📜

ပါရာဇိကကဏ္ဍံ

၁။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ

ဣဓ ပန ဌတွာ သိက္ခာပဒါနံ ကမဘေဒေါ ပကာသေတဗ္ဗော။ ကထံ – သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ ယထာသမ္ဘဝံ ဒေသနာက္ကမော၊ ပဟာနက္ကမော၊ ပဋိပတ္တိက္ကမော၊ ဥပ္ပတ္တိက္ကမောတိ စတုဗ္ဗိဓော ကမော လဗ္ဘတိ။ တတ္ထ ဘဂဝတာ ရာဇဂဟေ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနန္တေန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသဿ ယော ဒေသနာက္ကမော အနုညာတော၊ တံ ဒေသနာက္ကမံ အနုက္ကမန္တောဝ မဟာကဿပေါ ပဌမံ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသံ ပုစ္ဆိ၊ တဒနန္တရံ သင်္ဃာဒိသေသုဒ္ဒေသံ၊ တဒနန္တရံ အနိယတုဒ္ဒေသံ၊ တဒနန္တရံ ဝိတ္ထာရုဒ္ဒေသံ။ တဒနန္တရံ ဘိက္ခုနိဝိဘင်္ဂဉ္စ တေနေဝ အနုက္ကမေန ပုစ္ဆိ။ တတော ပရံ တယော အာပတ္တိက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟေတုံ ဝိနာ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေန သေခိယဓမ္မေ ပုစ္ဆိ။ အာပတ္တိက္ခန္ဓေ သဘာဂတော ပဋ္ဌာယ ပုစ္ဆန္တော ဝီသတိခန္ဓကေ ပုစ္ဆိ။ နိဒါနုဒ္ဒေသန္တောဂဓာနံ ဝါ သရူပေန အနုဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆနတ္ထံ ခန္ဓကေ ပုစ္ဆိ။ ဧတေန ခန္ဓကေ ပညတ္တာ ထုလ္လစ္စယာပိ သင်္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ ပုစ္ဆိတာနုက္ကမေနေဝ အာယသ္မာ ဥပါလိတ္ထေရော ဗျာကာသိ။ အယမေတ္ထ ဒေသနာက္ကမော။ ဥဘတောဝိဘင်္ဂခန္ဓကတော ပန ဥစ္စိနိတွာ တဒါ ပရိဝါရော ဝိသုံ ပါဠိ ကတော၊ ဣမမေဝ ဝစနံ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပါယေန ခန္ဓကံ ပရိဝါရေပိ အာရောပယိံသူ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂဤတိကထာ)။ အပိစ ပါဠိယံ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပါယေန ဥဘတောဝိဘင်္ဂေ ပုစ္ဆိ။ ပုဋ္ဌော ပုဋ္ဌော အာယသ္မာ ဥပါလိ ဝိဿဇ္ဇေသီ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၉) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ထေရော ဥဘတောဝိဘင်္ဂေ ဧဝ ပုစ္ဆိ။ ဝိဿဇ္ဇန္တော ပန အာယသ္မာ ဥပါလိ နိရဝသေသံ ဒဿေန္တော ခန္ဓကပရိဝါရေ အန္တော ကတွာ ဒေသေသိ။ ဂဏသဇ္ဈာယကာလေ ပန တဒါ ခန္ဓကပရိဝါရာ ဝိသုံ ပါဠိ ကတာတိ အယမေတ္ထ ဒေသနာက္ကမော။

ယဒိ ဧဝံ နိဒါနုဒ္ဒေသော ပဌမဒေသနာတိ စေ? န၊ ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၃၃) ‘‘ယာနိ မယာ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာပဒါနိ ပညတ္တာနိ၊ တာနိ နေသံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနေယျ’’န္တိ ဝစနတော၊ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၄) ဝစနတော စ။ အကုသလာဗျာကတာနံ အာပတ္တီနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသမ္ပရာယိကာသဝဋ္ဌာနိယတ္တာ ယထာဘူတံ သီလသံဝရကေန ပရိဝဇ္ဇနေန ပဟာတဗ္ဗတ္တာ ပဟာနက္ကမောပေတ္ထ သမ္ဘဝတိ ‘‘တာဝဒေဝ စတ္တာရိ အကရဏီယာနိ အာစိက္ခိတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝစနတော။ တထာ ‘‘သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသူ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၇၅၊ ဝိဘ။ ၅၀၈) ဝစနတော ယထာဘူတံ အာစိက္ခနသိက္ခနေန ပဋိပတ္တိက္ကမောပိ သမ္ဘဝတိ။ ယထုဒ္ဒေသက္ကမံ ပရိယာပုဏိတဗ္ဗပရိယတ္တိအတ္ထေနာပိ ပဋိပတ္တိက္ကမော၊ ဧဝမိမေဟိ တီဟိ ကမေဟိ ဒေသေတဗ္ဗာနမေတေသံ သိက္ခာပဒါနံ ယထာသမ္ဘဝံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော သမ္ဘဝတိ။ တထာ ဟိ ယံ ယံ သာဓာရဏံ၊ တံ တံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နေ ဧဝ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ဆန္ဒသော မေထုနံ ဓမ္မ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဘိက္ခုနီနမ္ပိ ပညတ္တံ။ ယတော ဘိက္ခုနီနံ တံ အနုပ္ပန္နပညတ္တိ န သိယာ၊ တတော အနုပ္ပန္နပညတ္တိ တသ္မိံ နတ္ထီတိ (ပရိ။ ၂၀၁-၂၀၂) ပရိဝါရဝစနံ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ဧတ္တာဝတာ ပုရိမေန ကမတ္တယေန ယံ ပဌမံ ဒေသေတဗ္ဗံ၊ တံ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသေ ပဌမုပ္ပန္နတ္တာ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကံ သဗ္ဗပဌမံ ဒေသေတုကာမော အာယသ္မာ ဥပါလိတ္ထေရော ‘‘တတြ သုဒံ ဘဂဝါ ဝေသာလိယံ ဝိဟရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃) ဝေသာလိယမေဝ ပါပေတွာ ဌပေသိ။

ဣဒါနိ သဗ္ဗေသံ သိက္ခာပဒါနံ ပညာပနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကထံ? ‘‘ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမံ သိက္ခာပဒံ ဥဒ္ဒိသေယျာထာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၉၊ ၄၃) ဧဝံ သဥဒ္ဒေသအနုဒ္ဒေသဘေဒတော ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ပါတိမောက္ခေ သရူပတော အာဂတာ ပဉ္စ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ သဥဒ္ဒေသပညတ္တိ နာမ။ သာပိ ဒွိဓာ သပုဂ္ဂလာပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသဘေဒတော။ တတ္ထ ယဿာ ပညတ္တိယာ အန္တော အာပတ္တိယာ သဟ၊ ဝိနာ ဝါ ပုဂ္ဂလော ဒဿိတော၊ သာ သပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာ။ ဣတရာ အပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာ။

တတ္ထ သပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာ ဒွိဓာ အဒဿိတဒဿိတာပတ္တိဘေဒတော။ တတ္ထ အဒဿိတာပတ္တိကာ နာမ အဋ္ဌ ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော’’တိ (ပါရာ။ ၃၉၊ ၄၄၊ ၈၉၊ ၉၁၊ ၁၆၇၊ ၁၇၁၊ ၁၉၅၊ ၁၉၇) ဟိ ပုဂ္ဂလောဝ တတ္ထ ဒဿိတော၊ နာပတ္တိ။ ဒဿိတာပတ္တိကာ နာမ ဘိက္ခုနိပါတိမောက္ခေ အာဂတာ သတ္တရသ သင်္ဃာဒိသေသာ ဓမ္မာ။ ‘‘အယမ္ပိ ဘိက္ခုနီ ပဌမာပတ္တိကံ ဓမ္မံ အာပန္နာ နိဿာရဏီယံ သင်္ဃာဒိသေသ’’န္တိ (ပါစိ။ ၆၈၃၊ ၆၈၇) ဟိ တတ္ထ အာပတ္တိ ဒဿိတာ သဒ္ဓိံ ပုဂ္ဂလေန။

တထာ အပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသာပိ အဒဿိတဒဿိတာပတ္တိဘေဒတော ဒွိဓာ။ တတ္ထ အဒဿိတာပတ္တိကာ နာမ သေခိယာ ဓမ္မာ။ ဝုတ္တာဝသေသာ ဒဿိတာပတ္တိကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သာပိ ဒွိဓာ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကဘေဒတော။ တတ္ထ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကာ နာမ သုက္ကဝိသဋ္ဌိမုသာဝါဒေါမသဝါဒပေသုညဘူတဂါမအညဝါဒကဥဇ္ဈာပနကဂဏဘောဇနပရမ္ပရဘောဇနသုရာမေရယအင်္ဂုလိပတောဒကဟသဓမ္မအနာဒရိယတလဃာတကဇတုမဋ္ဌကသိက္ခာပဒါနံ ဝသေန ပဉ္စဒသဝိဓာ ဟောန္တိ။ တတ္ထ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကေ မိဿာမိဿဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော – တတ္ထ ဥပယောဂဘုမ္မဝိဘတ္တိယော ဧကံသေန မိဿာ။ အဝသေသာ မိဿာ စ အမိဿာ စ။ သေယျထိဒံ – ပစ္စတ္တံ တာဝ ဒွီသု အနိယတေသု ဥပယောဂေန မိဿံ၊ ဒွါဒသသု ပါဋိဒေသနီယေသု ကရဏေန မိဿံ၊ ဦနပဉ္စဗန္ဓနပတ္တသိက္ခာပဒေသု သာမိကရဏေဟိ၊ ဦနဝီသတိဝဿေ ဘုမ္မေန၊ မောဟနကေ ဥပယောဂသာမိဘုမ္မေဟိ။ ယသ္မာ ‘‘ဝိဝဏ္ဏက’’န္တိ ဘာဝေါ အဓိပ္ပေတော၊ န ကတ္တာ၊ တသ္မာ ဝိဝဏ္ဏကသိက္ခာပဒံ ယဒါ န သမ္ဘဝတိ၊ ဧဝံ ပစ္စတ္တံ ပဉ္စဝိဓံ မိဿံ ဟောတိ။ သေသေသု ပဌမာနိယတံ ဌပေတွာ အာဒိမှိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိ ဧဝမာဂတံ ပစ္စတ္တံ ဝါ၊ ဒုတိယာနိယတံ ဌပေတွာ ပဏီတဘောဇနသမဏုဒ္ဒေသတတိယစတုတ္ထပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒေသု မဇ္ဈေ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိ ဧဝမာဂတံ ပစ္စတ္တံ ဝါ၊ ဒုဗ္ဗစကုလဒူသကသံသဋ္ဌသိက္ခာပဒေသု အာဒိမှိ ကေဝလံ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ အာဂတံ ပစ္စတ္တံ ဝါ၊ ဘေဒါနုဝတ္တကသိက္ခာပဒေ မဇ္ဈေ အာဂတံ ပစ္စတ္တံ ဝါ အညာယ ဝိဘတ္တိယာ အမိဿမေဝ ဟောတိ။ တတ္ထ ဘေဒါနုဝတ္တကတုဝဋ္ဋနဒွယသံသဋ္ဌဒုတိယပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒေသု ဗဟုဝစနံ၊ ဣတရတ္ထ သဗ္ဗတ္ထ ဧကဝစနမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တထာ ဥပယောဂေါ ဒွီသု ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒေသု၊ တန္တဝါယသိက္ခာပဒေ စ ပစ္စတ္တေန မိဿော၊ အဘိဟဋသိက္ခာပဒေ ကရဏေန၊ ရာဇသိက္ခာပဒေ ကရဏသာမိပစ္စတ္တေဟီတိ ဥပယောဂေါ တိဓာ မိဿော ဟောတိ။ ကရဏဉ္စ ကုဋိကာရမဟလ္လကဒုတိယကထိနဒွေဘာဂနိသီဒနသန္ထတဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒေသု ဆသု ပစ္စတ္တေန မိဿံ၊ ပဌမတတိယကထိနအဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကနိသီဒနကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိကဝဿိကသာဋိကဥဒကသာဋိကဒွေဓမ္မပစ္စာသီသနသိက္ခာပဒေသု အဋ္ဌသု သာမိနာ မိဿန္တိ ကရဏံ ဒွိဓာ မိဿံ ဟောတိ။ အဝသေသေသု ဆဗ္ဗဿဝဿိကသာဋိကဒွတ္တိစ္ဆဒနာဝသထပိဏ္ဍမဟာနာမဂရုလဟုပါဝုရဏသိက္ခာပဒေသု သတ္တသု ကရဏဝိဘတ္တိ အညဝိဘတ္တိယာ အမိဿာ၊ အစ္စေကဧဠကလောမသိက္ခာပဒေသု သာမိဝိဘတ္တိ ကရဏဝိဘတ္တိယာ မိဿာ။ အတိရေကပတ္တဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒေသု အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန သာမိဝိဘတ္တိ အမိဿာဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ တာဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကေသု သိက္ခာပဒေသု –

ပဉ္စဓာ စ တိဓာ စေဝ၊ ဒွိဓာ စေပိ တထေကဓာ၊

ဘိန္နာ ဝိဘတ္တိယော ပဉ္စ၊ သဗ္ဗေကာဒသဓာ သိယုံ။

ဧဝံ တာဝ ယထာဝုတ္တေသု သဥဒ္ဒေသပညတ္တိသင်္ခါတေသု သိက္ခာပဒေသု အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ပညာသုတ္တရေသု တိသတေသု နဝုတိအနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကေ ဝဇ္ဇေတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကာနိ အတိရေကသဋ္ဌိဒွိသတာနိ ဟောန္တိ။ တေသု ပစ္စတ္တကရဏာနိ တိံသုတ္တရာနိ ဒွိသတာနိ ဟောန္တိ။ တေသု အမိဿပစ္စတ္တကရဏာနိ ဒွါဒသုတ္တရာနိ ဒွိသတာနိ၊ မိဿပစ္စတ္တကရဏာနိ အဋ္ဌာရသ ဟောန္တိ။ အဝသေသေသု တိံသတိယာ သိက္ခာပဒေသု မိဿောပယောဂကရဏာနိ ပဉ္စ ဟောန္တိ၊ မိဿကရဏာနိ စုဒ္ဒသ၊ အမိဿာနိ သတ္တ၊ မိဿာမိဿကရဏာနိ ဒွေ၊ အမိဿာနိ ဒွေတိ သဗ္ဗေသုပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကေသု ဘေဒါနုဝတ္တကဒုဗ္ဗစကုလဒူသကပဌမဒုတိယတတိယကထိနအဘိဟဋကုဋိကာရမဟလ္လကဝိကပ္ပနဒွယဒွေဘာဂဆဗ္ဗဿနိသီဒနသန္ထတဧဠကလောမာတိရေကပတ္တဘေသဇ္ဇဝဿိကသာဋိကတန္တဝါယအစ္စေကဆာရတ္တဒွ ပဉ္စတ္တိံသေသု ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိ နတ္ထိ။ ဒုတိယာနိယတပဏီတဘောဇနသမဏုဒ္ဒေသတတိယစတုတ္ထပါဋိဒေသနီယေသု မဇ္ဈေ အတ္ထိ။

ဧတ္တာဝတာ သဥဒ္ဒေသာနုဒ္ဒေသဒုကံ၊ သပုဂ္ဂလာပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသဒုကံ၊ ပစ္စေကဒဿိတာပတ္တိဒုကဒွယံ၊ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကဒုကံ၊ တတ္ထ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကေသု ပစ္စတ္တဘုမ္မဒုကံ၊ သယောပနာယောပနဒုကံ၊ အယောပနမဇ္ဈေယောပနဒုကံ၊ ဧကာနေကဝစနဒုကန္တိ နဝ ဒုကာနိ ဒဿိတာနိ ဟောန္တိ။ ဝိသေသကာရဏံ တသ္မိံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ သမ္ပတ္တေ အာဝိဘဝိဿတိ။ ဧဝံ တာဝ သဥဒ္ဒေသပညတ္တိံ ဉတွာ သေသဝိနယပိဋကေ ယာ ကာစိ ပညတ္တိ အနုဒ္ဒေသပညတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ ပဒဘာဇနန္တရာပတ္တိဝိနီတဝတ္ထုပဋိက္ခေပပညတ္တိအဝုတ္တသိဒ္ဓိသိက္ခာပဒဝသေန ဆဗ္ဗိဓာ ဟောတိ။

တတ္ထ ‘‘ယေဘုယျေန ခယိတေ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ (ပရိ။ ၁၅၇-၁၅၈)၊ ဝဋ္ဋကတေ မုခေ အစ္ဆုပန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၇၃) ဧဝမာဒိကာ ပဒဘာဇနေ သန္ဒိဿမာနာပတ္တိ ပဒဘာဇနသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗမတ္တိကာမယာ ကုဋိ ကာတဗ္ဗာ၊ ယော ကရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၈၅) အန္တရာပတ္တိသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိဝါပဋိသလ္လီယန္တေန ဒွါရံ သံဝရိတွာ ပဋိသလ္လီယိတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၇၇) ဧဝမာဒိ ဝိနီတဝတ္ထုသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘သင်္ဃဘေဒကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၁၅) ဧဝမာဒိ ပဋိက္ခေပသိက္ခာပဒံ နာမ။

