📜

ပါစိတ္တိယကဏ္ဍံ

၁။ ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

ပဌမေ ဟရိတပတ္တဝဏ္ဏော ဟရိတကော။ စာပလသုဏံ အမိဉ္ဇကော။ အင်္ကုရမတ္တမေဝ ဟိ တဿ ဟောတိ။ ပလဏ္ဍုကာဒယော သဘာဝေနေဝ ဝဋ္ဋန္တိ။ သူပသမ္ပာကာဒီ ဝိနာပိ အန္တမသော ယာဂုဘတ္တေပိ ပက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ လိခိတံ၊ ‘‘ဘိက္ခုနိယာပိ ဂိလာနာယ ပုရေဘတ္တမေဝ လသုဏံ ကပ္ပတိ၊ န အဂိလာနာယာ’’တိ အဘယဂိရီနံ ဥဂ္ဂဟောတိ။

ဒုတိယေ အာဗာဓပစ္စယာ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ အာပုစ္ဆိတွာ သံဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဘိက္ခုဿ ဧတ္ထ စ လသုဏေ စ ဒုက္ကဋံ။

သတ္တမေ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ အဒ္ဓါနမဂ္ဂသိက္ခာပဒသဒိသာနီ’’တိ ပါဌော။

နဝမေ ကုဋ္ဋော နာမ ဃရကုဋ္ဋော။ ပါကာရော နာမ ပရိက္ခေပပါကာရော။

ဆဍ္ဍိတခေတ္တေတိ ပုရာဏခေတ္တေ။ သင်္ဃသန္တကေ ဘိက္ခုဿ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတိ သင်္ဃပရိယာပန္နတ္တာ။ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ သင်္ဃသန္တကေ ဘိက္ခုသင်္ဃသန္တကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ သာရုပ္ပဝသေန ကာတဗ္ဗန္တိ လိခိတံ။

ဒသမေ ‘‘သယံ တာနိ ဝတ္ထူနိ ကရောန္တိယာ’’တိအာဒိ ဣဓ သိက္ခာပဒေ နတ္ထိ။ ကသ္မာ? ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ စေ? သုတ္တာနုလောမမဟာပဒေသတော။ ယဒိ နစ္စာဒီနိ ပဿိတုံ ဝါ သုဏိတုံ ဝါ န လဘတိ၊ ပဂေဝ အတ္တနာ ကာတုန္တိ နယတော လဗ္ဘမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဣတရထာ မဟာပဒေသာ နိရတ္ထကာ သိယုံ။ ‘‘ဧဝံ အညတ္ထပိ နယော နေတဗ္ဗော။ သမုဋ္ဌာနမ္ပိ ဣဓ ဝုတ္တမေဝ အဂ္ဂဟေတွာ ဆသမုဋ္ဌာနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ အာစရိယာ။ ဣဓ ဝုတ္တံ သမုဋ္ဌာနံ နာမ မူလဘူတဿ အန္တရာ ဝုတ္တာပတ္တိယာ၊ တသ္မာ ဧဠကလောမသမုဋ္ဌာနမေဝါတိ အပရေ။ အာရာမေ ဌတွာတိ န ကေဝလံ ဌတွာ၊ တတော ဂန္တွာ ပန သဗ္ဗိရိယာပထေဟိပိ လဘတိ။ အာရာမေ ဌိတာတိ ပန အာရာမပရိယာပန္နာတိ အတ္ထော။ ဣတရထာ နိသိန္နာပိ န လဘေယျာတိ။

ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

ပဉ္စမေ ဥပစာရော ဒွါဒသဟတ္ထော။ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ကထိနသဒိသာနိ၊ ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။

သတ္တမေ ဓုဝပညတ္တေတိ ဘိက္ခုနီနံ အတ္ထာယ။ ကုလာနီတိ ကုလဃရာနိ။

ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ တတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

စတုတ္ထေ သင်္ဃာဋိအာဒိဝသေန အဓိဋ္ဌိတာနံ သင်္ဃာဋိစာရံ။

ပဉ္စမေ ‘‘ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။

ဆဋ္ဌေ အညသ္မိံ ပရိက္ခာရေ ဒုက္ကဋန္တိ ထာလကာဒီနံ ဝါ သပ္ပိတေလာဒီနံ ဝါ အညတရသ္မိံ။

တတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ စတုတ္ထဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

ဆဋ္ဌေ သံသဋ္ဌဝိဟာရသိက္ခာပဒေ ‘‘သေသမေတ္ထ ပဌမအရိဋ္ဌသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယသဒိသမေဝါ’’တိ ပါဌော။

စတုတ္ထဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပဉ္စမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

‘‘စိတ္တာဂါရံ နာမ ယတ္ထ ကတ္ထစိ မနုဿာနံ ကီဠိတုံ ရမိတုံ ကတံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၉၇၉) ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ စိတ္တာဂါရာဒီနိ သဗ္ဗေသံ အတ္ထာယ ကတာနိ၊ န ရညော ဧဝ။

သတ္တမေ ဧတေန နိဿဇ္ဇိတုံ ကပ္ပိယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘နိဿဇ္ဇိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၀၀၇) ပါဠိ စ အတ္ထိ။ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ကထိနသဒိသာနိ၊ ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။ အဋ္ဌမေပိ ဧသောဝ ပါဌော။

ပဉ္စမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဆဋ္ဌဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

ဒသမေ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ကထိနသဒိသာနိ၊ ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။

ဆဋ္ဌဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ အဋ္ဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

ပဌမဒုတိယတတိယေသု ‘‘ဂိဟိဂတာ’’တိ ဝါ ‘‘ကုမာရိဘူတာ’’တိ ဝါ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဝဒန္တိ စေ၊ ကမ္မံ ကုပ္ပတိ။

ဧကာဒသမေ ဆန္ဒံ အဝိဿဇ္ဇေတွာတိ ‘‘ယထာသုခ’’န္တိ အဝတွာ။ ဧတ္ထ ပန အယံ ဝိနိစ္ဆယော – ‘‘ပါရိဝါသိကဆန္ဒဒါနေနာ’’တိ ဣဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘ဝုဋ္ဌိတာယ ပရိသာယာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၁၆၈) ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တံ။ ဧတဿ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘ဝုဋ္ဌိတာယ ပရိသာယာတိ ဆန္ဒံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ဆန္ဒဝိဿဇ္ဇနမတ္တေန ဝါ ဝုဋ္ဌိတာယာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆၇) ဝုတ္တံ။ ဣဓ ဆန္ဒဿ ပန အဝိဿဋ္ဌတ္တာ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဆန္ဒံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဒွါဒသဟတ္ထပါသေ ဝိဟရိတွာ ပုန သန္နိပါတကရဏဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ လိခိတံ။

အဋ္ဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ နဝမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

တတိယေ ‘‘သေသံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဣဒံ ပန အကုသလစိတ္တ’’န္တိ ပါဌော။

စတုတ္ထေ ဝုတ္တနယေနာတိ တတိယေ ဝုတ္တနယေန။

ဧကာဒသမေ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ကထိနသဒိသာနိ၊ ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။

ဒွါဒသမေ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဒသောဓမ္မသဒိသာနိ၊ ဣဒံ ပန ကိရိယာကိရိယ’’န္တိ ပါဌော။

တေရသမေ ‘‘သံကစ္စိကံ နာမ အဓက္ခကံ ဥဗ္ဘနာဘိ၊ တဿာ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထာယာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၂၂၆) ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ ‘‘အဓက္ခကဥဗ္ဘနာဘိသင်္ခါတဿ သရီရဿ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထ’’န္တိ ပါဌော။ အပရိက္ခေပေ အာပတ္တိပရိစ္ဆေဒံ သမန္တပါသာဒိကဝသေန အဂ္ဂဟေတွာ ဣဓ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ လိခိတံ။

နဝမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုဒ္ဓပါစိတ္တိယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သမုဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယဝဏ္ဏနာ

သမုဋ္ဌာနာနံ ဝိနိစ္ဆယေ ပန ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇာဒီနိ ‘‘အစိတ္တကာနိ လောကဝဇ္ဇာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘နစ္စ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဂန္ဓ’’န္တိ ဝါ အဇာနိတွာပိ ဒဿနေန၊ ဝိလိမ္ပနေန ဝါ အာပဇ္ဇနတော ဝတ္ထုအဇာနနစိတ္တေန အစိတ္တကာနိ။ ‘‘နစ္စ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဂန္ဓ’’န္တိ ဝါ ဇာနိတွာ ပဿန္တိယာ၊ ဝိလိမ္ပန္တိယာ ဝါ အကုသလတ္တာ ဧဝ လောကဝဇ္ဇာနိ။ စောရိဝုဋ္ဌာပနာဒီနိ ‘‘စောရီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္ထုံ ဇာနိတွာ ကရဏေယေဝ အာပဇ္ဇနတ္တာ သစိတ္တကာနိ။ ဥပသမ္ပဒါဒီနံ ဧကန္တာကုသလစိတ္တေနေဝ အကတ္တဗ္ဗတ္တာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာနိ။ ‘‘ဣဓ သစိတ္တကာစိတ္တကတာ ပဏ္ဏတ္တိဇာနနာဇာနနတာယ အဂ္ဂဟေတွာ ဝတ္ထုဇာနနာဇာနနတာယ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ လိခိတံ။ အဓိပ္ပေတတ္တာ သင်္ခေပတော ဒဿနာဘာဝါ –

အစိတ္တကတ္တံ ဒွိဓာ မတံ၊ ဝတ္ထုပဏ္ဏတ္တိအညာဏာ၊

ဝုတ္တံ ဉာဏံ ဒွိဓာ ဣဓ၊ သကနာမေန အညာတံ။

ပရနာမဉ္စ ဇာနနံ၊ ဝတ္ထုဿေကံ ဗလက္ကာရေ၊

ဧကဓာ သမစာရိကေ၊ တသ္မိံ တပ္ပဋိဗန္ဓောတိ။

ပရနာမေန ဇာနနံ၊ ဒွိဓာ မုတ္တာဒိကေ ဧကံ၊

ဧကံ လောမာဒိကေ မတန္တိ၊ အယံ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနံ၊ အနုတ္တာနတ္ထေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယတ္တာ န ဥဒ္ဓဋန္တိ၊

သမုဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဘိက္ခုနီပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကင်္ခါဝိတရဏီပုရာဏဋီကာ နိဋ္ဌိတာ။

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ကင်္ခါဝိတရဏီ-အဘိနဝဋီကာ

ဂန္ထာရမ္ဘကထာ

တိလောကတိလကံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဝန္ဒေ သုဒ္ဓဂုဏာကရံ၊

ကရုဏာသီတလီဘူတ-ဟဒယံ မဟိတောဒယံ။

တေနာပိ ဓမ္မရာဇေန၊ လောကေကာစရိယေန ယော၊

ပူဇိတော တဉ္စ သဒ္ဓမ္မံ၊ ဝန္ဒေ ဂမ္ဘီရမုတ္တမံ။

မုနိန္ဒစန္ဒသဒ္ဓမ္မ-ရံသီဟိ ဝိမလေဟိ ယော၊

ဗောဓိတောဟံ သဒါ ဝန္ဒေ၊ တံ သင်္ဃံ ကုမုဒါကရံ။

ဝိနယေ နယဂမ္ဘီရေ၊ သဗ္ဗထာ ပါရဒဿိနာ၊

ဝါဒိနာ ဒုတ္တရာဂါဓ-သဗ္ဗသတ္ထမဟဏ္ဏဝေ။

ယာ ကတာ ဗုဒ္ဓဃောသေန၊ ထေရေန ထိရစေတသာ၊

ကင်္ခါဝိတရဏီ နာမ၊ မာတိကဋ္ဌကထာ သုဘာ။

ထိရာနေကဂုဏောဃေန၊ ထေရေန ဝိနယညုနာ၊

ကလျာဏာစာရယုတ္တေန၊ ဓီမတာ မုနိသူနုနာ၊

ဝိနယဋ္ဌိတိကာမေန၊ သုမေဓေနာဘိယာစိတော။

တမဟံ ဝဏ္ဏယိဿာမိ၊ သုဝိသုဒ္ဓမနာကုလံ၊

သာဓဝေါ တံ နိသာမေထ၊ သက္ကစ္စံ မမ ဘာသတောတိ။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ

သဗ္ဗကုသလဓမ္မပ္ပမုခဿ ဝိပုလောဠာရဂုဏဝိသေသာဝဟဿ ပရမဂမ္ဘီရဿ ပါတိမောက္ခဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမောယမာစရိယော ပဌမံ တာဝ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ဓမ္မ’’န္တိအာဒိနာ ရတနတ္တယပ္ပဏာမကရဏေန အတ္တနော စိတ္တသန္တာနံ ပုနာတိ။ ဝိသုဒ္ဓစိတ္တသန္တာနနိဿယာ ဟိ ပညာ တိက္ခဝိသဒဘာဝပ္ပတ္တိယာ ယထာဓိပ္ပေတသံဝဏ္ဏနာယ ပရိယောသာနဂမနသမတ္ထာ ဟောတီတိ ။ အပိစ ရတနတ္တယပ္ပဏာမေန ဝိဓုတသဗ္ဗကိဗ္ဗိသေ စိတ္တသန္တာနေ ဘဝန္တရူပစိတာနိပိ အန္တရာယိကကမ္မာနိ ပစ္စယဝေကလ္လတော ယထာဓိပ္ပေတာယ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ နာလမန္တရာယကရဏာယာတိပိ အာစရိယဿ ရတနတ္တယဝန္ဒနာ။

တတ္ထ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒဿ တာဝ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂) နိဒ္ဒေသနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ သဝါသနာယ အညာဏနိဒ္ဒါယ အစ္စန္တဝိဂမတော၊ ဗုဒ္ဓိယာ ဝါ ဝိကသိတဘာဝတော ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓါ ဇာဂရဏဝိကသနတ္ထဝသေန။ အထ ဝါ ကဿစိပိ ဉေယျဓမ္မဿ အနဝဗုဒ္ဓဿ အဘာဝေန၊ ဉေယျဝိသေသဿ စ ကမ္မဘာဝေန အဂ္ဂဟဏတော ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝေန အဝဂမနတ္ထဝသေနေဝ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော လဗ္ဘတီတိ ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓါ ယထာ ‘‘ဒိက္ခိတော န ဒဒါတီ’’တိ။ အတ္ထတော ပန ပါရမိတာပရိဘာဝိတေန သယမ္ဘုဉာဏေန သဟဝါသနာယ ဝိဂတဝိဒ္ဓသ္တနိရဝသေသုပက္ကိလေသော မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိအပရိမေယျဂုဏဂဏာဓာရောဝ ခန္ဓသန္တာနော ဗုဒ္ဓါ။ ယထာဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ယော သော ဘဂဝါ သယမ္ဘူ အနာစရိယကော ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု သာမံ သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ၊ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော၊ ဗလေသု စ ဝသီဘာဝ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၁)၊

တံ ဗုဒ္ဓံ။

ဓာရေတီတိ ဓမ္မော။ အယဉှိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယဒုက္ခေ၊ သံသာရဒုက္ခေ စ အပတမာနေ ဓာရေတီတိ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တကကိလေသဝိဒ္ဓံသနဉ္စေတ္ထ ဓာရဏံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တဿ တဒတ္ထသိဒ္ဓိဟေတုတာယ နိဗ္ဗာနဉ္စာတိ ဥဘယမေဝ နိပ္ပရိယာယတော ဓာရေတိ။ အရိယဖလဉ္စ ပန တံသမုစ္ဆိန္နကိလေသပဋိပ္ပဿမ္ဘနေန တဒနုကူလတာယ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မော စ တဒဓိဂမဟေတုတာယာတိ ဥဘယမ္ပိ ပရိယာယတော ဓာရေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တံ ဓမ္မံ။ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ တေန ယထာဝုတ္တံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဣမဉ္စ ဓမ္မံ ဝန္ဒိတွာတိ ဗုဒ္ဓရတနေန သဟ ဝန္ဒနကိရိယာယ ဓမ္မရတနံ သမုစ္စိနောတိ။

န ကေဝလံ ဣဒံ ဒွယမေဝါတိ အာဟ ‘‘သင်္ဃဉ္စာ’’တိ။ အရိယေန ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတော ဃဋိတောတိ သင်္ဃော၊ အဋ္ဌအရိယပုဂ္ဂလသမူဟော။ တေဟိ တေဟိ ဝါ မဂ္ဂဖလေဟိ ကိလေသဒရထာနံ သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿမ္ဘနဝသေန သမ္မဒေဝ ဃာတိတတ္တာ သင်္ဃော၊ ပေါထုဇ္ဇနိကသင်္ဃဿာပိ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒါယ ဌိတတ္တာ ပုရိမစေတနာယ ဝိယ ဒါနေ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သောပိ ဟိ ကိဉ္စာပိ အရိယေန ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန အသံဟတော၊ နိယျာနိကပက္ခိယေန ပန ပေါထုဇ္ဇနိကေန သံဟတတ္တာ ဒက္ခိဏေယျပဏိပါတာရဟော သင်္ဃောယေဝါတိ၊ တံ သင်္ဃံ။ စ-သဒ္ဒဿတ္ထော ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကိံဝိသိဋ္ဌံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဓမ္မံ၊ သင်္ဃဉ္စာတိ အာဟ ‘‘ဝန္ဒနာမာနပူဇာသက္ကာရဘာဇန’’န္တိ။ ဣဒဉ္စ ဝိသေသနံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘ဝန္ဒနာမာနပူဇာသက္ကာရဘာဇနံ။ ဗုဒ္ဓံ…ပေ… ဝန္ဒနာမာနပူဇာသက္ကာရဘာဇနံ သင်္ဃဉ္စာ’’တိ။ တတ္ထ သဒေဝကေန လောကေန အရဟတာဒီဟိ ဂုဏေဟိ သေဋ္ဌဘာဝေန ကရိယမာနော ပဏာမော ဝန္ဒနာ၊ သမ္မာနော မာနော၊ ဂန္ဓပုပ္ဖာဒီဟိ ဥပဟာရော ပူဇာ၊ အဘိသင်္ခတပစ္စယဒါနံ သက္ကာရော၊ ဝန္ဒနာ စ မာနော စ ပူဇာ စ သက္ကာရော စ ဝန္ဒနာမာနပူဇာသက္ကာရာ၊ တေသံ မဟပ္ဖလဘာဝကရဏေန ဘာဇနတ္တာ အာဓာရတ္တာ ဝန္ဒနာမာနပူဇာသက္ကာရဘာဇနံ။ ဣမိနာ ရတနတ္တယဿ အရဟတာဒီဟိ ဂုဏေဟိ အသမဘာဝံ ဒဿေတိ။ တန္ဒဿနမ္ပိ တက္ကတဿ နိပစ္စကာရဿ သသန္တာနပဝနာဒိဝသေန ယထာဓိပ္ပေတာယ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယ နိပ္ဖာဒနသမတ္ထဘာဝဒီပနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ ဝန္ဒိတွာတိ အရဟတာဒိအနေကပ္ပကာရဂုဏဝိသေသာနုဿရဏဝသေန ဝိဝိဓေန၊ ဝိသေသေန ဝါ ပသန္နေန မနသာ သဒ္ဓိံ ကာယဝါစာဟိ ကရဏဘူတာဟိ အဘိဝန္ဒိယာတိ အတ္ထော၊ တီဟိ ဒွါရေဟိ နမဿိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တိဝိဓာ စာယံ ဝန္ဒနာ ကာယဝစီမနောဝန္ဒနာနံ ဝသေန။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏာရမ္မဏာ ကာမာဝစရကုသလကိရိယာနံ အညတရစေတနာ ကာယဝစီဝိညတ္တိယော သမုဋ္ဌာပေတွာ ကာယဝစီဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နာ ကာယဝစီဝန္ဒနာတိ ဝုစ္စတိ၊ ဥဘယဝိညတ္တိယော ပန အသမုဋ္ဌာပေတွာ မနောဒွါရဝသေန ဥပ္ပန္နာ မနောဝန္ဒနာတိ။ ဣမဿ ပဒဿ ‘‘ဝဏ္ဏနံ ဝဏ္ဏယိဿာမီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။

ဧဝံ ရတနတ္တယဿ ပဏာမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္တနော နိဿယဘူတာနံ အဋ္ဌကထာစရိယာနဉ္စ ပဏာမံ ဒဿေန္တော ‘‘ထေရဝံသပ္ပဒီပါန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကတဉ္ဇလီ ပုဗ္ဗာစရိယသီဟာနံ နမော ကတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကတော အဉ္ဇလိ ကရပုဋော ဧတေနာတိ ကတဉ္ဇလီ။ ဆန္ဒာနုရက္ခဏတ္ထဉှေတ္ထ ဒီဃော ၊ ကတဉ္ဇလီ ဟုတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗာစရိယာ ပေါရာဏဋ္ဌကထာကာရာ တမ္ဗပဏ္ဏိယာ မဟာထေရာ၊ တေ ဧဝ ပရိဿယသဟနတော၊ ပဋိပက္ခဘူတကိလေသဟနနတော၊ ပရဝါဒိမိဂေဟိ အပဓံသနီယတော စ သီဟသဒိသတ္တာ သီဟာတိ ပုဗ္ဗာစရိယသီဟာ၊ တေသံ ပုဗ္ဗာစရိယသီဟာနံ။ ကီဒိသာ တေ ပုဗ္ဗာစရိယသီဟာ၊ ယေသံ တယာ နမော ကရီယတီတိ အာဟ ‘‘ထေရဝံသပ္ပဒီပါန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ထေရဝံသပ္ပဒီပါနန္တိ ထိရေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သမန္နာဂတာတိ ထေရာ၊ မဟာကဿပါဒယော၊ တေသံ ဝံသော အနွယောတိ ထေရဝံသော။ ဧတေန ဘိန္နလဒ္ဓိကာနံ သတ္တရသဘေဒါနံ မဟာသင်္ဃိကာဒီနံ ဝံသံ ပဋိက္ခိပတိ၊ ထေရဝံသပရိယာပန္နာ ဟုတွာ ပန အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နတ္တာ ပညာပဇ္ဇောတေန တဿ ထေရဝံသဿ ဒီပနတော ထေရဝံသပ္ပဒီပါ၊ ပုဗ္ဗာစရိယသီဟာ၊ တေသံ ထေရဝံသပ္ပဒီပါနံ။ အသံဟီရတ္တာ ထိရာနံ။ ဝိနယက္ကမေတိ အာရမ္ဘာနုရူပဝစနမေတံ၊ တေ ပန သုတ္တာဘိဓမ္မေသုပိ ထိရာ ဧဝ။

ဧဝံ အဋ္ဌကထာစရိယာနမ္ပိ ပဏာမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မဝိသေသဿ အဘိဓာနာနိသံသံ၊ ဒေသကသမ္ပတ္တိယော စ ဒဿေန္တော ‘‘ပါမောက္ခ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မဟေသိနာ ယံ ပါတိမောက္ခံ ပကာသိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ မဟေသိနာတိ မဟန္တေ သီလာဒိကေ ပဉ္စ ဓမ္မက္ခန္ဓေ ဧသီ ဂဝေသီတိ မဟေသိ။ မဟန္တေဟိ ဧသိတောတိ ဝါ ပုထုဇ္ဇနသေခါသေခဣသီဟိ ဝိသိဋ္ဌတ္တာ မဟန္တော ဣသီတိ ဝါ မဟေသိ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တေန မဟေသိနာ။ ပါတိမောက္ခန္တိ သတ္တာပတ္တိက္ခန္ဓသံဝရဘူတံ သိက္ခာပဒသီလံ၊ တဒ္ဒီပနတော ဥဘတောဝိဘင်္ဂသုတ္တသင်္ခါတံ ဂန္ထပါတိမောက္ခမေဝ ဝါ။ ကိမ္ဘူတန္တိ အာဟ ‘‘ပါမောက္ခ’’န္တိအာဒိ။ ပမုခေ သာဓူတိ ပမောက္ခံ၊ ပမောက္ခမေဝ ပါမောက္ခံ၊ ဝဇ္ဇပဋိပက္ခတ္တာ အနဝဇ္ဇာနံ သမာဓိပညာသင်္ခါတာနံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတလောကုတ္တရာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အာဒိ ပတိဋ္ဌာဘူတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယ နရော သပညော၊ စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၁၉၂၊ ပေဋကော။ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၉) ဟိ ဝုတ္တံ။ မုခမိဝါတိ မုခံ၊ ဒွါရံ။ ယထာ ဟိ သတ္တာနံ ခဇ္ဇဘောဇ္ဇလေယျပေယျဝသေန စတုဗ္ဗိဓောပိ အာဟာရော မုခေန ပဝိသိတွာ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ ဖရတိ၊ ဧဝံ ယောဂိနောပိ စာတုဘူမကကုသလံ သီလမုခေန ပဝိသိတွာ အတ္ထသိဒ္ဓိံ သမ္ပာဒေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မုခမိဝါတိ မုခ’’န္တိ။ အထ ဝါ မုခံ ဒွါရံ မောက္ခပ္ပဝေသာယ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာနိ ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ ကုသလာနိ သီလာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၁။၁)။

