စ ဝုတ္တတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ ဣဓ ပမာဏနိယမဿ အဝုတ္တတ္တာ၊ သန္ထတဿ စ အဝါယိမစီဝရတ္တာ၊ အဓိဋ္ဌာနုပဂတ္တာဘာဝါ အဋ္ဌကထာယံ အဝုတ္တတ္တာ စ။ နိသီဒနစီဝရံ ပန ဆန္နံ စီဝရာနံ ခဏ္ဍပိလောတိကာနိ ပမာဏယုတ္တမေဝ သန္ထရိတွာ သန္ထတံ ဝိယ ကရောန္တိ။ တေနေဝ ‘‘သန္ထတသဒိသ’’န္တိ သဒိသဂ္ဂဟဏံ ကတံ၊ တသ္မာ တဒေဝ စီဝရံ အဓိဋ္ဌာနုပဂဉ္စ၊ န ဣဒန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၅၆၇။ သုဂတဝိဒတ္ထိကံ အနာဒါယ အာဒိယန္တိသညာယ၊ သုဂတဝိဒတ္ထိဦနေ အနူနန္တိသညာယ စ ဝသေနေတ္ထ အစိတ္တကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိတာနာဒီနညေဝ အတ္ထာယ ကရဏေ အနာပတ္တိဝစနတော နိပဇ္ဇနတ္ထာယ ကရောတောပိ အာပတ္တိ ဧဝ။ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ကောသိယေသု သုဒ္ဓကာဠကာနဉ္စ ဝတ္ထူနံ အကပ္ပိယတ္တာ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ပါဠိယံ ‘‘အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၄၅၊ ၅၅၀) တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တံ၊ ဣတရေသု ပန ဒွီသု ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စတုတ္ထေ အညဿတ္ထာယ ကရဏေပိ အနာပတ္တိ၊ ပဉ္စမေ တတ္ထ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိဿဋ္ဌဒါနဝစနတော ပန ဂဟဏေ ဒေါသော နတ္ထိ၊ ပရိဘုဉ္ဇနေ စ ဝိဇဋေတွာ ကပ္ပိယဝသေန ကတေ န ဒေါသော။

နိသီဒနသန္ထတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဧဠကလောမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၇၂။ ဆဋ္ဌေ ¶ ¶ ပါဠိယံ ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿာ’’တိ ဣဒံ ဝတ္ထုဝသေန ဝုတ္တံ။ နိဝါသဋ္ဌာနေ လဒ္ဓါနိပိ တိယောဇနတော ပရံ ဟရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ အသန္တေ ဟာရကေတိ အနုရူပတော ဝုတ္တံ။ သန္တေပိ ဟာရကေ ဟရတော နတ္ထိ ဒေါသော။ အာပတ္တိယေဝါတိ အနာဏတ္တေန ဟဋတ္တာ။ ပက္ခဒွယဿပိ ကာရဏမာဟ ‘‘သဥဿာဟတ္တာ’’တိ၊ အနုပရတဂမနိစ္ဆတ္တာတိ အတ္ထော။ သုဒ္ဓစိတ္တပက္ခဿေဝ ကာရဏမာဟ ‘‘အစိတ္တကတ္တာ’’တိ။ န သမေတီတိ ‘‘အနာပတ္တိ၊ အညံ ဟရာပေတီ’’တိ ဧတ္တကဿေဝ ပရိဟရဏေ ဝုတ္တတ္တာ။ အဂစ္ဆန္တေတိ ဌိတေ။ ဟေဋ္ဌာတိ ဘူမိယာ။

၅၇၅။ တံ ဟရန္တဿာတိ ပဌမံ ပဋိလာဘဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ တိယောဇနတော ဥဒ္ဓံ ဟရန္တဿာတိ အတ္ထော။ တထာ ဟရန္တဿ ဟိ စောရေဟိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ပုန ဒိန္နဋ္ဌာနတော တိယောဇနံ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကေစိ ပန ‘‘မာတိကာဋ္ဌကထာယံ အင်္ဂေသု ‘ပဌမပ္ပဋိလာဘော’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဒုတိယပဋိလာဘဋ္ဌာနတော တိယောဇနာတိက္ကမေပိ အနာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ၊ ဒုတိယပဋိလာဘဿာပိ ပဋိလာဘဋ္ဌာနေ ပဝိသနတော ဝါသတ္ထာယ ဂမနဋ္ဌာနတော ပုန ဂမနေ ဝိယ။ ကာယဗန္ဓနာဒီနန္တိ ဒွိပဋလကာယဗန္ဓနာဒီနံ အန္တရေ ပက္ခိတ္တံ ပသိဗ္ဗကေ ပက္ခိတ္တသဒိသံ၊ န ကတဘဏ္ဍန္တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ နိဓာနမုခန္တိ။ အကတဘဏ္ဍတာ၊ ပဌမပ္ပဋိလာဘော၊ တိယောဇနာတိက္ကမနံ၊ အာဟရဏပစ္စာဟရဏံ၊ အဝါသာဓိပ္ပာယတာတိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။

ဧဠကလောမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဧဠကလောမဓောဝါပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၈၁။ သတ္တမေ ပါဠိယံ အနာပတ္တိဝါရေ အပရိဘုတ္တံ ကတဘဏ္ဍံ ဓောဝါပေတီတိ ဧတ္ထ ပရိဘုတ္တဿ ကမ္ဗလာဒိကတဘဏ္ဍဿ ဓောဝါပနံ ပုရာဏစီဝရဓောဝါပနသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိကရန္တိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘အပရိဘုတ္တံ ကတဘဏ္ဍ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

ဧဠကလောမဓောဝါပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ရူပိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၈၃-၄။ အဋ္ဌမေ ¶ ¶ သုဝဏ္ဏမယကဟာပဏေန ကဟာပဏောပိ ရဇတေ ဧဝ သင်္ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘သောဝဏ္ဏမယော ဝါ’’တိ။ ရူပိယမယော ဝါတိ ရဇတေန ရူပံ သမုဋ္ဌပေတွာ ကတကဟာပဏော။ ပါကတိကော နာမ ဧတရဟိ ပကတိကဟာပဏော။

ဣစ္စေတံ သဗ္ဗမ္ပီတိ သိက္ခာပဒေန၊ ဝိဘင်္ဂေန စ ဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ နိဒဿေတိ။ တဿ စတုဗ္ဗိဓံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထူတိ ဣမိနာဝ သမ္ဗန္ဓော၊ န ပန အနန္တရေန ‘‘ရဇတ’’န္တိ ပဒေန။ ဣဒါနိ တံ စတုဗ္ဗိဓံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘ရဇတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဟေဋ္ဌာ ရဇတမာသကောဝ ဝုတ္တော၊ န ကေဝလံ ရဇတံ၊ တထာပိ သိက္ခာပဒေ ‘‘ဇာတရူပရဇတ’’န္တိ ပဒေနေဝ ဝုတ္တန္တိ တမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘ရဇတ’’န္တိ ဣဒံ ဝိသုံ ဝုတ္တံ။ ပဒဘာဇနေ ပန မာတိကာပဒေနေဝ သိဒ္ဓတ္တာ တံ အဝတွာ တေန သဟ သင်္ဂယှမာနမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ရဇတံ နာမ ကဟာပဏော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇာတရူပမာသကောတိ သုဝဏ္ဏမယကဟာပဏော။ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါတိ ‘‘ရူပိယမယော ဝါ ပါကတိကော ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါ။ ပဋောဝ ပဋကော၊ ဝတ္ထံ။ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ပဋိဂ္ဂါဟကဿေဝ ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ ဒုက္ကဋံ၊ ပရိဘောဂေ ပန ပဉ္စသဟဓမ္မိကေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာနံ ဓညဝိရဟိတမုတ္တာဒီနံ ကာရဏာ ဥပ္ပန္နပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ကေစိ ပန ‘‘ဓညမ္ပိ ပဉ္စသဟဓမ္မိကေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ မုတ္တာဒိခေတ္တာဒိ ဝိယ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ကေဝလံ သင်္ဃိကဘူမိယံ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန စ ဥပ္ပန္နဿ ဓညဿ ဝိစာရဏမေဝ သန္ဓာယ ‘တဿေဝေတံ အကပ္ပိယ’န္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

ဧကော သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါတိအာဒိ ရူပိယေ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ပဝတ္တနာကာရံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ‘‘ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဒဿေတုံ။ ‘‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ဥဂ္ဂဏှာပနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီတိ န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ ကပ္ပိယဉ္စ…ပေ… ဟောတီတိ ယသ္မာ အသာဒိတတ္တာ တတော ဥပ္ပန္နပစ္စယာ ဝဋ္ဋန္တိ၊ တသ္မာ ကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတံ။ ယသ္မာ ပန ဒုဗ္ဗိစာရဏာယ သတိ တတော ဥပ္ပန္နမ္ပိ န ကပ္ပတိ၊ တသ္မာ အကပ္ပိယံ နိဿာယ ဌိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘န တေန ကိဉ္စိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ စေတာပိတ’’န္တိ ဣမိနာ စေတာပိတံ စေ၊ နတ္ထိ ပရိဘောဂူပါယော ဥဂ္ဂဟေတွာ အနိဿဋ္ဌရူပိယေန စေတာပိတတ္တာ။ ဤဒိသဉှိ သင်္ဃမဇ္ဈေ နိဿဇ္ဇနံ ကတွာဝ ဆဍ္ဍေတွာ ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ကေစိ ¶ ပန ‘‘ယသ္မာ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာပိ စေတာပိတံ ¶ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ သင်္ဃေ နိဿဋ္ဌံ ကပ္ပိယကာရကေဟိ နိဿဋ္ဌရူပိယံ ပရိဝတ္တေတွာ အာနီတကပ္ပိယဘဏ္ဍသဒိသံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိနာဝ ဥပါယံ ဘာဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ပတ္တစတုက္ကာဒိကထာယ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၉) န သမေတိ။ တတ္ထ ရူပိယေန ပရိဝတ္တိတပတ္တဿ အပရိဘောဂေါဝ ဒဿိတော၊ န နိဿဇ္ဇနဝိဓာနန္တိ။ ဥပနိက္ခေပံ ဌပေတွာတိ ကပ္ပိယကာရကေဟိ ဝဍ္ဎိယာ ပယောဇနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အကပ္ပိယန္တိ တေန ဝတ္ထုနာ ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တံ။

၅၈၅။ ‘‘ပတိတောကာသံ အသမန္နာဟရန္တေနာ’’တိ ဣဒံ နိရပေက္ခဘာဝဒဿနပရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသန္တသမ္ဘာဝနာယာတိ ပရိယာယာဒိနာ အဘူတာရောစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ထေယျပရိဘောဂေါတိ ပစ္စယသာမိနာ ဘဂဝတာ အနနုညာတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဣဏပရိဘောဂေါတိ ဘဂဝတာ အနုညာတမ္ပိ ကတ္တဗ္ဗံ အကတွာ ပရိဘုဉ္ဇနတော ဝုတ္တံ၊ တေန စ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလံ ဝိပဇ္ဇတီတိ ဒဿေတိ။ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ကာယတော မောစေတွာ မောစေတွာ ပရိဘောဂေ။ ပစ္ဆိမယာမေသု ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ဣဏပရိဘောဂဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဟိယျော ယံ မယာ စီဝရံ ပရိဘုတ္တ’’န္တိအာဒိနာပိ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ပရိဘောဂေ ပရိဘောဂေတိ ဥဒကပတနဋ္ဌာနတော အန္တောပဝေသနေသု၊ နိသီဒနသယနေသု စ။ သတိပစ္စယတာ ဝဋ္ဋတီတိ ပစ္စဝေက္ခဏသတိယာ ပစ္စယတ္တံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ ပရိဘောဂေ စ ပစ္စဝေက္ခဏာသတိ အဝဿံ လဒ္ဓဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘သတိံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘သတိပစ္စယတာ ပစ္စယေ သတိ ဘေသဇ္ဇပရိဘောဂဿ ကာရဏေ သတီ’’တိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ တေသမ္ပိ ပစ္စယေ သတီတိ ပစ္စယသဗ္ဘာဝသလ္လက္ခဏေ သတီတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော ပစ္စယသဗ္ဘာဝမတ္တေန သီလဿ အသုဇ္ဈနတော။ ‘‘ပရိဘောဂေ အကရောန္တဿေဝ အာပတ္တီ’’တိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလဿ ဘေဒေါ ဒဿိတော၊ န ပစ္စယသန္နိဿ္သိသီလဿ၊ တဿ အတီတပစ္စဝေက္ခဏာယ ဝိသုဇ္ဈနတော။ ဧတသ္မိံ၊ ပန သေသပစ္စယေသု စ ဣဏပရိဘောဂါဒိဝစနေန ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿေဝ ဘေဒေါတိ ဧဝမိမေသံ နာနာကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ပစ္စယသန္နိဿိတသီလဿ ဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ တေနေဝ ပသင်္ဂေန သဗ္ဗာပိ ဝိသုဒ္ဓိယော ဒဿေတုံ ‘‘စတုဗ္ဗိဓာ ဟိ သုဒ္ဓီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဇ္ဈတိ ¶ ဒေသနာဒီဟိ၊ သောဓီယတီတိ ဝါ သုဒ္ဓိ၊ စတုဗ္ဗိဓသီလံ။ တေနာဟ ‘‘ဒေသနာယ သုဇ္ဈနတော’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ဒေသနာဂ္ဂဟဏေန ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဆိန္နမူလာနံ အဘိက္ခုတာပဋိညာပိ သင်္ဂဟိတာ။ ဆိန္နမူလာနမ္ပိ ဟိ ပါရာဇိကာပတ္တိဝုဋ္ဌာနေန ဟေဋ္ဌာ ပရိရက္ခိတံ ဘိက္ခုသီလံ ဝိသုဒ္ဓံ နာမ ဟောတိ၊ တေန တေသံ မဂ္ဂပဋိလာဘောပိ သမ္ပဇ္ဇတိ။

ဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဒါယံ၊ တံ အာဒိယန္တီတိ ဒါယာဒါ။ သတ္တန္နံ သေက္ခာနန္တိ ဧတ္ထ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာပိ သင်္ဂဟိတာ တေသံ အာဏဏျပရိဘောဂဿ ဒါယဇ္ဇပရိဘောဂေ သင်္ဂဟိတတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တန္တိ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝထ၊ မာ အာမိသဒါယာဒါ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၉) ပဝတ္တံ သုတ္တံ။ တတ္ထ မာ မေ အာမိသဒါယာဒါတိ ဧဝံ မေ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ တထာ ဝုတ္တတ္ထသာဓကံ ဟောတိ။

လဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိံ ပရိဘောဂေါတိ ဓမ္မာမိသဝသေန မိဿဘာဝေါ။ အလဇ္ဇိနာ သဒ္ဓိန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဟိ အလဇ္ဇီ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌဒိဋ္ဌေသု အာသင်္ကာ နာမ န ကာတဗ္ဗာ၊ ဒိဋ္ဌသုတာဒိကာရဏေ သတိ ဧဝ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ အတ္တနော ဘာရဘူတာ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒယော။ သစေ န ဩရမတီတိ အဂတိဂမနေန ဓမ္မာမိသပရိဘောဂတော န ဩရမတိ။ ‘‘အာပတ္တိ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣဒံ အလဇ္ဇီနံ ဓမ္မေန ဥပ္ပန္နပစ္စယံ၊ ဓမ္မကမ္မဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေသမ္ပိ ဟိ ကုလဒူသနာဒိသမုပ္ပန္နပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနံ၊ ဝဂ္ဂကမ္မာဒိံ ကရောန္တာနဉ္စ အာပတ္တိ ဧဝ။

‘‘ဓမ္မိယာဓမ္မိယပရိဘောဂေါ ပစ္စယဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဟေဋ္ဌာ လဇ္ဇိပရိဘောဂေါ ပစ္စယဝသေန စ ဧကကမ္မာဒိဝသေန စ ဝုတ္တော ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ စောဒကစုဒိတကဘာဝေ ဌိတာ ဒွေ အလဇ္ဇိနော ဓမ္မပရိဘောဂမ္ပိ သန္ဓာယ ‘‘ဧကသမ္ဘောဂပရိဘောဂါ ဟုတွာ ဇီဝထာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ဝုတ္တာ တေသံ အညမညံ ဓမ္မာမိသပရိဘောဂေ ဝိရောဓာဘာဝါ။ လဇ္ဇီနမေဝ ဟိ အလဇ္ဇိနာ သဟ တဒုဘယပရိဘောဂါ န ဝဋ္ဋန္တီတိ။

ဓမ္မပရိဘောဂေါတိ ‘‘ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၅၊ ၉၂၊ ၁၇၂) ဝုတ္တသံဝါသော စေဝ နိဿယဂ္ဂဟဏဒါနာဒိကော သဗ္ဗော နိရာမိသပရိဘောဂေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော ¶ ။ ‘‘န သော အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ လဇ္ဇိနော အလဇ္ဇိပဂ္ဂဟေ အာပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတရောပီတိ လဇ္ဇီပိ။ တဿာပိ အတ္တာနံ ပဂ္ဂဏှန္တဿ အလဇ္ဇိနော၊ ဣမိနာ စ လဇ္ဇိနော ဝဏ္ဏဘဏနာဒိလာဘံ ပဋိစ္စ အာမိသဂရုကတာယ ဝါ ဂေဟသိတပေမေန ဝါ တံ အလဇ္ဇိံ ပဂ္ဂဏှန္တော လဇ္ဇီ သာသနံ အန္တရဓာပေတိ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ဂဟဋ္ဌာဒီသု ဥပတ္ထမ္ဘိတော အလဇ္ဇီ ဗလံ လဘိတွာ ပေသလေ အဘိဘဝိတွာ နစိရဿေဝ သာသနံ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ ကရောတီတိ။

‘‘ဓမ္မပရိဘောဂေါပိ တတ္ထ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ အာမိသပရိဘောဂတော ဓမ္မပရိဘောဂေါဝ ဂရုကော၊ တသ္မာ အတိဝိယ အလဇ္ဇိဝိဝေကေန ကာတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန ဥဂ္ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အလဇ္ဇုဿန္နတာယ သာသနေ ဩသက္ကန္တေ၊ လဇ္ဇီသု စ အပ္ပဟောန္တေသု အလဇ္ဇိမ္ပိ ပကတတ္တံ ဂဏပူရကံ ¶ ဂဟေတွာ ဥပသမ္ပဒါဒိကရဏေန စေဝ ကေစိ အလဇ္ဇိနော ဓမ္မာမိသပရိဘောဂေန သင်္ဂဟေတွာ သေသာလဇ္ဇိဂဏဿ နိဂ္ဂဟေန စ သာသနံ ပဂ္ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။

ကေစိ ပန ‘‘ကောဋိယံ ဌိတော ဂန္ထောတိ ဝုတ္တတ္တာ ဂန္ထပရိယာပုဏနမေဝ ဓမ္မပရိဘောဂေါ၊ န ဧကကမ္မာဒိ။ တသ္မာ အလဇ္ဇီဟိပိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထာဒိကံ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အာပတ္တိ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ၊ ဧကကမ္မာဒီသု ဗဟူသု ဓမ္မပရိဘောဂေသု အလဇ္ဇိနာပိ သဒ္ဓိံ ကတ္တဗ္ဗာဝတ္ထာယုတ္တံ ဓမ္မပရိဘောဂံ ဒဿေတုံ ဣဓ နိဒဿနဝသေန ဂန္ထဿေဝ သမုဒ္ဓဋတ္တာ။ န ဟိ ဧကကမ္မာဒိကော ဝိဓိ ဓမ္မပရိဘောဂေါ န ဟောတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ အနာမိသတ္တာ ဓမ္မာမိသေသု အပရိယာပန္နဿ ကဿစိ အဘာဝါ။ တေနေဝ အဋ္ဌသာလိနိယံ ဓမ္မပဋိသန္ဓာရကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅၁)‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတဗ္ဗံ၊ ဓမ္မော ဝါစေတဗ္ဗော…ပေ… အဗ္ဘာနဝုဋ္ဌာနမာနတ္တပရိဝါသာ ဒါတဗ္ဗာ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာရဟော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော၊ ဥပသမ္ပဒါရဟော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော…ပေ… အယံ ဓမ္မပဋိသန္ဓာရော နာမာ’’တိ ဧဝံ သင်္ဃကမ္မာဒိပိ ဓမ္မကောဋ္ဌာသေ ဒဿိတံ။ တေသု ပန ဓမ္မကောဋ္ဌာသေသု ယံ ဂဏပူရဏာဒိဝသေန အလဇ္ဇိနော အပေက္ခိတွာ ဥပေါသထာဒိ ဝါ တေသံ သန္တိကာ ဓမ္မုဂ္ဂဟဏနိဿယဂ္ဂဟဏာဒိ ဝါ ကရီယတိ၊ တံ ဓမ္မော စေဝ ပရိဘောဂေါ စာတိ ဓမ္မပရိဘောဂေါတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧတံ တထာရူပပစ္စယံ ဝိနာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ကရောန္တဿ အလဇ္ဇိပရိဘောဂေါ စ ဟောတိ ဒုက္ကဋဉ္စ။ ယံ ပန အလဇ္ဇိသတံ အနပေက္ခိတွာ တဇ္ဇနီယာဒိနိဂ္ဂဟကမ္မံ ¶ ဝါ ပရိဝါသာဒိဥပကာရကမ္မံ ဝါ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒါနာဒိ ဝါ ကရီယတိ၊ တံ ဓမ္မော ဧဝ၊ နော ပရိဘောဂေါ။ ဧတံ အနုရူပါနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အာမိသဒါနံ ဝိယ အာပတ္တိ နတ္ထိ။ နိဿယဒါနမ္ပိ တေရသသမ္မုတိဒါနာဒိ စ ဝတ္တပဋိဝတ္တသာဒိယနာဒိပရိဘောဂဿာပိ ဟေတုတ္တာ န ဝဋ္ဋတိ။

ယော ပန မဟာအလဇ္ဇီ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ သတ္ထု သာသနံ ကရောတိ၊ တဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာဒီနံ ဥပသမ္ပဒါဒိဥပကာရကမ္မမ္ပိ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒါနာဒိ စ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ အာပတ္တိ ဧဝ ဟောတိ၊ နိဂ္ဂဟကမ္မမေဝ ကာတဗ္ဗံ။ တေနေဝ အလဇ္ဇိပဂ္ဂဟောပိ ပဋိက္ခိတ္တော။ ဓမ္မာမိသပရိဘောဂဝိဝဇ္ဇနေနာပိ ဟိ ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟော အဓိပ္ပေတော၊ သော စ ပေသလာနံ ဖာသုဝိဟာရသဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိဝိနယာနုဂ္ဂဟာဒိအတ္ထာယ ဧတဒတ္ထတ္တာ သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ။ တသ္မာ ယံ ယံ ဒုမ္မင်္ကူနံ ဥပတ္ထမ္ဘာယ ပေသလာနံ အဖာသုဝိဟာရာယ သဒ္ဓမ္မပရိဟာနာဒိအတ္ထာယ ဟောတိ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ ပရိဘောဂေါ ဝါ ဟောတု အပရိဘောဂေါ ဝါ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ ကရောန္တာ သာသနံ အန္တရဓာပေန္တိ၊ အာပတ္တိဉ္စ အာပဇ္ဇန္တိ။ ဓမ္မာမိသပရိဘောဂေသု စေတ္ထ အလဇ္ဇီဟိ ဧကကမ္မာဒိဓမ္မပရိဘောဂေါ ဧဝ ပေသလာနံ အဖာသုဝိဟာရသဒ္ဓမ္မပရိဟာနာဒိအတ္ထာယ ဟောတိ၊ န တထာ အာမိသပရိဘောဂေါ။ န ဟိ အလဇ္ဇီနံ ပစ္စယပရိဘောဂမတ္တေန ပေသလာနံ အဖာသုဝိဟာရာဒိ ဟောတိ၊ ယထာဝုတ္တဓမ္မပရိဘောဂေန ပန ဟောတိ ¶ ၊ တပ္ပရိဝဇ္ဇနေန စ ဖာသုဝိဟာရာဒယော။ တထာ ဟိ ကတသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမာ အလဇ္ဇိပုဂ္ဂလာ ဥပေါသထာဒီသု ပဝိဋ္ဌာ ‘‘တုမှေ ကာယဒွါရေ၊ ဝစီဒွါရေ စ ဝီတိက္ကမံ ကရောထာ’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခူဟိ ဝတ္တဗ္ဗာ ဟောန္တိ၊ ယထာ ဝိနယဉ္စ အတိဋ္ဌန္တာ သင်္ဃတော ဗဟိကရဏာဒိဝသေန သုဋ္ဌု နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ၊ တထာ အကတွာ တေဟိ သဟ သံဝသန္တာပိ အလဇ္ဇိနောဝ ဟောန္တိ ‘‘ဧကောပိ အလဇ္ဇီ အလဇ္ဇိသတမ္ပိ ကရောတီ’’တိအာဒိဝစနတော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၅)။ ယဒိ ဟိ တေ ဧဝံ န နိဂ္ဂဟိတာ သိယုံ၊ သင်္ဃေ ကလဟာဒိံ ဝဍ္ဎေတွာ ဥပေါသထာဒိသာမဂ္ဂီကမ္မပဋိဗာဟနာဒိနာ ပေသလာနံ အဖာသုံ ကတွာ ကမေန တေ ဒေဝဒတ္တဝဇ္ဇိပုတ္တကာဒယော ဝိယ ပရိသံ ဝဍ္ဎေတွာ အတ္တနော ဝိပ္ပဋိပတ္တိံ ဓမ္မတော ဝိနယတော ဒီပေန္တာ သင်္ဃဘေဒါဒိမ္ပိ ကတွာ နစိရဿေဝ သာသနံ အန္တရဓာပေယျုံ၊ တေသု ပန သင်္ဃတော ဗဟိကရဏာဒိဝသေန နိဂ္ဂဟိတေသု သဗ္ဗောပါယံ ဥပဒ္ဒဝေါ န ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘ဒုဿီလပုဂ္ဂလေ ¶ နိဿာယ ဥပေါသထော န တိဋ္ဌတိ၊ ပဝါရဏာ န တိဋ္ဌတိ၊ သင်္ဃကမ္မာနိ နပ္ပဝတ္တန္တိ၊ သာမဂ္ဂီ န ဟောတိ…ပေ… ဒုဿီလေသု ပန နိဂ္ဂဟိတေသု သဗ္ဗောပိ အယံ ဥပဒ္ဒဝေါ န ဟောတိ၊ တတော ပေသလာ ဘိက္ခူ ဖာသု ဝိဟရန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၉)။