ယသ္မာ ပန တေန တေန ပဋိက္ခေပေန ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု သမဂ္ဂံ သင်္ဃံ အဓမ္မသညီ ဘိန္ဒေယျ၊ ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော။ ယော ပန ဘိက္ခု ဒုဋ္ဌစိတ္တော ဘဂဝတော ဇီဝမာနကသရီရေ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေယျ၊ ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော’’တိ သိက္ခာပဒါနိ ပညတ္တာနိ ဟောန္တိ။ ယာနိ သန္ဓာယ ‘‘ဧကဿ ဆေဇ္ဇကာ ဟောတိ၊ စတုန္နံ ထုလ္လစ္စယံ၊ စတုန္နဉ္စေဝ အနာပတ္တိ၊ သဗ္ဗေသံ ဧကဝတ္ထုကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္ထာပတ္တိ တိဋ္ဌန္တေ ဘဂဝတိ အာပဇ္ဇတိ၊ နော ပရိနိဗ္ဗုတေ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၃) စ ဝုတ္တံ။ တေန န ကေဝလံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇာနံ သင်္ဃဘေဒကော အနုပသမ္ပန္နော ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော…ပေ… အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဣဒမေဝ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ ဟောတိ သာဓကံ ဟောတိ။ ‘‘ပဏ္ဍကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော၊ ဥပသမ္ပန္နော နာသေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၀၉) ဧဝမာဒီသု ပန ဥပဇ္ဈာယာဒီနံ ဒုက္ကဋမေဝ ပညတ္တံ၊ န ပဏ္ဍကာဒီနံ ပါရာဇိကာပတ္တိ။ န ဟိ တေသံ ဘိက္ခုဘာဝေါ အတ္ထိ။ ယတော သိယာ ပါရာဇိကာပတ္တိ။ တထာ ‘‘န အစ္ဆိန္နေ ထေဝေ ပက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၆၇၊ ၇၈၊ ၇၉) ဧဝမာဒိကဉ္စ ပဋိက္ခေပသိက္ခာပဒမေဝ နာမ။

ခန္ဓကေသု ပညတ္တဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာနိ ပညတ္တိသိက္ခာပဒံ နာမ။ ‘‘တေန ဟိ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဘေဒါနုဝတ္တကေ ထုလ္လစ္စယံ ဒေသာပေဟီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၄၅) ဝုတ္တံ၊ ထုလ္လစ္စယမ္ပိ တတ္ထေဝ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ ဣဒံ တေသံ ဝိဘတ္တိကမ္မက္ခဏေ အပညတ္တတ္တာ အဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဘဂဝတော ဝစနေန ဝိသုဒ္ဓက္ခဏေပိ ဝိဇ္ဇမာနံ ဇာတန္တိ ဧကေ။ ‘‘ဘေဒါနုဝတ္တကေ ဒေသာပေဟီ’’တိ ဝစနတော သေသဘေဒါနုဝတ္တကာနံ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဇာနံ သင်္ဃဘေဒကာနံ အနုဝတ္တေယျ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ သဗ္ဗာနိ ခန္ဓကဝတ္တာနိ၊ ဝိနယကမ္မာနိ စ တတ္ထေဝ သမောဓာနံ ဂစ္ဆန္တိ။ ယထာဟ ‘‘ပညတ္တေ တံ ဥပါလိ မယာ အာဂန္တုကာနံ ဘိက္ခူနံ အာဂန္တုကဝတ္တံ…ပေ… ဧဝံ သုပညတ္တေ ခေါ မယာ ဥပါလိ သိက္ခာပဒေ’’တိအာဒိ။ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ နစ္စံ ဝါ ဂီတံ ဝါ ဝါဒိတံ ဝါ ဒဿနာယ ဂစ္ဆေယျ ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၈၃၄) ဣမိနာ သုတ္တေန ဘိက္ခုနီ နစ္စေယျ ဝါ ဂါယေယျ ဝါ ဝါဒေယျ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယန္တိ ဧဝမာဒိကံ ယံ ကိဉ္စိ အဋ္ဌကထာယ ဒိဿမာနံ အာပတ္တိဇာတံ ဝိနယကမ္မံ ဝါ အဝုတ္တသိဒ္ဓိသိက္ခာပဒံ နာမ။ ဆဗ္ဗိဓမ္ပေတံ ဆဟိ အာကာရေဟိ ဥဒ္ဒေသာရဟံ န ဟောတီတိ အနုဒ္ဒေသသိက္ခာပဒံ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေယျထိဒံ – ပဉ္စဟိ ဥဒ္ဒေသေဟိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝိသဘာဂတ္တာ ထုလ္လစ္စယဒုဗ္ဘာသိတာနံ သဘာဂဝတ္ထုကမ္ပိ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယဒွယံ အသဘာဂါပတ္တိကတ္တာ အန္တရာပတ္တိပညတ္တိသိက္ခာပဒါနံ၊ နာနာဝတ္ထုကာပတ္တိကတ္တာ ပဋိက္ခေပသိက္ခာပဒါနံ၊ ကေသဉ္စိ ဝိနီတဝတ္ထုပညတ္တိသိက္ခာပဒါနဉ္စ အဒဿိတာပတ္တိကတ္တာ၊ အဒဿိတဝတ္ထုကတ္တာ ဘေဒါနုဝတ္တကထုလ္လစ္စယဿ၊ အဒဿိတာပတ္တိဝတ္ထုကတ္တာ အဝုတ္တသိဒ္ဓိသိက္ခာပဒါနန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ဒုဝိဓံ သိက္ခာပဒပညာပနံ သဥဒ္ဒေသာနုဒ္ဒေသဘေဒတော’’တိ ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ သမာသတော ပကာသိတံ ဟောတိ။

ပညတ္တိယံ တာဝ –

‘‘ကာရကော ဣဓ နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ အပေက္ခာယ အဘာဝတော၊

ပုဗ္ဗေ ဝတ္တဗ္ဗဝိဓာနာ-ဘာဝတော စ အာဒိတော ယောပနေန သဟာ’’တိ။ –

အယံ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဿတ္ထော – ယေ တေ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကာရကာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒါ သုက္ကဝိသဋ္ဌိအာဒယော သိက္ခာပဒဝိသေသာ၊ တေသု အဓိပ္ပာယကမ္မဝတ္ထုပုဂ္ဂလပယောဂေ အပေက္ခာယ ဘာဝတော ကာရကော န နိဒ္ဒိဋ္ဌော တေသံ သာပေက္ခဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တံ သဗ္ဗံ တသ္မိံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အာဝိဘဝိဿတိ၊ ဣဓ ပန ပါရာဇိကပညတ္တိယံ အပေက္ခာယ အဘာဝတော ကာရကော နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ယော ပန ကာရကော ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၄၆၂၊ ၄၇၂၊ ၄၇၅) ဝိယ ပုဗ္ဗေ ဝတ္တဗ္ဗဝိဓာနာဘာဝတော ကရဏာဒိဝသေန အနိဒ္ဒိသိတွာ ပစ္စတ္တဝသေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော အပေက္ခာယ အဘာဝတော။ တတ္ထ နိဒ္ဒိသိယမာနော သေသဒုတိယာနိယတပဏီတဘောဇနံ သမဏုဒ္ဒေသတတိယစတဥတ္ထပါဋိဒေသနီယေသု ဝိယ မဇ္ဈေ အနိဒ္ဒိသိတွာ ‘‘န ဟေဝ ခေါ ပန…ပေ… ဩဘာသိတု’’န္တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၅၃) ဝိယ ပုဗ္ဗေ ဝတ္တဗ္ဗဝိဓာနာဘာဝတော ဧဝ အာဒိမှိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ အာဒိမှိ နိဒ္ဒိသိယမာနောပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေသု ဘေဒါနုဝတ္တကာဒီသု ပဉ္စတ္တိံသေသု သိက္ခာပဒေသု ဝိယ အနိဒ္ဒိသိတွာ ပုဗ္ဗေ ဝတ္တဗ္ဗဝိဓာနာဘာဝတော ဧဝ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိအာဒိတောဝ ယောပန-သဒ္ဒေန သဟ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ဧဝံ နိဒ္ဒိသိယမာနောပိ သော ယသ္မာ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနိယော ဒွေ ဧကမဉ္စေ တုဝဋ္ဋေယျု’’န္တိအာဒိ (ပါစိ။ ၉၃၃) အာပတ္တိ ဝိယ ပရပ္ပဘဝံ အာပတ္တိံ န အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခူ’’တိ ဧကဝစနေန နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ မေထုနဓမ္မာပတ္တိပိ ပရပ္ပဘဝါ ‘‘ဒွယံဒွယသမာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၉) ဝစနတောတိ စေ? တံ န၊ အဓိပ္ပာယဇာနနတော။ အနေကိဿာ ဧဝ ဘိက္ခုနိယာ အာပတ္တိ၊ န ဧကိဿာတိ နိယမော တတ္ထ အတ္ထိ၊ န ဧဝံ ဣဓ နိယမောတိ အနိယမိတာဓိပ္ပာယော။ လမ္ဗီမုဒုပိဋ္ဌီနံ ကုတော ‘‘ဒွယံဒွယသမာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၅) ဝစနတော တေသံ မေထုနဓမ္မာပတ္တိ။ အယမတ္ထော စတဿော မေထုနဓမ္မပစ္စယာတိ အဋ္ဌဝတ္ထုကံ သန္ဓာယ ‘‘ဆေဇ္ဇံ သိယာ မေထုနဓမ္မပစ္စယာ’’တိ (ပရိ။ ၄၈၁) စ ပရိဝါရေ ဝုတ္တဝစနေန သာဓေတဗ္ဗော။

ဘေဒါနုဝတ္တကသိက္ခာပဒေ တိဏ္ဏံ ဥဒ္ဓံ န သမနုဘာသိတဗ္ဗာ၊ န သင်္ဃေန သင်္ဃံ ဧကတော ကာတဗ္ဗန္တိ။ နယဒဿနတ္ထံ အာဒိတောဝ ‘‘ဘိက္ခူ ဟောန္တီ’’တိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသံ ကတွာ ပုန ‘‘ဧကော ဝါ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၈) ဝုတ္တံ၊ အညထာ န တတော ဥဒ္ဓံ ‘‘အနုဝတ္တကာ ဟောန္တီ’’တိ အာပဇ္ဇတိ။ တတော နိဒါနဝိရောဓော။ ပဉ္စသတမတ္တာ ဟိ တဒနုဝတ္တကာ အဟေသုံ။ ယံ ပန သတ္တသတိကက္ခန္ဓကေ ‘‘သင်္ဃော စတ္တာရော ပါစီနကေ ဘိက္ခူ၊ စတ္တာရော ပါဝေယျကေ ဘိက္ခူ သမ္မန္နေယျ …ပေ… သမ္မတာ’’တိအာဒိ (စူဠဝ။ ၄၅၆) ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ ဝုတ္တံ၊ တံ ‘‘ဥဗ္ဗာဟိကာယ ဣမံ အဓိကရဏံ ဝူပသမေတု’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ တေဟိ ကတ္တဗ္ဗဝိဓာနံ။ သမ္မုတိကရဏမေဝ ဝါ တတိယံ ကတွာ ကပ္ပတိ။ န ဟိ တေ တေန ကမ္မေန ကမ္မာရဟာ ကမ္မကတာ ဟောန္တိ။ ယဿ သင်္ဃော ကမ္မံ ကရောတိ၊ သော ကမ္မာရဟောတိ လက္ခဏံ။ န စ တဒါ သင်္ဃော တေသံ အဋ္ဌန္နမ္ပိ ဘိက္ခူနံ ကမ္မံ အကာသိ။ ဘဇာပိယမာနာ တေ ကမ္မပတ္တဘာဝံ ဘဇန္တိ။ အဓိကရဏဝူပသမကမ္မဿ ပတ္တာ ယုတ္တာ သင်္ဃေန ကတာတိ ကတွာ ကမ္မပတ္တာ ဧဝ ဟိ တေ ဟောန္တိ။ ‘‘တေ ဘိက္ခူ ဘိက္ခူဟိ ယာဝတတိယံ သမနုဘာသိတဗ္ဗာ တဿ ပဋိနိဿဂ္ဂါယာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၈) ဝစနတော တေဟိ ကတ္တဗ္ဗဝိဓာနံ။ သမ္မုတိကရဏမေဝ ကမ္မံ ဟောတီတိ စေ? တံ န၊ အဓိပ္ပာယဇာနနတော၊ တဿ ပဋိနိဿဂ္ဂါယ ဧဝ တေ ဘိက္ခူ ကမ္မာရဟာ ကာတဗ္ဗာ၊ န ဒေါသာဂတိဝသေနာတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ ပါစီနကာဒီနံ သမ္မုတိယာ အဓိကရဏဝူပသမသိဒ္ဓိ ဝိယ တေသံ သမနုဘာသနကမ္မေန တဿ ပဋိနိဿဂ္ဂသိဒ္ဓိ ဟောတိ၊ သမ္မုတိ နာမေသာ ပဌမံ အနုမတိံ ဂဟေတွာ ယာစိတွာဝ ကရီယတိ၊ န တထာ ကမ္မန္တိ။ ကမ္မကရဏေ ပန တဒတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတိယေဝ။ ပရသမ္မုတိယာ ဗဟုတရာဝ သမ္မန္နိတဗ္ဗာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘မေထုနဓမ္မ’’န္တိ ဧဝံ ဗာဟုလ္လနယေန လဒ္ဓနာမကံ သကပယောဂေန ဝါ ပရပယောဂေန ဝါ အတ္တနော နိမိတ္တဿ သကမဂ္ဂေ ဝါ ပရမဂ္ဂေ ဝါ ပရနိမိတ္တဿ ဝါ သကမဂ္ဂေ ဧဝ ပဝေသနပဝိဋ္ဌဋ္ဌိတဥဒ္ဓရဏေသု ယံ ကိဉ္စိ ဧကံ ပဋိသာဒိယနဝသေန သေဝေယျ၊ ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဝေသနာဒီနိ စတ္တာရိ ဝါ တီဏိ ဝါ ဒွေ ဝါ ဧကံ ဝါ ပဋိသေဝေယျ၊ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘သော စေ ပဝေသနံ သာဒိယတိ၊ ပဝိဋ္ဌံ သာဒိယတိ၊ ဌိတံ သာဒိယတိ၊ ဥဒ္ဓရဏံ သာဒိယတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’တိအာဒီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၈) ဝဒန္တိ။ တေသံ မတေန စတူသုပိ စတဿော ပါရာဇိကာပတ္တိယော အာပဇ္ဇတိ။ တေယေဝ ဧဝံ ဝဒန္တိ – အာပဇ္ဇတု မေထုနဓမ္မပါရာဇိကာပတ္တိ၊ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကာပတ္တိယာ တံဘာဂိယာတိ အတ္တနော ဝီတိက္ကမေ ပါရာဇိကာပတ္တိယော၊ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိဉ္စ အာပဇ္ဇိတွာ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဂဟဋ္ဌကာလေ မေထုနာဒိကံ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇိတွာ ပုန ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ ဧကံ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိံ ဧကမနေကံ ဝါ ပဋိကရိတွာဝ သော ပုဂ္ဂလော ယသ္မာ နိရာပတ္တိကော ဟောတိ၊ တသ္မာ သော ဂဟဋ္ဌကာလေ သာပတ္တိကောဝါတိ။ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နဿာပိ အတ္ထေဝ အာပတ္တိ။ ဝုဋ္ဌာနဒေသနာဟိ ပန အသုဇ္ဈနတော ‘‘ပယောဂေ ပယောဂေ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ဂဏနပယောဇနာဘာဝတော ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၅၈) ‘‘အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ဝစနေနာယမတ္ထော သိဒ္ဓါတိ ယုတ္တိဉ္စ ဝဒန္တိ။

ယဒိ ဧဝံ မာတိကာယမ္ပိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျ၊ ပါရာဇိက’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ ပါရာဇိကဿ အနဝသေသဝစနမ္ပိ န ယုဇ္ဇေယျ။ သဗ္ဗေပိ ဟိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေ၊ ဘိက္ခုဂဏနဉ္စ အနဝသေသေတွာ တိဋ္ဌတီတိ အနဝသေသဝစနန္တိ ကတွာ ပဝေသေဝ အာပတ္တိ၊ န ပဝိဋ္ဌာဒီသု။ တမေဝေကံ သန္ဓာယ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၄) ပါရာဇိကာပတ္တိမ္ပိ အန္တော ကတွာ နိဒါနုဒ္ဒေသဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ မာတိကာယံ ‘‘ပါရာဇိက’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ပါရာဇိကော ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၂၊ ၄၄) ပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသဝစနံ တေန သရီရဗန္ဓနေန ဥပသမ္ပဒါယ အဘဗ္ဗဘာဝဒီပနတ္ထံ။ ‘‘အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝစနံ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿာပိ ပါရာဇိကဿ အသံဝါသဿ သတော ပုဂ္ဂလဿ အထေယျသံဝါသကဘာဝဒီပနတ္ထံ။ န ဟိ သော သံဝါသံ သာဒိယန္တောပိ ထေယျသံဝါသကော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဥပသမ္ပန္နော ‘‘ဘိက္ခူ’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အသုဒ္ဓါ ဟောတိ ပုဂ္ဂလော အညတရံ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နော၊ တဉ္စေ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိ သမာနော အနောကာသံ ကာရာပေတွာ အက္ကောသာဓိပ္ပာယော ဝဒတိ၊ အာပတ္တိ ဩမသဝါဒေန ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၉) အနုပသမ္ပန္နဿ တဒဘာဝတော သိဒ္ဓါ သော ဥပသမ္ပန္နော ‘‘ဘိက္ခူ’’တွေဝ ဝုစ္စတီတိ၊ တေန ပဒသောဓမ္မံ၊ သဟသေယျဉ္စ ဇနေတိ၊ ဘိက္ခုပေသုညာဒိဉ္စ ဇနေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၃၉)။

နိဒါနာ မာတိကာဘေဒေါ၊ ဝိဘင်္ဂေါ တန္နိယာမကော၊

တတော အာပတ္တိယာ ဘေဒေါ၊ အနာပတ္တိ တဒညထာတိ။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၃-၄၄) –

