📜

၁၈။ ကာလိကဝိနိစ္ဆယကထာ

၈၉။ ဧဝံ သင်္ဃိကသေနာသနေသု ကတ္တဗ္ဗဝိနိစ္ဆယံ ကထေတွာ ဣဒါနိ စတုကာလိကဝိနိစ္ဆယံ ကထေတုံ ‘‘ကာလိကာနိပိ စတ္တာရီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကရဏံ ကာရော၊ ကိရိယာ။ ကာရော ဧဝ ကာလော ရ-ကာရဿ လ-ကာရော ယထာ ‘‘မဟာသာလော’’တိ။ ကာလောတိ စေတ္ထ ပစ္စုပ္ပန္နာဒိကိရိယာ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘အာရဒ္ဓါနိဋ္ဌိတော ဘာဝေါ၊ ပစ္စုပ္ပန္နော သုနိဋ္ဌိတော၊

အတီတာနာဂတုပ္ပာဒ-မပ္ပတ္တာဘိမုခါ ကိရိယာ’’တိ။

ဧတ္ထ ပန တဿ တဿ ကိရိယာသင်္ခါတဿ ကာလဿ ပဘေဒဘူတော ပုရေဘတ္တဧကအဟောရတ္တသတ္တာဟဇီဝိကပရိယန္တသင်္ခါတော ကာလဝိသေသော အဓိပ္ပေတော။ ကာလေ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလဝိသေသေ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ ကာလိကာနိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော၊ တေန ကပ္ပိယာ စတုဘူမိယောတိ သမုစ္စေတိ။ စတ္တာရီတိ သင်္ချာနိဒ္ဒေသော၊ တေန ကာလိကာနိ နာမ စတ္တာရိ ဧဝ ဟောန္တိ၊ န တီဏိ န ပဉ္စာတိ ဒဿေတိ၊ ဣဒံ မာတိကာပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏံ။ တတ္ထ ဥဒ္ဒေသေ ယံ မာတိကာယံ (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ‘‘ကာလိကာနိပိ စတ္တာရီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ မာတိကာပဒေ စတ္တာရိ ကာလိကာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ ယောဇနာ။ ကတမာနိ တာနီတိ အာဟ ‘‘ယာဝကာလိက’’န္တိအာဒိ ။ ယာဝကာလိကံ…ပေ… ယာဝဇီဝိကံ ဣတိ ဣမာနိ ဝတ္ထူနိ စတ္တာရိ ကာလိကာနိ နာမာတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ တေသံ ဝတ္ထုဉ္စ ဝိသေသနဉ္စ နာမလာဘဟေတုဉ္စ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ပုရေဘတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေသု စတူသု ကာလိကေသု ယံ ကိဉ္စိ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ယာဝကာလိကံ၊ အဋ္ဌဝိဓပါနံ ယာမကာလိကံ၊ သပ္ပိအာဒိပဉ္စဝိဓဘေသဇ္ဇံ သတ္တာဟကာလိကံ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာဝဇီဝိကံ ဣတိ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယံ ကိဉ္စိ ခါဒနီယဘောဇနီယန္တိ ဧတ္ထ အတိဗျာပိတံ ပရိဟရိတုံ ဝိသေသနမာဟ ‘‘ပုရေဘတ္တ’’န္တျာဒိ။ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗမေဝ ယာဝကာလိကံ၊ န အညံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယန္တျတ္ထော။ ယာဝ…ပေ… ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတောတိ နာမလာဘဟေတုံ၊ ဧတေန ယာဝ ကာလော အဿာတိ ယာဝကာလိကန္တိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ။ အဋ္ဌဝိဓံ ပါနန္တိ ဧတ္ထ အဗျာပိတံ ပရိဟရိတုမာဟ ‘‘သဒ္ဓိံ အနုလောမပါနေဟီ’’တိ။ ယာဝ…ပေ… တဗ္ဗတောတိ နာမလာဘဟေတုံ၊ ဧတေန ယာမော ကာလော အဿာတိ ယာမကာလိကန္တိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ။ သတ္တာဟံ နိဓေတဗ္ဗတောတိ နာမလာဘဟေတုံ၊ ဧတေန သတ္တာဟော ကာလော အဿာတိ သတ္တာဟကာလိကန္တိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတန္တိ ဧတ္ထ အတိဗျာပိတံ ပရိဟရိတုံ ‘‘ဌပေတွာ ဥဒက’’န္တျာဟ။ ယာဝ…ပေ… ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတောတိ နာမလာဘဟေတုံ၊ တေန ယာဝဇီဝံ ကာလော အဿာတိ ယာဝဇီဝိကန္တိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု အဒိန္နံ မုခဒွါရံ အာဟာရံ အာဟရေယျ အညတြ ဥဒကဒန္တပေါနာ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၆၅) ဝစနတော နနု ဥဒကံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗံ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ဌပေတွာ ဥဒကံ အဝသေသံ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ? သစ္စံ၊ ပရိသုဒ္ဓဥဒကံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗံ၊ ကဒ္ဒမာဒိသဟိတံ ပန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပဋိဂ္ဂဟိတေသု အန္တောဂဓဘာဝတော ‘‘ဌပေတွာ ဥဒက’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဧဝမပိ ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဣမိနာဝ သိဒ္ဓံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗဿ ဥဒကဿပိ ဂဟဏတောတိ? သစ္စံ၊ တထာပိ ဥဒကဘာဝေန သာမညတော ‘‘သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေ ဧကစ္စဿ ဥဒကဿ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝတော ဥဒကမ္ပိ ယာဝဇီဝိကံ နာမာတိ ဉာယေယျ၊ န ပန ဥဒကံ ယာဝဇီဝိကံ သုဒ္ဓဿ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာဘာဝတော၊ တသ္မာ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧကစ္စဿ ဥဒကဿ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝေ သတိပိ သုဒ္ဓဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗတ္တာ တံ ဥဒကံ ဌပေတွာ သဗ္ဗမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာဝဇီဝိကန္တိ ဝုစ္စတီတိ။

၉၀။ မူလကမူလာဒီနိ ဥပဒေသတောယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ၊ တာနိ ပရိယာယတော ဝုစ္စမာနာနိပိ န သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ပရိယာယန္တရေန ဟိ ဝုစ္စမာနေ တံ တံ နာမံ အဇာနန္တာနံ သမ္မောဟောယေဝ သိယာ၊ တသ္မာ တတ္ထ န ကိဉ္စိ ဝက္ခာမ။ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထန္တိ ပူဝါဒိခါဒနီယေ ဝိဇ္ဇမာနံ ခါဒနီယကိစ္စံ ခါဒနီယေဟိ ကာတဗ္ဗံ ဇိဃစ္ဆာဟရဏသင်္ခါတံ အတ္ထံ ပယောဇနံ နေဝ ဖရန္တိ န နိပ္ဖာဒေန္တိ။ ဧကသ္မိံ ဒေသေ အာဟာရကိစ္စံ သာဓေန္တံ ဝါ အသာဓေန္တံ ဝါ အပရသ္မိံ ဒေသေ ဥဋ္ဌိတဘူမိရသာဒိဘေဒေန အာဟာရဇိဃစ္ဆာဟရဏကိစ္စံ အသာဓေန္တမ္ပိ ဝါ သမ္ဘဝေယျာတိ အာဟ ‘‘တေသု တေသု ဇနပဒေသူ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဧကသ္မိံ ဇနပဒေ အာဟာရကိစ္စံ သာဓေန္တံ သေသဇနပဒေသုပိ ဝိကာလေ န ကပ္ပတိ ဧဝါတိ ဒဿနတ္ထံ ဣဒံ ဝုတ္တ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ပကတိအာဟာရဝသေနာတိ အညေဟိ ယာဝကာလိကေဟိ အယောဇိတံ အတ္တနော ပကတိယာဝ အာဟာရကိစ္စကရဏဝသေန။ သမ္မောဟောယေဝ ဟောတီတိ အနေကတ္ထာနံ နာမာနံ အပ္ပသိဒ္ဓါနဉ္စ သမ္ဘဝတော သမ္မောဟော ဧဝ သိယာ။ တေနေဝေတ္ထ မယမ္ပိ မူလကမူလာဒီနံ ပရိယာယန္တရဒဿနေ အာဒရံ န ကရိမှ ဥပဒေသတောဝ ဂဟေတဗ္ဗတော။