တသ္မာ ဧကကမ္မာဒိဓမ္မပရိဘောဂေါဝ အာမိသပရိဘောဂတောပိ အတိဝိယ အလဇ္ဇိဝိဝေကေန ကာတဗ္ဗော၊ အာပတ္တိကရော စ သဒ္ဓမ္မပရိဟာနိဟေတုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အပိစ ဥပေါသထော န တိဋ္ဌတိ၊ ပဝါရဏာ န တိဋ္ဌတိ၊ သင်္ဃကမ္မာနိ နပ္ပဝတ္တန္တီတိ ဧဝံ အလဇ္ဇီဟိ သဒ္ဓိံ သင်္ဃကမ္မာကရဏဿ အဋ္ဌကထာယံ ပကာသိတတ္တာပိ စေတံ သိဇ္ဈတိ၊ တထာ ပရိဝတ္တလိင်္ဂဿ ဘိက္ခုနော ဘိက္ခုနုပဿယံ ဂစ္ဆန္တဿ ပဋိပတ္တိကထာယံ ‘‘အာရာဓိကာ စ ဟောန္တိ သင်္ဂါဟိကာ လဇ္ဇိနိယော၊ တာ ကောပေတွာ အညတ္ထ န ဂန္တဗ္ဗံ။ ဂစ္ဆတိ စေ၊ ဂါမန္တရနဒီပါရရတ္တိဝိပ္ပဝါသဂဏဩဟီယနာပတ္တီဟိ န မုစ္စတိ…ပေ… အလဇ္ဇိနိယော ဟောန္တိ၊ သင်္ဂဟံ ပန ကရောန္တိ၊ တာပိ ပရိစ္စဇိတွာ အညတ္ထ ဂန္တုံ လဗ္ဘတီ’’တိ ဧဝံ အလဇ္ဇိနီသု ဒုတိယိကာဂဟဏာဒီသု သံဝါသာပတ္တိပရိဟာရာယ နဒီပါရဂမနာဒိဂရုကာပတ္တိဋ္ဌာနာနံ အနုညာတတ္တာ တတောပိ အလဇ္ဇိသံဝါသာပတ္တိ ဧဝ သဒ္ဓမ္မပရိဟာနိဟေတုတော ဂရုကတရာတိ ဝိညာယတိ။ န ဟိ လဟုကာပတ္တိဋ္ဌာနံ၊ အနာပတ္တိဋ္ဌာနံ ဝါ ပရိဟရိတုံ ဂရုကာပတ္တိဋ္ဌာနဝီတိက္ကမံ အာစရိယာ အနုဇာနန္တိ၊ တထာ အသံဝါသပဒဿ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဗ္ဗေဟိပိ လဇ္ဇိပုဂ္ဂလေဟိ သမံ သိက္ခိတဗ္ဗဘာဝတော သမသိက္ခာတာ နာမ။ ဧတ္ထ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ လဇ္ဇိနော ဧတေသု ကမ္မာဒီသု သဟ ¶ ဝသန္တိ၊ န ဧကောပိ တတော ဗဟိဒ္ဓါ သန္ဒိဿတိ၊ တသ္မာ တာနိ သဗ္ဗာနိပိ ဂဟေတွာ ဧသော သံဝါသော နာမာ’’တိ ဧဝံ လဇ္ဇီဟေဝ ဧကကမ္မာဒိသံဝါသော ဝဋ္ဋတီတိ ပကာသိတော။

ယဒိ ဧဝံ၊ ကသ္မာ အသံဝါသိကေသု အလဇ္ဇီ န ဂဏိတောတိ? နာယံ ဝိရောဓော၊ ယေ ဂဏပူရကေ ကတွာ ကတံ ကမ္မံ ကုပ္ပတိ၊ တေသံ ပါရာဇိကာဒိအပကတတ္တာနညေဝ အသံဝါသိကတ္တေ ဂဟိတတ္တာ။ အလဇ္ဇိနော ပန ပကတတ္တဘူတာပိ သန္တိ၊ တေ စေ ဂဏပူရဏာ ဟုတွာ ကမ္မံ သာဓေန္တိ၊ ကေဝလံ ကတွာ အဂတိဂမနေန ကရောန္တာနံ အာပတ္တိကရာ ဟောန္တိ သဘာဂါပတ္တိအာပန္နာ ¶ ဝိယ အညမညံ။ ယသ္မာ အလဇ္ဇိတဉ္စ လဇ္ဇိတဉ္စ ပုထုဇ္ဇနာနံ စိတ္တက္ခဏပဋိဗဒ္ဓံ၊ န သဗ္ဗကာလိကံ။ သဉ္စိစ္စ ဟိ ဝီတိက္ကမစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ အလဇ္ဇိနော ‘‘န ပုန ဤဒိသံ ကရိဿာမီ’’တိ စိတ္တေန လဇ္ဇိနော စ ဟောန္တိ၊ တေသု စ ယေ ပေသလေဟိ ဩဝဒိယမာနာပိ န ဩရမန္တိ၊ ပုနပ္ပုနံ ဝီတိက္ကမန္တိ၊ တေ ဧဝ အသံဝသိတဗ္ဗာ၊ န ဣတရေ လဇ္ဇိဓမ္မေ ဩက္ကန္တတ္တာ။ တသ္မာပိ အလဇ္ဇိနော အသံဝါသိကေသု အဂဏေတွာ တပ္ပရိဝဇ္ဇနတ္ထံ သောဓေတွာဝ ဥပေါသထာဒိကရဏံ အနုညာတံ။ တထာ ဟိ ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ အာယသ္မန္တော အာရောစေထ၊ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿာမီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၃၄) အပရိသုဒ္ဓါယ ပရိသာယ ဥပေါသထကရဏဿ အယုတ္တတာ ပကာသိတာ၊ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တိ သော အာဝိကရေယျ…ပေ… ဖာသု ဟောတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၄) ဧဝံ အလဇ္ဇိမ္ပိ လဇ္ဇိဓမ္မေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဥပေါသထကရဏပ္ပကာရော စ ဝုတ္တော၊ ‘‘ကစ္စိတ္ထ ပရိသုဒ္ဓါ…ပေ… ပရိသုဒ္ဓေတ္ထာယသ္မန္တော’’တိ (ပါရာ။ ၄၄၂၊ ၄၅၈၊ ၆၆၂၊ ပါစိ။ ၅၅၁၊ ၅၇၅၊ ၆၅၅) စ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထေ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါ အဟံ ဘန္တေ၊ ပရိသုဒ္ဓါတိ မံ ဓာရေထာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၈) စ ဧဝံ ဥပေါသထံ ကရောန္တာနံ ပရိသုဒ္ဓတာ စ ပကာသိတာ၊ ဝစနမတ္တေန အနောရမန္တာနဉ္စ ဥပေါသထပဝအာရဏဋ္ဌပနဝိဓိ စ ဝုတ္တာ၊ သဗ္ဗထာ လဇ္ဇိဓမ္မံ အနောက္ကမန္တေဟိ သံဝါသဿ အယုတ္တတာယ နိဿယဒါနဂ္ဂဟဏပဋိက္ခေပေါ၊ တဇ္ဇနီယာဒိနိဂ္ဂဟကမ္မကရဏဉ္စ ဥက္ခေပနီယကမ္မကရဏေန သာနုဝတ္တကပရိသဿ အလဇ္ဇိဿ အသံဝါသိကတ္တပါပနဝိဓိ စ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တေဟိ သုတ္တနယေဟိ၊ အဋ္ဌကထာဝစနေဟိ စ ပကတတ္တေဟိပိ အပကတတ္တေဟိပိ သဗ္ဗေဟိ အလဇ္ဇီဟိ ဧကကမ္မာဒိသံဝါသော န ဝဋ္ဋတိ၊ ကရောန္တာနံ အာပတ္တိ ဧဝ ဒုမ္မင်္ကူနံ ပုဂ္ဂလာနံ နိဂ္ဂဟတ္ထာယေဝ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ ပညတ္တတ္တာတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ တေနေဝ ဒုတိယသင်္ဂီတိယံ ပကတတ္တာပိ အလဇ္ဇိနော ဝဇ္ဇိပုတ္တကာ ယသတ္ထေရာဒီဟိ မဟန္တေန ဝါယာမေန သင်္ဃတော ဝိယောဇိတာ။ န ဟိ တေသု ပါရာဇိကာဒိအသံဝါသိကာ အတ္ထိ တေဟိ ဒီပိတာနံ ဒသန္နံ ဝတ္ထူနံ (စူဠဝ။ ၄၅၂) လဟုကာပတ္တိဝိသယတ္တာ။

တဿ ပန သန္တိကေတိ မဟာရက္ခိတတ္ထေရဿ သန္တိကေ။ ခရပတ္တန္တိ ခရသင်္ခါတံ သုဝဏ္ဏပတိရူပကံ ¶ ဝတ္ထု။ ဒါယကေဟိ အသတိယာ ဒိန္နံ ရူပိယံ တေဟိ ပုန သကသညာယ ဂဏှန္တေ အဒါတုံ၊ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ ဂဏှာဟီတိ ဒါတုဉ္စ ¶ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘တဝ စောဠကံ ပဿာဟီ’’တိ။ ဧဝံ ဝတွာပိ ပန နဋ္ဌဝတ္ထုသ္မိံ ဝိယ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗာဘာဝေပိ အာပတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗာဝ။ အသတိယာပိ ဟိ တံ ဝတ္ထုံ ဝတ္ထာဒိနာ သဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ‘‘ဣဒံ ဒေမီ’’တိ ဒိန္နံ၊ တဒါ ပရိစ္စာဂသဗ္ဘာဝတော ဒါနမေဝ ဟောတိ ‘‘အပ္ပဂ္ဃံ ဒဿာမီ’’တိ မဟဂ္ဃဿ ဒါနေ ဝိယ။ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ စ အသတိယာ ဒိယျမာနတ္တေ ဉာတေပိ အဒိန္နာဒါနံ န ဟောတိ ဒါယကေဟိ ဒိန္နတ္တာ၊ တသ္မာ ရူပိယံ နိဿဂ္ဂိယမေဝ ဟောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဤဒိသံ နာမ န ဟောတိ၊ တေနေဝ စေတ္ထ ‘တဝ စောဠကံ ပဿာ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ နော နက္ခမတိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။

၅၈၆။ ဧကပရိစ္ဆေဒါနီတိ သိယာ ကိရိယတ္တံ၊ သိယာ အကိရိယတ္တဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဇာတရူပရဇတဘာဝေါ၊ အတ္တုဒ္ဒေသိကတာ၊ ဂဟဏာဒီသု အညတရဘာဝေါတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ရူပိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၈၇။ နဝမေ ဇာတရူပါဒိစတုဗ္ဗိဓနိဿဂ္ဂိယဝတ္ထု ဣဓ ရူပိယဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘ဇာတရူပရဇတပရိဝတ္တန’’န္တိ။ ပဋိဂ္ဂဟိတပရိဝတ္တနေတိ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန၊ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဟိတဿ ရူပိယဿ ပရိဝတ္တနေ။

၅၈၉။ ပါဠိယံ ဃနကတန္တိ ဣဋ္ဌကာဒိ။ ရူပိယံ နာမ သတ္ထုဝဏ္ဏောတိအာဒီသု ကိဉ္စာပိ ကေဝလံ ရဇတံ န ဂဟိတံ၊ တထာပိ ရူပိယပဒေနေဝ တံ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သုဒ္ဓါ ရူပိယသံဝေါဟာရော ဧဝ ဝုတ္တောတိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ ရူပိယေ ရူပိယသညီတိအာဒိမှိ ဝိနိစ္ဆယံ ဝက္ခာမာတိ ပါဌသေသော။

၅၉၁။ ပါဠိယံ ရူပိယေ ရူပိယသညီတိ အတ္တနာ ဒိယျမာနံ သကသန္တကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ရူပိယံ စေတာပေတီတိ ပရသန္တကံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ တတ္ထ အရူပိယ-သဒ္ဒေန ဒုက္ကဋဝတ္ထုမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ ပစ္ဆိမေ ပန တိကေ ‘‘အရူပိယေ ရူပိယသညီ အရူပိယံ စေတာပေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမသ္မိဉ္စ တိကေ အရူပိယ-သဒ္ဒေန ကပ္ပိယဝတ္ထုယေဝ ဂဟိတံ၊ န မုတ္တာဒိဒုက္ကဋဝတ္ထု အန္တေ ‘‘ပဉ္စန္နံ သဟ အနာပတ္တီ’’တိ ¶ ဝုတ္တတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ ¶ ဒုက္ကဋဝတ္ထု န ဂဟိတံ၊ တထာပိ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုံ၊ ကပ္ပိယဝတ္ထုနာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုဉ္စ ပရိဝတ္တယတော ဒုက္ကဋံ၊ နယတော သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ တဉ္စ ဒုက္ကဋဝတ္ထုမှိ တထသညာယ ဝါ အတထသညာယ ဝါ ဝိမတိယာ ဝါ ပရိဝတ္တေန္တဿပိ ဟောတိယေဝ အစိတ္တကတ္တာ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ။ ပဉ္စန္နံ သဟာတိ ပဉ္စဟိ သဟဓမ္မိကေဟိ သဟ။