အယံ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ သုဒိန္နဝတ္ထု (ပါရာ။ ၂၄ အာဒယော)-မက္ကဋိဝတ္ထု (ပါရာ။ ၄၀ အာဒယော)-ဝဇ္ဇိပုတ္တကဝတ္ထု (ပါရာ။ ၄၃) စာတိ တိပ္ပဘေဒဝတ္ထု ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ နိဒါနံ နာမ။ တတော နိဒါနာ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ…ပေ… အသံဝါသော’’တိ (ပါရာ။ ၄၄) ဣမိဿာ မာတိကာယ ဘေဒေါ ဇာတော။ တတ္ထ ဟိ ‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၄) ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ‘‘သစ္စံ၊ အာဝုသော၊ ဘဂဝတာ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ ဣတ္ထိယာ၊ နော ပုရိသေ၊ နော ပဏ္ဍကေ၊ နော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကေ စာ’’တိ မက္ကဋိပါရာဇိကော ဝိယ အညောပိ လေသံ ဩဍ္ဍေတုံ သက္ကောတိ၊ တသ္မာ တာဒိသဿ အလေသောကာသဿ ဒဿနတ္ထံ ဣဒံ ဝုစ္စတိ၊ မက္ကဋိသင်္ခါတာ နိဒါနာ ‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယပီ’’တိ မာတိကာယ ဝစနဘေဒေါ၊ န ဣတ္ထိယာ ဧဝ မေထုနသိဒ္ဓိဒဿနတော။ တသ္မာ ဝိဘင်္ဂေါ တန္နိယာမကော တဿာ မာတိကာယ အဓိပ္ပေတတ္ထနိယာမကော ဝိဘင်္ဂေါတိ။ ဝိဘင်္ဂေ ဟိ ‘‘တိဿော ဣတ္ထိယော၊ တယော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ၊ တယော ပဏ္ဍကာ၊ တယော ပုရိသာ။ မနုဿိတ္ထိယာ တယော မဂ္ဂေ၊ တိရစ္ဆာနဂတပုရိသဿ ဒွေ မဂ္ဂေ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၆) နယေန သဗ္ဗလေသောကာသံ ပိဒဟိတွာ နိယမော ကတော။ ဧတ္ထာဟ – ယဒိ ဧဝံ သာဓာရဏသိက္ခာပဒဝသေန ဝါ လိင်္ဂပရိဝတ္တနဝသေန ဝါ န ကေဝလံ ဘိက္ခူနံ၊ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဝိဘင်္ဂေ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တဒဝစနေန ဟိ ဘိက္ခုနီ ပုရိသလိင်္ဂပါတုဘာဝေန ဘိက္ခုဘာဝေ ဌိတာ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘‘နာဟံ ဥပသမ္ပဒါကရဏကာလေ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နာ၊ တသ္မာ န အပစ္စက္ခာတသိက္ခာပိ မေထုနဓမ္မေန ပါရာဇိကာ ဟောမီ’’တိ။ ဝုစ္စတေ – ယထာ ဝုတ္တံ၊ တထာ န ဝတ္တဗ္ဗံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။ တထာ ဝုတ္တေ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ အတ္ထီတိ အာပဇ္ဇတိ။ တဉ္စာနိဋ္ဌံ။ ဣဒမပရမနိဋ္ဌံ ‘‘သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိ သာဓာရဏာနေဝ နာသာဓာရဏာနီ’’တိ။ အပိစာယံ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နာဝ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တံယေဝ ဥပဇ္ဈံ တမေဝ ဥပသမ္ပဒံ တာနိ ဝဿာနိ ဘိက္ခူဟိ သင်္ဂမိတု’’န္တိအာဒိ (ပါရာ။ ၆၉) ဝုတ္တံ။ တတော အာပတ္တိယာ ဘေဒေါတိ တတော ဝိဘင်္ဂတော ‘‘အက္ခယိတေ သရီရေ ပါရာဇိကံ၊ ယေဘုယျေန ခယိတေ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိအာဒိ (ပါရာ။ ၇၃၊ ပရိ။ ၁၅၇) အာပတ္တိယာ ဘေဒေါ ဟောတိ။ အနာပတ္တိ တဒညထာတိ တတော ဧဝ ဝိဘင်္ဂတော ယေန အာကာရေန အာပတ္တိ ဝုတ္တာ၊ တတော အညေနာကာရေန အနာပတ္တိဘေဒေါဝ ဟောတိ။ ‘‘သာဒိယတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ၊ န သာဒိယတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ဟိ ဝိဘင်္ဂေ အသတိ န ပညာယတိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘နိဒါနာ မာတိကာဘေဒေါ’’တိ အယံ ဂါထာ သမာသတော ဝုတ္တတ္ထာ ဟောတိ။ ဝိသေသကာရဏံ ပန တသ္မိံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အာဝိဘဝိဿတိ။

ပဌမပညတ္တိ တာဝ ပဌမဗောဓိံ အတိက္ကမိတွာ ပညတ္တတ္တာ၊ အာယသ္မတော သုဒိန္နဿ အဋ္ဌဝဿိကကာလေ ပညတ္တတ္တာ စ ရတ္တညုမဟတ္တံ ပတ္တကာလေ ပညတ္တာ၊ ဒုတိယပညတ္တိ ဗာဟုသစ္စမဟတ္တံ ပတ္တကာလေ။ သော ဟိ အာယသ္မာ မက္ကဋိပါရာဇိကော ယထာ မာတုဂါမပ္ပဋိသံယုတ္တေသု သိက္ခာပဒေသု တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီ န အဓိပ္ပေတာ၊ တထာ ဣဓာပီတိ သညာယ ‘‘သစ္စံ၊ အာဝုသော…ပေ… တဉ္စ ခေါ မနုဿိတ္ထိယာ၊ နော တိရစ္ဆာနဂတာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁) အာဟ။ တတိယပညတ္တိ လာဘဂ္ဂမဟတ္တံ ပတ္တကာလေ ဥပ္ပန္နာ ‘‘ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇိတွာ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၃) ဝစနတော၊ ဝေပုလ္လမဟတ္တမ္ပိ ဧတ္ထေဝ လဗ္ဘတီတိ ဣမံ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒံ တိဝိဓမ္ပိ ဝတ္ထုံ ဥပါဒါယ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ တံ ကာလံ ပတွာ ပညတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ယော ပနာတိ အနဝသေသပရိယာဒါနပဒံ။ ဘိက္ခူတိ တဿ အတိပ္ပသင်္ဂနိယမပဒံ။ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နောတိ တဿ ဝိသေသနဝစနံ။ န ဟိ သဗ္ဗောပိ ဘိက္ခုနာမကော၊ ယာ ဘဂဝတာ ယာယ ကာယစိ ဥပသမ္ပဒါယ ဥပသမ္ပန္နဘိက္ခူနံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန သိက္ခိတဗ္ဗာ သိက္ခာ ဝိဟိတာ ၊ ‘‘ဧတ္ထ သဟ ဇီဝန္တီ’’တိ ယော စ သာဇီဝေါ ဝုတ္တော၊ တံ ဥဘယံ သမာပန္နောဝ ဟောတိ။ ကဒါ ပန သမာပန္နော ဟောတိ? ယာယ ကာယစိ ဥပသမ္ပဒါယ ဥပသမ္ပန္နသမနန္တရမေဝ တဒုဘယံ ဇာနန္တောပိ အဇာနန္တောပိ တဒဇ္ဈုပဂတတ္တာ သမာပန္နောဝ နာမ ဟောတိ။ သဟ ဇီဝန္တီတိ ယာဝ သိက္ခံ န ပစ္စက္ခာတိ၊ ပါရာဇိကဘာဝံ ဝါ န ပါပုဏာတိ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘သိက္ခံ ပရိပူရေန္တော သိက္ခာသမာပန္နော သာဇီဝံ အဝီတိက္ကမန္တော သာဇီဝသမာပန္နော’’တိ၊ တံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ သိက္ခံ အပရိပူရေန္တော၊ ကာမဝိတက္ကာဒိဗဟုလော ဝါ ဧကစ္စံ သာဝသေသံ သာဇီဝံ ဝီတိက္ကမန္တော ဝါ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော နာမ န ဟောတိ။

ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ပန စတုက္ကံ လဗ္ဘတိ – ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခု သိက္ခာသမာပန္နော သီလာနိ ပစ္စဝေက္ခန္တော န သာဇီဝသမာပန္နော အစိတ္တကံ သိက္ခာပဒံ ဝီတိက္ကမန္တော၊ အတ္ထိ န သိက္ခာသမာပန္နော ကာမဝိတက္ကာဒိဗဟုလော သာဇီဝသမာပန္နော နိရာပတ္တိကော၊ အတ္ထိ န သိက္ခာသမာပန္နော န စ သာဇီဝသမာပန္နော အနဝသေသံ အာပတ္တိံ အာပန္နော၊ အတ္ထိ ဥဘယသမာပန္နော သိက္ခံ ပရိပူရေန္တော သာဇီဝဉ္စ အဝီတိက္ကမန္တော’’တိ။ အယမေတ္ထ စတုတ္ထော ဘိက္ခု ဥက္ကဋ္ဌော ဣဓ အဓိပ္ပေတော သိယာ။ န ဟိ ဘဂဝါ အနုက္ကဋ္ဌံ ဝတ္တုံ ယုတ္တောတိ စေ? န၊ ‘‘တတြ ယာယံ အဓိသီလသိက္ခာ၊ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိ ဝစနဝိရောဓတော၊ ဥက္ကဋ္ဌဂ္ဂဟဏာဓိပ္ပာယေ သတိ ‘‘သိက္ခာတိ တိဿော သိက္ခာ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သိက္ခတ္တယသမာပန္နော ဟိ သဗ္ဗုက္ကဋ္ဌော။ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျာ’’တိ ပရတော ဝစနံ အပေက္ခိတွာ အဓိသီလသိက္ခာဝ ဝုတ္တာတိ စေ? န၊ တဿာပိ အဘဗ္ဗတ္တာ။ န ဟိ အဓိသီလသိက္ခံ ပရိပူရေန္တော၊ သာဇီဝဉ္စ အဝီတိက္ကမန္တော မေထုနဓမ္မံ ပဋိသေဝိတုံ ဘဗ္ဗော၊ တံ သိက္ခံ အပရိပူရေန္တော၊ သာဇီဝဉ္စ ဝီတိက္ကမန္တောယေဝ ဟိ ပဋိသေဝေယျာတိ အဓိပ္ပာယာ။ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ယသ္မာ သိက္ခာပဒသင်္ခါတော သာဇီဝေါ အဓိသီလသိက္ခမေဝ သင်္ဂဏှာတိ၊ န ဣတရသိက္ခာဒွယံ၊ တသ္မာ ‘‘တတြ ယာယံ အဓိသီလသိက္ခာ၊ အယံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတာ သိက္ခာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အဓိသီလသိက္ခာယ သင်္ဂါဟကော သာဇီဝေါ သိက္ခာသာဇီဝေါတိ ဝုတ္တော။ ဣတိ သာဇီဝဝိသေသနတ္ထံ သိက္ခာဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ တဒတ္ထဒီပနတ္ထမေဝ ဝိဘင်္ဂေ သိက္ခံ အပရာမသိတွာ ‘‘တသ္မိံ သိက္ခတိ၊ တေန ဝုစ္စတိ သာဇီဝသမာပန္နော’’တိ (ပါရာ။ ၄၅) ဝုတ္တံ။ တေန ဧကမေဝိဒံ အတ္ထပဒန္တိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ တဉ္စ ဥပသမ္ပဒူပဂမနန္တရတော ပဋ္ဌာယ သိက္ခနာဓိကာရတ္တာ ‘‘သိက္ခတီ’’တိ စ ‘‘သမာပန္နော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ယော ဧဝံ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ သင်္ခံ ဂတော၊ တာဒိသံ ပစ္စယံ ပဋိစ္စ အပရဘာဂေ သာဇီဝသင်္ခါတမေဝ သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ တသ္မိံယေဝ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျာတိ အယမတ္ထော ယုဇ္ဇတိ။

ကိန္တု အဋ္ဌကထာနယော ပဋိက္ခိတ္တော ဟောတိ၊ သော စ န ပဋိက္ခေပါရဟော ဟောတိ၊ အဓိပ္ပာယော ပနေတ္ထ ပရိယေသိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗေသု သိက္ခာပဒေသု ဣဒမေဝ ဘိက္ခုလက္ခဏံ သာဓာရဏံ ယဒိဒံ ‘‘ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ။ ခီဏာသဝေါပိ သာဝကော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ အစိတ္တကံ၊ တထာ သေက္ခော၊ ပုထုဇ္ဇနော ပန သစိတ္တကမ္ပိ၊ တသ္မာ သေက္ခာသေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ သာမညမိဒံ ဘိက္ခုလက္ခဏန္တိ ကတွာ ကေဝလံ သိက္ခာသမာပန္နော၊ ကေဝလံ သာဇီဝသမာပန္နော၊ ဥဘယသမာပန္နော စာတိ သရူပေကဒေသဧကသေသနယေန ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တွေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဥက္ကဋ္ဌဂ္ဂဟဏေန အနုက္ကဋ္ဌာနံ ဂဟဏသိဒ္ဓိတော အဋ္ဌကထာယံ ဥက္ကဋ္ဌောဝ ဝုတ္တော။ တမေဝ သမ္ပာဒေတုံ ‘‘တသ္မိံ သိက္ခတိ၊ တေန ဝုစ္စတိ သာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဧတ္ထ သိက္ခာသဒ္ဒဿ အဝစနေ ပရိဟာရံ ဝတွာ ယသ္မာ ပန သော သိက္ခမ္ပိ သမာပန္နော၊ တသ္မာ သိက္ခာသမာပန္နောတိပိ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ စ ဝတွာ ‘‘ယံ သိက္ခံ သမာပန္နော၊ တံ အပစ္စက္ခာယ၊ ယဉ္စ သာဇီဝံ သမာပန္နော၊ တတ္ထ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အယမဋ္ဌကထာယ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတသ္မိံ ပန အဓိပ္ပာယေ အဓိသီလသိက္ခာယ ဧဝ ဂဟဏံ သဗ္ဗတ္ထိကတ္တာ၊ သီလာဓိကာရတော စ ဝိနယဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ စ သိက္ခာပဒံ သမာဒိယန္တော သီလံ သမာဒိယတီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ သိက္ခာပဒံ ပစ္စက္ခန္တော သီလံ ပစ္စက္ခာတီတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ သိက္ခံ သမာပန္နော၊ တံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ)။ ဧတ္တာဝတာ သမာသတော ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗဝိနိစ္ဆယော နိဋ္ဌိတော ဟောတိ။

ကိံ ဣမိနာ ဝိသေသဝစနေန ပယောဇနံ၊ နနု ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ…ပေ… အသံဝါသော’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န ဝတ္တဗ္ဗံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။ ‘‘ယော ပန သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော ထေယျသံဝါသာဒိကော ကေဝလေန သမညာမတ္တေန၊ ပဋိညာမတ္တေန ဝါ ဘိက္ခု၊ တဿာပိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ အတ္ထိ၊ သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ စ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿ ပါရာဇိကာပတ္တိ။ ယော ဝါ ပစ္ဆာ ပါရာဇိကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော၊ တဿ စ၊ ယော ဝါ ပက္ခပဏ္ဍကတ္တာ ပဏ္ဍကဘာဝူပဂမနေန န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော၊ တဿ စ တဒုဘယံ အတ္ထီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေ စ ပဏ္ဍကော ဥပသမ္ပဒါယ န ဝတ္ထူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဣတရသ္မိံ ပက္ခေ ဝတ္ထူတိ သိဒ္ဓံ။ တသ္မိံ ပက္ခေ ဥပသမ္ပန္နော ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေ ပဏ္ဍကတ္တာ န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော၊ သော ပရိစ္စဇိတဗ္ဗာယ သိက္ခာယ အဘာဝေန သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ မုခေန ပရဿ အင်္ဂဇာတဂ္ဂဟဏနယေန မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝေယျ၊ တဿ ကုတော ပါရာဇိကာပတ္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ အယံ နယော အပဏ္ဍကပက္ခံ အလဘမာနဿေဝ ပရတော ယုဇ္ဇတိ၊ လဘန္တဿ ပန အရူပသတ္တာနံ ကုသလာဒိသမာပတ္တိက္ခဏေ ဘဝင်္ဂဝိစ္ဆေဒေ သတိပိ အမရဏံ ဝိယ ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေပိ ဘိက္ခုဘာဝေါ အတ္ထိ။ သံဝါသံ ဝါ သာဒိယန္တဿ န ထေယျသံဝါသကဘာဝေါ အတ္ထိ အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နဿ ဝိယ။ န စ သဟသေယျာဒိံ ဇနေတိ ။ ဂဏပူရကော ပန န ဟောတိ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နော ဝိယ။ န သော သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော။ ဣတရသ္မိံ ပန ပက္ခေ ဟောတိ၊ အယံ ဣမဿ တတော ဝိသေသော။ ကိမယံ သဟေတုကော၊ ဥဒါဟု အဟေတုကောတိ? န အဟေတုကော။ ယတော ဥပသမ္ပဒါ တဿ အပဏ္ဍကပက္ခေ အနုညာတာ သဟေတုကပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ။ ပဏ္ဍကဘာဝပက္ခေပိ ကိဿ နာနုညာတာတိ စေ? ပဏ္ဍကဘူတတ္တာ ဩပက္ကမိကပဏ္ဍကဿ ဝိယ။

အပိစ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဣမိနာ တဿ သိက္ခာသမာဒါနံ ဒီပေတွာ တံ သမာဒိန္နံ သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ၊ တတ္ထ စ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ၊ န အညထာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ယထာဝုတ္တာနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ အဒိန္နံ…ပေ… ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ သုဂတစီဝရပ္ပမာဏံ စီဝရံ ကာရာပေယျာ’’တိ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ။

‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယပီ’’တိ မနုဿိတ္ထိံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ပဂေဝ ပဏ္ဍကေ၊ ပုရိသေ ဝါတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။ သေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ ။ အယံ တာဝ မာတိကာယ ဝိနိစ္ဆယော အညတ္ထာပိ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတွာ ဒီပေတဗ္ဗော။

သာရိပုတ္တဗေလဋ္ဌသီသာနန္ဒာဒယောပိ သိက္ခာပဒပညတ္တိကာရဏတ္တာ စ အာပတ္တိအာပဇ္ဇနတော စ ကသ္မာ မဟာဝိဘင်္ဂေ ဉတ္တိစတုတ္ထဥပသမ္ပဒါယေဝ အာဂတာတိ? ပဋိက္ခိတ္တာယ သရဏဂမနူပသမ္ပဒါယ အနုညာတပ္ပသင်္ဂဘယာတိ ဥပတိဿတ္ထေရော။ အာပတ္တိယာ ဘဗ္ဗတံ သန္ဓာယ တသ္မိမ္ပိ ဝုတ္တေ ပုဗ္ဗေ ပဋိက္ခိတ္တာပိ ဘဂဝတာ ပုန အနုညာတာတိ ဘိက္ခူနံ မိစ္ဆာဂါဟော ဝါ ဝိမတိ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ န ဝုတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

‘‘အဓမ္မကမ္မံ ဝဂ္ဂကမ္မ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၈၇) ဝစနတော ကုပ္ပကမ္မမ္ပိ ကတ္ထစိ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ‘‘အကုပ္ပေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ အကုပ္ပကမ္မမ္ပိ ဧကစ္စံ န ဌာနာရဟံ၊ ယေန အပတ္တော ဩသာရဏံ သုဩသာရိတောတိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဌာနာရဟေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဌာနာရဟေနာ’’တိ ဣဒမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ ဣမိနာ အကုပ္ပသိဒ္ဓိတောတိ စေ? န၊ အဋ္ဌာနာရဟေန အကုပ္ပေန ဥပသမ္ပန္နော ဣမသ္မိံ အတ္ထေ န အဓိပ္ပေတော အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။ ဒွီဟိ ပနေတေဟိ ဧကတော ဝုတ္တေဟိ အယမတ္ထော ပညာယတိ – ကေဝလံ တေန အကုပ္ပေန ဥပသမ္ပန္နော အယမ္ပိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ဘိက္ခူတိ၊ ဌာနာရဟေန စ အကုပ္ပေန စ ဥပသမ္ပန္နော အယမ္ပိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော ဘိက္ခူတိ၊ ကုပ္ပေန ဥပသမ္ပန္နော နာဓိပ္ပေတောတိ။

‘‘ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဩပပါတိကဉ္စာတိ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ ဩပပါတိကာ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယ အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿာတိ ဝဒန္တိ။ ‘သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ ဟောန္တီ’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုန စတ္တာရိ ဝဿာနိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာနိ၊ ‘ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယာ’တိ ဣဒံ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ဝသေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဧကေ။ ‘‘ကေစိ ဝဒန္တီ’’တိ ယတ္ထ ယတ္ထ လိခီယတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဝိစာရေတွာ အတ္ထံ သုဋ္ဌု ဥပလက္ခယေ။ ဩပက္ကမိကေ ပဏ္ဍကဘာဝေါ အာရုဠှနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ပက္ခပဏ္ဍကော အပဏ္ဍကပက္ခေ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပဏ္ဍကပက္ခေ နာသေတဗ္ဗော’’တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၀၉) လိခိတံ။

‘‘ဗိန္ဒုံ အဒတွာ စေ နိဝါသေတိ၊ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ လိင်္ဂါနုရူပဿာတိ သာမဏေရာရဟဿ သံဝါသဿ သာဒိတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

ရာဇဘယာဒီဟိ ဂဟိတလိင်္ဂါနံ ‘‘ဂိဟီ မံ ‘သမဏော’တိ ဇာနန္တူ’’တိ ဝဉ္စနစိတ္တေ သတိပိ ဘိက္ခူနံ ဝဉ္စေတုကာမတာယ စ တေဟိ သံဝသိတုကာမတာယ စ အဘာဝါ ဒေါသော န ဇာတောတိ။ ‘‘ယော ဧဝံ ပဗ္ဗဇတိ၊ သော ထေယျသံဝါသကော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧဝံ ကာတုံ န လဗ္ဘတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတော သာမဏေရော န ဟောတီ’’တိ ဝါ န ဇာနာတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဇာနာတိ၊ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ လိခိတံ။ ‘‘ရာဇဒုဗ္ဘိက္ခာဒိအတ္ထာယ စီဝရံ ပါရုပိတွာ သံဝါသံ သာဒိယန္တော ထေယျသံဝါသကော ဟောတိ။ ကသ္မာ? အသုဒ္ဓစိတ္တတ္တာ။ ပုန သော ‘သုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ ကရိဿာမိ၊ ကိံ ဧတေနာတိ ဝိပ္ပဋိသာရေန ဝါ ပစ္စယာဒိသုလဘတာယ ဝါ ကရိဿာမီ’တိ သုဒ္ဓမာနသော ဟုတွာ ယာဝ သော သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ၊ တာဝ ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ။ ဧဝံ သုဒ္ဓစိတ္တုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ သံဝါသံ သာဒိယတိ စေ၊ ထေယျသံဝါသကော ဟောတီတိ အဓိပ္ပေတော။ ဣတရထာ သဗ္ဗံ ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဧကေ။

‘‘နာဘိပရာမာသာဒိနာ ဇာတော တထာရူပံ ပိတရံ ဃာတေတိ စေ၊ ပိတုဃာတကော ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။

ယော ပန ကာယသံသဂ္ဂေန သီလဝိနာသံ ပါပေတိ၊ န သော ဘိက္ခုနိဒူသကော ‘‘တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါန’’န္တိ ဝစနတော။ ဘိက္ခုနိံ ပန ဧကတောဥပသမ္ပန္နံ ဒူသေတွာပိ ဘိက္ခုနိဒူသကော ဟောတိ၊ သောပိ ပါရာဇိကော ဟောတီတိ ဝိနိစ္ဆယော။ ဘိက္ခုနီ ပန ထေယျသံဝါသိကာ၊ မာတုပိတုအရဟန္တဃာတိကာ၊ လောဟိတုပ္ပာဒိကာ၊ တိတ္ထိယပက္ကန္တိကာ စ ဟောတိ၊ အဋ္ဌကထာသု အနာဂတံ ဝိနယဓရာ သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ။

‘‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂) ဝုတ္တံ မရိယာဒံ အဝီတိက္ကမန္တော တသ္မိဉ္စ သိက္ခာပဒေ သိက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ။ သိက္ခာပဒန္တိ အသဘာဝဓမ္မော သင်္ကေတောဝ၊ ဣဓ ပညတ္တိ အဓိပ္ပေတာ။ ‘‘မေထုနသံဝရဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ပနတ္ထံ သန္ဓာယာတိ လိခိတံ။ သိက္ခာတိ တံ တံ သိက္ခာပဒံ၊ သိက္ခနဘာဝေန ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေါ။ သာဇီဝန္တိ ပညတ္တိ။ တဒတ္ထဒဿနတ္ထံ ပုဗ္ဗေ ‘‘မေထုနသံဝရဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ သိက္ခာယ ဂုဏသမ္မတာယ ပုညသမ္မတာယ တန္တိယာ အဘာဝတော လောကဿ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ တတ္ထ န သမ္ဘဝတိ။ ပတ္ထနီယာ ဟိ သာ၊ တသ္မာ ‘‘ယဉ္စ သာဇီဝံသမာပန္နော၊ တသ္မိံ ဒုဗ္ဗလဘာဝံ အပ္ပကာသေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဏာယ ဟိ ဒုဗ္ဗလျံ သမ္ဘဝတီတိ ဥပတိဿော။ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မပဒံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနပဒဿ ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာယ ဝါ ပရိဝါရကဘာဝေန ဝါ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ယသ္မာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ ဧကစ္စံ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ အကတံ ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ သန္ဓာယ ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ သိယာ ယသ္မာ န သဗ္ဗံ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ၊ တသ္မာ ‘‘ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ ပဌမံ ဝတွာ တဿ အတ္ထနိယမတ္ထံ ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? တံ န၊ ကသ္မာ? အတ္ထာနုက္ကမာဘာဝတော။ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဟိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယံ သိက္ခံ သမာပန္နော၊ တံ အပစ္စက္ခာယ၊ ယဉ္စ သာဇီဝံ သမာပန္နော၊ တတ္ထ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ ဝုစ္စမာနေ အနုက္ကမေနေဝ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ၊ န အညထာ၊ တသ္မာ ဣဒမေဝ ပဌမံ ဝုတ္တန္တိ။ တေသံယေဝါတိ စုဒ္ဒသန္နံ။

‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ သာဓာရဏတ္ထံ ‘‘အယမေတ္ထ အနုပညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပဝေသနံ နာမ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေန္တဿ အင်္ဂဇာတေန သမ္ဖုသနံ။ ပဝိဋ္ဌံ နာမ ယာဝ မူလံ ပဝေသေန္တဿ ဝိပ္ပကတကာလော ဝါယာမကာလော။ သုက္ကဝိသဋ္ဌိသမယေ အင်္ဂဇာတံ ဌိတံ နာမ။ ဥဒ္ဓရဏံ နာမ နီဟရဏကာလော။ ဝိနယဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘‘ဝါယာမတော ဩရမိတွာ ဌာနံ ဌိတံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အသင်္ကရတော ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပဝေသနပဝိဋ္ဌဥဒ္ဓရဏကာလေသုပိ သုက္ကဝိသဋ္ဌိ ဟောတိယေဝ။ သာဒိယနံ နာမ သေဝနစိတ္တဿ အဓိဝါသနစိတ္တဿ ဥပ္ပာဒနံ။

ဥဘတောဝိဘင်္ဂေ ဧဝ ပညတ္တာနိ သန္ဓာယ ‘‘ဣဒဉှိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနံ နိဒါန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိနယဓရပဉ္စမေန ဂဏေန ဥပသမ္ပဒါ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) ဝုတ္တတ္တာ ဣဓ တတိယာ သဟယောဂေန ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ဝီသတိပိ ဘိက္ခူ စေ နိသိန္နာ၊ ပဉ္စမော ဝိနယဓရောဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ ဧဝံ သတိ ပါရာဇိကော စေ ဝိနယဓရော၊ ဥပသမ္ပဒါကမ္မံ ကောပေတီတိ စေ? န၊ ပရိဝါရာဝသာနေ ကမ္မဝဂ္ဂေ (ပရိ။ ၄၈၂ အာဒယော) ယံ ကမ္မဝိပတ္တိလက္ခဏံ ဝုတ္တံ၊ တဿ တသ္မိံ နတ္ထိတာယ။ ‘‘ကထံ ဝတ္ထုတော ဝါ ဉတ္တိတော ဝါ အနုဿာဝနတော ဝါ သီမတော ဝါ ပရိသတော ဝါ’’တိ ဧတ္တကံ ဝုတ္တံ၊ နနု အယံ ‘‘ပရိသတော ဝါ’’တိ ဝစနေန သင်္ဂဟိတောတိ စေ? န၊ ‘‘ဒွါဒသဟိ အာကာရေဟိ ပရိသတော ကမ္မာနိ ဝိပဇ္ဇန္တီ’’တိ (ပရိ။ ၄၈၇) သုတ္တဿ ဟိ ဝိဘင်္ဂေ တဿ အနာမဋ္ဌတ္တာတိ အယမတ္ထော ယသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ သရူပေန ဝုတ္တပါဠိဝသေနေဝ သက္ကာ ဇာနိတုံ၊ တသ္မာ နယမုခံ ဒဿေတွာ သံခိတ္တောတိ လိခိတံ။ ‘‘အင်္ဂ’’န္တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘သဗ္ဗသိက္ခာပဒေသု အာပတ္တီနံ အင်္ဂါနင်္ဂံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန ‘‘အင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ကသ္မာ? သမုဋ္ဌနာဒီနံ ပရိဝါရာဒီသု သင်္ခေပေန အာဂတတ္တာ တတ္ထ ဂဟေတွာ ဣဓာပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ အနင်္ဂါနံ ဝဝတ္ထာနာဘာဝတော၊ သဗ္ဗတ္ထ သင်္ခေပတော စ ဝိတ္ထာရတော စ အနင်္ဂတ္တေ ဝုစ္စမာနေ အတိဝိတ္ထာရတာယ တသ္မိံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အနူနံ ဝတ္တဗ္ဗတော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သဗ္ဗာပတ္တီနံ သင်္ဂါဟကဝသေနာတိ အတ္ထော။

ယာနိ သိက္ခာပဒါနိ ‘‘ကိရိယာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေသံ ဝသေန ကာယဝါစာ သဟ ဝိညတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အကိရိယာနံ ဝသေန ဝိနာ ဝိညတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ စိတ္တံ ပနေတ္ထ အပ္ပမာဏံ ဘူတာရောစနသမုဋ္ဌာနဿ ကိရိယတ္တာ၊ အစိတ္တကတ္တာ စ။ တတ္ထ ကိရိယာ အာပတ္တိယာ အနင်္ဂန္တရစိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝိညတ္တိဇနကမ္ပိ ဧကစ္စံ ဗာဟုလ္လနယေန ‘‘ကိရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ယထေဝ ပဌမပါရာဇိကံ။ ဝိညတ္တိယာ အဘာဝေပိ ‘‘သော စေ သာဒိယတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ၊ န သာဒိယတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ၊ ဝိညတ္တိသင်္ခါတာပိ ကိရိယာ ဝိနာ သေဝနစိတ္တေန န ဟောတိ ဝုတ္တစိတ္တဇတ္တာ၊ ဝိကာရရူပတ္တာ၊ စိတ္တာနုပရိဝတ္တိကတ္တာ စ။ တသ္မာ ကိရိယာသင်္ခါတမိဒံ ဝိညတ္တိရူပံ၊ ဣတရံ စိတ္တဇရူပံ ဝိယ ဇနကစိတ္တေန ဝိနာ န တိဋ္ဌတိ၊ ဣတရံ သဒ္ဒါယတနံ တိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ ကိရိယာယ သတိ ဧကန္တတော တဇ္ဇနကံ သေဝနစိတ္တံ အတ္ထိ ဧဝါတိ ကတွာ န သာဒိယတိ၊ အနာပတ္တီတိ န ယုဇ္ဇတီတိ။ ယသ္မာ ဝိညတ္တိဇနကမ္ပိ သမာနံ သေဝနစိတ္တံ န သဗ္ဗကာလံ ဝိညတ္တိံ ဇနေတိ၊ တသ္မာ ဝိနာပိ ဝိညတ္တိယာ သယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ကတွာ ‘‘သာဒိယတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နုပ္ပဇ္ဇတိ စေ၊ န သာဒိယတိ နာမ၊ တဿ အနာပတ္တိ။ တေနေဝ ဘဂဝါ ‘‘ကိံစိတ္တော တွံ ဘိက္ခူ’’တိ (ပါရာ။ ၁၃၅) စိတ္တေနေဝ အာပတ္တိံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ န ကိရိယာယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ သမုဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏံ ကတ္တဗ္ဗတော ဝါ အကတ္တဗ္ဗတော ဝါ ကာယာဒိဘေဒါပေက္ခမေဝ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊ န အညထာတိ ဒဿနပ္ပယောဇနံ။ တေသု ကိရိယာဂ္ဂဟဏံ ကာယာဒီနံ သဝိညတ္တိကာဝိညတ္တိကဘေဒဒဿနပ္ပယောဇနံ။ သညာဂ္ဂဟဏံ အာပတ္တိယာ အင်္ဂါနင်္ဂစိတ္တဝိသေသဒဿနပ္ပယောဇနံ။ တေန ယံ စိတ္တံ ကိရိယလက္ခဏေ ဝါ အကိရိယလက္ခဏေ ဝါ သန္နိဟိတံ၊ ယတော ဝါ ကိရိယာ ဝါ အကိရိယာ ဝါ ဟောတိ၊ န တံ အဝိသေသေန အာပတ္တိယာ အင်္ဂံ ဝါ အနင်္ဂံ ဝါ ဟောတိ။ ကိန္တု ယာယ သညာယ ‘‘သညာဝိမောက္ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တာယ သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ အင်္ဂံ၊ ဣတရံ အနင်္ဂန္တိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဣဒါနိ ယေန စိတ္တေန သိက္ခာပဒံ သစိတ္တကံ ဟောတိ၊ တဒဘာဝါ အစိတ္တကံ၊ တေန တဿ အဝိသေသေန သာဝဇ္ဇတာယ ‘‘လောကဝဇ္ဇမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိန္တု သာဝဇ္ဇံယေဝ သမာနံ ဧကစ္စံ လောကဝဇ္ဇံ၊ ဧကစ္စံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇန္တိ ဒဿနပ္ပယောဇနံ စိတ္တလောကဝဇ္ဇဂ္ဂဟဏံ။ စိတ္တမေဝ ယသ္မာ ‘‘လောကဝဇ္ဇ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ မနောကမ္မမ္ပိ သိယာ အာပတ္တီတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏပ္ပယောဇနံ ကမ္မဂ္ဂဟဏံ။