ယန္တိ ဝဋ္ဋကန္ဒံ။

မုဠာလန္တိ ထူလတရုဏမူလမေဝ။

ရုက္ခဝလ္လိအာဒီနန္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဝုတ္တံ။

အန္တောပထဝီဂတောတိ သာလကလျာဏိက္ခန္ဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

သဗ္ဗကပ္ပိယာနီတိ မူလတစပတ္တာဒီနံ ဝသေန သဗ္ဗသော ကပ္ပိယာနိ၊ တေသမ္ပိ နာမဝသေန န သက္ကာ ပရိယန္တံ ဒဿေတုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

အစ္ဆိဝါဒီနံ အပရိပက္ကာနေဝ ဖလာနိ ယာဝဇီဝိကာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပရိပက္ကာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဟရီတကာဒီနံ အဋ္ဌီနီတိ ဧတ္ထ မိဉ္ဇံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဌိတာနိ ကပါလာနိ ယာဝဇီဝိကာနီတိ အာစရိယာ။ မိဉ္ဇမ္ပိ ယာဝဇီဝိကန္တိ ဧကေ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၄၈-၂၄၉) ပန ‘‘ဟရီတကာဒီနံ အဋ္ဌီနီတိ ဧတ္ထ ‘မိဉ္ဇံ ယာဝကာလိက’န္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ အဝုတ္တတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဟိင်္ဂူတိ ဟိင်္ဂုရုက္ခတော ပဂ္ဃရိတနိယျာသော။ ဟိင်္ဂုဇတုအာဒယောပိ ဟိင်္ဂုဝိကတိယော ဧဝ။ တတ္ထ ဟိင်္ဂုဇတု နာမ ဟိင်္ဂုရုက္ခဿ ဒဏ္ဍပတ္တာနိ ပစိတွာ ကတနိယျာသော။ ဟိင်္ဂုသိပါဋိကံ နာမ ဟိင်္ဂုပတ္တာနိ ပစိတွာ ကတနိယျာသော။ ‘‘အညေန မိဿေတွာ ကတော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တကန္တိ အဂ္ဂကောဋိယာ နိက္ခန္တသိလေသော။ တကပတ္တီတိ ပတ္တတော နိက္ခန္တသိလေသော။ တကပဏ္ဏီတိ ပလာသေ ဘဇ္ဇိတွာ ကတသိလေသော။ ‘‘ဒဏ္ဍတော နိက္ခန္တသိလေသော’’တိပိ ဝဒန္တိ။

၉၁။ ယာမကာလိကေသု ပနာတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ခါဒနီယဘောဇနီယပဒေဟိ ယာဝကာလိကမေဝ သင်္ဂဟိတံ၊ န ယာမကာလိကံ၊ တထာပိ ‘‘အနာပတ္တိ ယာမကာလိကံ ယာမေ နိဒဟိတွာ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဣဓ စေဝ ‘‘ယာမကာလိကေန ဘိက္ခဝေ သတ္တာဟကာလိကံ…ပေ… ယာဝဇီဝိကံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာမေ ကပ္ပတိ၊ ယာမာတိက္ကန္တေ န ကပ္ပတီ’’တိ အညတ္ထ (မဟာဝ။ ၃၀၅) စ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယာမကာလိက’’န္တိဝစနသာမတ္ထိယတော စ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယညူဟိ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ယာမကာလိကံ သန္နိဓိကာရကံ ပါစိတ္တိယဝတ္ထုမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဌပေတွာ ဓညဖလရသန္တိ ဧတ္ထ ‘‘တဏ္ဍုလဓောဝနောဒကမ္ပိ ဓညဖလရသောယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

၉၂။ သတ္တာဟကာလိကေ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနီတိ ဘေသဇ္ဇကိစ္စံ ကရောန္တု ဝါ မာ ဝါ၊ ဧဝံလဒ္ဓဝေါဟာရာနိ ပဉ္စ။ ‘‘ဂေါသပ္ပီ’’တိအာဒိနာ လောကေ ပါကဋံ ဒဿေတွာ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတီ’’တိ ဣမိနာ အညေသမ္ပိ ရောဟိတမိဂါဒီနံ သပ္ပိံ ဂဟေတွာ ဒဿေတိ။ ယေသဉှိ ခီရံ အတ္ထိ၊ သပ္ပိမ္ပိ တေသံ အတ္ထိယေဝ၊ တံ ပန သုလဘံ ဝါ ဒုလ္လဘံ ဝါ အသမ္မောဟတ္ထံ ဝုတ္တံ ။ ဧဝံ နဝနီတမ္ပိ။ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတီ’’တိ စ ဣဒံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ယေသံ မံသံ န ကပ္ပတိ၊ တေသံ သပ္ပိအာဒိ န ကပ္ပတီတိ ဒဿနတ္ထံ။ မနုဿခီရာဒီနိပိ ဟိ နော န ကပ္ပန္တိ။

၉၃။ ယာဝ ကာလော နာတိက္ကမတိ၊ တာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ကာလောတိ ဘိက္ခူနံ ဘောဇနကာလော အဓိပ္ပေတော၊ သော စ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ဌိတမဇ္ဈနှိကော။ ဌိတမဇ္ဈနှိကောပိ ဟိ ကာလသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ပန ခါဒိတုံ ဝါ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝါ န သက္ကာ၊ သဟသာ ပိဝိတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ၊ ကုက္ကုစ္စကေန ပန န ကတ္တဗ္ဗံ။ ကာလပရိစ္ဆေဒဇာနနတ္ထဉ္စ ကာလတ္ထမ္ဘော ယောဇေတဗ္ဗော။ ကာလန္တရေ ဝါ ဘတ္တကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေတိ ဂဟဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟိ တံ၊ သန္နိဟိတံ န ကပ္ပတီတိ ပုန ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ၊ တေနေဝ ‘‘အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ ဂဏှန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ’’တိ ဝုတ္တံ။ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန ‘‘အဇ္ဈောဟရိဿာမီတိ ဂဏှန္တဿ ဂဟဏေ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။