တထာ –

‘‘အဝိပ္ပဋိသာရော ပါမောဇ္ဇတ္ထာယ၊ ပါမောဇ္ဇံ ပီတတ္ထာယ၊ ပီတိ ပဿဒ္ဓတ္ထာယ၊ ပဿဒ္ဓိ သုခတ္ထာယ၊ သုခံ သမာဓတ္ထာယ၊ သမာဓိ ယထာဘူတဉာဏဒဿနတ္ထာယ၊ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ နိဗ္ဗိဒတ္ထာယ၊ နိဗ္ဗိဒါ ဝိရာဂတ္ထာယ၊ ဝိရာဂေါ ဝိမုတ္တတ္ထာယ၊ ဝိမုတ္တိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနတ္ထာယ၊ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယာ’’တိ (ပရိ။ ၃၆၆) စ။

ဧဝံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဓမ္မဿ အဘိဓာနာဒိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သံဝဏ္ဏနာယ နိမိတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘သူရတေနာ’’တိအာဒိနာ စတုတ္ထဂါထမာဟ။ တတ္ထ သူရတေနာတိ သောဘနေ ရတောတိ သူရတော ဥ-ကာရဿ ဒီဃံ ကတွာ၊ တေန သူရတေန၊ သောဘနေ ကာယိကဝါစသိကကမ္မေ ရတေနာတိ အတ္ထော၊ ဝိနီတေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဝါတေနာတိ နီစဝုတ္တိနာ။ သုစိသလ္လေခဝုတ္တိနာတိ သုစိဘူတာ ကိလေသသလ္လိခနသမတ္ထာ ဝုတ္တိ ပဋိပတ္တိ ဧတဿာတိ သုစိသလ္လေခဝုတ္တိ၊ တေန သုစိသလ္လေခဝုတ္တိနာ၊ ပရိသုဒ္ဓါယ အပ္ပိစ္ဆဝုတ္တိယာ သမန္နာဂတေနာတိ အတ္ထော။ ဝိနယာစာရယုတ္တေနာတိ ဝါရိတ္တစာရိတ္တသီလသမ္ပန္နေန။ အထ ဝါ ဝိနယောတိ စေတ္ထ ပါတိမောက္ခသံဝရာဒိဘေဒေါ သံဝရဝိနယော။ အာစာရောတိ အာစာရဂေါစရနိဒ္ဒေသေ အာဂတသမဏသာရုပ္ပာစာရော ။ သောဏတ္ထေရေနာတိ ဧတ္ထ သောဏောတိ တဿ နာမံ။ ထိရေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ထေရော။ ယာစိတောတိ အဘိယာစိတော။ ထေရော ဟိ ပါတိမောက္ခဿ ဂမ္ဘီရတာယ ဒုရဝဂါဟတံ၊ အာစရိယဿ စ တံသံဝဏ္ဏနာယ သာမတ္ထိယံ ဉတွာ ‘‘ပါတိမောက္ခဿ တယာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ သာသနဿ သုစိရဋ္ဌိတိကတာ ဟောတီ’’တိ သာနိသံသဂါရဝေန ယာစနံ အကာသိ။ တဒဿ ယာစနံ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ နိဒါနဘူတံ ဒဿေန္တော ‘‘ယာစိတော’’တိ အာဟ။

ဧတ္ထ စ ‘‘သူရတေနာ’’တိ ဣမိနာဿ သောရစ္စံ ဝုစ္စတိ။ ‘‘နိဝါတေနာ’’တိ ဣမိနာ နီစမနတာ နိဝါတဝုတ္တိတာ၊ ယာယ နိဝါတဝုတ္တိတာယ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော နိဟတမာနော၊ နိဟတဒပ္ပော၊ ပါဒပုဉ္ဆနစောဠကသမော၊ ဘိန္နဝိသာဏူသဘသမော၊ ဥဒ္ဓဋဒါဌသပ္ပသမော စ ဟုတွာ သဏှော သခိလော သုခသမ္ဘာသော ဟောတိ။ ‘‘သုစိသလ္လေခဝုတ္တိနာ’’တိ ဣမိနာ ဣန္ဒြိယသံဝရပစ္စယသန္နိဿိတအာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ ‘‘ဝိနယာစာရယုတ္တေနာ’’တိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝမနေကဂုဏေဟိ တဿ အဘိတ္ထဝနံ ယထာဝုတ္တဂုဏသမန္နာဂတဿ သဗြဟ္မစာရိနော အဇ္ဈေသနံ န သက္ကာ ပဋိဗာဟိတုန္တိ ပရမဂမ္ဘီရဿာပိ ပါတိမောက္ခဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာယံ ပဝတ္တာတိ ဒဿနတ္ထံ။ ကိဉ္စ – တာဒိသဿ အဇ္ဈေသနံ နိဿာယ ကရိယမာနာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ တဿ အဇ္ဈေသနာဓိပစ္စေန၊ မမဉ္စ ဥဿာဟသမ္ပတ္တိယာ န စိရေန ပရိယောသာနံ ဂစ္ဆတီတိ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ သံဝဏ္ဏနာယ နိမိတ္တံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဿဝနေ သောတုဇနဿာဒရံ ဇနေတုံ တပ္ပယောဇနကရဏပ္ပကာရနိဿယာဘိဓာနာဒိံ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ‘‘ယံ မဟေသိနာ ပါတိမောက္ခံ ပကာသိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မိံ ပါတိမောက္ခေ။ သဉ္ဇာတကင်္ခါနန္တိ ပဒပဒတ္ထဝိနိစ္ဆယဝသေန သဉ္ဇာတကင်္ခါနံ၊ သမုပ္ပန္နသံသယာနန္တိ အတ္ထော။ ကင်္ခါဝိတရဏတ္ထာယာတိ ယထာဝုတ္တသံသယဿ အတိက္ကမနတ္ထာယ။ တဿာတိ ပါတိမောက္ခဿ။ ဝဏ္ဏီယတိ အတ္ထော ကထီယတိ ဧတာယာတိ ဝဏ္ဏနာ၊ အဋ္ဌကထာ၊ တံ ဝဏ္ဏနံ။ ဣမဿ စ ‘‘ဝဏ္ဏယိဿာမီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ကိံဘူတန္တိ အာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဝိနိစ္ဆယ’’န္တိအာဒိ။ ပရိပုဏ္ဏဝိနိစ္ဆယန္တိ ခန္ဓကပရိဝါရပဒဘာဇနာဒိဝသေန အသာဓာရဏဝိနိစ္ဆယဿ စ နိဒါနာဒိဝသေန သတ္တရသပ္ပဘေဒဿ စ သဗ္ဗသိက္ခာပဒသာဓာရဏဝိနိစ္ဆယဿ ပကာသနတော သမ္ပုဏ္ဏဝိနိစ္ဆယံ။

မဟာဝိဟာရဝါသီနန္တိ မဟာမေဃဝနုယျာနဘူမိဘာဂေ ပတိဋ္ဌိတော ဝိဟာရော မဟာဝိဟာရော၊ ယော သတ္ထုနော မဟာဗောဓိနာ ဝိဘူသိတော၊ တတ္ထ ဝသန္တိ သီလေနာတိ မဟာဝိဟာရဝါသိနော၊ တေသံ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ။ ဝါစနာမဂ္ဂနိဿိတန္တိ ကထာမဂ္ဂနိဿိတံ၊ အဋ္ဌကထာနိဿိတန္တိ အတ္ထော၊ မဟာဝိဟာရဝါသီနံ သီဟဠဋ္ဌကထာနယံ ဣဓ နိဿာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝဏ္ဏယိဿာမီတိ ပဝတ္တယိဿာမိ။ နာမေနာတိ အတ္တနော ဂုဏနာမေန။ ကင်္ခါဝိတရန္တိ ဧတာယာတိ ကင်္ခါဝိတရဏီ၊ တံ ကင်္ခါဝိတရဏိံ။ သုဘန္တိ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နတ္တာ သုန္ဒရံ၊ သဒ္ဒလက္ခဏသုဘတော၊ ဝိနိစ္ဆယသုဘတော၊ ဝိညေယျသုဘတော စ သုဘံ ပရိသုဒ္ဓံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ကင်္ခါဝိတရဏတ္ထာယာ’’တိ ဣမိနာ ပယောဇနံ ဒဿေတိ၊ ပုရိပုဏ္ဏဝိနိစ္ဆယ’’န္တိ ဣမိနာ သံဝဏ္ဏနာပ္ပကာရံ၊ ‘‘မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝါစနာမဂ္ဂနိဿိတ’’န္တိ ဣမိနာ သံဝဏ္ဏနာယ နိဿယဝိသုဒ္ဓိံ နိကာယန္တရလဒ္ဓိသင်္ကရဒေါသဝိဝဇ္ဇနတော၊ ‘‘ဝဏ္ဏယိဿာမီ’’တိ ဣမိနာ အတ္တနော အဇ္ဈာသယံ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဝတ္တယိဿာမီ’’တိပိ ပါဌော။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဒါနဝဏ္ဏနာ

ဧဝံ ရတနတ္တယပဏာမာဒိသဟိတံ သညာဒိကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ပါတိမောက္ခဿ ဝဏ္ဏနံ ဝဏ္ဏယိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပါတိမောက္ခံ တာဝ ဝစနတ္ထတော၊ သရူပဘေဒတော၊ ဂန္ထဘေဒတော၊ ဥဒ္ဒေသဝိဘာဂတော၊ ဥဒ္ဒေသပရိစ္ဆေဒတော စ ဝဝတ္ထပေတွာ တဒုဒ္ဒေသက္ကမေနာယံ ဝဏ္ဏနာ ဘဝိဿတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ပါတိမောက္ခ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။

တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဂါထာပဒေ။ ပအတိမောက္ခန္တိ ပကာရတော အတိဝိယ သီလေသု မုခဘူတံ။ အတိပမောက္ခန္တိ တမေဝ ပဒံ ဥပသဂ္ဂဗျတ္တယေန ဝဒတိ။ အထ ဝါ ပ အတိ မောက္ခန္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ၊ တဿ ဥပသဂ္ဂဗျတ္တယေနတ္ထမာဟ ‘‘အတိပမောက္ခ’’န္တိ။ ဧဝံ ပဘေဒတော ပဒဝဏ္ဏနံ ကတွာ သဒ္ဒတ္ထတော ဝဒတိ ‘‘အတိသေဋ္ဌံ အတိဥတ္တမန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ဧတ္ထ စ သီလပါတိမောက္ခံ သဗ္ဗဂုဏာနံ မူလဘာဝတော သေဋ္ဌံ၊ ဂန္ထပါတိမောက္ခံ ပန သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏတော သေဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥတ္တမန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတီတိ ဧဝံ။ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တဝစနတ္ထံ နိဒဿေတိ။ နိဒဿနတ္ထော ဟိ အယံ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘သဗ္ဗမတ္ထီတိ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယမေကော အန္တော၊ သဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယံ ဒုတိယော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၃။၉၀) ဝိယ။ ဣမိနာတိ အာသန္နပစ္စက္ခဝစနံ ဣတိ-သဒ္ဒေန အနန္တရနိဒဿိတဿ၊ ပဋိဂ္ဂါဟကေဟိ စ သောတဝိညာဏာဒိဝီထိယာ ပဋိပန္နဿ ဝစနတ္ထဿ ဝစနတော။ အထ ဝါ ဣမိနာတိ အာသန္နပစ္စက္ခဘာဝကရဏဝစနံ ယထာဝုတ္တဿ ဝစနတ္ထဿ အဘိမုခီကရဏတော။ ဝစနတ္ထေနာတိ ‘‘အတိသေဋ္ဌ’’န္တိ သဒ္ဒတ္ထေန။ ဧကဝိဓမ္ပီတိ ဧကကောဋ္ဌာသမ္ပိ။ သီလဂန္ထဘေဒတော ဒုဝိဓံ ဟောတီတိ ပုန သီလဂန္ထသင်္ခါတေန ပဘေဒေန ဒုဝိဓံ ဟောတိ၊ သီလပါတိမောက္ခံ၊ ဂန္ထပါတိမောက္ခဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ ဟောတီတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ တဒုဘယဿာပိ သုတ္တေ အာဂတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပါတိ ရက္ခတီတိ ပါတိ၊ တံ မောက္ခေတိ မောစေတိ အာပါယိကာဒီဟိ ဒုက္ခေဟီတိ ပါတိမောက္ခံ၊ သံဝရဏံ သံဝရော၊ ကာယဝါစာဟိ အဝီတိက္ကမော၊ ပါတိမောက္ခမေဝ သံဝရော ပါတိမောက္ခသံဝရော၊ ပါတိမောက္ခသံဝရေန သံဝုတော သမန္နာဂတော ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော။ ဝိဟရတီတိ ဝတ္တတိ။

အာဒိမေတန္တိ ဧတံ သိက္ခာပဒသီလံ ပုဗ္ဗုပ္ပတ္တိအတ္ထေန အာဒိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘တသ္မာတိဟ တွံ၊ ဥတ္တိယ၊ အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု။ ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ? သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓံ၊ ဒိဋ္ဌိ စ ဥဇုကာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၈၂)။

ယထာ ဟိ နဂရဝဍ္ဎကီ နဂရံ မာပေတုကာမော ပဌမံ နဂရဋ္ဌာနံ သောဓေတိ၊ တတော အပရဘာဂေ ဝီထိစတုက္ကသိင်္ဃာဋကာဒိပရိစ္ဆေဒေန ဝိဘဇိတွာ နဂရံ မာပေတိ၊ ယထာ ဝါ ပန ရဇကော ပဌမံ တီဟိ ခါရေဟိ ဝတ္ထံ ဓောဝိတွာ ပရိသုဒ္ဓေ ဝတ္ထေ ယဒိစ္ဆကံ ရင်္ဂဇာတံ ဥပနေတိ၊ ယထာ ဝါ ပန ဆေကော စိတ္တကာရော ရူပံ လိခိတုကာမော အာဒိတောဝ ဘိတ္တိပရိကမ္မံ ကရောတိ၊ တတော အပရဘာဂေ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ဧဝမေဝ ယောဂါဝစရော အာဒိတောဝ သီလံ ဝိသောဓေတွာ အပရဘာဂေ သမထဝိပဿနာဒယော ဓမ္မေ သစ္ဆိကရောတိ။ တသ္မာ သီလံ ‘‘အာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘မုခမေတ’’န္တိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော’’တိအာဒိပါဠိံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၅) သင်္ဂဏှာတိ။

သီလန္တိ စာရိတ္တဝါရိတ္တဝသေန ဒုဝိဓံ ဝိနယပိဋကပရိယာပန္နံ သိက္ခာပဒသီလံ၊ ဓမ္မတော ပန သီလံ နာမ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝါ ဝိရမန္တဿ၊ ဝတ္တပဋိပတ္တိံ ဝါ ပူရေန္တဿ စေတနာဒယော ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ‘‘ကိံ သီလန္တိ စေတနာ သီလံ စေတသိကံ သီလံ သံဝရော သီလံ အဝီတိက္ကမော သီလ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၃၉) ‘‘ဥဘယာနိ ခေါ ပနဿ ပါတိမောက္ခာနီ’’တိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီပါတိမောက္ခဝသေန ဥဘယာနိ ပါတိမောက္ခာနိ၊ ဒွေ မာတိကာတိ အတ္ထော။ အဿာတိ ဘိက္ခုနောဝါဒကဿ ။ ဝိတ္ထာရေနာတိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂေန သဒ္ဓိံ။ သွာဂတာနီတိ သုဋ္ဌု အာဂတာနိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာ’’တိအာဒိပါဠိံ (မဟာဝ။ ၁၃၄) သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထာတိ တေသု သီလဂန္ထပါတိမောက္ခေသု။ ယောတိ အနိယမနိဒ္ဒေသော၊ ယော ကောစိ ပုဂ္ဂလော။ နန္တိ ဝိနယပရိယာပန္နသီလံ။ ရက္ခတီတိ သမာဒိယိတွာ အဝိကောပေန္တော ပါလေတိ။ တံ ‘‘ပါတီ’’တိ လဒ္ဓနာမံ ပါတိမောက္ခသီလေ ဌိတံ။ မောစေတီတိ သဟကာရိကာရဏဘာဝတော မောက္ခေတိ။ အပါယေ ဇာတံ အာပါယိကံ၊ ဒုက္ခံ၊ တံ အာဒိ ယေသံ တာနိ အာပါယိကာဒီနိ။ အာဒိသဒ္ဒေန တဒညံ သဗ္ဗံ သံသာရဒုက္ခံ သင်္ဂဏှာတိ။ အတ္တာနုဝါဒါဒီဟီတိ အတ္တာနံ အနုဝါဒေါ အတ္တာနုဝါဒေါ၊ သော အာဒိ ယေသံ တာနိ အတ္တာနုဝါဒါဒီနိ၊ တေဟိ အတ္တာနုဝါဒါဒီဟိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပရာနုဝါဒဒဏ္ဍဒုဂ္ဂတိဘယာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ တဿ ပါတိမောက္ခဿ ဇောတကတ္တာတိ တဿ သီလပါတိမောက္ခဿ ဒီပနတ္တာ။ အာဒိမှိ ပန ဝုတ္တော ဝစနတ္ထောတိ ‘‘အတိသေဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနာ အာဒိမှိ ဝုတ္တော ဝစနတ္ထော။ ဥဘိန္နမ္ပိ သာဓာရဏော ဟောတိ သီလပါတိမောက္ခံ သဗ္ဗဂုဏာနံ မူလဘာဝတော သေဋ္ဌံ၊ ဂန္ထပါတိမောက္ခံ သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏတော သေဋ္ဌန္တိ။

တတ္ထာတိ တေသု သီလပါတိမောက္ခဂန္ထပါတိမောက္ခေသု။ ‘‘အယံ ဝဏ္ဏနာ’’တိ ဝက္ခမာနဝဏ္ဏနမာဟ။ ဂန္ထပါတိမောက္ခဿ တာဝ ယုဇ္ဇတု၊ ကထံ သီလပါတိမောက္ခဿ ယုဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ဂန္ထေ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဟီတိ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော။ တဿာတိ ဂန္ထဿ။ အတ္ထောတိ သီလံ။ ဝဏ္ဏိတောဝ ဟောတီတိ ဂန္ထဝဏ္ဏနာမုခေန အတ္ထဿေဝ ဝဏ္ဏနတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ ဂန္ထေ ဝဏ္ဏိတေ တဒဝိနာဘာဝတော တဿတ္ထော ဝဏ္ဏိတော ဟောတိ၊ တသ္မာ သီလပါတိမောက္ခဿပိ ယုဇ္ဇတီတိ။

ဧဝံ သရူပဘေဒတော ဝဝတ္ထပေတွာ ဣဒါနိ ဂန္ထဘေဒတော ဝဝတ္ထပေတုံ ‘‘တံ ပနေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာတိ တေသု ဘိက္ခုပါတိမောက္ခဘိက္ခုနီပါတိမောက္ခေသု ဒွီသု။ ဥဒ္ဒေသာ ပရိစ္ဆိဇ္ဇန္တိ ယေဟိ ဝက္ခမာနဝစနပ္ပဗန္ဓေဟိ၊ တေ ဥဒ္ဒေသပရိစ္ဆေဒါ၊ တေဟိ။ ဝဝတ္ထိတန္တိ အသင်္ကရတော ဌိတံ။

ဧဝံ ဂန္ထဘေဒတော ဝဝတ္ထပေတွာ ဣဒါနိ ဥဒ္ဒေသဝိဘာဂတော ဝဝတ္ထပေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဥဒ္ဒိသီယတိ သရူပေန ကထီယတိ ဧတ္ထ၊ ဧတေနာတိ ဝါ ဥဒ္ဒေသော၊ နိဒါနဿ ဥဒ္ဒေသောတိ နိဒါနုဒ္ဒေသော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဝိတ္ထာရောဝ ဥဒ္ဒေသော ဝိတ္ထာရုဒ္ဒေသော။

ဣဒါနိ နိဒါနုဒ္ဒေသာဒီနံ ပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ‘‘တတ္ထ နိဒါနုဒ္ဒေသော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု ပဉ္စသု ဥဒ္ဒေသေသု။ နိဒါနုဒ္ဒေသော ဥဒ္ဒိဋ္ဌော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယံ ပနေတ္ထ နိဒါနုဒ္ဒေသပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေန္တေန ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော…ပေ… အာဝိကတာ ဟိဿ ဖာသု ဟောတီ’’တိ ဣဓာဂတနိဒါနပါဠိံ ဒဿေတွာ တဒနန္တရံ ဥဒ္ဒေသကာလေ ဝတ္တဗ္ဗဿာပိ ‘‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခေါ အာယသ္မန္တော နိဒါန’’န္တိ ဣမဿ ပါဌဿ ယောဇနံ အကတွာ ‘‘တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမီ’’တိအာဒိနာ အနုသာဝနာဒိကမေဝ ယောဇေတွာ ဒဿိတံ၊ တံ ပန အပရိပုဏ္ဏနိဒါနပါဠိဒဿနပုဗ္ဗကနိဒါနုဒ္ဒေသပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ၊ ခုဒ္ဒကပေယျာလဝသေန ဝါ ပါကဋတ္တာ တဿ အယောဇနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဥဒ္ဒေသကာလေ ပန ယောဇေတွာဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘တံ ပနေတံ ပါရာဇိကာဒီနံ အဝသာနေ ဒိဿတိ၊ န နိဒါနာဝသာနေ။ ကိဉ္စာပိ န ဒိဿတိ၊ အထ ခေါ ဥဒ္ဒေသကာလေ ‘အာဝိကတာ ဟိဿ ဖာသု ဟောတီ’တိ ဝတွာ ‘ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ခေါ အာယသ္မန္တော နိဒါနံ၊ တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမီ’တိအာဒိနာ နယေန ဝတ္တဗ္ဗမေဝါ’’တိအာဒိ။ အဝသေသေ သုတေန သာဝိတေတိ အဝသိဋ္ဌံ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသာဒိစတုက္ကံ ‘‘သုတာ ခေါ ပနာယသ္မန္တေဟိ စတ္တာရော ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ…ပေ… အဝိဝဒမာနေဟိ သိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ သုတဝသေန သာဝိတေ။

ဧတေနေဝ နယေန သေသာ တယော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသပရိစ္ဆေဒါ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပါရာဇိကုဒ္ဒေသာဒီန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသာဒီနံ ပရိစ္ဆေဒါ ယောဇေတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ နိဒါနဿ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပါရာဇိကာဒီနိ ဩသာပေတွာတိ နိဒါနံ၊ ပါရာဇိကဉ္စ၊ တဒုဘယံ သင်္ဃာဒိသေသဉ္စ၊ တံတိကံ အနိယတဉ္စာတိ ဧဝံ ယထာက္ကမံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ပါရာဇိကာဒီနိ ပရိယောသာပေတွာ။ ယောဇေတဗ္ဗာတိ ‘‘အဝသေသေ သုတေန သာဝိတေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌော ဟောတိ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသော’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗန္တိ ဝစနတောတိ ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ –

‘‘ပဉ္စိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာ နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ၊ အယံ ပဌမော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ၊ အယံ ဒုတိယော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၁၅၀) –