ယံ ပနေတ္ထ အကိရိယလက္ခဏံ ကမ္မံ၊ တံ ကုသလတ္တိကဝိနိမုတ္တံ သိယာတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏပ္ပယောဇနံ ကုသလတ္တိကဂ္ဂဟဏံ။ ယာ ပနေတ္ထ အဗျာကတာပတ္တိ၊ တံ ဧကစ္စံ အဝေဒနမ္ပိ နိရောဓံ သမာပန္နော အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒနာတ္တိကံ ဧတ္ထ န လဗ္ဘတီတိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂနိဝါရဏတ္ထံ ဝေဒနာတ္တိကဂ္ဂဟဏံ။ သိက္ခာပဒဉှိ သစိတ္တကပုဂ္ဂလဝသေန ‘‘တိစိတ္တံ တိဝေဒန’’န္တိ လဒ္ဓဝေါဟာရံ အစိတ္တကေနာပန္နမ္ပိ ‘‘တိစိတ္တံ တိဝေဒန’’မိစေဝ ဝုစ္စတိ။ တတြိဒံ သာဓကသုတ္တံ – ‘‘အတ္ထာပတ္တိ အစိတ္တကော အာပဇ္ဇတိ အစိတ္တကော ဝုဋ္ဌာတိ (ပရိ။ ၃၂၄)၊ အတ္ထာပတ္တိ ကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇတိ ကုသလစိတ္တော ဝုဋ္ဌာတီ’’တိအာဒိ (ပရိ။ ၄၇၀)။ ‘‘သစိတ္တကံ အာပတ္တိဒီပနံ၊ သညာဝိမောက္ခံ အနာပတ္တိဒီပနံ၊ အစိတ္တကံ ဝတ္ထုအဇာနနံ၊ နောသညာဝိမောက္ခံ ဝီတိက္ကမနာဇာနနံ။ ဣဒမေဝ တေသံ နာနာတ္တ’’န္တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၆၁-၆၆ ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ) လိခိတံ။

သစိတ္တကပက္ခေတိ ဧတ္ထ အယံ တာဝ ဂဏ္ဌိပဒနယော – သစိတ္တကပက္ခေတိ သုရာပါနာဒိအစိတ္တကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သစိတ္တကေသု ပန ယံ ဧကန္တမကုသလေနေဝ သမုဋ္ဌာတိ၊ တဉ္စ ဥဘယံ လောကဝဇ္ဇံ နာမ။ သုရာပါနသ္မိဉှိ ‘‘သုရာ’’တိ ဝါ ‘‘ပါတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝါ ဇာနိတွာ ပိဝနေ အကုသလမေဝါတိ။ တတ္ထ ‘‘န ဝဋ္ဋတီတိ ဇာနိတွာ’’တိ ဝုတ္တဝစနံ န ယုဇ္ဇတိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဿပိ လောကဝဇ္ဇတာပသင်္ဂတော။ ဣမံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂံ ပရိဟရိတုကာမတာယ စ ဝဇိရဗုဒ္ဓိတ္ထေရေန လိခိတံ – ‘‘ဣဓ ‘သစိတ္တက’န္တိ စ ‘အစိတ္တက’န္တိ စ ဝိစာရဏာ ဝတ္ထုဝိဇာနနေ ဧဝ ဟောတိ၊ န ပညတ္တိဝိဇာနနေ။ ယဒိ ပညတ္တိဝိဇာနနေ ဟောတိ ၊ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိ လောကဝဇ္ဇာနေဝ သိယုံ၊ န စ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိ လောကဝဇ္ဇာနိ။ တသ္မာ ဝတ္ထုဝိဇာနနေ ဧဝ ဟောတီတိ ဣဒံ ယုဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သေခိယေသု ပညတ္တိဝိဇာနနမေဝ ပမာဏံ၊ န ဝတ္ထုမတ္တဝိဇာနန’’န္တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော သိက္ခာပဒသီသေန အာပတ္တိံ ဂဟေတွာ ယဿ သိက္ခာပဒဿ သစိတ္တကဿ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ၊ တံ လောကဝဇ္ဇံ၊ သစိတ္တကာစိတ္တကသင်္ခါတဿ အစိတ္တကဿ စ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ၊ တမ္ပိ သုရာပါနာဒိလောကဝဇ္ဇန္တိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ယဿာ သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ၊ အယံ လောကဝဇ္ဇာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ’’တိ ဟိ ဣဒံ ဝစနံ အစိတ္တကံ သန္ဓာယာဟ။ န ဟိ ဧကံသတော သစိတ္တကာယ ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ’’တိ ဝိသေသနေ ပယောဇနံ အတ္ထီတိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ အနိယမေန ဝုတ္တဉ္စ နိယမဝသေန ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

တိရစ္ဆာနာနံ ပနာတိ ပန-သဒ္ဒေန ထုလ္လစ္စယာဒိကာရံ နိဝတ္တေတိ။ ကိရိယာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဌိတံ သာဒိယတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၈) ဝုတ္တတ္တာ တံ ကထန္တိ စေ? ‘‘သာဒိယတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကိရိယာ ဧဝ။ ဧဝံ သန္တေ ‘‘ကာယကမ္မံ မနောကမ္မ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န၊ ပစုရဝေါဟာရဝသေန ‘‘ကာယကမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာယ လဗ္ဘတိ ဧဝါတိ လိခိတံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သံသန္ဒေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒုန္နိက္ခိတ္တဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဒဗျဉ္ဇနဿ အတ္ထောပိ ဒုန္နယော ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၂၀) ဝဒန္တေနာပိ အတ္ထဿ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထမေဝ ပဒဗျဉ္ဇနဿ သုနိက္ခိတ္တဘာဝေါ ဣစ္ဆိတော၊ န အက္ခရဝစနာယ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘အတ္ထဉှိ နာထော သရဏံ အဝေါစာ’’တိအာဒိ။

ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ

ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါတိ လက္ခဏာနုပညတ္တိကတ္တာ အာဒိမှိ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗသ္မိဉှိ ဝိနယပိဋကေ ဂါမော၊ ဂါမူပစာရော၊ ဂါမက္ခေတ္တံ၊ ဂါမသီမာ၊ ဂါမသီမူပစာရောတိ ပဉ္စဝိဓော ဂါမဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ အာရညကသီမာယ ဧကံ အဂါမကံ အရညံ၊ သံဝိဓာနသိက္ခာပဒါနံ (ပါစိ။ ၁၈၀ အာဒယော) ဧကံ၊ သဂါမကံ ဧကံ ၊ အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဧကံ၊ ဂဏမှာဩဟီယနကဿ (ပါစိ။ ၆၉၁) ဧကန္တိ ပဉ္စဝိဓော အရညဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ အတ္ထိ ဂါမော န ဂါမပရိဟာရံ ကတ္ထစိ လဘတိ၊ အတ္ထိ ဂါမော န ဂါမကိစ္စံ ကရောတိ၊ တထာ အတ္ထိ အရညံ န အရညပရိဟာရံ ကတ္ထစိ လဘတိ၊ အတ္ထိ အရညံ န အရညကိစ္စံ ကရောတီတိ အယမ္ပိ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မန္နနကမ္မဝါစာယ ဌပေတွာ ‘‘ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဧတ္ထ ဂါမော နာမ ပရိက္ခိတ္တော စေ၊ ပရိက္ခေပဿ အန္တော၊ အပရိက္ခိတ္တော စေ၊ ပရိက္ခေပေါကာသတော အန္တော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ ‘‘အန္တောဂါမော’’တိ (ပါရာ။ ၄၇၈) အာဂတော။ သာသင်္ကသိက္ခာပဒေ ‘‘အန္တရဃရ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၅၄) အာဂတော အနာသင်္ကတော။ ယထာဟ ‘‘အန္တရဃရေ နိက္ခိပေယျာတိ သမန္တာ ဂေါစရဂါမေ နိက္ခိပေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၅၄)။ တထာ အန္တရဃရပ္ပဋိသံယုတ္တာနံ သေခိယာနံ အယမေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ယာ ပန ဘိက္ခုနီ ဧကာ ဂါမန္တရံ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၈၇) ဧတ္ထာပိ အယမေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ အဓိပ္ပေတော ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကမန္တိယာ၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ အတိက္ကမန္တိယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။

ယေသု ပုရာဏပေါတ္ထကေသု ‘‘ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တိယာ’’တိ လိခိတံ၊ တံ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒေသု အာစိဏ္ဏံ နယံ ဂဟေတွာ ပမာဒေန လိခီယတိ၊ န ပမာဏံ။ ယေသု စ ပေါတ္ထကေသု ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒဿ ဝိဘင်္ဂေ (ပါစိ။ ၅၁၃) ‘‘ဂါမံ ပဝိသေယျာတိ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကမန္တဿ၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ အတိက္ကမန္တဿာ’’တိ လိခီယတိ၊ သာ ပမာဒလေခါ။ ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တဿာတိ တတ္ထ ပါဌော။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရော အဒိန္နာဒါနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၁၂)။ ဣဓ ကင်္ခါဝိတရဏိယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆိတွာတိ…ပေ… ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တဿာ’’တိအာဒိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဝိကာလဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။

ယံ ပန ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ ဂါမန္တရာဓိကာရေ ဧကေန ပါဒေန ဣတရဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပံ ဝါ အတိက္ကမန္တေ၊ ဥပစာရံ ဝါ ဩက္ကန္တေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဒုတိယေန အတိက္ကန္တမတ္တေ၊ ဩက္ကန္တမတ္တေ စ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ။ တတ္ထ ‘‘ဩက္ကန္တေ၊ ဩက္ကန္တမတ္တေ’’တိ ဧတာနိ ပဒါနိ အဓိကာနိ ၊ ကေဝလံ လိခိတကေဟိ အညေဟိ လိခိတာနိ။ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ ‘‘ဩက္ကန္တမတ္တေ စာ’’တိ ပဒံ န ဒိဿတိ၊ ဣတရံ ဒိဿတိ။ တာနိ ဒွေ ပဒါနိ ပါဠိယာ ဝိရုဇ္ဈန္တိ။ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ အတိက္ကာမေန္တိယာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၉၂) ဟိ ပါဠိ ။ တထာ သမန္တပါသာဒိကာယ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၉၂) ဝိရုဇ္ဈန္တိ။ ‘‘ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ ဧကေန ပါဒေန အတိက္ကမတိ၊ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဒုတိယေန အတိက္ကမတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသော။ အပိစေတ္ထ သကဂါမတော…ပေ… ဧကေန ပါဒေန ဣတရဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေ ဝါ ဥပစာရေ ဝါ အတိက္ကန္တေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဒုတိယေန အတိက္ကန္တမတ္တေ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၉၂) ဟိ ဝုတ္တံ။

ဂဏ္ဌိပဒေ စဿ ‘‘ပရိက္ခေပံ အတိက္ကာမေန္တိယာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥပစာရေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုဂဏ္ဌိပဒေ စ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ ‘ဩက္ကမန္တိယာ’တိပိ ပေါတ္ထကေသု ဧကစ္စေသု ဒိဿတိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ ‘အတိက္ကာမေန္တိယာ’တိ ဝစနေနာပိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနေ ဒွိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ ဧဝ ဝသေန ဥပစာရော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော၊ ဣတရထာ ယထာ ဧတ္ထ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ ပရိက္ခေပံ ဝိယ ကတွာ ‘အတိက္ကာမေန္တိယာ’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ တတ္ထာပိ ‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ အတိက္ကာမေန္တဿာ’တိ ဝဒေယျ။ ယသ္မာ ပန တတ္ထ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတော ဥတ္တရိမေကော လေဍ္ဍုပါတော ဥပစာရောတိ အဓိပ္ပေတော။ တသ္မာ တဒတ္ထဒီပနတ္ထံ ‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တဿာ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။

ယံ ပန အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံယေဝ ဥပစာရန္တိ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ပရိက္ခေပပအက္ခေပါရဟဋ္ဌာနာနံ နိန္နာနာကရဏဒီပနတ္ထံ ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပါဠိဝိသေသမသလ္လက္ခေတွာ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ အတိက္ကမန္တဿ ဣဓ ဥပစာရော ပရိက္ခေပေါ ယထာ ဘဝေယျ၊ တံ ဥပစာရံ ပဌမံ ပါဒံ အတိက္ကာမေန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ၊ ဒုတိယံ ပါဒံ အတိက္ကာမေန္တဿ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗမေဝ ပါဠိယာ ဝိသေသသမ္ဘဝတောတိ။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘ဥပစာရံ အတိက္ကာမေန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာ ဂါမန္တရာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဣဓ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ‘‘ဧကေန ပါဒေန ဣတရဿ…ပေ… အတိက္ကန္တမတ္တေ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ အယမေဝ ပါဌော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္တာဝတာ ဣမေသု ယထာဝုတ္တေသု ဌာနေသု ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒေါဝ ဂါမောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမဿ အတ္ထဿ ဒီပနတ္ထံ ‘‘ဂါမော နာမ ဧကကုဋိကောပီ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၉၂) ဝုတ္တံ။ ဣမဿ ဝသေန အသတိပိ ပရိက္ခေပါတိက္ကမေ၊ ဥပစာရောက္ကမနေ ဝါ အန္တရာရာမတော ဝါ ဘိက္ခုနုပဿယတော ဝါ တိတ္ထိယသေယျတော ဝါ ပဋိက္ကမနတော ဝါ တံ ဂါမံ ပဝိသန္တဿ အန္တရာရာမပရိက္ခေပဿ၊ ဥပစာရဿ ဝါ အတိက္ကမနဝသေန ဂါမပစ္စယာ အာပတ္တိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဂါမူပစာရော ပန ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဧတ္ထ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေါဝ၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေါကာသောဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဂါမူပစာရောတိ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေါ၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေါကာသော။ တေသု အဓိဋ္ဌိတတေစီဝရိကော ဘိက္ခု ပရိဟာရံ န လဘတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၄)။ ကိံ ပနေတ္ထ ကာရဏံ၊ ယေန အယံ ဂါမော၊ ဂါမူပစာရော စ ဣဓ အညထာ၊ အညတ္ထ တထာတိ? အဋ္ဌုပ္ပတ္တိတော ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ ‘ဘဂဝတာ တိစီဝရေန အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိ အနုညာတာ’တိ အန္တရဃရေ စီဝရာနိ နိက္ခိပန္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၃) ဣမိဿာ ဟိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ယတ္ထ အန္တရဃရသညာ၊ တတ္ထ အဝိပ္ပဝါသသီမာ န ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေန စ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ ‘‘အန္တောဂါမေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အန္တောဂါမေ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၇၈) စ ‘‘သဘာယေ ဝါ ဒွါရမူလေ ဝါ၊ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။ ကပ္ပိယဘူမိယံ ဝသန္တောယေဝ ဟိ ကပ္ပိယဘူမိယံ နိက္ခိတ္တစီဝရံ ရက္ခတိ။ သာသင်္ကသိက္ခာပဒေ ပန ‘‘ယသ္မာ ယတ္ထ ဂါမေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ၊ တေန ဂါမေန ဝိပ္ပဝသန္တော စီဝရေန ဝိပ္ပဝသတီတိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ပုန ဂါမသီမံ ဩက္ကမိတွာ ဝသိတွာ ပက္ကမတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မိဉှိ သိက္ခာပဒေ ဂါမသီမာ ဂါမော နာမာတိ အဓိပ္ပေတော။ တတ္ထ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပံ အတိက္ကမန္တဿ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၁၃) ဝစနတော ပရိက္ခေပေါ န ဂါမော။ ကိန္တု ဂါမူပစာရောတိ လေသေန ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဣမသ္မိံ ပန သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဂါမူပစာရော နာမာ’’တိ အာရဘိတွာ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဃရူပစာရေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ ဣမိနာ အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပေါကာသော ဂါမူပစာရောတိ သိဒ္ဓံ။ တဒတ္ထသမ္ဘဝတော တသ္မိံ ဃရူပစာရေ ဌိတဿ လေဍ္ဍုပါတော ဂါမူပစာရောတိ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ၊ မဟာပစ္စရိယမ္ပိ ဝုတ္တံ ။ ဥပစာရော ဟိ ‘‘ဂါမော ဧကူပစာရော နာနူပစာရော’’တိအာဒီသု ဒွါရံ၊ ‘‘အဇ္ဈောကာသော ဧကူပစာရော’’တိ ဧတ္ထ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရသင်္ခါတံ ပမာဏံ၊ တသ္မာ ‘‘ဂါမူပစာရောတိ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေါ၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပေါကာသော’’တိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ကုရုန္ဒိယံ၊ မဟာပစ္စရိယဉ္စ။ တထာ ပါဠိယမ္ပိ ‘‘အဇ္ဈာရာမော နာမ ပရိက္ခိတ္တဿ အာရာမဿ အန္တော အာရာမော၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရော။ အဇ္ဈာဝသထော နာမ ပရိက္ခိတ္တဿ အာဝသထဿ အန္တော အာဝသထော၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရော’’တိအာဒီသု ဒိဿတိ။ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဂါမူပစာရော’’တိအာဒီသု ဒိဿတိ။ တသ္မာ ဒုတိယော လေဍ္ဍုပါတော ဥပစာရောတိ အဓိပ္ပေတော။

‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တဿ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ ပါဠိဝိသေသသမ္ဘဝတော စ ပဌမော လေဍ္ဍုပါတော ဂါမော ဧဝ၊ ဒုတိယော ဂါမူပစာရောတိ ဝုတ္တံ။ ပရိက္ခိတ္တဿ ပန ဂါမဿ ဣန္ဒခီလေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော ဂါမူပစာရောတိ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဘေဒေါ နတ္ထိ။ ဧတ္တာဝတာ ပရိက္ခိတ္တဿ ဒုဝိဓော ဥပစာရော၊ အပရိက္ခိတ္တဿ စတုဗ္ဗိဓော ဥပစာရော ယတ္ထ သမ္ဘဝတိ၊ ယတ္ထ စ န သမ္ဘဝတိ၊ တံ သဗ္ဗံ ဒဿိတံ ဟောတိ။