ယန္တိ ယံ ပတ္တံ။ သန္ဒိဿတီတိ ယာဂုယာ ဥပရိ သန္ဒိဿတိ။ တေလဝဏ္ဏေ ပတ္တေ သတိပိ နိသ္နေဟဘာဝေ အင်္ဂုလိယာ ဃံသန္တဿ ဝဏ္ဏဝသေနေဝ လေခါ ပညာယတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ အနာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘သာ အဗ္ဗောဟာရိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သယံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အပရိစ္စတ္တမေဝ ဟိ ဒုတိယဒိဝသေ န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန၊ အနုပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒါနေန ဝါ ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ပရိစ္စတ္တမေဝ ဟောတီတိ ‘‘အပရိစ္စတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ ဥဘယထာပိ အဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ယံ ပရဿ ပရိစ္စဇိတွာ အဒိန္နမ္ပိ သစေ ပဋိဂ္ဂဟဏေ နိရပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ၊ တမ္ပိ ဒုတိယဒိဝသေ ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပတ္တော ဒုဒ္ဓါတော ဟောတီ’’တိအာဒီသု ကသ္မာ အာပတ္တိ ဝုတ္တာတိ? ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ သယံ ဝါ အညေန ဝါ တုစ္ဆံ ကတွာ န သမ္မာ ဓောဝိတွာ နိဋ္ဌာပိတေ ပတ္တေ လဂ္ဂမ္ပိ အဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဟောတီတိ တတ္ထ အာပတ္တီ’’တိ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘သာမဏေရာနံ ပရိစ္စဇန္တီတိ ဣမသ္မိံ အဓိကာရေ ဌတွာ ‘အပရိစ္စတ္တမေဝါ’တိ ဝုတ္တတ္တာ အနုပသမ္ပန္နဿ ပရိစ္စတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ အပရိစ္စတ္တံ န ဝဋ္ဋတီတိ အာပန္နံ၊ တသ္မာ နိရာလယဘာဝေန ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝိဇဟိတေပိ အနုပသမ္ပန္နဿ အပရိစ္စတ္တံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ ယုတ္တံ ဝိယ န ဒိဿတိ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတိ၊ တဒဂ္ဂေန သန္နိဓိမ္ပိ န ကရောတိ ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတသဒိသတ္တာ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိဒဟိတေယေဝ စ သန္နိဓိပစ္စယာ အာပတ္တိ ဝုတ္တာ။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂။၂၅၂-၂၅၃) ပန ‘‘အပရိစ္စတ္တမေဝါတိ နိရပေက္ခတာယ အနုပသမ္ပန္နဿ အဒိန္နံ အပရိစ္စတ္တဉ္စ ယာဝကာလိကာဒိဝတ္ထုမေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ၊ န ပန တဂ္ဂတပဋိဂ္ဂဟဏံ။ န ဟိ ဝတ္ထုံ အပရိစ္စဇိတွာ တတ္ထဂတပဋိဂ္ဂဟဏံ ပရိစ္စဇိတုံ သက္ကာ၊ န စ တာဒိသံ ဝစနံ အတ္ထိ၊ ယဒိ ဘဝေယျ ၊ ‘သစေ ပတ္တော ဒုဒ္ဓါတော ဟောတိ…ပေ… ဘုဉ္ဇန္တဿ ပါစိတ္တိယ’န္တိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျ။ န ဟိ ဓောဝနေန အာမိသံ အပနေတုံ ဝါယမန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အပေက္ခာ ဝတ္တတိ။ ယေန ပုနဒိဝသေ ဘုဉ္ဇတော ပါစိတ္တိယံ ဇနေယျ၊ ပတ္တေ ပန ဝတ္တမာနာ အပေက္ခာ တဂ္ဂတိကေ အာမိသေပိ ဝတ္တတိ ဧဝ နာမာတိ အာမိသေ အနပေက္ခတာ ဧတ္ထ န လဗ္ဘတိ၊ တတော အာမိသေ အဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ပုနဒိဝသေ ပါစိတ္တိယံ ဇနေတီတိ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ အထ မတံ ‘ယဒဂ္ဂေနေတ္ထ အာမိသာနပေက္ခတာ န လဗ္ဘတိ၊ တဒဂ္ဂေန ပဋိဂ္ဂဟဏာနပေက္ခတာပိ န လဗ္ဘတီ’တိ။ တထာ သတိ ယတ္ထ အာမိသာပေက္ခာ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟဏာပေက္ခာပိ န ဝိဂစ္ဆတီတိ အာပန္နံ၊ ဧဝဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနံ ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စေတမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနံ ကာရဏတ္တေန အဘိမတံ သိယာ။ ဣဒံ သုဋ္ဌုတရံ ကတွာ ဝိသုံ ဝတ္တဗ္ဗံ စီဝရာပေက္ခာယ ဝတ္တမာနာယပိ ပစ္စုဒ္ဓါရေန အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဝိယ။ ဧတသ္မိဉ္စ ဥပါယေ သတိ ဂဏ္ဌိကာဟတပတ္တေသု အဝဋ္ဋနတာ နာမ န သိယာတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော၊ တသ္မာ ယံ ဝုတ္တံ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၂၅၂-၂၅၃) ‘ယံ ပရဿ ပရိစ္စဇိတွာ အဒိန္နမ္ပိ သစေ ပဋိဂ္ဂဟဏေ နိရပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန ဝိဇဟိတပဋိဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ၊ တမ္ပိ ဒုတိယဒိဝသေ ဝဋ္ဋတီ’တိအာဒိ၊ တံ န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၂၅၅) ‘‘သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ အာဟာရတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိနာ သန္နိဟိတေသု သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကေသု ပုရေဘတ္တမ္ပိ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရဏေပိ ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ ယာမကာလိကေပိ အဇ္ဈောဟာရေ ဝိသုံ ဒုက္ကဋေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရတော ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ ပကတိအာမိသေတိ ဩဒနာဒိကပ္ပိယာမိသေ။ ဒွေတိ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာမကာလိကံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသေန မုခေန ဘုဉ္ဇတော သန္နိဓိပစ္စယာ ဧကံ၊ ယာဝကာလိကသံသဋ္ဌတာယ ယာဝကာလိကတ္တဘဇနေန အနတိရိတ္တပစ္စယာ ဧကန္တိ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ။ ဝိကပ္ပဒွယေတိ သာမိသနိရာမိသပက္ခဒွယေ။ ထုလ္လစ္စယံ ဒုက္ကဋဉ္စ ဝဍ္ဎတီတိ မနုဿမံသေ ထုလ္လစ္စယံ၊ သေသအကပ္ပိယမံသေ ဒုက္ကဋံ ဝဍ္ဎတိ။

ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ တာဝ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ သန္နိဟိတတ္တာ ပုရေဘတ္တမ္ပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ သတိ ပစ္စယေ ပန သန္နိဟိတမ္ပိ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ဂဏှန္တဿ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ စ အနာပတ္တိယေဝ။

၉၄။ ဥဂ္ဂဟိတကံကတွာ နိက္ခိတ္တန္တိ အပဋိဂ္ဂဟိတံ သယမေဝ ဂဟေတွာ နိက္ခိတ္တံ။ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၂၂) ‘‘ဥဂ္ဂဟိတကန္တိ ပရိဘောဂတ္ထာယ သယံ ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သယံ ကရောတီတိ ပစိတွာ ကရောတိ။ ပုရေဘတ္တန္တိ တဒဟုပုရေဘတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ သယံကတန္တိ နဝနီတံ ပစိတွာ ကတံ။ နိရာမိသမေဝါတိ တဒဟုပုရေဘတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၉၅။ အဇ္ဇ သယံကတံ နိရာမိသမေဝ ဘုဉ္ဇန္တဿ ကသ္မာ သာမံပါကော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နဝနီတံ တာပေန္တဿာ’’တိအာဒိ။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတကေဟီတိ ခီရဒဓီနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဥဂ္ဂဟိတကေဟိ ကတံ အဗ္ဘဉ္ဇနာဒီသု ဥပနေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ဥဘယေသမ္ပီတိ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတခီရဒဓီဟိ စ ပုရေဘတ္တံ ဥဂ္ဂဟိတကေဟိ စ ကတာနံ။ ဧသ နယောတိ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အကပ္ပိယမံသသပ္ပိမှီတိ ဟတ္ထိအာဒီနံ သပ္ပိမှိ။ ကာရဏပတိရူပကံ ဝတွာတိ ‘‘သဇာတိကာနံ သပ္ပိဘာဝတော’’တိ ကာရဏပတိရူပကံ ဝတွာ။ သပ္ပိနယေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ နိရာမိသမေဝ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာတိ နဝနီတေ။ ဓောတံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓောတဉ္စေ၊ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဓောတံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟံ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ထေရာနံ အဓိပ္ပာယော။