ဣဒါနိ ‘‘နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုနာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုံ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ပါဠိယံ သရူပေန အနာဂတတ္တေပိ နယတော လဗ္ဘမာနတံ ဒဿေတုံ ‘‘ယော ဟိ အယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ရူပိယေန ပရိဝတ္တိတံ အရူပိယံ နိဿဋ္ဌမ္ပိ သဗ္ဗေသမ္ပိ အကပ္ပိယတ္တာ နိဿဂ္ဂိယမေဝ န ဟောတိ နိဿဇ္ဇိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဿေဝ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗတော၊ ကေဝလံ ပန ဣဒံ ဆဍ္ဍေတွာ ပါစိတ္တိယမေဝ ပရိဝတ္တကေန ဒေသေတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ‘‘ရူပိယေ ရူပိယသညီ အရူပိယံ စေတာပေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိအာဒိ တိကော ဘဂဝတာ န ဝုတ္တော၊ တီသုပိ ပဒေသု ပရိဝတ္တိယမာနဿ အရူပိယတ္တေန နိဿဂ္ဂိယဝစနာယောဂါ ရူပိယဿေဝ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗတော။ ရူပိယဿေဝ ဟိ နိဿဋ္ဌဿ အာရာမိကာဒီဟိ ပဋိပဇ္ဇနဝိဓိ ပါဠိယံ ဒဿိတော၊ န အရူပိယဿ။ တသ္မာ ပါစိတ္တိယမတ္တသမ္ဘဝဒဿနတ္ထမေဝ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အဝုတ္တောပိ အယံ…ပေ… တိကော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန တဿ ဝတ္ထုနော နိဿဂ္ဂိယတာဒဿနတ္ထံ။ တေနေဝ ပတ္တစတုက္ကေ ‘‘န သက္ကာ ကေနစိ ဥပါယေန ကပ္ပိယံ ကာတု’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယံ အမှာကံ ခန္တိ။ အတ္တနော ဝါ ဟီတိအာဒိ ဒုတိယတိကာနုလောမေနေဝ တတိယတ္တိကဿ သိဇ္ဈနပ္ပကာရံ သမတ္ထေတုံ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ အဓိပ္ပာယော – ယသ္မာ ဟိ ယထာ အတ္တနော အရူပိယေန ပရဿ ရူပိယံ စေတာပေန္တဿ ဧကသ္မိံ အန္တေ ရူပိယသမ္ဘဝတော ‘‘ရူပိယသံဝေါဟာရော ကတော ဧဝ ဟောတီ’’တိ ဒုတိယတ္တိကော ဝုတ္တော၊ ဧဝံ အတ္တနော ရူပိယေန ပရဿ အရူပိယံ စေတာပေန္တဿာပိ ဟောတီတိ တတိယော တိကော ဝတ္တဗ္ဗော ဘဝေယျ၊ သော ပန ဒုတိယတ္တိကေနေဝ ဧကတော ရူပိယပက္ခသာမညေန သိဇ္ဈတီတိ ပါဠိယံ န ဝုတ္တောတိ။ တတ္ထ ဧကန္တေန ရူပိယပက္ခေတိ ဧကေန အန္တေန ရူပိယပက္ခေ၊ ‘‘ဧကတော ရူပိယပက္ခေ’’တိ ဝါ ပါဌော။

ဣဒါနိ ဒုတိယတ္တိကေ အရူပိယပဒဿ အတ္ထဘူတေသု ဒုက္ကဋဝတ္ထုကပ္ပိယဝတ္ထူသု ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ရူပိယာဒိပရိဝတ္တနေ အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ’’တိအာဒိ ¶ အာရဒ္ဓံ။ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုန္တိအာဒိ ပန ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ပရိဝတ္တနပ္ပသင်္ဂေ ပါဠိယံ အဝုတ္တဿာပိ အတ္ထဿ နယတော လဗ္ဘမာနတံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣမိနာတိ ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒေန၊ တေန စ ဒုက္ကဋဿ အစိတ္တကတမ္ပိ ဒဿေတိ။ အညတြ သဟဓမ္မိကေဟီတိ ‘‘ပဉ္စန္နံ သဟ အနာပတ္တီ’’တိ ဝစနတော ဝုတ္တံ၊ တေနာပိ ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒဿ ကပ္ပိယဝတ္ထုနိဿိတတံ ဧဝ သာဓေတိ။ ဣမံ…ပေ… ရူပိယစေတာပနဉ္စ ¶ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ပကတေန သမ္ဗန္ဓော။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ။ တတ္ထာတိ ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၅၉၃)။

ဧဝံ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ရူပိယာဒိပရိဝတ္တနေ အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကပ္ပိယဝတ္ထုနာပိ ဒဿေတုံ ‘‘ကပ္ပိယဝတ္ထုနာ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တေနေဝါတိ ကပ္ပိယဝတ္ထုနာ ဧဝ။ ‘‘ရူပိယံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ’’တိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ။ မုတ္တာဒိဒုက္ကဋဝတ္ထုမ္ပိ ဥဂ္ဂဟေတွာ ကာရိတမ္ပိ ပဉ္စန္နမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ သမုဋ္ဌာပေတီတိ သယံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ဣမံ ကဟာပဏာဒိံ ကမ္မကာရာနံ ဒတွာ ဗီဇံ သမုဋ္ဌာပေဟီ’’တိ ဧဝံ အညံ အာဏာပေတွာ ဝါ သမုဋ္ဌာပေတိ။ မဟာအကပ္ပိယောတိ အတ္တနာဝ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ဒူသိတတ္တာ အညဿ မူလသာမိကဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ သော ဟိ စောရေဟိ အစ္ဆိန္နောပိ ပုန လဒ္ဓါ ဇာနန္တဿ ကဿစိပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ယဒိ ဟိ ဝဋ္ဋေယျ၊ တဠာကာဒီသု ဝိယ အစ္ဆိန္နော ဝဋ္ဋတီတိ အာစရိယာ ဝဒေယျုံ။ န သက္ကာ ကေနစိ ဥပါယေနာတိ သင်္ဃေ နိဿဇ္ဇနေန၊ စောရာဒိအစ္ဆိန္ဒနာဒိနာ စ ကပ္ပိယံ ကာတုံ န သက္ကာ၊ ဣဒဉ္စ တေန ရူပေန ဌိတံ၊ တမ္မူလိကေန ဝတ္ထုမုတ္တာဒိရူပေန ဌိတဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ကဋဝတ္ထုမ္ပိ ဟိ တမ္မူလိကကပ္ပိယဝတ္ထုဉ္စ န သက္ကာ ကေနစိ ဥပါယေန တေန ရူပေန ကပ္ပိယံ ကာတုံ။ ယဒိ ပန သော ဘိက္ခု တေန ကပ္ပိယဝတ္ထုဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ပုန ရူပိယံ စေတာပေယျ၊ တံ ရူပိယံ နိဿဇ္ဇာပေတွာ အညေသံ ကပ္ပိယံ ကာတုမ္ပိ သက္ကာ ဘဝေယျာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပတ္တံ ကိဏာတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမိနာ ကဟာပဏာဒိနာ ကမ္မာရကုလတော ပတ္တံ ကိဏိတွာ ဧဟီ’’တိ အာရာမိကာဒီဟိ ကိဏာပနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနေဝ ရာဇသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧတ္တကေဟိ ကဟာပဏေဟိ သာဋကေ အာဟရ၊ ဧတ္တကေဟိ ယာဂုအာဒီနိ သမ္ပာဒေဟီတိ ဝဒတိ၊ ယံ တေ အာဟရန္တိ၊ သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယံ။ ကသ္မာ? ကဟာပဏာနံ ဝိစာရိတတ္တာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉) ဝုတ္တံ ¶ ။ ဣမိနာ ပန ဝစနေန ယံ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒံ ‘‘အနာဏတ္တိက’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ န သမေတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဣမိနာ၊ ပါဠိယာပိ တံ န သမေတိ။ ပါဠိယဉှိ နိဿဋ္ဌရူပိယေန အာရာမိကာဒီဟိ သပ္ပိယာဒိံ ပရိဝတ္တာပေတုံ ‘‘သော ဝတ္တဗ္ဗော ‘အာဝုသော၊ ဣမံ ဇာနာဟီ’တိ။ သစေ သော ဘဏတိ ‘ဣမိနာ ကိံ အာဟရီယတူ’တိ၊ န ဝတ္တဗ္ဗော ‘ဣမံ ဝါ ဣမံ ဝါ အာဟရာ’တိ။ ကပ္ပိယံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ ‘သပ္ပိ ဝါ’’’တိအာဒိနာ ရူပိယသံဝေါဟာရံ ပရိမောစေတွာဝ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣမိနာ ရူပိယေန ကိံ အာဟရီယတူ’’တိ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ဣမံ အာဟရာ’’တိ ဝုတ္တေပိ အဓိကာရတော ‘‘ဣမိနာ ရူပိယေန ဣမံ အာဟရာ’’တိ ဘိက္ခူဟိ အာဏတ္တော ဧဝ ဟောတီတိ တံ ရူပိယသံဝေါဟာရံ ပရိဝဇ္ဇေတုံ ‘‘န ဝတ္တဗ္ဗော ‘ဣမံ ဝါ ဣမံ ဝါ အာဟရာ’’’တိ ပဋိက္ခေပေါ ကတော၊ အနာပတ္တိဝါရေပိ ‘‘ကပ္ပိယကာရကဿ ¶ အာစိက္ခတီ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၅၉၅) ပန တထာ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဣဒံ သာဏတ္တိကံ ကယဝိက္ကယမေဝ အနာဏတ္တိကန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

မူလဿ အနိဿဋ္ဌတ္တာတိ ယေန ဥဂ္ဂဟိတမူလေန ပတ္တော ကီတော၊ တဿ မူလဿ သင်္ဃမဇ္ဈေ အနိဿဋ္ဌတ္တာ၊ ဧတေန ရူပိယမေဝ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ န တမ္မူလိကံ အရူပိယန္တိ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဟိ တေန ရူပိယေန အညံ ရူပိယံ စေတာပေယျ၊ တံ ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒေ အာဂတနယေနေဝ နိဿဇ္ဇာပေတွာ သေသေဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဘဝေယျာတိ။ ‘‘မူလဿ အသမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ မူလဿ ဂိဟိသန္တကတ္တံ၊ တေနေဝ ပတ္တဿ ရူပိယသံဝေါဟာရာနုပ္ပန္နတဉ္စ ဒဿေတိ။ ပဉ္စသဟဓမ္မိကသန္တကေနေဝ ဟိ ရူပိယသံဝေါဟာရဒေါသော။ တတ္ထ စ အတ္တနော သန္တကေ ပါစိတ္တိယံ၊ ဣတရတ္ထ ဒုက္ကဋံ။

နိဿဇ္ဇီတိ ဒါနဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ဝိနယကမ္မဝသေန။ တေနေဝ ‘‘သပ္ပိဿ ပူရေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ အတ္တနော ဓနေန ပရိဝတ္တေတိ၊ တဿ ဝါ ဓနဿ ရူပိယဘာဝေါ၊ ပရိဝတ္တနပရိဝတ္တာပနေသု အညတရဘာဝေါ စာတိ ဣမာနေတ္ထ ဒွေ အင်္ဂါနိ။

ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၅၉၃-၅။ ဒသမေ ¶ ပါဠိယံ ဇာနာဟီတိ ဣဒါနေဝ ဥပဓာရေဟိ၊ ဣဒံ ပစ္ဆာ ဆဍ္ဍေတုံ န သက္ကာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣမိနာတိ ဘိက္ခုနာ ဒိယျမာနံ ဝုတ္တံ။ ဣမန္တိ ပရေန ပဋိဒိယျမာနံ။ သေသဉာတကေသု သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတသမ္ဘဝတော တဒဘာဝဋ္ဌာနမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘မာတရံ ပန ပိတရံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ န သက္ကာ တံ ပဋိက္ခိပိတုန္တိ ဧတ္ထ ယထာ ရူပိယံ ဘတကာနံ ဒတွာ အဿာမိကဘူမိယံ အယောဗီဇသမုဋ္ဌာပနေ ဘတိယာ ခဏန္တာနံ သန္တိကာ ဂဟိတဘဏ္ဍကဘာဝေပိ ပါစိတ္တိယံ ဟောတိ၊ ဧဝမိဓာပီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ။ ယဉှိ အဿာမိကဘူမိံ ခဏိတွာ သမုဋ္ဌာပိတံ အယောဗီဇံ၊ တံ ဘတကာနံ သန္တကံ နာမ ဟောတိ၊ တဒတ္ထဉ္စ တေသံ ရူပိယံ ဒေန္တဿ ရူပိယသံဝေါဟာရောဝ ဟောတိ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ရဇနစ္ဆလ္လိအာဒီနံ အာဟရာပနေ ကယဝိက္ကယော ဝိယ၊ တာဒိသမ္ပိ ပရဘဏ္ဍံ ဣဓ ဝတ္ထဓောဝနာဒီသု နတ္ထိ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာပမာဏေနေဝေတ္ထ ပါစိတ္တိယံ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၅၉၇။ ပုညံ ¶ ဘဝိဿတီတိ ဒေတီတိ ဧတ္ထ သစေ ဘိက္ခု အတ္တနော ဘဏ္ဍဿ အပ္ပဂ္ဃတံ ဉတွာပိ အကထေတွာ ‘‘ဣဒါနေဝ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဏှ၊ မာ ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟောဟီ’’တိ ဝဒတိ၊ ဣတရော စ အတ္တနော ဒိယျမာနဿ မဟဂ္ဃတံ အဇာနန္တော ‘‘ဦနံ ဝါ အဓိကံ ဝါ တုမှာကမေဝါ’’တိ ဒတွာ ဂစ္ဆတိ၊ ဘိက္ခုဿ အနာပတ္တိ ဥပနန္ဒဿ ဝိယ ပရိဗ္ဗာဇကဝတ္ထုဂ္ဂဟဏေ။ ဝိပ္ပဋိသာရိဿ ပုန သကသညာယ အာဂတဿ ယံ အဓိကံ ဂဟိတံ၊ တံ ဒါတဗ္ဗံ။ ယေန ယံ ပရိဝတ္တေတိ၊ တေသံ ဥဘိန္နံ ကပ္ပိယဝတ္ထုတာ၊ အသဟဓမ္မိကတာ၊ ကယဝိက္ကယာပဇ္ဇနဉ္စာတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတော ကောသိယဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။