ဂါမခေတ္တဿ စ ဂါမသီမာယ စ လက္ခဏံ အဋ္ဌကထာယမေဝ ဝုတ္တံ။ ဥဘယဉှိ အတ္ထတော ဧကံ။ တတ္ထ ဂါမသီမာယ ဂါမဘာဝေါ သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဂါမသီမူပစာရော နာမ မနုဿာနံ ကဋ္ဌတိဏပုပ္ဖဖလာဒိအတ္ထိကာနံ ဝနစရကာနံ ဝလဉ္ဇနဋ္ဌာနံ။ ဣမဿ ဂါမသီမူပစာရဘာဝေါ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ၊ ‘‘အဂါမကေ အရညေ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၉၄) အာဂတဋ္ဌာနေ ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၄၇) စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ဟိ ဘဂဝါ ဂါမန္တဝါသီနံ ဘိက္ခူနံ သီမံ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၇) ဝတွာ ဒဿေတိ။ တဒနန္တရမေဝ ‘‘အဂါမကေ’’တိအာဒိနာ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမံ ဒဿေတိ။ တသ္မာ ယော ဘိက္ခု ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ဥပနိဿာယ န ဝိဟရတိ၊ ကေဝလံ နာဝါယံ ဝါ ထလမဂ္ဂေန ဝါ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော ဟောတိ၊ တဿ တတ္ထ တတ္ထ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာ လဗ္ဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဧကကုလဿ သတ္ထော ဟောတိ ၊ သတ္ထေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ သတ္တဗ္ဘန္တရာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ (ပါရာ။ ၄၈၉)။ ဣဒမေဝ အရညံ သန္ဓာယ ‘‘အာရညကသီမာယ ဧကံ အဂါမကံ အရည’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ယံ သန္ဓာယ ‘‘အဂါမကေ အရညေ အဒ္ဓယောဇနေ အဒ္ဓယောဇနေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၁၄) ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ သံဝိဓာနသိက္ခာပဒါနံ ဧကံ အဂါမကံ အရညံ နာမ။

ပုရိမေန ပန သဃရံ သင်္ဂဟိတံ၊ ဣမိနာ တမသင်္ဂဟိတန္တိ။ ယံ သန္ဓာယ ဂဏမှာ ဩဟီယနာဓိကာရေ အဋ္ဌကထာယံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၉၂) ‘‘အဂါမကေ အရညေတိ ဧတ္ထ ‘နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာ သဗ္ဗမေတံ အရည’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ လက္ခဏံ အရညံ။ တံ ပနေတ ကေဝလံ ဂါမာဘာဝေန ‘အဂါမက’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န ဝိဉ္ဈာဋဝိသဒိသတာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ သန္ဓာယ ‘‘အာရညကံ နာမ သေနာသနံ ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၅၄၊ ပါစိ။ ၅၇၃) ဝုတ္တံ။ ဣဒံ အာရညကသေနာသနံ နာမ ပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပတော ဗဟိ၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ပန ပရိက္ခေပေါကာသတော ဗဟိ သရုက္ခံ ဝါ အရုက္ခံ ဝါ ဝိဟာရေ ကုန္နဒိသမာကိဏ္ဏမ္ပိ အရညံ နာမ။ တထာ ‘‘ဂဏမှာ ဩဟီယနကဿ ဧက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ အရညံဝ။ ဣဒံ ပန ပုဗ္ဗေ အဂါမကဘာဝေန အာဂတဋ္ဌာနေ ဝုတ္တလက္ခဏမေဝ ဟုတွာ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာ ဒဿနူပစာရဝိဇဟနေ ဧကမေဝ အာပတ္တိံ ကရောတိ၊ တတော ဥဒ္ဓံ အနာပတ္တိ။ ‘‘သံဝိဓာနသိက္ခာပဒါနံ ဧက’’န္တိ ဝုတ္တံ ပန အဒ္ဓယောဇနေ အဒ္ဓယောဇနေ ဧကေကံ အာပတ္တိံ ကရောတိ၊ န တတော ဩရံ။ ဣတရာနိ တီဏိ ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒတော ဩရမေဝ တတ္ထ ဝုတ္တဝိဓိံ န သမ္ပာဒေန္တိ၊ ပရံ သမ္ပာဒေန္တိ။ ဧဝမေတေသံ အညမညနာနတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ပဉ္စဝိဓေ ဂါမေ ယော ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဣန္ဒခီလေ ဌိတဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဝုတ္တော၊ သော န ကတ္ထစိ ဝိနယပိဋကေ ဥပယောဂံ ဂတော၊ ကေဝလံ အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပေါကာသတော အပရော ဧကော လေဍ္ဍုပါတော ဂါမူပစာရော နာမာတိ ဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တော။ ပရိက္ခိတ္တဿပိ စေ ဂါမဿ ဧကော လေဍ္ဍုပါတော ကပ္ပိယဘူမိသမာနော ဥပစာရောတိ ဝုတ္တော၊ ပဂေဝ အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပေါကာသတော ဧကော။ သော ပန ပါကဋတ္တာ စ အဇ္ဈောကာသတ္တာ စ ဩက္ကမန္တဿ အာပတ္တိံ ကရောတိ ဌပေတွာ ဘိက္ခုနိယာ ဂါမန္တရာပတ္တိံ။ ဘိက္ခုနိယော ဟိ တသ္မိံ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတသင်္ခါတေ ဂါမူပစာရေ ဝသန္တီ အာပတ္တိဉ္စ အာပဇ္ဇန္တိ၊ ဂါမံ ပဝိသန္တီ ဂါမန္တရာပတ္တိဉ္စ။ တာသဉှိ ဌိတဋ္ဌာနံ အရညသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ ‘‘တာဝဒေဝ ဆာယာ မေတဗ္ဗာ…ပေ… တဿာ တယော စ နိဿယေ၊ အဋ္ဌ စ အကရဏီယာနိ အာစိက္ခေယျာထာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၀) ဝစနတော။ အရညပ္ပဋိသံယုတ္တာနံ သိက္ခာပဒါနံ၊ ဝိကာလေဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒဿ (ပါစိ။ ၅၀၈) စ ဘိက္ခုနီနံ အသာဓာရဏတ္တာ စ အန္တရာရာမဘိက္ခုနုပဿယပ္ပဋိက္ကမနာဒီနံ ကပ္ပိယဘူမိဘာဝဝစနတော စ ‘‘ဧကာ ဂဏမှာ ဩဟီယေယျာတိ အဂါမကေ အရညေ ဒုတိယိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဒဿနူပစာရံ ဝါ သဝနူပစာရံ ဝါ ဝိဇဟန္တိယာ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိအာဒိသိက္ခာပဒပညတ္တိတော (ပါစိ။ ၆၉၂) စ ဘိက္ခုနိက္ခန္ဓကနယဧန ဝါ ယသ္မာ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဣန္ဒခီလတော ပဋ္ဌာယ အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရတော ပဋ္ဌာယ နီယတိ၊ တတ္ထ အန္တရဃရေ နိက္ခိတ္တစီဝရေ သတိ စတုရင်္ဂသမောဓာနေန ဘိက္ခူ ဝသန္တိ၊ တသ္မာ သဂါမကံ နာမ ဟောတိ။

အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဧကံ နာမ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနိယာ အရညေ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ ယာ ဝသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၁) ဝစနတော ဘိက္ခုနီနံ အရညဝါသော နာမ နတ္ထီတိ သိဒ္ဓံ။ တာယ ဟိ အရညေ ဘိက္ခုနုပဿယေ သတိ အန္တောအာဝါသေပိ ဒုတိယိကာယ ဒဿနသဝနူပစာရံ ဝိဇဟန္တိယာ အာပတ္တိ။ တသ္မာ အဝိပ္ပဝါသသီမာဓိကာရေ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဧတ္ထ ယံ ဌာနံ ဌပိတံ၊ တတ္ထေဝ ဘိက္ခုနုပဿယောပိ ကပ္ပတိ၊ န တတော ပရံ။

တာသဉ္စ အဝိပ္ပဝါသသီမာကမ္မဝါစာယံ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ ဝစနံ နတ္ထီတိ ကတွာ တေသွေဝ ဂါမဂါမူပစာရေသု ဖရတိ။ တတော ပရံ ဒုတိယေသု လေဍ္ဍုပါတာဒီသု တာသံ အကပ္ပိယဘူမိကတ္တာ န သမာနသံဝါသကသီမာ အရညေ ဖရတိ ဘိက္ခူနံ ဂါမဂါမူပစာရံ ဝိယ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ ဌပေတွာ ဂါမန္တရာပတ္တိ’’န္တိ။

ဧဝံ တာဝ ပဉ္စဝိဓံ ဂါမဘေဒံ၊ အရညဘေဒဉ္စ ဉတွာ ဣဒါနိ ‘‘အတ္ထိ ဂါမော န ဂါမပရိဟာရံ ကတ္ထစိ လဘတီ’’တိအာဒိဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ယော အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အမနုဿော နာမ ယော သဗ္ဗသော ဝါ မနုဿာနံ အဘာဝေန ယက္ခပရိဂ္ဂဟဘူတော’’တိ ဝုတ္တော၊ သော ဂါမော န ဂါမပရိဟာရံ ကတ္ထစိ သိက္ခာပဒေ လဘတိ။ ယဉှိ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တံ ပနေတံ ဗုဒ္ဓကာလေ၊ စက္ကဝတ္တိကာလေ စ နဂရံ ဟောတိ၊ သေသကာလေ သုညံ ဟောတိ ယက္ခပရိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၄၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၅၀) ဝုတ္တံ။ ယော ပန ပဋိရာဇစောရာဒီဟိ ဝိလုတ္တတ္တာ၊ ကေဝလံ ဘယေန ဝါ ဆဍ္ဍိတော သဃရောဝ အန္တရဟိတဂါမဘူတော၊ သော ‘‘ဂါမန္တရေ ဂါမန္တရေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၈၃) ဝုတ္တပါစိတ္တိယံ ဇနေတိ၊ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနံ၊ သေခိယေ စတ္တာရိ ဇနေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယော ပန ဂါမော ယတော ဝါ မနုဿာ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ပုနပိ အာဂန္တုကာမာ ဧဝ အပက္ကန္တာတိ ဝုတ္တော၊ အမနုဿော သော ပကတိဂါမသဒိသောဝ။

အတ္ထိ အရညံ န အရညပရိဟာရံ ကတ္ထစိ လဘတီတိ ဧတ္ထ ‘‘အဇ္ဈောကာသော ဧကူပစာရော နာမ အဂါမကေ အရညေ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရာ ဧကူပစာရော၊ တတော ပရံ နာနူပစာရော’’တိ (ပါရာ။ ၄၉၄) ဧတ္ထ ယွာယံ နာနူပစာရောတိ ဝုတ္တော၊ တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယော ပန ပရိက္ခိတ္တဿ ဧကလေဍ္ဍုပါတသင်္ခါတော ဂါမူပစာရနာမကော ဂါမော၊ ယော ဝါ သတ္ထော နာတိရေကစာတုမာသနိဝိဋ္ဌော၊ သော အတ္ထိ ဂါမော န ဂါမကိစ္စံ ကရောတိ။ န ဟိ တံ ဌာနံ ဩက္ကမန္တော ဂါမပ္ပဝေသနာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ ယံ ပန ဂါမသီမာယ ပရိယာပန္နံ မနုဿာနံ ဝလဉ္ဇနဋ္ဌာနဘူတံ အရညံ၊ တံ အတ္ထိ အရညံ န အရညကိစ္စံ ကရောတိ နာမ။ န ဟိ တတ္ထ အာရညကသီမာ လဗ္ဘတီတိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ’’တိ ဣမိဿာ အနုပညတ္တိယာ လက္ခဏာနုပညတ္တိဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ။

‘‘ဂေါနိသာဒိနိဝိဋ္ဌောပိ ဂါမော’’တိ ဧတ္ထ သစေ တဿ ဂါမဿ ဂါမခေတ္တပရိစ္ဆေဒေါ အတ္ထိ၊ သဗ္ဗောပိ ဧကော ဂါမော။ နော စေ၊ ဥပစာရေန ဝါ ပရိက္ခေပေန ဝါ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော။ သစေ ဂါမခေတ္တေ သတိ ကာနိစိ တာနိ ဃရာနိ အညမညဥပစာရပ္ပဟောနကံ ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ ဒူရေ ဒူရေ ကတာနိ ဟောန္တိ၊ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသေ ဥပစာရောဝ ပမာဏံ။ အန္တရဃရပ္ပဋိသံယုတ္တေသု သေခိယေသု၊ ဘိက္ခုနိယာ ဂါမန္တရာပတ္တီသု စ ဃရာနံ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ ပမာဏံ၊ ဥပေါသထာဒိကမ္မာနံ ဂါမခေတ္တံ ပမာဏံ၊ အာရညကသေနာသနဿ အာသန္နဃရဿ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတတော ပဋ္ဌာယ ပဉ္စဓနုသတန္တရတာ ပမာဏန္တိ ဧဝံ နော ပဋိဘာနန္တိ အာစရိယာ။

‘‘ယမ္ပိ ဧကသ္မိံယေဝ ဂါမခေတ္တေ ဧကံ ပဒေသံ ‘အယမ္ပိ ဝိသုံဂါမော ဟောတူ’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ရာဇာ ကဿစိ ဒေတိ၊ သောပိ ဝိသုံဂါမသီမာ ဟောတိယေဝါ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇) အဋ္ဌကထာဝစနတော တံ ပဝိသန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာ ဂါမန္တရာပတ္တိ ဟောတိ ဧဝ။ သစေ တတ္ထ ဝိဟာရော ဝါ ဒေဝကုလံ ဝါ သဘာ ဝါ ဂေဟံ ဝါ နတ္ထိ၊ ကေဝလံ ဝတ္ထုမတ္တကမေဝ ဟောတိ၊ ဂါမောတိ ဝိနယကမ္မံ သဗ္ဗံ တတ္ထ ကပ္ပတိ။ ‘‘အမနုဿော ဂါမော’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ တဉ္စ ဌာနံ ဣတရဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပဗ္ဘန္တရေ ဝါ ဥပစာရဗ္ဘန္တရေ ဝါ ဟောတိ၊ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆိတွာဝ ဂန္တဗ္ဗံ။ နော စေ၊ အရညံ ဝိယ ယထာသုခံ ဂန္တဗ္ဗံ။ တတ္ထ စေ အာရာမော ဝါ တိတ္ထိယသေယျာဒီသု အညတရောဝါ ဟောတိ၊ လဒ္ဓကပ္ပမေဝ။ ဘိက္ခုနုပဿယော စေ ဟောတိ၊ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာ ဂါမန္တရာပတ္တိ ပရိဟရိတဗ္ဗာ။ ‘‘အရညံ နာမ ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ အဝသေသံ အရညံ နာမာ’’တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဧတ္ထ ပရိက္ခေပေ သတိ ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒံ ဂါမမေဝ ဌပေတွာ အဝသေသံ တဿ ဥပစာရံ၊ တတော ပရဉ္စ အရညံ နာမ၊ ပရိက္ခေပေ အသတိ ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒံ ဂါမူပစာရမေဝ ဌပေတွာ တတော ပရံ အဝသေသံ အရညံ နာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ သတိ ‘‘နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခီလာ သဗ္ဗမေတံ အရည’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၂၉) ဝုတ္တလက္ခဏေ အဂါမကေ အရညေ ဂဏမှာဩဟီယနာပတ္တိ၊ တတ္ထ အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဖရဏံ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနာပတ္တိယာ အနာပတ္တီတိ ဧဝမာဒိဝိနယဝိဓိ သမေတိ၊ အညထာ န သမေတိ။

‘‘ဌပေတွာ ဂါမူပစာရံ အဝသေသံ အရညံ နာမာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဝုတ္တေ ဂါမူပစာရတော ပရော အရညန္တိ သိဒ္ဓေ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမ’’န္တိ ဝိသေသတ္ထော န ဒိဿတိ၊ ဂါမဿ ပန အရညဘာဝပ္ပသင်္ဂဘယာ ဝုတ္တန္တိ စေ? န၊ ဂါမူပစာရဿ အဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ သတိ ဟိ ဂါမေ ဂါမူပစာရော ဟောတိ၊ သော စ တဝ မတေန အရညဘူတော။ ကုတော ဒါနိ ဂါမူပစာရော။ ဂါမူပစာရောပိ စေ အရညသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ ပရောဝ ဂါမောတိ ကတွာ န ယုတ္တံ ဂါမဿ အရညဘာဝပ္ပသင်္ဂတော စ။ တသ္မာ ‘‘ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ဂါမူပစာရောပိ ‘‘ဂါမော’’ တွေဝ သင်္ဂဟိတော။ တသ္မာ ဂါမဿ အရညဘာဝပ္ပသင်္ဂေါ န ယုဇ္ဇတိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမံ အဝသေသံ အရညံ နာမာ’’တိ ဧတ္တကံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န၊ အရညဿ ပရိစ္ဆေဒဇာနနပ္ပသင်္ဂတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တော ‘‘အရညပရိစ္ဆေဒေါ န ပညာယတီ’’တိ နော လဒ္ဓိ။ ဂါမူပစာရပရိယန္တော ဟိ ဣဓ ဂါမော နာမ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဂါမဿ စ အရညဿ စ ပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ‘‘အရညဿ ပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ ကိမတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ စေ? ဝုစ္စတေ – အဋ္ဌကထာစရိယေန ပဌမဂါမူပစာရံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အရညပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထ’’န္တိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒေ ဟိ ဗာဟိရဣန္ဒခီလတော ပဋ္ဌာယ ဂါမူပစာရံ အရညံ နာမ။ ဂါမပရိစ္ဆေဒဝစနေ ပယောဇနံ ပနေတ္ထ နတ္ထိ ပရိက္ခေပေနေဝ ပါကဋဘူတတ္တာ။ ဒုတိယဂါမူပစာရောဝ ဂါမဿ ပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တော ပရိက္ခေပဘာဝေန အပါကဋတ္တာ။ တတ္ထ ပဌမဂါမူပစာရော စေ အရညပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တော၊ တတ္ထ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ‘‘နိက္ခမိတွာ ဣန္ဒခီလာ သဗ္ဗမေတံ အရည’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ သန္တေ သုဗျတ္တတရံ အရညပရိစ္ဆေဒေါ ဒဿိတော ဟောတိ၊ မိစ္ဆာဂါဟော စ န ဟောတိ။

