📜

ပါရာဇိကကဏ္ဍံ

ဣဒါနိ နိဒါနုဒ္ဒေသာနန္တရံ ဝုတ္တဿ ပါရာဇိကုဒ္ဒေသဿ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုံ ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ နိဒါနာနန္တရန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော၊ နိဒါနံ အနန္တရံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထာတိ ပါရာဇိကကဏ္ဍေ။ ပါတိမောက္ခေတိ ဘိက္ခုပါတိမောက္ခေ။ စတ္တာရောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ ဦနာတိရေကဘာဝနိဝတ္တနတော။ ပါရာဇိကာတိ သဇာတိနာမံ။ အာပတ္တိယောတိ သဗ္ဗသာဓာရဏနာမံ။ ဥဒ္ဒိသီယတီတိ ဥဒ္ဒေသော။ ဘာဝပ္ပဓာနောယံ နိဒ္ဒေသော။ တေနာဟ ‘‘ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ’’န္တိ။

၁။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ

ယော ပနာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅ ဘိက္ခုပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ) ဧတ္ထ ယသ္မာ ပနာတိ နိပါတမတ္တံ၊ ယောတိ အတ္ထပဒံ၊ တဉ္စ အနိယမေန ပုဂ္ဂလံ ဒီပေတိ။ တသ္မာ တဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယော ကောစီ’’တိ အာဟ။ ယသ္မာ ပန ယော ယောကောစိ နာမ၊ သော အဝဿံ လိင်္ဂယုတ္တဇာတိနာမဂေါတ္တသီလဝိဟာရဂေါစရဝယေသု ဧကေနာကာရေန ပညာယတိ၊ တသ္မာ တံ တထာ ဉာပေတုံ ‘‘ရဿဒီဃာဒိနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာဒိသဒ္ဒေန နဝကမ္မာဒီနံ ဂဟဏံ။ လိင်္ဂါဒိဘေဒေနာတိ လိင်္ဂီယတိဉာယတိ ဧတေနာတိ လိင်္ဂံ၊ တံ အာဒိ ယေသံ တေတိ လိင်္ဂါဒယော၊ တေသံ ဘေဒေါ လိင်္ဂါဒိဘေဒေါ၊ တေန လိင်္ဂါဒိဘေဒေန။ ဧတ္ထာဒိသဒ္ဒေန ပန ယုတ္တာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – လိင်္ဂဝသေန ယာဒိသော ဝါ တာဒိသော ဝါ ဟောတု၊ ဒီဃော ဝါ ရဿော ဝါ ကာဠော ဝါ ဩဒါတော ဝါ မင်္ဂုရစ္ဆဝိ ဝါ ကိသော ဝါ ထူလော ဝါ။ ယောဂဝသေန ယေန ဝါ တေန ဝါ ယုတ္တော ဟောတု၊ နဝကမ္မယုတ္တော ဝါ ဥဒ္ဒေသယုတ္တော ဝါ ဝါသဓုရယုတ္တော ဝါ။ ဇာတိဝသေန ယံဇစ္စော ဝါ တံဇစ္စော ဝါ ဟောတု၊ ခတ္တိယော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဝေဿော ဝါ သုဒ္ဓါ ဝါ။ နာမဝသေန ယထာနာမော ဝါ တထာနာမော ဝါ ဟောတု၊ ဗုဒ္ဓရက္ခိတော ဝါ ဓမ္မရက္ခိတော ဝါ သင်္ဃရက္ခိတော ဝါ။ ဂေါတ္တဝသေန ယထာဂေါတ္တော ဝါ တထာဂေါတ္တော ဝါ ဟောတု၊ ကစ္စာယနော ဝါ ဝါသိဋ္ဌော ဝါ ကောသိယော ဝါ။ သီလေသု ယထာသီလော ဝါ တထာသီလော ဝါ ဟောတု၊ နဝကမ္မသီလော ဝါ ဥဒ္ဒေသသီလော ဝါ ဝါသဓုရသီလော ဝါ။ ဝိဟာရေသုပိ ယထာဝိဟာရီ ဝါ တထာဝိဟာရီ ဝါ ဟောတု၊ နဝကမ္မဝိဟာရီ ဝါ ဥဒ္ဒေသဝိဟာရီ ဝါ ဝါသဓုရဝိဟာရီ ဝါ ။ ဂေါစရေသုပိ ယထာဂေါစရော ဝါ တထာဂေါစရော ဝါ ဟောတု၊ နဝကမ္မဂေါစရော ဝါ ဥဒ္ဒေသဂေါစရော ဝါ ဝါသဓုရဂေါစရော ဝါ။ ဝယေသုပိ ယော ဝါ သော ဝါ ဟောတု ထေရော ဝါ နဝေါ ဝါ မဇ္ဈိမော ဝါ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗောဝ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘ယော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။

ဣဒါနိ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ပဒံ သံဝဏ္ဏေတုံ ‘‘ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခူ’’တိ ဘဂဝတော ဝစနမတ္တေန ဘိက္ခုဘာဝေါ ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒါ။ ‘‘ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၀၅) နယေန တိက္ခတ္တုံ ဝါစံ ဘိန္ဒိတွာ ဝုတ္တေဟိ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ ဥပသမ္ပဒါ သရဏဂမနူပသမ္ပဒါ။ ဩဝါဒပ္ပဋိဂ္ဂဟဏူပသမ္ပဒါ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) နာမ –

‘‘တသ္မာတိဟ တေ၊ ကဿပ၊ ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ‘တိဗ္ဗံ မေ ဟိရောတ္တပ္ပံ ပစ္စုပဋ္ဌိတံ ဘဝိဿတိ ထေရေသု နဝေသု မဇ္ဈိမေသူ’တိ၊ ဧဝဉှိ တေ ကဿပ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ တသ္မာတိဟ တေ၊ ကဿပ၊ ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ‘ယံ ကိဉ္စိ ဓမ္မံ သုဏိဿာမိ ကုသလူပသံဟိတံ၊ သဗ္ဗံ တံ အဋ္ဌိံ ကတွာ မနသိ ကရိတွာ သဗ္ဗစေတသာ သမန္နာဟရိတွာ ဩဟိတသောတော ဓမ္မံ သုဏိဿာမီ’တိ၊ ဧဝဉှိ တေ၊ ကဿပ၊ သိက္ခိတဗ္ဗံ။ တသ္မာတိဟ တေ၊ ကဿပ၊ ဧဝံ သိက္ခိတဗ္ဗံ ‘သာတသဟဂတာ စ မေ ကာယဂတာသတိ န ဝိဇဟိဿတီ’တိ၊ ဧဝဉှိ တေ၊ ကဿပ၊ သိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) –

ဣမိနာ ဩဝါဒပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေန မဟာကဿပတ္ထေရဿ အနုညာတဥပသမ္ပဒါ။

ပဉှာဗျာကရဏူပသမ္ပဒါ နာမ သောပါကဿ အနုညာတဥပသမ္ပဒါ။ ဘဂဝါ ကိရ ပုဗ္ဗာရာမေ အနုစင်္ကမန္တံ သောပါကသာမဏေရံ ‘‘‘ဥဒ္ဓုမာတကသညာ’တိ ဝါ သောပါက ‘ရူပသညာ’တိ ဝါ ဣမေ ဓမ္မာ နာနတ္ထာ နာနာဗျဉ္ဇနာ၊ ဥဒါဟု ဧကတ္ထာ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာန’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅) ဒသ အသုဘနိဿိတေ ပဉှေ ပုစ္ဆိ။ သော တေ ဗျာကာသိ။ ဘဂဝါ တဿ သာဓုကာရံ ဒတွာ ‘‘ကတိဝဿော တွံ၊ သောပါကာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သတ္တဝဿောဟံ ဘဂဝါတိ။ ‘‘သောပါက၊ တွံ မမ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒိတွာ ပဉှေ ဗျာကာသီ’’တိ အာရဒ္ဓစိတ္တော ဥပသမ္ပဒံ အနုဇာနိ၊ အယံ ပဉှာဗျာကရဏူပသမ္ပဒါ။

အဋ္ဌဂရုဓမ္မပဋိဂ္ဂဟဏူပသမ္ပဒါ နာမ မဟာပဇာပတိယာ အဋ္ဌဂရုဓမ္မပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေန အနုညာတဥပသမ္ပဒါ။

ဒူတေနူပသမ္ပဒါ နာမ အဍ္ဎကာသိယာ ဂဏိကာယ အနုညာတဥပသမ္ပဒါ။

အဋ္ဌဝါစိကူပသမ္ပဒါ နာမ ဘိက္ခုနိယာ ဘိက္ခုနိသင်္ဃတော ဉတ္တိစတုတ္ထေန၊ ဘိက္ခုသင်္ဃတော ဉတ္တိစတုတ္ထေနာတိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကမ္မေဟိ ဥပသမ္ပဒါ။

ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မူပသမ္ပဒါ နာမ ဘိက္ခူနံ ဧတရဟိ ဥပသမ္ပဒါ။ ဉတ္တိစတုတ္ထေနာတိ တီဟိ အနုဿာဝနာဟိ၊ ဧကာယ စ ဉတ္တိယာတိ ဧဝံ ဉတ္တိစတုတ္ထေန။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ဉတ္တိ သဗ္ဗပဌမံ ဝုစ္စတိ၊ တိဿန္နံ ပန အနုဿာဝနာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနဘေဒါဘာဝတော အတ္ထဗျဉ္ဇနဘိန္နံ ဉတ္တိံ တာသံ စတုတ္ထန္တိ ကတွာ ‘‘ဉတ္တိစတုတ္ထ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အကုပ္ပေနာတိ အကောပေတဗ္ဗတံ၊ အပ္ပဋိက္ကောသိတဗ္ဗတဉ္စ ဥပဂတေန။ ဌာနာရဟေနာတိ ကာရဏာရဟေန သတ္ထု သာသနာရဟေန။ ဥပသမ္ပန္နော နာမ ဥပရိဘာဝံ သမာပန္နော၊ ပတ္တောတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခုဘာဝေါ ဟိ ဥပရိဘာဝေါ၊ တဉ္စေသ ယထာဝုတ္တေန ကမ္မေန သမာပန္နတ္တာ ‘‘ဥပသမ္ပန္နော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဣမိနာဝ ဥပသမ္ပန္နော ဣဓ ဂဟိတော၊ နာညေဟီတိ? ဝုစ္စတေ – ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒါ အန္တိမဘဝိကာနမေဝ၊ သရဏဂမနူပသမ္ပဒါ ပရိသုဒ္ဓါနံ၊ ဩဝါဒပ္ပဋိဂ္ဂဟဏပဉှာဗျာကရဏူပသမ္ပဒါ မဟာကဿပသောပါကာနံ၊ န စ တေ ဘဗ္ဗာ ပါရာဇိကာဒိလောကဝဇ္ဇံ အာပဇ္ဇိတုံ၊ အဋ္ဌဂရုဓမ္မပ္ပဋိဂ္ဂဟဏာဒယော စ ဘိက္ခုနီနံယေဝ အနုညာတာ။ အယဉ္စ ဘိက္ခု၊ တသ္မာ ဉတ္တိစတုတ္ထေနေဝ ဥပသမ္ပဒါကမ္မေန ဥပသမ္ပန္နော ဣဓ ဂဟိတော၊ နာညေဟီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေသု ပန သိက္ခာပဒေသု အညေပိ ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပဒါယ ဥပသမ္ပန္နာဒယော သင်္ဂယှန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅ ဘိက္ခုပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ)။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေသု ပန အညေပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ ဣဒါနိ ‘‘အကုပ္ပေန ဌာနာရဟေန ဥပသမ္ပန္နော’’တိ သံခိတ္တေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တဿ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထာတိ တေသု ပဉ္စသု။ ဝသတိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္ထု၊ အာဓာရော ပတိဋ္ဌာ။ တေနာဟ ‘‘ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော ပုဂ္ဂလော’’တိ။ ဦနာနိ အပရိပုဏ္ဏာနိ ဝီသတိ ဝဿာနိ အဿာတိ ဦနဝီသတိဝဿော။ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဥပရိ သပ္ပာဏကဝဂ္ဂေ ဦနဝီသတိသိက္ခာပဒေ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝဏ္ဏယိဿာမ။ တေသူတိ ပဏ္ဍကာဒီသု ဧကာဒသသု အဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေသု။ ပဏ္ဍကော (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၉) ပနေတ္ထ ပဉ္စဝိဓော ဟောတိ အာသိတ္တပဏ္ဍကော၊ ဥသူယပဏ္ဍကော ၊ ဩပက္ကမိကပဏ္ဍကော၊ နပုံသကပဏ္ဍကော၊ ပက္ခပဏ္ဍကောတိ။ တေသု အာသိတ္တပဏ္ဍကဿ စ ဥသူယပဏ္ဍကဿ စ ပဗ္ဗဇ္ဇာ န ဝါရိတာ၊ ဣတရေသံ တိဏ္ဏံ ဝါရိတာ။ တေသုပိ ပက္ခပဏ္ဍကဿ ယသ္မိံ ပက္ခေ ပဏ္ဍကော ဟောတိ၊ တသ္မိံယေဝဿ ပက္ခေ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဝါရိတာတိ။ တယော စေတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒါနံ အဘဗ္ဗတာယ အဝတ္ထူ။ တေနာဟ ‘‘အာသိတ္တပဏ္ဍကဉ္စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယဿ ပရေသံ အင်္ဂဇာတံ မုခေန ဂဟေတွာ အသုစိနာ အာသိတ္တဿ ပရိဠာဟော ဝူပသမ္မတိ၊ အယံ အာသိတ္တပဏ္ဍကော။ ယဿ ပရေသံ အဇ္ဈာစာရံ ပဿတော ဥသူယာယ ဥပ္ပန္နာယ ပရိဠာဟော ဝူပသမ္မတိ၊ အယံ ဥသူယပဏ္ဍကော။ ယဿ ဥပက္ကမေန ဗီဇာနိ အပနီတာနိ၊ အယံ ဩပက္ကမိကပဏ္ဍကော (ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂။၁၀၉)။ ယော ပန ပဋိသန္ဓိယံယေဝ အဘာဝကော ဥပ္ပန္နော၊ အယံ နပုံသကပဏ္ဍကော။ ဧကစ္စော ပန အကုသလဝိပါကာနုဘာဝေန ကာဠပက္ခေ ပဏ္ဍကော ဟောတိ၊ ဇုဏှပက္ခေ ပနဿ ပရိဠာဟော ဝူပသမ္မတိ၊ အယံ ပက္ခပဏ္ဍကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ထေယျေန သံဝါသော ဧတဿာတိ ထေယျသံဝါသကော။ သော စ န သံဝါသမတ္တဿေဝ ထေနကော ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ အထ ခေါ လိင်္ဂဿ၊ တဒုဘယဿ စ ထေနကောပီတိ အာဟ ‘‘ထေယျသံဝါသကော ပန တိဝိဓော’’တိအာဒိ။ န ဘိက္ခုဝဿာနိ ဂဏေတီတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၀) ‘‘အဟံ ဒသဝဿော ဝါ ဝီသတိဝဿော ဝါ’’တိ မုသာ ဝတွာ ဘိက္ခုဝဿာနိ န ဂဏေတိ။ န ယထာဝုဍ္ဎံ ဘိက္ခူနံ ဝါ သာမဏေရာနံ ဝါ ဝန္ဒနံ သာဒိယတီတိ အတ္တနာ မုသာဝါဒံ ကတွာ ဒဿိတဝဿာနုရူပေန ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနံ နာဓိဝါသေတိ။ န အာသနေန ပဋိဗာဟတီတိ ‘‘အပေဟိ၊ မေ ဧတံ ပါပုဏာတီ’’တိ အာသနေန နပ္ပဋိဗာဟတိ။ န ဥပေါသထာဒီသု သန္ဒိဿတီတိ ဥပေါသထပ္ပဝါရဏာဒီသု န သန္ဒိဿတိ။ လိင်္ဂမတ္တဿေဝါတိ ဧဝသဒ္ဒေန သံဝါသံ နိဝတ္တေတိ။ သမာနောတိ သန္တော။ လိင်္ဂါနုရူပဿ သံဝါသဿာတိ သာမဏေရလိင်္ဂါနုရူပဿ သာမဏေရသံဝါသဿ။ သစေ ပန ကာသာယေ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ နဂ္ဂေါ ဝါ ဩဒါတဝတ္ထနိဝတ္ထော ဝါ မေထုနသေဝနာဒီဟိ အဿမဏော ဟုတွာ ကာသာယာနိ နိဝါသေတိ၊ လိင်္ဂတ္ထေနကော ဟောတိ။ သစေ ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထယမာနော ကာသာယံ ဩဝဋ္ဋိကံ ကတွာ၊ အညေန ဝါ အာကာရေန ဂိဟိနိဝါသနေန နိဝါသေတိ ‘‘သောဘတိ နု ခေါ မေ ဂိဟိလိင်္ဂံ၊ န သောဘတီ’’တိ ဝီမံသနတ္ထံ၊ ရက္ခတိ တာဝ၊ ‘‘သောဘတီ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပုန လိင်္ဂံ သာဒိယတိ၊ လိင်္ဂတ္ထေနကော ဟောတိ။ ဩဒါတံ နိဝါသေတွာ ဝီမံသနသမ္ပဋိစ္ဆနေသုပိ ဧသေဝ နယော ။ သစေပိ နိဝတ္ထကာသာဝဿ ဥပရိ ဩဒါတံ နိဝါသေတွာ ဝီမံသတိ ဝါ သမ္ပဋိစ္ဆတိ ဝါ၊ ရက္ခတိ ဧဝ။

အန္တိမဝတ္ထုအဇ္ဈာပန္နကေပိ ဧသေဝ နယောတိ ပါရာဇိကံ အာပန္နကေ ဘိက္ခုမှိပိ ဧသေဝ နယောတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ ကောစိ ဘိက္ခု ကာသာယေ သဥဿာဟောဝ ဩဒါတံ နိဝါသေတွာ မေထုနံ ပဋိသေဝိတွာ ပုန ကာသာယာနိ နိဝါသေတွာ ဝဿဂဏနာဒိဘေဒံ သဗ္ဗံ ဝိဓိံ အာပဇ္ဇတိ၊ အယံ ဘိက္ခူဟိ ဒိန္နလိင်္ဂဿ အပရိစ္စတ္တတ္တာ န လိင်္ဂတ္ထေနကော၊ လိင်္ဂါနုရူပဿ သံဝါသဿ သာဒိတတ္တာ နာပိ သံဝါသတ္ထေနကောတိ။ ဝိဒေသန္တိ ပရဒေသံ။ ဣဒဉ္စ ဝဉ္စေတုံ သက္ကုဏေယျဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ယော ပန သဒေသေပိ ဧဝံ ကရောတိ၊ သောပိ သံဝါသတ္ထေနကောဝ။ ‘‘သံဝါသမတ္တဿေဝါ’’တိ ဣမိနာ လိင်္ဂံ ပဋိက္ခိပတိ။ သစေ ကောစိ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတော (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၀) ဘိက္ခုဝဿာနိ ဂဏေတွာ မဟာပေဠာဒီသု ဒိယျမာနဘတ္တံ ဂဏှာတိ၊ သောပိ ထေယျသံဝါသကော ဟောတိ။ သယံ သာမဏေရောဝ သာမဏေရပ္ပဋိပါဋိယာ ကူဋဝဿာနိ ဂဏေတွာ ဂဏှန္တော ထေယျသံဝါသကော န ဟောတိ။ ဘိက္ခု ပန ဘိက္ခုပဋိပါဋိယာ ကူဋဝဿာနိ ဂဏေတွာ ဂဏှန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော။

နနု သံဝါသော နာမ ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော သမသိက္ခတာတိ အာဟ ‘‘ဘိက္ခုဝဿဂဏနာဒိကော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣမိနာ န ကေဝလံ ဧကကမ္မာဒိကောဝ ကိရိယဘေဒေါ သံဝါသောတိ ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ အထ ခေါ တဒညော ဘိက္ခုဝဿဂဏနာဒိကောပီတိ ဒဿေတိ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေတိ ထေယျသံဝါသကာဓိကာရေ။ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယာတိ သိက္ခံ ပရိစ္စဇိတွာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ ကောစိ ဘိက္ခု သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ လိင်္ဂံ အနပနေတွာ ဒုဿီလကမ္မံ ကတွာ ဝါ အကတွာ ဝါ ‘‘န မံ ကောစိ ဇာနာတီ’’တိ ပုန သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ဝဿဂဏနာဒိဘေဒံ ဝိဓိံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ သော ထေယျသံဝါသကော ဟောတီတိ။

သစေ ပန ကဿစိ ရာဇာ ကုဒ္ဓါ ဟောတိ၊ သော ‘‘ဧဝံ မေ သောတ္ထိ ဘဝိဿတီ’’တိ သယမေဝ လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ ပလာယတိ။ တံ ဒိသွာ ရညော အာရောစေန္တိ။ ရာဇာ ‘‘သစေ ပဗ္ဗဇိတော၊ န တံ လဗ္ဘာ ကိဉ္စိ ကာတု’’န္တိ တသ္မိံ ကောဓံ ပဋိဝိနေတိ။ သော ‘‘ဝူပသန္တံ မေ ရာဇဘယ’’န္တိ သင်္ဃမဇ္ဈံ အနောသရိတွာဝ ဂိဟိလိင်္ဂံ ဂဟေတွာ အာဂတော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ အထာပိ ‘‘သာသနံ နိဿာယ မယာ ဇီဝိတံ လဒ္ဓံ၊ ဟန္ဒ ဒါနိ အဟံ ပဗ္ဗဇာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နသံဝေဂေါ တေနေဝ လိင်္ဂေန အာဂန္တွာ အာဂန္တုကဝတ္တံ န သာဒိယတိ၊ ဘိက္ခူဟိ ပုဋ္ဌော ဝါ အပုဋ္ဌော ဝါ ယထာဘူတမတ္တာနံ အာဝိကတွာဝ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစတိ၊ လိင်္ဂံ အပနေတွာ ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ သစေ ပန ဝတ္တံ သာဒိယတိ၊ ပဗ္ဗဇိတာလယံ ဒဿေတိ၊ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ဝဿဂဏနာဒိဘေဒံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ အယံ ပန န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။

ဣဓ ပနေကစ္စော ဒုဗ္ဘိက္ခေ ဇီဝိတုံ အသက္ကောန္တော သယမေဝ လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗပါသဏ္ဍိယဘတ္တာနိ ဘုဉ္ဇန္တော ဒုဗ္ဘိက္ခေ ဝီတိဝတ္တေ သင်္ဃမဇ္ဈံ အနောသရိတွာဝ ဂိဟိလိင်္ဂံ ဂဟေတွာ အာဂတောတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။

အပရော မဟာကန္တာရံ နိတ္ထရိတုကာမော ဟောတိ၊ သတ္ထဝါဟော စ ပဗ္ဗဇိတေ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ။ သော ‘‘ဧဝံ မံ သတ္ထဝါဟော ဂဟေတွာ ဂမိဿတီ’’တိ သယမေဝ လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ သတ္ထဝါဟေန သဒ္ဓိံ ကန္တာရံ နိတ္ထရိတွာ ခေမန္တံ ပတွာ သင်္ဃမဇ္ဈံ အနောသရိတွာဝ ဂိဟိလိင်္ဂံ ဂဟေတွာ အာဂတောတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။

အပရော ရောဂဘယေ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၀၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၈) ဥပ္ပန္နေ ဇီဝိတုံ အသက္ကောန္တော သယမေဝ လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗပါသဏ္ဍိယဘတ္တာနိ ဘုဉ္ဇန္တော ရောဂဘယေ ဝူပသန္တေ သင်္ဃမဇ္ဈံ အနောသရိတွာဝ ဂိဟိလိင်္ဂံ ဂဟေတွာ အာဂတောတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။

အပရဿ ဧကော ဝေရိကော ကုဒ္ဓါ ဟောတိ၊ ဃာတေတုကာမော နံ ဝိစရတိ။ သော ‘‘ဧဝံ မေ သောတ္ထိ ဘဝိဿတီ’’တိ သယမေဝ လိင်္ဂံ ဂဟေတွာ ပလာယတိ။ ဝေရိကော ‘‘ကုဟိံ သော’’တိ ပရိယေသန္တော ‘‘ပဗ္ဗဇိတွာ ပလာတော’’တိ သုတွာ ‘‘သစေ ပဗ္ဗဇိတော၊ န တံ လဗ္ဘာ ကိဉ္စိ ကာတု’’န္တိ တသ္မိံ ကောဓံ ပဋိဝိနေတိ။ သော ‘‘ဝူပသန္တံ မေ ဝေရိဘယ’’န္တိ သင်္ဃမဇ္ဈံ အနောသရိတွာဝ ဂိဟိလိင်္ဂံ ဂဟေတွာ အာဂတောတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။