၃။ ပတ္တဝဂ္ဂေါ

၁။ ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၀၂။ တတိယဝဂ္ဂဿ ¶ ပဌမေ အဍ္ဎတေရသပလာတိ မာဂဓိကာယ မာနတုလာယ အဍ္ဎတေရသပလပရိမိတံ ဥဒကံ ဂဏှန္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တထာ ¶ ပရိမိတံ ယဝမာသာဒိံ ဂဏှန္တိံ သန္ဓာယာတိ ကေစိ။ အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန ပန ‘‘ပကတိစတုမုဋ္ဌိကံ ကုဍုဝံ၊ စတုကုဍုဝံ နာဠိ၊ တာယ နာဠိယာ သောဠသ နာဠိယော ဒေါဏံ၊ တံ ပန မဂဓနာဠိယာ ဒွါဒသ နာဠိယော ဟောန္တီတိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒမိဠနာဠီတိ ပုရာဏနာဠိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သာ စ စတုမုဋ္ဌိကေဟိ ကုဍုဝေဟိ အဋ္ဌ ကုဍုဝါ၊ တာယ နာဠိယာ ဒွေ နာဠိယော မဂဓနာဠိံ ဂဏှာတိ။ ပုရာဏာ ပန ‘‘သီဟဠနာဠိ တိဿော နာဠိယော ဂဏှာတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ မတေန မဂဓနာဠိ ဣဒါနိ ပဝတ္တမာနာယ စတုကုဍုဝါယ ဒမိဠနာဠိယာ စတုနာဠိကာ ဟောတိ၊ တတော မဂဓနာဠိတော ဥပဍ္ဎဉ္စ ပုရာဏဒမိဠနာဠိသင်္ခါတံ ပတ္ထံ နာမ ဟောတိ၊ ဧတေန စ ‘‘ဩမကော နာမ ပတ္တော ပတ္ထောဒနံ ဂဏှာတီ’’တိ ပါဠိဝစနဉ္စ သမေတိ၊ လောကိယေဟိပိ –

‘‘လောကိယံ မဂဓဉ္စေတိ၊ ပတ္ထဒွယမုဒါဟဋံ၊

လောကိယံ သောဠသပလံ၊ မာဂဓံ ဒိဂုဏံ မတ’’န္တိ။ –

ဧဝံ လောကေ နာဠိယာ မဂဓနာဠိ ဒိဂုဏာတိ ဒဿိတာ၊ ဧဝဉ္စ ဂယှမာနေ ဩမကပတ္တဿ စ ယာပနမတ္တောဒနဂါဟိကာ စ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ န ဟိ သက္ကာ အဋ္ဌကုဍုဝတော ဦနောဒနဂါဟိနာ ပတ္တေန အထူပီကတံ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိယေသိတွာ ယာပေတုံ။ တေနေဝ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပတ္ထော နာမ နာဠိမတ္တံ ဟောတိ ဧကဿ ပုရိသဿ အလံ ယာပနာယ။ ဝုတ္တမ္ပိ ဟေတံ ‘ပတ္ထောဒနော နာလမယံ ဒုဝိန္န’’’န္တိ (ဇာ။ ၂။၂၁။၁၉၂) ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဧကေကဿ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ပဟောတီ’’တိ စ အာဂဟံ၊ တသ္မာ ဣဓ ဝုတ္တနယာနုသာရေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။

အာလောပဿ ¶ အနုရူပန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဗျဉ္ဇနဿ မတ္တာ နာမ ဩဒနတော စတုတ္ထဘာဂေါ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၇) ဗြဟ္မာယုသုတ္တဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ အာလောပဿ စတုတ္ထဘာဂမေဝ ဗျဉ္ဇနံ အနုရူပန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဩဒနဂတိကာနေဝါတိ ဩဒနဿ အန္တော ဧဝ ပဝိသနသီလာနိ သိယုံ၊ အတ္တနော ဩကာသံ န ဂဝေသန္တီတိ အတ္ထော။ နာမမတ္တေတိ ‘‘မဇ္ဈိမော ပတ္တော မဇ္ဈိမောမကော’’တိအာဒိနာမမတ္တေ။

၆၀၇-၈။ ဧဝံ ပယောဂေ ပယောဂေတိ ပရိယောသာနာလောပဇ္ဈောဟရဏပယောဂေ ပယောဂေ၊ အာလောပေ အာလောပေတိ အတ္ထော။ ကတွာတိ ပါကပရိယောသာနံ ကတွာ။ ပစိတွာ ဌပေဿာမီတိ ကာဠဝဏ္ဏပါကံ သန္ဓာယ ¶ ဝုတ္တံ။ ဆိဒ္ဒန္တိ မုခဝဋ္ဋိတော ဒွင်္ဂုလဿ ဟေဋ္ဌာဆိဒ္ဒံ ဝုတ္တံ။ သေသံ ပဌမကထိနေ ဝုတ္တနယမေဝ။

ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၀၉-၆၁၃။ ဒုတိယေ ပါဠိယံ အဟံ ပတ္တေန တေ ဘိက္ခူ သန္တပေဿာမီတိ သေသော။ ‘‘အပတ္တော’’တိ ဣမိနာ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနမ္ပိ ဒဿေတိ။ ပဉ္စဗန္ဓနေပိ ပတ္တေ အပရိပုဏ္ဏပါကေ ပတ္တေ ဝိယ အဓိဋ္ဌာနံ န ရုဟတိ။ ‘‘တိပုပဋ္ဋကေန ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တမ္ဗလောဟာဒီဟိ ကပ္ပိယလောဟေဟိ အယောပတ္တဿ ဆိဒ္ဒံ ဆာဒေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနေဝ ‘‘လောဟမဏ္ဍလကေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အကာဠဝဏ္ဏမ္ပိ ကပ္ပိယပတ္တံ ဝိညာပေန္တဿ အာပတ္တိ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဓိဋ္ဌာနုပဂပတ္တဿ ဦနပဉ္စဗန္ဓနတာ၊ အတ္တုဒ္ဒေသိကတာ၊ အကတဝိညတ္တိ၊ တာယ စ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

ဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၁၈-၆၂၁။ တတိယေ ပါဠိယံ ပိလိန္ဒဝစ္ဆတ္ထေရေန ‘‘န ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ ဘဂဝတာ အာရာမိကော အနုညာတော’’တိ ပဌမံ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာရာမိက’’န္တိ ပုဂ္ဂလာနမ္ပိ အာရာမိကနာမေန ဒါသဂ္ဂဟဏေ အနုညာတေ ဧဝ အာရာမိကာနံ ဂဟိတတ္တာ ခေတ္တဝတ္ထာဒီနိ ကပ္ပိယဝေါဟာရေနပိ ပုဂ္ဂလာနံ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တထာ အနနုညာတတ္တာတိ ဝိညာယတိ။ ‘‘ခေတ္တဝတ္ထုပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ ၁၉၄) ဟိ ¶ ပဋိက္ခိတ္တေသု ဧကဿေဝ ပုဂ္ဂလိကဝသေန ဂဟဏေ အနုညာတေ ဣတရီတရာနံ တထာ န ဂဟေတဗ္ဗတာ သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ။ ယဉ္စ ပိလိန္ဒဝစ္ဆတ္ထေရေန ဒါယကကုလဿ ဒါရိကာယ သုဝဏ္ဏမာလာဝသေန တိဏဏ္ဍုပကဿ နိမ္မာနံ၊ တံ ‘‘အနာပတ္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒ္ဓိမဿ ဣဒ္ဓိဝိသယေ’’တိ (ပါရာ။ ၁၅၉) ဝစနတော ကုလသင်္ဂဟာဒိ န ဟောတီတိ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ကေစိ ပန ‘‘ခီဏာသဝါနံ လာဘိစ္ဆာယ အဘာဝတော ကုလသင်္ဂဟေပိ ¶ အာဇီဝကောပေါ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ ခီဏာသဝါနမ္ပိ အာဇီဝဝိပတ္တိဟေတူနံ ပိဏ္ဍပါတာဒီနံ ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗတော။ ဝုတ္တဉှိ ဓမ္မသေနာပတိနာ ‘‘နေဝ ဘိန္ဒေယျမာဇီဝံ၊ စဇမာနောပိ ဇီဝိတ’’န္တိ (မိ။ ပ။ ၆။၁။၅)။ ဘဂဝတာ စ ‘‘ဂါထာဘိဂီတံ မေ အဘောဇနီယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ (သု။ နိ။ ၈၁၊ ၄၈၄၊ မိ။ ပ။ ၄။၅။၉၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၉၇)။

၆၂၂။ ဥဂ္ဂဟိတကန္တိ ပရိဘောဂတ္ထာယ သယံ ဂဟိတံ။ သယံ ကရောတီတိ ပစိတွာ ကရောတိ။ ပုရေဘတ္တန္တိ တဒဟုပုရေဘတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ သယံကတန္တိ ခီရနဝနီတံ ပစိတွာ ကတံ။ နိရာမိသမေဝါတိ တဒဟုပုရေဘတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဇ္ဇ သယံကတံ နိရာမိသမေဝ ဘုဉ္ဇန္တဿ ကသ္မာ သာမပါကော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နဝနီတံ တာပေန္တဿာ’’တိအာဒိ။ ပဋိဂ္ဂဟိတေဟီတိ ခီရဒဓီနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥဂ္ဂဟိတကေဟိ ကတံ အဗ္ဘဉ္ဇနာဒီသု ဥပနေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ဧသေဝ နယောတိ နိဿဂ္ဂိယာပတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အကပ္ပိယမံသသပ္ပိမှီတိ ဟတ္ထိအာဒီနံ သပ္ပိမှိ။

ဧတ္ထ ပနာတိ နဝနီတေ ဝိသေသော အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ဓောတံ ဝဋ္ဋတီတိ ဓောတမေဝ ပဋိဂ္ဂဟိတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဣတရထာ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတီတိ ထေရာနံ အဓိပ္ပာယော။

မဟာသိဝတ္ထေရဿ ပန ဝတ္ထုနော ဝိယောဇိတတ္တာ ဒဓိဂုဠိကာဒီဟိ ယုတ္တတာမတ္တေန သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ န ဟောတိ၊ တသ္မာ တက္ကတော ဥဒ္ဓဋမတ္တမေဝ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဓောဝိတွာ၊ ပစိတွာ ဝါ နိရာမိသမေဝ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိံသူတိ အဓိပ္ပာယော၊ န ပန ဒဓိဂုဠိကာဒီဟိ သဟ ဝိကာလေ ဘုဉ္ဇိံသု။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန…ပေ… သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ န ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ အဓောတံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာပိ တံ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန ဒဓိအာဒီနိ အပနေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ခယံ ဂမိဿတီတိ နိရာမိသံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိကာလေပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာတိ နဝနီတေ လဂ္ဂမတ္တေန ဝိသုံ ဒဓိအာဒိဝေါဟာရံ အလဒ္ဓေန အပ္ပမတ္တေန ဒဓိအာဒိနာတိ အတ္ထော၊ ဧတေန ဝိသုံ ပဋိဂ္ဂဟိတဒဓိအာဒီဟိ သဟ ပက္ကံ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ဒဿေတိ။ တသ္မိမ္ပီတိ နိရာမိသဘူတေပိ။ ကုက္ကုစ္စကာနံ ပန အယံ အဓိပ္ပာယော – ပဋိဂ္ဂဟဏေ တာဝ ဒဓိအာဒီဟိ အသမ္ဘိန္နရသတ္တာ ဘတ္တေန သဟိတေန ဂုဠပိဏ္ဍာဒိ ¶ ဝိယ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ န ဟောတိ၊ တံ ¶ ပန ပစန္တေန ဓောဝိတွာဝ ပစိတဗ္ဗံ၊ ဣတရထာ ပစနက္ခဏေ ပစ္စမာနဒဓိဂုဠိကာဒီဟိ သမ္ဘိန္နရသတာယ သာမံပက္ကံ ဇာတံ၊ တေသု ခီဏေသု သာမံပက္ကမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ နိရာမိသမေဝ ပစိတဗ္ဗန္တိ။ တေနေဝ ‘‘အာမိသေန သဟ ပက္ကတ္တာ’’တိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။