ဧဝံ ဝုတ္တတ္တာ။ ယသ္မိံ ဝိပ္ပကတေတိ ယသ္မိံ ဥဒ္ဒေသေ အပရိယောသိတေ။ အန္တရာယော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒသသု အန္တရာယေသု ယော ကောစိ အန္တရာယော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ။ ဒသ အန္တရာယာ နာမ – ရာဇန္တရာယော၊ စောရန္တရာယော၊ အဂျန္တရာယော၊ ဥဒကန္တရာယော၊ မနုဿန္တရာယော၊ အမနုဿန္တရာယော၊ ဝါဠန္တရာယော၊ သရီသပန္တရာယော၊ ဇီဝိတန္တရာယော၊ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယောတိ။ တတ္ထ သစေ ဘိက္ခူသု ‘‘ဥပေါသထံ ကရိဿာမာ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၅၀) နိသိန္နေသု ရာဇာ အာဂစ္ဆတိ၊ အယံ ရာဇန္တရာယော။ စောရာ အာဂစ္ဆန္တိ၊ အယံ စောရန္တရာယော။ ဒဝဒါဟော ဝါ အာဂစ္ဆတိ၊ အာဝါသေ ဝါ အဂ္ဂိ ဥဋ္ဌဟတိ၊ အယံ အဂျန္တရာယော။ မေဃော ဝါ ဥဋ္ဌဟတိ၊ ဩဃော ဝါ အာဂစ္ဆတိ၊ အယံ ဥဒကန္တရာယော။ ဗဟူ မနုဿာ အာဂစ္ဆန္တိ၊ အယံ မနုဿန္တရာယော။ ဘိက္ခုံ ယက္ခော ဂဏှာတိ၊ အယံ အမနုဿန္တရာယော။ ဗျဂ္ဃာဒယော စဏ္ဍမိဂါ အာဂစ္ဆန္တိ၊ အယံ ဝါဠန္တရာယော။ ဘိက္ခုံ သပ္ပာဒယော ဍံသန္တိ၊ အယံ သရီသပန္တရာယော။ ဘိက္ခု ဂိလာနော ဝါ ဟောတိ၊ ကာလံ ဝါ ကရောတိ၊ ဝေရိနော ဝါ တံ မာရေတုကာမာ ဂဏှန္တိ၊ အယံ ဇီဝိတန္တရာယော။ မနုဿာ ဧကံ ဝါ ဗဟူ ဝါ ဘိက္ခူ ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေတုကာမာ ဂဏှန္တိ၊ အယံ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယော။ ဣတိ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘အန္တရာယော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒသသု အန္တရာယေသု ယော ကောစိ အန္တရာယော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ၊ တဿတ္ထော ပကာသိတော ဟောတီတိ။

တေန သဒ္ဓိန္တိ ဝိပ္ပကတုဒ္ဒေသေန သဒ္ဓိံ။ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဥဒ္ဒေသာပေက္ခတ္တာ အဝသေသဝစနဿ။ ယထာဟ ‘‘နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၅၀)။ တေနာဟ ‘‘နိဒါနုဒ္ဒေသေ ပနာ’’တိအာဒိ။ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ နာမ နတ္ထိ ဥပေါသထဿ အန္တရာယောဝ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အနိယတုဒ္ဒေသော ပရိဟာယတီတိ ဘိက္ခုနီနံ အနိယတသိက္ခာပဒပညတ္တိယာ အဘာဝတော။ တဒဘာဝေါ စ ‘‘ဣဒမေဝ လက္ခဏံ တတ္ထာပိ အနုဂတ’’န္တိ ကတွာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသန္တိ အဝသေသုဒ္ဒေသပရိစ္ဆေဒဒဿနံ။ ဧတေသံ ဒွိန္နံ ပါတိမောက္ခာနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တာဝါတိ ပဌမံ။ ဣဒန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓိယံ ဝိပရိဝတ္တမာနံ သာမညေန ဒဿေတိ၊ ဣဒံ အက္ခရပဒနိယမိတဂန္ထိတံ ဝစနံ ဝုစ္စတိ ကထီယတီတိ အတ္ထော။ ကိံ တန္တိ အာဟ၊ ‘‘သုဏာတု မေတိအာဒီန’’န္တိအာဒိ။

တတ္ထ သုဏာတု မေတိအာဒီနန္တိ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော အဇ္ဇုပေါသထော’’တိအာဒီနံ ဘိက္ခုပါတိမောက္ခေ အာဂတာနံ သုတ္တပဒါနံ။ အတ္ထနိစ္ဆယန္တိ အဘိဓေယျတ္ထဿ စေဝ အဓိပ္ပာယတ္ထဿ စ နိစ္ဆယနံ၊ ဝဝတ္ထာပနန္တိ အတ္ထော။ ဣမာယ ဟိ အဋ္ဌကထာယ တေသံ အဘိဓေယျတ္ထော စေဝ အဓိပ္ပာယတ္ထော စ အနေကဓာ ဝဝတ္ထာပီယတိ။ အထ ဝါ နိစ္ဆိန္နောတိ နိစ္ဆယော။ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနေသု ခီလမဒ္ဒနာကာရေန ပဝတ္တာ ဝိမတိစ္ဆေဒကထာ၊ အတ္ထော စ နိစ္ဆယော စ အတ္ထနိစ္ဆယော၊ တံ အတ္ထနိစ္ဆယံ၊ မယာ ဝုစ္စမာနံ အတ္ထဉ္စ ဝိနိစ္ဆယဉ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သီလသမ္ပန္နာတိ သမန္တတော ပန္နံ ပတ္တံ ပုဏ္ဏန္တိ သမ္ပန္နံ၊ သီလံ သမ္ပန္နမေတေသန္တိ သီလသမ္ပန္နာ၊ ပရိပုဏ္ဏသီလာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သမ္မဒေဝ ပန္နာ ဂတာ ဥပါဂတာတိ သမ္ပန္နာ၊ သီလေန သမ္ပန္နာ သီလသမ္ပန္နာ၊ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတာတိ အတ္ထော။ အဓိသီလအဓိစိတ္တအဓိပညာသင်္ခါတာ တိဿောပိ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန သိက္ခာ၊ တံ ကာမေန္တီတိ သိက္ခာကာမာ။ သုဏန္တု မေတိ တေ သဗ္ဗေပိ ဘိက္ခဝေါ မမ သန္တိကာ နိသာမေန္တု။ ဣမိနာ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ သက္ကစ္စံ သဝနေ နိယောဇေတိ။ သက္ကစ္စသဝနပဋိဗဒ္ဓါ ဟိ သဗ္ဗာပိ သာသနသမ္ပတ္တီတိ။ ဧတ္ထ စ သီလသမ္ပန္နာနံ သိက္ခာကာမာနံယေဝ ဘိက္ခူနံ ဂဟဏံ တဒညေသံ ဣမိဿာ သံဝဏ္ဏနာယ အဘာဇနဘာဝတော။ န ဟိ တေ ဝိနယံ သောတဗ္ဗံ၊ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဉ္စ မညိဿန္တိ။

ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဂါထာပဒေ၊ ဧတေသံ ဝါ ဂါထာယ သင်္ဂဟိတာနံ ‘‘သုဏာတု မေ’’တိအာဒီနံ ပဒါနမန္တရေ။ သဝနေ အာဏတ္တိဝစနံ သဝနာဏတ္တိဝစနံ။ ကိဉ္စာပိ သဝနာဏတ္တိဝစနံ၊ တထာပိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တတ္တာ ဘဂဝတော အာဏတ္တိ၊ န ဥဒ္ဒေသကဿာတိ နဝကတရေနာပိ ဣဒံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ သင်္ဃဂါရဝေန၊ သင်္ဃဗဟုမာနေန စ သဟိတတ္တာ သဂါရဝသပ္ပတိဿဝစနံ။ သင်္ဃော ဟိ သုပ္ပဋိပန္နတာဒိဂုဏဝိသေသယုတ္တတ္တာ ဥတ္တမံ ဂါရဝပ္ပတိဿဝဋ္ဌာနံ။ ဣဒဉ္စ သဗ္ဗံ ကေန ကတ္ထ ကဒါ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗမေဝ စေတ’’န္တိအာဒိ။ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနန္တေနာတိ –

‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတုံ၊ ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ၊ ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန သင်္ဃော ဉာပေတဗ္ဗော ‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော’’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၃-၁၃၄) –

ဧဝမာဒိနာ အနုဇာနန္တေန။ ရာဇဂဟေတိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ တဉှိ မန္ဓာတုမဟာဂေါဝိန္ဒာဒီဟိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ‘‘ရာဇဂဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပနေတံ ဗုဒ္ဓကာလေ၊ စက္ကဝတ္တိကာလေ စ နဂရံ ဟောတိ၊ သေသကာလေ သုညံ ဟောတိ ယက္ခပရိဂ္ဂဟိတံ၊ တေသံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဣဒံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ၊ တသ္မာ။ ကိံ တေ ဥဘောပိ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသန္တိ၊ ယေနေဝံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သင်္ဃတ္ထေရော ဝါ ဟီ’’တိအာဒိ။ ထေရာဓိကန္တိ ထေရာဓီနံ၊ ထေရာယတ္တံ ဘဝိတုန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ထေရာဓေယျ’’န္တိ ဝါ ပါဌော၊ သောယေဝတ္ထော။ တတ္ထာတိ တိဿံ ပရိသာယံ။ ဗျတ္တောတိ ပညာဝေယျတ္တိယေန သမန္နာဂတော၊ ပဂုဏမာတိကောတိ အတ္ထော။ ပဋိဗလောတိ ဝတ္တုံ သမတ္ထော၊ အဘီတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဒဟရဿာပိ ဗျတ္တဿ ပါတိမောက္ခော အနုညာတော၊ အထ ခေါ ဧတ္ထာယံ အဓိပ္ပာယော – သစေ ထေရဿ ပဉ္စ ဝါ စတ္တာရော ဝါ တယော ဝါ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာ နာဂစ္ဆန္တိ၊ ဒွေ ပန အက္ခဏ္ဍာ သုဝိသဒါ ဝါစုဂ္ဂတာ ဟောန္တိ၊ ထေရာယတ္တောဝ ပါတိမောက္ခော။ သစေ ပန ဧတ္တကမ္ပိ ဝိသဒံ ကာတုံ န သက္ကောတိ၊ ဗျတ္တဿ ဘိက္ခုနော အာယတ္တောတိ။

ဣဒါနိ ‘‘သင်္ဃော’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာဓိပ္ပေတသင်္ဃံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ဃောတိ ဣမိနာ ပန ပဒေနာ’’တိအာဒိမာဟ ကိဉ္စာပီတိ အနုဂ္ဂဟတ္ထေ နိပါတော၊ တဿ ယဒိ နာမာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒက္ခန္တိ ဧတာယ သတ္တာ ယထာဓိပ္ပေတာဟိ သမ္ပတ္တီဟိ ဝဍ္ဎန္တီတိ ဒက္ခိဏာ၊ ပရလောကံ သဒ္ဒဟိတွာ ဒါတဗ္ဗံ ဒါနံ၊ တံ ဒက္ခိဏံ အရဟတိ၊ ဒက္ခိဏာယ ဝါ ဟိတော၊ ယသ္မာ နံ မဟပ္ဖလကာရိတာယ ဝိသောဓေတီတိ ဒက္ခိဏေယျော၊ ဒိဋ္ဌိသီလသင်္ဃာတေန သံဟတောတိ သင်္ဃော၊ ဒက္ခိဏေယျော စ သော သင်္ဃော စာတိ ဒက္ခိဏေယျသင်္ဃော။ သမ္မုတိယာ စတုဝဂ္ဂါဒိဝိနယပညတ္တိယာ သိဒ္ဓါ သင်္ဃော သမ္မုတိသင်္ဃော။ အဝိသေသေနာတိ ‘‘အရိယာ’’တိ ဝါ ‘‘ပုထုဇ္ဇနာ’’တိ ဝါ အဝိသေသေတွာ သာမညေန။ သောတိ သမ္မုတိသင်္ဃော။ ဣဓာတိ ဣမိဿံ ဥပေါသထဉတ္တိယံ။ အဓိပ္ပေတော ဥပေါသထဉတ္တိယာ အဝိသေသတ္တာ။ နနု စ သောပိ ပဉ္စဝိဓော ဟောတိ၊ တတ္ထ ကတမော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သော ပနေသာ’’တိအာဒိ။ ကမ္မဝသေနာတိ ဝိနယကမ္မဝသေန။ ပဉ္စ ဝိဓာ ပကာရာ အဿ သမ္မုတိသင်္ဃဿာတိ ပဉ္စဝိဓော။ တထာ ဟိ ဝိဓယုတ္တဂတပ္ပကာရသဒ္ဒေ သမာနတ္ထေ ဝဏ္ဏယန္တိ။ စတုန္နံ ဝဂ္ဂေါ သမူဟောတိ စတုဝဂ္ဂေါ၊ စတုပရိမာဏယုတ္တော ဝါ ဝဂ္ဂေါ စတုဝဂ္ဂေါ။ ဧဝံ ပဉ္စဝဂ္ဂါဒိ။

ဣဒါနိ ယေသံ ကမ္မာနံ ဝသေနာယံ ပဉ္စဝိဓော ဟောတိ၊ တံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ပဉ္စဝိဓေ သင်္ဃေ။ မဇ္ဈိမေသု ဇနပဒေသု ဥပသမ္ပဒကမ္မဿ ဒသဝဂ္ဂကရဏီယတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဌပေတွာ…ပေ… ဥပသမ္ပဒဉ္စာ’’တိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘န ကိဉ္စိ သင်္ဃကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကိမတ္ထံ အတိရေကဝီသတိဝဂ္ဂေါ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘သော ပနာ’’တိအာဒိ။ အတိရေကတရေနာတိ စတုဝဂ္ဂါဒိကရဏီယံ ပဉ္စဝဂ္ဂါဒိနာ အတိရေကတရေန၊ ဒသဝဂ္ဂကရဏီယဉ္စ ဧကာဒသဝဂ္ဂါဒိနာ အတိရေကတရေန။ ဒဿနတ္ထန္တိ ဉာပနတ္ထံ။ ဣဒမေဝ စာနေန ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မန္တိ ‘‘ကမ္မဝသေန ပဉ္စဝိဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဿာနိယမေ ကထမေတံ ယုဇ္ဇေယျာတိ ဤဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေတိ ဥပေါသထေ။

ဥပေါသထသဒ္ဒေါ ပနာယံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသသီလဥပဝါသပညတ္တိဒိဝသေသု ဝတ္တတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘အာယာမာဝုသော ကပ္ပိန၊ ဥပေါသထံ ဂမိဿာမာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၅၀၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၈၅) တိမောက္ခုဒ္ဒေသေ အာဂတော၊ ‘‘ဧဝံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတော ခေါ၊ ဝိသာခေ၊ ဥပေါသထော ဥပဝုတ္ထော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၄၃) သီလေ၊ ‘‘သုဒ္ဓဿ ဝေ သဒါ ဖဂ္ဂု၊ သုဒ္ဓဿုပေါသထော သဒါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၇၉) ဥပဝါသေ၊ ‘‘ဥပေါသထော နာမ နာဂရာဇာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၆) ပညတ္တိယံ၊ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒဟုပေါသထေ သဘိက္ခုကာ အာဝါသာ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၁၈၁) ဒိဝသေ၊ ဣဓာပိ ဒိဝသေယေဝ ဝတ္တမာနော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘အဇ္ဇ ဥပေါသထဒိဝသော’’တိအာဒိ။ ဥပဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥပေါသထော။ ဥပဝသန္တီတိ သီလေန ဝါ သဗ္ဗသော အာဟာရဿ အဘုဉ္ဇနသင်္ခါတေန အနသနေန ဝါ ခီရပါနမဓုပါနာဒိမတ္တေန ဝါ ဥပေတာ ဟုတွာ ဝသန္တီတိ အတ္ထော။

သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါကျာနံ ဧဝ-ကာရတ္ထသဟိတတ္တာ ‘‘ဥပေါသထော’’တိ ဧတဿ ‘‘ဥပေါသထော ဧဝါ’’တိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဧတေန အနုပေါသထဒိဝသံ ပဋိက္ခိပတီ’’တိ။ ဣမိနာ အဝဓာရဏေန နိရာကတံ ဒဿေတိ၊ အထ ဝါ သဒ္ဒန္တရတ္ထာပေါဟနဝသေန သဒ္ဒေါ အတ္ထံ ဝဒတီတိ ‘‘ဥပေါသထော’’တိ ဧတဿ ‘‘အနုပေါသထော န ဟောတီ’’တိ အယမတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတေန အနုပေါသထဒိဝသံ ပဋိက္ခိပတီ’’တိ။ ‘‘ဧသ နယော ပန္နရသော’’တိ ဣမိနာ အညံ ဥပေါသထဒိဝသံပဋိက္ခိပတီတိ ဧတ္ထာပိ။ ဧတေနာတိ ‘‘ဥပေါသထော’’တိ ဧတေန သဒ္ဒေန။ ပဉ္စဒသန္နံ တိထီနံ ပူရဏဝသေန ပန္နရသော။ ပန္နရသောတိ ဣမိနာ အညံ ဥပေါသထဒိဝသံ ပဋိက္ခိပတီ’’တိ သံခိတ္တေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဒိဝသဝသေန ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ စတုဒ္ဒသိယံ နိယုတ္တော စာတုဒ္ဒသိကော။ ဧဝံ ပန္နရသိကော။ သာမဂ္ဂိဥပေါသထော နာမ သင်္ဃသာမဂ္ဂိကတဒိဝသေ ကာတဗ္ဗဥပေါသထော။ ဟေမန္တဂိမှဝဿာနာနံ တိဏ္ဏံ ဥတူနန္တိ ဧတ္ထ ဟေမန္တဥတု နာမ အပရကတ္တိကဿ ကာဠပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ ဖဂ္ဂုနပုဏ္ဏမပရိယောသာနာ စတ္တာရော မာသာ၊ ဂိမှဥတု နာမ ဖဂ္ဂုနဿ ကာလပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ အာသာဠှပုဏ္ဏမပရိယောသာနာ စတ္တာရော မာသာ၊ ဝဿာနဥတု နာမ အာသာဠှဿ ကာဠပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ အပရကတ္တိကပုဏ္ဏမပရိယောသာနာ စတ္တာရော မာသာ။ တတိယသတ္တမပက္ခေသု ဒွေ ဒွေ ကတွာ ဆ စာတုဒ္ဒသိကာတိ ဟေမန္တဿ ဥတုနော တတိယေ စ သတ္တမေ စ ပက္ခေ ဒွေ စာတုဒ္ဒသိကာ၊ ဧဝမိတရေသံ ဥတူနန္တိ ဆ စာတုဒ္ဒသိကာ။ သေသာ ပန္နရသိကာတိ သေသာ အဋ္ဌာရသ ပန္နရသိကာ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –

‘‘ကတ္တိကဿ စ ကာဠမှာ၊ ယာဝ ဖဂ္ဂုနပုဏ္ဏမာ၊

‘ဟေမန္တကာလော’တိ ဝိညေယျော၊ အဋ္ဌ ဟောန္တိ ဥပေါသထာ။

‘‘ဖဂ္ဂုနဿ စ ကာဠမှာ၊ ယာဝ အာသာဠှပုဏ္ဏမာ၊

‘ဂိမှကာလော’တိ ဝိညေယျော၊ အဋ္ဌ ဟောန္တိ ဥပေါသထာ။

‘‘အာသာဠှဿ စ ကာဠမှာ၊ ယာဝ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာ၊

‘ဝဿကာလော’တိ ဝိညေယျော၊ အဋ္ဌ ဟောန္တိ ဥပေါသထာ။

‘‘ဥတူနံ ပန တိဏ္ဏန္နံ၊ ပက္ခေ တတိယသတ္တမေ၊

‘စာတုဒ္ဒသော’တိ ပါတိမောက္ခံ၊ ဥဒ္ဒိသန္တိ နယညုနော’’တိ။

ပကတိယာ နဗဟုတရာဝါသိကာဒိပစ္စယေန ကာတဗ္ဗံ ပကတိစာရိတ္တံ။ ဗဟုတရာဝါသိကာဒိပစ္စယေ ပန သတိ အညသ္မိံ စာတုဒ္ဒသေပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘သကိ’’န္တိအာဒိ။ သကိန္တိ ဧကသ္မိံ ဝါရေ ။ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗန္တိ အာဝါသိကေဟိ ‘‘အဇ္ဇုပေါသထော စာတုဒ္ဒသော’’တိ ပုဗ္ဗကိစ္စေ ကရိယမာနေ အနုဝတ္တိတဗ္ဗံ၊ န ပဋိက္ကောသိတဗ္ဗံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘အာဝါသိကေဟိ အာဂန္တုကာနံ အနုဝတ္တိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၇၈) ဝစနံ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဒွေ တယော ဥပေါသထေ စာတုဒ္ဒသိကေ ကာတုံ၊ ကထံ မယံ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပဌမတရံ ပဝါရေယျာမာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၄၀) ဝစနဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထ စ ပဌမသုတ္တဿ ဧကေကဿ ဥတုနော တတိယသတ္တမပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသေ ဝါ အဝသေသဿ ပန္နရသေ ဝါ သကိံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗန္တိ ပကတိစာရိတ္တဝသေနပိ အတ္ထသမ္ဘဝတော ‘‘အာဂန္တုကေဟီ’’တိအာဒီနိ သုတ္တာနိ ဒဿိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာရူပပစ္စယေ သတီတိ အညသ္မိမ္ပိ စာတုဒ္ဒသိကေ ဥပေါသထံ ကာတုံ အနုရူပေ ‘‘အာဝါသိကာ ဗဟုတရာ ဟောန္တီ’’တိ ဧဝမာဒိကေ ပစ္စယေ သတိ။ အညသ္မိမ္ပိ စာတုဒ္ဒသေတိ တိဏ္ဏံ ဥတူနံ တတိယသတ္တမပက္ခစာတုဒ္ဒသတော အညသ္မိံ စာတုဒ္ဒသေ။

န ကေဝလံ ဥပေါသထဒိဝသာဝ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပုရိမဝဿံဝုဋ္ဌာနံ ပနာ’’တိအာဒိ။ မာ ဣတိ စန္ဒော ဝုစ္စတိ တဿ ဂတိယာ ဒိဝသဿ မိနိတဗ္ဗတော၊ သော ဧတ္ထ သဗ္ဗကလာပါရိပူရိယာ ပုဏ္ဏောတိ ပုဏ္ဏမာ၊ ပုဗ္ဗကတ္တိကာယ ပုဏ္ဏမာ ပုဗ္ဗကတ္တိကပုဏ္ဏမာ၊ အဿယုဇပုဏ္ဏမာ။ သာ ဟိ ပစ္ဆိမကတ္တိကံ နိဝတ္တေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တာ။ တေသံယေဝါတိ ပုရိမဝဿံဝုဋ္ဌာနံယေဝ။ ဘဏ္ဍနကာရကေဟီတိ ကလဟကာရကေဟိ။ ပစ္စုက္ကဍ္ဎန္တီတိ ဥက္ကဍ္ဎန္တိ။ ဘဏ္ဍနကာရကေဟိ အနုဝါဒဝသေန အဿယုဇပုဏ္ဏမာဒိံ ပရိစ္စဇန္တာ ပဝါရဏံ ကာဠပက္ခံ၊ ဇုဏှပက္ခန္တိ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎန္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘သုဏန္တု မေ အာယသ္မန္တော အာဝါသိကာ၊ ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ၊ ဣဒါနိ ဥပေါသထံ ကရေယျာမ၊ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာမ၊ အာဂမေ ကာဠေ ပဝါရေယျာမာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၄၀) ‘‘သုဏန္တု မေ အာယသ္မန္တော အာဝါသိကာ၊ ယဒါယသ္မန္တာနံ ပတ္တကလ္လံ၊ ဣဒါနိ ဥပေါသထံ ကရေယျာမ၊ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာမ၊ အာဂမေ ဇုဏှေ ပဝါရေယျာမာ’’တိ စ ဧဝံ ဉတ္တိယာ ပဝါရဏံ ဥက္ကဍ္ဎန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အထာတိ အနန္တရတ္ထေ နိပါတော။ စတုဒ္ဒသန္နံ ပူရဏော စာတုဒ္ဒသော၊ ဒိဝသော။ ယံ သန္ဓာယ ‘‘အာဂမေ ဇုဏှေ ပဝါရေယျာမာ’’တိ ဉတ္တိံ ဌပယိံသု၊ တသ္မိံ ပန အာဂမေ ဇုဏှေ ကောမုဒိယာ စာတုမာသိနိယာ အဝဿံ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ န ဟိ တံ အတိက္ကမိတွာ ပဝါရေတုံ လဗ္ဘတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘တေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူ ဘဏ္ဍနကာရကာ ကလဟကာရကာ ဝိဝါဒကာရကာ ဘဿကာရကာ သင်္ဃေ အဓိကရဏကာရကာ တမ္ပိ ဇုဏှံ အနုဝသေယျုံ၊ တေဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူဟိ သဗ္ဗေဟေဝ အာဂမေ ဇုဏှေ ကောမုဒိယာ စာတုမာသိနိယာ အကာမာ ပဝါရေတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၄၀)။