အပရော ဉာတိကုလံ ဂန္တွာ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဂိဟီ ဟုတွာ ‘‘ဣမာနိ စီဝရာနိ ဣဓ ဝိနဿိဿန္တိ၊ သစေပိ ဣမာနိ ဂဟေတွာ ဝိဟာရံ ဂမိဿာမိ၊ အန္တရာမဂ္ဂေ မံ ‘စောရော’တိ ဂဟေဿန္တိ၊ ယံနူနာဟံ ကာယပရိဟာရိယာနိ ကတွာ ဂစ္ဆေယျ’’န္တိ စီဝရာဟရဏတ္ထံ နိဝါသေတွာ စ ပါရုပိတွာ စ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆတိ။ တံ ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ သာမဏေရာ စ ဒဟရာ စ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆန္တိ၊ ဝတ္တံ ဒဿေန္တိ။ သော န သာဒိယတိ၊ ယထာဘူတမတ္တာနံ အာဝိကရောတိ။ သစေ ဘိက္ခူ ‘‘န ဒါနိ မယံ တံ မုဉ္စိဿာမာ’’တိ ဗလက္ကာရေန ပဗ္ဗာဇေတုကာမာ ဟောန္တိ၊ ကာသာယာနိ အပနေတွာ ပုန ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ သစေ ပန ‘‘န ဣမေ မမ ဟီနာယာဝတ္တဘာဝံ ဇာနန္တီ’’တိ တံယေဝ ဘိက္ခုဘာဝံ ပဋိဇာနိတွာ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝဿဂဏနာဒိဘေဒံ ဝိဓိံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ အယံ န ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ရာဇဒုဗ္ဘိက္ခကန္တာရ-ရောဂဝေရီဘယေန ဝါ’’တိအာဒိ။ ဘယသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ရာဇဘယေန၊ ဒုဗ္ဘိက္ခဘယေနာ’’တိအာဒိနာ။ လိင်္ဂံ အာဒိယတီတိ ဝေသံ ဂဏှာတိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ၊ ယာဝ သော သုဒ္ဓမာနသောတိ ဘိက္ခူနံ ဝဉ္စေတုကာမတာယ အဘာဝတော ယော သုဒ္ဓမာနသော ယာဝ သံဝါသံ နာဓိဝါသေတိ၊ တာဝ ဧသ ‘‘ဂိဟီ မံ ‘သမဏော’တိ ဇာနန္တူ’’တိ ဝဉ္စနစိတ္တေ သတိပိ ဘိက္ခူနံ ဝဉ္စေတုကာမတာယ အဘာဝတော ဒေါသော နတ္ထီတိ ထေယျသံဝါသကော နာမာတိ န ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။

တိတ္ထိယေသု ပက္ကန္တကော ပဝိဋ္ဌောတိ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော။ သော စ န ကေဝလံ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌမတ္တေနေဝ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတိ၊ အထ ခေါ တေသံ လဒ္ဓိဂ္ဂဟဏေန။ တေနာဟ ‘‘ယော ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဥပသမ္ပန္နော’’တိ ဣမိနာ အနုပသမ္ပန္နော တိတ္ထိယပက္ကန္တကော န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ကုရုန္ဒိအဋ္ဌကထာယံ ‘‘အယဉ္စ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော နာမ ဥပသမ္ပန္နဘိက္ခုနာ ကထိတော၊ တသ္မာ သာမဏေရော သလိင်္ဂေန တိတ္ထာယတနံ ဂတောပိ ပုန ပဗ္ဗဇ္ဇဉ္စ ဥပသမ္ပဒဉ္စ လဘတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၀)။ ကုသစီရာဒိကန္တိ ဧတ္ထာဒိသဒ္ဒေန ဖလကက္ခဏ္ဍဇဋာဒီနံ ဂဟဏံ။ သစေပိ ‘‘အယံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ သေဋ္ဌာ’’တိ သေဋ္ဌဘာဝံ ဝါ ဥပဂစ္ဆတိ၊ န မုစ္စတိ၊ တိတ္ထိယပက္ကန္တကောဝ ဟောတိ။ ဝတာနီတိ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနာဒီနိ ဝတာနိ။ သစေ ပန ‘‘သောဘတိ နု ခေါ မေ တိတ္ထိယပဗ္ဗဇ္ဇာ၊ နနု ခေါ သောဘတီ’’တိ ဝီမံသနတ္ထံ ကုသစီရာဒီနိ နိဝါသေတိ၊ ဇဋံ ဝါ ဗန္ဓတိ၊ ခါရိကာဇံ ဝါ အာဒိယတိ၊ ယာဝ န သမ္ပဋိစ္ဆတိ တံ လဒ္ဓိံ၊ တာဝ ရက္ခတိ၊ သမ္ပဋိစ္ဆိတမတ္တေ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတိ။ အစ္ဆိန္နစီဝရော ပန ကုသစီရာဒီနိ နိဝါသေန္တော၊ ရာဇဘယာဒီဟိ ဝါ တိတ္ထိယလိင်္ဂံ ဂဏှန္တော လဒ္ဓိယာ အဘာဝေန နေဝ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော ဟောတိ။

အဝသေသော သဗ္ဗောပီတိ နာဂသုပဏ္ဏယက္ခဂန္ဓဗ္ဗာဒိကော။ ယဉှေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။

ယထာ သမာနဇာတိကဿ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၁၂) ဝိကောပနေ ကမ္မံ ဂရုတရံ၊ န တထာ ဝိဇာတိကဿာတိ အာဟ ‘‘မနုဿဇာတိကာ’’တိ။ ပုတ္တသမ္ဗန္ဓေန မာတာပိတုသမညာ၊ ဒတ္တကိတ္တိမာဒိဝသေနပိ ပုတ္တဝေါဟာရော လောကေ ဒိဿတိ၊ သော စ ခေါ ပရိယာယတောတိ နိပ္ပရိယာယသိဒ္ဓတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇနေတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇနေတ္တီတိ ဇနိကာ၊ မာတာတိ အတ္ထော။ ယထာ မနုဿတ္တဘာဝေ ဌိတဿေဝ ကုသလဓမ္မာနံ တိက္ခဝိသဒသူရဘာဝါပတ္တိ၊ ယထာ တံ တိဏ္ဏမ္ပိ ဗောဓိသတ္တာနံ ဗောဓိတ္တယနိပ္ဖတ္တိယံ၊ ဧဝံ မနုဿတ္တဘာဝေ ဌိတဿေဝ အကုသလဓမ္မာနမ္ပိ တိက္ခဝိသဒသူရဘာဝါပတ္တီတိ အာဟ ‘‘မနုဿဘူတေနေဝါ’’တိ။ သဉ္စိစ္စာတိ ‘‘ပါဏော’’တိ သညာယ သဒ္ဓိံ ဝဓကစေတနာယ စေတေတွာ။ အယံ မာတုဃာတကော နာမာတိ အယံ အာနန္တရိယေန မာတုဃာတကကမ္မေန မာတုဃာတကော နာမ။ ယေန ပန မနုဿိတ္ထိဘူတာပိ အဇနိကာ ပေါသာဝနိကမာတာ ဝါ မဟာမာတာ ဝါ စူဠမာတာ ဝါ ဇနိကာပိ ဝါ အမနုဿိတ္ထိဘူတာ မာတာ ဃာတိတာ၊ တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာ န ဝါရိတာ၊ န စ အာနန္တရိကော ဟောတိ။ ယေန သယံ တိရစ္ဆာနဘူတေန မနုဿိတ္ထိဘူတာ မာတာ ဃာတိတာ၊ သောပိ အာနန္တရိကော န ဟောတိ။ တိရစ္ဆာနဂတတ္တာ ပနဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ပဋိက္ခိတ္တာ၊ ကမ္မံ ပနဿ ဘာရိယံ ဟောတိ၊ အာနန္တရိယံ အာဟစ္စေဝ တိဋ္ဌတိ။

ယေန မနုဿဘူတော ဇနကော ပိတာ သယမ္ပိ မနုဿဇာတိကေနေဝ သတာ သဉ္စိစ္စ ဇီဝိတာ ဝေါရောပိတော၊ အယံ အာနန္တရိယေန ပိတုဃာတကကမ္မေန ပိတုဃာတကော နာမာတိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသန္တော ‘‘ပိတုဃာတကေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ အာဟ။ သစေပိ ဟိ ဝေသိယာ ပုတ္တော ဟောတိ၊ ‘‘အယံ မေ ပိတာ’’တိ န ဇာနာတိ၊ ယဿ သမ္ဘဝေန နိဗ္ဗတ္တော၊ သော စ တေန ဃာတိတော၊ ‘‘ပိတုဃာတကော’’တွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ၊ အာနန္တရိယဉ္စ ဖုသတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၄)။

ဧဠကစတုက္ကံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၂၈၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၇၅၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၀၉၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၁၁၂)၊ သင်္ဂါမစတုက္ကံ၊ စောရစတုက္ကဉ္စေတ္ထ ကထေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧဠကံ မာရေမီ’’တိ အဘိသန္ဓိနာပိ ဟိ ဧဠကဋ္ဌာနေ ဌိတံ မနုဿဘူတံ မာတရံ ဝါ ပိတရံ ဝါ မာရေန္တော အာနန္တရိယံ ဖုသတိ မာရဏာဓိပ္ပာယေနေဝ အာနန္တရိယဝတ္ထုနော ဝိကောပိတတ္တာ။ ဧဠကာဘိသန္ဓိနာ၊ ပန မာတာပိတိအဘိသန္ဓိနာ ဝါ ဧဠကံ မာရေန္တော အာနန္တရိယံ န ဖုသတိ အာနန္တရိယဝတ္ထုအဘာဝတော။ မာတာပိတိအဘိသန္ဓိနာ မာတာပိတရော မာရေန္တော ဖုသတေဝ ။ ဧသေဝ နယော ဣတရသ္မိမ္ပိ စတုက္ကဒွယေ။ သဗ္ဗတ္ထ ဟိ ပုရိမံ အဘိသန္ဓိစိတ္တံ အပ္ပမာဏံ၊ ဝဓကစိတ္တံ၊ ပန တဒါရမ္မဏဇီဝိတိန္ဒြိယဉ္စ အာနန္တရိယာနာနန္တရိယဘာဝေ ပမာဏံ။

အရဟန္တဃာတကောပိ မနုဿအရဟန္တဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ယေန အန္တမသော ဂိဟိလိင်္ဂေ ဌိတောပီ’’တိအာဒိ။ အမနုဿဇာတိကံ ပန အရဟန္တံ၊ မနုဿဇာတိကံ ဝါ အဝသေသံ အရိယပုဂ္ဂလံ ဃာတေတွာ အာနန္တရိကော န ဟောတိ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာပိဿ န ဝါရိတာ၊ ကမ္မံ ပန ဗလဝံ ဟောတိ။ တိရစ္ဆာနော မနုဿအရဟန္တမ္ပိ ဃာတေတွာ အာနန္တရိကော န ဟောတိ၊ ကမ္မံ ပန ဘာရိယန္တိ အယမေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော။ ယထာ မာတာပိတူသု၊ ဧဝံ အရဟန္တေပိ ဧဠကစတုက္ကာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ပကတတ္တံ ဘိက္ခုနိန္တိ ပရိသုဒ္ဓသီလံ ဥဘတောသင်္ဃေ ဥပသမ္ပန္နံ ဘိက္ခုနိံ။ ယော (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၅) ပန ကာယသံသဂ္ဂေန သီလဝိနာသံ ပါပေတိ၊ တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ ဥပသမ္ပဒါ စ န ဝါရိတာ။ ဗလက္ကာရေန ဩဒါတဝတ္ထဝသနံ ကတွာ အနိစ္ဆမာနံယေဝ ဒူသေန္တောပိ ဘိက္ခုနိဒူသကောယေဝ၊ ဗလက္ကာရေန ပန ဩဒါတဝတ္ထဝသနံ ကတွာ ဣစ္ဆမာနံ ဒူသေန္တော ဘိက္ခုနိဒူသကော န ဟောတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဂိဟိဘာဝေ သမ္ပဋိစ္ဆိတမတ္တေယေဝ သာ အဘိက္ခုနီ ဟောတိ ။ သကိံ သီလဝိပန္နံ ပန ပစ္ဆာ ဒူသေန္တော သိက္ခမာနသာမဏေရီသု စ ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇန္တော နေဝ ဘိက္ခုနိဒူသကော ဟောတိ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇံ၊ ဥပသမ္ပဒဉ္စ လဘတီတိ။

ဓမ္မတော ဥဂ္ဂတံ အပဂတံ ဥဒ္ဓမ္မံ။ ဥဗ္ဗိနယန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ စတုန္နံ ကမ္မာနန္တိ အပလောကနဉတ္တိဉတ္တိဒုတိယဉတ္တိစတုတ္ထသင်္ခါတာနံ စတုန္နံ ကမ္မာနံ။ ဣမေသဉှိ အညတရံ သင်္ဃကမ္မံ ဧကသီမာယံ ဝိသုံ ဝိသုံ ကရောန္တေန သင်္ဃော ဘိန္နော နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စတုန္နံ ကမ္မာနံ အညတရဝသေန သင်္ဃံ ဘိန္ဒတီ’’တိ။

‘‘ဒုဋ္ဌစိတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဝဓကစိတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဓကစေတနာယ ဟိ ဒူသိတံ စိတ္တံ ဣဓ ဒုဋ္ဌစိတ္တံ နာမ။ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေတီတိ အန္တောသရီရေယေဝ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ သဉ္စိတံ ကရောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ တထာဂတဿ အဘေဇ္ဇကာယတာယ ပရူပက္ကမေန ဓမ္မံ ဘိန္ဒိတွာ လောဟိတံ ပဂ္ဃရတိ၊ သရီရဿ ပန အန္တောယေဝ ဧကသ္မိံ ဌာနေ လောဟိတံ သမောသရတိ၊ အာဃာတေန ပကုပ္ပမာနံ သဉ္စိတံ ဟောတိ၊ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ယော ပန ရောဂဝူပသမနတ္ထံ ဇီဝကော ဝိယ သတ္ထေန ဖာလေတွာ ပူတိမံသဉ္စ လောဟိတဉ္စ နီဟရိတွာ ဖာသုကံ ကရောတိ၊ အယံ လောဟိတုပ္ပာဒကော န ဟောတိ၊ ဗဟုံ ပန သော ပုညံ ပသဝတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၅)။

ဒုဝိဓမ္ပိ ဗျဉ္ဇနန္တိ ယထာဝုတ္တကမ္မဒွယတော သမုဋ္ဌိတံ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ၊ ပုရိသနိမိတ္တဉ္စာတိ ဒုဝိဓမ္ပိ ဗျဉ္ဇနံ။ ဣမိနာ စ ဝိဂ္ဂဟေန ‘‘ဥဘတောဗျဉ္ဇနကော’’တိ အသမာနာဓိကရဏဝိသယော ဗာဟိရတ္ထသမာသောယံ၊ ပုရိမပဒေ စ ဝိဘတ္တိအလောပေါတိ ဒဿေတိ။ သော ဒုဝိဓော ဟောတိ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကော၊ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကော စာတိ။ တတ္ထ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ ပုရိသနိမိတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နံ။ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ပုရိသနိမိတ္တံ ပါကဋံ၊ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နံ။ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ဣတ္ထီသု ပုရိသတ္တံ ကရောန္တဿ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဟောတိ၊ ပုရိသနိမိတ္တံ ပါကဋံ ဟောတိ။ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကဿ ပုရိသာနံ ဣတ္ထိဘာဝံ ဥပဂစ္ဆန္တဿ ပုရိသနိမိတ္တံ ပဋိစ္ဆန္နံ ဟောတိ၊ ဣတ္ထိနိမိတ္တံ ပါကဋံ ဟောတိ။ ဣတ္ထိဥဘတောဗျဉ္ဇနကော သယဉ္စ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာတိ၊ ပရဉ္စ ဂဏှာပေတိ။ ပုရိသဥဘတောဗျဉ္ဇနကော ပန သယံ န ဂဏှာတိ၊ ပရံ ဂဏှာပေတီတိ ဣဒမေတေသံ နာနာကရဏံ။

အပရာမသနာနီတိ အဂ္ဂဟဏာနိ အဝစနာနိ။ ‘‘အယံ ဣတ္ထန္နာမော’’တိ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခဿ အကိတ္တနန္တိ ယဿ ဥပသမ္ပဒါ ကရီယတိ၊ တဿ အကိတ္တနံ၊ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ အယံ ဓမ္မရက္ခိတော အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အယံ ဓမ္မရက္ခိတော’’တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၄) အဝစနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဥပဇ္ဈာယဿ အကိတ္တနန္တိ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ အယံ ဓမ္မရက္ခိတော အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ အယံ ဓမ္မရက္ခိတော ဥပသမ္ပဒါပေက္ခော’’တိ ဝတွာ ‘‘အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿာ’’တိ အဝစနံ။ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဉတ္တိယာ အနုစ္စာရဏန္တိ ဉတ္တိံ အဋ္ဌပေတွာ စတုက္ခတ္တုံ ကမ္မဝါစာယ ဧဝ အနုဿာဝနကမ္မဿ ကရဏံ။ သမ္ပန္နန္တိ ဥပေတံ။

ဟာပနံ ပရိစ္စဇနံ။ ယောပိ ဧကံ ဉတ္တိံ ဌပေတွာ သကိံယေဝ ဝါ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝါ အနုဿာဝနံ ကရောတိ၊ အယမ္ပိ သာဝနံ ဟာပေတိယေဝ။ ဒုရုစ္စာရဏံ နာမ အညသ္မိံ အက္ခရေ ဝတ္တဗ္ဗေ အညဿ ဝစနံ။ တသ္မာ ကမ္မဝါစံ ကရောန္တေန ဘိက္ခုနာ ယွာယံ –

‘‘သိထိလံ ဓနိတဉ္စ ဒီဃရဿံ၊

ဂရုကံ လဟုကဉ္စေဝ နိဂ္ဂဟီတံ၊

သမ္ဗန္ဓဝဝတ္ထိတံ ဝိမုတ္တံ၊

ဒသဓာ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ ပဘေဒေါ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၉၀၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၉၁၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၆၄၊ ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၅၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၂) –

ဝုတ္တော၊ အယံ သုဋ္ဌု ဥပလက္ခေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ဟိ သိထိလံ နာမ ပဉ္စသု ဝဂ္ဂေသု ပဌမတတိယံ။ ဓနိတံ နာမ တေသွေဝ ဒုတိယစတုတ္ထံ။ ဒီဃန္တိ ဒီဃေန ကာလေန ဝတ္တဗ္ဗံ အာ-ကာရာဒိ။ ရဿန္တိ တတော ဥပဍ္ဎကာလေန ဝတ္တဗ္ဗံ အ-ကာရာဒိ။ ဂရုကန္တိ ဒီဃမေဝ၊ ယံ ဝါ ‘‘အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတတ္ထေရဿ ယဿ နက္ခမတီ’’တိ ဧဝံ သံယောဂပရံ ကတွာ ဝုစ္စတိ။ လဟုကန္တိ ရဿမေဝ၊ ယံ ဝါ ‘‘အာယသ္မတော ဗုဒ္ဓရက္ခိတတ္ထေရဿ ယဿ န ခမတီ’’တိ ဧဝံ အသံယောဂပရံ ကတွာ ဝုစ္စတိ။ နိဂ္ဂဟီတန္တိ ယံ ကရဏာနိ နိဂ္ဂဟေတွာ အဝိဿဇ္ဇေတွာ အဝိဝဋေန မုခေန သာနုနာသိကံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သမ္ဗန္ဓန္တိ ယံ ပရပဒေန သမ္ဗန္ဓိတွာ ‘‘တုဏှိဿာ’’တိ ဝါ ‘‘တုဏှဿာ’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ။ ဝဝတ္ထိတန္တိ ယံ ပရပဒေန သမ္ဗန္ဓံ အကတွာ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘တုဏှီ အဿာ’’တိ ဝါ ‘‘တုဏှ အဿာ’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ။ ဝိမုတ္တန္တိ ယံ ကရဏာနိ အနိဂ္ဂဟေတွာ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိဝဋေန မုခေန အနုနာသိကံ အကတွာ ဝုစ္စတိ။

တတ္ထ ‘‘သုဏာတု မေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ တ-ကာရဿ ထ-ကာရံ ကတွာ ‘‘သုဏာထု မေ’’တိ ဝစနံ သိထိလဿဓနိတကရဏံ နာမ၊ တထာ ‘‘ပတ္တကလ္လံ ဧသာ ဉတ္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ပတ္ထကလ္လံ ဧသာ ဉတ္တီ’’တိအာဒိဝစနဉ္စ။ ‘‘ဘန္တေ၊ သင်္ဃော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘ-ကာရ ဃ-ကာရာနံ ဗ-ကာရ ဂ-ကာရေ ကတွာ ‘‘ဗန္တေ သံဂေါ’’တိ ဝစနံ ဓနိတဿ သိထိလကရဏံ နာမ။ ‘‘သုဏာတု မေ’’တိ ဝိဝဋေန မုခေန ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သုဏံတု မေ’’တိ ဝါ ‘‘ဧသာ ဉတ္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဧသံ ဉတ္တီ’’တိ ဝါ အဝိဝဋေန မုခေန အနုနာသိကံ ကတွာ ဝစနံ ဝိမုတ္တဿ နိဂ္ဂဟိတဝစနံ နာမ။ ‘‘ပတ္တကလ္လ’’န္တိ အဝိဝဋေန မုခေန အနုနာသိကံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ပတ္တကလ္လာ’’တိ ဝိဝဋေန မုခေန အနုနာသိကံ အကတွာ ဝစနံ နိဂ္ဂဟိတဿ ဝိမုတ္တဝစနံ နာမ။ ဣတိ သိထိလေ ကတ္တဗ္ဗေ ဓနိတံ၊ ဓနိတေ ကတ္တဗ္ဗေ သိထိလံ၊ ဝိမုတ္တေ ကတ္တဗ္ဗေ နိဂ္ဂဟိတံ၊ နိဂ္ဂဟိတေ ကတ္တဗ္ဗေ ဝိမုတ္တန္တိ ဣမာနိ စတ္တာရိ ဗျဉ္ဇနာနိ အန္တောကမ္မဝါစာယ ကမ္မံ ဒူသေန္တိ။ ဧဝံ ဝဒန္တော ဟိ အညသ္မိံ အက္ခရေ ဝတ္တဗ္ဗေ အညံ ဝဒတိ၊ ဒုရုတ္တံ ကရောတီတိ ဝုစ္စတိ။

ဣတရေသု ပန ဒီဃရဿာဒီသု ဆသု ဗျဉ္ဇနေသု ဒီဃဋ္ဌာနေ ဒီဃမေဝ။ ရဿဋ္ဌာနေ စ ရဿမေဝါတိ ဧဝံ ယထာဌာနေ တံ တဒေဝ အက္ခရံ ဘာသန္တေန အနုက္ကမာဂတံ ပဝေဏိံ အဝိနာသေန္တေန ကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာ။ သစေ ပန ဧဝံ အကတွာ ဒီဃေ ဝတ္တဗ္ဗေ ရဿံ၊ ရဿေ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ ဒီဃံ ဝဒတိ၊ တထာ ဂရုကေ ဝတ္တဗ္ဗေ လဟုကံ၊ လဟုကေ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ ဂရုကံ ဝဒတိ၊ သမ္ဗန္ဓေ ဝါ ပန ဝတ္တဗ္ဗေ ဝဝတ္ထိတံ၊ ဝဝတ္ထိတေ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗေ သမ္ဗန္ဓံ ဝဒတိ၊ ဧဝံ ဝုတ္တေပိ ကမ္မဝါစာ န ကုပ္ပတိ။ ဣမာနိ ဟိ ဆ ဗျဉ္ဇနာနိ ကမ္မံ န ကောပေန္တိ။