မဟာသီဝတ္ထေရဿ ပန ဝတ္ထုနော ဝိယောဇိတတ္တာ ဒဓိဂုဠိကာဒီဟိ ယုတ္တတာမတ္တေန သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ န ဟောတိ၊ တသ္မာ တက္ကတော ဥဒ္ဓဋမတ္တမေဝ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဓောဝိတွာ၊ ပစိတွာ ဝါ နိရာမိသမေဝ ကတွာ ဘုဉ္ဇိံသူတိ အဓိပ္ပာယော၊ န ပန ဒဓိဂုဠိကာဒီဟိ သဟ ဝိကာလေ ဘုဉ္ဇိံသူတိ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန…ပေ… သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟံ နာမ န ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ အဓောတံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာပိ တံ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန ဒဓိအာဒီနိ အပနေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘တက္ကတော ဥဒ္ဓဋမတ္တမေဝ ခါဒိံသူ’’တိ ဝစနဿ အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တာ ‘‘တက္ကတော ဥဒ္ဓဋမတ္တံ အဓောတမ္ပိ ဒဓိဂုဠိကာဒိသဟိတံ ဝိကာလေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဒဓိဂုဠိကာဒိအာမိသေန သံသဋ္ဌရသံ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ နဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေနာတိ အဓောဝိတွာ ပဋိဂ္ဂဟိတနဝနီတံ ပရိဘုဉ္ဇန္တေန။ ဒဓိ ဧဝ ဒဓိဂတံ ယထာ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၁၉၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁)။ ‘‘ခယံ ဂမိဿတီ’’တိ ဝစနတော ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကသပ္ပိအာဒိပိ ဝိကာလေ ကပ္ပတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခယံ ဂမိဿတီတိ နိရာမိသံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိကာလေပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာတိ နဝနီတေ လဂ္ဂမတ္တေန ဝိသုံ ဒဓိအာဒိဝေါဟာရံ အလဒ္ဓေန အပ္ပမတ္တေန ဒဓိအာဒိနာတိ အတ္ထော၊ ဧတေန ဝိသုံ ပဋိဂ္ဂဟိတဒဓိအာဒီဟိ သဟ ပက္ကံ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတီတိ ဒဿေတိ။ တသ္မိမ္ပီတိ နိရာမိသဘူတေပိ။ ကုက္ကုစ္စကာနံ ပန အယံ အဓိပ္ပာယော – ပဋိဂ္ဂဟဏေ တာဝ ဒဓိအာဒီဟိ အသမ္ဘိန္နရသတ္တာ ဘတ္တေန သဟိတဂုဠပိဏ္ဍာဒိ ဝိယ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ ဟောတိ။ တံ ပန ပစန္တေန ဓောဝိတွာဝ ပစိတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ ပစနက္ခဏေ ပစ္စမာနဒဓိဂုဠိကာဒီဟိ သမ္ဘိန္နရသတာယ သာမံပက္ကံ ဇာတံ၊ တေသု ခီဏေသုပိ သာမံပက္ကမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ နိရာမိသမေဝ ပစိတဗ္ဗန္တိ။ တေနေဝ ‘‘အာမိသေန သဒ္ဓိံ ပက္ကတ္တာ’’တိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ။

ဧတ္ထ စာယံ ဝိစာရဏာ – သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာဘာဝေ အာမိသေန သဟ ဘိက္ခုနာ ပက္ကဿ သယံပါကဒေါသော ဝါ ပရိသင်္ကီယတိ၊ ယာဝကာလိကတာ ဝါ။ တတ္ထ န တာဝ သယံပါကဒေါသော ဧတ္ထ သမ္ဘဝတိ သတ္တာဟကာလိကတ္တာ။ ယဉှိ တတ္ထ ဒဓိအာဒိ အာမိသဂတံ၊ တံ ပရိက္ခီဏန္တိ။ အထ ပဋိဂ္ဂဟိတဒဓိဂုဠိကာဒိနာ သဟ အတ္တနာ ပက္ကတ္တာ သဝတ္ထုကပက္ကံ ဝိယ ဘဝေယျာတိ ပရိသင်္ကီယတိ၊ တဒါ ‘‘အာမိသေန သဟ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ပန ‘‘ပက္ကတ္တာ’’တိ၊ တထာ စ ဥပဍ္ဎတ္ထေရာနံ မတမေဝ အင်္ဂီကတံ သိယာ။ တတ္ထ စ သာမဏေရာဒီဟိ ပက္ကမ္ပိ ယာဝကာလိကမေဝ သိယာ ပဋိဂ္ဂဟိတခီရာဒိံ ပစိတွာ အနုပသမ္ပန္နေဟိ ကတသပ္ပိအာဒိ ဝိယ၊ န စ တံ ယုတ္တံ ဘိက္ခာစာရေန လဒ္ဓနဝနီတာဒီနံ တက္ကာဒိအာမိသသံသဋ္ဌသမ္ဘဝေန အပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတ္တာပ္ပသင်္ဂတော။ န ဟိ ဂဟဋ္ဌာ ဓောဝိတွာ၊ သောဓေတွာ ဝါ ပတ္တေ အာကိရန္တီတိ နိယမော အတ္ထိ။

အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ယထာ တတ္ထ ပတိတတဏ္ဍုလကဏာဒယော န ပစ္စန္တိ၊ ဧဝံ…ပေ… ပုန ပစိတွာ ဒေတိ၊ ပုရိမနယေနေဝ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေနပေတံ ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ ဣဓ ကုက္ကုစ္စကာနံ ကုက္ကုစ္စုပ္ပတ္တိယာ နိမိတ္တမေဝ န ဒိဿတိ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ‘‘လဇ္ဇီ သာမဏေရော ယထာ တတ္ထ တဏ္ဍုလကဏာဒယော န ပစ္စန္တိ၊ ဧဝံ အဂ္ဂိမှိ ဝိလီယာပေတွာ…ပေ… ဒေတီ’’တိ ဝစနဿာပိ နိမိတ္တံ န ဒိဿတိ။ ယဒိ ဟိ ဧတံ ယာဝကာလိကသံသဂ္ဂပရိဟာရာယ ဝုတ္တံ သိယာ။ အတ္တနာပိ တထာ ကာတဗ္ဗံ ဘဝေယျ။ ဂဟဋ္ဌေဟိ ဒိန္နသပ္ပိအာဒီသု စ အာမိသသံသဂ္ဂသင်္ကာ န ဝိဂစ္ဆေယျ။ န ဟိ ဂဟဋ္ဌာ ဧဝံ ဝိလီယာပေတွာ ပရိဿာဝေတွာ ကဏတဏ္ဍုလာဒိံ အပနေတွာ ပုန ပစန္တိ။ အပိစ ဘေသဇ္ဇေဟိ သဒ္ဓိံ ခီရာဒိံ ပက္ခိပိတွာ ယထာ ခီရာဒိ ခယံ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ ပရေဟိ ပက္ကဘေသဇ္ဇတေလာဒိပိ ယာဝကာလိကမေဝ သိယာ၊ န စ တမ္ပိ ယုတ္တံ ဒဓိအာဒိခယကရဏတ္ထံ ‘‘ပုန ပစိတွာ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ မဟာသီဝတ္ထေရဝါဒေ ကုက္ကုစ္စံ အကတွာ အဓောတမ္ပိ နဝနီတံ တဒဟုပိ ပုနဒိဝသာဒီသုပိ ပစိတုံ၊ တဏ္ဍုလာဒိမိဿံ သပ္ပိအာဒိံ အတ္တနာပိ အဂ္ဂိမှိ ဝိလီယာပေတွာ ပုန တက္ကာဒိခယတ္ထံ ပစိတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။

တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနဿာပိ ပစ္စမာနက္ခဏေ သမ္ဘိန္နရသဿ ယာဝကာလိကဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တေန သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတပုရေပဋိဂ္ဂဟိတကာနမ္ပိ အဗ္ဗောဟာရိကတောတိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။ တေနေဝ ‘‘ဧတ္တာဝတာ ဟိ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမန ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသုံ ပဋိဂ္ဂဟိတေန ပန ခီရာဒိနာ အာမိသေန နဝနီတာဒိံ မိဿေတွာ ဘိက္ခုနာ ဝါ အညေဟိ ဝါ ပက္ကတေလာဒိဘေသဇ္ဇံ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌယာဝကာလိကဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာဘာဝါ။ ယံ ပန ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတဘေသဇ္ဇေဟိ သဒ္ဓိံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ ခီရာဒိံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကတေလာဒိကံ အနုပသမ္ပန္နေဟေဝ ပက္ကမ္ပိ သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ သန္နိဓိပိ န ဟောတိ တတ္ထ ပက္ခိတ္တခီရာဒိမိဿာပိ တသ္မိံ ခဏေ သမ္ဘိန္နရသတာယ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာပတ္တိတော၊ သစေ ပန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတေဟေဝ၊ အညေဟိ ဝါ ပက္ကတေလာဒီသုပိ အာမိသရသော ပညာယတိ၊ တံ ယာဝကာလိကံဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ကထာမဂ္ဂေါ ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၂၂) အာဂတော။ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၂၂) ပန ‘‘ကုက္ကုစ္စာယန္တိ ကုက္ကုစ္စကာတိ ဣမိနာ အတ္တနောပိ တတ္ထ ကုက္ကုစ္စသဗ္ဘာဝမ္ပိ ဒီပေတိ။ တေနေဝ မာတိကာဋ္ဌကထာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘နိဗ္ဗဋ္ဋိတသပ္ပိ ဝါ နဝနီတံ ဝါ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧတ္တကမေဝ အာဂတော။