ဧတ္ထ စာယံ ဝိစာရဏာ – သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာဘာဝေ အာမိသေန သဟ ဘိက္ခုနာ ပက္ကဿ သယံပါကဒေါသော ဝါ ပရိသင်္ကီယတိ ယာဝကာလိကတာ ဝါ၊ တတ္ထ န တာဝ သယံပါကဒေါသော ဧတ္ထ သမ္ဘဝတိ သတ္တာဟကာလိကတ္တာ။ ယဉှိ တတ္ထ ဒဓိအာဒိ အာမိသဂတံ၊ တံ ပရိက္ခီဏန္တိ။ အထ ပဋိဂ္ဂဟိတဒဓိဂုဠိကာဒိနာ သဟ အတ္တနာ ပက္ကတ္တာ သဝတ္ထုကပက္ကံ ဝိယ ဘဝေယျာတိ ပရိသင်္ကီယတိ၊ တဒါ အာမိသေန သဟ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာတိ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ပန ပက္ကတ္တာတိ။ တထာ စ ဥပဍ္ဎတ္ထေရာနံ မတမေဝ အင်္ဂီ ကတံ သိယာ။ တတ္ထ စ သာမဏေရာဒီဟိ ပက္ကမ္ပိ ယာဝကာလိကမေဝ သိယာ ပဋိဂ္ဂဟိတခီရာဒိံ ပစိတွာ အနုပသမ္ပန္နေဟိ ကတသပ္ပိအာဒိ ဝိယ စ၊ န စ တံ ယုတ္တံ၊ ဘိက္ခာစာရေန လဒ္ဓနဝနီတာဒီနံ တက္ကာဒိအာမိသသံသဂ္ဂသမ္ဘဝေန အပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတာပသင်္ဂတော။ န ဟိ ဂဟဋ္ဌာ ဓောဝိတွာ၊ သောဓေတွာ ဝါ ပတ္တေ အာကိရန္တီတိ နိယမော အတ္ထိ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ယထာ တတ္ထ ပတိတတဏ္ဍုလကဏာဒယော န ပစ္စန္တိ၊ ဧဝံ…ပေ… ပုန ပစိတွာ ဒေတိ၊ ပုရိမနယေနေဝ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေနပေတံ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ ဣဓ ကုက္ကုစ္စကာနံ ကုက္ကုစ္စုပ္ပတ္တိယာ နိမိတ္တမေဝ န ဒိဿတိ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ‘‘လဇ္ဇီ သာမဏေရော ယထာ တတ္ထ ပတိတတဏ္ဍုလကဏာဒယော န ပစ္စန္တိ၊ ဧဝံ သာမိသပါကံ မောစေန္တော အဂ္ဂိမှိ ဝိလီယာပေတွာ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝစနဿာပိ နိမိတ္တံ န ဒိဿတိ။ ယဒိ ဟိ ဧတံ ယာဝကာလိကသံသဂ္ဂပရိဟာရာယ ဝုတ္တံ သိယာ၊ အတ္တနာပိ တထာ ကာတဗ္ဗံ ဘဝေယျ။ ဂဟဋ္ဌေဟိ ဒိန္နသပ္ပိအာဒီသု စ အာမိသသံသဂ္ဂသင်္ကာ န ဝိဂစ္ဆေယျ။ န ဟိ ဂဟဋ္ဌာ ဧဝံ ဝိလီယာပေတွာ ပန တဏ္ဍုလာဒိံ အပနေတွာ ပုန ပစန္တိ၊ အပိစ ဘေသဇ္ဇေဟိ သဒ္ဓိံ ခီရာဒိံ ပက္ခိပိတွာ ယထာ ခီရာဒိ ခယံ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ ပရေဟိ ပက္ကဘေသဇ္ဇတေလာဒိပိ ယာဝကာလိကမေဝ သိယာ၊ န စ တမ္ပိ ယုတ္တံ ဒဓိအာဒိခယကရဏတ္ထံ ‘‘ပုန ပစိတွာ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တသ္မာ မဟာသိဝတ္ထေရဝါဒေ ကုက္ကုစ္စံ အကတွာ အဓောတမ္ပိ နဝနီတံ တဒဟုပိ ပုနဒိဝသာဒီသုပိ ပစိတုံ၊ တဏ္ဍုလာဒိမိဿံ သပ္ပိအာဒိံ အတ္တနာပိ အဂ္ဂိမှိ ဝိလီယာပေတွာ ပရိဿာဝေတွာ ပုန တက္ကာဒိခယတ္ထံ ပစိတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။

တတ္ထ ¶ ဝိဇ္ဇမာနဿပိ ပစ္စမာနက္ခဏေ သမ္ဘိန္နရသဿ ယာဝကာလိကဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တေန သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတပုရေပဋိဂ္ဂဟိတာနမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကတောတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။ တေနေဝ ‘‘ဧတ္တာဝတာ ¶ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသုံ ပဋိဂ္ဂဟိတေန ပန ခီရာဒိအာမိသေန နဝနီတာဒိံ မိဿေတွာ ဘိက္ခုနာ ဝါ အညေဟိ ဝါ ပက္ကတေလာဒိဘေသဇ္ဇံ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတသင်္ချမေဝ ဂစ္ဆတိ၊ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌယာဝကာလိကဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာဘာဝါ။ ယံ ပန ပုရေပရိဂ္ဂဟိတဘေသဇ္ဇေဟိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ ခီရာဒိံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကတေလာဒိကံ အနုပသမ္ပန္နေဟေဝ ပက္ကမ္ပိ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ သန္နိဓိပိ န ဟောတိ၊ တတ္ထ ပက္ခိတ္တခီရာဒိကဿပိ တသ္မိံ ခဏေ သမ္ဘိန္နရသတာယ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာပတ္တိတော။ သစေ ပန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတေဟေဝ၊ အညေဟိ ဝါ ပက္ကတေလာဒီသုပိ သစေ အာမိသရသော ပညာယတိ၊ တံ ယာဝကာလိကမေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥဂ္ဂဟေတွာတိ သယမေဝ ဂဟေတွာ။

ပရိဿာဝေတွာ ဂဟိတန္တိ တဏ္ဍုလာဒိဝိဂမတ္ထံ ပရိဿာဝေတွာ၊ တက္ကာဒိဝိဂမတ္ထံ ပုန ပစိတွာ ဂဟိတန္တိ အတ္ထော။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌပိတဘေသဇ္ဇေဟီတိ အတိရေကသတ္တာဟပဋိဂ္ဂဟိတေဟိ၊ ဧတေန တေဟိ ယုတ္တမ္ပိ သပ္ပိအာဒိ အတိရေကသတ္တာဟပဋိဂ္ဂဟိတံ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဝဒ္ဒလိသမယေတိ ဝဿကာလသမယေ၊ အနာတပကာလေတိ အတ္ထော။

နိဗ္ဗဋ္ဋိတတ္တာတိ ယာဝကာလိကဝတ္ထုတော ဝိဝေစိတတ္တာ၊ ဧတေန တေလေ သဘာဝတော ယာဝကာလိကတ္တာဘာဝံ၊ ဘိက္ခုနော သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟဏေန ယာဝကာလိကတ္တုပဂမနဉ္စ ဒဿေတိ။ ဥဘယမ္ပီတိ အတ္တနာ၊ အညေဟိ စ ကတံ။

၆၂၃။ အစ္ဆဝသန္တိ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနညေဝ ဥပလက္ခဏန္တိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ မနုဿဝသ’’န္တိ။ သံသဋ္ဌန္တိ ပရိဿာဝိတံ။ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာနန္တိ အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ တီဏိ ဒုက္ကဋာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ပရိဘောဂတ္ထာယ ဝိကာလေ ပဋိဂ္ဂဟဏပစနပရိဿာဝနာဒီသု ပုဗ္ဗပယောဂေသု ပါဠိယံ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ အာပတ္တိ န ဝုတ္တာ၊ တထာပိ ဧတ္ထ အာပတ္တိယာ ဧဝ ဘဝိတဗ္ဗံ ပဋိက္ခိတ္တဿ ကရဏတော အာဟာရတ္ထာယ ဝိကာလေ ယာမကာလိကာဒီနံ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝိယ။ ယသ္မာ ခီရာဒိံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကဘေသဇ္ဇတေလေ ကသဋံ အာမိသဂတိကံ၊ တေန သဟ တေလံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ၊ ပစိတုံ ဝါ ဘိက္ခုနော န ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပက္ကတေလကသဋေ ဝိယ ကုက္ကုစ္စာယတီ’’တိ။ သစေ ဝသာယ သဟ ပက္ကတ္တာ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဣဒံ ကသ္မာ န ဝဋ္ဋတီတိ ပုစ္ဆန္တာ ‘‘ဘန္တေ ¶ …ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟံသု။ ထေရော အတိကုက္ကုစ္စတာယ စ ‘‘ဧတမ္ပိ၊ အာဝုသော၊ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ။ ရောဂနိဂ္ဂဟတ္ထာယ ဧဝ ဝသာယ အနုညာတတ္တံ သလ္လက္ခေတွာ ပစ္ဆာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။

‘‘မဓုကရီဟိ နာမ မဓုမက္ခိကာဟီ’’တိ ဣဒံ ခုဒ္ဒကဘမရာနံ ဒွိန္နံ ဧဝ ဝိသေသနန္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ ¶ ၊ အညေ ပန ‘‘ဒဏ္ဍကေသု မဓုကာရိကာ မဓုကရီမက္ခိကာ နာမ၊ တာဟိ သဟ တိဿော မဓုမက္ခိကာဇာတိယော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဘမရမက္ခိကာတိ မဟာပဋလကာရိကာ။ သိလေသသဒိသန္တိ သုက္ခတာယ ဝါ ပက္ကတာယ ဝါ ဃနီဘူတံ။ ဣတရန္တိ တနုကမဓု။

ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယာတိ နိက္ကသဋရသဿပိ သတ္တာဟကာလိကတံ ဒဿေတိ ‘‘ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ ပါဠိယံ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ။ ယံ ပန သုတ္တန္တဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥစ္ဆု စေ၊ ယာဝကာလိကော။ ဥစ္ဆုရသော စေ၊ ယာမကာလိကော။ ဖာဏိတံ စေ၊ သတ္တာဟကာလိကံ။ တစော စေ၊ ယာဝဇီဝကော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အမ္ဗဖလရသာဒိမိဿတာယ ယာမကာလိကတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ အဝိနယဝစနတ္တာ တံ အပ္ပမာဏန္တိ။ တေနေဝ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတေန အပရိဿာဝိတဥစ္ဆုရသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌယာဝကာလိကဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာတိ ဣဒံ ဂုဠေ ကတေ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကသဋံ ပါကေန သုက္ခတာယ ယာဝဇီဝိကတ္တံ ဘဇတီတိ ဝုတ္တံ။ တဿ ယာဝကာလိကတ္တေ ဟိ သာမံပါကေန ပုရေဘတ္တေပိ အနဇ္ဈောဟရဏီယံ သိယာတိ။ ‘‘သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဣဒံ ဥစ္ဆုရသေ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ဟုတွာ ဌိတကသဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တေန စ အပရိဿာဝိတေန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတေန အနုပသမ္ပန္နေဟိ ကတံ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဈာမဥစ္ဆုဖာဏိတန္တိ အဂ္ဂိမှိ ဥစ္ဆုံ တာပေတွာ ကတံ။ ကောဋ္ဋိတဥစ္ဆုဖာဏိတန္တိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကံ ဆိန္ဒိတွာ ကောဋ္ဋေတွာ နိပ္ပီဠေတွာ ပက္ကံ။

တံ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကသဋံ ပက္ကကာလေ ယာဝကာလိကတ္တံ ဝိဇဟတီတိ အာဟ ‘‘တံ ယုတ္တ’’န္တိ။ သီတောဒကေန ကတန္တိ မဓုကပုပ္ဖာနိ သီတောဒကေန မဒ္ဒိတွာ ပရိဿာဝေတွာ ပစိတွာ ကတံ၊ အမဒ္ဒိတွာ ကတန္တိ ကေစိ၊ တတ္ထ ကာရဏံ န ဒိဿတိ။ ခီရဇလ္လိကန္တိ ခီရဖေဏံ။ မဓုကပုပ္ဖံ ပနာတိအာဒိ ယာဝကာလိကရူပေန ဌိတဿပိ အဝဋ္ဋနကမေရယဗီဇဝတ္ထုံ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။