ယံ ပန သုတ္တန္တိကတ္ထေရာ ‘‘ဒ-ကာရော တ-ကာရမာပဇ္ဇတိ၊ တ-ကာရော ဒ-ကာရမာပဇ္ဇတိ၊ စ-ကာရော ဇ-ကာရမာပဇ္ဇတိ၊ ဇ-ကာရော စ-ကာရမာပဇ္ဇတိ၊ ယ-ကာရော က-ကာရမာပဇ္ဇတိ၊ က-ကာရော ယ-ကာရမာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဒ-ကာရာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗေသု တ-ကာရာဒီနံ ဝစနံ န ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ကမ္မဝါစံ ပတွာ န ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မာ ဝိနယဓရေန နေဝ ဒ-ကာရော တ-ကာရော ကာတဗ္ဗော…ပေ… န က-ကာရော ယ-ကာရော။ ယထာပါဠိယာ နိရုတ္တိံ သောဓေတွာ ဒသဝိဓာယ ဗျဉ္ဇနနိရုတ္တိယာ ဝုတ္တဒေါသေ ပရိဟရန္တေန ကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာ။ ဣတရထာ ဟိ သာဝနံ ဟာပေတိ နာမ။ ဉတ္တိံ အဋ္ဌပေတွာ ပဌမံ အနုဿာဝနကရဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

ယာဝတိကာ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာတိ ယတ္တကာ ဘိက္ခူ တဿ ဥပသမ္ပဒါကမ္မဿ ပတ္တာ ယုတ္တာ အနုရူပါ။ တေ စ ခေါ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိယာယေန ဟတ္ထပါသံ အဝိဇဟိတွာ ဧကသီမဋ္ဌာ ပဉ္စ ပကတတ္တာ ဘိက္ခူ။ န ဟိ တေဟိ ဝိနာ တံ ကမ္မံ ကရီယတိ၊ န တေသံ ဆန္ဒော ဧတိ။ အဝသေသာ ပန သစေပိ သဟဿမတ္တာ ဟောန္တိ၊ သစေ ဧကသီမဋ္ဌာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ သမာနသံဝါသကာ၊ သဗ္ဗေ ဆန္ဒာရဟာဝ ဟောန္တိ၊ ဆန္ဒံ ဒတွာ အာဂစ္ဆန္တု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ ကမ္မံ န ကုပ္ပတိ။ ပဋိက္ကောသနန္တိ နိဝါရဏံ။ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဌာနံ၊ ကာရဏံ။ ဣဓ ပန ဥပသမ္ပဒါကမ္မကရဏဿ ကာရဏတ္တာ ဥပသမ္ပဒါကမ္မဝါစာသင်္ခါတံ ဘဂဝတော ဝစနံ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ကာရဏာရဟတ္တာ ပန သတ္ထု သာသနာရဟတ္တာ’’တိ။ ယထာ စ ‘‘တံ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဘဂဝတာ အနုသိဋ္ဌံ၊ တထာကရဏံ ဥပသမ္ပဒါကမ္မဿ ကာရဏံ ဟောတီတိ ဌာနာရဟံ နာမ။ ကေစိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) ပန ‘‘ဌာနာရဟေနာတိ ဧတ္ထ ‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဟတ္ထစ္ဆိန္နော ပဗ္ဗာဇေတဗ္ဗော’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၁၉) သတ္ထုသာသနံ ဌာန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ပါရာဇိကေ။ ယထာ စ ဣဓ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထာပိ လောကဝဇ္ဇသိက္ခာပဒေသု အယမေဝ အဓိပ္ပေတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေသု ပနာ’’တိအာဒိ။ အညေပီတိ ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပန္နာဒယောပိ။ ကထမေတံ ဝိညာယတိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇေသု သိက္ခာပဒေသု အညေပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ? အတ္ထတော အာပန္နတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဒွေ ပုဂ္ဂလာ အဘဗ္ဗာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတုံ ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ၊ ဒွေ ပုဂ္ဂလာ ဘဗ္ဗာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတုံ ဘိက္ခူ စ ဘိက္ခုနိယော စာ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၂) သာမညတော ဝုတ္တတ္တာ။ ဧဟိဘိက္ခူပသမ္ပန္နာဒယောပိ အသဉ္စိစ္စ အဿတိယာ အစိတ္တကံ သဟသေယျာပတ္တိအာဒိဘေဒံ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ အာပဇ္ဇန္တီတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၅) အတ္ထတော အာပန္နံ။

ဣဒါနိ ‘‘ဘိက္ခူန’’န္တိ ဣမံ ပဒံ ဝိသေသတ္ထာဘာဝတော ဝိသုံ အဝဏ္ဏေတွာဝ ယံ သိက္ခဉ္စ သာဇီဝဉ္စ သမာပန္နတ္တာ ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော ဟောတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘိက္ခူနံ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိအာဒိမာဟ။ သိက္ခိတဗ္ဗာတိ သိက္ခာ၊ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ၊ သဟ ဇီဝန္တိ ဧတ္ထာတိ သာဇီဝံ၊ မာတိကာဒိဘေဒါ ပဏ္ဏတ္တိ၊ သိက္ခာ စ သာဇီဝဉ္စ သိက္ခာသာဇီဝံ၊ တဒုဘယံ သမာပန္နော ဥပဂတောတိ သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော။ တေနာဟ ‘‘ယာ ဘိက္ခူန’’န္တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သိက္ခာ’’တိ သာဇီဝသဟစရိယတော အဓိသီလသိက္ခာဝ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘အဓိသီလသင်္ခါတာ’’တိ။ အဓိကံ ဥတ္တမံ သီလန္တိ အဓိသီလံ၊ ‘‘အဓိသီလ’’န္တိ သင်္ခါတာ အဓိသီလသင်္ခါတာ။

ကတမံ ပနေတ္ထ သီလံ၊ ကတမံ အဓိသီလန္တိ? ဝုစ္စတေ – ပဉ္စင်္ဂဒသင်္ဂသီလံ တာဝ သီလမေဝ၊ န တံ အဓိသီလံ။ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ပန အဓိသီလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉှိ သူရိယော ဝိယ ပဇ္ဇောတာနံ၊ သိနေရု ဝိယ စ ပဗ္ဗတာနံ သဗ္ဗလောကိယသီလာနံ အဓိကဉ္စေဝ ဥတ္တမဉ္စ၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေယေဝ စ ပဝတ္တတိ၊ န ဝိနာ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒါ။ န ဟိ တံ ပညတ္တိံ ဥဒ္ဓရိတွာ အညော သတ္တော ပညာပေတုံ သက္ကောတိ၊ ဗုဒ္ဓါယေဝ ပနဿ သဗ္ဗသော ကာယဝစီဒွါရဇ္ဈာစာရသောတံ ဆိန္ဒိတွာ တဿ တဿ ဝီတိက္ကမဿ အနုစ္ဆဝိကံ တံ တံ သီလသံဝရံ ပညာပေန္တိ။ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလတောပိ စ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တမေဝ သီလံ အဓိသီလံ၊ တံ ပန ဣဓ န အဓိပ္ပေတံ။ န ဟိ တံ သမာပန္နော မေထုနဓမ္မံ ပဋိသေဝတိ။

ဧတေတိ နာနာဒေသဇာတိဂေါတ္တာဒိဘေဒဘိန္နာ ဘိက္ခူ။ သဟ ဇီဝန္တီတိ ဧကုဒ္ဒေသာဒိဝသေန သဟ ပဝတ္တန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဧကဇီဝိကာ သဘာဂဝုတ္တိနော’’တိ။ သိက္ခာပဒသင်္ခါတန္တိ ပဏ္ဏတ္တိသင်္ခါတံ။ သာပိ ဟိ ဝိရတိအာဒီနံ ဒီပနတော ‘‘သိက္ခာပဒ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘သိက္ခာပဒန္တိ ယော တတ္ထ နာမကာယော ပဒကာယော နိရုတ္တိကာယော ဗျဉ္ဇနကာယော’’တိ။ တတ္ထာတိ တေသု။ သိက္ခံ ပရိပူရေန္တောတိ အကတ္တဗ္ဗပရိဝဇ္ဇနကတ္တဗ္ဗကရဏဝသေန ဝါရိတ္တစာရိတ္တသင်္ခါတံ ဒုဝိဓံ သီလံ ပရိပူရေန္တောတိ အတ္ထော၊ ဝါရိတ္တသီလဝသေန ဝိရတိသမ္ပယုတ္တစေတနံ၊ စာရိတ္တသီလဝသေန ဝိရတိဝိပ္ပယုတ္တစေတနဉ္စ အတ္တနိ ပဝတ္တေန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာဇီဝဉ္စ အဝီတိက္ကမန္တောတိ သိက္ခာပဒဉ္စ အမဒ္ဒန္တော၊ သီလသံဝရဏံ၊ သာဇီဝါနတိက္ကမနဉ္စာတိ ဣဒမေဝ ဒွယံ ဣဓ သမာပဇ္ဇနံ နာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ သာဇီဝါနတိက္ကမော သိက္ခာပါရိပူရိယာ ပစ္စယော။ တဿာနတိက္ကမနတော ဟိ ယာဝ မဂ္ဂါ သိက္ခာ ပရိပူရတိ။ အပိစေတ္ထ ‘‘သိက္ခံ ပရိပူရေန္တော’’တိ ဣမိနာ ဝိရတိစေတနာသင်္ခါတဿ သီလသံဝရဿ ဝိသေသတော သန္တာနေ ပဝတ္တနကာလောဝ ဂဟိတော၊ ‘‘အဝီတိက္ကမန္တော’’တိ ဣမိနာ ပန အပ္ပဝတ္တနကာလောပိ။ သိက္ခဉှိ ပရိပူရဏဝသေန အတ္တနိ ပဝတ္တေန္တောပိ နိဒ္ဒါဒိဝသေန အပ္ပဝတ္တေန္တောပိ ဝီတိက္ကမာဘာဝါ သိက္ခနဝသေန သမာပန္နောတိ ဝုစ္စတိ။

ယသ္မာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ ဧကစ္စံ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ အတ္ထော ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ သန္ဓာယ ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ အာဟာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သိယာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၅ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဝိဘင်္ဂဝဏ္ဏနာ)၊ ယသ္မာ န သဗ္ဗံ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ၊ တသ္မာ ‘‘ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ’’တိ ပဌမံ ဝတွာ တဿ အတ္ထနိယမနတ္ထံ ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ? တံ န၊ ကသ္မာ? အတ္ထာနုက္ကမာဘာဝတော။ ‘‘သိက္ခာသာဇီဝသမာပန္နော’’တိ ဟိ ဝုတ္တတ္တာ ယံ သိက္ခံ သမာပန္နော၊ တံ အပစ္စက္ခာယ၊ ယဉ္စ သာဇီဝံ သမာပန္နော၊ တတ္ထ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာတိ ဝုစ္စမာနေ အနုက္ကမေနေဝ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ၊ န အညထာ။ တသ္မာ ဣဒမေဝ ပဌမံ ဝုတ္တန္တိ။

ဣဒါနိ တဒုဘယမေဝ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တဒဘာဝေနာတိ တေသံ စိတ္တာဒီနံ အဘာဝေန။ စဝိတုကာမတာစိတ္တေနာတိ အပဂန္တုကာမတာစိတ္တေန ။ ဒဝါတိ သဟသာ။ ယော ဟိ အညံ ဘဏိတုကာမော သဟသာ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဘဏတိ၊ အယံ ဒဝါ ဝဒတိ နာမ။ ရဝါတိ ဝိရဇ္ဈိတွာ။ ယော ဟိ အညံ ဘဏိတုကာမော ဝိရုဇ္ဈိတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဘဏတိ၊ အယံ ရဝါ ဘဏတိ နာမ။ ပုရိမေန ကော ဝိသေသောတိ စေ? ပုရိမံ ပဏ္ဍိတဿာပိ သဟသာဝသေန အညဘဏနံ၊ ဣဒံ ပန မန္ဒတ္တာ မောမူဟတ္တာ ပက္ခလန္တဿ ‘‘အညံ ဘဏိဿာမီ’’တိ အညဘဏနံ။ ‘‘အက္ခရသမယာနဘိညာတတာယ ဝါ ကရဏသမ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော ဝါ ကထေတဗ္ဗံ ကထေတုမသက္ကောန္တော ဟုတွာ အညံ ကထေန္တော ရဝါ ဘဏတိ နာမာ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၄) ဧကေ။

ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ဥပဇ္ဈာယော၊ တံ ဥပဇ္ဈာယံ။ ‘‘ဧဝံ သဇ္ဈာယိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ အဘိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ အာစာရသိက္ခာပနကော အာစရိယော။ အန္တေ သမီပေ ဝသတိ သီလေနာတိ အန္တေဝါသီ၊ ဝိဘတ္တိအလောပေန ယထာ ‘‘ဝနေကသေရုကာ’’တိ။ သမာနော ဥပဇ္ဈာယော အဿာတိ သမာနုပဇ္ဈာယကော။ ဧဝံ သမာနာစရိယကော။ သဗြဟ္မစာရိန္တိ ဘိက္ခုံ။ သော ဟိ ‘‘ဧကကမ္မံ၊ ဧကုဒ္ဒေသော၊ သမသိက္ခတာ’’တိ ဣမံ ဗြဟ္မံ သမာနံ စရတိ၊ တသ္မာ ‘‘သဗြဟ္မစာရီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တာနန္တိ ဧဝံ ပဒဘာဇနီယေ ဝုတ္တာနံ။ ယထာ ဟိ လောကေ သဿာနံ ဝိရုဟနဋ္ဌာနံ ‘‘ခေတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမိမာနိပိ ဗုဒ္ဓါဒီနိ ပဒါနိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ ဝိရုဟနဋ္ဌာနတ္ထာ ‘‘ခေတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ဣမေသံ ဒွါဝီသတိယာ ခေတ္တပဒါန’’န္တိ။ ယသ္မာ ပနေတေသံ ဝေဝစနေဟိပိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘သဝေဝစနဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိဝိဓံ ဧကသ္မိံယေဝ အတ္ထေ ဝစနံ ဝိဝစနံ၊ ဝိဝစနမေဝ ဝေဝစနံ၊ ပရိယာယနာမံ၊ သဟ ဝေဝစနေဟီတိ သဝေဝစနံ၊ တဿ သဝေဝစနဿ။ ဧတ္ထ စ ဝဏ္ဏပဋ္ဌာနေ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၂၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၃၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ ၅၃) အာဂတံ နာမသဟဿံ၊ ဥပါလိဂါထာသု (မ။ နိ။ ၂။၇၆) နာမသတံ၊ အညာနိ စ ဂုဏတော လဗ္ဘမာနာနိ နာမာနိ ‘‘ဗုဒ္ဓဝေဝစနာနီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗာနိပိ ဓမ္မဿ နာမာနိ ‘‘ဓမ္မဝေဝစနာနီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။

တေသု ယံ ကိဉ္စိ ဝတ္တုကာမဿ ယံ ကိဉ္စိ ဝဒတော သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတီတိ တေသု ဒွါဝီသတိယာ ခေတ္တပဒေသု ယံ ကိဉ္စိ ဧကံ ပဒံ ဝတ္တုကာမဿ တတော အညံ ယံ ကိဉ္စိ ပဒမ္ပိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဝဒတော ခေတ္တပဒန္တောဂဓတ္တာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ ပနာယံ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဝတ္တုကာမော ပဒပစ္စာဘဋ္ဌံ ကတွာ ‘‘ပစ္စက္ခာမိ ဗုဒ္ဓ’’န္တိ ဝါ ဝဒေယျ၊ မိလက္ခဘာသာဒီသု ဝါ အညတရဘာသာယ တမတ္ထံ ဝဒေယျ၊ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဝတ္တုကာမော ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ‘‘ဓမ္မံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဝါ ‘‘သဗြဟ္မစာရိံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဝါ ဝဒေယျ၊ သေယျထာပိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဝိဘင်္ဂေ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇာမီ’’တိ ဝတ္တုကာမော ‘‘ဒုတိယံ ဈာန’’န္တိ ဝဒတိ။ သစေ ‘‘ယဿ ဝဒတိ၊ သော အယံ ဘိက္ခုဘာဝံ စဇိတုကာမော ဧတမတ္ထံ ဝဒတီ’’တိ ဧတ္တကမတ္တမ္ပိ ဇာနာတိ၊ ဝိရဒ္ဓံ နာမ နတ္ထိ၊ ခေတ္တမေဝ ဩတိဏ္ဏံ၊ ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ သက္ကတ္တာ ဝါ ဗြဟ္မတ္တာ ဝါ စုတသတ္တော ဝိယ စုတောဝ ဟောတိ သာသနာတိ။

အလန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၂) ဟောတု၊ ပရိယတ္တန္တိ အတ္ထော။ ကိံ နု မေတိ ကိံ မယှံ ကိစ္စံ၊ ကိံ ကရဏီယံ၊ ကိံ သာဓေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ န မမတ္ထောတိ နတ္ထိ မမ အတ္ထော။ သုမုတ္တာဟန္တိ သုဋ္ဌု မုတ္တော အဟံ။ ပုရိမေဟိ စုဒ္ဒသဟိ ပဒေဟီတိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ သဗြဟ္မစာရိပရိယန္တေဟိ ပုရိမေဟိ စုဒ္ဒသဟိ ပဒေဟိ။ ယန္နူနာဟံ ပစ္စက္ခေယျန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယန္နူနာ’’တိ ပရိဝိတက္ကဒဿနေ နိပါတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘သစာဟံ ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခေယျံ၊ သာဓု ဝတ မေ သိယာ’’တိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ပစ္စက္ခိ’’န္တိ ဝါ ‘‘ပစ္စက္ခိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဘဝိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဟောမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဇာတောမှီ’’တိ ဝါ ‘‘အမှီ’’တိ ဝါ ဧဝံဘူတာနံ ဂဟဏံ။ သစေ ပန ‘‘အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ ‘ဂိဟီ’တိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ ဝါ ‘‘ဇာနာဟီ’’တိ ဝါ ‘‘သဉ္ဇာနာဟီ’’တိ ဝါ ‘‘မနသိ ကရောဟီ’’တိ ဝါ ဝဒတိ၊ အရိယကေန ဝါ ဝဒတိ၊ မိလက္ခကေန ဝါ။ ဧဝမေတသ္မိံ အတ္ထေ ဝုတ္တေ ယဿ ဝဒတိ၊ သစေ သော ဇာနာတိ၊ ပစ္စက္ခာတာ ဟောတိ သိက္ခာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ ‘‘ဥပါသကော’’တိအာဒီသု သတ္တသု ပဒေသု။ ဧတ္ထ စ အရိယကံ နာမ မာဂဓဝေါဟာရော။ မိလက္ခကံ နာမ အနရိယကော အန္ဓဒမိဠာဒိ။

အက္ခရလိခနန္တိ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒိနာ အညေသံ ဒဿနတ္ထံ အက္ခရလိခနံ။ အဓိပ္ပာယဝိညာပကော အင်္ဂုလိသင်္ကောစနာဒိကော ဟတ္ထဝိကာရော ဟတ္ထမုဒ္ဒါ၊ ဟတ္ထသဒ္ဒေါ စေတ္ထ တဒေကဒေသေသု အင်္ဂုလီသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘န ဘုဉ္ဇမာနော သဗ္ဗံ ဟတ္ထံ မုခေ ပက္ခိပိဿာမီ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၆၁၈) ဝိယ။ တသ္မာ အဓိပ္ပာယဝိညာပကဿ အင်္ဂုလိသင်္ကောစနာဒိနော ဟတ္ထဝိကာရဿ ဒဿနံ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဒိဒဿနန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၁) ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာဒိသဒ္ဒေန သီသကမ္ပနဒဿနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

ဥမ္မတ္တကခိတ္တစိတ္တဝေဒနာဋ္ဋာနန္တိ ဧတ္ထ ဥမ္မတ္တကောတိ ပိတ္တုမ္မတ္တကော။ ခိတ္တစိတ္တောတိ ယက္ခေဟိ ကတစိတ္တဝိက္ခေပေါ၊ ယက္ခုမ္မတ္တကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥဘိန္နံ ပန ဝိသေသော အနာပတ္တိဝါရေ အာဝိဘဝိဿတိ။ ဝေဒနာဋ္ဋောတိ ဗလဝတိယာ ဒုက္ခဝေဒနာယ ဖုဋ္ဌော မုစ္ဆာပရေတော၊ တေန ဝိပ္ပလပန္တေန ပစ္စက္ခာတာပိ အပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ။ မနုဿဇာတိကော ဟောတီတိ သဘာဂေါ ဝါ ဝိသဘာဂေါ ဝါ ဂဟဋ္ဌော ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ဝိညူ ယောကောစိ မနုဿော ဟောတိ။ ဥမ္မတ္တကာဒီနန္တိ ဧတ္ထာဒိသဒ္ဒေန ခိတ္တစိတ္တဝေဒနာဋ္ဋဒေဝတာတိရစ္ဆာနဂတာနံ ဂဟဏံ။ တတြ ဥမ္မတ္တကခိတ္တစိတ္တဝေဒနာဋ္ဋတိရစ္ဆာနဂတာနံ သန္တိကေ ပစ္စက္ခာတာပိ အဇာနနဘာဝေန အပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ။ ဒေဝတာယ ပန သန္တိကေ အတိခိပ္ပံ ဇာနနဘာဝေန။ ဒေဝတာ နာမ မဟာပညာ တိဟေတုကပ္ပဋိသန္ဓိကာ အတိခိပ္ပံ ဇာနန္တိ၊ စိတ္တဉ္စ နာမေတံ လဟုပရိဝတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘စိတ္တလဟုကဿ ပုဂ္ဂလဿ စိတ္တဝသေနေဝ မာ အတိခိပ္ပံ ဝိနာသော အဟောသီ’’တိ ဒေဝတာယ သန္တိကေ သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ပဋိက္ခိပိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘န စ ဥမ္မတ္တကာဒီနံ အညတရော’’တိ။ ဒူတေန ဝါတိ ‘‘မမ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဘာဝံ ကထေဟီ’’တိ မုခသာသနဝသေန ဒူတေန ဝါ။ ပဏ္ဏေန ဝါတိ ပဏ္ဏေ လိခိတွာ ပဟိဏဝသေန ပဏ္ဏေန ဝါ။

သစေ တေ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဘာဝံ ဇာနန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဝဇ္ဇနသမယေတိ အတ္ထာဘောဂသမယေ။ ဣမိနာ တံ ခဏံယေဝ ပန အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဒုဇ္ဇာနန္တိ ဒဿေတိ။ ဝစနာနန္တရမေဝါတိ ဝစနဿ အနန္တရမေဝ၊ အာဝဇ္ဇနသမယေဝါတိ အတ္ထော။ ဧဝ-သဒ္ဒေန ပန စိရေန ဇာနနံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဥက္ကဏ္ဌိတောတိ အနဘိရတိယာ ဣမသ္မိံ သာသနေ ကိစ္ဆဇီဝိကံ ပတ္တော။ အထ ဝါ ‘‘အဇ္ဇ ယာမိ၊ သွေ ယာမိ၊ ဣတော ယာမိ၊ ဧတ္ထ ယာမီ’’တိ ဥဒ္ဓံ ကဏ္ဌံ ကတွာ ဝိဟရမာနော ဝိက္ခိတ္တော၊ အနေကဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉ္စ ‘‘အနဘိရတော သာမညာ စဝိတုကာမော’’တိအာဒီနံ (ပါရာ။ ၄၅) ဥပလက္ခဏံ။ ယေန ကေနစိ…ပေ… ဇာနန္တီတိ သစေ တေ‘‘ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ ဝါ ‘‘ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထေတီ’’တိ ဝါ ‘‘အနဘိရတော’’တိ ဝါ ‘‘သာမညာ စဝိတုကာမော’’တိ ဝါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနဘာဝံ ဇာနန္တိ။ ဣဒဉှိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဉ္စ ဥပရိ အဘူတာရောစနဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာအတ္တကာမဒုဋ္ဌဒေါသဘူတာရောစနသိက္ခာပဒါနိ စ ဧကပရိစ္ဆေဒါနိ၊ အာဝဇ္ဇနသမယေ ဉာတေ ဧဝ သီသံ ဧန္တိ။ ‘‘ကိံ အယံ ဘဏတီ’’တိ ကင်္ခတာ စိရေန ဉာတေ သီသံ န ဧန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အထ အပရဘာဂေ’’တိအာဒိ။ အထ ဒွိန္နံ ဌိတဋ္ဌာနေ ဒွိန္နမ္ပိ နိယမေတွာ ‘‘ဧတေသံ အာရောစေမီ’’တိ ဝဒတိ၊ တေသု ဧကသ္မိံ ဇာနန္တေပိ ဒွီသု ဇာနန္တေသုပိ ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ ဧဝံ သမ္ဗဟုလေသုပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘တဿ ဝစနာနန္တရ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန နယေန။ ယော ကောစိ မနုဿဇာတိကောတိ အန္တမသော နဝကမ္မိကံ ဥပါဒါယ ယော ကောစိ မနုဿော။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ –

‘‘သစေ ပန အနဘိရတိယာ ပီဠိတော သဘာဂေ ဘိက္ခူ ပရိသင်္ကမာနော ‘ယော ကောစိ ဇာနာတူ’တိ ဥစ္စာသဒ္ဒံ ကရောန္တော ‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’တိ ဝဒတိ၊ တဉ္စ အဝိဒူရေ ဌိတော နဝကမ္မိကော ဝါ အညော ဝါ သမယညူ ပုရိသော သုတွာ ‘ဥက္ကဏ္ဌိတော အယံ သမဏော ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထေတိ၊ သာသနတော စုတော’တိ ဇာနာတိ၊ ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၁)။

သစေ ဝစနတ္ထံ ဉတွာပိ ‘‘အယံ ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ ဝါ ‘‘ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထေတီ’’တိ ဝါ န ဇာနာတိ၊ အပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ သစေ ပန ဝစနတ္ထံ အဇာနိတွာပိ ‘‘ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ ဝါ ‘‘ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထေတီ’’တိ ဝါ ဇာနာတိ၊ ပစ္စက္ခာတာဝ ဟောတိ သိက္ခာ။ ဒဝါယပီတိ ကီဠာဓိပ္ပာယေနပိ။ စိတ္တာဒီနံ ဝါ ဝသေနာတိ စိတ္တာဒီနံ ဝါ ဆဠင်္ဂါနံ ဝသေန။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘စိတ္တံ ခေတ္တဉ္စ ကာလော စ၊ ပယောဂေါ ပုဂ္ဂလော တထာ၊

ဝိဇာနနန္တိ သိက္ခာယ၊ ပစ္စက္ခာနံ ဆဠင်္ဂိက’’န္တိ။

သဗ္ဗသော ဝါ ပန အပစ္စက္ခာနေနာတိ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒီသု ယေန ယေန ပရိယာယေန သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ ဟောတိ၊ တတော ဧကဿပိ ပစ္စက္ခာနဿ အဘာဝေန။ ဣမိနာ ပန ‘‘ဣဒံ ပဒံ သာဝေဿာမိ၊ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပာဒဿ အဘာဝံ ဒဿေတိ။ ယဿ ဟိ ဧဝရူပေါ စိတ္တုပ္ပာဒေါ နတ္ထိ၊ သော သဗ္ဗသော န ပစ္စက္ခာတိ နာမာတိ။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿာတိ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒိသိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ။ အတ္ထဘူတံ ဧကစ္စံ ဒုဗ္ဗလျန္တိ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိ ဝဒတိ ဝိညာပေတိ၊ ဧဝမ္ပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မဉ္စေဝ ဟောတိ၊ သိက္ခာ စ ပစ္စက္ခာတာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၃) ဝုတ္တေဟိ ယေဟိ ဝစနေဟိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဉ္စေဝ ဟောတိ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မဉ္စ၊ တံ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒိကံ အတ္ထဘူတံ ဒုဗ္ဗလျံ အနာဝိကတွာ။ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခာမီ’’တိအာဒိမှိ ပန ဝုတ္တေ သိက္ခာပရိပူရဏေ ဒုဗ္ဗလဘာဝဿာပိ ဂမျမာနတ္တာ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ ဣဒံ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ အတ္ထောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အတ္ထဘူတ’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘ယန္နူနာဟံ ဗုဒ္ဓံ ပစ္စက္ခေယျ’’န္တိအာဒိကံ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မံ ပဋိက္ခိပတိ။ ယေန ဟိ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဉ္စေဝ ဟောတိ ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မဉ္စ၊ တဒေဝ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ အတ္ထဘူတံ။ ယေန ပန ဒုဗ္ဗလျာဝိကမ္မမေဝ ဟောတိ၊ န သိက္ခာပစ္စက္ခာနံ၊ န တံ တဿ အတ္ထဘူတန္တိ။

ရာဂပရိယုဋ္ဌာနေန သဒိသဘာဝါပတ္တိယာ မိထုနာနံ အယန္တိ ‘‘မေထုနော’’တိ ဓမ္မောဝ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ရာဂပရိယုဋ္ဌာနေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ရာဂပရိယုဋ္ဌာနေနာတိ ရာဂဿ ပရိယုဋ္ဌာနေန၊ မေထုနရာဂဿ ပဝတ္တိယာ ပရိယောနဒ္ဓစိတ္တတာယာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မောတိ အဇ္ဈာစာရော။ ‘‘ပလမ္ဗတေ ဝိလမ္ဗတေ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဥပသဂ္ဂဿ ကောစိ အတ္ထဝိသေသော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သေဝေယျာ’’တိ။ အဇ္ဈာပဇ္ဇေယျာတိ အဘိဘုယျ ပဇ္ဇေယျ။ သဗ္ဗန္တိမေနာတိ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိ…ပေ… စာတုမဟာရာဇိကမနုဿိတ္ထိနာဂဂရုဠမာဏဝိကာဒီနံ သဗ္ဗာသံ အန္တိမေန။ တိရစ္ဆာနဂတာယာတိ တိရစ္ဆာနေသု ဥပ္ပန္နာယ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိဝသေနာ’’တိ။ ပါရာဇိကာယ ဝတ္ထုဘူတာ ဧဝ စေတ္ထ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီ ‘‘တိရစ္ဆာနဂတာ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ န သဗ္ဗာ။ တတြာယံ ပရိစ္ဆေဒေါ –

‘‘အပဒါနံ အဟိမစ္ဆာ၊ ဒွိပဒါနဉ္စ ကုက္ကုဋီ၊

စတုပ္ပဒါနံ မဇ္ဇာရီ၊ ဝတ္ထု ပါရာဇိကဿိမာ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၅)

တတ္ထ အဟိဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗာပိ အဇဂရဂေါနသာဒိဘေဒါ ဒီဃဇာတိ သင်္ဂဟိတာ။ တသ္မာ ဒီဃဇာတီသု ယတ္ထ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ အညတရသ္မိံ သက္ကာ တိလဖလမတ္တမ္ပိ ပဝေသေတုံ၊ သာ ပါရာဇိကဝတ္ထု၊ အဝသေသာ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မစ္ဆဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗာပိ မစ္ဆကစ္ဆပမဏ္ဍူကာဒိဘေဒါ ဩဒကဇာတိ သင်္ဂဟိတာ။ တတြာပိ ဒီဃဇာတိယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါရာဇိကဝတ္ထု စ ဒုက္ကဋဝတ္ထု စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ပတင်္ဂမုခမဏ္ဍူကာ နာမ ဟောန္တိ၊ တေသံ မုခသဏ္ဌာနံ မဟန္တံ၊ ဆိဒ္ဒံ အပ္ပကံ၊ တတ္ထ ပဝေသနံ နပ္ပဟောတိ၊ မုခသဏ္ဌာနံ ပန ဝဏသင်္ခေပံ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ တံ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ။ ကုက္ကုဋိဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗာပိ ကာကကပေါတာဒိဘေဒါ ပက္ခိဇာတိ သင်္ဂဟိတာ။ တတြာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါရာဇိကဝတ္ထု စ ဒုက္ကဋဝတ္ထု စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဇ္ဇာရိဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗာပိ ရုက္ခသုနခမင်္ဂုသဂေါဓာဒိဘေဒါ စတုပ္ပဒဇာတိ သင်္ဂဟိတာ။ တတြာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါရာဇိကဝတ္ထု စ ဒုက္ကဋဝတ္ထု စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပါရာဇိကော ဟောတီတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၅) ပရာဇိတော ဟောတိ ပရာဇယံ အပန္နော။ အယဉှိ ပါရာဇိကသဒ္ဒေါ သိက္ခာပဒါပတ္တိပုဂ္ဂလေသု ဝတ္တတိ။ တတ္ထ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ အာနန္ဒ၊ အနဝကာသော၊ ယံ တထာဂတော ဝဇ္ဇီနံ ဝါ ဝဇ္ဇိပုတ္တကာနံ ဝါ ကာရဏာ သာဝကာနံ ပါရာဇိကံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ သမူဟနေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၃) ဧဝံ သိက္ခာပဒေ ဝတ္တမာနော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အာပတ္တိံ တွံ ဘိက္ခု အာပန္နော ပါရာဇိက’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၇) ဧဝံ အာပတ္တိယံ။ ‘‘န မယံ ပါရာဇိကာ၊ ယော အဝဟဋော၊ သော ပါရာဇိကော’’တိ (ပါရာ။ ၁၅၅) ဧဝံ ပုဂ္ဂလေ ဝတ္တမာနော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ပါရာဇိကေန ဓမ္မေန အနုဒ္ဓံသေယျာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၃၈၄) ပန ဓမ္မေ ဝတ္တတီတိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ ပန တတ္ထ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ကတ္ထစိ အာပတ္တိ၊ ကတ္ထစိ သိက္ခာပဒမေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ သော ဝိသုံ န ဝတ္တဗ္ဗော။ တတ္ထ သိက္ခာပဒံ ယော တံ အတိက္ကမတိ၊ တံ ပရာဇေတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပါရာဇိက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာပတ္တိ ပန ယော နံ အဇ္ဈာပဇ္ဇတိ၊ တံ ပရာဇေတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပါရာဇိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပုဂ္ဂလော ယသ္မာ ပရာဇိတော ပရာဇယမာပန္နော၊ တသ္မာ ‘‘ပါရာဇိကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန ပုဂ္ဂလော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ပါရာဇိကော ဟောတီ’’တိအာဒိ။ ဣမိနာပိ ဣဒံ ဒဿေတိ – ‘‘ပရာဇိတသဒ္ဒေ ဥပသဂ္ဂဿ ဝုဒ္ဓိံ ကတွာ၊ တ-ကာရဿ စ က-ကာရံ ကတွာ ပါရာဇိကော ဟောတီတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိ။

အပလောကနာဒိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ သင်္ဃကမ္မံ သီမာပရိစ္ဆိန္နေဟိ ပကတတ္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဧကတော ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ဧကကမ္မံ နာမ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဧကုဒ္ဒေသသမသိက္ခတာနံ ဂဟဏံ။ တတ္ထ ပဉ္စဝိဓောပိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော ဧကတော ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာ ဧကုဒ္ဒေသော နာမ။ နဟာပိတပုဗ္ဗကာဒီနံ ဝိယ ဩဒိဿ အနုညာတံ ဌပေတွာ အဝသေသံ သဗ္ဗမ္ပိ သိက္ခာပဒံ သဗ္ဗေဟိပိ လဇ္ဇိပုဂ္ဂလေဟိ သမံ သိက္ခိတဗ္ဗဘာဝတော သမသိက္ခတာ နာမ။ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ လဇ္ဇိနော ဧတေသု ဧကကမ္မာဒီသု သဟ ဝသန္တိ၊ န ဧကောပိ တတော ဗဟိဒ္ဓါ သန္ဒိဿတိ၊ တသ္မာ တာနိ သဗ္ဗာနိပိ ဂဟေတွာ ဧကကမ္မာဒိကော တိဝိဓောပိ သံဝါသော နာမာတိ အာဟ ‘‘သော စ ဝုတ္တပ္ပကာရော သံဝါသော တေန ပုဂ္ဂလေန သဒ္ဓိံ နတ္ထိ၊ တေန ကာရဏေန သော ပါရာဇိကော ပုဂ္ဂလော ‘အသံဝါသော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၅)။

ဣဒါနိ ယသ္မာ န ကေဝလံ မနုဿိတ္ထိယာ ဧဝ နိမိတ္တံ ပါရာဇိကဝတ္ထု၊ အထ ခေါ အမနုဿိတ္ထိတိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီနမ္ပိ။ န စ ဣတ္ထိယာ ဧဝ။ အထ ခေါ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကပဏ္ဍကပုရိသာနမ္ပိ၊ တသ္မာ တေ သတ္တေ၊ တေသဉ္စ ယံ ယံ နိမိတ္တံ ဝတ္ထု ဟောတိ၊ တံ တံ နိမိတ္တံ၊ တတ္ထ စ ယထာ ပဋိသေဝန္တော ပါရာဇိကော ဟောတိ၊ တဉ္စ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ။ တေသူတိ ယေ တိံသမဂ္ဂါ ဝုတ္တာ၊ တေသု။ အတ္တနော ဝါတိ လမ္ဗိမုဒုပိဋ္ဌိကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သန္ထတဿ ဝါတိ ယေန ကေနစိ ဝတ္ထေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ဝါကပဋ္ဋေန ဝါ စမ္မေန ဝါ တိပုသီသာဒီနံ ပဋ္ဋေန ဝါ ပလိဝေဌေတွာ၊ အန္တော ဝါ ပဝေသေတွာ ပဋိစ္ဆန္နဿ။ အက္ခာယိတဿ ဝါတိ သောဏသိင်္ဂါလာဒီဟိ အက္ခာဒိတဿ။ ယေဘုယျေန အက္ခာယိတဿာတိ ယာဝ ဥပဍ္ဎက္ခာယိတော နာမ န ဟောတိ၊ ဧဝံ အက္ခာယိတဿ။ အလ္လောကာသေတိ တိန္တောကာသေ။ သန္ထတန္တိ တေသံယေဝ ဝတ္ထာဒီနံ ယေန ကေနစိ ပဋိစ္ဆန္နံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – န ဟေတ္ထ အနုပါဒိန္နကံ အနုပါဒိန္နကေန ဆုပတိ၊ မုတ္တိ အတ္ထိ၊ အထ ခေါ ဥပါဒိန္နကေန ဝါ အနုပါဒိန္နကံ ဃဋ္ဋိယတု၊ အနုပါဒိန္နကေန ဝါ ဥပါဒိန္နကံ၊ အနုပါဒိန္နကေန ဝါ အနုပါဒိန္နကံ၊ ဥပါဒိန္နကေန ဝါ ဥပါဒိန္နကံ။ သစေ ယတ္တကေ ပဝိဋ္ဌေ ပါရာဇိကံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ၊ တတ္တကံ သေဝနစိတ္တေန ပဝေသေတိ၊ သဗ္ဗတ္ထာယံ ပါရာဇိကာပတ္တိံ အာပန္နော နာမ ဟောတီတိ။

ဧဝံ သေဝနစိတ္တေနေဝ ပဝေသေန္တဿ အာပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ တံ ပဝေသနံ နာမ န ကေဝလံ အတ္တူပက္ကမေနေဝ၊ ပရူပက္ကမေနာပိ ဟောတိ။ တတြာပိ သာဒိယန္တဿေဝ အာပတ္တိ ပဋိသေဝနစိတ္တသမင်္ဂိဿ ၊ န ဣတရဿာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပရေန ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရေနာတိ ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာဒိနာ ယေန ကေနစိ အညေန။ ပဝေသနပဝိဋ္ဌဋ္ဌိတဥဒ္ဓရဏေသူတိ ဧတ္ထ အဂ္ဂတော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၈) ယာဝ မူလာ ပဝေသနံ ပဝေသနံ နာမ။ အင်္ဂဇာတဿ ယတ္တကံ ဌာနံ ပဝေသနာရဟံ၊ တတ္တကံ အနဝသေသတော ပဝိဋ္ဌံ ပဝိဋ္ဌံ နာမ။ ဧဝံ ပဝိဋ္ဌဿ ဥဒ္ဓရဏာရမ္ဘတော အန္တရာ ဌိတကာလော ဌိတံ နာမ။ သမန္တပါသာဒိကာယံ ပန မာတုဂါမဿ သုက္ကဝိသဋ္ဌိံ ပတွာ သဗ္ဗထာ ဝါယာမတော ဩရမိတွာ ဌိတကာလံ သန္ဓာယ ‘‘သုက္ကဝိသဋ္ဌိသမယေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓရဏံ နာမ ယာဝ အဂ္ဂါ နီဟရဏကာလော။ သာဒိယတီတိ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေတိ။ အသာဓာရဏဝိနိစ္ဆယောတိ အဒိန္နာဒါနာဒီဟိ သဗ္ဗေဟိ သိက္ခာပဒေဟိ အသာဓာရဏော ဝိနိစ္ဆယော။

သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယတ္ထန္တိ ပရိဝါရဝသေန သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယတ္ထံ။ မာတိကာတိ မာတာ၊ ဇနေတ္တီတိ အတ္ထော။ နိဒဒါတိ ဒေသနံ ဒေသဝသေန အဝိဒိတံ ဝိဒိတံ ကတွာ နိဒဿေတီတိ နိဒါနံ။ ပညာပီယတီတိ ပညတ္တိ၊ တဿာ ပကာရော ပညတ္တိဝိဓိ အင်္ဂေတိ ဂမေတိ ဉာပေတီတိ အင်္ဂံ၊ ကာရဏံ။ သမုဋ္ဌဟန္တိ အာပတ္တိယော ဧတေနာတိ သမုဋ္ဌာနံ၊ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ၊ တဿ ဝိဓိ သမုဋ္ဌာနဝိဓိ။ ဝဇ္ဇကမ္မပ္ပဘေဒဉ္စာတိ ဧတ္ထ ပဘေဒသဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ဝဇ္ဇပ္ပဘေဒံ၊ ကမ္မပ္ပဘေဒဉ္စာ’’တိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သိက္ခာပဒေ။

ပညတ္တိဋ္ဌာနန္တိ ပညတ္တိဋ္ဌပနဿ ဌာနံ၊ သိက္ခာပဒါနံ ပညတ္တိဒေသောတိ အတ္ထော။ ပုဂ္ဂလောတိ ဧတ္ထ အာဒိကမ္မိကောယေဝ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလော နာမ ယံ ယံ အာရဗ္ဘ တံ တံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တ’’န္တိ၊ သော သော ပုဂ္ဂလောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –

‘‘သုဒိန္နော ဓနိယော သမ္ဗဟုလာ ဝဂ္ဂုမုဒန္တိကာ၊

သေယျသကော ဥဒါယိ စာ-ဠဝကာ ဆန္နမေတ္တိယာ။

‘‘ဒေဝဒတ္တဿဇိပုနဗ္ဗသု-ဆဗ္ဗဂ္ဂိယောပနန္ဒညတရောပိ စ၊

ဟတ္ထကော စာနုရုဒ္ဓါ စ၊ သတ္တရသ စူဠပန္ထကော။

‘‘ဗေလဋ္ဌသီသော စာနန္ဒော၊ သာဂတောရိဋ္ဌနာမကော၊

နန္ဒတ္ထေရေန တေဝီသ၊ ဘိက္ခူနံ အာဒိကမ္မိကာ။

‘‘သုန္ဒရီနန္ဒာ ထုလ္လနန္ဒာ၊ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယညတရာပိ စ၊

စဏ္ဍကာဠီ သမ္ဗဟုလာ၊ ဒွေ စ ဘိက္ခုနိယော ပရာ၊

ဘိက္ခုနီနံ တု သတ္တေဝ၊ ဟောန္တိ တာ အာဒိကမ္မိကာ’’တိ။

တဿ တဿ ပုဂ္ဂလဿာတိ ယံ ယံ သုဒိန္နာဒိကံ ပုဂ္ဂလံ အာရဗ္ဘ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ၊ တဿ တဿ ပုဂ္ဂလဿ။ ပညတ္တီတိ ပဌမပညတ္တိ။ ပဌမပညတ္တိယာ ပစ္ဆာ ဌပိတာ ပညတ္တိ အနုပညတ္တိ။ အနုပ္ပန္နေ ဒေါသေ ဌပိတာ ပညတ္တိ အနုပ္ပန္နပညတ္တိ။ သဗ္ဗတ္ထ မဇ္ဈိမဒေသေ စေဝ ပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု စာတိ သဗ္ဗေသု ပဒေသေသု ဌပိတာ ပညတ္တိ သဗ္ဗတ္ထပညတ္တိ။ မဇ္ဈိမဒေသေယေဝ ဌပိတာ ပညတ္တိ ပဒေသပညတ္တိ။ ဘိက္ခူနဉ္စေဝ ဘိက္ခုနီနဉ္စ သာဓာရဏဘူတာ ပညတ္တိ သာဓာရဏပညတ္တိ။ သုဒ္ဓဘိက္ခူနမေဝ၊ သုဒ္ဓဘိက္ခုနီနံ ဝါ ပညတ္တံ သိက္ခာပဒံ အသာဓာရဏပညတ္တိ။ ဥဘိန္နမ္ပိ ပညတ္တိ ဥဘတောပညတ္တိ။ ဝိနယဓရပဉ္စမေနာတိ အနုဿာဝနကာစရိယပဉ္စမေန။ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနာတိ စတုပ္ပဋလတော ပဋ္ဌာယ ကတာ ဥပါဟနာ၊ န ဧကဒွိတိပဋလာ။ စမ္မတ္ထရဏန္တိ အတ္ထရိတဗ္ဗံ စမ္မံ။ ဧတေသံ ဝသေန စတုဗ္ဗိဓာ ပဒေသပညတ္တိ နာမာတိ ဧတေသံ ဝသေန စတုဗ္ဗိဓာ ပညတ္တိ မဇ္ဈိမဒေသေယေဝ ပညတ္တာတိ ပဒေသပညတ္တိ နာမ။ တေနေဝါဟ ‘‘မဇ္ဈိမဒေသေယေဝ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ မဇ္ဈိမဒေသေယေဝ ယထာဝုတ္တဝတ္ထုဝီတိက္ကမေ အာပတ္တိ ဟောတိ၊ န ပစ္စန္တိမဇနပဒေ၊ တသ္မာ ပဒေသပညတ္တီတိ အတ္ထော။ ဓုဝနှာနံ ပဋိက္ခေပမတ္တန္တိ နိစ္စနဟာနပ္ပဋိသေဓနမေဝ။ ဧတ္ထ စ မတ္တသဒ္ဒေန အညာနိ တီဏိ သိက္ခာပဒါနိ ပဋိက္ခိပတိ။ တာနိ ဟိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု ဝိနယဓရပဉ္စမေန ဂဏေန ဥပသမ္ပဒ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၂၅၉) စမ္မက္ခန္ဓကေ အာဂတာနိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တတော အညာ ပဒေသပညတ္တိ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ သဗ္ဗာနီတိ တတော အဝသေသာနိ သဗ္ဗာနိ သိက္ခာပဒါနိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အနုပ္ပန္နပညတ္တိ အဋ္ဌဂရုဓမ္မဝသေန ဘိက္ခုနီနံယေဝ အာဂတာ၊ ယသ္မာ စ ဓုဝနှာနံ ပဋိက္ခေပမတ္တံ ဌပေတွာ ပါတိမောက္ခေ သဗ္ဗာနိ သိက္ခာပဒါနိ သဗ္ဗတ္ထပညတ္တိယေဝ ဟောန္တိ၊ ယသ္မာ စ သာဓာရဏပညတ္တိဒုကဉ္စ ဧကတောပညတ္တိဒုကဉ္စ ဗျဉ္ဇနမတ္တံ နာနံ၊ အတ္ထတော ဧကံ၊ တသ္မာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု သိက္ခာပဒေသု။ အာပတ္တိဘေဒေါ ဟေတ္ထ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘အာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘အာပတ္တီတိ ပုဗ္ဗပ္ပယောဂါဒိဝသေန အာပတ္တိဘေဒေါ’’တိ။ သီလအာစာရဒိဋ္ဌိအာဇီဝဝိပတ္တီနန္တိ ဧတ္ထ ပဌမာ ဒွေ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ သီလဝိပတ္တိ နာမ၊ အဝသေသာ ပဉ္စ အာစာရဝိပတ္တိ နာမ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ စ အန္တဂ္ဂါဟိကာဒိဋ္ဌိ စ ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိ နာမ၊ အာဇီဝဟေတု ပညတ္တာနိ ဆ သိက္ခာပဒါနိ အာဇီဝဝိပတ္တိ နာမ၊ ဣတိ ဣမာသံ သီလအာစာရဒိဋ္ဌိအာဇီဝဝိပတ္တီနံ အညတရာတိ အတ္ထော။