ဥဂ္ဂဟေတွာတိ သယမေဝ ဂဟေတွာ။ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ တာနိ ခီရဒဓီနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ။ ဂဟိတန္တိ တဏ္ဍုလာဒိဝိဂမတ္ထံ ပုန ပစိတွာ ဂဟိတန္တိ အတ္ထော။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ စ ဌပိတဘေသဇ္ဇေဟီတိ အတိရေကသတ္တာဟပဋိဂ္ဂဟိတေဟိ ယာဝဇီဝိကဘေသဇ္ဇေဟိ၊ ဧတေန တေဟိ ယုတ္တမ္ပိ သပ္ပိအာဒိ အတိရေကသတ္တာဟပဋိဂ္ဂဟိတံ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဝဒ္ဒလိသမယေတိ ဝဿကာလသမယေ၊ အနာတပကာလေတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တနယေန ယထာ တဏ္ဍုလာဒီနိ န ပစ္စန္တိ၊ တထာ လဇ္ဇီယေဝ သမ္ပာဒေတွာ ဒေတီတိ လဇ္ဇိသာမဏေရဂ္ဂဟဏံ။ အပိစ အလဇ္ဇိနာ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗံ ယံ ကိဉ္စိ အဘိသင်္ခရာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာပိ ဧဝမာဟ။

၉၆။ တိလေပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကတတေလန္တိ အတ္တနာ ဘဇ္ဇာဒီနိ အကတွာ ကတတေလံ။ တေနေဝ ‘‘သာမိသမ္ပိဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗဋ္ဋီတတ္တာတိ ယာဝကာလိကတော ဝိဝေစိတတ္တာ၊ ဧတေန ဧလာအဘာဝတော ယာဝကာလိကတ္တာဘာဝံ၊ ဘိက္ခုနော သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟဏေန ယာဝကာလိကတ္တုပဂမနဉ္စ ဒဿေတိ။ ဥဘယမ္ပီတိ အတ္တနာ အညေဟိ စ ကတံ။

ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ တိဋ္ဌတိ၊ နိဿဂ္ဂိယန္တိ သတ္တမေ ဒိဝသေ ကတတေလံ သစေ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ တိဋ္ဌတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ။

အစ္ဆဝသန္တိ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနော ဝသာယ အနုညာတတ္တာ တံသဒိသာနံ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနံယေဝ အကပ္ပိယမံသသတ္တာနံ ဝသာ အနုညာတာ၊ န ထုလ္လစ္စယဝတ္ထု မနုဿာနံ ဝသာတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ မနုဿဝသ’’န္တိ။ သံသဋ္ဌန္တိ ပရိဿာဝိတံ။ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာနန္တိ အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ တီဏိ ဒုက္ကဋာနိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ပရိဘောဂတ္ထာယ ဝိကာလေ ပဋိဂ္ဂဟဏပစနပရိဿာဝနာဒီသု ပုဗ္ဗပယောဂေသု ပါဠိယံ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ အာပတ္တိ န ဝုတ္တာ၊ တထာပိ ဧတ္ထ အာပတ္တိယာ ဧဝ ဘဝိတဗ္ဗံ ပဋိက္ခိတ္တဿ ကရဏတော အာဟာရတ္ထာယ ဝိကာလေ ယာမကာလိကာဒီနံ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝိယ။ ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝိကာလေ အနုပသမ္ပန္နေနာပိ နိပက္ကံ သံသဋ္ဌဉ္စ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဒွေပိ ဒုက္ကဋာနိ ဟောန္တိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

ယသ္မာ ခီရာဒီနိ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကဘေသဇ္ဇတေလေ ကသဋံ အာမိသဂတိကံ၊ တေန သဟ တေလံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ၊ ပစိတုံ ဝါ ဘိက္ခုနော န ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပက္ကတေလကသဋေ ဝိယ ကုက္ကုစ္စာယတီ’’တိ။ ‘‘သစေ ဝသာယ သဟ ပက္ကတ္တာ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဣဒံ ကသ္မာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပုစ္ဆန္တာ ‘‘ဘန္တေ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟံသု၊ ထေရော အတိကုက္ကုစ္စကတာယ ‘‘ဧတမ္ပိ အာဝုသော န ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ၊ ရောဂနိဂ္ဂဟတ္ထာယ ဧဝ ဝသာယ အနုညာတတ္တံ သလ္လက္ခေတွာ ပစ္ဆာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။

၉၇။ ‘‘မဓုကရီဟိ မဓုမက္ခိကာဟီတိ ဣဒံ ခုဒ္ဒကဘမရာနံ ဒွိန္နံ ဧဝ ဝိသေသန’’န္တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ အညေ ပန ‘‘ဒဏ္ဍကေသု မဓုကာရိကာ မဓုကရိမက္ခိကာ နာမ၊ တာဟိ သဟ တိဿော မဓုမက္ခိကဇာတိယော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဘမရမက္ခိကာတိ မဟာပဋလကာရိကာ။ သိလေသသဒိသန္တိ သုက္ခတာယ ဝါ ပက္ကတာယ ဝါ ဃနီဘူတံ။ ဣတရန္တိ တနုကမဓု။ မဓုပဋလန္တိ မဓုရဟိတံ ကေဝလံ မဓုပဋလံ။ ‘‘သစေ မဓုသဟိတံ ပဋလံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နိက္ခိပန္တိ။ ပဋလဿ ဘာဇနဋ္ဌာနိယတ္တာ မဓုနော ဝသေန သတ္တာဟာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘မဓုမက္ခိတံ ပန မဓုဂတိကမေဝါ’’တိ ဣမိနာ တံ သမေတိ။

၉၈။ ‘‘ဖာဏိတံ နာမ ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ ပါဠိယံ (ပါစိ။ ၂၆၀) အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယ…ပေ… အဝတ္ထုကာ ဥစ္ဆုဝိကတိ ‘ဖာဏိတ’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝစနတော ဥစ္ဆုရသောပိ နိက္ကသဋော သတ္တာဟကာလိကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကေနစိ ပန ‘‘မဓုမှိ စတ္တာရော ကာလိကာ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ ဥစ္ဆုမှိ စာ’’တိ ဝတွာ ‘‘သမက္ခိကဏ္ဍံ သေလကံ မဓု ယာဝကာလိကံ၊ အနေလကံ ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ယာမကာလိကံ၊ အသမ္ဘိန္နံ သတ္တာဟကာလိကံ၊ မဓုသိတ္ထံ ပရိသုဒ္ဓံ ယာဝဇီဝိကံ၊ တထာ ဥစ္ဆုရသော သကသဋော ယာဝကာလိကော၊ နိက္ကသဋော ဥဒကသမ္ဘိန္နော ယာမကာလိကော၊ အသမ္ဘိန္နော သတ္တာဟကာလိကော၊ သုဒ္ဓကသဋံ ယာဝဇီဝိက’’န္တိ စ ဝတွာ ဥတ္တရိပိ ဗဟုဓာ ပပဉ္စိတံ။ တတ္ထ ‘‘ဥဒကသမ္ဘိန္နံ မဓု ဝါ ဥစ္ဆုရသော ဝါ သကသဋော ယာဝကာလိကော၊ နိက္ကသဋော ဥဒကသမ္ဘိန္နော ယာမကာလိကော’’တိ ဣဒံ နေဝ ပါဠိယံ၊ န အဋ္ဌကထာယံ ဒိဿတိ၊ ‘‘ယာဝကာလိကံ သမာနံ ဂရုတရမ္ပိ မုဒ္ဒိကာဇာတိရသံ အတ္တနာ သံသဋ္ဌံ လဟုကံ ယာမကာလိကဘာဝံ ဥပနေန္တံ ဥဒကံ လဟုတရံ သတ္တာဟကာလိကံ အတ္တနာ သံသဋ္ဌံ ဂရုတရံ ယာမကာလိကဘာဝံ ဥပနေတီ’’တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ သောယေဝ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗတ္ထ ပါဠိယံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဥဒကသမ္ဘိန္နေန ဂရုတရဿာပိ လဟုဘာဝေါပဂမနံယေဝ ဒဿိတံ။ ပါဠိယမ္ပိ (မဟာဝ။ ၂၈၄) ဟိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနဿ ဂုဠံ၊ အဂိလာနဿ ဂုဠောဒက’’န္တိ ဝဒန္တေန အဂိလာနေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အယုတ္တောပိ ဂုဠော ဥဒကသမ္ဘိန္နော အဂိလာနဿပိ ဝဋ္ဋတီတိ အနုညာတော။