တေနေဝါဟ ‘‘ပစ္ဆိမဝဿံဝုဋ္ဌာနဉ္စ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမာ ဧဝါ’’တိ။ ယဒိ ဟိ တံ အတိက္ကမိတွာ ပဝါရေယျ၊ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ အာပဇ္ဇေယျ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပဝါရဏာယ ပဝါရေတဗ္ဗံ အညတြ သင်္ဃသာမဂ္ဂိယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၃၃)။ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏာယောဂတော ပဝါရဏာဒိဝသာ။ ပိသဒ္ဒေန န ကေဝလံ ပဝါရဏာဒိဝသာယေဝ၊ အထ ခေါ ဥပေါသထဒိဝသာပိ ဟောန္တီတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ ယော သော သာမဂ္ဂိဥပေါသထဒိဝသော ဝုတ္တော၊ တဉ္စ တပ္ပသင်္ဂေန သာမဂ္ဂိပဝါရဏာဒိဝသဉ္စ ဒဿေန္တော ‘‘ယဒါ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဩသာရိတေ တသ္မိံ ဘိက္ခုသ္မိန္တိ ဥက္ခိတ္တကေ ဘိက္ခုသ္မိံ ဩသာရိတေ၊ တံ ဂဟေတွာ သီမံ ဂန္တွာ အာပတ္တိံ ဒေသာပေတွာ ကမ္မဝါစာယ ကမ္မပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန ပဝေသိတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ ဝတ္ထုဿာတိ တဿ အဓိကရဏဿ။ တဒါ ဌပေတွာ…ပေ… ဥပေါသထဒိဝသော နာမ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိံ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘တာဝဒေဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တာဝဒေဝါတိ တံ ဒိဝသမေဝ။ ဝစနတောတိ ကောသမ္ဗကက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၄၇၅) ဝုတ္တတ္တာ။ ယတ္ထ ပန ပတ္တစီဝရာဒီနံ အတ္ထာယ အပ္ပမတ္တကေန ကာရဏေန ဝိဝဒန္တာ ဥပေါသထံ ဝါ ပဝါရဏံ ဝါ ဌပေန္တိ၊ တတ္ထ တသ္မိံ အဓိကရဏေ ဝိနိစ္ဆိတေ ‘‘သမဂ္ဂါ ဇာတမှာ’’တိ အန္တရာ သာမဂ္ဂိဥပေါသထံ ကာတုံ န လဘန္တိ။ ကရောန္တေဟိ အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကတော နာမ ဟောတိ။ ကတ္တိကမာသဗ္ဘန္တရေတိ ဧတ္ထ ကတ္တိကမာသော နာမ ပုဗ္ဗကတ္တိကမာသဿ ကာဠပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အပရကတ္တိကပုဏ္ဏမာ၊ တာဝ ဧကူနတိံသရတ္တိဒိဝေါ၊ တဿဗ္ဘန္တရေ၊ တတော ပစ္ဆာ ဝါ ပန ပုရေ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ။ အယမေဝ ယော ကောစိ ဒိဝသောယေဝ။ ဣဓာပိ ကောသမ္ဗကက္ခန္ဓကေ သာမဂ္ဂိယာ သဒိသာဝ သာမဂ္ဂီ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေ ပန ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ အပ္ပမတ္တကေ ပဝါရဏံ ဌပေတွာ သမဂ္ဂါ ဟောန္တိ၊ တေဟိ ပဝါရဏာယမေဝ ပဝါရဏာ ကာတဗ္ဗာ၊ တာဝဒေဝ န ကာတဗ္ဗာ။ ကရောန္တေဟိ အပ္ပဝါရဏာယ ပဝါရဏာ ကတာ ဟောတိ။ န ကာတဗ္ဗောယေဝါတိ နိယမေန ယဒိ ကရောတိ၊ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဟိ ဥပေါသထကရဏေ ဒုက္ကဋံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော အညတြ သင်္ဃသာမဂ္ဂိယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၃)။

‘‘ပတ္တကာလမေဝပတ္တကလ္လ’’န္တိ ဣမိနာ သကတ္ထေ ဘာဝပ္ပစ္စယောတိ ဒဿေတိ။ နာသတီတိ အနွယတော ဝုတ္တမေဝ ဗျတိရေကတော ဒဠှံ ကရောတိ။

အနုရူပါတိ အရဟာ အနုစ္ဆဝိကာ၊ သာမိနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗန္တိမေနာတိ သဗ္ဗဟေဋ္ဌိမေန စတ္တာရော၊ န တေဟိ ဝိနာ တံ ဥပေါသထကမ္မံ ကရီယတိ၊ န တေသံ ဆန္ဒော ဝါ ပါရိသုဒ္ဓိ ဝါ ဧတိ။ အဝသေသာ ပန သစေပိ သဟဿမတ္တာ ဟောန္တိ၊ သစေ သမာနသံဝါသကာ၊ သဗ္ဗေ ဆန္ဒာရဟာဝ ဟောန္တိ၊ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ ဒတွာ အာဂစ္ဆန္တု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ ကမ္မံ န ကုပ္ပတိ။ ပကတတ္တာတိ အနုက္ခိတ္တာ၊ ပါရာဇိကံ အနဇ္ဈာပန္နာ စ။ ဟတ္ထပါသော နာမ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထပ္ပမာဏော။

သီမာ စ နာမေသာ ကတမာ၊ ယတ္ထ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ ဌိတာ ကမ္မပ္ပတ္တာ နာမ ဟောန္တီတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ သီမံ ဒဿေန္တော ဝိဘာဂဝန္တာနံ သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂဒဿနမုခေနေဝ ဟောတီတိ ‘‘သီမာ စ နာမေသာ’’တိအာဒိမာဟ။ သမ္ဘိန္ဒန္တေနာတိ မိဿီကရောန္တေန။ အဇ္ဈောတ္ထရန္တေနာတိ မဒ္ဒန္တေန၊ အန္တော ကရောန္တေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမာ ဝိပတ္တိသီမာယော နာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကသ္မာ ဝိပတ္တိသီမာယော နာမာတိ အာဟ ‘‘ဧကာဒသဟီ’’တိအာဒိ။ အာကာရေဟီတိ ကာရဏေဟိ။ ဝစနတောတိ ကမ္မဝဂ္ဂေ (ပရိ။ ၄၈၂ အာဒယော) ကထိတတ္တာ။ သင်္ဃကမ္မံ နာမေတံ ဝီသတိဝဂ္ဂကရဏီယပရမန္တိ အာဟ ‘‘ယတ္ထ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ နိသီဒိတုံ န သက္ကောန္တီ’’တိ။ ယဿံ သီမာယံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ကမ္မာရဟေန သဒ္ဓိံ ဧကဝီသတိ ဘိက္ခူ ပရိမဏ္ဍလာကာရေန နိသီဒိတုံ န သက္ကောန္တိ၊ အယံ အတိခုဒ္ဒကာ နာမာတိ အတ္ထော။ ဧဝရူပါ စ သီမာ သမ္မတာပိ အသမ္မတာ၊ ဂါမခေတ္တသဒိသာဝ ဟောတိ၊ တတ္ထ ကတံ ကမ္မံ ကုပ္ပတိ။ ဧသ နယော သေသသီမာသုပိ။

သမ္မတာတိ ဗဒ္ဓါ၊ ဝါစိတကမ္မဝါစာတိ အတ္ထော။ ကမ္မဝါစာယ ဝါစနမေဝ ဟိ ဗန္ဓနံ နာမ။ နိမိတ္တံ န ဥပဂစ္ဆတီတိ အနိမိတ္တုပဂေါ၊ တံ အနိမိတ္တုပဂံ၊ အနိမိတ္တာရဟန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တစသာရရုက္ခော နာမ တာလနာဠိကေရာဒိကာ။ ပံသုပုဉ္ဇဝါလုကာပုဉ္ဇာနန္တိ ပံသုရာသိဝါလုကာရာသီနံ မဇ္ဈေ။ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ကတ္ထစိ ‘‘ပံသုပုဉ္ဇံ ဝါ ဝါလုကာပုဉ္ဇံ ဝါ အညတရ’’န္တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ သော ပန အပါဌော။ န ဟိ သော ‘‘အညတရ’’န္တိ ဣမိနာ ယုဇ္ဇတီတိ။ အန္တရာတိ နိမိတ္တုပဂနိမိတ္တာနမန္တရာ။ ဧတ္ထ စ ယာ တီဟိ နိမိတ္တေဟိ ဗဇ္ဈမာနာ အနိမိတ္တုပဂေသု တစသာရရုက္ခာဒီသု အညတရံ အန္တရာ ဧကံ နိမိတ္တံ ကတွာ သမ္မတာ၊ သာ ခဏ္ဍနိမိတ္တာ နာမ ဟောတိ။ ယာ ပန စတုပဉ္စနိမိတ္တာဒီဟိ ဗဇ္ဈမာနာ ဣမေသု တစသာရရုက္ခာဒီသု အညတရံ အန္တရာ ဧကံ နိမိတ္တံ ကတွာ သမ္မတာ၊ သာ ခဏ္ဍနိမိတ္တာ နာမ န ဟောတီတိ ဝိညာယတိ နိမိတ္တုပဂါနံ နိမိတ္တာနံ တိဏ္ဏံ သဗ္ဘာဝတော။ အဋ္ဌကထာသု ပန အဝိသေသေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေန သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန။ နိမိတ္တာနံ ဗဟိ ဌိတေန သမ္မတာတိ တေသံ ဗဟိ ဌိတေန ဝါစိတကမ္မဝါစာ။ နိမိတ္တာနိ ပန အန္တော စ ဗဟိ စ ဌတွာ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋန္တိ။

ဧဝံ သမ္မတာပီတိ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ကမ္မဝါစာယ သမ္မတာပိ။ ဣမဿ ‘‘အသမ္မတာဝ ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နဒီ အသီမာတိ ယာ ကာစိ နဒီလက္ခဏပ္ပတ္တာ နဒီ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ‘‘ဧတံ ဗဒ္ဓသီမံ ကရောမာ’’တိ ကတာပိ အသီမာ၊ ဗဒ္ဓသီမာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အတ္တနော သဘာဝေန ပန သာ ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာ။ သဗ္ဗတ္ထ သင်္ဃကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သမုဒ္ဒဇာတဿရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘သံသဋ္ဌဝိဋပါ’’တိ ဣမိနာ အညမညဿ အာသန္နတံ ဒီပေတိ။ ဗဒ္ဓါ ဟောတီတိ ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂေ သီမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဿာ ပဒေသန္တိ တဿာ ဧကဒေသံ။ ယတ္ထ ဌတွာ ဘိက္ခူဟိ ကမ္မံ ကာတုံ သက္ကာ ဟောတိ၊ တာဒိသံ ဧကဒေသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယတ္ထ ပန ဌိတေဟိ ကမ္မံ ကာတုံ န သက္ကာ၊ တာဒိသံ ပဒေသံ အန္တော ကရိတွာ ဗန္ဓန္တာ သီမာယ သီမံ သမ္ဘိန္ဒန္တိ နာမ၊ န တု အဇ္ဈောတ္ထရန္တိ နာမာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဂဏ္ဌိပဒေသု ပန ‘‘သမ္ဘိန္ဒနံ ပရေသံ သီမာယ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ နိမိတ္တေ ကိတ္တေတွာ လေခါမတ္တံ ဂဟေတွာ ဗန္ဓနံ။ အဇ္ဈောတ္ထရဏံ နာမ ပရေသံ သီမာယ နိမိတ္တေ ကိတ္တေတွာ တံ သကလံ ဝါ တဿေကဒေသံ ဝါ အန္တော ကရောန္တေန တဿာ ဗဟိ ဧကိဿံ ဒွီသု ဝါ ဒိသာသု နိမိတ္တေ ကိတ္တေတွာ ဗန္ဓန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ပဗ္ဗတာဒီနံ နိမိတ္တာနံ သမ္ပဒါ နိမိတ္တသမ္ပတ္တိ။ ပဗ္ဗတောဝ နိမိတ္တံ ပဗ္ဗတနိမိတ္တံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေသူတိ ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၃၈ အာဒယော) သီမာသမ္မုတိယံ ဝုတ္တေသု။ ဣမေဟိ စ ပန အဋ္ဌဟိ နိမိတ္တေဟိ အသမ္မိဿေဟိပိ အညမညမိဿေဟိပိ သီမံ သမ္မန္နိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မိံ တသ္မိံ ဒိသာဘာဂေ ယထာလဒ္ဓါနိ နိမိတ္တုပဂါနိ နိမိတ္တာနီ’’တိ။ ဧကေန၊ ပန ဒွီဟိ ဝါ နိမိတ္တေဟိ သမ္မန္နိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တီဏိ ပန အာဒိံ ကတွာ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ နိမိတ္တာနံ သတေနာပိ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိ ဝိနယဓရေန ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ပဗ္ဗတော၊ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ပုန ဝိနယဓရေနေဝ ‘‘ဧသော ပဗ္ဗတော နိမိတ္တ’’န္တိ ဧဝံ နိမိတ္တံ ကိတ္တေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧတံ ပဗ္ဗတံ နိမိတ္တံ ကရောမ၊ နိမိတ္တံ ကရိဿာမ၊ နိမိတ္တံ ကတော၊ နိမိတ္တံ ဟောတု၊ ဟောတိ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ ပန ကိတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပါသာဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တေနာဟ ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘ပဗ္ဗတော၊ ဘန္တေ၊ ဥဒကံ၊ ဘန္တေ’’တိ ဧဝံ ပန ဥပသမ္ပန္နော ဝါ အာစိက္ခတု၊ အနုပသမ္ပန္နော ဝါ၊ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ပုရတ္ထိမာယ အနုဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တံ? ပါသာဏော၊ ဘန္တေ၊ ဧသော ပါသာဏော နိမိတ္တံ။ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ၊ ဒက္ခိဏာယ အနုဒိသာယ၊ ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ၊ ပစ္ဆိမာယ အနုဒိသာယ၊ ဥတ္တရာယ ဒိသာယ၊ ဥတ္တရာယ အနုဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တံ? ဥဒကံ၊ ဘန္တေ၊ ဧတံ ဥဒကံ နိမိတ္တ’’န္တိ ဣဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထ ပန အဋ္ဌတွာ ပုန ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကိံ နိမိတ္တံ? ပဗ္ဗတော၊ ဘန္တေ၊ ဧသော ပဗ္ဗတော နိမိတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ပဌမံ ကိတ္တိတနိမိတ္တံ ကိတ္တေတွာဝ ဌပေတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ နိမိတ္တေန နိမိတ္တံ ဃဋိတံ ဟောတိ။ သမ္မာ ကိတ္တေတွာတိ အညမညနာမဝိပရိယာယေန၊ အနိမိတ္တာနံ နာမေန စ အကိတ္တေတွာ ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေန ကိတ္တေတွာ။ သမ္မတာတိ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ နယေန ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၃၉ အာဒယော) ဝုတ္တာယ ပရိသုဒ္ဓါယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ ဗဒ္ဓါ။ တတ္ထ နိမိတ္တာနိ သကိံ ကိတ္တိတာနိပိ ကိတ္တိတာနေဝ ဟောန္တိ။ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ပန တိက္ခတ္တုံ သီမမဏ္ဍလံ သမ္ဗန္ဓန္တေန နိမိတ္တံ ကိတ္တေတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ဝုတ္တံ။

တတြာတိ တေသု အဋ္ဌသု နိမိတ္တေသု။ နိမိတ္တုပဂတာတိ နိမိတ္တယောဂျတာ။ ‘‘ဟတ္ထိပ္ပမာဏတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ ဝစနတော ဟတ္ထိပ္ပမာဏောပိ နိမိတ္တုပဂေါယေဝ။ ဟတ္ထီ ပန သတ္တရတနော ဝါ အဍ္ဎဋ္ဌရတနော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈) ဝါ။ တတော ဩမကတရောတိ တတော ဟတ္ထိပ္ပမာဏတော ခုဒ္ဒကတရော။ သစေ စတူသု ဒိသာသု စတ္တာရော ဝါ တီသု ဝါ တယော ပဗ္ဗတာ ဟောန္တိ၊ စတူဟိ၊ တီဟိ ဝါ ပဗ္ဗတနိမိတ္တေဟေဝ သမ္မန္နိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ဒွီဟိ ပန နိမိတ္တေဟိ၊ ဧကေန ဝါ သမ္မန္နိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဣတော ပရေသု ပါသာဏနိမိတ္တာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မာ ပဗ္ဗတနိမိတ္တံ ကရောန္တေန ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ‘‘ဧကာဗဒ္ဓါ၊ န ဧကာဗဒ္ဓါ’’တိ။ သစေ ဧကာဗဒ္ဓါ ဟောတိ၊ န ကာတဗ္ဗော။ တဉှိ စတူသု ဝါ အဋ္ဌသု ဝါ ဒိသာသု ကိတ္တေန္တေနာပိ ဧကမေဝ နိမိတ္တံ ကိတ္တိတံ ဟောတိ။ တသ္မာ ယော ဧဝံ စက္ကသဏ္ဌာနေန ဝိဟာရံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတော ပဗ္ဗတော၊ တံ ဧကဒိသာယ ကိတ္တေတွာ အညာသု ဒိသာသု တံ ဗဟိဒ္ဓါ ကတွာ အန္တော အညာနိ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတဗ္ဗာနိ။ သစေ ပဗ္ဗတဿ တတိယဘာဂံ ဝါ ဥပဍ္ဎံ ဝါ အန္တောသီမာယ ကတ္တုကာမာ ဟောန္တိ၊ ပဗ္ဗတံ အကိတ္တေတွာ ယတ္တကံ ပဒေသံ အန္တော ကတ္တုကာမာ၊ တဿ ပရတော တသ္မိံယေဝ ပဗ္ဗတေ ဇာတရုက္ခဝမ္မိကာဒီသု အညတရံ နိမိတ္တံ ကိတ္တေတဗ္ဗံ။ သစေ ယောဇနဒွိယောဇနပ္ပမာဏံ သဗ္ဗံ ပဗ္ဗတံ အန္တော ကတ္တုကာမာ ဟောန္တိ၊ ပဗ္ဗတဿ ပရတော ဘူမိယံ ဇာတရုက္ခဝမ္မိကာဒီနိ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတဗ္ဗာနိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၅၈)။

သင်္ခံ ဂစ္ဆတီတိ ဂဏနံ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ဒွတ္တိံသပလဂုဠပိဏ္ဍပရိမာဏောတိ ထူလတာယ၊ န တုလဂဏနာယ။ တတ္ထ ‘‘ဧကပလံ နာမ ဒသကလဉ္ဇ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဣဋ္ဌကာ မဟန္တာပိ န ဝဋ္ဋတိ။ တထာ အနိမိတ္တုပဂပါသာဏာနံ ရာသိ၊ ပဂေဝ ပံသုဝါလုကာရာသိ။ ဘူမိသမော ခလမဏ္ဍလသဒိသော ပိဋ္ဌိပါသာဏော ဝါ ဘူမိတော ခါဏုကော ဝိယ ဥဋ္ဌိတပါသာဏော ဝါ ဟောတိ၊ သောပိ ပမာဏူပဂေါ စေ၊ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ပိဋ္ဌိပါသာဏော ပန အတိမဟန္တောပိ ပါသာဏသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘ပိဋ္ဌိပါသာဏော ပနာ’’တိအာဒိ။ တသ္မာ သစေ မဟတော ပိဋ္ဌိပါသာဏဿ ဧကံ ပဒေသံ အန္တောသီမာယံ ကတ္တုကာမာ ဟောန္တိ၊ တံ အကိတ္တေတွာ တဿုပရိ အညော ပါသာဏော ကိတ္တေတဗ္ဗော။ သစေ ပိဋ္ဌိပါသာဏုပရိ ဝိဟာရံ ကရောန္တိ၊ ဝိဟာရမဇ္ဈေန စ ပိဋ္ဌိပါသာဏော ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝရူပေါ ပိဋ္ဌိပါသာဏော န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ဟိ တံ ကိတ္တေန္တိ၊ နိမိတ္တဿုပရိ ဝိဟာရော ဟောတိ၊ နိမိတ္တဉ္စ နာမ ဗဟိသီမာယံ ဟောတိ၊ ဝိဟာရောပိ ဗဟိသီမာယံ အာပဇ္ဇတိ။ ဝိဟာရံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတပိဋ္ဌိပါသာဏော ပန ဧကတ္ထ ကိတ္တေတွာ အညတ္ထ န ကိတ္တေတဗ္ဗော။

ဝနနိမိတ္တေ တိဏဝနံ ဝါ တစသာရရုက္ခဝနံ ဝါ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘အန္တောသာရေဟီ’’တိအာဒိ။ အန္တောသာရာ နာမ အမ္ဗဇမ္ဗုပနသာဒယော။ အန္တောသာရမိဿကေဟီတိ အန္တော သာရော ယေသံ တေ အန္တောသာရာ၊ တေဟိ မိဿကာ အန္တောသာရမိဿကာ၊ တေဟိ။ စတုပဉ္စရုက္ခမတ္တမ္ပီတိ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒနာဟ ။ ဥက္ကံသတော ပန ယောဇနသတိကမ္ပိ ဝနံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧတ္ထ ပန စတုရုက္ခမတ္တဉ္စေ၊ တယော သာရတော၊ ဧကော အသာရတော။ ပဉ္စရုက္ခမတ္တဉ္စေ၊ တယော သာရတော၊ ဒွေ အသာရတောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သစေ ပန ဝနမဇ္ဈေ ဝိဟာရံ ကရောန္တိ၊ တံ ဝနံ န ကိတ္တေတဗ္ဗံ။ ဧကဒေသံ အန္တောသီမာယံ ကတ္တုကာမေဟိပိ ဝနံ အကိတ္တေတွာ တတ္ထ ရုက္ခပါသာဏာဒယော ကိတ္တေတဗ္ဗာ၊ ဝိဟာရံ ပရိက္ခိပိတွာ ဌိတဝနံ ဧကတ္ထ ကိတ္တေတွာ အညတ္ထ န ကိတ္တေတဗ္ဗံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈)။

ရုက္ခနိမိတ္တေပိ တစသာရရုက္ခော န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘အန္တောသာရော’’တိ။ ‘‘ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ ဣမိနာ ကုဋသရာဝါဒီသု ဌိတံ ပဋိက္ခိပတိ။ တတော အပနေတွာ ပန တင်္ခဏမ္ပိ ဘူမိယံ ရောပေတွာ ကောဋ္ဌကံ ကတွာ ဥဒကံ အာသိဉ္စိတွာ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ နဝမူလသာခါနိဂ္ဂမနံ အကာရဏံ။ ခန္ဓံ ဆိန္ဒိတွာ ရောပိတေ ပန ဧတံ ယုဇ္ဇတိ။ သူစိဒဏ္ဍကပ္ပမာဏောတိ ‘‘သီဟဠဒီပေ လေခနဒဏ္ဍပ္ပမာဏော’’တိ ဝဒန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈)၊ သော စ ကနိဋ္ဌင်္ဂုလိပရိမာဏောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဒံ ပန ရုက္ခနိမိတ္တံ ကိတ္တေန္တေန ‘‘ရုက္ခော’’တိပိ၊ ‘‘သာကရုက္ခော၊ သာလရုက္ခော’’တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧကာဗဒ္ဓံ ပန သုပ္ပတိဋ္ဌိတနိဂြောဓသဒိသံ ရုက္ခံ ဧကတ္ထ ကိတ္တေတွာ အညတ္ထ ကိတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။

မဂ္ဂနိမိတ္တေ အရညခေတ္တနဒီတဠာကမဂ္ဂါဒယော န ဝဋ္ဋန္တီတိ အာဟ ‘‘ဇင်္ဃမဂ္ဂေါ ဝါ ဟောတူ’’တိအာဒိ။ ယော ပန ဇင်္ဃမဂ္ဂေါ သကဋမဂ္ဂတော ဩက္ကမိတွာ ပုန သကဋမဂ္ဂမေဝ ဩတရတိ၊ ယေ ဝါ ဇင်္ဃမဂ္ဂသကဋမဂ္ဂါ အဝလဉ္ဇိတာ၊ တေ န ဝဋ္ဋန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဇင်္ဃသတ္ထသကဋသတ္ထေဟီ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ သစေ သကဋမဂ္ဂဿ အန္တိမစက္ကမဂ္ဂံ နိမိတ္တံ ကရောန္တိ၊ မဂ္ဂေါ ဗဟိသီမာယ ဟောတိ။ သစေ ဗာဟိရစက္ကမဂ္ဂံ နိမိတ္တံ ကရောန္တိ၊ ဗာဟိရစက္ကမဂ္ဂေါဝ ဗဟိသီမာယ ဟောတိ၊ သေသံ အန္တောသီမံ ဘဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစေပိ ဒွေ မဂ္ဂါ နိက္ခမိတွာ ပစ္ဆာ သကဋဓုရမိဝ ဧကီဘဝန္တိ၊ ဒွိဓာ ဘိန္နဋ္ဌာနေ ဝါ သမ္ဗန္ဓဋ္ဌာနေ ဝါ သကိံ ကိတ္တေတွာ ပုန န ကိတ္တေတဗ္ဗာ။ ဧကာဗဒ္ဓနိမိတ္တဉှေတံ ဟောတိ။