န ကေဝလံ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ယာနိ သိက္ခာပဒသမုဋ္ဌာနာနီတိပိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ။ ဧတာနိ ဟိ ကိဉ္စာပိ အာပတ္တိယာ သမုဋ္ဌာနာနိ၊ န သိက္ခာပဒဿ၊ ဝေါဟာရသုခတ္ထံ ပနေဝံ ဝုစ္စန္တီတိ။ တတ္ထာတိ တေသု ဆသု သမုဋ္ဌာနေသု။ တေသူတိ သစိတ္တကာစိတ္တကေသု။ ဧကံ သမုဋ္ဌာနံ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ ဧတိဿာတိ ဧကသမုဋ္ဌာနာ၊ ဧကေန ဝါ သမုဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ ဧကသမုဋ္ဌာနာ။ ‘‘ဒွိသမုဋ္ဌာနာ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

သမုဋ္ဌာနဝသေနာတိ သမုဋ္ဌာနသီသဝသေန။ ပဌမပါရာဇိကံ သမုဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ ပဌမပါရာဇိကသမုဋ္ဌာနာ။ တထာ အဒိန္နာဒါနသမုဋ္ဌာနာ’’တိအာဒီသုပိ။

သယံ ပထဝိခဏနေ ကာယေန၊ ပရေ အာဏာပေတွာ ခဏာပနေ ဝါစာယ စ အာပတ္တိသမ္ဘဝတော ‘‘ပထဝိခဏနာဒီသု ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိသဒ္ဒေန အဒိန္နာဒါနာဒီနံ ပရိဂ္ဂဟော။ ပဌမကထိနာပတ္တိ ကာယဝါစတော ကတ္တဗ္ဗံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝါ ဝိကပ္ပနံ ဝါ အကရောန္တဿ ဟောတိ၊ နော ကရောန္တဿာတိ အာဟ ‘‘ပဌမကထိနာပတ္တိ ဝိယာ’’တိ။ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဟတ္ထတော စီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟဏာပတ္တိ တဿာ ဟတ္ထတော စီဝရံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ၊ ပရိဝတ္တကံ အဒေန္တဿ စ ဟောတီတိ ကိရိယာကိရိယတော သမုဋ္ဌာတိ။ ‘‘သိယာ ကရောန္တဿာ’’တိအာဒီသု သိယာတိ ‘‘သိယာ ခေါ ပန တေ ဗြာဟ္မဏ ဧဝမဿာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ‘‘ကဒါစီ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော နိပါတော။ ရူပိယပ္ပဋိဂ္ဂဟဏာပတ္တိ သိယာ ကိရိယာ ဂဟဏေန အာပဇ္ဇနတော၊ သိယာ အကိရိယာ ပဋိက္ခေပဿ အကရဏတောတိ အာဟ ‘‘ရူပိယပ္ပဋိဂ္ဂဟဏာပတ္တိ ဝိယာ’’တိ။ ကုဋိကာရာပတ္တိ ဝတ္ထုံ ဒေသာပေတွာ ပမာဏာတိက္ကန္တကရဏေ ကရောန္တဿ သိယာ၊ အဒေသာပေတွာ ပန ပမာဏာတိက္ကန္တကရဏေ ပမာဏယုတ္တံ ဝါ ကရောန္တဿ စ အကရောန္တဿ စ သိယာတိ အာဟ ‘‘ကုဋိကာရာပတ္တိ ဝိယာ’’တိ။

သညာယ အဘာဝေန ဝိမောက္ခော အဿာတိ သညာဝိမောက္ခောတိ မဇ္ဈေပဒလောပသမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ယတော ဝီတိက္ကမသညာယာ’’တိအာဒိ။ ဣတရာ နာမ ယတော ဝီတိက္ကမသညာယ အဘာဝေန န မုစ္စတိ၊ သာ ဣတရသဒ္ဒဿ ဝုတ္တပ္ပဋိယောဂိဝိသယတ္တာ။ ယာ အစိတ္တကေန ဝါ သစိတ္တကမိဿကေန ဝါ သမုဋ္ဌာတီတိ ယာ အာပတ္တိ ကဒါစိ အစိတ္တကေန ဝါ ကဒါစိ သစိတ္တကမိဿကေန ဝါ သမုဋ္ဌာနေန သမုဋ္ဌာတိ။ ဧတ္ထ စ သညာဒုကံ အနာပတ္တိမုခေန ဝုတ္တံ၊ သစိတ္တကဒုကံ အာပတ္တိမုခေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ယဿာသစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတီတိ ယဿာ သစိတ္တကာယ အာပတ္တိယာ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ၊ ယဿာ စ သစိတ္တကာစိတ္တကသင်္ခါတာယ သုရာပါနာဒိအစိတ္တကာယ အာပတ္တိယာ ဝတ္ထုဝိဇာနနစိတ္တေန သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝ ဟောတိ၊ အယံ လောကဝဇ္ဇာ။ ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ’’တိ ဟိ ဣဒံ ဝစနံ သစိတ္တကာစိတ္တကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဧကံသတော သစိတ္တကဿ ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ’’တိ ဝိသေသနေ ပယောဇနံ အတ္ထီတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဂဏ္ဌိပဒေ ‘‘သုရာပါနသ္မိဉှိ ‘သုရာ’တိ ဝါ ‘န ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝါ ဇာနိတွာ ပိဝနေ အကုသလမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘န ဝဋ္ဋတီတိ ဝါ ဇာနိတွာ’’တိ ဝုတ္တဝစနံ န ယုဇ္ဇတိ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဿာပိ လောကဝဇ္ဇဘာဝပ္ပသင်္ဂတော။ ယဿာ ပန ‘‘သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ အကုသလမေဝါ’’တိ နိယမော နတ္ထိ၊ သာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သေသာ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇာ’’တိ။ တထာ ဟိ တဿာ ဝတ္ထုဝိဇာနနစိတ္တေန သစိတ္တကပက္ခေ စိတ္တံ သိယာ ကုသလံ၊ သိယာ အကုသလံ၊ သိယာ အဗျာကတန္တိ ‘‘အကုသလမေဝါ’’တိ နိယမော နတ္ထိ။ ဥဘယတ္ထ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ ကာယဒွါရေ၊ ဝစီဒွါရေ စာတိ ဥဘယတ္ထ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာ အာပတ္တိ၊ တာ ပန အဒိန္နာဒါနာဒယော။ ‘‘မနောဒွါရေ အာပတ္တိ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနာဒီသု အာပတ္တိသမ္ဘဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အကုသလစိတ္တော ဝါ အာပဇ္ဇတီတိ ပါရာဇိကသုက္ကဝိသဋ္ဌိကာယသံသဂ္ဂဒုဋ္ဌုလ္လအတ္တကာမပါရိစရိယဒုဋ္ဌဒေါသသင်္ဃဘေဒပ္ပဟာရဒါနတလသတ္တိကာဒိဘေဒံ အာပတ္တိံ အကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇတိ။ အနုပသမ္ပန္နံ ပဒသောဓမ္မံ ဝါစေန္တော၊ မာတုဂါမဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တောတိ ဧဝရူပံ အာပတ္တိံ ကုသလစိတ္တော အာပဇ္ဇတိ။ အသဉ္စိစ္စသဟသေယျာဒိံ အဗျာကတစိတ္တော အာပဇ္ဇတိ။ ယံ အရဟာ အာပဇ္ဇတိ၊ သဗ္ဗံ အဗျာကတစိတ္တောဝ အာပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘ကုသလာဗျာကတစိတ္တော ဝါ’’တိ။

ဒုက္ခဝေဒနာသမင်္ဂီ ဝါတိ ဒုဋ္ဌဒေါသာဒိဘေဒံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော ဒုက္ခဝေဒနာသမင်္ဂီ အာပဇ္ဇတိ။ မေထုနဓမ္မာဒိဘေဒံ ပန သုခဝေဒနာသမင်္ဂီ အာပဇ္ဇတိ။ ယံ သုခဝေဒနာသမင်္ဂီ အာပဇ္ဇတိ၊ တံယေဝ မဇ္ဈတ္တော ဟုတွာ အာပဇ္ဇန္တော အဒုက္ခမသုခဝေဒနာသမင်္ဂီ အာပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣတရဝေဒနာဒွယသမင်္ဂီ ဝါ’’တိ။ ဣဒမ္ပိ စ တိကဒွယံ ယေဘုယျဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ နိပဇ္ဇိတွာ နိရောဓသမာပန္နော ဟိ အစိတ္တကော အဝေဒနော သဟသေယျာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတီတိ။ ကိဉ္စာပိ ဧဝံ အနိယမေန ဝုတ္တံ၊ ဝိသေသော ပနေတ္ထ အတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ဟိ ဝိသေသာဘိဓာနနိမိတ္တာဘျူပဂမေဝ ယုဇ္ဇတိ။ သဗ္ဗေသံ ဝသေန တီဏိ စိတ္တာနီတိ ကုသလာကုသလာဗျာကတာနံ ဝသေန ပဒသောဓမ္မာဒီသု တီဏိ စိတ္တာနိ။

ဣဒါနိ တံ ယထာဝုတ္တနိဒါနာဒိဝေဒနာတ္တိကပရိယောသာနံ သတ္တရသပ္ပကာရံ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ယောဇေတုံ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒေ။ ဝေသာလိယန္တိ ဧဝံနာမကေ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ပဝတ္တဝေါဟာရေ နဂရေ။ တဉှိ နဂရံ တိက္ခတ္တုံ ပါကာရပရိက္ခေပဝဍ္ဎနေန ဝိသာလီဘူတတ္တာ ‘‘ဝေသာလီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒမ္ပိ စ နဂရံ သဗ္ဗညုတံ သမ္ပတ္တေယေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ သဗ္ဗာကာရဝေပုလ္လတ္တံ ပတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ စ ‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယပီ’’တိ စ ဒွေ အနုပညတ္တိယောတိ မက္ကဋိဝဇ္ဇိပုတ္တကဝတ္ထူနံ ဝသေန ဝုတ္တာ။ ‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယာ’’တိ စ ‘‘သိက္ခံ အပစ္စက္ခာယာ’’တိ စ ဣမာ ဒွေ အနုပညတ္တိယော။ အာပတ္တိကရာ စ ဟောတီတိ ပဌမပညတ္တိတော ဝိသုံယေဝါပတ္တိကရာ စ ဟောတိ။ အညဝါဒကသိက္ခာပဒါဒီသု ဝိယာတိ အညဝါဒကသိက္ခာပဒါဒီသု ‘‘ဝိဟေသကေ’’တိအာဒိကာ (ပါစိ။ ၉၈) ဝိယာတိ အတ္ထော။ အာဒိသဒ္ဒေန ဥဇ္ဈာပနကဿ ပရိဂ္ဂဟော။ ဧတ္ထ ဟိ အညဝါဒကာဒိတော ဝိသုံယေဝ ဝိဟေသကာဒီသုပိ ပါစိတ္တိယံ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ရောပိတေ ဝိဟေသကေ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝတ္ထုသ္မိံ ဝါ အာပတ္တိယာ ဝါ အနယုဉ္ဇိယမာနော တံ နကထေတုကာမော တံ နဥဂ္ဃာဋေတုကာမော တုဏှီဘူတော သင်္ဃံ ဝိဟေသေတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၁၀၀)။ သုပိနန္တေ ဝိဇ္ဇမာနာပိ မောစနဿာဒစေတနာ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာ အနာပတ္တိကရာတိ အာဟ ‘‘အညတြ သုပိနန္တာတိအာဒိကာ ဝိယာ’’တိ။ တထာ ဟိ ထိနမိဒ္ဓေန အဘိဘူတတ္တာ သုပိနေ စိတ္တံ အဗ္ဗောဟာရိကံ၊ စိတ္တဿ အဗ္ဗောဟာရိကတ္တာ ဩပက္ကမနကိရိယာပဝတ္တနိကာပိ စေတနာ အဗ္ဗောဟာရိကာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အတ္ထေသာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စေတနာ၊ သာ စ ခေါ အဗ္ဗောဟာရိကာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၅)၊ တသ္မာ ‘‘အညတြ သုပိနန္တာ’’တိ အယံ အနုပညတ္တိ အနာပတ္တိကရာ ဇာတာ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘အညတြ အဓိမာနာ’’တိအာဒိကံ (ပါရာ။ ၁၉၇) သင်္ဂဏှာတိ။ အဒိန္နာဒါနာဒီသု ဝိယာတိ အဒိန္နာဒါနာဒီသု ‘‘အရညာ ဝါ’’တိအာဒိကာ (ပါရာ။ ၉၁) ဝိယာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန အာဒိသဒ္ဒေန ပဌမပါရာဇိကာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘တဉ္စ ခေါ ဂါမေ၊ နော အရညေ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၉၀) နယေန လေသံ ဩဍ္ဍေန္တာနံ လေသပိဒဟနတ္ထံ ‘‘အရညာ ဝါ’’တိအာဒိကာ အနုပညတ္တိ ဝုတ္တာတိ ဥပတ္ထမ္ဘကရာဝ ဟောတိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘နနု၊ အာဝုသော၊ တထေဝေတံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၉၀) ဘိက္ခူဟိ ဝုတ္တံ။

ဝုတ္တပ္ပကာရေ မဂ္ဂေတိ ‘‘မနုဿာမနုဿတိရစ္ဆာနဂတဝသေနာ’’တိအာဒိနာ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တပ္ပကာရေ တိံသမဂ္ဂေ။ ဣမဿ ပန ‘‘ဆိန္နေ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တစာဒီနိ အနဝသေသေတွာတိ နိမိတ္တပ္ပဒေသေ ဗဟိ ဌိတာနိ ဆဝိစမ္မာနိ အနဝသေသေတွာ။ နိမိတ္တသဏ္ဌာနမတ္တံ ပညာယတီတိ နိမိတ္တမံသဿ ပန အဗ္ဘန္တရေ ဆဝိစမ္မဿ စ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ စမ္မခိလန္တိ စမ္မက္ခဏ္ဍံ။ ‘‘ဥဏ္ဏိဂဏ္ဍော’’တိပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၅၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၅) ဝဒန္တိ။ တဉှိ နိမိတ္တေ ဇာတတ္တာ နိမိတ္တမေဝ။ တေနာဟ ‘‘သေဝနစိတ္တေ သတိ ပါရာဇိက’’န္တိ။ သေဝနစိတ္တေတိ မေထုနသေဝနစိတ္တေ။ ကာယသံသဂ္ဂသေဝနစိတ္တေ ပန သတိ သင်္ဃာဒိသေသောဝ ။ နဋ္ဌော ကာယပ္ပသာဒေါ ဧတ္ထာတိ နဋ္ဌကာယပ္ပသာဒံ၊ သုက္ခပီဠကံ ဝါ မတစမ္မံ ဝါတိ အတ္ထော။ မတေ အက္ခာယိတေ၊ ယေဘုယျေန အက္ခာယိတေ စ ပါရာဇိကာပတ္တိဝစနတော (ပါရာ။ ၆၁) ပန နဋ္ဌကာယပ္ပသာဒေပိ ဣတ္ထိနိမိတ္တေ ပဝေသေန္တဿ ပါရာဇိကာပတ္တိယေဝ။ နိမိတ္တသဏ္ဌာနမတ္တမ္ပိ အနဝသေသေတွာတိ နိမိတ္တာကာရေန ဌိတံ ယထာဝုတ္တနိမိတ္တမံသာဒိမ္ပိ အနဝသေသေတွာ။ ဝဏသင်္ခေပဝသေနာတိ ဝဏသင်္ဂဟဝသေန။ ဝဏေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ‘‘အမဂ္ဂေန အမဂ္ဂံ ပဝေသေတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၆) ဣမဿ သုတ္တဿ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မိဉှိ သုတ္တေ ဒွီသု သမ္ဘိန္နဝဏေသု ဧကေန ဝဏေန ပဝေသေတွာ ဒုတိယေန နီဟရန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘ဣမဿ သတ္တဿ အနုလောမဝသေန သဗ္ဗတ္ထ ဝဏသင်္ခေပေ ထုလ္လစ္စယံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၆)။ မနုဿာနံ ပန အက္ခိအာဒယောပိ ဝဏသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝဏေန ဧကပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေသံ ဝဏသင်္ဂဟော ‘‘နဝဒွါရော မဟာဝဏော’’တိ (မိ။ ပ။ ၂။၆။၁) ဧဝမာဒိသုတ္တာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ မနုဿာနန္တိ ဣတ္ထိပုရိသပဏ္ဍကဥဘတောဗျဉ္ဇနကဝသေန စတုဗ္ဗိဓာနံ မနုဿာနံ။ ဝတ္ထိကောသေသူတိ ဝတ္ထိပုဋေသု ပုရိသာနံ အင်္ဂဇာတကောသေသု။ ဟတ္ထိအဿာဒီနဉ္စ တိရစ္ဆာနာနန္တိ ဟတ္ထိအဿဂေါဏဂဒြဘဩဋ္ဌမဟိံသာဒီနံ တိရစ္ဆာနဂတာနံ။ တိရစ္ဆာနာနံ ပနာတိ သဗ္ဗေသမ္ပိ တိရစ္ဆာနဂတာနံ။ သဗ္ဗေသန္တိ ယထာဝုတ္တမနုဿာဒီနံ သဗ္ဗေသံ။

ဧဝံ ဇီဝမာနကသရီရေ လဗ္ဘမာနံ အာပတ္တိဝိသေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ မတသရီရေ လဗ္ဘမာနံ အာပတ္တိဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘မတသရီရေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂမုခမဂ္ဂါနံ စတူသု ကောဋ္ဌာသေသု ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ ဌပေတွာ ယဒါ အပရေ ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ခါဒိတာ၊ တဒါ ဥပဍ္ဎက္ခာယိတံ နာမ ဟောတိ။ န ကုထိတံ ဟောတီတိ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဘာဝေန ကုထိတံ န ဟောတိ၊ အလ္လန္တိ အတ္ထော။ ယဒါ ပန သရီရံ ဥဒ္ဓုမာတကံ ဟောတိ ကုထိတံ နီလမက္ခိကသမာကိဏ္ဏံ ကိမိကုလသမာကုလံ နဝဟိ ဝဏမုခေဟိ ပဂ္ဂဠိတပုဗ္ဗကုဏပဘာဝေန ဥပဂန္တုမ္ပိ အသက္ကုဏေယျံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၉-၆၀)၊ တဒါ ပါရာဇိကဝတ္ထုဉ္စ ထုလ္လစ္စယဝတ္ထုဉ္စ ဝိဇဟတိ၊ ဒုက္ကဋဝတ္ထုမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကုထိတေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ ကုထိတေတိ ဥဒ္ဓုမာတကဘာဝပ္ပတ္တေ။ ဤဒိသေ ဟိ သရီရေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဥပက္ကမတော ဒုက္ကဋံ။ တထာ ဝဋ္ဋကတေ မုခေ အစ္ဆုပန္တံ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေန္တဿာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၃) ဝိဝဋ္ဋေ မုခေ စတ္တာရိ ပဿာနိ၊ တာလုကဉ္စ အပ္ဖုသန္တံ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ သစေ ပန ဟေဋ္ဌာ ဝါ ဥပရိ ဝါ ဥဘယပဿေဟိ ဝါ ဆုပန္တံ ပဝေသေတိ၊ ပါရာဇိကံ။ စတူဟိ ပဿေဟိ အစ္ဆုပန္တံ ပဝေသေတွာ အဗ္ဘန္တရေ တာလုကံ ဆုပတိ၊ ပါရာဇိကမေဝ။ ဗဟိ နိက္ခန္တဇိဝှာယ ဝါ ဒန္တေသု ဝါ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသေန္တဿ ထုလ္လစ္စယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဇီဝမာနကသရီရေပိ ဗဟိ နိက္ခန္တဇိဝှာယ ထုလ္လစ္စယမေဝ။ ယဒိ ပန ဗဟိ ဇိဝှာယ ပလိဝေဌေတွာ အန္တောမုခံ ပဝေသေတိ၊ ပါရာဇိကမေဝ။ ယဒိ ပန ဒန္တာ သုဖုသိတာ၊ အန္တောမုခေ ဩကာသော နတ္ထိ၊ ဒန္တာ စ ဗဟိ ဩဋ္ဌမံသေန ပဋိစ္ဆန္နာ၊ တတ္ထ ဝါတေန အသမ္ဖုဋ္ဌံ အလ္လောကာသံ တိလဖလမတ္တမ္ပိ ပဝေသေန္တဿ ပါရာဇိကမေဝ။ ဥပ္ပာဋိတေ ပန ဩဋ္ဌမံသေ ဒန္တေသုယေဝ ဥပက္ကမန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ။ ယောပိ ဒန္တော ဗဟိ နိက္ခမန္တော တိဋ္ဌတိ၊ န သက္ကာ ဩဋ္ဌေဟိ ပိဒဟိတုံ၊ တတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

ဝေဒနာယ အဋ္ဋော ပီဠိတော ဝေဒနာဋ္ဋော။ ဥမ္မတ္တကောတိ စေတ္ထ ပိတ္တုမ္မတ္တကော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ယော ပိတ္တဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ပိတ္တဝသေနာတိ ဗဒ္ဓပိတ္တဝသေန။ တသ္မိဉှိ ဗဒ္ဓပိတ္တေ ပိတ္တကောသတော စလိတွာ ဗဟိ နိက္ခမန္တေ သတ္တာ ဥမ္မတ္တကာ ဟောန္တိ၊ ဝိပလ္လတ္ထသညာ ဟိရောတ္တပ္ပံ ဆဍ္ဍေတွာ အသာရုပ္ပစရိယံ စရန္တိ၊ လဟုကဂရုကာနိ သိက္ခာပဒါနိ မဒ္ဒန္တာပိ န ဇာနန္တိ၊ ဘေသဇ္ဇကိရိယာယပိ အတေကိစ္ဆာ ဟောန္တိ၊ ဧဝရူပဿ ဥမ္မတ္တကဿ အနာပတ္တိ။ အဗဒ္ဓပိတ္တံ ပန လောဟိတံ ဝိယ သဗ္ဗင်္ဂဂတံ၊ တမှိ ကုပိတေ သတ္တာနံ ကဏ္ဍုကစ္ဆုသရီရကမ္ပာဒီနိ ဟောန္တိ၊ တာနိ ဘေသဇ္ဇကိရိယာယ ဝူပသမန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗဒ္ဓပိတ္တဝသေနာ’’တိ။ ခိတ္တစိတ္တော နာမ ဝိဿဋ္ဌစိတ္တော ယက္ခုမ္မတ္တကော ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ယက္ခေဟိ ကတစိတ္တဝိက္ခေပေါ ခိတ္တစိတ္တော’’တိ။ ယက္ခာ ကိရ ဘေရဝါနိ အာရမ္မဏာနိ ဒဿေတွာ မုခေန ဟတ္ထံ ပဝေသေတွာ၊ ဟဒယရူပံ ဝါ မဒ္ဒန္တာ သတ္တေ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တေ ဝိပလ္လတ္ထသညေ ကရောန္တိ၊ ဧဝရူပဿ ခိတ္တစိတ္တဿ အနာပတ္တိ။ တေသံ ပန ဥဘိန္နံ အယံ ဝိသေသော – ပိတ္တုမ္မတ္တကော နိစ္စမေဝ ဥမ္မတ္တကော ဟောတိ၊ ပကတိသညံ န လဘတိ။ ယက္ခုမ္မတ္တကော အန္တရန္တရာ ပကတိသညံ ပဋိလဘတိ။ ဣဓ ပန ပိတ္တုမ္မတ္တကော ဝါ ဟောတု၊ ယက္ခုမ္မတ္တကော ဝါ၊ ယော သဗ္ဗသော မုဋ္ဌဿတိ ကိဉ္စိ န ဇာနာတိ၊ အဂ္ဂိမ္ပိ သုဝဏ္ဏမ္ပိ ဂူထမ္ပိ စန္ဒနမ္ပိ ဧကသဒိသံ မဒ္ဒန္တောဝ ဝိစရတိ၊ ဧဝရူပဿ အနာပတ္တိ။ အန္တရန္တရာ ပကတိသညံ ပဋိလဘိတွာ ဉတွာ ကရောန္တဿ ပန အာပတ္တိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ စ ဧတေသ’’န္တိအာဒိ။