ယမ္ပိ စ ‘‘ဥစ္ဆု စေ၊ ယာဝကာလိကော၊ ဥစ္ဆုရသော စေ၊ ယာမကာလိကော၊ ဖာဏိတံ စေ၊ သတ္တာဟကာလိကံ၊ တစော စေ၊ ယာဝဇီဝိကော’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ ဒဿေတွာ ‘‘ဥစ္ဆုရသော ဥဒကသမ္ဘိန္နော ယာမကာလိကော’’တိ အညေန ကေနစိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ တထာဝိဓဿ အဋ္ဌကထာဝစနဿ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ အဘာဝတော န သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ၊ တတောယေဝ စ ‘‘ဥစ္ဆုရသော ဥဒကသမ္ဘိန္နောပိ အသမ္ဘိန္နောပိ သတ္တာဟကာလိကောယေဝါ’’တိ ကေစိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ စ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥစ္ဆုရသ’’န္တိ ဧတ္ထ တီသုပိ ဂဏ္ဌိပဒေသု အဝိသေသေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္ဆုရသော သတ္တာဟကာလိကော’’တိ။ သယံကတံ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ အပရိဿာဝိတံ ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ကရဏသမယေ ပရိဿာဝေတွာ၊ ကသဋံ အပနေတွာ စ အတ္တနာ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အယံ သာရတ္ထဒီပနီပါဌော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၂၃)။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၂၃) ပန ဥစ္ဆုရသံ ဥပါဒါယာတိ နိက္ကသဋရသဿာပိ သတ္တာဟကာလိကတ္တံ ဒဿေတိ ‘‘ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ ပါဠိယံ သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ။ ယံ ပန သုတ္တန္တဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥစ္ဆု စေ၊ ယာဝကာလိကော၊ ဥစ္ဆုရသော စေ၊ ယာမကာလိကော၊ ဖာဏိတံ စေ၊ သတ္တာဟကာလိကံ၊ တစော စေ၊ ယာဝဇီဝိကော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အမ္ဗဖလရသာဒိမိဿတာယ ယာမကာလိကတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ အဝိနယဝစနတ္တာ တံ အပ္ပမာဏန္တိ။ တေနေဝ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတေန အပရိဿာဝိတဥစ္ဆုရသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌယာဝကာလိကဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာတိ ဣဒံ ဂုဠေ ကတေ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကသဋံ ပါကေန သုက္ခတာယ ယာဝဇီဝိကတ္တံ ဘဇတီတိ ဝုတ္တံ။ တဿ ယာဝကာလိကတ္တေ ဟိ သာမံပါကေန ပုရေဘတ္တေပိ အနဇ္ဈောဟရဏီယံ သိယာတိ။ ‘‘သဝတ္ထုကပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဣဒံ ဥစ္ဆုရသေ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏံ ဟုတွာ ဌိတကသဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တေန စ ‘‘အပရိဿာဝိတေန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတေန အနုပသမ္ပန္နေဟိ ကတံ သတ္တာဟံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဈာမဥစ္ဆုဖာဏိတန္တိ အဂ္ဂိမှိ ဥစ္ဆုံ တာပေတွာ ကတံ။ ကောဋ္ဋိတဥစ္ဆုဖာဏိတန္တိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကံ ဆိန္ဒိတွာ ကောဋ္ဋေတွာ နိပ္ပီဠေတွာ ပက္ကံ။ တံ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ကသဋံ ပက္ကကာလေ ယာဝကာလိကတ္တံ ဝိဇဟတီတိ အာဟ ‘‘တံ ယုတ္တ’’န္တိ။ သီတောဒကေန ကတန္တိ မဓုကပုပ္ဖာနိ သီတောဒကေန မဒ္ဒိတွာ ပရိဿာဝေတွာ ပစိတွာ ကတံ။ ‘‘အပရိဿာဝေတွာ ကတ’’န္တိ ကေစိ၊ တတ္ထ ကာရဏံ န ဒိဿတိ။ ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ကတံ မဓုကဖာဏိတံ ယာဝကာလိကန္တိ ဧတ္ထ ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ပက္ကတေလံ ကသ္မာ ဝိကာလေ ဝဋ္ဋတီတိ စေ? တေလေ ပက္ခိတ္တံ ခီရံ တေလမေဝ ဟောတိ၊ အညံ ပန ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ကတံ ခီရဘာဝံ ဂဏှာတီတိ ဣဒမေတ္ထ ကာရဏံ။ ယဒိ ဧဝံ ခဏ္ဍသက္ခရမ္ပိ ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ကရောန္တိ၊ တံ ကသ္မာ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘ခဏ္ဍသက္ခရံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ခီရဇလ္လိကန္တိ ခီရဖေဏံ။

၉၉။ ‘‘မဓုကပုပ္ဖံ ပနာ’’တိအာဒိ ယာဝကာလိကရူပေန ဌိတဿာပိ အဝဋ္ဋနကံ မေရယဗီဇဝတ္ထုံ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။ အာဟာရကိစ္စံ ကရောန္တာနိ ဧတာနိ ကသ္မာ ဧဝံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ စောဒနာပရိဟာရာယ ဘေသဇ္ဇောဒိဿံ ဒဿေန္တေန တပ္ပသင်္ဂေန သဗ္ဗာနိပိ ဩဒိဿကာနိ ဧကတော ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တဝိဓဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃)။ ဝိနယသင်္ဂဟပ္ပကရဏေ ပန တံ န ဝုတ္တံ၊ ‘‘ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ သတိ ပစ္စယေတိ ဝုတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟိတဘေသဇ္ဇာနိ ဒုတိယဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပုရေဘတ္တမ္ပိ သတိ ပစ္စယေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနိ၊ န အာဟာရတ္ထာယ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒွါရဝါတပါနကဝါဋေသူတိ မဟာဒွါရဿ ဝါတပါနာနဉ္စ ကဝါဋဖလကေသု။ ကသာဝေ ပက္ခိတ္တာနိ တာနိ အတ္တနော သဘာဝံ ပရိစ္စဇန္တီတိ ‘‘ကသာဝေ…ပေ… မက္ခေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဃုဏပါဏကာဒိပရိဟာရတ္ထံ မက္ခေတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော။ အဓိဋ္ဌေတီတိ ‘‘ဣဒါနိ မယှံ အဇ္ဈောဟရဏီယံ န ဘဝိဿတိ၊ ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထာယ ဘဝိဿတီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘သပ္ပိဉ္စ တေလဉ္စ ဝသဉ္စ မုဒ္ဓနိ တေလံ ဝါ အဗ္ဘဉ္ဇနံ ဝါ’’တိအာဒိ၊ ဧဝံ ပရိဘောဂေ အနပေက္ခတာယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ အညေသုပိ ကာလိကေသု အနဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဗာဟိရပရိဘောဂတ္ထာယ နိယမေပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဇဟတီတိ ဣဒမ္ပိ ဝိသုံ ဧကံ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အညေန ဘိက္ခုနာ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဒိန္နတ္တာ သယမ္ပိ အာဟရာပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တီတိ ယထာ အညဿ သန္တကံ ဧကေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ သတ္တာဟာတိက္ကမေပိ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတိ ပရသန္တကဘာဝတော၊ ဧဝမိဒမ္ပိ အဝိဘတ္တတ္တာ ဥဘယသာဓာရဏမ္ပိ ဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝတော နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတီတိ ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ယဿ ကဿစိ ဘိက္ခုနော ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ပဋိဂ္ဂဟိတသပ္ပိအာဒီနံ ပရိဘောဂဿ သတ္တာဟေနေဝ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ ‘‘တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) ဟိ ဝုတ္တံ။