သစေ ဝိဟာရံ ပရိက္ခိပိတွာ စတ္တာရော မဂ္ဂါ စတူသု ဒိသာသု ဂစ္ဆန္တိ၊ မဇ္ဈေ ဧကံ ကိတ္တေတွာ အပရံ ကိတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧကာဗဒ္ဓနိမိတ္တဉှေတံ။ ကောဏံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂတံ ပန ပရဘာဂေ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိဟာရမဇ္ဈေန ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂတမဂ္ဂေါ ပန န ကိတ္တေတဗ္ဗော။ ကိတ္တိတေ ပန နိမိတ္တဿ ဥပရိ ဝိဟာရော ဟောတိ။ ဣမဉ္စ မဂ္ဂံ ကိတ္တေန္တေန ‘‘မဂ္ဂေါ ပဇ္ဇော ပထော’’တိအာဒိနာ (စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၁) ဝုတ္တေသု ဒသသု နာမေသု ယေန ကေနစိ နာမေန ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပရိခါသဏ္ဌာနေန ဝိဟာရံ ပရိက္ခိပိတွာ ဂတမဂ္ဂေါ ဧကတ္ထ ကိတ္တေတွာ အညတ္ထ ကိတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။

ယံ ပန အဗဒ္ဓသီမာလက္ခဏေ နဒိံ ဝက္ခာမာတိ ‘‘ယဿာ ဓမ္မိကာနံ ရာဇူနံ ကာလေ’’တိအာဒိနာ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဥဒကုက္ခေပသီမာယံ နဒိယာ ဝက္ခမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ ယာ ပန နဒီ မဂ္ဂေါ ဝိယ သကဋဓုရသဏ္ဌာနေန ဝါ ပရိခါသဏ္ဌာနေန ဝါ ဝိဟာရံ ပရိက္ခိပိတွာ ဂတာ၊ နံ ဧကတ္ထ ကိတ္တေတွာ အညတ္ထ ကိတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဝိဟာရဿ စတူသု ဒိသာသု အညမညံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂတေ နဒီစတုက္ကေပိ ဧသေဝ နယော။ အသမ္မိဿနဒိယော ပန စတဿောပိ ကိတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ဝတိံ ကရောန္တော ဝိယ ရုက္ခပါဒေ နိခဏိတွာ ဝလ္လိပလာလာဒီဟိ နဒီသောတံ ရုမ္ဘန္တိ၊ ဥဒကမ္ပိ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အာဝရဏံ ပဝတ္တတိယေဝ၊ နိမိတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယထာ ပန ဥဒကံ နပ္ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ သေတုမှိ ကတေ အပ္ပဝတ္တမာနာ နဒီ နိမိတ္တံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပဝတ္တနဋ္ဌာနေ နဒီနိမိတ္တံ၊ အပ္ပဝတ္တနဋ္ဌာနေ ဥဒကနိမိတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။

ယာ ပန ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိကာလေ ဝါ ဂိမှေ ဝါ နိရုဒကဘာဝေန နပ္ပဝတ္တတိ၊ သာ ဝဋ္ဋတိ။ မဟာနဒိတော ဥဒကမာတိကံ နီဟရန္တိ၊ သာ ကုန္နဒီသဒိသာ ဟုတွာ တီဏိ သဿာနိ သမ္ပာဒေန္တီ နိစ္စံ ပဝတ္တတိ။ ကိဉ္စာပိ ပဝတ္တတိ၊ နိမိတ္တံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယာ ပန မူလေ မဟာနဒိတော နိဂ္ဂတာပိ ကာလန္တရေန တေနေဝ နိဂ္ဂတမဂ္ဂေန နဒိံ ဘိန္ဒိတွာ သယမေဝ ဂစ္ဆတိ၊ ဂစ္ဆန္တီ စ ပရတော သုသုမာရာဒိသမာကိဏ္ဏာ နာဝါဒီဟိ သဉ္စရိတဗ္ဗာ နဒီ ဟောတိ၊ တံ နိမိတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။

အသန္ဒမာနန္တိ အပ္ပဝတ္တမာနံ။ သန္ဒမာနံ နာမ ဩဃနဒီဥဒကဝါဟကမာတိကာသု ဥဒကံ။ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒကာလံ အတိဋ္ဌန္တန္တိ ‘‘ယာဝ ကမ္မဝါစာပရိယောသာနာ သဏ္ဌမာနက’’န္တိ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒကာလံ အတိဋ္ဌန္တံ။ ဘာဇနဂတန္တိ နာဝါစာဋိအာဒီသု ဘာဇနေသု ဂတံ။ ယံ ပန အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဂမ္ဘီရေသု အာဝါဋာဒီသု ဥက္ခေပိမံ ဥဒကံ နိမိတ္တံ န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၅၈) ဝုတ္တံ၊ တံ ဒုဝုတ္တံ ၊ အတ္တနော မတိမတ္တမေဝ။ ဌိတံ ပန အန္တမသော သူကရခတာယပိ ဂါမဒါရကာနံ ကီဠနဝါပိယမ္ပိ သစေ ယာဝ ကမ္မဝါစာပရိယောသာနံ တိဋ္ဌတိ၊ အပ္ပံ ဝါ ဟောတု၊ ဗဟု ဝါ၊ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တသ္မိံ ပန ဌာနေ နိမိတ္တသညာကရဏတ္ထံ ပါသာဏဝါလိကာပံသုအာဒိရာသိ ဝါ ပါသာဏတ္ထမ္ဘော ဝါ ဒါရုတ္ထမ္ဘော ဝါ ကာတဗ္ဗော။

ဧဝံ နိမိတ္တသမ္ပတ္တိယုတ္တတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယေဟိ အာကာရေဟိ ဗဒ္ဓါ ပရိသာသမ္ပတ္တိယုတ္တာ နာမ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိသာသမ္ပတ္တိယာ ယုတ္တာ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမဿ ပန ကမ္မဿ စတုဝဂ္ဂကရဏီယတ္တာ ‘‘စတူဟိ ဘိက္ခူဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမဉ္စ သီမံ ဗန္ဓိတုကာမေဟိ သာမန္တဝိဟာရေသု ဘိက္ခူ တဿ တဿ ဝိဟာရဿ သီမာပရိစ္ဆေဒံ ပုစ္ဆိတွာ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာနံ သီမာယ သီမန္တရိကံ၊ အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာနံ သီမာယ ဥပစာရံ ဌပေတွာ ဒိသာစာရိကဘိက္ခူနံ နိဿဉ္စာရသမယေ သစေ ဧကသ္မိံ ဂါမခေတ္တေ သီမံ ဗန္ဓိတုကာမာ၊ ယေ တတ္ထ ဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာ၊ တေသု ဘိက္ခူနံ ‘‘မယံ အဇ္ဇ သီမံ ဗန္ဓိဿာမ၊ တုမှေ သကသကသီမာပရိစ္ဆေဒတော မာ နိက္ခမိတ္ထာ’’တိ ပေသေတဗ္ဗံ။ ယေ အဗဒ္ဓသီမဝိဟာရာ၊ တေသု ဘိက္ခူ ဧကဇ္ဈံ သန္နိပါတာပေတဗ္ဗာ၊ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒော အာဟရာပေတဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝတိကာ တသ္မိံ ဂါမခေတ္တေ’’တိအာဒိ။ တသ္မိံ ဂါမခေတ္တေတိ ယသ္မိံ ဂါမခေတ္တေ ဌတွာ ကမ္မဝါစံ ဝါစေန္တိ၊ တသ္မိံ ဂါမခေတ္တေ။ ‘‘သစေ အညာနိပိ ဂါမခေတ္တာနိ အန္တော ကတ္တုကာမာ၊ တေသု ဂါမေသု ယေ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ၊ တေဟိပိ အာဂန္တဗ္ဗံ၊ အနာဂစ္ဆန္တာနံ ဆန္ဒော အာဟရိတဗ္ဗော’’တိ မဟာသုမတ္ထေရော အာဟ။ မဟာပဒုမတ္ထေရော ပနာဟ ‘‘နာနာဂါမခေတ္တာနိ နာမ ပါဋိယေက္ကံ ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာနိ၊ န တတော ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ အာဂစ္ဆတိ။ အန္တောနိမိတ္တဂတေဟိ ပန ဘိက္ခူဟိ အာဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ပုန အာဟ ‘‘သမာနသံဝါသကသီမာသမ္မန္နနကာလေ အာဂမနမ္ပိ အနာဂမနမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မန္နနကာလေ ပန အန္တောနိမိတ္တဂတေဟိ အာဂန္တဗ္ဗံ။ အနာဂစ္ဆန္တာနံ ဆန္ဒော အာဟရိတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈)။

ဣဒါနိ ယေဟိ အာကာရေဟိ သမ္မတာ ကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တိယုတ္တာ နာမ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မဝါစာသမ္ပတ္တိယာ ယုတ္တာ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာဒိသဒ္ဒေန။ ‘‘ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဧတေဟိ နိမိတ္တေဟိ သီမံ သမ္မန္နေယျ သမာနသံဝါသံ ဧကူပေါသထံ၊ ဧသာ ဉတ္တိ။ သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ ယာဝတာ သမန္တာ နိမိတ္တာ ကိတ္တိတာ၊ သင်္ဃော ဧတေဟိ နိမိတ္တေဟိ သီမံ သမ္မန္နတိ သမာနသံဝါသံ ဧကူပေါသထံ၊ ယဿာယသ္မတော ခမတိ ဧတေဟိ နိမိတ္တေဟိ သီမာယ သမ္မုတိ သမာနသံဝါသာယ ဧကူပေါသထာယ၊ သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ၊ သော ဘာသေယျ။ သမ္မတာ သီမာ သင်္ဃေန ဧတေဟိ နိမိတ္တေဟိ သမာနသံဝါသာ ဧကူပေါသထာ၊ ခမတိ သင်္ဃဿ၊ တသ္မာ တုဏှီ၊ ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၉) ဣမံ ပါဠိသေသံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝုတ္တာယာတိ ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တာယ။ ဉတ္တိဒေါသအနုဿာဝနဒေါသေဟိ ဝိရဟိတတ္တာ ပရိသုဒ္ဓါယ။

ခဏ္ဍသီမာ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၃၈၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၁၃၈) နာမ ခုဒ္ဒကသီမာ။ သမာနသံဝါသကတ္ထံ သမ္မတာ သီမာ သမာနသံဝါသကသီမာ။ အဝိပ္ပဝါသတ္ထံ သမ္မတာ သီမာ အဝိပ္ပဝါသသီမာ။ ဣမာသု ပန တီသု သီမံ သမ္မန္နန္တေဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇုပသမ္ပဒါဒီနံ သင်္ဃကမ္မာနံ သုခကရဏတ္ထံ ပဌမံ ခဏ္ဍသီမာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ တံ ပန ဗန္ဓန္တေဟိ ဝတ္တံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ သစေ ဟိ ဗောဓိစေတိယဘတ္တသာလာဒီနိ သဗ္ဗဝတ္ထူနိ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ကတဝိဟာရေ ဗန္ဓန္တိ၊ ဝိဟာရမဇ္ဈေ ဗဟူနံ သမောသရဏဋ္ဌာနေ အဗန္ဓိတွာ ဝိဟာရပစ္စန္တေ ဝိဝိတ္တောကာသေ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ အကတဝိဟာရေ ဗန္ဓန္တေဟိ ဗောဓိစေတိယာဒီနံ သဗ္ဗဝတ္ထူနံ ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ယထာ ပတိဋ္ဌိတေသု ဝတ္ထူသု ဝိဟာရပစ္စန္တေ ဝိဝိတ္တောကာသေ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ သာ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန သစေ ဧကဝီသတိဘိက္ခူ ဂဏှာတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ တတော ဩရံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပရံ ဘိက္ခုသဟဿံ ဂဏှန္တီပိ ဝဋ္ဋတိ။ တံ ဗန္ဓန္တေဟိ သီမာမာဠကဿ သမန္တာ နိမိတ္တုပဂါ ပါသာဏာ ဌပေတဗ္ဗာ၊ န ခဏ္ဍသီမာယ ဌိတေဟိ မဟာသီမာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ၊ န မဟာသီမာယ ဌိတေဟိ ခဏ္ဍသီမာ။ ခဏ္ဍသီမာယမေဝ ပန ဌတွာ ခဏ္ဍသီမာ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ၊ မဟာသီမာယမေဝ ဌတွာ မဟာသီမာ။

တတြာယံ ဗန္ဓနဝိဓိ – သမန္တာ ‘‘ဧသော ပါသာဏော နိမိတ္တ’’န္တိ ဧဝံ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ကမ္မဝါစာယ သီမာ သမ္မန္နိတဗ္ဗာ။ အထ တဿာ ဧဝ ဒဠှီကမ္မတ္ထံ အဝိပ္ပဝါသကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ‘‘သီမံ သမူဟနိဿာမာ’’တိ အာဂတာ သမူဟနိတုံ န သက္ခိဿန္တိ။ သီမံ သမ္မန္နိတွာ ဗဟိ သီမန္တရိကပါသာဏာ ဌပေတဗ္ဗာ၊ သီမန္တရိကာ ပစ္ဆိမကောဋိယာ စတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏာပိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၃) ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန ဝိဟာရော မဟာ ဟောတိ၊ ဒွေပိ တိဿောပိ တတုတ္တရိပိ ခဏ္ဍသီမာယော ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။

ဧဝံ ခဏ္ဍသီမံ သမ္မန္နိတွာ မဟာသီမာသမ္မုတိကာလေ ခဏ္ဍသီမတော နိက္ခမိတွာ မဟာသီမာယံ ဌတွာ သမန္တာ အနုပရိယာယန္တေဟိ သီမန္တရိကပါသာဏာ ကိတ္တေတဗ္ဗာ။ တတော အဝသေသနိမိတ္တေ ကိတ္တေတွာ ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟန္တေဟိ ကမ္မဝါစာယ သမာနသံဝါသကသီမံ သမ္မန္နိတွာ တဿာ ဒဠှီကမ္မတ္ထံ အဝိပ္ပဝါသကမ္မဝါစာပိ ကာတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ‘‘သီမံ သမူဟနိဿာမာ’’တိ အာဂတာ သမူဟနိတုံ န သက္ခိဿန္တိ။ သစေ ပန ခဏ္ဍသီမာယ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ တတော သီမန္တရိကာယ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ မဟာသီမာယ နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေန္တိ၊ ဧဝံ တီသု ဌာနေသု နိမိတ္တာနိ ကိတ္တေတွာ ယံ သီမံ ဣစ္ဆန္တိ၊ တံ ပဌမံ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ယထာဝုတ္တနယေန ခဏ္ဍသီမတောဝ ပဋ္ဌာယ ဗန္ဓိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဗဒ္ဓါသု ပန သီမာသု ခဏ္ဍသီမာယံ ဌိတာ ဘိက္ခူ မဟာသီမာယံ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ န ကောပေန္တိ၊ မဟာသီမာယံ ဝါ ဌိတာ ခဏ္ဍသီမာယံ ကရောန္တာနံ။ သီမန္တရိကာယ ပန ဌိတာ ဥဘိန္နမ္ပိ န ကောပန္တိ။ ဂါမခေတ္တေ ဌတွာ ကမ္မံ ကရောန္တာနံ ပန သီမန္တရိကာယ ဌိတာ ကောပေန္တိ။ သီမန္တရိကာ ဟိ ဂါမခေတ္တံ ဘဇတိ။ အဝိပ္ပဝါသသီမာသမ္မန္နနေ ကတေ သတိ သာ စ အဝိပ္ပဝါသသီမာ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တဿာယေဝ ပဘေဒေါ’’တိ။ တဿာယေဝါတိ ဗဒ္ဓသီမာယ ဧဝ။

အယံ ပန ဝိသေသော – ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဝစနတော အဝိပ္ပဝါသသီမာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စ န ဩတရတိ၊ သမာနသံဝါသကသီမာ ပန တတ္ထာပိ ဩတရတိ။ သမာနသံဝါသကသီမာ စေတ္ထ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဂစ္ဆတိ၊ အဝိပ္ပဝါသသီမာ ပန ယတ္ထ သမာနသံဝါသကသီမာ၊ တတ္ထေဝ ဂစ္ဆတိ။ န ဟိ တဿာ ဝိသုံ နိမိတ္တကိတ္တနံ အတ္ထိ။ တတ္ထ သစေ အဝိပ္ပဝါသာယ သမ္မုတိကာလေ ဂါမော အတ္ထိ၊ တံ သာ န ဩတရတိ။ သစေ ပန သမ္မတာယ သီမာယ ပစ္ဆာ ဂါမော နိဝိသတိ၊ သောပိ သီမာသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။ ယထာ စ ပစ္ဆာ နိဝိဋ္ဌော၊ ဧဝံ ပဌမံ နိဝိဋ္ဌဿ ပစ္ဆာ ဝဍ္ဎိတပ္ပဒေသောပိ သီမာသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။ သစေပိ သီမာသမ္မုတိကာလေ ဂေဟာနိ ကတာနိ၊ ‘‘ပဝိသိဿာမာ’’တိ အာလယောပိ အတ္ထိ၊ မနုဿာ ပန အပ္ပဝိဋ္ဌာ၊ ပေါရာဏဂါမံ ဝါ သဂေဟမေဝ ဆဍ္ဍေတွာ အညတ္ထ ဂတာ၊ အဂါမောယေဝ ဧသ၊ သီမာ ဩတရတိ။ သစေ ပန ဧကမ္ပိ ကုလံ ပဝိဋ္ဌံ ဝါ အဂတံ ဝါ အတ္ထိ၊ ဂါမောယေဝ၊ သီမာ န ဩတရတိ။

ဧဝံ ဗဒ္ဓသီမံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဗဒ္ဓသီမံ ဒဿေန္တော ‘‘အဗဒ္ဓသီမာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဂါမော ဧဝ သီမာ ဂါမသီမာ။ ဂါမဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ နိဂမနဂရာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယတ္တကေ ပဒေသေ တဿ ဂါမဿ ဂါမဘောဇကာ ဗလိံ လဘန္တိ၊ သော ပဒေသော အပ္ပော ဝါ ဟောတု၊ မဟန္တော ဝါ၊ ဧကံ ဂါမခေတ္တံ နာမ။ ယမ္ပိ ဧကသ္မိံယေဝ ဂါမခေတ္တေ ဧကံ ပဒေသံ ‘‘အယံ ဝိသုံ ဂါမော ဟောတူ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ရာဇာ ကဿစိ ဒေတိ၊ သောပိ ဝိသုံဂါမသီမာ ဟောတိယေဝ။ တသ္မာ သာ စ ဣတရာ စ ပကတိဂါမသီမာ ဗဒ္ဓသီမာသဒိသာဝ ဟောတိ။ ကေဝလံ ပန တိစီဝရဝိပ္ပဝါသပရိဟာရံ န လဘတီတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇)။

အဂါမကေ အရညေတိ ဝိဉ္ဈာဋဝိသဒိသေ အရညေ။ တေနာဟ ‘‘အဂါမကံ နာမာ’’တိအာဒိ။ အယံ ပန သီမာ တိစီဝရဝိပ္ပဝါသပရိဟာရမ္ပိ လဘတိ။ မစ္ဆဗန္ဓာနန္တိ ကေဝဋ္ဋာနံ။ အဂမနပထေသူတိ ဂန္တုံ အသက္ကုဏေယျပထေသု။ ယတ္ထ တဒဟေဝ ဂန္တွာ တဒဟေဝ ပစ္စာဂန္တုံ န သက္ကာ ဟောတိ၊ တာဒိသေသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေသံ ဂမနပရိယန္တဿ ဩရတော ပန ဂါမသီမာသင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ ဂါမသီမံ အသောဓေတွာ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ မဇ္ဈေ ဌိတာနံ သဗ္ဗဒိသာသု သတ္တဗ္ဘန္တရာတိ မဇ္ဈေ ဌိတာနံ ဘိက္ခူနံ ဌိတောကာသတော သဗ္ဗဒိသာသု သတ္တဗ္ဘန္တရာ။ တတ္ထာတိ တေသု အဗ္ဘန္တရေသု။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပရိသဝသေန ဝဍ္ဎတိ၊ တသ္မာ။ ဥပစာရတ္ထာယာတိ သီမောပစာရတ္ထာယ။ သီမာဘာဝံ ပဋိက္ခိပိတွာတိ ဗဒ္ဓသီမာဘာဝံ ပဋိက္ခိပိတွာ။ သမာနော သံဝါသော ဧတ္ထာတိ သမာနသံဝါသာ။ ဧကော ဥပေါသထော ဧတ္ထာတိ ဧကူပေါသထာ။ ဧတ္ထ စ ဥပေါသထဿ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ အဝသေသကမ္မဝသေန သမာနသံဝါသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တာတိ အဗဒ္ဓသီမာပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတုံ ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၄၉) ဝုတ္တာ။ အနု အနု အဍ္ဎမာသံ အနွဍ္ဎမာသံ၊ အဍ္ဎမာသေ အဍ္ဎမာသေတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ‘‘အနုဒသာဟ’’န္တိအာဒီသုပိ။ ဒေဝေတိ မေဃေ။ ဝလာဟကေသု ဝိဂတမတ္တေသူတိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မံ။ သောတန္တိ ဥဒကပ္ပဝါဟော ဝုစ္စတိ။ တိတ္ထေန ဝါ အတိတ္ထေန ဝါ ဩတရိတွာတိ ပါဌသေသော။ တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာတိ ယထာ တိမဏ္ဍလပဋိစ္ဆာဒနံ ဟောတိ၊ ဧဝံ နိဝါသေတွာ။ ဥတ္တရန္တိယာတိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥတ္တရန္တိယာ။ ဘိက္ခုနီဝိဘင်္ဂေ (ပါစိ။ ၆၉၂) ဘိက္ခုနိယာ ဝသေန နဒီလက္ခဏဿ ပါဠိယံ အာဂတတ္တာ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။

ကေနစိခဏိတွာ အကတောတိ အန္တမသော တိရစ္ဆာနေနပိ ခဏိတွာ အကတော။ နဒိံ ဝါ သမုဒ္ဒံ ဝါ ဘိန္ဒိတွာတိ နဒီကူလံ ဝါ သမုဒ္ဒဝေလံ ဝါ ဘိန္ဒိတွာ။ ဧတံ လက္ခဏန္တိ ‘‘ယတ္ထ နဒိယံ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဝဿကာလေ ဥဒကံ သန္တိဋ္ဌတီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တပ္ပကာရလက္ခဏံ။ လောဏီပိ ဇာတဿရသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။ ယတ္ထ ပန ဝုတ္တပ္ပကာရေ ဝဿကာလေ ဝဿေ ပစ္ဆိန္နမတ္တေ ပိဝိတုံ ဝါ ဟတ္ထပါဒေ ဓောဝိတုံ ဝါ ဥဒကံ န ဟောတိ သုက္ခတိ၊ အယံ ဇာတဿရော ဂါမခေတ္တသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။

ဥဒကုက္ခေပါတိ ကရဏတ္ထေ နိဿက္ကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဥဒကုက္ခေပေနာ’’တိ။ ကထံ ပန ဥဒကံ ခိပိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ မဇ္ဈိမေန ပုရိသေနာတိ ထာမမဇ္ဈိမေန ပုရိသေန။ အယံ ဥဒကုက္ခေပေါ နာမာတိ အယံ ဥဒကုက္ခေပေန ပရိစ္ဆိန္နာ သီမာ နာမာတိ အတ္ထော။ ယာဝ ပရိသာ ဝဍ္ဎတိ၊ တာဝ အယံ သီမာပိ ဝဍ္ဎတိ၊ ပရိသပရိယန္တတော ဥဒကုက္ခေပေါယေဝ ပမာဏံ။ သစေ ပန နဒီ နာတိဒီဃာ ဟောတိ၊ ပဘဝတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မုခဒွါရံ သဗ္ဗတ္ထ သင်္ဃော နိသီဒတိ၊ ဥဒကုက္ခေပသီမာကမ္မံ နတ္ထိ။ သကလာပိ နဒီ ဧတေသံယေဝ ဘိက္ခူနံ ပဟောတိ။

ပကတိဝဿကာလေတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ပကတိဝဿကာလေ။ စတူသု မာသေသူတိ ဝဿာနဿ စတူသု မာသေသု။ အတိဝုဋ္ဌိကာလေ ဩဃေန ဩတ္ထတောကာသော န ဂဟေတဗ္ဗော။ သော ဟိ ဂါမသီမာသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။ အန္တောနဒိယံ ဇာတဿရေ ဇာတပိဋ္ဌိပါသာဏဒီပကေသုပိ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သစေ ပန နဒီ ပရိပုဏ္ဏာ ဟောတိ သမတိတ္ထိကာ၊ ဥဒကသာဋိကံ နိဝါသေတွာပိ အန္တောနဒိယံယေဝ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ သစေ န သက္ကောန္တိ၊ နာဝါယပိ ဌတွာ ကာတဗ္ဗံ။ ဂစ္ဆန္တိယာ ပန နာဝါယ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? ဥဒကုက္ခေပမတ္တမေဝ ဟိ သီမာ၊ တံ နာဝါ သီဃမေဝ အတိက္ကာမေတိ။ ဧဝံ သတိ အညိဿာ သီမာယ ဉတ္တိ၊ အညိဿာ အနုဿာဝနာ ဟောတိ၊ တသ္မာ နာဝံ အရိတ္တေန ဝါ ဌပေတွာ၊ ပါသာဏေ ဝါ လမ္ဗိတွာ၊ အန္တောနဒိယံ ဇာတရုက္ခေ ဝါ ဗန္ဓိတွာ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ အန္တောနဒိယံ ဗဒ္ဓအဋ္ဋကေပိ အန္တောနဒိယံ ဇာတရုက္ခေပိ ဌိတေဟိ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။

သစေ ပန ရုက္ခဿ သာခါ ဝါ တတော နိက္ခန္တပါရောဟော ဝါ ဗဟိနဒီတီရေ ဝိဟာရသီမာယ ဝါ ဂါမသီမာယ ဝါ ပတိဋ္ဌိတော၊ သီမံ ဝါ သောဓေတွာ၊ သာခံ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ ဗဟိနဒီတီရေ ဇာတရုက္ခဿ အန္တောနဒိယံ ပဝိဋ္ဌသာခါယ ဝါ ပါရောဟေ ဝါ နာဝံ ဗန္ဓိတွာ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကရောန္တေဟိ သီမာ ဝါ သောဓေတဗ္ဗာ၊ သာခံ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ တဿ ဗဟိပတိဋ္ဌိတဘာဂေါ နာသေတဗ္ဗော။ နဒီတီရေ ပန ခါဏုကံ ကောဋ္ဋေတွာ တတ္ထ ဗန္ဓနာဝါယ န ဝဋ္ဋတိယေဝ။

နဒိယံ သေတုံ ကရောန္တိ၊ သစေ အန္တောနဒိယံယေဝ သေတု ဝါ သေတုပါဒါ ဝါ၊ သေတုမှိ ဌိတေဟိ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန သေတု ဝါ သေတုပါဒါ ဝါ ဗဟိတီရေ ပတိဋ္ဌိတာ၊ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ သီမံ သောဓေတွာ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ။ အထ သေတုပါဒါ အန္တော၊ သေတု ပန ဥဘိန္နမ္ပိ တီရာနံ ဥပရိအာကာသေ ဌိတော၊ ဝဋ္ဋတိ။ ဇာတဿရေပိ ဧသေဝ နယော။

‘‘ယသ္မိံ ပဒေသေ ပကတိဝီစိယော ဩတ္ထရိတွာ သဏ္ဌဟန္တီ’’တိ ဧတေန ယံ ပဒေသံ ဥဒ္ဓံ ဝဍ္ဎနကဥဒကံ ဝါ ပကတိဝီစိယော ဝါ ဝေဂေန အာဂန္တွာ ဩတ္ထရန္တိ၊ တတ္ထ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇) ဒဿေတိ။ သစေ ဦမိဝေဂေါ ဗာဓတိ၊ နာဝါယ ဝါ အဋ္ဋကေ ဝါ ဌတွာ ကာတဗ္ဗံ။ တေသု ဝိနိစ္ဆယော နဒိယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သစေ ပန သမုဒ္ဒေါ ဂါမသီမံ ဝါ နိဂမသီမံ ဝါ ဩတ္ထရိတွာ တိဋ္ဌတိ၊ သမုဒ္ဒေါဝ ဟောတိ။ တတ္ထ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ကပ္ပိယဘူမီတိ ဩတ္ထရိတွာ သဏ္ဌိတဥဒကန္တတော ပဋ္ဌာယ အန္တော နဒီဇာတဿရသမုဒ္ဒေါ နာမာတိ အတ္ထော။ ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိကာလေတိ ဝဿာနဟေမန္တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သုက္ခေသုပီတိ နိရုဒကေသုပိ။ ယထာ စ ဝါပိခဏနေ၊ ဧဝံ အာဝါဋပေါက္ခရဏီအာဒီနံ ခဏနေပိ ဂါမခေတ္တံ ဟောတိယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝပ္ပံ ဝါ ကရောန္တီတိ လာဗုတိပုသကာဒိဝပ္ပံ ဝါ ကရောန္တိ။ တံ ဌာနန္တိ ယတ္ထ ဝါပိအာဒိကံ ကတံ၊ တံ ဌာနံ။ အညံ ပန ကပ္ပိယဘူမိ။ သစေ ပန ဇာတဿရံ ပူရေတွာ ထလံ ကရောန္တိ၊ ဧကသ္မိံ ဒိသာဘာဂေ ပါဠိံ ဗန္ဓိတွာ သဗ္ဗမေဝ နံ မဟာတဠာကံ ဝါ ကရောန္တိ၊ သဗ္ဗောပိ အဇာတဿရော ဟောတိ။ ဂါမသီမာသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတိ။

သစေ နဒိမ္ပိ ဝိနာသေတွာ တဠာကံ ကရောန္တိ၊ ဟေဋ္ဌာ ပါဠိ ဗဒ္ဓါ၊ ဥဒကံ အာဂန္တွာ တဠာကံ ပူရေတွာ တိဋ္ဌတိ၊ ဧတ္ထ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဥပရိ ပဝတ္တနဋ္ဌာနေ ဆဍ္ဍိတံ ဥဒကံ နဒိံ ဩတ္ထရိတွာ သန္ဒနဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဝဋ္ဋတိ။ ကာစိ နဒီ ကာလန္တရေန ဥပ္ပတိတွာ ဂါမနိဂမသီမံ ဩတ္ထရိတွာ ပဝတ္တတိ၊ နဒီယေဝ ဟောတိ၊ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ဝိဟာရသီမံ ဩတ္ထရတိ ‘‘ဝိဟာရသီမာ’’တွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အန္တော ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ။ သမန္တာ ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗောတိ ပဟောနကဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ပန ကုန္နဒီအာဒီသု နပ္ပဟောတိ၊ တတ္ထ ပဟောနကဋ္ဌာနတော ဥဒကုက္ခေပပရိစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ ဥပစာရတ္ထာယာတိ သီမောပစာရတ္ထာယ။

ကသ္မာ ပန အညမေကံ သတ္တဗ္ဘန္တရံ၊ အညော ဧကော ဥဒကုက္ခေပေါ စ ဥပစာရတ္ထာယ ဌပေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၄၇၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၄၇) – ယသ္မာ အယံ သတ္တဗ္ဘန္တရသီမာ စ ဥဒကုက္ခေပသီမာ စ ဘိက္ခူနံ ဌိတောကာသတော ပဋ္ဌာယ လဗ္ဘတိ၊ တေ စ ဘိက္ခူ န သဗ္ဗဒါ ဧကသဒိသာ၊ ကဒါစိ ဝဍ္ဎန္တိ၊ ကဒါစိ ပရိဟာယန္တိ။ ယဒါ စ ဝဍ္ဎန္တိ၊ တဒါ သီမာသင်္ကရော ဟောတိ။ တသ္မာ အညမေကံ သတ္တဗ္ဘန္တရံ၊ အညော ဧကော ဥဒကုက္ခေပေါ စ ဥပစာရတ္ထာယ ဌပေတဗ္ဗောတိ။ ယံ ပန မဟာအဋ္ဌကထာယံ ‘‘တတော အဓိကံ ဝဋ္ဋတိယေဝ၊ ဦနကံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၇) ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ဧတဒတ္ထမေဝ၊ န ပန တတ္ထ ကတဿ ကမ္မဿ ကုပ္ပတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပရိစ္ဆေဒတော ဗဟိ အညံ တတ္တကံယေဝ ပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမိတွာ ဌိတောပီတိ အတ္တနော သတ္တဗ္ဘန္တရေန၊ ဥဒကုက္ခေပေန ဝါ ယော တေသံ သတ္တဗ္ဘန္တရဿ၊ ဥဒကုက္ခေပဿ ဝါ ပရိစ္ဆေဒေါ၊ တတော ဗဟိ အညံ တတ္တကံယေဝ ပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမိတွာ ဌိတောပီတိ အတ္ထော။ ကထမေတံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ဣဒံ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု သန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ၊ ဣဒံ ‘‘ကမ္မံ ကောပေတီ’’တိ မဟာအဋ္ဌကထာဒီသု ဝဝတ္ထာနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဣတိ ဣမ’’န္တိအာဒိ ယထာဝုတ္တဿ နိဂမနံ။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘ဗဒ္ဓါဗဒ္ဓဝသေနေဓ၊ သီမာ နာမ ဒွိဓာ တဟိံ၊

တိသမ္ပတ္တိယုတ္တာ ဝဇ္ဇိ-တေကာဒသ ဝိပတ္တိကာ၊

ဗဒ္ဓသီမာ တိဓာ ခဏ္ဍာ-ဒိတော ဂါမာဒိတော ပရာ’’တိ။

သဘာဂါပတ္တိ စ နာမေသာ ဒုဝိဓာ ဝတ္ထုသဘာဂါ၊ အာပတ္တိသဘာဂါတိ။ တတ္ထ ဣဓ ဝတ္ထုသဘာဂါ အဓိပ္ပေတာ၊ နေတရာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ သဗ္ဗော သင်္ဃော ဝိကာလဘောဇနာဒိနာ’’တိအာဒိမာဟ။ လဟုကာပတ္တိန္တိ လဟုကေန ဝိနယကမ္မေန ဝိသုဇ္ဈနတော လဟုကာ ထုလ္လစ္စယပါစိတ္တိယပါဋိဒေသနီယဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတသင်္ခါတာ ပဉ္စာပတ္တိယော။ ဝတ္ထုသဘာဂါယ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိယာပိ သတိ ဥပေါသထကမ္မံ ပတ္တကလ္လံ န ဟောတိယေဝ။ ယထာဟ ‘‘သဘာဂသင်္ဃာဒိသေသံ အာပန္နဿ ပန သန္တိကေ အာဝိ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ အာဝိ ကရောတိ၊ အာပတ္တိ အာဝိကတာ ဟောတိ၊ ဒုက္ကဋာ ပန န မုစ္စတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။ တဿာ ပန အဒေသနာဂါမိနိတော ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဝတ္ထုသဘာဂါတိ ဝတ္ထုဝသေန သမာနဘာဂါ၊ ဧကကောဋ္ဌာသာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမမေဝ ဝတ္ထုသဘာဂံ ဒေသေတုံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဘာဂါ အာပတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗာ၊ ယော ဒေသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၉) ဝုတ္တတ္တာ၊ န ပန အာပတ္တိသဘာဂံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိကာလဘောဇနပစ္စယာ အာပန္နံ ပနာ’’တိအာဒိ။ အာပတ္တိသဘာဂန္တိ အာပတ္တိယာ သမာနဘာဂံ။

သာမန္တာ အာဝါသာတိ သာမန္တအာဝါသံ၊ သမီပဝိဟာရန္တိ အတ္ထော။ သဇ္ဇုကန္တိ တဒဟေဝါဂမနတ္ထာယ။ ပါဟေတဗ္ဗောတိ ပေသေတဗ္ဗော။ ဣစ္စေတံ ကုသလန္တိ ဣတိ ဧတံ သုန္ဒရံ ဘဒ္ဒကံ၊ လဒ္ဓကပ္ပန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နော စေ လဘေထာတိ ဝိဟာရာနံ ဒူရတာယ ဝါ မဂ္ဂေ ပရိပန္ထာဒိနာ ဝါ ယဒိ န လဘေထ။ ‘‘တဿ သန္တိကေ ပဋိကရိဿတီ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန သဘာဂါပတ္တိ အာဝိ ကာတုမ္ပိ န လဗ္ဘတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ယဒိ လဘေယျ၊ အာဝိ ကတွာပိ ဥပေါသထံ ကရေယျ။ ယဒိ ပန သဗ္ဗော သင်္ဃော သဘာဂံ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပန္နော ဟောတိ၊ ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဥပေါသထဿ အန္တရာယောဝ ဟောတိ။ ဥဘောပိ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇန္တိ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဘာဂါ အာပတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗာ၊ ယော ဒေသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဘာဂါ အာပတ္တိ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ၊ ယော ပဋိဂ္ဂဏှေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၉) ဝုတ္တတ္တာ။ ဝိမတိ သံသယော၊ တတ္ထ နိယုတ္တော ဝေမတိကော။ ‘‘ပုန နိဗ္ဗေမတိကော ဟုတွာ ဒေသေတဗ္ဗမေဝါ’’တိ နေဝ ပါဠိယံ၊ န စ အဋ္ဌကထာယံ အတ္ထိ၊ ဒေသိတေ ပန ဒေါသော နတ္ထိ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ အာယသ္မန္တော အာရောစေထာ’’တိအာဒိနာ နယေန သာပတ္တိကဿ ဥပေါသထကရဏေ ပညတ္တံ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇန္တီတိ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ကသ္မာ သဘာဂါပတ္တိယေဝ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဧတာသု ဟီ’’တိအာဒိ။ ဝိသဘာဂါပတ္တီသု ဝိဇ္ဇမာနာသုပိ ပတ္တကလ္လံ ဟောတိယေဝါတိ ဝိသဘာဂါသု ပန ဝိဇ္ဇမာနာသု တေသံယေဝ ပုဂ္ဂလာနံ အာပတ္တိ၊ န သင်္ဃဿာတိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ ဟောတိယေဝ။

အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နကော နာမ စတုန္နံ ပါရာဇိကာနံ အညတရံ အဇ္ဈာပန္နကော။ ပဏ္ဍကာဒီနံ ဝိနိစ္ဆယော ပရတော ပါရာဇိကုဒ္ဒေသေ အာဝိ ဘဝိဿတိ ။ တိရစ္ဆာနဂတောတိ အန္တမသော သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ ဥပါဒါယ ယော ကောစိ နာဂမာဏဝကာဒိကော အမနုဿဇာတိကော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န အဿဂေါဏာဒယော။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧတ္ထာတိ ဧတိဿံ ဝဇ္ဇနီယပုဂ္ဂလကထာယံ။ ယဿ ဥပသမ္ပဒါ ပဋိက္ခိတ္တာတိ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပသမ္ပန္နော၊ န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၁၁) ယဿ နာဂသုပဏ္ဏာဒိနော တိရစ္ဆာနဂတဿ ဥပသမ္ပဒါ ပဋိက္ခိတ္တာ ၊ သော ဣဓာပိ တိရစ္ဆာနဂတော နာမာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဟိ အန္တမသော ဒေဝေ ဥပါဒါယ နာဂမာဏဝကာဒိကော ယော ကောစိ အမနုဿဇာတိကော ‘‘တိရစ္ဆာနဂတော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတော၊ ဘိက္ခဝေတိ ဧတ္ထ နာဂေါ ဝါ ဟောတု သုပဏ္ဏမာဏဝကာဒီနံ ဝါ အညတရော၊ အန္တမသော သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ ဥပါဒါယ ယော ကောစိ အမနုဿဇာတိယော၊ သော သဗ္ဗောဝ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ‘တိရစ္ဆာနဂတော’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၁)။ တိတ္ထံ ဝုစ္စတိ လဒ္ဓိ၊ တံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ တိတ္ထိကာ၊ တိတ္ထိကာ ဧဝ တိတ္ထိယာ၊ ဣတော အညလဒ္ဓိကာတိ အတ္ထော။

သုတ္တဿ ဥဒ္ဒေသော သုတ္တုဒ္ဒေသော။ ပါရိသုဒ္ဓိ ဧဝ ဥပေါသထော ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော။ ဧသေဝ နယော အဓိဋ္ဌာနုပေါသထောတိ ဧတ္ထာပိ။ သောတိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ ဩဝါဒေါဝ ပါတိမောက္ခံ၊ တဿ ဥဒ္ဒေသော သရူပေန ကထနံ ဩဝါဒပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝီတိက္ကမေ အယံ နာမ အာပတ္တီ’’တိ ဧဝံ အာပတ္တိဝသေန အာဏာပနံ ပညာပနံ အာဏာ၊ သေသံ အနန္တရသဒိသမေဝ။

ခန္တီ ပရမံ တပေါ တိတိက္ခာ…ပေ… ဝုတ္တာ တိဿော ဂါထာယော နာမ –

‘‘ခန္တီ ပရမံ တပေါ တိတိက္ခာ၊

နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ၊

န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော ပရူပဃာတီ၊

န သမဏော ဟောတိ ပရံ ဝိဟေဌယန္တော။

‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ၊ ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ၊

သစိတ္တပရိယောဒပနံ၊ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနံ။

‘‘အနူပဝါဒေါ အနူပဃာတော၊ ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော၊

မတ္တညုတာ စ ဘတ္တသ္မိံ၊ ပန္တဉ္စ သယနာသနံ၊

အဓိစိတ္တေ စ အာယောဂေါ၊ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ။(ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃-၁၈၅) –

ဣမာ တိဿော ဂါထာယော။

တတ္ထ ခန္တီ ပရမံ တပေါတိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၅) အဓိဝါသနခန္တိ နာမ ပရမံ တပေါ။ တိတိက္ခာတိ ခန္တိယာ ဧဝ ဝေဝစနံ၊ တိတိက္ခာသင်္ခါတာ အဓိဝါသနခန္တိ ဥတ္တမံ တပေါတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တီတိ သဗ္ဗာကာရေန ပန နိဗ္ဗာနံ ‘‘ပရမ’’န္တိ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ။ န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော ပရူပဃာတီတိ ယော အဓိဝါသနခန္တိဝိရဟိတတ္တာ ပရံ ဥပဃာတေတိ ဗာဓတိ ဝိဟိံသတိ၊ သော ပဗ္ဗဇိတော နာမ န ဟောတိ။ စတုတ္ထပါဒေါ ပန တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ‘‘န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဧတဿ ဟိ ‘‘နသမဏော ဟောတီ’’တိ ဝေဝစနံ။ ‘‘ပရူပဃာတီ’’တိ ဧတဿ ‘‘ပရံ ဝိဟေဌယန္တော’’တိ ဝေဝစနံ။ အထ ဝါ ပရူပဃာတီတိ သီလူပဃာတီ။ သီလဉှိ ဥတ္တမဋ္ဌေန ‘‘ပရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယော စ သမဏော ပရံ ယံ ကဉ္စိ သတ္တံ ဝိဟေဌယန္တော ပရူပဃာတီ ဟောတိ၊ အတ္တနော သီလဝိနာသကော၊ သော ပဗ္ဗဇိတော နာမ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယော အဓိဝါသနခန္တိယာ အဘာဝါ ပရူပဃာတီ ဟောတိ၊ ပရံ အန္တမသော ဍံသမကသမ္ပိ သဉ္စိစ္စ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ၊ သော န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော။ ကိံ ကာရဏာ? မလဿ အပဗ္ဗာဇိတတ္တာ။ ‘‘ပဗ္ဗာဇယမတ္တနော မလံ၊ တသ္မာ ‘ပဗ္ဗဇိတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၃၈၈) ဣဒဉှိ ပဗ္ဗဇိတလက္ခဏံ။ ယောပိ န ဟေဝ ခေါ ဥပဃာတေတိ န မာရေတိ၊ အပိစ ဒဏ္ဍာဒီဟိ ဝိဟေဌေတိ၊ သော ပရံ ဝိဟေဌယန္တော သမဏော န ဟောတိ။ ကိံ ကာရဏာ? ဝိဟေသာယ အသမိတတ္တာ။ ‘‘သမိတတ္တာ ဟိ ပါပါနံ၊ ‘သမဏော’တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၆၅) ဣဒဉှိ သမဏလက္ခဏံ။

ဒုတိယဂါထာယ သဗ္ဗပါပဿာတိ သဗ္ဗာကုသလဿ။ အကရဏန္တိ အနုပ္ပာဒနံ။ ကုသလဿာတိ စတုဘူမကကုသလဿ။ ဥပသမ္ပဒါတိ ဥပသမ္ပာဒနံ ပဋိလာဘော။ သစိတ္တပရိယောဒပနန္တိ အတ္တနော စိတ္တဿ ဝေါဒါပနံ ပဘဿရဘာဝကရဏံ သဗ္ဗသော ပရိသောဓနံ၊ တံ ပန အရဟတ္တေန ဟောတိ။ ဣတိ သီလသံဝရေန သဗ္ဗပါပံ ပဟာယ လောကိယလောကုတ္တရာဟိ သမထဝိပဿနာဟိ ကုသလံ သမ္ပာဒေတွာ အရဟတ္တဖလေန စိတ္တံ ပရိယောဒါပေတဗ္ဗန္တိ ဧတံ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနံ ဩဝါဒေါ အနုသိဋ္ဌိ။

တတိယဂါထာယ အနူပဝါဒေါတိ ဝါစာယ ကဿစိ အနုပဝဒနံ။ အနူပဃာတောတိ ကာယေန ကဿစိ ဥပဃာတဿ အကရဏံ။ ပါတိမောက္ခေတိ ယံ တံ ပါတိမောက္ခံ ပအတိမောက္ခံ အတိပမောက္ခံ ဥတ္တမံ သီလံ၊ ပါတိ ဝါ အဂတိဝိသေသေဟိ၊ မောက္ခေတိ ဒုဂ္ဂတိဘယေဟိ။ ယော ဝါ နံ ပါတိ၊ တံ မောက္ခေတီတိ ‘‘ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မိံ ပါတိမောက္ခေ စ။ သံဝရောတိ သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အဝီတိက္ကမလက္ခဏော သံဝရော။ မတ္တညုတာတိ ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂဝသေန ပမာဏညုတာ။ ပန္တဉ္စ သယနာသနန္တိ ဇနသင်္ဃဋ္ဋနဝိရဟိတံ နိဇ္ဇနသမ္ဗာဓံ ဝိဝိတ္တံ၊ သေနာသနဉ္စ။ ဧတ္ထ စ ဒွိဟိယေဝ ပစ္စယေဟိ စတုပစ္စယသန္တောသော ဒီပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော ပစ္စယသန္တောသသာမညေန ဣတရဒွယဿာပိ လက္ခဏဟာရနယေန ဇောတိတတ္တာ။ အဓိစိတ္တေ စ အာယောဂေါတိ ဝိပဿနာပါဒကံ အဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တံ၊ တတောပိ မဂ္ဂဖလစိတ္တမေဝ အဓိစိတ္တံ၊ တသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ အဓိစိတ္တေ အာယောဂေါ စ အနုယောဂေါ စာတိ အတ္ထော။ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနန္တိ ဧတံ ပရဿ အနုပဝဒနံ၊ အနုပဃာတနံ၊ ပါတိမောက္ခေ သံဝရော၊ ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂေသု မတ္တညုတာ၊ အဋ္ဌသမာပတ္တိဝသိဘာဝါယ ဝိဝိတ္တသေနာသနသေဝနဉ္စ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနံ ဩဝါဒေါ အနုသိဋ္ဌီတိ။ ဣမာ ပန တိဿော ဂါထာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသဂါထာယော ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံ ဗုဒ္ဓါ ဧဝ ဥဒ္ဒိသန္တိ၊ န သာဝကာ။

‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၃၄) နယေန ဝုတ္တံ အာဏာပါတိမောက္ခံ နာမ။ တံ သာဝကာ ဧဝ ဥဒ္ဒိသန္တိ၊ န ဗုဒ္ဓါ သင်္ဃကမ္မံ ကရောန္တိ၊ န စ တတ္ထ ပရိယာပန္နာတိ အာဟ ‘‘တံ သာဝကာ ဧဝ ဥဒ္ဒိသန္တိ၊ န ဗုဒ္ဓါ’’တိ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ ‘‘ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာ’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ။

အနုပဂတော နာမ တတ္ထေဝ ဥပသမ္ပန္နော၊ အသတိယာ ပုရိမိကာယ အနုပဂတော ဝါ။ စာတုမာသိနိယန္တိ စာတုမာသိယံ။ သာ ဟိ စတုန္နံ မာသာနံ ပါရိပူရိဘူတာတိ စာတုမာသီ၊ သာ ဧဝ ‘‘စာတုမာသိနီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တဿံ စာတုမာသိနိယံ။ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိနိယန္တိ အတ္ထော။ ကာယသာမဂ္ဂိန္တိ ကာယေန သမဂ္ဂဘာဝံ၊ ဟတ္ထပါသူပဂမနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အယံ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော – သစေ ပုရိမိကာယ ပဉ္စ ဘိက္ခူ ဝဿံ ဥပဂတာ၊ ပစ္ဆိမိကာယပိ ပဉ္စ၊ ပုရိမေဟိ ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပဝါရိတေ ပစ္ဆိမေဟိ တေသံ သန္တိကေ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော၊ န ဧကသ္မိံ ဥပေါသထဂ္ဂေ ဒွေ ဉတ္တိယော ဌပေတဗ္ဗာ။ သစေပိ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ စတ္တာရော၊ တယော၊ ဒွေ၊ ဧကော ဝါ ဟောတိ၊ ဧသေဝ နယော။ အထ ပုရိမိကာယ စတ္တာရော၊ ပစ္ဆိမိကာယပိ စတ္တာရော၊ တယော၊ ဒွေ၊ ဧကော ဝါ၊ ဧသေဝ နယော။ အထ ပုရိမိကာယ တယော၊ ပစ္ဆိမိကာယ တယော၊ ဒွေ ဝါ၊ ဧသေဝ နယော။ ဣဒဉှေတ္ထ လက္ခဏံ – သစေ ပုရိမိကာယ ဥပဂတေဟိ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ ထောကတရာ စေဝ ဟောန္တိ သမသမာ စ၊ သင်္ဃပ္ပဝါရဏာယ စ ဂဏံ ပူရေန္တိ၊ သင်္ဃပ္ပဝါရဏာဝသေန ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပုရိမေဟိ ပဝါရေတဗ္ဗာ။ သစေ ပန ပုရိမိကာယ တယော၊ ပစ္ဆိမိကာယ ဧကော ဟောတိ၊ တေန သဒ္ဓိံ တေ စတ္တာရော ဟောန္တိ၊ စတုန္နံ သင်္ဃဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပဝါရေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဂဏဉတ္တိယာ ပန သော ဂဏပူရကော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဂဏဝသေန ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပုရိမေဟိ ပဝါရေတဗ္ဗံ၊ ဣတရေန တေသံ သန္တိကေ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ သစေ ပုရိမိကာယ ဒွေ၊ ပစ္ဆိမိကာယ ဒွေ ဝါ ဧကော ဝါ၊ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ပုရိမိကာယ ဧကော၊ ပစ္ဆိမိကာယပိ ဧကော၊ ဧကေန ဧကဿ သန္တိကေ ပဝါရေတဗ္ဗံ၊ ဧကေန ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော ။ သစေ ပုရိမဝဿူပဂတေဟိ ပစ္ဆိမဝဿူပဂတာ ဧကေနပိ အဓိကတရာ ဟောန္တိ၊ ပဌမံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ပစ္ဆာ ထောကတရေဟိ တေသံ သန္တိကေ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ ကတ္တိကစာတုမာသိနိပဝါရဏာယ ပန သစေ ပဌမံ ဝဿူပဂတေဟိ မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရိတေဟိ ပစ္ဆာ ဥပဂတာ အဓိကတရာ ဝါ သမသမာ ဝါ ဟောန္တိ၊ ပဝါရဏာဉတ္တိံ ဌပေတွာ ပဝါရေတဗ္ဗံ။ တေဟိ ပဝါရိတေ ပစ္ဆာ ဣတရေဟိ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ အထ မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရိတာ ဗဟူ ဟောန္တိ၊ ပစ္ဆာ ဝဿူပဂတာ ထောကာ ဝါ ဧကော ဝါ၊ ပါတိမောက္ခေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ ပစ္ဆာ တေသံ သန္တိကေ တေန ပဝါရေတဗ္ဗန္တိ။

ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာတိ ဧကသ္မိံ အံသေ သာဓုကံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာတိ အတ္ထော။ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာတိ ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ အဉ္ဇလိံ ဥက္ခိပိတွာ။ သစေ ပန တတ္ထ ပါရိဝါသိကောပိ အတ္ထိ၊ သင်္ဃနဝကဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ တတ္ထေဝ နိသိန္နေန အတ္တနော ပါဠိယာ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ ပါတိမောက္ခေ ဥဒ္ဒိသိယမာနေ ပန ပါဠိယာ အနိသီဒိတွာ ပါဠိံ ဝိဟာယ ဟတ္ထပါသံ အမုဉ္စန္တေန နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ပဝါရဏာယပိ ဧသေဝ နယော။

သဗ္ဗံပုဗ္ဗကရဏီယန္တိ သမ္မဇ္ဇနာဒိံ နဝဝိဓံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ။ ယထာ စ သဗ္ဗော သင်္ဃော သဘာဂါပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော…ပေ… ပဋိကရိဿတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၇၁) ဉတ္တိံ ဌပေတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ လဘတိ၊ ဧဝမေတ္ထာပိ တီဟိ ‘‘သုဏန္တု မေ အာယသ္မန္တာ ဣမေ ဘိက္ခူ သဘာဂံ အာပတ္တိံ အာပန္နာ၊ ယဒါ အညံ ဘိက္ခုံ သုဒ္ဓံ အနာပတ္တိကံ ပဿိဿန္တိ၊ တဒါ တဿ သန္တိကေ တံ အာပတ္တိံ ပဋိကရိဿန္တီ’’တိ ဂဏဉတ္တိံ ဌပေတွာ၊ ဒွီဟိပိ ‘‘အညံ သုဒ္ဓံ ပဿိတွာ ပဋိကရိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧကေနာပိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓံ လဘိတွာ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တဒဟူတိ တသ္မိံ အဟု၊ တသ္မိံ ဒိဝသေတိ အတ္ထော။ နာနာသံဝါသကေဟီတိ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကေဟိ။ အနာဝါသော နာမ နဝကမ္မသာလာဒိကော ယော ကောစိ ပဒေသော။ အညတြ သင်္ဃေနာတိ သင်္ဃပ္ပဟောနကေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဝိနာ။ အညတြ အန္တရာယာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ဒသဝိဓမန္တရာယံ ဝိနာ။ သဗ္ဗန္တိမေန ပန ပရိစ္ဆေဒေန အတ္တစတုတ္ထေန အန္တရာယေ ဝါ သတိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယထာ စ အာဝါသာဒယော န ဂန္တဗ္ဗာ၊ ဧဝံ သစေ ဝိဟာရေ ဥပေါသထံ ကရောန္တိ၊ ဥပေါသထာဓိဋ္ဌာနတ္ထံ သီမာပိ နဒီပိ န ဂန္တဗ္ဗာ။ သစေ ပနေတ္ထ ကောစိ ဘိက္ခု ဟောတိ၊ တဿ သန္တိကံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိဿဋ္ဌဥပေါသထာပိ အာဝါသာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ဂတော အဓိဋ္ဌာတုမ္ပိ လဘတိ။ အာရညကေနာပိ ဘိက္ခုနာ ဥပေါသထဒိဝသေ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ အတ္တနော ဝိဟာရမေဝ အာဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ အညံ ဝိဟာရံ ဩက္ကမတိ၊ တတ္ထ ဥပေါသထံ ကတွာဝ အာဂန္တဗ္ဗံ၊ အကတွာ အာဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ဇညာ ‘‘အဇ္ဇေဝ တတ္ထ ဂန္တုံ သက္ကောမီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၁) ဧဝရူပေါ ပန အာဝါသော ဂန္တဗ္ဗော။ တတ္ထ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထံ ကရောန္တေနာပိ ဟိ ဣမိနာ နေဝ ဥပေါသထန္တရာယော ကတော ဘဝိဿတီတိ။

ဥဒကံ အာသနေန စာတိ အာသနေန သဟ ပါနီယပရိဘောဇနီယံ ဥဒကဉ္စာတိ အတ္ထော။ သင်္ဃသန္နိပါတတော ပဌမံ ကတ္တဗ္ဗံ ပုဗ္ဗကရဏံ။ ပုဗ္ဗကရဏတော ပစ္ဆာ ကတ္တဗ္ဗမ္ပိ ဥပေါသထကမ္မတော ပဌမံ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ပုဗ္ဗကိစ္စံ။ ဥဘယမ္ပိ စေတံ ဥပေါသထကမ္မတော ပဌမံ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘ပုဗ္ဗကိစ္စ’’မိစ္စေဝ ဧတ္ထ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ဒွီဟိ နာမေဟိ နဝဝိဓံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ဒဿိတ’’န္တိ။ ကိံ တံ ကတန္တိ ပုစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ တံ အကတွာ ဥပေါသထံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ထေရေန အာဏတ္တေန အဂိလာနေန န သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ယော န သမ္မဇ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၅၉) ဝစနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘တသ္မာ ထေရေန အာဏတ္တေနာ’’တိအာဒိ။

သစေ ပန အာဏတ္တော သမ္မဇ္ဇနိံ တာဝကာလိကမ္ပိ န လဘတိ၊ သာခါဘင်္ဂံ ကပ္ပိယံ ကာရေတွာ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ တမ္ပိ အလဘန္တဿ လဒ္ဓကပ္ပိယံ ဟောတိ။ ပါနီယံ ပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗန္တိ အာဂန္တုကာနံ အတ္ထာယ ပါနီယပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗံ။ အာသနံ ပညာပေတဗ္ဗန္တိ ပီဌဖလကာဒိအာသနံ ပညာပေတဗ္ဗံ။ သစေ ဥပေါသထာဂါရေ အာသနာနိ နတ္ထိ၊ သံဃိကာဝါသတောပိ အာဟရိတွာ ပညာပေတွာ ပုန ဟရိတဗ္ဗာနိ။ အာသနေသု အသတိ ကဋသာရကေပိ တဋ္ဋိကာယောပိ ပညာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တဋ္ဋိကာသုပိ အသတိ သာခါဘင်္ဂါနိ ကပ္ပိယံ ကာရေတွာ ပညာပေတဗ္ဗာနိ။ ကပ္ပိယကာရကံ အလဘန္တဿ လဒ္ဓကပ္ပိယံ ဟောတိ။ ပဒီပေါ ကာတဗ္ဗောတိ ပဒီပေတဗ္ဗော၊ ပဒီပုဇ္ဇလနံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဏာပေန္တေန ပန ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ဩကာသေ တေလံ ဝါ ဝဋ္ဋိ ဝါ ကပလ္လိကာ ဝါ အတ္ထိ၊ တံ ဂဟေတွာ ကရောဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။ သစေ တေလာဒီနိ နတ္ထိ၊ ပရိယေသိတဗ္ဗာနိ။ ပရိယေသိတွာ အလဘန္တဿ လဒ္ဓကပ္ပိယံ ဟောတိ။ အပိစ ကပါလေ အဂ္ဂိပိ ဇာလေတဗ္ဗော။ အာဏာပေန္တေန စ ကိဉ္စိ ကမ္မံ ကရောန္တော ဝါ သဒါကာလမေဝ ဧကော ဝါ ဘာရနိတ္ထရဏကော ဝါ သရဘာဏကဓမ္မကထိကာဒီသု အညတရော ဝါ န အာဏာပေတဗ္ဗော၊ အဝသေသာ ပန ဝါရေန အာဏာပေတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ထေရေနာပိ ပတိရူပံ ဉတွာ အာဏာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။

ဗဟိ ဥပေါသထံ ကတွာ အာဂတေနာတိ နဒိယာ ဝါ သီမာယ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥပေါသထံ ကတွာ အာဂတေန ဆန္ဒော ဒါတဗ္ဗော၊ ‘‘ကတော မယာ ဥပေါသထော’’တိ အစ္ဆိတုံ န လဘတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကိစ္စပ္ပသုတော ဝါတိ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာဒိကိစ္စပ္ပသုတော ဝါ။ သစေ ဂိလာနော ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ ဒါတုံ န သက္ကောတိ၊ မဉ္စေန ဝါ ပီဌေန ဝါ သင်္ဃမဇ္ဈံ အာနေတွာ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ သစေ ဂိလာနုပဋ္ဌာကာနံ ဘိက္ခူနံ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘သစေ ခေါ မယံ ဣမံ ဂိလာနံ ဌာနာ စာဝေဿာမ၊ အာဗာဓော ဝါ အဘိဝဍ္ဎိဿတိ၊ ကာလကိရိယာ ဝါ ဘဝိဿတီ’’တိ၊ န တွေဝ သော ဂိလာနော ဌာနာ စာဝေတဗ္ဗော၊ သင်္ဃေန တတ္ထ ဂန္တွာ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော၊ န တွေဝ ဝဂ္ဂေန သင်္ဃေန ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ ကရေယျ စေ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ သစေ ဗဟူ တာဒိသာ ဂိလာနာ ဟောန္တိ၊ သင်္ဃေန ပဋိပါဋိယာ ဌတွာ သဗ္ဗေ ဟတ္ထပါသေ ကာတဗ္ဗာ။ သစေ ဒူရေ ဒူရေ ဟောန္တိ၊ သင်္ဃော နပ္ပဟောတိ၊ တံ ဒိဝသံ ဥပေါသထော န ကာတဗ္ဗော၊ န တွေဝ ဝဂ္ဂေန သင်္ဃေန ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒဟုပေါသထေ ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေန္တေန ဆန္ဒမ္ပိ ဒါတုံ၊ သန္တိ သင်္ဃဿ ကရဏီယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ဘဂဝတော အာဏံ ကရောန္တေန ‘‘ဆန္ဒံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဆန္ဒဟာရကော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိန္နေ ဆန္ဒေ တတ္ထေဝ ပက္ကမတိ၊ အညဿ ဒါတဗ္ဗော ဆန္ဒော’’တိအာဒိဝစနတော (မဟာဝ။ ၁၆၅) ပုန အတ္တနော ဆန္ဒဒါနပရိဿမဝိနောဒနတ္ထံ ‘‘ဆန္ဒံ မေ ဟရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဆန္ဒဟာရကော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိန္နေ ဆန္ဒေ သင်္ဃပ္ပတ္တော သဉ္စိစ္စ န အာရောစေတိ၊ အာဟဋော ဟောတိ ဆန္ဒော၊ ဆန္ဒဟာရကဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋတော တံ မောစေတုံ ‘‘ဆန္ဒံ မေ အာရောစေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ဥဘယေန ဝါ ဝိညာပေတဗ္ဗောတိ မနသာ စိန္တေတွာ ကာယပ္ပယောဂံ ကရောန္တေန ယေန ကေနစိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေန ဝါ၊ ဝါစံ ပန နိစ္ဆာရေတုံ သက္ကောန္တေန တထေဝ ဝါစာယ ဝါ၊ ဥဘယထာပိ သက္ကောန္တေန ကာယဝါစာဟိ ဝါ ဝိညာပေတဗ္ဗော၊ ဇာနာပေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ‘‘အယံ အတ္ထော’’တိ ဝစနတော ပန ယာယ ကာယစိပိ ဘာသာယ ဝိညာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပါရိသုဒ္ဓိဒါနေပိ ဆန္ဒဒါနေ ဝုတ္တသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယော။ တံ ပန ဒေန္တေန ပဌမံ သန္တီ အာပတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗာ။ န ဟိ သာပတ္တိကော သမာနော ‘‘ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒမ္မိ၊ ပါရိသုဒ္ဓိံ မေ ဟရ၊ ပါရိသုဒ္ဓိံ မေ အာရောစေဟီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၄) ဝတ္တုံ လဘတိ။ ‘‘သန္တိ သင်္ဃဿ ကရဏီယာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝစနဝိပလ္လာသေန ‘‘သန္တိ သင်္ဃဿ ကရဏီယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေသဉ္စ အတ္တနော စ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေတီတိ ဧတ္ထ ဆန္ဒော စ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ စ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ၊ တံ ဒေတီတိ သရူပေကသေသနယေန အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣတရာတိ အညေသံ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ။ ဗိဠာလသင်္ခလိကာ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓီတိ ဧတ္ထ ဗိဠာလသင်္ခလိကာ နာမ ဗိဠာလဗန္ဓနံ။ တတ္ထ ဟိ သင်္ခလိကာယ ပဌမဝလယံ ဒုတိယဝလယံယေဝ ပါပုဏာတိ၊ န တတိယံ၊ ဧဝမယမ္ပိ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိ ဒါယကေန ယဿ ဒိန္နာ၊ တတော အညတ္ထ န ဂစ္ဆတီတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၆၄၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၆၄)။ တသ္မာ သာ ဗိဠာလသင်္ခလိကသဒိသတ္တာ ‘‘ဗိဠာလသင်္ခလိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဗိဠာလသင်္ခလိကဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ယာသံ ကာသဉ္စိ သင်္ခလိကာနံ ဥပလက္ခဏမတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဥတုက္ခာနန္တိ တံ တံ ကိရိယံ အရတိ ဝတ္တေတီတိ ဥတု၊ တဿ အက္ခာနံ ဥတုက္ခာနံ၊ ဥတုအာစိက္ခနန္တိ အတ္ထော။ ယထာ စ တဿ အာစိက္ခနံ၊ တံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ဟေမန္တာဒီန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂဏနာတိ ကလနာ။ ဘိက္ခုနီနံ အဋ္ဌဂရုဓမ္မေဟိ ဩဝဒနံ ဘိက္ခုနောဝါဒေါ။ သွေ ဥပေါသထောတိ အာဂန္တွာတိ ‘‘သွေ ဥပေါသထော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တေ အဇ္ဇေဝ အာဂန္တွာ ပန္နရသိကေ ဥပေါသထေ ပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသိယံ၊ စာတုဒ္ဒသိကေ တေရသိယံ အာဂန္တွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘‘ပက္ခဿ တေရသိယံယေဝ အာဂန္တွာ ‘အယံ ဥပေါသထော စာတုဒ္ဒသိကော ဝါ ပန္နရသိကော ဝါ’တိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၄၉) ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပုစ္ဆိတေန စ ဘိက္ခုနာ သစေ စာတုဒ္ဒသိယံ ဥပေါသထံ ကရောန္တိ၊ ‘‘စာတုဒ္ဒသိကော ဘဂိနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ ပန္နရသိယံ ကရောန္တိ၊ ‘‘ပန္နရသိကော ဘဂိနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဌပေတွာ ဗာလံ၊ ဌပေတွာ ဂိလာနံ၊ ဌပေတွာ ဂမိကံ အဝသေသေဟိ ဩဝါဒံ ဂဟေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၄၁၄) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တံ ဌပေတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာရောစနဝိဓာနံ အဇာနန္တော ဗာလော။ စာတုဒ္ဒသိကပန္နရသိကေသု ဥပေါသထေသု ဝါ ပါဋိပဒေ ဝါ ဂန္တုကာမော ဂမိယော၊ ဒုတိယပက္ခဒိဝသတော ပန ပဋ္ဌာယ တတော ဥဒ္ဓံ ဂစ္ဆန္တော ဣဓ ဂမိယော နာမ န ဟောတိ။ အရညေ နိဝါသော အဿာတိ အာရညိကော။ သောပိ ‘‘အဟံ အရညဝါသီ၊ သွေ ဥပေါသထော၊ ဝိဟာရေ န ဝသာမီ’’တိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတုံ န လဘတိ။ ယဒိ န ဂဏှေယျ၊ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇေယျ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဩဝါဒေါ န ဂဟေတဗ္ဗော၊ ယော န ဂဏှေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၁၄)။ တေန ပန ပစ္စာဟရဏတ္ထာယ သင်္ကေတော ကာတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာရညိကေန ဘိက္ခုနာ ဩဝါဒံ ဂဟေတုံ၊ သင်္ကေတဉ္စ ကာတုံ အတြ ပတိဟရိဿာမီ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၁၅)။ တသ္မာ အာရညိကေန ဘိက္ခုနာ သစေ ဘိက္ခုနီနံ ဝသနဂါမေ ဘိက္ခာ လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထေဝ စရိတွာ ဘိက္ခုနိယော ဒိသွာ အာရောစေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ နော စဿ တတ္ထ ဘိက္ခာ သုလဘာ ဟောတိ၊ သာမန္တဂါမေ စရိတွာ ဘိက္ခုနီနံ ဂါမံ အာဂမ္မ တထေဝ ကာတဗ္ဗံ။ သစေ ဒူရံ ဂန္တဗ္ဗံ ဟောတိ၊ သင်္ကေတော ကာတဗ္ဗော ‘‘အဟံ အသုကံ နာမ တုမှာကံ ဂါမဒွါရေ သဘံ ဝါ မဏ္ဍပံ ဝါ ရုက္ခမူလံ ဝါ ဥပသင်္ကမိဿာမိ၊ တတြ အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ။ ဘိက္ခုနီဟိ တတြ ဂန္တဗ္ဗံ၊ အဂန္တုံ န လဗ္ဘတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနိယာ သင်္ကေတံ န ဂန္တဗ္ဗံ၊ ယာ န ဂစ္ဆေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၁၅)။ ဥပေါသထဂ္ဂေတိ ဥပေါသထကရဏဋ္ဌာနေ။ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟီတိ –

‘‘သီလဝါ ဟောတိ၊ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတိ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော၊ အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီ သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသု။ ဗဟုဿုတော ဟောတိ သုတဓရော သုတသန္နိစယော၊ ယေ တေ ဓမ္မာ အာဒိကလျာဏာ မဇ္ဈေကလျာဏာ ပရိယောသာနကလျာဏာ သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ ပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ အဘိဝဒန္တိ၊ တထာရူပါဿ ဓမ္မာ ဗဟုဿုတာ ဟောန္တိ၊ ဓာတာ ဝစသာ ပရိစိတာ၊ မနသာ အနုပေက္ခိတာ၊ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါ။ ဥဘယာနိ ခေါ ပနဿ ပါတိမောက္ခာနိ ဝိတ္ထာရေန သွာဂတာနိ ဟောန္တိ သုဝိဘတ္တာနိ သုပ္ပဝတ္တီနိ သုဝိနိစ္ဆိတာနိ သုတ္တသော အနုဗျဉ္ဇနသော။ ကလျာဏဝါစော ဟောတိ ကလျာဏဝါက္ကရဏော။ ယေဘုယျေန ဘိက္ခုနီနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ။ ပဋိဗလော ဟောတိ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတုံ။ န ခေါ ပနေတံ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတာယ ကာသာယဝတ္ထဝသနာယ ဂရုဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နပုဗ္ဗော ဟောတိ။ ဝီသတိဝဿော ဝါ ဟောတိ အတိရေကဝီသတိဝဿော ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၁၄၇) –

ဣမေဟိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ။ ပါသာဒိကေနာတိ ပသာဒါဝဟေန နိဒ္ဒေါသေန ကာယဝစီမနောကမ္မေန။ သမ္ပာဒေတူတိ တိဝိဓံ သိက္ခံ သမ္ပာဒေတု။ ယဒါ ပန တာဟိ ဘိက္ခုနီဟိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကံယေဝ ဒိသွာ ဩဝါဒေါ ယာစိတော၊ တဒါ ဥပေါသထဂ္ဂေ သန္နိပတိတေဟိ ဘိက္ခုသင်္ဃေဟိ ပုဗ္ဗကိစ္စဝသေန ‘‘အတ္ထိ ကာစိ ဘိက္ခုနိယော ဩဝါဒံ ယာစမာနာ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ‘‘ဧဝံ ဝဒေဟီ’’တိ အတ္တနာ ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ အညေန ကထာပေတွာ ‘‘အတ္ထိ ကောစိ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော’’တိအာဒိံ သယံ ဝတွာ ပုန သယမေဝ ဂန္တွာ ဘိက္ခုနီနံ အာရောစေတဗ္ဗံ။ အညေန ဝါ ဘိက္ခုနာ တသ္မိံ ဒိဝသေ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသာပေတဗ္ဗံ။ ဣဒန္တိ ‘‘တာဟီ’’တိ ဗဟုဝစနံ။ ဧကတော သဟေဝ။