အဓိမတ္တဝေဒနာယာတိ အဓိကပ္ပမာဏာယ ဒုက္ခဝေဒနာယ။ အာဒိကမ္မေ နိယုတ္တော အာဒိကမ္မိကော၊ ယော စ အာဒိကမ္မေ နိယုတ္တော၊ သော တသ္မိံ ကမ္မေ အာဒိဘူတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ယော’’တိအာဒိ။ ဣဓ ပန သုဒိန္နတ္ထေရော အာဒိကမ္မိကော၊ တဿ အနာပတ္တိ။ အဝသေသာနံ မက္ကဋိသမဏဝဇ္ဇိပုတ္တကာဒီနံ အာပတ္တိယေဝ။ ပဋိပါဒနံ သမ္ပာဒနံ။ ကရောန္တောယေဝ ဟိ တံ အာပဇ္ဇတီတိ ကိရိယံ။ ဣဒံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၆) ပန ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ မေထုနဓမ္မေ ပရူပက္ကမေ သတိ သာဒိယန္တဿ အကိရိယသမုဋ္ဌာနဘာဝတော။ မေထုနပ္ပဋိသံယုတ္တာယ ဟိ ကာမသညာယ အဘာဝေန မုစ္စနတော သညာဝိမောက္ခံ။ ‘‘အနာပတ္တိ အဇာနန္တဿ၊ အသာဒိယန္တဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၆) ဟိ ဝုတ္တံ။ မေထုနစိတ္တေနေဝ နံ အာပဇ္ဇတိ၊ န ဝိနာ စိတ္တေနာတိ သစိတ္တကံ။ ရာဂဝသေနေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော လောကဝဇ္ဇံ။ ကာယဒွါရေနေဝ သမုဋ္ဌာနတော ကာယကမ္မံ။ စိတ္တံ ပနေတ္ထ အင်္ဂမတ္တံ ဟောတိ ၊ န တဿ ဝသေန ကမ္မဘာဝေါ လဗ္ဘတိ။ လောဘစိတ္တေနေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော အကုသလစိတ္တံ။ သုခသမင်္ဂီ ဝါ ဥပေက္ခာသမင်္ဂီ ဝါ အာပဇ္ဇတီတိ ဒွိဝေဒနံ။ နနု သမုဋ္ဌာနာဒီနိ အာပတ္တိယာ ဟောန္တိ၊ န သိက္ခာပဒဿ၊ အထ ကသ္မာ သိက္ခာပဒဿ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ဝုတ္တာနီတိ အာဟ ‘‘ဣမာနိ စ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ နာမာ’’တိအာဒိ။ အာပတ္တိယာ ဟောန္တီတိ အဇ္ဈာစာရဿ ဟောန္တိ။

မုနနတော အနုမုနနတော မုတိ၊ ဉာဏံ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ မုတိမာ၊ ဉာဏဝါတိ အတ္ထော။

ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ

ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ဒွီသု။ ဧကကုဋိကာဒိဘေဒေါ သဗ္ဗောပိ ဂါမောတိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဧကကုဋိကာဒိဘေဒေါတိ ယသ္မိံ ဂါမေ ဧကာ ဧဝ ကုဋိ ဧကံ ဂေဟံ သေယျထာပိ မလယဇနပဒေ၊ အယံ ဧကကုဋိကော ဂါမော နာမ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ဒွိကုဋိကောပိ ဂါမော၊ တိကုဋိကောပိ ဂါမော၊ စတုက္ကုဋိကောပိ ဂါမော’’တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဝုတ္တပ္ပဘေဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ အဘိနဝနိဝိဋ္ဌော ဧကကုဋိကာဒိဂါမော ပန ယာဝ မနုဿာ ပဝိသိတွာ ဝါသံ န ကပ္ပေန္တိ၊ တာဝ ဂါမသင်္ခံ န ဂစ္ဆတိ။ ကိံဘူတောတိ အာဟ ‘‘ပရိက္ခိတ္တော ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပရိက္ခိတ္တော နာမ ဣဋ္ဌကပါကာရံ အာဒိံ ကတွာ အန္တမသော ကဏ္ဋကသာခါဟိပိ ပရိက္ခိတ္တော။ တဗ္ဗိပရီတော အပရိက္ခိတ္တော။ အမနုဿော နာမ ယော သဗ္ဗသော ဝါ မနုဿာနံ အဘာဝေန ယက္ခပရိဂ္ဂဟဘူတော၊ ယတော ဝါ မနုဿာ ကေနစိ ကရဏီယေန ပုနပိ အာဂန္တုကာမာ ဧဝ အပက္ကန္တာ၊ ယတော ပန နိရပေက္ခာ ဟုတွာ ပက္ကမန္တိ၊ သော ဂါမသင်္ခံ န ဂစ္ဆတိ။ န ကေဝလံ ဧကကုဋိကာဒိဘေဒေါဝါတိ အာဟ ‘‘အန္တမသော’’တိအာဒိ။ ယော ကောစိ သတ္ထောပီတိ ဇင်္ဃသတ္ထသကဋသတ္ထာဒီသု ယော ကောစိ သတ္ထောပိ။ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ နိဂမနဂရာနိ ဝိယ ဂါမဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂါမူပစာရောပိ သင်္ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ။ အညထာ ပန မာတိကာယ အနဝသေသတော အဝဟာရဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟော ကတော နာမ န ဟောတိ၊ န စ ဗုဒ္ဓါ သာဝသေသံ ပါရာဇိကံ ပညာပေန္တိ။

တတ္ထာတိ တေသု ဂါမဂါမူပစာရေသု။ ဒွါရေတိ နိဗ္ဗကောသဿ ဥဒကပတနဋ္ဌာနတော အဗ္ဘန္တရေ။ အန္တောဂေဟေတိ ပမုခဿ အဗ္ဘန္တရေ။ ကတပရိက္ခေပေါတိ ပါကာရဝတိအာဒီဟိ ကတပရိက္ခေပေါ။ သုပ္ပပတနာဒိပရိစ္ဆေဒေါ ပနေတ္ထ အပရိက္ခိတ္တဃရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။ န ကေဝလံ ဃရဿ ပုရတော၊ အထ ခေါ သမန္တတော တတ္တကောဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ဃရူပစာရော နာမာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပုရတော’’တိအာဒိကံ ပန လောကိယေဟိ တထာကရဏတော ဝုတ္တံ။ ထာမမဇ္ဈိမဿာတိ မဇ္ဈိမထာမဿ၊ နေဝ အပ္ပထာမဿ၊ န မဟာထာမဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ယထာ တရုဏမနုဿာ’’တိအာဒိနာ ယထာ မာတုဂါမော ကာကေ ဥဍ္ဍာပေန္တော ဥဇုကမေဝ ဟတ္ထံ ဥက္ခိပိတွာ လေဍ္ဍုံ ခိပတိ၊ ယထာ စ ဥဒကုက္ခေပေ ဥဒကံ ခိပန္တိ၊ ဧဝံ ခိတ္တဿ လေဍ္ဍုဿ ပတိတဋ္ဌာနံ ပဋိက္ခိပတိ။ ပဝတ္တိတွာတိ လုဌိတွာ၊ ပရိဝတ္တိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ သစေ ဒွေ ဣန္ဒခီလာ ဟောန္တီတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၂) တဿ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ သစေ အနုရာဓပုရဿေဝ ဒွေ ဥမ္မာရာ ဟောန္တိ။ ယဿ ပန ဧကော၊ တဿ ဂါမဒွါရဗာဟာနံ ဝေမဇ္ဈေ ဌိတဿ လေဍ္ဍုပါတဗ္ဘန္တရံ ဂါမူပစာရော နာမ။ ယတြ ပန ဣန္ဒခီလော နတ္ထိ၊ တတြ ဂါမဒွါရဗာဟာနံ ဝေမဇ္ဈံ။ ယတြ ဒွါရဗာဟာပိ နတ္ထိ၊ တတ္ထ ဥဘောသု ပဿေသု ဝတိယာ ဝါ ပါကာရဿ ဝါ ကောဋိဝေမဇ္ဈံဝ ဣန္ဒခီလဋ္ဌာနိယတ္တာ ဣန္ဒခီလောတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယော ပန ဂါမော ပုဗ္ဗေ မဟာ ဟုတွာ ပစ္ဆာ ကုလေသု နဋ္ဌေသု အပ္ပကော ဟောတိ၊ သော ဃရူပစာရတော လေဍ္ဍုပါတေနေဝ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော။ ပုရိမပရိစ္ဆေဒေါ ပနဿ ပရိက္ခိတ္တဿာပိ အပရိက္ခိတ္တဿာပိ အပ္ပမာဏမေဝါတိ။ နနု စေတံ အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရဒဿနံ ပဒဘာဇနေန ဝိရုဒ္ဓမိဝ ဒိဿတိ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဂါမူပစာရော နာမ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဣန္ဒခီလေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဝတွာ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဃရူပစာရေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ပန တံ လေဍ္ဍုပါတံ ဂါမသင်္ခေပံ ကတွာ တတော ပရံ ဂါမူပစာရောတိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ပဒဘာဇနေပိ ဟိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။

အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ဣဓ ဂါမော နာမ ဒုဝိဓော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စ အပရိက္ခိတ္တော စ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၂)။ တတြ ပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပေါယေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ။ တသ္မာ တဿ ဝိသုံ ပရိစ္ဆေဒံ အဝတွာ ‘‘ဂါမူပစာရော နာမ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဣန္ဒခီလေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ အပရိက္ခိတ္တဿ ပန ဂါမဿ ဂါမပရိစ္ဆေဒေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ တသ္မာ တဿ ဂါမဿ ဂါမပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ‘‘အပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဃရူပစာရေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဝုတ္တံ။ ဂါမပရိစ္ဆေဒေ စ ဒဿိတေ ဂါမူပစာရလက္ခဏံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ သက္ကာ ဉာတုန္တိ ပုန ‘‘တတ္ထ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ လေဍ္ဍုပါတော’’တိ န ဝုတ္တံ၊ အတ္ထော ပန တတ္ထာပိ အယမေဝ ယထာဝုတ္တောတိ။ ယော ပန ဃရူပစာရေ ဌိတဿ လေဍ္ဍုပါတံယေဝ ‘‘ဂါမူပစာရော’’တိ ဝဒတိ၊ တဿ ဃရူပစာရော ‘‘ဂါမော’’တိ အာပဇ္ဇတိ။ တတော ဃရံ ဃရူပစာရော၊ ဂါမော ဂါမူပစာရောတိ ဧသ ဝိဘာဂေါ သင်္ကရီယတိ။ အသံကရတော စေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ ပါဠိဉ္စ အဋ္ဌကထဉ္စ သံသန္ဒိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ ဂါမော၊ ဂါမူပစာရော စ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။

တတ္ထာတိ တေသု ဒွီသု ဥပစာရေသု။ ယွာယံ ဥပစာရော ဒဿိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန အသံကစ္စိကာဂါမပ္ပဝေသနံ (ပါစိ။ ၁၂၂၅) သင်္ဂဏှာတိ။ ယော ပန ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ ဥပစာရော ဝုတ္တော၊ သော န ကတ္ထစိ ဝိနယပိဋကေ ဥပယောဂံ ဂတော။ ကေဝလံ အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပေါကာသတော အပရော ဧကော လေဍ္ဍုပါတော ဂါမူပစာရော နာမာတိ ဉာပနတ္ထံ ဝုတ္တော။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဟိ ဉာယတိ ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿာပိ စေ ဂါမဿ ဧကော လေဍ္ဍုပါတော ကပ္ပိယဘူမိ သမာနော ဥပစာရောတိ ဝုတ္တော၊ ပဂေဝ အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပေါကာသတော ဧကော’’တိ။ ဣမေသံ ပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထန္တိ ဣမေသံ ဂါမာရညာနံ ပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ အဋ္ဌကထာယံ။ ပါရာဇိကဝတ္ထုန္တိ ပါဒဂ္ဃနကံ။ အဝဟရန္တဿာတိ ဂဏှန္တဿ။

အဒိန္နန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၉၂) ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒေ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကံ ကပ္ပိယံ အဇ္ဈောဟရဏီယံ ဝုစ္စတိ၊ ဣဓ ပန ယံ ကိဉ္စိ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ သသာမိကံ ဘဏ္ဍံ၊ တဒေတံ တေဟိ သာမိကေဟိ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ န ဒိန္နန္တိ အဒိန္နံ။ အဝဟာရပ္ပဟောနကမေဝ ပန ဒဿေတုံ ‘‘အညဿ မနုဿဇာတိကဿ သန္တက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သင်္ခါသဒ္ဒဿေဝ တ-ကာရေန ဝဍ္ဎေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သင်္ခါ သင်္ခါတန္တိ အတ္ထတော ဧက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အတ္ထတော ဧကန္တိ ပဒတ္ထတော ဧကံ၊ အနတ္ထန္တရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကောဋ္ဌာသဿေတံ နာမံ ဘာဂတော သင်္ခါယတိ ဥပဋ္ဌာတီတိ ကတွာ။ ပပဉ္စသင်္ခါတိ သတ္တာနံ သံသာရေ ပပဉ္စေန္တိ စိရာယန္တီတိ ပပဉ္စာ၊ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိယော၊ ယဿ ဝါ ဥပ္ပန္နာ၊ တံ ‘‘ရတ္တော’’တိ ဝါ ‘‘မတ္တော’’တိ ဝါ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိနိဝိဋ္ဌော’’တိ ဝါ ပပဉ္စေန္တိ ဗျဉ္ဇေန္တီတိ ပပဉ္စာ၊ သင်္ခါ ဝုစ္စတိ ကောဋ္ဌာသော၊ ပပဉ္စာဝ သင်္ခါ ပပဉ္စသင်္ခါ၊ ပပဉ္စကောဋ္ဌာသာတိ အတ္ထော၊ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ထေယျစိတ္တသင်္ခါတောတိ ‘‘ထေယျစိတ္တော’’တိ ကထိတော။ ဧကော စိတ္တကောဋ္ဌာသောတိ ဝိဿာသတာဝကာလိကာဒိဂ္ဂါဟဝသပ္ပဝတ္တအထေယျစိတ္တကောဋ္ဌာသတော အညော စိတ္တကောဋ္ဌာသော။ ထေယျသင်္ခါတေနာတိ ထေယျဘူတစိတ္တကောဋ္ဌာသေန။ ယဒိ ဧဝံ အထ ကသ္မာ ဧတဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ထေယျစိတ္တော အဝဟရဏစိတ္တော’’တိ (ပါရာ။ ၉၂) ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယော စာ’’တိအာဒိ။ ဗျဉ္ဇနံ အနာဒိယိတွာတိ ဗျဉ္ဇနေ အာဒရံ အကတွာတိ အတ္ထော၊ သဒ္ဒတ္ထမနပေက္ခိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္ထမေဝါတိ ဘာဝတ္ထမေဝ။

တေ ပန အဝဟာရာတိ တေ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရာ။ သဝိညာဏကာဝိညာဏကဝသေန နာနာဝိဓော ဘဏ္ဍော ဧတဿ ပဉ္စကဿာတိ နာနာဘဏ္ဍံ၊ ပဉ္စန္နံ အဝဟာရာနံ သမူဟော ပဉ္စကံ၊ ပဉ္စပရိမာဏမဿာတိ ဝါ ပဉ္စကံ၊ နာနာဘဏ္ဍမေဝ ပဉ္စကံ နာနာဘဏ္ဍပဉ္စကံ။ သဝိညာဏကဝသေန ဧကော ဘဏ္ဍော ဧတဿာတိ ဧကဘဏ္ဍံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ သာဟတ္ထိကောဝ ပဉ္စကံ သာဟတ္ထိကပဉ္စကံ။ အာဒိပဒဝသေန စေတံ နာမံ ကုသလာဒိတ္တိကဿ ကုသလတ္တိကဝေါဟာရော ဝိယ။ တသ္မာ သာဟတ္ထိကာဒိပဉ္စကန္တိ အတ္ထတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော သေသေသု ပဉ္စကဒွယေသု။ ဧတဿေဝါတိ ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိ ဧတဿေဝ မာတိကာပဒဿ။ ဣမေသံ ပဒါနံ ဝသေနာတိ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ ပဒါနံ ဝသေန။ ဧတ္ထ စ ပဌမပဒံ အဘိယောဂဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဒုတိယပဒံ အညေသံ ဘဏ္ဍံ ဟရန္တဿ ဂစ္ဆတော ဝသေန၊ တတိယပဒံ ဥပနိက္ခိတ္တဘဏ္ဍဝသေန၊ စတုတ္ထံ သဝိညာဏကဝသေန၊ ပဉ္စမံ ထလေ နိက္ခိတ္တာဒိဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ နေသံ အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု ဒွီသု ပဉ္စကေသု။ ဣတရန္တိ ဧကဘဏ္ဍပဉ္စကံ။ အာရာမန္တိ ပုပ္ဖာရာမဖလာရာမံ။ အဘိယုဉ္ဇတီတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၂) ပရသန္တကံ ‘‘မမ သန္တကောဝ အယ’’န္တိ မုသာ ဘဏိတွာ အဘိယုဉ္ဇတိ စောဒေတိ၊ အဋ္ဋံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေပိ အဒိန္နာဒါနဿ ပုဗ္ဗပယောဂတ္တာ ဒုက္ကဋန္တိ အာဟ ‘‘အာပတ္တိဒုက္ကဋဿာ’’တိ၊ ဒုက္ကဋသင်္ခါတာ အာပတ္တိ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဒုက္ကဋသညိတဿ ဝီတိက္ကမဿ အာပဇ္ဇနန္တိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ‘‘အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိအာဒီသု။ သာမိကဿ ဝိမတိံ ဥပ္ပာဒေတီတိ ဝိနိစ္ဆယကုသလတာယ၊ ဗလဝနိဿိတာဒိဘာဝေန ဝါ အာရာမသာမိကဿ သံသယံ ဇနေတိ။ ကထံ? တဉှိ တထာ ဝိနိစ္ဆယပ္ပသုတံ ဒိသွာ သာမိကော စိန္တေတိ ‘‘သက္ခိဿာမိ နု ခေါ အဟံ ဣမံ အာရာမံ အတ္တနော ကာတုံ၊ န သက္ခိဿာမိ နု ခေါ’’တိ။ ဧဝံ တဿ ဝိမတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ တေန ဥပ္ပာဒိတာ ဟောတိ။ ဓုရံ နိက္ခိပတီတိ ယဒါ ပန သာမိကော ‘‘အယံ ထဒ္ဓါ ကက္ခဠော ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယမ္ပိ မေ ကရေယျ၊ အလံ ဒါနိ မယှံ ဣမိနာ အာရာမေနာ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ၊ ဥဿာဟံ ဌပေတိ၊ အတ္တနော သန္တကကရဏေ နိရုဿာဟော ဟောတီတိ အတ္ထော။ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ သစေ သယမ္ပိ ကတဓုရနိက္ခေပေါ စာတိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ပန သာမိကေန ဓုရေ နိက္ခိတ္တေပိ အဘိယုဉ္ဇကော ဓုရံ အနိက္ခိပိတွာဝ ‘‘ဣမံ သုဋ္ဌု ပီဠေတွာ မမ အာဏာပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ ကိင်္ကာရပ္ပဋိဿာဝိဘာဝေ ဌပေတွာ ဒဿာမီ’’တိ ဒါတဗ္ဗဘာဝေ သဥဿာဟော၊ ရက္ခတိ တာဝ။ အထာပိ အဘိယုဉ္ဇကော အစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘န ဒါနိ ဣမံ ဣမဿ ဒဿာမီ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ၊ သာမိကော ပန ဓုရံ န နိက္ခိပတိ၊ ပက္ခံ ပရိယေသတိ၊ ကာလံ အာဂမေတိ၊ ‘‘လဇ္ဇိပရိသံ တာဝ လဘာမိ၊ ပစ္ဆာ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဂဟဏေယေဝ သဥဿာဟော ဟောတိ၊ ရက္ခတိယေဝ။ ယဒါ ပန ‘‘သောပိ န ဒဿာမီ’’တိ၊ ‘‘သာမိကောပိ န လစ္ဆာမီ’’တိ ဧဝံ ဥဘော ဓုရံ နိက္ခိပန္တိ၊ တဒါ အဘိယုဉ္ဇကဿ ပါရာဇိကံ။

အညဿ ဘဏ္ဍံ ဟရန္တောတိ ဝေတနေန ဝါ မိတ္တဘာဝေန ဝါ အညဿ ဘဏ္ဍံ ဟရန္တော။ သီသေ ဘာရန္တိ သီသေ ဌိတဘာရံ။ သီသဿ တာဝ ပုရိမဂလေ ဂလဝါဋကော၊ ပိဋ္ဌိဂလေ ကေသဉ္စိ ကေသန္တေ အာဝဋ္ဋော ဟောတိ၊ ဂလဿေဝ ဥဘောသု ပဿေသု ကေသဉ္စိ ကေသာ ဩရုယှ ဇာယန္တိ၊ ယေ ‘‘ကဏ္ဏစူဠိကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေသံ အဓောဘာဂေါ စာတိ အယံ ဟေဋ္ဌိမကော ပရိစ္ဆေဒေါ၊ တတော ဥပရိ သီသံ၊ ဧတ္ထန္တရေ ဌိတဘာရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ခန္ဓံ ဩရောပေတီတိ ဥဘောသု ပဿေသု ကဏ္ဏစူဠိကာဟိ ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ၊ ကပ္ပရေဟိ ပဋ္ဌာယ ဥပရိ၊ ပိဋ္ဌိဂလာဝဋ္ဋတော စ ဂလဝါဋကတော စ ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ၊ ပိဋ္ဌိဝေမဇ္ဈာဝဋ္ဋတော စ ဥရပရိစ္ဆေဒမဇ္ဈေ၊ ဟဒယာဝါဋကတော စ ပဋ္ဌာယ ဥပရိ ခန္ဓော၊ တံ ဩရောပေတိ။

အယံ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော – ယော ဘိက္ခု ‘‘ဣဒံ ဂဟေတွာ ဧတ္ထ ယာဟီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၁) သာမိကေဟိ အနာဏတ္တော သယမေဝ ‘‘မယှံ ဣဒံ နာမ ဒေထ၊ အဟံ ဝေါ ဘဏ္ဍံ ဝဟာမီ’’တိ တေသံ ဘဏ္ဍံ သီသေန အာဒါယ ဂစ္ဆန္တော ထေယျစိတ္တေန တံ ဘဏ္ဍံ အာမသတိ၊ ဒုက္ကဋံ။ ယထာဝုတ္တသီသပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကမန္တောဝ ဣတော စိတော စ ဃံသန္တော သာရေတိပိ ပစ္စာသာရေတိပိ၊ ထုလ္လစ္စယံ။ ခန္ဓံ ဩရောပိတမတ္တေ ကိဉ္စာပိ သာမိကာနံ ‘‘ဝဟတူ’’တိ စိတ္တံ အတ္ထိ၊ တေဟိ ပန အနာဏတ္တတ္တာ ပါရာဇိကံ။ ခန္ဓံ ပန အနောရောပေတွာပိ သီသတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ စာဝေန္တဿ ပါရာဇိကံ။ ယမကဘာရဿ ပန ဧကော ဘာဂေါ သီသေ ပတိဋ္ဌာတိ၊ ဧကော ပိဋ္ဌိယံ၊ တတ္ထ ဒွိန္နံ ဌာနာနံ ဝသေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ပန သုဒ္ဓသီသဘာရဿေဝ ဝသေန ဝုတ္တော။ ယော စာယံ သီသဘာရေ ဝုတ္တော၊ ခန္ဓဘာရာဒီသုပိ အယမေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဥပနိက္ခိတ္တံ ဘဏ္ဍန္တိ သင်္ဂေါပနတ္ထာယ အတ္တနော ဟတ္ထေ ပရေဟိ ဌပိတဘဏ္ဍံ။ အဟံ န ဂဏှာမီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အတီတတ္ထေ စေတံ ဝတ္တမာနဝစနံ၊ နာဟံ ဂဟေသိန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ကဋံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၁) သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေပိ အဒိန္နာဒါနဿ ပုဗ္ဗပယောဂတ္တာ။ ‘‘ကိံ တုမှေ ဘဏထ၊ နေဝိဒံ မယှံ အနုရူပံ၊ န တုမှာက’’န္တိအာဒီနိ ဝဒန္တဿာပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ သာမိကဿ ဝိမတိံ ဥပ္ပာဒေတီတိ ‘‘ရဟော မယာ ဧတဿ ဟတ္ထေ ဌပိတံ၊ န အညော ကောစိ ဇာနာတိ၊ ဒဿတိ နု ခေါ မေ၊ နော’’တိ သာမိကဿ ဝိမတိံ ဥပ္ပာဒေတိ။ ဓုရံ နိက္ခိပတီတိ တဿ ဖရုသာဒိဘာဝံ ဒိသွာ ဥဿာဟံ ဌပေတိ။ တတြ သစာယံ ဘိက္ခု ‘‘ကိလမေတွာ နံ ဒဿာမီ’’တိ ဒါနေ သဥဿာဟော၊ ရက္ခတိ တာဝ။ သစေ သော ဒါနေ နိရုဿာဟော၊ ဘဏ္ဍသာမိကော ပန ဂဟဏေ သဥဿာဟော၊ ရက္ခတေဝ။ ယဒိ ပန သော တသ္မိံ ဒါနေ နိရုဿာဟော၊ ဘဏ္ဍသာမိကောပိ ‘‘န မယှံ ဒဿတီ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ၊ ဧဝံ ဥဘိန္နံ ဓုရနိက္ခေပေန ဘိက္ခုနော ပါရာဇိကံ။ ယဒိပိ မုခေန ‘‘ဒဿာမီ’’တိ ဝဒတိ၊ စိတ္တေန ပန အဒါတုကာမော၊ ဧဝမ္ပိ သာမိကဿ ဓုရနိက္ခေပေန ဘိက္ခုနော ပါရာဇိကံ။