‘‘အာဝုသောဣမံ တေလံ သတ္တာဟမတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တေန အန္တောသတ္တာဟေယေဝ ပရဿ ဝိဿဇ္ဇိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ကဿ အာပတ္တီတိ ‘‘ပဌမံ တာဝ ဥဘိန္နံ သာဓာရဏတ္တာ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ ဣဒါနိ ပန ဧကေန ဣတရဿ ဝိဿဋ္ဌဘာဝတော ဥဘယသာဓာရဏတာ နတ္ထီတိ ဝိဘတ္တသဒိသံ ဟုတွာ ဌိတံ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟိတဿ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဧကဿ အာပတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ မညမာနော ‘‘ကိံ ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ အာပတ္တိ၊ ဥဒါဟု ယဿ သန္တကံ ဇာတံ၊ တဿာ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ နိဿဋ္ဌဘာဝတောယေဝ စ ဣဓ ‘‘အဝိဘတ္တဘာဝတော’’တိ ကာရဏံ အဝတွာ ‘‘ယေန ပရိဂ္ဂဟိတံ၊ တေန ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဒဉ္စ ဝိဿဋ္ဌာဘာဝတော ဥဘယသာဓာရဏတံ ပဟာယ ဧကဿ သန္တကံ ဟောန္တမ္ပိ ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တတော အညဿ သန္တကံ ဇာတံ၊ တသ္မာ ပရသန္တကပဋိဂ္ဂဟဏေ ဝိယ ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ပဋိဂ္ဂဟဏပစ္စယာ နတ္ထိ အာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ‘‘ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တေန ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ’’တိ ဝစနတော အဝိဿဇ္ဇိတေ သတိ အဝိဘတ္တေပိ သတ္တာဟာတိက္ကမေ အာပတ္တီတိ ဒဿနတ္ထံ အဝိဿဇ္ဇိတေ အဝိဘတ္တဘာဝတောယေဝ အနာပတ္တိယာ သိဒ္ဓတ္တာ။ သစေ ပန ဣတရော ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တဿေဝ အန္တောသတ္တာဟေ အတ္တနော ဘာဂမ္ပိ ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ သတ္တာဟာတိက္ကမေ သိယာ အာပတ္တိ ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တဿေဝ သန္တကဘာဝမာပန္နတ္တာ။ ‘‘ဣတရဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ တဿ သန္တကဘာဝေပိ အညေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတသကသန္တကေ ဝိယ တေန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝတော အနာပတ္တီတိ ဒီပေတိ၊ ဣမံ ပန အဓိပ္ပာယံ အဇာနိတွာ ဣတော အညထာ ဂဏ္ဌိပဒကာရာဒီဟိ ပပဉ္စိတံ၊ န တံ သာရတော ပစ္စေတဗ္ဗံ၊ ဣဒံ သာရတ္ထဒီပနီဝစနံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၂၅)။

ဝိမတိဝိနောဒနိယံ (ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၆၂၅) ပန – သစေ ဒွိန္နံ…ပေ… န ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ ပါဌော ဂဠိတော၊ ဧဝံ ပနေတ္ထ ပါဌော ဝေဒိတဗ္ဗော – သစေ ဒွိန္နံ သန္တကံ ဧကေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ အဝိဘတ္တံ ဟောတိ၊ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တိ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတီတိ။ အညထာ ပန သဒ္ဒပ္ပယောဂေါပိ န သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ၊ ‘‘ဂဏ္ဌိပဒေပိ စ အယမေဝ ပါဌော ဒဿိတော’’တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၂၅) ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တီ’’တိ အဝိဘတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ ‘‘သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) ဝစနတော ဝုတ္တံ။ ‘‘ယေန ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တေန ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ဥပသမ္ပန္နဿ ဒါနမ္ပိ သန္ဓာယ ‘‘ဝိဿဇ္ဇေတီ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ဥပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒိန္နဝတ္ထုမှိ ပဋိဂ္ဂဟဏဿ အဝိဂတတ္တေပိ သကသန္တကတာ ဝိဂတာဝ ဟောတိ၊ တေန နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတိ။ ‘‘အတ္တနာဝ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တံ သကသန္တကတ္တဉ္စာ’’တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟေဝ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ၊ န ဧကေန။ အနုပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒါနေ ပန တဒုဘယမ္ပိ ဝိဇဟတိ၊ ပရိဘောဂေါပေတ္ထ ဝဋ္ဋတိ၊ န သာပေက္ခဒါနေ ဒါနလက္ခဏာဘာဝတော။ ‘‘ဝိဿဇ္ဇတီ’’တိ ဧတသ္မိဉ္စ ပါဠိပဒေ ကဿစိ အဒတွာ အနပေက္ခတာယ ဆဍ္ဍနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အနပေက္ခာ ဒတွာ’’တိ ဣဒဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနဝိဓိဒဿနတ္ထမေဝ ဝုတ္တံ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဟိ ဝိဇဟိတေ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘောဂေါ သယမေဝ ဝဋ္ဋိဿတိ၊ တဗ္ဗိဇဟနဉ္စ ဝတ္ထုနော သကသန္တကတာပရိစ္စာဂေန ဟောတီတိ။ ဧတေန စ ဝတ္ထုမှိ အဇ္ဈောဟရဏာပေက္ခာယ သတိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဿဇ္ဇနံ နာမ ဝိသုံ န လဗ္ဘတီတိ သိဇ္ဈတိ။ ဣတရထာ ဟိ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏေ အနပေက္ခောဝ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ‘‘အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ ဣမိနာ ဧကဿ သန္တကံ အညေန ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဧဝန္တိ ‘‘ပုန ဂဟေဿာမီ’’တိ အပေက္ခံ အကတွာ သုဒ္ဓစိတ္တေန ပရိစတ္တတံ ပရာမသတိ။ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ နိဿဂ္ဂိယမူလိကာဟိ ပါစိတ္တိယာဒိအာပတ္တီဟိ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိဘောဂေ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ပန နိဿဋ္ဌပဋိလာဘဿ ကာယိကပရိဘောဂါဒီသု ယာ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ တာယ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၁၀၀။ ဧဝံ စတုကာလိကပစ္စယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသု ဝိသေသလက္ခဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမေသု ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အကပ္ပိယဘူမိယံ သဟသေယျာပဟောနကေ ဂေဟေ ဝုတ္တံ သင်္ဃိကံ ဝါ ပုဂ္ဂလိကံ ဝါ ဘိက္ခုဿ၊ ဘိက္ခုနိယာ ဝါ သန္တကံ ယာဝကာလိကံ ယာမကာလိကဉ္စ ဧကရတ္တမ္ပိ ဌပိတံ အန္တောဝုတ္ထံ နာမ ဟောတိ၊ တတ္ထ ပက္ကဉ္စ အန္တောပက္ကံ နာမ ဟောတိ။ သတ္တာဟကာလိကံ ပန ယာဝဇီဝိကဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဧကရတ္တံ ဝီတိနာမိတံ ပန ယံ ကိဉ္စိ ယာဝကာလိကံ ဝါ ယာမကာလိကံ ဝါ အဇ္ဈောဟရိတုကာမတာယ ဂဏှန္တဿ ပရိဂ္ဂဟဏေ တာဝ ဒုက္ကဋံ၊ အဇ္ဈောဟရတော ပန ဧကမေကသ္မိံ အဇ္ဈောဟာရေ သန္နိဓိပစ္စယာ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ အညမ္ပိ ဝိသေသလက္ခဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ယာဝကာလိကံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမ္ဘိန္နရသာနီတိ သံသဋ္ဌရသာနိ။ ဒီဃကာလာနိ ဝတ္ထူနိ ရဿကာလေန သံသဋ္ဌာနိ ရဿကာလမေဝ အနုဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘ယာဝကာလိကံ ပန…ပေ… တီဏိပိ ယာမကာလိကာဒီနီ’’တိ။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာတိအာဒီသု တဒဟုပုရေဘတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ န တဒဟုပစ္ဆာဘတ္တံ၊ န ရတ္တိယံ၊ န ဒုတိယဒိဝသာဒီသူတိ အတ္ထော။