‘‘မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ အယံ ဂါမူပစာရောဝ အရညံ ဂါမူပစာရဿ ဝိဘင်္ဂတ္တာ။ ယဒိ အရညပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ အဝုတ္တကမေဝ၊ အရညတော ပရန္တိ စ မိစ္ဆာဂါဟော ဟောတီတိ စေ၊ နနု ဝုတ္တံ ‘‘ပဌမမေဝ ဣဒံ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရနိယမနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ? အရညပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဂါမူပစာရော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ၊ ဣန္ဒခီလေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတောတိ ပန ဧဝံ ဝစနပ္ပယောဇနံ။ အပရိက္ခိတ္တဿ စ ဂါမဿ ယွာယံ လေဍ္ဍုပါတော ဥပစာရော’’တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော၊ တဿ နိယမနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကထံ ပညာယတီတိ စေ? ‘‘အရညံ နာမာ’’တိ ပဒံ အနုဒ္ဓရိတွာ ‘‘ဂါမူပစာရော နာမာ’’တိ ဥဒ္ဓရဏဿ ကတတ္တာ။ တတ္ထ ‘‘ဂါမူပစာရော နာမာ’’တိ မာတိကာယံ အဝိဇ္ဇမာနံ ပဒံ ဥဒ္ဓရန္တော တယော အတ္ထဝသေ ဒဿေတိ။ သေယျထိဒံ – အရညပရိစ္ဆေဒဒဿနမေကော အတ္ထော၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရေန သဒ္ဓိံ ပရိစ္ဆေဒဒဿနမေကော၊ န ကေဝလံ အပရိက္ခိတ္တဿယေဝ ဥပစာရော ဝိနယာဓိကာရေ သပ္ပယောဇနော ဒဿိတဗ္ဗော၊ နိပ္ပယောဇနောပိ ပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရော ဣမိနာ ပရိယာယေန လဗ္ဘတီတိ အနုသင်္ဂပ္ပယောဇနမေကော အတ္ထောပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဃရူပစာရေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ ဣဒံ ဘဂဝါ တယော အတ္ထဝသေ ပဋိစ္စ အဘာသိ။ သေယျထိဒံ – အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိစ္ဆေဒဒဿနမေကော၊ အဝိပ္ပဝါသသီမာဓိကာရေ အယမေဝ ဂါမူပစာရောတိ ဒဿနမေကော၊ တတ္ထ ဌိတဿ ဒုတိယော လေဍ္ဍုပါတော သဗ္ဗတ္ထ ဂါမပ္ပဋိသံယုတ္တေသု သိက္ခာပဒေသု သကိစ္စကော ဥပစာရောတိ ဒဿနမေကောတိ ဧဝံ ဘဂဝါ အတ္တနော ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တိယာ ဧကေကပဒုဒ္ဓါရဏေန တယော အတ္ထဝသေ ဒဿေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တထာ အဝိပ္ပဝါသသီမာကမ္မဝါစာယ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဧတ္ထာပိ ပရိက္ခေပေ သတိ ဂါမံ ဌပေတွာ၊ အသတိ ဂါမူပစာရံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ ပရိက္ခိတ္တဿ၊ အပရိက္ခိတ္တဿ စ မဇ္ဈေ အာရာမေ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မန္နနကာလေ အယံ နယော အတိဝိယ ယုဇ္ဇတိ။ ဥဘယပရိဝဇ္ဇနတော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဝါ ဥဘယတ္ထ ဥဘယံ လဗ္ဘတေဝ။ ‘‘အန္တရာရာမေသု ပန အာစိဏ္ဏကပ္ပာ ဘိက္ခူ အဝိပ္ပဝါသသီမံ သမ္မန္နန္တီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ‘‘အန္တရဃရပ္ပဋိသံယုတ္တာနံ သေခိယာနံ အန္တရာရာမေသု အသမ္ဘဝတော အန္တရာရာမော န ဂါမသင်္ခံ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ တတ္ထပိ အဝိပ္ပဝါသသီမာ ရုဟတေဝါ’’တိ ဧကေ။ တေ ဘိက္ခူ ဒုတိယဿ ဂါမူပစာရဿ ဂါမသင်္ခါသဘာဝတော တာသံ ဣမာယ ဒုတိယာယ အဝိပ္ပဝါသကမ္မဝါစာယ အဘာဝံ ဒဿေတွာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ။ အဇ္ဈာရာမော ပန ဂါမောပိ သမာနော တိတ္ထိယသေယျာဒိ ဝိယ ကပ္ပိယဘူမီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အာပတ္တိယာ ပရိစ္ဆေဒံ၊ တထာနာပတ္တိယာပိ စ၊

ဒဿေတုံ ဂါမသမ္ဗန္ဓ-သိက္ခာပဒဝိဘာဝနေ။

ဂါမဂါမူပစာရာ ဒွေ၊ ဒဿိတာ ဣဓ တာဒိနာ၊

သီမာ သီမူပစာရာ တု၊ အနေကန္တာတိ နုဒ္ဓဋာ။

ဥပစာရာ စ ဒွေ ဟောန္တိ၊ ဗာဟိရဗ္ဘန္တရဗ္ဗသာ၊

ပရိက္ခိတ္တာပရိက္ခိတ္တ-ဘေဒါ စေ စတုရော သိယုံ။

အယဉှိ ဥပစာရသဒ္ဒေါ ဝိနယပိဋကေ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဂိလာနေနပိ အာရာမေ အာရာမူပစာရေ ဆတ္တံ ဓာရေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၀) ဧဝမာဒီသု ဗာဟိရေ ဥပစာရေ ဒိဿတိ။ ဗာဟိရော ဥပစာရော နာမ ပရိက္ခေပတော၊ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတော ဝါ ဧကော လေဍ္ဍုပါတော။ ‘‘အဇ္ဈာရာမော နာမ ပရိက္ခိတ္တဿ အာရာမဿ အန္တောအာရာမော၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရော။ အဇ္ဈာဝသထော နာမ ပရိက္ခိတ္တဿ အာဝသထဿ အန္တောအာဝသထော၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရော’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၅၀၆) ပန ဥပစာရသဒ္ဒေါ အဗ္ဘန္တရေ ဥပစာရေ ဒိဿတိ။ အဗ္ဘန္တရော ဥပစာရော စ နာမ ပရိက္ခေပေါ၊ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနဉ္စ ဟောတိ။ ဣဓ ပန ပရိက္ခေပေါ ‘‘အဇ္ဈာရာမော၊ အဇ္ဈာဝသထော’’တိ ဝါ န ဝုစ္စတိ၊ အန္တော ဧဝ အာရာမော၊ အာဝသထောတိ ဝါ။ တေသု ဗာဟိရဗ္ဘန္တရဘေဒဘိန္နေသု ဒွီသု ဥပစာရေသု အဝိပ္ပဝါသသီမာဓိကာရေ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဧတ္ထ ဂါမူပစာရော နာမ အဗ္ဘန္တရူပစာရော အဓိပ္ပေတော၊ န ဗာဟိရော။ ဘိက္ခုနိယာ အရညသညိတတာယ တဿ ဗာဟိရဿ၊ တဿာ ဂါမန္တရာပတ္တိယာ ဌာနဘူတတ္တာ စ အဗ္ဘန္တရဥပစာရဿာတိ ဣဒမေတ္ထ ကာရဏဒွယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဣဓ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကဝိဘင်္ဂေယေဝ ပဌမော ဂါမူပစာရော ဒဿိတော၊ သော ဗာဟိရော၊ ဒုတိယော အဗ္ဘန္တရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဌမေန စ အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတသင်္ခါတော ဗာဟိရော ဥပစာရော၊ ဒုတိယေန စ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ပရိက္ခေပတော ဗာဟိရသင်္ခါတော အဗ္ဘန္တရော ဥပစာရော လေသေန ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ စတ္တာရောပိ ဥပစာရာ ဣဓ ဘဂဝတာ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တေန ဒေသနာလီလာယ ဒဿိတာ ဟောန္တီတိ အယံ နယော သုဋ္ဌု လက္ခေတွာ အာစရိယေဟိ သမ္မန္တယိတွာ ယထာနုရူပံ တတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဣတရထာ –

အသမ္ဗုဓံ ဗုဒ္ဓမဟာနုဘာဝံ၊

ဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရနယတ္တတဉ္စ၊

ယော ဝဏ္ဏယေ နံ ဝိနယံ အဝိညူ၊

သော ဒုဒ္ဒသော သာသနနာသဟေတု။

ပါဠိံ တဒတ္ထဉ္စ အသမ္ဗုဓဉှိ၊

နာသေတိ ယော အဋ္ဌကထာနယဉ္စ၊

အနိစ္ဆယံ နိစ္ဆယတော ပရေဟိ၊

ဂါမောတိ တေယေဝ ပုရက္ခတော သော။

အနုက္ကမေနေဝ မဟာဇနေန၊

ပုရက္ခတော ပဏ္ဍိတမာနိ ဘိက္ခု၊

အပဏ္ဍိတာနံ ဝိမတိံ အကတွာ၊

အာစရိယလီလံ ပုရတော ကရောတိ။

တတ္ထ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘ဂါမဿ ဥပစာရော ဂါမူပစာရော၊ ဂါမသင်္ခါတော ဥပစာရော ဂါမူပစာရော နာမာ’’တိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂါမဿ ဥပစာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣန္ဒခီလေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဝတွာ ပုန ဂါမသင်္ခါတံ ဥပစာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ဃရူပစာရေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနဂါမန္တရအအပ္ပဝါသသမ္မုတိအာဒီသု ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနမေဝ ဂါမူပစာရန္တိ ဝုတ္တန္တိ လိခိတံ။

အတ္ထတောဧကန္တိ ဧတ္ထ သင်္ခါသဒ္ဒံ သင်္ခါတသဒ္ဒေန သမာနယတိ။ ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိ ဣဒံ ပဉ္စဝီသတိယာ အဝဟာရာနံ သာဓာရဏပဒံ။ ဌာနာစာဝနဝသေန စ ခီလာဒီနိ သင်္ကာမေတွာ ခေတ္တာဒိဂ္ဂဟဏဝသေန စာတိ အတ္ထော။ ဌာနာစာဝနေ ယထာ သာမိကဿ ဓုရနိက္ခေပါဒိံ အနောလောကေတွာဝ အာပတ္တိ၊ တထာ ဣဟာပီတိ ဂဟေတဗ္ဗာ။

‘‘အသုကံ နာမ ဘဏ္ဍံ အဝဟရိဿာမီ’’တိ သဗ္ဗေသံ ဧကာသယတ္တာ ‘‘ဧကေနာပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ အာဏတ္တိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ သံဝိဓာဝဟာရော နာမ ဧကော အဝဟာရော ပရိဟာယိတဗ္ဗော။

ဩကာသပရိကပ္ပေ ဌာနာစာဝနာယ ဂဟိတမ္ပိ ဩကာသပရိကပ္ပိတတ္တာ ရက္ခတိ။ ဩကာသာတိက္ကမောဝ ပမာဏံ ပုဗ္ဗေ အသုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဟိတတ္တာ။ ဣဒါနိ သုဒ္ဓစိတ္တေန ဂဟိတေပိ ဟောတိ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ ဧတ္ထ ပန ဝိနိစ္ဆယော သမန္တပါသာဒိကံ ဩလောကေတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။

ဥဒ္ဓါရော နတ္ထီတိ ဌာနာစာဝနံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။

ဥဒ္ဓတမတ္တေ အဝဟာရော သကလဿ ပယောဂဿ နိဋ္ဌာပိတတ္တာ၊ န အတ္ထသာဓကဝသေန။ ဥဒ္ဓါရေယေဝ ရက္ခတီတိ ဧတ္ထ ဧဝ-သဒ္ဒေန ပါတနေ န ရက္ခတီတိ အတ္ထေ သိဒ္ဓေပိ အတ္ထသာဓကဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ဥဒ္ဓရိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

‘‘ပထဗျာရာဇပဒေသရာဇာဒယော ဗဟူ၊ တေသံ သင်္ဂဏှနတ္ထံ ‘ရာဇာနော’တိ ဗဟုဝစနံ ဝုတ္တ’’န္တိ လိခိတံ။ ကိဉ္စာပိ ဗဟုဝစနံ ကတံ၊ ဣဒံ ပန ဧကံ ဗိမ္ဗိသာရမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ရာဇာနောတိ ကိဉ္စိ အနိဒ္ဒိသိတွာ သာဓာရဏဝသေန ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တံ၊ ဣဒံ ပန ဗိမ္ဗိသာရမေဝါတိ။

ပုဗ္ဗပ္ပယောဂေတိ ဧတ္ထ ဂမနကာလေ မဂ္ဂသောဓနာဓိကရဏေ အပါစိတ္တိယခေတ္တေ ဒုက္ကဋံ၊ လတာစ္ဆေဒနာဒီသု ပါစိတ္တိယမေဝ။ ဂန္တွာ ပန ကုမ္ဘိမတ္ထကေ ဇာတလတာဒိစ္ဆေဒနေ သဟပယောဂတ္တာ ဒုက္ကဋံ။ ‘‘ဧကဘဏ္ဍေ ဧဝံ ဘာရိယမိဒံ၊ ‘တွမ္ပိ ဧကပဿံ ဂဏှ၊ အဟမ္ပိ ဧကပဿံ ဂဏှာမီ’တိ သံဝိဒဟိတွာ ဥဘယေသံ ပယောဂေန ဌာနာစာဝနေ ကတေ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ သမုဋ္ဌာတိ။ အညထာ သာဟတ္ထိကံ ဝါ အာဏတ္တိကဿ အင်္ဂံ န ဟောတိ ၊ အာဏတ္တိကံ ဝါ သာဟတ္ထိကဿာတိ ဝုတ္တလက္ခဏေန ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝိနယဂဏ္ဌိပဒေ လိခိတံ။ ပိ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ တတ္ထေဝ လိခိတော။

ကာယဝါစာသမုဋ္ဌာနံ၊ ယဿာ အာပတ္တိယာ သိယာ၊

တတြ ဝါစင်္ဂံ စိတ္တံဝ၊ ကမ္မံ နဿာ ဝိဓီယတိ။

ကိရိယာကိရိယာဒိကံ ယဉ္စေ၊ ယမ္ပိ ကမ္မတ္တယံ ဘဝေ၊

န ယုတ္တံ တံ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ၊ ကမ္မမေကံဝ ယုဇ္ဇတီတိ။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၁၃၁ ပကိဏ္ဏကကထာဝဏ္ဏနာ)၊

ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ တတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ

ယထာ ဉာတပရိညာ ဓမ္မာနံ သဘာဝဇာနနမေဝ ‘‘ဣဒံ ရူပံ၊ အယံ ဝေဒနာ’’တိ၊ တီရဏပရိညာ ပန ဓမ္မသဘာဝေန သဒ္ဓိံ အနိစ္စာဒိဝသေန ပဝတ္တမာနံ ‘‘ရူပံ အနိစ္စန္တိ ဝါ’’တိအာဒိ၊ ဧဝမိဓ သဒ္ဓိံ စေတေတွာ ဧကတ္တေနာပိ ပါဏာတိပါတာဘာဝါ ‘‘ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘မနုဿဝိဂ္ဂဟ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ဝသေန သဗ္ဗသုခုမအတ္တဘာဝတော ပဋ္ဌာယ ဒဿေတုံ ‘‘ကလလတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ အာဟ။ ဧတ္ထ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေန္တော ပစ္စုပ္ပန္နတော ဝိယောဇေတိ။ တတ္ထ ခဏပစ္စုပ္ပန္နံ န သက္ကာ ဝေါရောပေတုံ၊ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ ဝါ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ ဝါ သက္ကာ။ ကထံ? တသ္မိဉှိ ဥပက္ကမေ ကတေ လဒ္ဓူပက္ကမံ ဇီဝိတဒသကံ နိရုဇ္ဈမာနံ ဒုဗ္ဗလဿ ပရိဟီနဝေဂဿ ပစ္စယော ဟောတိ။ သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ ယထာ ဒွေ တယော ဇဝနဝါရေ ဇဝိတွာ နိရုဇ္ဈတိ၊ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နဉ္စ တဒနုရူပံ ကတွာ နိရုဇ္ဈတိ၊ တထာ ပစ္စယော ဟောတိ။ တတော သန္တတိပစ္စုပ္ပန္နံ ဝါ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ ဝါ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလံ အပတွာ အန္တရာဝ နိရုဇ္ဈတိ။ ဧဝံ တဒုဘယမ္ပိ ဝေါရောပေတုံ သက္ကာ။ တသ္မာ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဝိယောဇေတိ။