သဟဘဏ္ဍဟာရကံနေဿာမီတိ ‘‘သဟဘဏ္ဍဟာရကံ ဘဏ္ဍံ နေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ။ ပဌမံ ပါဒံ အတိက္ကာမေတီတိ ဘဏ္ဍဟာရကံ တဇ္ဇေတွာ တဿ ဂမနပထံ ဝါရေတွာ အတ္တနာ ရုစိတမဂ္ဂံ ဧကပါဒံ အတိက္ကာမေတိ။ ထလဋ္ဌန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၅) ထလေ နိက္ခိတ္တံ၊ ဘူမိတလေ ဝါ ပါသာဏပဗ္ဗတတလာဒီသု ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပဋိစ္ဆန္နေ ဝါ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ ဝါ ဌပိတန္တိ အတ္ထော။ ဖန္ဒာပေတိ၊ ထုလ္လစ္စယန္တိ ယော ဖန္ဒာပေတိ ၊ တဿ ပယောဂေ ပယောဂေ ထုလ္လစ္စယံ၊ အာမသနေ ဒုက္ကဋံ၊ ဖန္ဒာပနေ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဝိသုံ ဝိသုံ ထေယျစိတ္တေန အာမသနဖန္ဒာပနပယောဂေ ကရောန္တဿေဝ ဟောတိ။ ‘‘ဧကပယောဂေန ဂဏှန္တဿ ပန ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကမေဝ၊ န ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဌာနာတိ ဌိတဋ္ဌာနတော။ သစေ တံ ထလဋ္ဌံ ရာသိကတံ ဟောတိ၊ အန္တောကုမ္ဘိယံ ဘာဇနဂတကရဏမုဋ္ဌိစ္ဆေဒနဝိနိစ္ဆယေန ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗံ။ သစေ ဧကာဗဒ္ဓံ သိလေသနိယျာသာဒိ၊ ပက္ကမဓုဖာဏိတဝိနိစ္ဆယေန ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗံ။ သစေ ဂရုကံ ဟောတိ ဘာရဗဒ္ဓံ လောဟပိဏ္ဍိတေလမဓုဃဋာဒိ ဝါ၊ ကုမ္ဘိယံ ဌာနာစာဝနဝိနိစ္ဆယေန ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗံ။ သင်္ခလိကာဗဒ္ဓဿ စ ဌာနဘေဒေါ သလ္လက္ခေတဗ္ဗော။ ပတ္ထရိတွာ ဌပိတံ ပန ပါဝါရတ္ထရဏကဋသာရကာဒိံ ဥဇုကံ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎတိ၊ ပါရိမန္တေ ဩရိမန္တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိကံ။ တထေဝ ဂဟေတွာ ပရတော ပေလ္လတိ၊ ပါရိမန္တေ ဖုဋ္ဌောကာသံ ဩရိမန္တေ အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိကံ။ ဝါမတော ဝါ ဒက္ခိဏတော ဝါ အပနာမေန္တဿ ဝါမန္တေန ဝါ ဒက္ခိဏန္တေန ဝါ ဖုဋ္ဌောကာသံ ဒက္ခိဏန္တေ ဝါ ဝါမန္တေ ဝါ အတိက္ကန္တေ ပါရာဇိကံ။ ဝေဌေတွာ ဥဒ္ဓရတိ၊ ကေသဂ္ဂမတ္တံ အာကာသဂတံ ကရောန္တဿ ပါရာဇိကံ။

သကော ဟတ္ထော သဟတ္ထော၊ တေန နိဗ္ဗတ္တော၊ တဿ ဝါ သမ္ဗန္ဓီတိ သာဟတ္ထိကော၊ အဝဟာရော။ အာဏာပနံ အာဏတ္တိ၊ တာယ အာဏတ္တိယာ နိဗ္ဗတ္တော အဝဟာရော အာဏတ္တိကော။ နိဿဇ္ဇနံ နိဿဂ္ဂေါ၊ သုင်္ကဃာတဋ္ဌာနေ၊ ပရိကပ္ပိတောကာသေ စ ဌတွာ ဘဏ္ဍဿ ဗဟိ နိပါတနံ၊ နိဿဂ္ဂေါဝ နိဿဂ္ဂိယော။ ကိရိယာသိဒ္ဓိတော ပုရေတရမေဝ ပါရာဇိကာပတ္တိသင်္ခါတံ အတ္ထံ သာဓေတီတိ အတ္ထသာဓကော။ ဓုရဿ အာလယသင်္ခါတဿ ဘာရဿ နိက္ခိပနံ ပရိစ္စဇနံ နိရုဿာဟဘာဝါပဇ္ဇနံ ဓုရနိက္ခေပေါ။ ဣဒါနိ ဗျဉ္ဇနေ အာဒရံ အကတွာ တေသံ အတ္ထမတ္တမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ သာဟတ္ထိကော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ သဟတ္ထာတိ သဟတ္ထေန။ ကရဏတ္ထေ ဟိ ဣဒံ နိဿက္ကဝစနံ။ ‘‘အသုကဿ ဘဏ္ဍံ အဝဟရာ’’တိ အညံ အာဏာပေတီတိ ဧတ္ထာပိ အာဏတ္တိက္ခဏေ ဧဝ အာပတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယဒိ ဧဝံ ဣမဿ၊ အတ္ထသာဓကဿ စ ကော ဝိသေသောတိ? တံ ခဏံ ဧဝ ဂဟဏေ နိယုဉ္ဇနံ အာဏတ္တိကပယောဂေါ၊ ကာလန္တရေန ဂဟဏတ္ထံ နိယောဂေါ အတ္ထသာဓကောတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၉၂၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၉၂) အယမေတေသံ ဝိသေသောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အသုကဿ ဘဏ္ဍံ ယဒါ သက္ကောသိ၊ တဒါ တံ အဝဟရာတိ အာဏာပေတီ’’တိ။

သုင်္ကဃာတပရိကပ္ပိတောကာသာနန္တိ သုင်္ကဃာတဉ္စ ပရိကပ္ပိတောကာသော စ သုင်္ကဃာတပရိကပ္ပိတောကာသာ၊ တေသံ။ တတ္ထ သုင်္ကဃာတန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၃) ရုက္ခပဗ္ဗတာဒိသညာဏေန နိယမိတဿ သုင်္ကဋ္ဌာနဿေတံ အဓိဝစနံ။ တဉှိ ယသ္မာ တတော ရာဇဒေယျဘာဂံ သုင်္ကံ အဒတွာ နီဟရန္တာ ရညော သုင်္ကံ ဟနန္တိ ဝိနာသေန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘သုင်္ကဃာတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ကောစိ ပရပရိဝေဏာဒီနိ ပဝိဋ္ဌော ကိဉ္စိ လောဘနေယျဘဏ္ဍံ ဒိသွာ ဒွါရပ္ပမုခါဒိဝသေန ယံ ဌာနံ ‘‘သစေ မံ ဧတ္ထန္တရေ ပဿိဿန္တိ၊ ဒဋ္ဌုကာမတာယ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တော ဝိယ ဒဿာမိ၊ နော စေ ပဿိဿန္တိ၊ ဟရိဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပေတိ၊ အယံ ပရိကပ္ပိတောကာသော။ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၂၁) အတ္ထသာဓကစေတနာက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ။ သစေပိ အဝဟာရကော သဋ္ဌိဝဿာတိက္ကမေနပိ တံ ဘဏ္ဍံ အဝဟရတိ၊ အာဏာပကော စ အန္တရာယေဝ ကာလံ ကရောတိ၊ ဟီနာယ ဝါ အာဝတ္တတိ၊ အဿမဏောဝ ဟုတွာ ကာလံ ဝါ ကရိဿတိ၊ ဟီနာယ ဝါ အာဝတ္တိဿတိ၊ အဝဟာရကဿ ပန အဝဟာရက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ။ ပါဒဂ္ဃနကတေလန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၄) ဧတ္ထ ပါဒေါ နာမ ကဟာပဏဿ စတုတ္ထော ဘာဂေါ၊ တံ အဂ္ဃတီတိ ပါဒဂ္ဃနကံ၊ ပါဒဂ္ဃနကဉ္စ တံ တေလဉ္စာတိ ပါဒဂ္ဃနကတေလံ။ ဥပါဟနာ အာဒိ ယေသံ ဝတ္ထူနံ တာနိ ဥပါဟနာဒီနိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဒုကူလသာဋကစမ္မက္ခဏ္ဍာဒီနံ ဂဟဏံ။ ပက္ခိပတီတိ ထေယျစိတ္တေန ပက္ခိပတိ။ တေနာဟ ‘‘ဟတ္ထတော မုတ္တမတ္တေယေဝ ပါရာဇိက’’န္တိ သစေ ပန အတ္တနောပိ ကုမ္ဘိယံ အညော သပ္ပိံ ဝါ တေလံ ဝါ အာကိရတိ၊ တတြ စာယံ ထေယျစိတ္တေန တေလပိဝနကံ ဘဏ္ဍံ ပက္ခိပတိ၊ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါရာဇိကံ။

ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ပယုဉ္ဇနံ အာဏာပနံ ပယောဂေါ၊ အာဏတ္တဿ ဘဏ္ဍဂ္ဂဟဏတော ပုဗ္ဗတ္တာ ပုဗ္ဗော၊ ဣတိ ပုဗ္ဗော စ သော ပယောဂေါ စာတိ ပုဗ္ဗပယောဂေါ။ ပယောဂေန သဟ ဝတ္တမာနော အဝဟာရော သဟပယောဂေါ။ သမံ ဧကီ ဟုတွာ ဝိဒဟိတွာ မန္တေတွာ အဝဟရဏံ သံဝိဓာဝဟာရော၊ အညမညံ သညုပ္ပတ္တိယာ ကတာဝဟာရောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုဗ္ဗဏှာဒိကာလပရိစ္ဆေဒေန သဉ္ဇာနနံ သင်္ကေတော၊ တဿ ကမ္မံ သင်္ကေတကမ္မံ။ နိမိတ္တဿ ကမ္မံ နိမိတ္တကမ္မံ၊ သညုပ္ပာဒနတ္ထံ ကဿစိ နိမိတ္တဿ ကရဏန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ ယထာဝုတ္တေသု ပုဗ္ဗပယောဂါဒီသု ပဉ္စသု။ ခိလာဒီနိ သင်္ကာမေတွာ ခေတ္တာဒိဂ္ဂဟဏဝသေနာတိ ခိလံ၊ ရဇ္ဇုံ၊ ဝတိံ၊ မရိယာဒံ ဝါ ပါကာရံ ဝါ သင်္ကာမေတွာ ခေတ္တဂ္ဂဟဏဝသေန၊ ခိလံ၊ ရဇ္ဇုံ၊ ဝတိံ၊ မရိယာဒံ ဝါ ပါကာရံ ဝါ သင်္ကာမေတွာ ဝတ္ထုဂ္ဂဟဏဝသေန။ သစေ ပန ဒွီဟိ ခိလေဟိ ဂဟေတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ ပဌမေ ခိလေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဒုတိယေ ပါရာဇိကံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၄)။ သစေ တီဟိ ဂဟေတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ ပဌမေ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုတိယေ ထုလ္လစ္စယံ၊ တတိယေ ပါရာဇိကံ။ ဧဝံ ဗဟုကေသုပိ အဝသာနေ ဒွေ ဌပေတွာ ပုရိမေဟိ ဒုက္ကဋံ၊ အဝသာနေ ဒွိန္နံ ဧကေန ထုလ္လစ္စယံ ၊ ဣတရေန ပါရာဇိကံ။ ရဇ္ဇုပသာရဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယံ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘တဉ္စ ခေါ သာမိကာနံ ဓုရနိက္ခေပေနာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၄) ဝုတ္တံ၊ တံ ‘‘ခေတ္တံ အဘိယုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၁၀၄) -အဓိကာရေ ဝုတ္တတ္တာ အဘိယောဂဝသေန ဂဟဏံ သန္ဓာယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သံဝိဒဟိတွာတိ ဧတဿေဝ ဝေဝစနံ။ သံမန္တယိတွာတိ ဧကစ္ဆန္ဒတာယ ဧကဇ္ဈာသယတာယ ဘဏိတွာတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ အဝဟာရေ အသမ္မောဟတ္ထံ ‘‘ဧဝံ သံဝိဒဟိတွာ ဂတေသု ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ သဉ္ဇာနနကမ္မန္တိ ပုဗ္ဗဏှာဒိကာလပရိစ္ဆေဒဝသေန သညာဏကရဏံ။ တေနာဟ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ပုရေဘတ္တံ အဝဟရာ’’တိ ဝုတ္တေ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၉) အဇ္ဇ ဝါ ပုရေဘတ္တံ အဝဟရတု၊ သွေ ဝါ၊ အနာဂတေ ဝါ သံဝစ္ဆရေ၊ နတ္ထိ ဝိသင်္ကေတော၊ ဥဘိန္နမ္ပိ ပါရာဇိကံ။ သစေ ပန ‘‘အဇ္ဇ ပုရေဘတ္တံ အဝဟရာ’’တိ ဝုတ္တေ သွေ အဝဟရတိ။ ‘‘အဇ္ဇာ’’တိ နိယမိတံ သင်္ကေတံ အတိက္ကမ္မ ပစ္ဆာ အဝဟဋံ ဟောတိ။ သစေ ‘‘သွေ ပုရေဘတ္တံ အဝဟရာ’’တိ ဝုတ္တေ အဇ္ဇ ပုရေဘတ္တံ အဝဟရတိ၊ ‘‘သွေ’’တိ နိယမိတံ တံ သင်္ကေတံ အပတွာ ပုရေ အဝဟဋံ ဟောတိ၊ ဧဝံ အဝဟရန္တဿ အဝဟာရကဿေဝ ပါရာဇိကံ၊ မူလဋ္ဌဿ အနာပတ္တိ။ ‘‘သွေဝ ပုရေဘတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ တဒဟေဝ ဝါ၊ သွေ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝါ အဝဟရန္တောပိ တံသင်္ကေတတော ပုရေ စ ပစ္ဆာ စ အဝဟရတိ။ ယော ပန ဧဝံအကတွာ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလမေဝ အဝဟရတိ၊ အယံ သင်္ကေတတော အပုရေ အပစ္ဆာ တံ အဝဟရတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧသ နယော ပစ္ဆာဘတ္တရတ္တိန္ဒိဝေသုပိ၊ ပုရိမယာမမဇ္ဈိမယာမပစ္ဆိမယာမကာဠဇုဏှမာသဥတုသံဝစ္ဆရာဒိဝသေနာပိ ဧတ္ထ သင်္ကေတဝိသင်္ကေတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရဘဏ္ဍာဝဟာရသညုပ္ပာဒဿ ဟေတုတ္တာ အက္ခိနိခဏာဒီနေဝ နိမိတ္တန္တိ အက္ခိနိခဏာဒိနိမိတ္တံ၊ တဿ ကရဏံ အက္ခိနိခဏာဒိနိမိတ္တကရဏံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဘမုကုက္ခေပသီသကမ္ပနဟတ္ထလင်္ဃနပါဏိပ္ပဟာရအင်္ဂုလိဖောဋနဂီဝုန္နာမနဥက္ကာသနာဒိအနေကပ္ပကာရံ သင်္ဂဏှာတိ။ သေသမေတ္ထ သင်္ကေတကမ္မေ ဝုတ္တနယမေဝ။

ထေနော ဝုစ္စတိ စောရော၊ တဿ ဘာဝေါ ထေယျံ၊ တေန အဝဟရဏံ ထေယျာဝဟာရော။ ပသယှ အဘိဘဝိတွာ အဝဟရဏံ ပသယှာဝဟာရော။ ဝတ္ထသုတ္တာဒိကံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ကပ္ပနံ ပရိကပ္ပော၊ တေန အဝဟရဏံ ပရိကပ္ပာဝဟာရော။ တိဏပဏ္ဏာဒီဟိ ပဋိစ္ဆန္နဿ အဝဟာရော ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော။ ကုသေန အဝဟာရော ကုသာဝဟာရော။ ကူဋမာနကူဋကဟာပဏာဒီဟီတိ ဧတ္ထ ကူဋမာနံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၉၃၊ ပု။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁၇၉) နာမ ဟဒယဘေဒသိခါဘေဒရဇ္ဇုဘေဒဝသေန တိဝိဓံ မာနကူဋံ။ တတ္ထ ဟဒယန္တိ နာဠိအာဒိမာနဘာဇနာနံ အဗ္ဘန္တရံ၊ တဿ ဘေဒေါ ဆိဒ္ဒကရဏံ ဟဒယဘေဒေါ၊ သော သပ္ပိတေလာဒိမိနနကာလေ လဗ္ဘတိ။ တာနိ ဟိ ဂဏှန္တော ဟေဋ္ဌာဆိဒ္ဒေန မာနေန ‘‘သဏိကံ အာသိဉ္စာ’’တိ ဝတွာ အန္တောဘာဇနေ ဗဟုံ ပဂ္ဃရာပေတွာ ဂဏှာတိ၊ ဒဒန္တော စ ဆိဒ္ဒံ ပိဓာယ သီဃံ ပူရေတွာ ဒေတိ။

သိခါဘေဒေါ ပန တိလတဏ္ဍုလာဒိမိနနကာလေ လဗ္ဘတိ။ တာနိ ဟိ ဂဏှန္တော သဏိကံ သိခံ ဥဿာပေတွာ ဂဏှာတိ၊ ဒဒန္တော ဝေဂေန ပူရေတွာ သိခံ ဆိန္ဒန္တော ဒေတိ။

ရဇ္ဇုဘေဒေါ ခေတ္တဝတ္ထုမိနနကာလေ လဗ္ဘတိ။ ခေတ္တာဒိံ မိနန္တာ ဟိ အမဟန္တမ္ပိ မဟန္တံ ကတွာ မိနန္တိ၊ မဟန္တမ္ပိ အမဟန္တံ။

တမ္ဗကံသာဒိမယော ကူဋော ကဟာပဏော ကူဋကဟာပဏော။ အာဒိသဒ္ဒေန တုလာကူဋကံသကူဋဝဉ္စနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ တုလာကူဋံ ရူပကူဋံ၊ အင်္ဂကူဋံ၊ ဂဟဏကူဋံ၊ ပဋိစ္ဆန္နကူဋန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ရူပကူဋံ နာမ ဒွေ တုလာ သမရူပါ ကတွာ ဂဏှန္တော မဟတိယာ ဂဏှာတိ၊ ဒဒန္တော ခုဒ္ဒိကာယ ဒေတိ။ အင်္ဂကူဋံ နာမ ဂဏှန္တော ပစ္ဆာဘာဂေ ဟတ္ထေန တုလံ အက္ကမတိ၊ ဒဒန္တော ပုဗ္ဗဘာဂေ အက္ကမတိ။ ဂဟဏကူဋံ နာမ ဂဏှန္တော မူလေ ရဇ္ဇုံ ဂဏှာတိ၊ ဒဒန္တော အဂ္ဂေ။ ပဋိစ္ဆန္နကူဋံ နာမ တုလံ သုသိရံ ကတွာ အန္တော အယစုဏ္ဏံ ပက္ခိပိတွာ ဂဏှန္တော တံ ပစ္ဆာဘာဂေ ကရောတိ၊ ဒဒန္တော အဂ္ဂဘာဂေ။

ကံသော ဝုစ္စတိ သုဝဏ္ဏပါတိ၊ တာယ ဝဉ္စနံ ကံသကူဋံ။ ကထံ? ဧကံ သုဝဏ္ဏပါတိံ ကတွာ အညာ ဒွေ တိဿော လောဟပါတိယော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ကရောန္တိ။ တတော ဇနပဒံ ဂန္တွာ ကိဉ္စိဒေဝ အဍ္ဎံ ကုလံ ပဝိသိတွာ ‘‘သုဝဏ္ဏဘာဇနာနိ ကိဏာထာ’’တိ ဝတွာ အဂ္ဃေ ပုစ္ဆိတေ သမဂ္ဃတရံ ဒါတုကာမာ ဟောန္တိ ။ တတော တေဟိ ‘‘ကထံ ဣမေသံ သုဝဏ္ဏဘာဝေါ ဇာနိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဝီမံသိတွာ ဂဏှထာ’’တိ သုဝဏ္ဏပါတိံ ပါသာဏေ ဃံသိတွာ သဗ္ဗာ ပါတိယော ဒတွာ ဂစ္ဆတိ။

ဝဉ္စနံ နာမ တေဟိ တေဟိ ဥပါယေဟိ ပရေသံ ဝဉ္စနံ။ တတြိဒမေကံ ဝတ္ထု – ဧကော ကိရ လုဒ္ဒကော မိဂဉ္စ မိဂပေါတကဉ္စ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆတိ၊ တမေကော ဓုတ္တော ‘‘ကိံ ဘော မိဂေါ အဂ္ဃတိ၊ ကိံ မိဂပေါတကော’’တိ အာဟ။ ‘‘မိဂေါ ဒွေ ကဟာပဏေ၊ မိဂပေါတကော ဧက’’န္တိ ဝုတ္တေ ဧကံ ကဟာပဏံ ဒတွာ မိဂပေါတကံ ဂဟေတွာ ထောကံ ဂန္တွာ နိဝတ္တေန္တော ‘‘န မေ ဘော မိဂပေါတကေန အတ္ထော၊ မိဂံ မေ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ ဒွေ ကဟာပဏေ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ သော အာဟ ‘‘နနု ဘော မယာ ပဌမံ ဧကော ကဟာပဏော ဒိန္နော’’တိ။ အာမ ဒိန္နော၊ ဣမံ မိဂပေါတကံ ဂဏှ၊ ဧဝံ သော စ ကဟာပဏော ၊ အယဉ္စ ကဟာပဏဂ္ဃနကော မိဂပေါတကောတိ ဒွေ ကဟာပဏာ ဘဝိဿန္တီတိ။ သော ‘‘ကာရဏံ ဝဒတီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ မိဂပေါတကံ ဂဟေတွာ မိဂံ အဒါသီတိ။

ပသယှာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၈) ပရေ အဘိဘုယျ။ ဂါမံ ဃာတေန္တီတိ ဂါမဃာတကာ၊ ဂါမံ ပဟရန္တာ စောရာ၊ တေ အာဒိ ယေသံ တေ ဂါမဃာတကာဒယော။ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ ပန္ထဃာတကာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဥဒ္ဓါရေယေဝ ပါရာဇိကန္တိ ‘‘သစေ သာဋကော ဘဝိဿတိ၊ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပရိကပ္ပဿ ပဝတ္တတ္တာ၊ သာဋကဿ စ တတ္ထ သဗ္ဘာဝတော။ ပဒဝါရေန ကာရေတဗ္ဗောတိ ဘူမိယံ အနိက္ခိပိတွာဝ ဝီမံသိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဘဏ္ဍဒေယျန္တိ ယံ ပရဿ နဋ္ဌံ၊ တဿ မူလံ ဝါ တဒေဝ ဝါ ဘဏ္ဍံ ဒါတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

တဿာတိ ယော ဧဝံ ပရိကပ္ပေတိ၊ တဿ။ ဣမဿ ‘‘အဝဟာရော ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။