ဉတ္တိဋ္ဌပကေန ဝါတိ ယတ္ထ တိဏ္ဏံ ဝသနဋ္ဌာနေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော နတ္ထိ၊ တတ္ထ ဉတ္တိဋ္ဌပနကေန ဝါ။ ဣတရေန ဝါတိ ယတ္ထ ဒွေ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ၊ ဧကော ဝါ၊ တတ္ထ ဣတရေန ဝါ ဘိက္ခုနာ သစေ သယမေဝ သမ္မတော၊ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ။ တထေဝါတိ ဥပေါသထဂ္ဂေ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ ‘‘အာရောစေတွာဝါ’’တိ ဣမိနာ အနာရောစနံ ပဋိက္ခိပတိ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဩဝါဒေါ န အာရောစေတဗ္ဗော၊ ယော န အာရောစေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၁၅) ဝစနတော ဩဝါဒံ ဂဟေတွာ ဥပေါသထဂ္ဂေ အနာရောစေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။

ပရိသုဒ္ဓဘာဝန္တိ အာပတ္တိယာ ပရိသုဒ္ဓတံ။ အာရောစေထာတိ အာဝိ ကရောထ။ ဧတ္ထ သိယာတိ ‘‘ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿာမီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ အယမနုယောဂေါ ဘဝေယျ။ ကိံ တံ၊ ယံ သိယာတိ အာဟ ‘‘သင်္ဃော ဥပေါသထံ ကရေယျာ’’တိအာဒိ။ ပုဗ္ဗေနာပရံ သန္ဓိယတီတိ ပုဗ္ဗဝစနေန အပရံ ဝစနံ သန္ဓာနံ ဂစ္ဆတိ။ သာမဂ္ဂိယာတိ ကာယစိတ္တေဟိ သဟိတတာယ။ ဂဏဿာတိ ဥဒ္ဒေသကံ ဌပေတွာ စတုဝဂ္ဂေ သေသဘိက္ခူနံ။ သင်္ဃဿ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတီတိ သင်္ဃေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတိ။ ကရဏတ္ထေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ဧတ္ထာတိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ။ လက္ခဏန္တိ သဘာဝေါ။

ထေရာစ နဝါ စ မဇ္ဈိမာ စာတိ ဧတ္ထ ဒသဝဿာ၊ အတိရေကဒသဝဿာ စ ထေရာ။ ဦနပဉ္စဝဿာ နဝါ။ ပဉ္စဝဿာ၊ အတိရေကပဉ္စဝဿာ စ မဇ္ဈိမာ။ အဋ္ဌိံ ကတွာတိ အတ္တာနံ တေန ပါတိမောက္ခေန အတ္ထိကံ ကတွာ၊ တံ ဝါ ပါတိမောက္ခံ ‘‘ဣဒံ မယှံ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ အတ္ထိံ ကတွာ။ မနသိ ကရိတွာတိ စိတ္တေ ဌပေတွာ။ သောတဒွါရဝသေနာတိ သောတဒွါရိကဇဝနဝိညာဏဝသေန။ သဗ္ဗစေတသာ သမန္နာဟရာမာတိ စိတ္တဿ ထောကမ္ပိ ဗဟိ ဂန္တုံ အဒေန္တာ သဗ္ဗေန စိတ္တေန အာဝဇ္ဇေမ၊ သလ္လက္ခေမာတိ အတ္ထော။ မနသိ ကရောမာတိ အာဝဇ္ဇေမ၊ သမန္နာဟရာမာတိ အတ္ထော။ သော စ ခေါ မနသိကာရော န ဧတ္ထ အာရမ္မဏပ္ပဋိပါဒနလက္ခဏော၊ အထ ခေါ ဝီထိပ္ပဋိပါဒနဇဝနပ္ပဋိပါဒနမနသိကာရပုဗ္ဗကစိတ္တေ ဌပနလက္ခဏောတိ အာဟ ‘‘ဧကဂ္ဂစိတ္တာ ဟုတွာ စိတ္တေ ဌပေယျာမာ’’တိ။ န သမေတီတိ န သံဂစ္ဆတိ။ ကသ္မာ န သံဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘သမဂ္ဂဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စ ဘိယျောတိ အာဟ ‘‘ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကော စာ’’တိအာဒိ။ သင်္ဃပရိယာပန္နောတိ သင်္ဃေ ပရိယာပန္နော အန္တောဂဓော။

ဣဒါနိ တံ ဒဿေတုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အာယသ္မန္တောတိ သန္နိပတိတာနံ ပိယဝစနေန အာလပနံ။

အလဇ္ဇိတာတိ အလဇ္ဇိတာယ၊ အလဇ္ဇနဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ တတိယတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ‘‘အညာဏတာ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကုက္ကုစ္စပ္ပကတတာတိ ကုက္ကုစ္စေန အဘိဘူတတာယ။ သတိသမ္မောသာတိ သတိဝိပ္ပဝါသတော။ ဝီတိက္ကမန္တိ သိက္ခာပဒဝီတိက္ကမနံ။

သဉ္စိစ္စာတိ သဉ္စေတေတွာ၊ အကပ္ပိယဘာဝံ ဇာနန္တောယေဝ ဝီတိက္ကမစိတ္တံ ပေသေတွာတိ အတ္ထော။ ပရိဂူဟတီတိ နိဂူဟတိ န ဒေသေတိ န ဝုဋ္ဌာတိ။ လဇ္ဇာယ ပရိဂူဟန္တော အလဇ္ဇီ န ဟောတိ၊ ‘‘ကိံ ဣမိနာ’’တိ အနာဒရိယေန ပရိဂူဟန္တော အလဇ္ဇီ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ အဂတိဂမနဉ္စ ဂစ္ဆတီတိ ဘဏ္ဍဘာဇနီယဋ္ဌာနာဒီသု ဆန္ဒာဂတိအာဒိဘေဒံ အဂတိဂမနဉ္စ ဂစ္ဆတိ။ အလဇ္ဇိပုဂ္ဂလောတိ အဇ္ဈတ္တိကသမုဋ္ဌာနလဇ္ဇာဝိရဟိတော ပုဂ္ဂလော။ ဧတ္ထ စ ‘‘သဉ္စိစ္စာ’’တိ ဣမိနာ အနာဒရိယဝသေနေဝ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော၊ အာပန္နဉ္စ အာပတ္တိံ ပရိဂူဟန္တော၊ ဘဏ္ဍဘာဇနီယဋ္ဌာနာဒီသု အဂတိဂမနံ ဂစ္ဆန္တော စ အလဇ္ဇီ ဟောတိ၊ န ဣတရောတိ ဒဿေတိ။

မန္ဒောတိ မန္ဒပညော၊ အပညဿေဝေတံ နာမံ။ မောမူဟောတိ အတိသံမူဠှော။ ဝိရာဓေတီတိ န ရာဓေတိ န သာဓေတိ။ ကုက္ကုစ္စေတိ ဝိနယသံသယေ။ ကပ္ပိယံ စေ ကတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ ဝိနယဓရံ ပုစ္ဆိတွာ တေန ဝတ္ထုံ ဩလောကေတွာ မာတိကံ၊ ပဒဘာဇနံ၊ အန္တရာပတ္တိံ၊ အနာပတ္တိဉ္စ ဩလောကေတွာ ‘‘ကပ္ပတိ၊ အာဝုသော၊ မာ ဧတ္ထ ကင်္ခီ’’တိ ဝုတ္တေ ကတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ။

သဟသေယျစီဝရဝိပ္ပဝါသာဒီနီတိ ဧတ္ထ သဟသေယျာ နာမ အနုပသမ္ပန္နေန ဥတ္တရိဒိရတ္တတိရတ္တံ သဟသေယျာပတ္တိ၊ ဝိပ္ပဝါသော နာမ ဧကရတ္တဆာရတ္တဝသေန ဝိပ္ပဝါသော။ အာဒိသဒ္ဒေန သတ္တာဟာတိက္ကမာဒီသု အာပတ္တိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနန္တိ ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသထုလ္လစ္စယပါစိတ္တိယပါဋိဒေသနီယဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတသင်္ခါတာနံ သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ။

ဒေသေတု ဝါ ပကာသေတု ဝါတိ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝါ ဂဏမဇ္ဈေ ဝါ ဧကပုဂ္ဂလေ ဝါ ဒေသေတု ဝါ ပကာသေတု ဝါ။ ဧတ္ထ စ ပါရာဇိကာပတ္တိဒေသနာ နာမ ဘိက္ခုဘာဝဿ ပရိစ္စာဂေါ။ ဝုဋ္ဌာနံ ပန ဒေသနာဝိသေသတ္တာ ‘‘ဒေသနာ’’တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပကာသေတု ဝါတိ အာရောစေတု ဝါ။

ဧဝံ အနာပန္နာ ဝါတိ ဧဝံ ဆန္နံ အာကာရာနံ အညတရေန အနာပန္နာ ဝါ။ ဝုဋ္ဌိတာ ဝါတိ ပရိဝါသာဒိနာ ဝုဋ္ဌိတာ ဝါ။ အာရောစိတာ ဝါတိ အာဝိကတာ ဝါ။ အာရောစေန္တော စ ‘‘တုယှံ သန္တိကေ ဧကံ အာပတ္တိံ အာဝိကရောမီ’’တိ ဝါ ‘‘အာစိက္ခာမီ’’တိ ဝါ ‘‘အာရောစေမီ’’တိ ဝါ ‘‘မမ ဧကံ အာပတ္တိံ အာပန္နဘာဝံ ဇာနာဟီ’’တိ ဝါ ဝဒတု၊ ‘‘ဧကံ ဂရုကံ အာပတ္တိံ အာဝိကရောမီ’’တိ ဝါ အာဒိနာ နယေန ဝဒတု၊ သဗ္ဗေဟိပိ အာကာရေဟိ အာရောစိတာဝ ဟောတိ။ သစေ ပန ဂရုကာပတ္တိံ အာဝိကရောန္တော ‘‘လဟုကာပတ္တိံ အာဝိကရောမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝဒတိ၊ အနာဝိကတာ ဟောတိ အာပတ္တိ။ ဝတ္ထုံ အာရောစေတိ၊ အာပတ္တိံ အာရောစေတိ၊ ဥဘယံ အာရောစေတိ၊ တိဝိဓေနာပိ အာရောစိတာဝ ဟောတိ။ အသန္တိယာ အာပတ္တိယာတိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မံ။ တုဏှီဘာဝေနာပိ ဟီတိ ဧတ္ထ န ကေဝလံ ‘‘အာမ၊ မယံ ပရိသုဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ၊ အထ ခေါ တုဏှီဘာဝေနာပီတိ အပိသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကိံ တံ ယာဝတတိယာနုသာဝိတံ နာမ၊ ကထဉ္စေတံ ယာဝတတိယာနုသာဝိတံ ဟောတီတိ ဝိစာရဏာယံ အာစရိယာနံ မတိဘေဒမုခေန တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယာဝတတိယံ အနုသာဝိတံ ဟောတီတိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဒေတံ တိက္ခတ္တုံ အနုသာဝိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အတ္ထဗျဉ္ဇနဘေဒတောတိ အရီယတိ ဉာယတီတိ အတ္ထော၊ အဘိဓေယျံ၊ ဗျဉ္ဇီယတိ အတ္ထော အနေနာတိ ဗျဉ္ဇနံ၊ အက္ခရံ၊ အတ္ထော စ ဗျဉ္ဇနဉ္စ အတ္ထဗျဉ္ဇနာနိ၊ တေသံ ဘေဒေါ အတ္ထဗျဉ္ဇနဘေဒေါ၊ တတော၊ အတ္ထဿ စ ဗျဉ္ဇနဿ စ ဝိသဒိသတ္တာတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အနုသာဝနဉှိ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဟီတိ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော။ တဿ ပန ‘‘အဘိန္န’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာတိ ဘိန္နတ္တာ။ အဿာတိ ‘‘ယဿ သိယာ’’တိအာဒိဝစနတ္တယဿ။ အဝဿဉ္စေတမေဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ အညထာ အတိပ္ပသင်္ဂေါပိ သိယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယဒိ စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတန္တိ ‘‘ယဿ သိယာ’’တိအာဒိဝစနတ္တယံ။ အပရေ ‘‘အနုသာဝိတ’’န္တိ ပဒံ န အတီတတ္ထံ ဒီပေတိ၊ အထ ခေါ အနာဂတတ္ထံ။ ဓာတွတ္ထသမ္ဗန္ဓော ကာလန္တရဝိဟိတောပိ ပစ္စယော ကာလန္တရေ သာဓု ဟောတီတိ ဝိကပ္ပေသုံ။ တေနာဟ ‘‘အပရေ ‘အနုသာဝိတ’န္တိ ပဒဿာ’’တိအာဒိ။ ဥပရိ ဥဒ္ဒေသာဝသာနေတိ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသာဝသာနေ။ အတ္ထယုတ္တီနံ အဘာဝတောတိ အနာဂတတ္ထဿ စ ကာရဏဿ စ အဘာဝတော။ ဣဒါနိ တမေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဣဒံ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကထမေတံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ယဒိ စဿာ’’တိအာဒိ။ အယန္တိ အနာဂတကာလော။ အနုသာဝိတံ ဟေဿတီတိ ဝဒေယျာတိ အနုပ္ပယောဂံ အနာဂတကာလံ ကတွာ ‘‘အနုသာဝိတံ ဟေဿတီ’’တိ ဗုဒ္ဓါ ဝဒေယျ။ အယံ ဟေတ္ထာဓိပ္ပာယော – ယဒိ စေတ္ထ ဓာတွတ္ထသမ္ဗန္ဓော တ-ပစ္စယော သိယာ၊ တထာ သတိ ဓာတွတ္ထသမ္ဗန္ဓော နာမ ဝိသေသနဝိသေသျဘာဝေါ၊ သော စ အနုပ္ပယောဂဿ သမာနတ္ထဘာဝေ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ နာသတီတိ ‘‘ဟေဿတီ’’တိ အနုပ္ပယောဂံ ဝဒေယျ၊ န စ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အနာဂတံ န ဒီပေတိ၊ အတီတကာလမေဝ ဒီပေတီတိ။ အနုသာဝိယမာနေတိ ဝစနတောတိ ‘‘အနုသာဝိယမာနေ’’တိ ဝတ္တမာနကာလဝစနတော။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ယာဝတတိယံ အနုသာဝိတံ ဟောတီ’’တိ ကိမိဒန္တိ အာဟ ‘‘ယာဝတတိယ’’န္တိအာဒိ။ ကိံ တေန လက္ခီယတိ၊ ယေနေတံ လက္ခဏဝစနမတ္တံ သိယာတိ အာဟ ‘‘တေနာ’’တိအာဒိ။ တေနာတိ လက္ခဏဝစနမတ္တေန ဟေတုနာ။

တဒေတန္တိ ပါတိမောက္ခံ။ တံ ပနေတန္တိ ‘‘တတ္ထာယသ္မန္တေ ပုစ္ဆာမီ’’တိအာဒိကံ ယာဝတတိယာနုသာဝနံ။ န ဒိဿတီတိ နောပလဗ္ဘတိ။ ဣမမေဝ စ အတ္ထန္တိ ဣမံ အမှေဟိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ။ ယဒိ ဟိ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တီ’’တိအာဒိဝစနတ္တယံ ယာဝတတိယာနုသာဝနံ သိယာ၊ တဒေဝ ဥပေါသထက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၁၃၂ အာဒယော) ဝဒေယျ၊ န ပန ‘‘သကိမ္ပိ အနုသာဝိတံ ဟောတီ’’တိအာဒိကန္တိ အဓိပ္ပာယော။ နနု စာယံ ဝိနိစ္ဆယော အဋ္ဌကထာသု န အာဂတော၊ အထ ကုတော လဒ္ဓါတိ အာဟ ‘‘အယမေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဝိနယဋ္ဌာနေသု ကတပရိစယာနံ အာစရိယာနံ တံ တံ အတ္ထံ ဉာပေန္တီ ပဝေဏိ အာစရိယပရမ္ပရာ၊ တာယ အာဘတော အာနီတော အာစရိယပရမ္ပရာဘတော။

နနု သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အထ ကထံ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သာ စ ခေါ န မုသာဝါဒလက္ခဏေနာ’’တိအာဒိ။ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေ ကိံ ဟောတီတိ ယွာယံ ‘‘သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေါ အဿ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တော၊ သော အာပတ္တိတော ကိံ ဟောတိ၊ ကတရာ အာပတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဟောတိ။ ဝစီဒွါရေ အကိရိယသမုဋ္ဌာနာပတ္တိ ဟောတီတိ အဿ ဟိ ဘိက္ခုနော အဓမ္မိကာယ ပဋိညာယ တုဏှီဘူတဿ နိသိန္နဿ မနောဒွါရေ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ ယသ္မာ ပန အာဝိကာတဗ္ဗံ နာဝိကာသိ၊ တေနဿ ဝစီဒွါရေ အကိရိယတော အယံ အာပတ္တိ သမုဋ္ဌာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါဠိယာ သာဓေတုံ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတံ ဥပါလိတ္ထေရေန ပရိဝါရေ သေဒမောစနဂါထာသု (ပရိ။ ၄၇၉) ဝုတ္တမ္ပိ စာတိ အတ္ထော။

အနာလပန္တော မနုဇေန ကေနစိ ဝါစာတိ ကေနစိ မနုဇေန ဝါစာယ အနာလပန္တော။ ဂိရံ နော စ ပရေ ဘဏေယျာတိ ‘‘ဣတိ ဣမေ သောဿန္တီ’’တိ ပရပုဂ္ဂလေ သန္ဓာယ သဒ္ဒမ္ပိ န နိစ္ဆာရေယျ။ အာပဇ္ဇေယျ ဝါစသိကန္တိ ဝါစတော သမုဋ္ဌိတံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇေယျ။ ပဉှာမေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာတိ ဧတ္ထ ပဉှာမေသာတိ လိင်္ဂဗျတ္တယေန ဝုတ္တံ၊ ဧသော ပဉှော ကုသလေဟိ စိန္တိတောတိ အတ္ထော။ အယံ ပဉှော ဣမမေဝ မုသာဝါဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။

တံတံသမ္ပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓနဝသေန သတ္တသန္တာနဿ အန္တရေ ဝေမဇ္ဈေ ဧတိ အာဂစ္ဆတီတိ အန္တရာယော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအနတ္ထော၊ အတိက္ကမနဋ္ဌေန တသ္မိံ အန္တရာယေ နိယုတ္တော၊ အန္တရာယံ ဝါ ဖလံ အရဟတိ၊ အန္တရာယဿ ဝါ ကရဏသီလောတိ အန္တရာယိကော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပ္ပဋိသာရဝတ္ထုတာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိပ္ပဋိသာရဝတ္ထုတာယာတိ ဝိပ္ပဋိသာရော နာမ ပစ္ဆာနုတာပဝသေန စိတ္တဝိပ္ပဋိသာရော၊ တဿ ကာရဏတာယာတိ အတ္ထော။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိပစ္စယဘူတအအပ္ပဋိသာရဝိရုဒ္ဓဿ ဝိပ္ပဋိသာရဿ ပစ္စယတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါမောဇ္ဇာဒိသမ္ဘဝန္တိ ဒုဗ္ဗလတရုဏာ ပီတိ ပါမောဇ္ဇံ၊ တံ အာဒိ ယေသံ တေ ပါမောဇ္ဇာဒယော၊ တေသံ သမ္ဘဝေါ ပဋိလာဘော ပါမောဇ္ဇာဒိသမ္ဘဝေါ၊ တံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပီတိပ္ပဿဒ္ဓါဒီနံ ဂဟဏံ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနန္တိ ဧတ္ထာဒိသဒ္ဒေန ပန ‘‘ဒုတိယဿ ဈာနဿ အဓိဂမာယ အန္တရာယိကော၊ တတိယဿ ဈာနဿ အဓိဂမာယ အန္တရာယိကော၊ စတုတ္ထဿ ဈာနဿ အဓိဂမာယ အန္တရာယိကော၊ ဈာနာနံ၊ ဝိမောက္ခာနံ၊ သမာဓီနံ၊ သမာပတ္တီနံ၊ နေက္ခမ္မာနံ၊ နိဿရဏာနံ၊ ပဝိဝေကာနံ၊ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အဓိဂမာယ အန္တရာယိကော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၅) ဝုတ္တဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘တသ္မာ’’တိ ဝုတ္တေ ယံတံသဒ္ဒါနံ အဗျဘိစာရိတသမ္ဗန္ဓတာယ ‘‘ယသ္မာ’’တိ အယမတ္ထော ဥပဋ္ဌိတောယေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တသ္မာတိ ယသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဇာနန္တေနာတိ ဇာနမာနေန။ ဣမိနာဿ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒဿ သစိတ္တကတံ ဒဿေတိ။ ဝိသုဒ္ဓိံ အပေက္ခတီတိ ဝိသုဒ္ဓါပေက္ခော၊ တေန ဝိသုဒ္ဓါပေက္ခေန။ သာ စ ဝိသုဒ္ဓိ ဣဓ ဝုဋ္ဌာနာဒီတိ အာဟ ‘‘ဝုဋ္ဌာတုကာမေန ဝိသုဇ္ဈိတုကာမေနာ’’တိ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိတော သင်္ဃာဒိသေသတော ဝုဋ္ဌာတုကာမေန၊ ဒေသနာဂါမိနိတော ဝိသုဇ္ဈိတုကာမေနာတိ အတ္ထော။ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝါ ဂဏမဇ္ဈေ ဝါ ဧကပုဂ္ဂလေ ဝါတိ ဥပေါသထဂ္ဂေ သင်္ဃဿ အာရောစနဝသေန သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝါ တတ္ထေဝ ဥဘတော နိသိန္နာနံ အာရောစနဝသေန ဂဏမဇ္ဈေ ဝါ အနန္တရဿ အာရောစနဝသေန ဧကပုဂ္ဂလေ ဝါ ပကာသေတဗ္ဗာ။ ဣတော ဝုဋ္ဌဟိတွာတိ ဣတော ဥပေါသထဂ္ဂတော ဝုဋ္ဌာယ။ ဧတ္ထ ပန သဘာဂေါယေဝ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝိသဘာဂဿ ဟိ ဝုစ္စမာနေ ဘဏ္ဍနကလဟသင်္ဃဘေဒါဒီနိပိ ဟောန္တိ။ တသ္မာ တဿ အဝတွာ ‘‘ဣတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗောတိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၇၀) ဝုတ္တံ။

ကရဏတ္ထေတိ တတိယာဝိဘတ္တိအတ္ထေ။ ကတ္တရိ ဟေတံ ပစ္စတ္တဝစနံ ဟောတိ ဖာသုသဒ္ဒါပေက္ခာယ။ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ ပဌမာဝစနံ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ အဓိဂမာယ ဖာသု ဟောတီတိ အဓိဂမတ္ထံ တဿ ဘိက္ခုနော ဖာသု ဟောတိ သုခံ ဟောတိ သံဝရဿ အဝိပ္ပဋိသာရဟေတုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရမူလကာန’’န္တိအာဒိ။ ပါပပုညာနံ ကတာကတဝသေန စိတ္တဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝေါ အဝိပ္ပဋိသာရော၊ သော မူလံ ကာရဏံ ယေသံ တေ အဝိပ္ပဋိသာရမူလာ၊ အဝိပ္ပဋိသာရမူလာယေဝ အဝိပ္ပဋိသာရမူလကာ၊ တေသံ အဝိပ္ပဋိသာရမူလကာနံ။ သုခပ္ပဋိပဒါ သမ္ပဇ္ဇတီတိ သုခါ ပဋိပဒါ သမိဇ္ဈတိ၊ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ သုခေန အဓိဂမော ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘နိဒါနေ ဉတ္တိဋ္ဌပနံ၊ ပုဗ္ဗကိစ္စဿ ပုစ္ဆနံ၊

နိဒါနုဒ္ဒေသသဝနေ၊ ဝိသုဒ္ဓါရောစနေ ဝိဓိ၊

အနာရောစနေ စာပတ္တိ၊ ဉေယျံ ပိဏ္ဍတ္ထပဉ္စက’’န္တိ။

ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ

ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ

နိဒါနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။