သဗ္ဗာနိပီတိ ¶ သပ္ပိအာဒီနိ ပဉ္စပိ။ အာဟာရကိစ္စံ ကရောန္တာနိ ဧတာနိ ကသ္မာ ဧဝံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ စောဒနာပရိဟာရာယ ဘေသဇ္ဇောဒိဿံ ဒဿေန္တေန တပ္ပသင်္ဂေန သဗ္ဗာနိပိ ဩဒိဿကာနိ ဧကတော ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တဝိဓံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပကတိဘေသဇ္ဇတ္တာ ဝိကဋာနိ ဝိရူပါနိ ဝိသဟရဏတော မဟာဝိသယတ္တာ မဟန္တာနိ စာတိ မဟာဝိကဋာနိ။ ဥပသမ္ပဒါဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂဏင်္ဂဏူပါဟနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

အဓိဋ္ဌေတီတိ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထမေတန္တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ ဧဝံ ပရိဘောဂေ အနပေက္ခတာယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ အညေသုပိ ကာလိကေသု အနဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ သုဒ္ဓစိတ္တေန ¶ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထာယ နိယမေပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတီတိ ဣဒမ္ပိ ဝိသုံ ဧကံ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနကာရဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၆၂၅။ သစေ ဒွိန္နံ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ပါဌော ဂဠိတော၊ ဧဝံ ပနေတ္ထ ပါဌော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘သစေ ဒွိန္နံ သန္တကံ ဧကေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ အဝိဘတ္တံ ဟောတိ၊ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တိ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ အညထာ ဟိ သဒ္ဒပ္ပယောဂေါပိ န သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘ဂဏ္ဌိပဒေပိ စ အယမေဝ ပါဌော ဒဿိတော’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၂၅) သာရတ္ထဒီပနိယံ ဝုတ္တံ။ ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တီတိ အဝိဘတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ ‘‘သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနတော ဝုတ္တံ။ ‘‘ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တေန ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ဥပသမ္ပန္နဿ ဒါနမ္ပိ သန္ဓာယ ‘‘ဝိဿဇ္ဇေတီ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ဥပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒိန္နဝတ္ထုမှိ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ အဝိဂတတ္တေပိ သကသန္တကတာ ဝိဂတာဝ ဟောတိ၊ တေန နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတိ။ အတ္တနာဝ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တံ၊ သကသန္တကတ္တဉ္စာတိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ၊ န ဧကေန။ အနုပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒါနေ ပန တဒုဘယမ္ပိ ဝိဇဟတိ၊ ပရိဘောဂေါပေတ္ထ ဝဋ္ဋတိ၊ န သာပေက္ခဒါနေ ဒါနလက္ခဏာဘာဝတော။ ‘‘ဝိဿဇ္ဇေတီ’’တိ ဧတသ္မိဉ္စ ပါဠိပဒေ ကဿစိ အဒတွာ အနပေက္ခတာယ ဆဍ္ဍနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အနပေက္ခော ဒတွာ’’တိ ဣဒဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနဝိဓိဒဿနတ္ထမေဝ ဝုတ္တံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဟိ ဝိဇဟိတေ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘောဂေါ သယမေဝ ဝဋ္ဋိဿတိ၊ တဗ္ဗိဇဟနဉ္စ ဝတ္ထုနော သကသန္တကတာပရိစ္စာဂေန ဟောတီတိ၊ ဧတေန စ ဝတ္ထုမှိ အဇ္ဈောဟရဏာပေက္ခာယ သတိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဿဇ္ဇနံ နာမ ဝိသုံ န လဗ္ဘတီတိ သိဇ္ဈတိ။ ဣတရထာ ဟိ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏေ အနပေက္ခောဝ ¶ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ‘‘အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ဧကဿ သန္တကံ အညေန ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။

ဧဝန္တိ ‘‘ပုန ဂဟေဿာမီ’’တိ အပေက္ခံ အကတွာ သုဒ္ဓစိတ္တေန ပရိစ္စတ္တတံ ပရာမသတိ။ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ နိဿဂ္ဂိယမူလိကာဟိ ပါစိတ္တိယာဒိအာပတ္တီဟိ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိဘောဂေ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ပန နိဿဋ္ဌပဋိလဒ္ဓဿ ကာယိကပရိဘောဂါဒီသု ယာ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ တာယ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သပ္ပိအာဒီနံ ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝေါ၊ အတ္တနော သန္တကတာ၊ သတ္တာဟာတိက္ကမောတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဝဿိကသာဋိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၂၈။ စတုတ္ထေ ¶ ဇေဋ္ဌမူလပုဏ္ဏမာသိယာ…ပေ… ကရဏက္ခေတ္တဉ္စာတိ ပဌမဒ္ဓမာသမ္ပိ ကရဏက္ခေတ္တံ ဝုတ္တံ။ တံ ‘‘ကတွာ နိဝါသေတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမဿ ပုရိမဒ္ဓမာသေ ဝါ ပစ္ဆိမဒ္ဓမာသေ ဝါ ကတွာ ပစ္ဆိမမာသေဝ နိဝါသေတဗ္ဗန္တိ ဧဝမတ္ထံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ နိဝါသနေယေဝ အာပတ္တိယာ ဝုတ္တတ္တာတိ။ ယံ ပန မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမော မာသော ပရိယေသနက္ခေတ္တံ၊ ပစ္ဆိမော အဒ္ဓမာသော ကရဏနိဝါသနက္ခေတ္တမ္ပီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဝဿိကသာဋိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ၊ တံ တသ္မိံယေဝ အဒ္ဓမာသေ ကတွာ နိဝါသေတဗ္ဗန္တိ ဧဝမတ္ထံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထေ ဂဟိတေ ဝိရောဓော နတ္ထိ။

‘‘ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣဒံ ဝဿိကသာဋိကအဒိန္နပုဗ္ဗေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ယေ မနုဿာ’’တိအာဒိ။ ပကတိယာ ဝဿိကသာဋိကဒါယကာ နာမ သင်္ဃံ ဝါ အတ္တာနံ ဝါ အပ္ပဝါရေတွာဝ အနုသံဝစ္ဆရံ ဒါယကာ။

၆၃၀။ ‘‘ဆ မာသေ ပရိဟာရံ လဘတီ’’တိ ဧတေန အန္တောဝဿေပိ ယာဝ ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမဒိဝသာ အကတာ ပရိဟာရံ လဘတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဧကမာသန္တိ ဟေမန္တဿ ပစ္ဆိမုပေါသထေန သဟ ဂဏေတွာ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ ဥပေါသထဒိဝသေ ¶ ဧဝ ဟိ တံ မူလစီဝရံ ကာတဗ္ဗံ၊ ဣတရထာ ဟိ နိဿဂ္ဂိယတော။ ဧကာဟဒွီဟာဒိဝသေန…ပေ… လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စာတိ ဧတ္ထ ဧကာဟာနာဂတာယ ဝဿူပနာယိကာယ လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စ ဒွီဟာနာဂတာယ…ပေ… ဒသာဟာနာဂတာယ ဝဿူပနာယိကာယ လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စ၊ အန္တောဝဿေ ဝါ လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စာတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ အာသဠှီမာသဿ ဇုဏှပက္ခပုဏ္ဏမိယံ လဒ္ဓါ၊ တဒဟေဝ ရဇနကပ္ပပရိယောသာနေဟိ နိဋ္ဌိတာ စ ဝဿိကသာဋိကာ ‘‘ဧကာဟာနာဂတာယ ဝဿူပနာယိကာယ လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧတေနေဝ နယေန ဇုဏှပက္ခဿ ဆဋ္ဌိယံ လဒ္ဓါ၊ နိဋ္ဌိတာ စ ‘‘ဒသာဟာနာဂတာယ ဝဿူပနာယိကာယ လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယာဝ ပဌမကတ္တိကတေမာသိပုဏ္ဏမာ၊ တာဝ လဒ္ဓါ၊ နိဋ္ဌိတာ စ ‘‘အန္တောဝဿေ လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဌမကတ္တိကတေမာသိပုဏ္ဏမိတော ပရံ လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စ ယာဝ စီဝရကာလော နာတိက္ကမတိ၊ တာဝ အနဓိဋ္ဌဟိတွာပိ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧတ္ထ စ ‘‘တသ္မိံယေဝ အန္တောဒသာဟေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တေပိ ဝဿာနတော ပုဗ္ဗေ ဧကာဟဒွီဟာဒိဝသေန အနာဂတာယ ဝဿူပနာယိကာယ လဒ္ဓါ တေဟိ ဒိဝသေဟိ ဒသာဟံ အနတိက္ကမန္တေန ¶ ဝဿူပနာယိကဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာနက္ခေတ္တံ သမ္ပတ္တာ ဧဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ၊ တတော ပန ပုဗ္ဗေ ဒသာဟာတိက္ကမေန နိဋ္ဌိတာပိ န အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ အဓိဋ္ဌာနဿ အခေတ္တတ္တာ။ တာဒိသာ ပန ဝဿူပနာယိကဒိဝသေ ဧဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ၊ အနဓိဋ္ဌဟတော အရုဏုဂ္ဂမနေန နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဒသာဟာနာဂတာယာ’’တိ ဣမိနာ ကိံ ပယောဇနန္တိ စေ? ဝဿာနတော ပုဗ္ဗေ ဧဝ ဒသာဟေ အတိက္ကန္တေ နိဋ္ဌိတာ ဝဿူပနာယိကဒိဝသေ ဧဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒသာဟာတိက္ကမေ နိဋ္ဌိတာ တဒဟေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ’’တိ။

ဒသာဟေ အပ္ပဟောန္တေ စီဝရကာလံ နာတိက္ကမေတဗ္ဗာတိ တေမာသဗ္ဘန္တရေ ဒသာဟေ အပ္ပဟောန္တေ နဝါဟာနာဂတာယ ကတ္တိကတေမာသိပုဏ္ဏမာယ သတ္တမိတော ပဋ္ဌာယ လဒ္ဓါ၊ နိဋ္ဌိတာ စ စီဝရကာလံ နာတိက္ကမေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ‘‘မာသော သေသော ဂိမှာနန္တိ ဘိက္ခုနာ ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ ပရိယေသိတဗ္ဗ’’န္တိ ပရိယေသနက္ခေတ္တံ ဝတွာ ‘‘ဝဿိကသာဋိကံ ဝဿာနံ စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝုတ္တတ္တာ ကတာယပိ အကတာယပိ ¶ မာသမတ္တံ အနဓိဋ္ဌာတဗ္ဗတာ သိဒ္ဓါ။ ယသ္မာ စ အကတာ ဝဿိကသာဋိကသင်္ချံ န ဂစ္ဆတိ၊ အကရဏဉ္စ ကေနစိ ဝေကလ္လေန၊ န အနာဒရေန၊ တသ္မာ စာတုမာသံ အကတတ္တာ ဧဝ ပရိဟာရံ လဘတိ၊ ကတာ ပန အဓိဋ္ဌာနက္ခေတ္တေ၊ အကတာ စ စီဝရကာလေ ဒသာဟပရမသိက္ခာပဒေနေဝ ပရိဟာရံ လဘတီတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ။ ကသ္မာတိ အတ္တနော မတိယာ ကာရဏပုစ္ဆာ။ တသ္မာတိ ဝဿာနေယေဝ ဝဿိကသာဋိကာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗတာဝစနတော။ ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတု’’န္တိ သုတ္တံ ပနေတ္ထ သေသစီဝရာနံ ဧဝံ ကာလနိယမာဘာဝံ သာဓေတုံ ဥဒ္ဓဋံ။ န ဟိ တေနေတ္ထ အညံ ပယောဇနံ အတ္ထိ။

ကဒါ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာတိအာဒိကုရုန္ဒိဝစနေနာပိ ‘‘ယဒါ ဝါ တဒါ ဝါ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ ဧဝ ကတာယ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗတံ ဒဿေတိ။

ပါဠိယံ အစ္ဆိန္နစီဝရဿာတိအာဒီသု အစ္ဆိန္နသေသစီဝရဿ နဋ္ဌသေသစီဝရဿ။ ဧတေသဉှိ အသမယေ ပရိယေသနနိဝါသနာပတ္တိယာ ဧဝ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရဿ ဝါ နဋ္ဌစီဝရဿ ဝါ အနိဝတ္ထံ စောရာ ဟရန္တီတိ ဧဝံ အာပဒါသု ဝါ နိဝါသယတော ဥမ္မတ္တကာဒီနဉ္စ အနာပတ္တီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဝဿိကသာဋိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ အယံ နိဿဂ္ဂိယာ အနာပတ္တိ ပါဠိတော သယမေဝ သိဇ္ဈတီတိ ဣမံ အဒဿေတွာ အသိဇ္ဈမာနံ နဂ္ဂဿ နှာယတော ဒုက္ကဋာပတ္တိယာ ဧဝ အနာပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဧသာ အနာပတ္တိ အဝုတ္တေ သိဇ္ဈတီတိ။ ဝဿိကသာဋိကာယ အတ္တုဒ္ဒေသိကတာ၊ အသမယေ ပရိယေသနတာ၊ တာယ စ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနိ ¶ တာဝ ပရိယေသနာပတ္တိယာ တီဏိ အင်္ဂါနိ။ နိဝါသနာပတ္တိယာ ပန သစီဝရတာ၊ အာပဒါဘာဝေါ၊ ဝဿိကသာဋိကာယ သကဘာဝေါ၊ အသမယေ နိဝါသနန္တိ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

ဝဿိကသာဋိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ စီဝရအစ္ဆိန္ဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၃၁။ ပဉ္စမေ ¶ ယမ္ပိ…ပေ… အစ္ဆိန္ဒီတိ ဧတ္ထ ယံ တေ အဟံ စီဝရံ အဒါသိံ၊ တံ ‘‘မယာ သဒ္ဓိံ ပက္ကမိဿတီ’’တိ သညာယ အဒါသိံ၊ န အညထာတိ ကုပိတော အစ္ဆိန္ဒီတိ ဧဝံ အဇ္ဈာဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၆၃၃။ ဧကံ ဒုက္ကဋန္တိ ယဒိ အာဏတ္တော အဝဿံ အစ္ဆိန္ဒတိ၊ အာဏတ္တိက္ခဏေ ပါစိတ္တိယမေဝ။ ယဒိ န အစ္ဆိန္ဒတိ၊ တဒါ ဧဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကဝါစာယ သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယောတိ ယဒိ အာဏတ္တော အနန္တရာယေန အစ္ဆိန္ဒတိ၊ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ဝတ္ထုဂဏနာယ ပါစိတ္တိယအာပတ္တိယော ပယောဂကရဏက္ခဏေယေဝ အာပတ္တိယာ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော၊ စီဝရံ ပန အစ္ဆိန္နေယေဝ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ ယဒိ သော န အစ္ဆိန္ဒတိ၊ အာဏတ္တိက္ခဏေ ဧကမေဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ အညတ္ထာပိ ဤဒိသေသု နယော ဉာတဗ္ဗော။

၆၃၅။ ဥပဇ္ဈံ ဂဏှိဿတီတိ သာမဏေရဿ ဒါနံ ဒီပေတိ၊ တေန စ သာမဏေရကာလေ ဒတွာ ဥပသမ္ပန္နကာလေ အစ္ဆိန္ဒတောပိ ပါစိတ္တိယံ ဒီပေတိ။ ‘‘ဘိက္ခုဿ သာမံ စီဝရံ ဒတွာ’’တိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝုတ္တံ။ အာဟရာပေတုံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ ကမ္မေ အကတေ ဘတိသဒိသတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမစီဝရတာ၊ သာမံ ဒိန္နတာ၊ သကသညိတာ၊ ဥပသမ္ပန္နတာ၊ ကောဓဝသေန အစ္ဆိန္ဒနံ ဝါ အစ္ဆိန္ဒာပနံ ဝါတိ ဣမာနေတ္ထ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ။

စီဝရအစ္ဆိန္ဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သုတ္တဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၃၆။ ဆဋ္ဌေ ဝီတဝီတဋ္ဌာနံ ယသ္မိံ စတုရဿဒါရုမှိ ပလိဝေဌေန္တိ၊ တဿ တုရီတိ နာမံ။ ဝါယန္တာ ¶ တိရိယံ သုတ္တံ ပဝေသေတွာ ယေန အာကောဋေန္တာ ဝတ္ထေ ဃနဘာဝံ အာပါဒေန္တိ၊ တံ ‘‘ဝေမ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

‘‘ဣတရသ္မိံ တထေဝ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣမိနာ ဝါယိတုံ အာရဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒနိဋ္ဌိတေယေဝ ဒုက္ကဋမ္ပိ ဟောတိ၊ န တတော ပုဗ္ဗေ ဝါယနပယောဂေသူတိ ဒဿေတိ။

တန္တေ ¶ ဌိတံယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဧကဝါရံ အဓိဋ္ဌိတေ ပစ္ဆာ ဝီတံ အဓိဋ္ဌိတဂတိကမေဝ ဟောတိ၊ ပုန အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထိ။ သစေ ပန အန္တရန္တရာ ဒသာ ဌပေတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ သပရိစ္ဆေဒံ ဝီတံ ဟောတိ၊ ပစ္စေကံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ကပ္ပိယသုတ္တံ ဂဟေတွာ အညာတကအပ္ပဝါရိတေနာပိ အကပ္ပိယတန္တဝါယေန ‘‘သုတ္တမတ္ထိ၊ ဝါယန္တော နတ္ထီ’’တိအာဒိပရိယာယမုခေန ဝါယာပေန္တဿ အနာပတ္တိ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သုတ္တဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဝါယာပေယျာ’’တိ ပဒဿ ‘‘စီဝရံ မေ၊ အာဝုသော၊ ဝါယထာတိ အကပ္ပိယဝိညတ္တိယာ ဝါယာပေယျာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ ဧဝံ ဝဒန္တော အကပ္ပိယတန္တဝါယေန ဝါယာပေတိ နာမ၊ နာညထာ။

၆၄၀။ အနာပတ္တိ စီဝရံ သိဗ္ဗေတုန္တိအာဒီသု ဣမိနာ သိက္ခာပဒေနေဝ အနာပတ္တိ၊ အကတဝိညတ္တိပစ္စယာ ပန ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ အကပ္ပိယသုတ္တတာ၊ အတ္တုဒ္ဒေသိကတာ၊ အကပ္ပိယတန္တဝါယေန အကပ္ပိယဝိညတ္တိယာ ဝါယာပနန္တိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

သုတ္တဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ မဟာပေသကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၄၂။ သတ္တမေ ‘‘ကိဉ္စိမတ္တံ အနုပဒဇ္ဇေယျာ’’တိ ဣဒံ ပယောဂဘေဒဒဿနံ၊ ဒါနံ ပနေတ္ထ အင်္ဂံ န ဟောတိ။ တေနေဝ တဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘အန္တမသော ဓမ္မမ္ပိ ဘဏတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။ အညာတကအပ္ပဝါရိတာနံ တန္တဝါယေ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝိကပ္ပမာပဇ္ဇနတာ၊ စီဝရဿ အတ္တုဒ္ဒေသိကတာ၊ တဿ ဝစနေန သုတ္တဝဍ္ဎနံ၊ စီဝရပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

မဟာပေသကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၄၆။ အဋ္ဌမေ ¶ ¶ ဆဋ္ဌိယံ ဥပ္ပန္နစီဝရဿ ဧကာဒသမာရုဏော စီဝရကာလေ ဥဋ္ဌာတီတိ အာဟ ‘‘ဆဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ၊ တေန စ ‘‘ဒသာဟာနာဂတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယ ပုဏ္ဏမိတော ပုဗ္ဗေ ဒသသု အရုဏေသု ဥဋ္ဌိတေသုပိ စီဝရံ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတိ။ ပုဏ္ဏမိယာ သဟ ဧကာဒသ ဒိဝသာ လဗ္ဘန္တီတိ ဧတ္တကမေဝ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန လဒ္ဓံ၊ ဆဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နံ သဗ္ဗစီဝရံ ပဌမကထိနသိက္ခာပဒဝသေနေဝ ယာဝ စီဝရကာလံ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။

၆၅၀။ ဣဒါနိ ပဌမကထိနာဒိသိက္ခာပဒေဟိ တဿ တဿ စီဝရဿ လဗ္ဘမာနံ ပရိဟာရံ ဣဓေဝ ဧကတော သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အတိရေကစီဝရဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသဒိဝသာဓိကော မာသော၊ အတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသဒိဝသာဓိကာ ပဉ္စ မာသာ’’တိ အယမေဝ ပါဌော ပါဠိယာ သမေတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒသဒိဝသာဓိကော မာသော၊ ဒသဒိဝသာဓိကာ ပဉ္စ မာသာတိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ၊ အညထာ ‘‘နဝါဟာနာဂတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတော။ ယံ ပနေတ္ထ မာတိကာဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ကာမဉ္စေသ ‘ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတဗ္ဗ’န္တိ ဣမိနာဝ သိဒ္ဓါ၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ပန အပုဗ္ဗံ ဝိယ အတ္ထံ ဒဿေတွာ သိက္ခာပဒံ ဌပိတ’’န္တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) လိခန္တိ၊ တံ ပမာဒလိခိတံ ‘‘ပဝါရဏမာသဿ ဇုဏှပက္ခပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နဿ စီဝရဿ နိဓာနကာလော ဒဿိတော ဟောတီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တတ္တာ။ ဣမမေဝ စ ပမာဒလိခိတံ ဂဟေတွာ ဘဒန္တဗုဒ္ဓဒတ္တာစရိယေန စ ‘‘ပရိဟာရေကမာသောဝ၊ ဒသာဟပရမော မတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

အစ္စေကစီဝရသဒိသေ အညသ္မိန္တိ ပုဗ္ဗေ အဓိဋ္ဌိတေ ဥပ္ပန္နကာလာကာရာဒိ သာဒိသေန အစ္စေကစီဝရသဒိသေ အညသ္မိံ စီဝရေ အစ္စေကစီဝရသညာယ စီဝရကာလံ အတိက္ကမေတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝေတ္ထ ဒုက္ကဋံ၊ အနာပတ္တိ စ ဝုတ္တာ၊ ဣတရထာ တီသုပိ ပဒေသု ပါစိတ္တိယဿေဝ ဝတ္တဗ္ဗတော။ အနစ္စေကစီဝရမ္ပိ ဟိ စီဝရကာလံ အတိက္ကမယတော ပါစိတ္တိယမေဝ အစ္စေကစီဝရတ္တိကေ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမပ္ပမာဏဿ အစ္စေကစီဝရဿ အတ္တနော သန္တကတာ ¶ ၊ ဒသာဟာနာဂတာယ ကတ္တိကတေမာသိပုဏ္ဏမာယ ဥပ္ပန္နဘာဝေါ၊ အနဓိဋ္ဌိတအဝိကပ္ပိတတာ၊ စီဝရကာလာတိက္ကမောတိ ဣမာနေတ္ထ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ။

အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၅၂-၃။ နဝမေ ¶ အန္တရန္တရာ ဃရမေတ္ထာတိ အန္တရဃရန္တိ ဂါမော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘အန္တောဂါမေ’’တိ။ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၆၂၄) ဣမဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဥပသမ္ပဇ္ဇ’’န္တိ သာနုသာရံ ဥဒ္ဓဋံ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဥပသမ္ပဇ္ဇန္တိအာဒီသု ဝိယာ’’တိ။ တဿာပီတိ ‘‘ဝုတ္ထဝဿာန’’န္တိ ဝိဘင်္ဂပဒဿပိ။ ဝုတ္ထဝဿာနန္တိ စ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ၊ ဧတေန စ ပုရိမသိက္ခာပဒေ အနတ္ထတကထိနာနံ ကထိနမာသေပိ အသမာဒါနစာရော န လဗ္ဘတီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ၊ ဣတရထာ သိက္ခာပဒဿေဝ နိရတ္ထကတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတောတိ ဧတ္ထ ဂါမပရိယန္တေ ဌိတဃရူပစာရတော ပဋ္ဌာယ ဧကော လေဍ္ဍုပါတော ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ နာမ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေပိ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ပဌမလေဍ္ဍုပါတတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၁) ဝုတ္တံ။ တန္တိ တံ ပဌမသေနာသနာဒိံ။ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယံ ပန ဝိဟာရဿပိ ဂါမဿေဝ ဥပစာရံ နီဟရိတွာ ဥဘိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ အန္တရာ မိနိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ။

‘‘ကောသမ္ဗိယံ အညတရော ဘိက္ခု ဂိလာနော ဟောတီ’’တိ အာဂတတ္တာ ‘‘ကောသမ္ဗကသမ္မုတိ အနုညာတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အယဉ္စ ပစ္ဆိမဒိသံ ဂတော ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ အန္တရဃရေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသန္တဿ သကလမ္ပိ စီဝရမာသံ ဝိပ္ပဝသိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တတော အညတ္ထ ဂမနကိစ္စေ သတိ ဝိဟာရတော ဗဟိ ဆာရတ္တံ ဝိပ္ပဝါသော အနုညာတောတိ ဒီပေတိ။ တေနာဟ ‘‘သေနာသနံ အာဂန္တွာ သတ္တမံ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတု’’န္တိအာဒိ။ ဝသိတွာတိ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတွာ။ တတ္ထေဝါတိ တသ္မိညေဝ ဂတဋ္ဌာနေ။ အင်္ဂါနိ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာယမေဝ ဝုတ္တာနိ။

သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ပရိဏတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

၆၆၀။ ဒသမေ ¶ ရောပိတမာလဝစ္ဆတောတိ ကေနစိ နိယမေတွာ ရောပိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အနောစိတံ မိလာယမာနံ ဩစိနိတွာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပူဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဌိတံ ဒိသွာတိ သေသကံ ဂဟေတွာ ဌိတံ ဒိသွာ။ ယတ္ထ ဣစ္ဆထ၊ တတ္ထ ဒေထာတိ ဧတ္ထ နိယမေတွာ ‘‘အသုကဿ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ¶ ဒေါသော နတ္ထိ ‘‘တုမှာကံ ရုစိယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ သင်္ဃေ ပရိဏတဘာဝေါ၊ တံ ဉတွာ အတ္တနော ပရိဏာမနံ၊ ပဋိလာဘောတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။

ပရိဏတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတော ပတ္တဝဂ္ဂေါ တတိယော။

ဣတိ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ

တိံသကဝဏ္ဏနာနယော နိဋ္ဌိတော။

ပဌမော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ဝိနယပိဋကေ

ဝိမတိဝိနောဒနီ-ဋီကာ (ဒုတိယော ဘာဂေါ)