ကသ္မာတိ စေ? တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန ယာဝကာလိကေန သံသဋ္ဌတ္တာတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ယာဝကာလိကေန သံသဋ္ဌတ္တာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ အဝတွာ ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေနာ’’တိ ဝိသေသနဿ ဝုတ္တတ္တာ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတယာဝကာလိကေန သံသဋ္ဌေ သတိ တဒဟုပုရေဘတ္တမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ အနဇ္ဈောဟရဏီယံ ဟောတီတိ ဝိညာယတိ။ ‘‘သမ္ဘိန္နရသ’’န္တိ ဣမိနာ သစေပိ သံသဋ္ဌံ၊ အသမ္ဘိန္နရသံ သေသကာလိကတ္တယံ အတ္တနော အတ္တနော ကာလေ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ ။ ယာမကာလိကေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေနာ’’တိ တတိယန္တဝိသေသနပဒံ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ၊ ပုဗ္ဗဝါကျတော ဝါ အနုဝတ္တေတဗ္ဗံ။ တဿ ဖလံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌံ ပန ဣတရဒွယံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဒိဿတိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ ယတ္ထ နတ္ထိ၊ တမေဝ သုန္ဒရံ၊ ကသ္မာ? ဒုတိယန္တဉှိ ဝိသေသနပဒံ ဣတရဒွယံ ဝိသေသေတိ။ တတော တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌေ သတိ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတိ၊ န ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတာနီတိ အတ္ထော ဘဝေယျ၊ သော န ယုတ္တော။ ကသ္မာ? သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကာနံ အသန္နိဓိဇနကတ္တာ၊ ‘‘ဒီဃကာလိကာနိ ရဿကာလိကံ အနုဝတ္တန္တီ’’တိ ဣမိနာ လက္ခဏေန ဝိရုဒ္ဓတ္တာ စ၊ တသ္မာ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ဟောတု ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ၊ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌတ္တာ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော ယုတ္တော၊ ဧဝဉ္စ ဥပရိ ဝက္ခမာနေန ‘‘သတ္တာဟကာလိကေန ပန တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန သဒ္ဓိံ သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတီ’’တိ ဝစနေန သမံ ဘဝေယျ။

အပိစ ‘‘ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌံ ပန ဣတရဒွယံ တဒဟု ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပုဗ္ဗပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တံ လေခကေဟိ အညေသု ပါဌေသု ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝိဇ္ဇမာနံ ဒိသွာ၊ ဣဓ တဒဟုပဒတော ပဋိဂ္ဂဟိတပဒံ ဂဠိတန္တိ မညမာနေဟိ ပက္ခိပိတွာ လိခိတံ ဘဝေယျ၊ ‘‘တဒဟူ’’တိ ဣဒံ ပန ‘‘ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ’’တိ ပဒံ ဝိသေသေတိ၊ တေန ယာဝ တဒဟုအရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဒုတိယာဟာဒိအရုဏုဂ္ဂမနာတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ တေနေဝ ဥပရိပါဌေပိ ‘‘သတ္တာဟကာလိကေန ပန တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေနာ’’တိ ရဿကာလိကတ္ထပဒေန တုလျာဓိကရဏံ ဝိသေသနပဒံ တမေဝ ဝိသေသေတိ၊ န ဒီဃကာလိကတ္ထံ ယာဝဇီဝိကပဒံ ၊ တသ္မာ ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဒွီဟပဋိဂ္ဂဟိတေနာတိအာဒီသုပိ ‘‘ဒွီဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ ဆာဟံ ဝဋ္ဋတိ၊ တီဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ ပဉ္စာဟံ ဝဋ္ဋတိ၊ စတူဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ စတုရာဟံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပဉ္စာဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ တီဟံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဆာဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ ဒွီဟံ ဝဋ္ဋတိ၊ သတ္တာဟပဋိဂ္ဂဟိတေန သတ္တာဟကာလိကေန သံသဋ္ဌံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ယာဝဇီဝိကံ တဒဟေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧဝံ သတ္တာဟကာလိကဿေဝ အတီတဒိဝသံ ပရိဟာပေတွာ သေသဒိဝသဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ၊ န ယာဝဇီဝိကဿ။ န ဟိ ယာဝဇီဝိကဿ ဟာပေတဗ္ဗော အတီတဒိဝသော နာမ အတ္ထိ သတိ ပစ္စယေ ယာဝဇီဝံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော။ တေနာဟ ‘‘သတ္တာဟကာလိကမ္ပိ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ သံသဋ္ဌံ ယာဝဇီဝိကံ အတ္တနော သဘာဝညေဝ ဥပနေတီ’’တိ။ ကေသုစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘ယာမကာလိကေန သံသဋ္ဌံ ပန ဣတရဒွယံ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ လိခိတံ ပါဌံ နိဿာယ ဣမသ္မိမ္ပိ ပါဌေ ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတန္တိ ဣဒမေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗ’န္တိ မညမာနာ ‘‘ပုရေပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ပါဌံ ပဋိက္ခိပန္တိ။ ကေသုစိ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ’’တိ လိခန္တိ၊ တံ သဗ္ဗံ ယထာဝုတ္တနယံ အမနသိကရောန္တာ ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တာ ဧဝံ ကရောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣမေသု စတူသု ကာလိကေသု ယာဝကာလိကံ မဇ္ဈနှိကကာလာတိက္ကမေ၊ ယာမကာလိကံ ပစ္ဆိမယာမာတိက္ကမေ၊ သတ္တာဟကာလိကံ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ။ ကတရသိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ ဟောတီတိ ပုစ္ဆာယမာဟ ‘‘ကာလယာမ’’ဣစ္စာဒိ။ တဿတ္ထော – ယာဝကာလိကံ ကာလာတိက္ကမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဝိကာလေ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ ခါဒေယျ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဣမိနာ ဝိကာလေဘောဇနသိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၂၄၈) အာပတ္တိ ဟောတိ။ ယာမကာလိကံ ယာမာတိက္ကမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု သန္နိဓိကာရကံ ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ ခါဒေယျ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဣမိနာ သန္နိဓိသိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၂၅၃) အာပတ္တိ ဟောတိ။ သတ္တာဟကာလိကံ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ ဂိလာနာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိသာယနီယာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ၊ သေယျထိဒံ၊ သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတံ၊ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနိ၊ တံ အတိက္ကာမယတော နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဣမိနာ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒေန (ပါရာ။ ၆၂၂) အာပတ္တိ ဟောတီတိ။

ဣမာနိ စတ္တာရိ ကာလိကာနိ ဧကတော သံသဋ္ဌာနိ သမ္ဘိန္နရသာနိ ပုရိမပုရိမကာလိကဿ ကာလဝသေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ ဝုတ္တံ။ အသမ္ဘိန္နရသာနိ စေ ဟောန္တိ၊ ကထံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ အာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တဿတ္ထော သုဝိညေယျောဝ။

ဣတိ ဝိနယသင်္ဂဟသံဝဏ္ဏနာဘူတေ ဝိနယာလင်္ကာရေ

စတုကာလိကဝိနိစ္ဆယကထာလင်္ကာရော နာမ

အဋ္ဌာရသမော ပရိစ္ဆေဒေါ။