‘‘ဣမဿ ပနတ္ထဿာ’’တိ ဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တမတ္ထံ ပရမတ္ထဝသေန အာဝိဘာဝတ္ထံ ‘‘ပါဏော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာယဝိညတ္တိသဟိတာယ စေတနာယ ပယုဇ္ဇတီတိ ပယောဂေါ၊ ကော သော? သရီရေ သတ္ထာဒီနံ ဂမနံ ပဟရဏန္တိ ကာယဝစီဝိညတ္တိသဟိတာယ စေတနာယ ပရသရီရေ သတ္ထပါတနံ။ ဒူရေ ဌိတန္တိ ဒူရေ ဝါ တိဋ္ဌတု၊ သမီပေ ဝါ။ ဟတ္ထတော မုတ္တေန ပဟာရော နိဿဂ္ဂိယော။ တတ္ထာတိ နိဿဂ္ဂိယပ္ပယောဂေ။ ယော ကောစိ မရတူတိ ဧတ္ထ မဟာဇနသမူဟေ န သက္ကာ။ ယဿူပရိ သရော ပတတိ၊ တဿေဝ ဇီဝိတမရဏံ ကာတုံ၊ န ယဿ ကဿစိ ဇီဝိတမရဏံ။ အာဏာပနန္တိ ဝစီဝိညတ္တိသဟိတာယ စေတနာယ အဓိပ္ပေတတ္ထသာဓနံ။ တေနေဝ ‘‘သာဝေတုကာမော န သာဝေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၄) ဝုတ္တံ။ အာဏတ္တိနိယာမကာတိ အာဏတ္တိကပ္ပယောဂသာဓိကာ။ ဧတေသု ဟိ အဝိရဇ္ဈိတေသု ဧဝ အာဏတ္တိပယောဂေါ ဟောတိ၊ န အညထာ။

ရူပူပဟာရောတိ ဧတ္ထ –

‘‘မမာလာဘေန ဧသိတ္ထီ၊ မရတူ’’တိ သမီပဂေါ၊

ဒုဋ္ဌစိတ္တော သစေ ယာတိ၊ ဟောတိ သော ဣတ္ထိမာရကော။

ဘိက္ခတ္ထာယ သစေ ယာတိ၊ ဇာနန္တောပိ န မာရကော၊

အနတ္ထိကော ဟိ သော တဿာ၊ မရဏေန ဥပေက္ခကော။

ဝိယောဂေန စ မေ ဇာယာ၊ ဇနနီ စ န ဇီဝတိ၊

ဣတိ ဇာနံ ဝိယုဉ္ဇန္တော၊ တဒတ္ထိကော ဟောတိ မာရကော။

ပဗ္ဗဇ္ဇာဒိနိမိတ္တဉ္စေ၊ ယာတိ ဇာနံ န မာရကော၊

အနတ္ထိကော ဟိ သော တဿာ၊ မရဏေန ဥပေက္ခကော။

ဟာရကသဒ္ဒဿ ဘေဒတော အတ္ထံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဥဘယမ္ပိ ဧကမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘သတ္ထဉ္စ တံ ဟာရကဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတေန ထာဝရပ္ပယောဂံ ဒဿေတိ သာဟတ္ထိကာဒီသု ပယောဂေသု။ ‘‘ဣတိ စိတ္တမနော’’တိ ဥဒ္ဓရိတွာပိ ဣတိသဒ္ဒဿ အတ္ထော န တာဝ ဝုတ္တော။ ကိဉ္စာပိ န ဝုတ္တော၊ အဓိကာရဝသေန ပန အာဂတံ ဣတိသဒ္ဒံ ယောဇေတွာ ဣတိ စိတ္တသင်္ကပ္ပောတိ ဧတ္ထ ‘‘မရဏသညီ မရဏစေတနော မရဏာဓိပ္ပာယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ မရဏံယေဝ ဝက္ခတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တနယေနာတိ ဆပ္ပယောဂဝသေန။ သာဟတ္ထိကနိဿဂ္ဂိယပ္ပယောဂေသု သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ သတ္တမာယ သဟ ဥပ္ပန္နကာယဝိညတ္တိယာ သာဟတ္ထိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဏတ္တိကေ ပန သတ္တဟိပိ စေတနာဟိ သဟ ဝစီဝိညတ္တိသမ္ဘဝတော သတ္တ သတ္တ သဒ္ဒါ ဧကတော ဟုတွာ ဧကေကက္ခရဘာဝံ ဂန္တွာ ယတ္တကေဟိ အက္ခရေဟိ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ဝိညာပေန္တိ၊ တဒဝသာနက္ခရသမုဋ္ဌာပိကာယ သတ္တမစေတနာယ သဟဇာတဝစီဝိညတ္တိယာ အာဏတ္တိကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ စတုတ္ထပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ

ဣဓေဝ သင်္ဂဟန္တိ ‘‘ဣတိ ဇာနာမိ၊ ဣတိ ပဿာမီ’’တိ ပဒေ ကထန္တိ စေ၊ ‘‘ဣတိ ဇာနာမီ’’တိအာဒိမာဟ ။ ကေဝလံ ‘‘ပါပိစ္ဆတာယာ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ စတုတ္ထပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ဝစနတော မန္ဒတ္တာ မောမူဟတ္တာ သမုဒါစရန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ။ ‘‘အတီတကာလေ သောတာပန္နောမှီ’’တိ ဝဒန္တော ပရိယာယေန ဝဒတိ၊ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ၊ သော ဘိက္ခု အရဟာ’’တိအာဒီသု (ပရိ။ ၁၆၅) ဝိယ သိက္ခာပဒေပိ ‘‘ဣတိ ဇာနာမီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၅၊ ၁၉၇) ပစ္စုပ္ပန္နမေဝ ဝုတ္တံ။

စတုတ္ထပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မာတုဃာတကပိတုဃာတကအရဟန္တဃာတကာ တတိယပါရာဇိကံ အာပန္နာ၊ ဘိက္ခုနိဒူသကော၊ လမ္ဗီအာဒယော စ စတ္တာရော ပဌမပါရာဇိကံ အာပန္နာ ဧဝါတိ ကတွာ ကုတော စတုဝီသတီတိ စေ? န၊ အဓိပ္ပာယာဇာနနတော။ မာတုဃာတကာဒယော ဟိ စတ္တာရော ဣဓာနုပသမ္ပန္နာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ၊ လမ္ဗီအာဒယော စတ္တာရော ကိဉ္စာပိ ပဌမပါရာဇိကေန သင်္ဂဟိတာ၊ ယသ္မာ ပန ဧကေန ပရိယာယေန မေထုနဓမ္မံ ပဋိသေဝိနော ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝိသုံ ဝုတ္တာ။ န လဘတိ ဘိက္ခူဟီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥပေါသထာဒိဘေဒံ သံဝါသ’’န္တိ ဧတ္တကံ ဝုတ္တံ။ ဝိနယဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဥပေါသထပ္ပဝါရဏာပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသသင်္ဃကမ္မပ္ပဘေဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ ‘‘သံဝါသော နာမ ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော သမသိက္ခတာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၅၊ ၉၂၊ ၁၇၂၊ ၁၉၈) ဝုတ္တံ။ တိဝိဓေနာပိ သင်္ဃကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂဟဋ္ဌေန နိသိန္နပရိသာယ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ပါတိမောက္ခပ္ပဝါရဏာသု ဧဝ အာဂတံ၊ အညေသု စ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု သေသံ ကမ္မံ ကာတုံ နတ္ထိ ပဋိက္ခေပေါ။ အာစရိယာပိ ‘‘သေသံ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ နတ္ထိ အာပတ္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘အန္တိမဝတ္ထု အဇ္ဈာပန္နံ အမူလကေန ပါရာဇိကေန စောဒေန္တဿ သင်္ဃာဒိသေသော၊ သင်္ဃာဒိသေသေန စောဒေန္တဿ ပါစိတ္တိယန္တိ ဘိက္ခုနော ဝိယ ဝုတ္တံ၊ န အနုပသမ္ပန္နဿ ဝိယ ဒုက္ကဋံ။ တသ္မာ တေန သဟသေယျာ၊ တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏဉ္စ ဘိက္ခုဿ ဝဋ္ဋတီတိ အာစရိယာ ဝဒန္တီ’’တိ လိခိတံ။ ‘‘ယထာ ပုရေ တထာ ပစ္ဆာတိ ‘ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော သမသိက္ခတာ’တိ ဧဝံ ဝုတ္တသံဝါသဿ အဘဗ္ဗတာမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ စတုန္နမ္ပိ သာဓာရဏံ ပကိဏ္ဏကံ – မေထုနဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော အတ္ထိ ကောစိ ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော၊ အတ္ထိ ကောစိ န ပါရာဇိကော ဟောတိ အသံဝါသော၊ အတ္ထိ ကောစိ န ပါရာဇိကော သံဝါသော ဒုက္ကဋဝတ္ထုသ္မိံ ဝါ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထုသ္မိံ ဝါ ပဋိသေဝန္တော၊ အတ္ထိ ကောစိ န ပါရာဇိကော ပက္ခပဏ္ဍကော အပဏ္ဍကပက္ခေ ဥပသမ္ပန္နော ပဏ္ဍကပက္ခေ မေထုနဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော။ သော အာပတ္တိံ နာပဇ္ဇတီတိ န ပါရာဇိကော နာမ။ န ဟိ အဘိက္ခုဿ အာပတ္တိ နာမ အတ္ထိ။ သော အနာပတ္တိကတ္တာ အပဏ္ဍကပက္ခေ အာဂတော ကိံ အသံဝါသော ဟောတိ၊ န ဟောတီတိ? ဟောတိ။ ‘‘အဘဗ္ဗော တေန သရီရဗန္ဓနေနာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၉) ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော…ပေ… အသံဝါသော’’တိ (ပါရာ။ ၄၄) ဝုတ္တတ္တာ ယော ဘိက္ခုဘာဝေန မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝတိ၊ သော ဧဝ အဘဗ္ဗော။ နာယံ အပါရာဇိကတ္တာတိ စေ? န၊ ‘‘ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သင်္ဃော ဉာပေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၆) ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ယထာ အဘိက္ခုနာ ကမ္မဝါစာယ သာဝိတာယပိ ကမ္မံ ရုဟတိ ကမ္မဝိပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတြာယံ ဝိသေသော – ဥပသမ္ပန္နပုဗ္ဗော ဧဝံ စေ ကမ္မဝါစံ သာဝေတိ၊ သင်္ဃော စ တသ္မိံ ဥပသမ္ပန္နသညီ ဧဝ စေ၊ ကမ္မံ ရုဟတိ၊ နာညထာတိ နော ခန္တီတိ အာစရိယော။

ဂဟဋ္ဌော ဝါ တိတ္ထိယော ဝါ ပဏ္ဍကော ဝါ ကမ္မဝါစံ သာဝေတိ၊ သင်္ဃေန ကမ္မဝါစာ န ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ‘‘သင်္ဃော ဥပသမ္ပာဒေယျ သင်္ဃော ဥပသမ္ပာဒေတိ၊ ဥပသမ္ပန္နော သင်္ဃေနာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၇) ဟိ ဝစနတော သင်္ဃေန ကမ္မဝါစာယ ဝတ္တဗ္ဗတာယ သင်္ဃပရိယာပန္နေန၊ သင်္ဃပရိယာပန္နသညိတေန ဝါ ဧကေန ဝုတ္တာယ သင်္ဃေန ဝုတ္တာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ဂဟဋ္ဌတိတ္ထိယပဏ္ဍကာဒီသု အညတရေန။ အယမေဝ သဗ္ဗကမ္မေသု ယုတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

တထာ အတ္ထိ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော ကောစိ နာသေတဗ္ဗော၊ ‘‘ယော ဘိက္ခုနိဒူသကော၊ အယံ နာသေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၁၄-၁၁၅ အတ္ထတော သမာနံ) ဝုတ္တတ္တာ တေန ဧဝ သော အနုပသမ္ပန္နောဝ သဟသေယျာပတ္တိံ ဝါ အညံ ဝါ တာဒိသံ ဇနေတိ၊ တဿ ဩမသနေ စ ဒုက္ကဋံ ဟောတိ။ အဘိက္ခုနိယာ မေထုနဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တော န နာသေတဗ္ဗော၊ ‘‘အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပသမ္ပန္နော န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိ ပါဠိယာ အဘာဝတော၊ တေနေဝ သော ဥပသမ္ပန္နသင်္ခံ ဂစ္ဆတိ၊ သဟသေယျာပတ္တိအာဒိံ န ဇနေတိ၊ ကေဝလံ အသံဝါသောတိ ကတွာ ဂဏပူရကော န ဟောတိ။ ဧကကမ္မဧကုဒ္ဒေသော ဟိ သံဝါသောတိ ဝုတ္တော၊ သမသိက္ခတာပိ သံဝါသောတိ ကတွာ သော တေန သဒ္ဓိံ နတ္ထီတိ။ ပဒသောဓမ္မာပတ္တိံ ပန ဇနေတီတိ ကာရဏစ္ဆာယာ ဒိဿတီတိ။ ယထာ ဘိက္ခုနိယာ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဧကကမ္မာဒိနော သံဝါသဿ အဘာဝါ ဘိက္ခုနီ အသံဝါသာ ဘိက္ခုဿ၊ တထာ ဘိက္ခု စ ဘိက္ခုနိယာ၊ ပဒသောဓမ္မာပတ္တိံ ပန န ဇနေတိ။ တထာ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နောပိ ဧကေစ္စော ‘‘ယော နာသေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တော’’တိ ဣမိနာ နိဒဿနေန သကာရဏစ္ဆာယာ အဇ္ဈုပေက္ခိတာ ဟောတီတိ န ဂဟဏံ ဂစ္ဆတိ။ အပိစ ‘‘ဥဘော နာသေတဗ္ဗာ၊ ဒူသကော နာသေတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ ၆၆) ဝစနတော၊ ‘‘မေတ္တိယံ ဘိက္ခုနိံ နာသေထာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၄) ဝစနတော စ ယော သင်္ဃမဇ္ဈံ ပဝိသိတွာ အနုဝိဇ္ဇကေန အနုဝိဇ္ဇိယမာနော ပရာဇိတော၊ သောပိ အနုပသမ္ပန္နောဝ၊ န ဩမသဝါဒပါစိတ္တိယံ ဇနေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပိစေတ္ထ သိက္ခာပစ္စက္ခာတကစတုက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထိ ဟိ ပုဂ္ဂလော သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော၊ အတ္ထိ ပုဂ္ဂလော န သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော၊ အတ္ထိ ပုဂ္ဂလော သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော စေဝ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော စ၊ အတ္ထိ ပုဂ္ဂလော နေဝ သိက္ခာပစ္စက္ခာတကော န သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော။ တတ္ထ တတိယော ဘိက္ခုနီ သိက္ခာပစ္စက္ခာတကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ ဟိ ယာဝ န လိင်္ဂံ ပရိစ္စဇတိ၊ ကာသာဝေသု သဥဿာဟာဝ သမာနာ သာမညာ စဝိတုကာမာ သိက္ခံ ပစ္စက္ခန္တီပိ ဘိက္ခုနီ ဧဝ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နာဝ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ ‘‘နတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနိယာ သိက္ခာပစ္စက္ခာန’’န္တိ။ ကဒါ ပန သာ အဘိက္ခုနီ ဟောတီတိ? ယဒါ သာ ဝိဗ္ဘန္တာတိ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဂဝတာ ‘‘ယဒေဝ သာ ဝိဗ္ဘန္တာ၊ တဒေဝ သာ အဘိက္ခုနီ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၄)။ ကိတ္တာဝတာ ပန ဝိဗ္ဘန္တာ ဟောတီတိ? သာမညာ စဝိတုကာမာ ကာသာဝေသု အနာလယာ ကာသာဝံ ဝါ အပနေတိ၊ နဂ္ဂါ ဝါ ဂစ္ဆတိ၊ တိဏပဏ္ဏာဒိနာ ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဂစ္ဆတိ၊ ကာသာဝံယေဝ ဝါ ဂိဟိနိဝါသနာကာရေန နိဝါသေတိ၊ ဩဒါတံ ဝါ ဝတ္ထံ နိဝါသေတိ၊ လိင်္ဂေနေဝ ဝါ သဒ္ဓိံ တိတ္ထိယေသု ပဝိသိတွာ ကေသလုဉ္စနာဒိဝတံ သမာဒိယတိ၊ တိတ္ထိယလိင်္ဂံ ဝါ သမာဒိယတိ၊ တဒါ ဝိဗ္ဘန္တာ နာမ ဟောတိ။ တတ္ထ ယာ သလိင်္ဂေ ဌိတာဝ တိတ္ထိယဝတံ သမာဒိယတိ၊ သာ တိတ္ထိယပက္ကန္တဘိက္ခု ဝိယ ပစ္ဆာ ပဗ္ဗဇ္ဇမ္ပိ န လဘတိ။ သေသာ ပဗ္ဗဇ္ဇမေဝ လဘတိ၊ န ဥပသမ္ပဒံ။ ပါဠိယံ ကိဉ္စာပိ ‘‘ယာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနီ သကာဝါသာ တိတ္ထာယတနံ သင်္ကန္တာ၊ သာ အာဂတာ န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၃၄) ဝစနတော ယာ ပဌမံ ဝိဗ္ဘမိတွာ ပစ္ဆာ တိတ္ထာယတနံ သင်္ကန္တာ၊ သာ အာဂတာ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗာတိ အနုညာတံ ဝိယ ဒိဿတိ။ သင်္ဂီတိအာစရိယေဟိ ပန ‘‘စတုဝီသတိ ပါရာဇိကာနီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၃) ဝုတ္တတ္တာ န ပုန သာ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗာ။ တသ္မာ ဧဝ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ နာနုညာတံ ဘဂဝတာ။ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နာ ပန ဘိက္ခုနီ ဧဝ။ ပက္ခပဏ္ဍကီပိ ဘိက္ခုနီ ဧဝ။ ဣမံ နယံ စတူသုပိ ယောဇေတွာ ယထာရဟံ ကထေတဗ္ဗံ။

ပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။