ပရေသန္တိ ကီဠန္တာနံ၊ ပဝိသန္တာနံ ဝါ ပရေသံ မနုဿာနံ။ ‘‘ပစ္ဆာ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပံသုနာ ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတီတိ ‘‘သစေ ဣဒါနေဝ ဩနမိတွာ ဂဏှိဿာမိ၊ ‘ကိံ သမဏော ဂဏှာတီ’တိ မံ ဇာနိတွာ ဝိဟေဌေယျုံ ပစ္ဆာ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ပံသုနာ ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ ဥဒ္ဓါရော နတ္ထီတိ ဌာနာစာဝနံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ သာမိကာတိ အန္တာဂါမံ ပဝိသိတုကာမာ ဘဏ္ဍသာမိကာ မနုဿာ။ ဥဒ္ဓါရေတိ ဥဒ္ဓရဏေ၊ ဌာနာစာဝနေတိ အတ္ထော ။ ဌာနာစာဝနဉ္စေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဝေသေတီတိ ဌာနာစာဝနဝသေန ပဝေသေတိ၊ ဟေဋ္ဌိမန္တေန ဖုဋ္ဌောကာသံ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဥပရိမန္တေန အတိက္ကာမေန္တော ပဝေသေတီတိ အတ္ထော။

သမဂ္ဃတရန္တိ အပ္ပဂ္ဃတရံ။ ဥဒ္ဓဋမတ္တေ အဝဟာရောတိ သကဘာဝပ္ပယောဂဿ နိဋ္ဌာပိတတ္တာ၊ န အတ္ထသာဓကဝသေန။ ဥဒ္ဓါရေ ရက္ခတိ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသေ ပါတေတုကာမတာယ ဥဒ္ဓဋတ္တာ။ ဧသေဝ နယော ပါတနေပိ ရက္ခတီတိ ဧတ္ထာပိ။ ‘‘ဥဒ္ဓါရေယေဝ ရက္ခတီ’’တိ ဣမိနာဝ ပါတနေ န ရက္ခတီတိ အတ္ထေ သိဒ္ဓေပိ အတ္ထသာဓကဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ဥဒ္ဓရိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန ဒွီသုပိ ကောဋ္ဌာသေသု ပတိတဒဏ္ဍကေ အဒဿနံ ဂမေတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၈)၊ တတော အဝသေသဘိက္ခူသု ဂတေသု ဣတရော ‘‘မယှံ၊ ဘန္တေ၊ ဒဏ္ဍကော န ပညာယတီ’’တိ၊ ‘‘မယှမ္ပိ၊ အာဝုသော၊ န ပညာယတီ’’တိ၊ ‘‘ကတမော ပန၊ ဘန္တေ၊ မယှံ ဘာဂေါ’’တိ။ ‘‘အယံ တုယှံ ဘာဂေါ’’တိ အတ္တနော ဘာဂံ ဒဿေတိ။ တသ္မိံ ဝိဝဒိတွာ ဝါ အဝိဝဒိတွာ ဝါ တံ ဂဏှိတွာ ဂတေ ဣတရော တဿ ဘာဂံ ဥဒ္ဓရတိ၊ ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ သစေပိ တေန ‘‘အဟံ မမ ဘာဂံ တုယှံ န ဒေမိ၊ တွံ ပန အတ္တနော ဘာဂံ ဉတွာ ဂဏှာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘နာယံ မမာ’’တိ ဇာနန္တောပိ တဿေဝ ဘာဂံ ဂဏှာတိ၊ ဥဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ သစေ ပန ဣတရော ‘‘အယံ တုယှံ ဘာဂေါ၊ အယံ မယှံ ဘာဂေါတိ ကိံ ဣမိနာ ဝိဝါဒေနာ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘မယှံ ဝါ ပတ္တော ဟောတု၊ တုမှာကံ ဝါ၊ ယော ဝရဘာဂေါ၊ တံ တုမှေ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ၊ ဒိန္နကံ နာမ ဂဟိတံ ဟောတိ၊ နတ္ထေတ္ထ အဝဟာရော။ သစေ သော ဝိဝါဒဘီရုကော ဘိက္ခု ‘‘ယံ တုယှံ ရုစ္စတိ၊ တံ ဂဏှာ’’တိ ဝုတ္တော အတ္တနော ပတ္တံ ဝရဘာဂံ ဌပေတွာ လာမကံယေဝ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ၊ တတော ဣတရဿ ဝိစိနိတာဝသေသံ ဂဏှန္တဿာပိ အဝဟာရော နတ္ထေဝ။ ဧဝမိမာနိ ပဉ္စ ပဉ္စကာနိ သမောဓာနေတွာ ဣမေ ပဉ္စဝီသတိ အဝဟာရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိဋ္ဌိတော ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိ ဣမဿ ပဒဿ ဝိနိစ္ဆယော။ တေနာဟ ‘‘ဣတိ ယံ ဝုတ္တံ…ပေ… ယဿတ္ထော ပကာသိတော ဟောတီ’’တိ။

ရာဇာနောတိ ကိဉ္စာပိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ၊ အပရာဓာနုရူပံ ပန ဆေဇ္ဇဘေဇ္ဇာနုသာသကော ပမာဏဘူတောဝ ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ရာဇာနောတိ ဣဒံ ဗိမ္ဗိသာရံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ သော ဟိ ဓမ္မိကရာဇတ္တာ ယထာပဝေဏိယာဝ ကရောတိ။ အညေ ပန ကာကဏိကမတ္တဿပိ သီသံ ဆိန္ဒေယျုံ ၊ ဗဟုကဿာပိ န ဝါ ကိဉ္စိ ကရေယျုံ။ တေနာဟ ‘‘အညေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဟနနံ နာမ ပေါထနဉ္စေဝ ဆေဒနဉ္စာတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထာဒီဟိ ဝါ’’တိအာဒိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပါဒကသာဝေတ္တအဍ္ဎဒဏ္ဍကာနံ ဂဟဏံ။ ရဇ္ဇုဗန္ဓနာဒီဟီတိ အာဒိသဒ္ဒေန အန္ဒုဗန္ဓနသင်္ခလိကာဗန္ဓနဃရဗန္ဓနနဂရဗန္ဓနပုရိသဂုတ္တီနံ ဂဟဏံ။ နီဟရေယျုန္တိ ရဋ္ဌတော နိက္ခာမေယျုံ။ စောရောသိ…ပေ… ထေနောသီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပရိဘာသေယျု’’န္တိ ပဒံ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ ဦနတ္တာ ပဒပ္ပယောဂဿ။ တေနာဟ ‘‘ဣမေဟိ ဝစနေဟိ ပရိဘာသေယျု’’န္တိ။ ယထာရူပံ ပန ယသ္မာ ပါဒတော ပဋ္ဌာယ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပါဒဿ ဝါ ပါဒါရဟဿ ဝါ’’တိ အာဟ။ ပေါရာဏကဿ ကဟာပဏဿ စတုတ္ထော ဘာဂေါ ပါဒေါ၊ ပါဒံ အရဟတီတိ ပါဒါရဟော၊ တဿ ပါဒဿ ဝါ ပါဒါရဟဿ ဝါ။ ဧတ္ထ စ ပါဒေန ကဟာပဏဿ စတုတ္ထဘာဂံ အကပ္ပိယဘဏ္ဍမေဝ ဒဿေတိ၊ ပါဒါရဟေန ပါဒဂ္ဃနကံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ။ ဧတ္တာဝတာ ဟေဋ္ဌိမန္တဒဿနေန သဗ္ဗာကာရေန ဒုတိယပါရာဇိကပ္ပဟောနကဝတ္ထု ဒဿိတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပေါရာဏကဿာတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၈၈၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၈၈) ပေါရာဏသတ္ထာနုရူပံ ဥပ္ပာဒိတဿ လက္ခဏသမ္ပန္နဿ နီလကဟာပဏသဒိသဿ ကဟာပဏဿ။ ဧတေန ရုဒြဒါမကာဒီနိ ပဋိက္ခိပတိ။

ဧဝံ အသာဓာရဏဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘ရာဇဂဟေ’’တိအာဒိမာဟ။ ရညောတိ ဗိမ္ဗိသာရရညော။ မာသကော နာမ ပေါရာဏကဿ ကဟာပဏဿ ဝီသတိမော ဘာဂေါ။ ယော လောကေ ‘‘မဉ္ဇေဋ္ဌီ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒါနိ ဣမသ္မိံ အဒိန္နာဒါနေ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဦနမာသကာတိရေကမာသကပဉ္စမာသကေသု။ ပရိဟီနာပရိဟီနဝသေနာတိ အဂ္ဃဿ ပရိဟီနာပရိဟီနဝသေန။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ဣဒဉှိ အဒိန္နာဒါနံ ဝိနိစ္ဆိနန္တေန ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိံ သဟသာ အဝိနိစ္ဆိနိတွာ ပဉ္စ ဌာနာနိ ဩလောကေတဗ္ဗာနိ။ ယာနိ သန္ဓာယ ပေါရာဏာ အာဟု –

‘‘ဝတ္ထုံ ကာလဉ္စ ဒေသဉ္စ၊ အဂ္ဃံ ပရိဘောဂပဉ္စမံ၊

တုလယိတွာ ပဉ္စဌာနာနိ၊ ဓာရေယျတ္ထံ ဝိစက္ခဏော’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၂)၊

တတ္ထ စ ဝတ္ထူတိ ဘဏ္ဍံ။ အဝဟာရကေန ဟိ ‘‘မယာ ဣဒံ နာမ အဝဟဋ’’န္တိ ဝုတ္တေပိ အာပတ္တိံ အနာရောပေတွာဝ တံ ဘဏ္ဍံ သသာမိကံ ဝါ အသာမိကံ ဝါတိ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။ သသာမိကေပိ သာမိကာနံ သာလယဘာဝေါ ဝါ နိရာလယဘာဝေါ ဝါ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗော။ သစေ တေသံ သာလယကာလေ အဝဟဋံ၊ ဘဏ္ဍံ အဂ္ဃာပေတွာ အာပတ္တိ ကာရေတဗ္ဗာ။ သစေ နိရာလယကာလေ၊ န ပါရာဇိကေန ကာရေတဗ္ဗော။ ဘဏ္ဍသာမိကေသု ပန ဘဏ္ဍံ အာဟရာပေန္တေသု ဘဏ္ဍံ ဒါတဗ္ဗံ။ အယမေတ္ထ သာမီစိ။ ဧဝံ ဝတ္ထု ဩလောကေတဗ္ဗံ။

ကာလောတိ အဝဟာရကာလော။ တဒေဝ ဟိ ဘဏ္ဍံ ကဒါစိ သမဂ္ဃံ ဟောတိ၊ ကဒါစိ မဟဂ္ဃံ။ တသ္မာ တံ ဘဏ္ဍံ ယသ္မိံ ကာလေ အဝဟဋံ၊ တသ္မိံယေဝ ကာလေ ယော တဿ အဂ္ဃော၊ တေန အဂ္ဃေန အာပတ္တိ ကာရေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ကာလော ဩလောကေတဗ္ဗော။

ဒေသောတိ အဝဟာရဒေသော။ တဉှိ ဘဏ္ဍံ ယသ္မိံ ဒေသေ အဝဟဋံ၊ တသ္မိံယေဝ ဒေသေ ယော တဿ အဂ္ဃော၊ တေန အဂ္ဃေန အာပတ္တိ ကာရေတဗ္ဗာ။ ဘဏ္ဍုဋ္ဌာနဒေသေ ဟိ ဘဏ္ဍံ သမဂ္ဃံ ဟောတိ၊ အညတ္ထ မဟဂ္ဃံ။ ဧဝံ ဒေသော ဩလောကေတဗ္ဗော။

အဂ္ဃောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၂) ဘဏ္ဍဂ္ဃော။ နဝဘဏ္ဍဿ ဟိ ယော အဂ္ဃော၊ သော ပစ္ဆာ ပရိဟာယတိ။ ယထာ နဝဓောတော ပတ္တော အဋ္ဌ ဝါ ဒသ ဝါ အဂ္ဃတိ၊ သော ပစ္ဆာ ဘိန္နော ဝါ ဆိဒ္ဒေါ ဝါ အာဏိဂဏ္ဌိကာဟတော ဝါ အပ္ပဂ္ဃော ဟောတိ၊ တသ္မာ န သဗ္ဗဒါ ဘဏ္ဍံ ပကတိအဂ္ဃေနေဝ ကာတဗ္ဗန္တိ။ ဧဝံ အဂ္ဃော ဩလောကေတဗ္ဗော။

ပရိဘောဂေါတိ ဘဏ္ဍဿ ပရိဘောဂေါ။ ပရိဘောဂေနာပိ ဟိ ဝါသိအာဒိဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃော ပရိဟာယတိ၊ တသ္မာ ဧဝံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ – သစေ ကောစိ ကဿစိ ပါဒဂ္ဃနကံ ဝါသိံ ဟရတိ၊ တတြ ဝါသိသာမိကော ပုစ္ဆိတဗ္ဗော ‘‘တယာ အယံ ဝါသိ ကိတ္တကေန ကီတာ’’တိ။ ‘‘ပါဒေန၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တေ ကိဏိတွာဝ ဌပိတာ၊ ဥဒါဟု တံ ဝလဉ္ဇေသီ’’တိ? သစေ ဝဒတိ ‘‘ဧကဒိဝသံ မေ ဒန္တကဋ္ဌံ ဝါ ရဇနဆလ္လိ ဝါ ပတ္တပစနဒါရု ဝါ ဆိန္နံ၊ ဃံသိတွာ ဝါ နိသိတာ’’တိ။ အထဿ ပေါရာဏော အဂ္ဃော ဘဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စ ဝါသိယာ၊ ဧဝံ အဉ္ဇနိယာ ဝါ အဉ္ဇနိသလာကာယ ဝါ ကုဉ္စိကာယ ဝါ ပလာလေန ဝါ ထုသေဟိ ဝါ ဣဋ္ဌကစုဏ္ဏေန ဝါ ဧကဝါရံ ဃံသိတွာ ဓောဝနမတ္တေနာပိ အဂ္ဃော ဘဿတိ။ တိပုမဏ္ဍလဿ မကရဒန္တစ္ဆေဒနေနာပိ ပရိမဒ္ဒနမတ္တေနာပိ၊ ဥဒကသာဋိကာယ သကိံ နိဝါသနပါရုပနေနာပိ၊ ပရိဘောဂသီသေန အံသေ ဝါ သီသေ ဝါ ဌပနမတ္တေနာပိ၊ တဏ္ဍုလာဒီနံ ပပ္ဖောဋနေနာပိ တတော ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ အပနယနေနပိ၊ အန္တမသော ဧကံ ပါသာဏသက္ခရံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဆဍ္ဍိတမတ္တေနာပိ၊ သပ္ပိတေလာဒီနံ ဘာဇနန္တရပရိဝတ္တနေနပိ၊ အန္တမသော တတော မက္ခိကံ ဝါ ကိပိလ္လိကံ ဝါ ဥဒ္ဓရိတွာ ဆဍ္ဍိတမတ္တေနပိ၊ ဂုဠပိဏ္ဍကဿ မဓုရဘာဝဇာနနတ္ထံ နခေန ဝိဇ္ဈိတွာ အဏုမတ္တံ ဂဟိတမတ္တေနပိ အဂ္ဃော ဘဿတိ။ တသ္မာ ယံ ကိဉ္စိ ပါဒဂ္ဃနကံ ဝုတ္တနယေနေဝ သာမိကေန ပရိဘောဂေန ဦနံ ကတံ ဟောတိ၊ န တံ အဝဟာရကော ဘိက္ခု ပါရာဇိကေန ကာရေတဗ္ဗောတိ။ ဧဝံ ပရိဘောဂေါ ဩလောကေတဗ္ဗော။

ဧဝံ ဣမာနိ တုလယိတွာ ပဉ္စ ဌာနာနိ ဓာရေယျ အတ္ထံ ဝိစက္ခဏော အာပတ္တိံ ဝါ အနာပတ္တိံ ဝါ ဂရုကံ ဝါ လဟုကံ ဝါ အာပတ္တိံ ယထာဌာနေ ဌပေယျာတိ။

ဧဝံ တတ္ထ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အနာပတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘သကသညိဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သကသညိဿာတိ ‘‘မယှံ သန္တကံ ဣဒံ ဘဏ္ဍ’’န္တိ ဧဝံ သကသညိဿ ပရဘဏ္ဍမ္ပိ ဂဏှတော ဂဟဏေ အနာပတ္တိ၊ ဂဟိတံ ပန ပုန ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ သာမိကေဟိ ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တော န ဒေတိ၊ တေသံ ဓုရနိက္ခေပေ ပါရာဇိကံ။ ဝိဿာသဂ္ဂါဟေတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၁) ဝိဿာသဂ္ဂဟဏေပိ အနာပတ္တိ။ ဝိဿာသဂ္ဂါဟလက္ခဏံ ပန ဣမိနာ သုတ္တေန ဇာနိတဗ္ဗံ –

‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ ဝိဿာသံ ဂဟေတုံ၊ သန္ဒိဋ္ဌော စ ဟောတိ၊ သမ္ဘတ္တော စ အာလပိတော စ ဇီဝတိ စ ဇာနာတိ စ ‘ဂဟိတေ မေ အတ္တမနော’’’တိ (မဟာဝ။ ၃၅၆)။

တတ္ထ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တကမိတ္တော။ သမ္ဘတ္တောတိ ဒဠှမိတ္တော။ အာလပိတောတိ ‘‘မမ သန္တကံ ယံ ဣစ္ဆသိ၊ တံ ဂဏှေယျာသိ၊ အာပုစ္ဆိတွာ ဂဟဏေ ကာရဏံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဇီဝတီတိ အနုဋ္ဌာနသေယျာယ သယိတောပိ ယာဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒံ န ပါပုဏာတိ။ ဂဟိတေ စ အတ္တမနောတိ ဂဟိတေ တုဋ္ဌစိတ္တော။ ဧဝရူပဿ သန္တကံ ‘‘ဂဟိတေ မေ အတ္တမနော ဘဝိဿတီ’’တိ ဇာနန္တေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန စေတာနိ ပဉ္စင်္ဂါနိ ဝုတ္တာနိ။ ဝိဿာသဂ္ဂါဟော ပန တီဟိ အင်္ဂေဟိ ရုဟတိ။ ကထံ? သန္ဒိဋ္ဌော၊ ဇီဝတိ၊ ဂဟိတေ အတ္တမနော၊ သမ္ဘတ္တော၊ ဇီဝတိ၊ ဂဟိတေ အတ္တမနော၊ အာလပိတော၊ ဇီဝတိ၊ ဂဟိတေ အတ္တမနောတိ ဧဝံ။

ယော ပန ဇီဝတိ၊ န စ ဂဟိတေ အတ္တမနော ဟောတိ၊ တဿ သန္တကံ ဝိဿာသဘာဝေန ဂဟိတမ္ပိ ပုန ဒါတဗ္ဗံ။ ဒဒန္တေန စ မတကဓနံ တာဝ ယေ တဿ ဓနေ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ၊ တေသံ ဒါတဗ္ဗံ။ အနတ္တမနဿ သန္တကံ တဿေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ယော ပန ပဌမံယေဝ ‘‘သုဋ္ဌု ကတံ တယာ မမ သန္တကံ ဂဏှန္တေနာ’’တိ ဝစီဘေဒေန ဝါ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန ဝါ အနုမောဒိတွာ ပစ္ဆာ ကေနစိ ကာရဏေန ကုပိတော၊ သော ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယော စ အဒါတုကာမော၊ စိတ္တေန ပန အဓိဝါသေတိ၊ န ကိဉ္စိ ဝဒတိ၊ သောပိ ပုန ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယော ပန ‘‘မယာ တုမှာကံ သန္တကံ ဂဟိတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ပရိဘုတ္တ’’န္တိ ဝါ ဝုတ္တော ဂဟိတံ ဝါ ဟောတု၊ ပရိဘုတ္တံ ဝါ၊ ‘‘မယာ ပန တံ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဌပိတံ၊ ပါကတိကံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒတိ၊ အယံ ပစ္စာဟရာပေတုံ လဘတိ။

တာဝကာလိကေတိ ‘‘ပဋိဒဿာမိ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဂဏှန္တဿ တာဝကာလိကေပိ ဂဟဏေ အနာပတ္တိ။ ဂဟိတံ ပန သစေ ဘဏ္ဍသာမိကော ပုဂ္ဂလော ဝါ ဂဏော ဝါ ‘‘တုယှေဝေတံ ဟောတူ’’တိ အနုဇာနာတိ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ အနုဇာနာတိ၊ အာဟရာပေန္တေ ဒါတဗ္ဗံ။ သင်္ဃသန္တကံ ပန ပဋိဒါတုမေဝ ဝဋ္ဋတိ။

ပေတပရိဂ္ဂဟေတိ ဧတ္ထ ပန ပေတ္တိဝိသယေ ဥပပန္နာပိ၊ ကာလံ ကတွာ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ နိဗ္ဗတ္တာပိ၊ စာတုမဟာရာဇိကာဒယော ဒေဝါပိ သဗ္ဗေ ‘‘ပေတာ’’တွေဝ သင်္ချံ ဂတာ၊ တေသံ ပရိဂ္ဂဟေ အနာပတ္တိ။ ဒေဝတာယ ပန ဥဒ္ဒိဿ ဗလိကမ္မံ ကရောန္တေဟိ ရုက္ခာဒီသု လဂ္ဂိတသာဋကေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တဉ္စ ခေါ အာရက္ခကေဟိ အပရိဂ္ဂဟိတေ၊ ပရိဂ္ဂဟိတံ ပန ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၃၁)။

တိရစ္ဆာနဂတပရိဂ္ဂဟေတိ နာဂသုပဏ္ဏာဒီနံ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ပရိဂ္ဂဟေ။ သစေပိ ဟိ ဒေဝေါ ဝါ နာဂသုပဏ္ဏော ဝါ မနုဿရူပေန အာပဏံ ပသာရေတိ၊ တတော စဿ သန္တကံ ကောစိ ဒိဗ္ဗစက္ခုကော ဘိက္ခု တံ ဉတွာ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။

ပံသုကူလသညိဿာတိ ‘‘အသာမိကံ ဣဒံ ပံသုကူလ’’န္တိ ဧဝသညိဿာပိ ဂဟဏေ အနာပတ္တိ။ သစေ ပန တံ သသာမိကံ ဟောတိ၊ အာဟရာပေန္တေ ဒါတဗ္ဗံ။ ဥမ္မတ္တကာဒီနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရာနေဝ။ အာဒိကမ္မိကော ပနေတ္ထ ဓနိယော ။ အဝသေသာနံ ပန ရဇကဘဏ္ဍိကာဒိစောရာနံ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာဒီနံ အာပတ္တိယေဝ။

သစိတ္တကေဟိ တီဟိ သမုဋ္ဌာနေဟိ ဣဒံ သမုဋ္ဌာတီတိ အာဟ ‘‘အဒိန္နာဒါနသမုဋ္ဌာန’’န္တိ။ တထာ ဟိ သာဟတ္ထိကံ ကာယစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ။ အာဏတ္တိကံ ဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ။ သာဟတ္တိကာဏတ္တိကံ ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာတိ၊ တဉ္စ ခေါ ‘‘ဘာရိယမိဒံ၊ တွံ ဧကပဿံ ဂဏှ၊ အဟံ ဧကပဿ’’န္တိ သံဝိဓာယ ဥဘယေသံ ပယောဂေန ဧကဿ ဝတ္ထုနော ဌာနာစာဝနေ လဗ္ဘတိ။ ‘‘ကာယဝစီကမ္မ’’န္တိ အဝစနံ ပန ကာယဝါစာနံ ဤဒိသေ ဌာနေ အင်္ဂမတ္တတ္တာ။ ယာယ ပန စေတနာယ သမုဋ္ဌာပိတော ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကော ဝါ အာဏတ္တိကော ဝါ ပဓာနဘာဝေန ဌာနာစာဝနံ သာဓေတိ၊ တဿာ ဝသေန အာပတ္တိ ကာရေတဗ္ဗာ။ အညထာ သာဟတ္ထိကံ ဝါ အာဏတ္တိကဿ အင်္ဂံ န ဟောတိ၊ အာဏတ္တိကံ ဝါ သာဟတ္ထိကဿာတိ ဣဒံ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ‘‘အဒိန္နံ အာဒိယာမီ’’တိ သညာယ အဘာဝေန မုစ္စနတော သညာဝိမောက္ခံ။ ကာယေန ကတံ ကမ္မံ ကာယကမ္မံ၊ ကာယဒွါရေန ကတန္တိ အတ္ထော။ ဝစီကမ္မန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တုဋ္ဌော ဝါ ဘီတော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ နံ အာပဇ္ဇတီတိ တိဝေဒနံ။ သေသံ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒုတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ တတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ

သန္တိ သဟတ္ထေ ဥပသဂ္ဂေါ။ တေန သဒ္ဓိံ ဥဿုက္ကဝစနမေတံ ‘‘သဉ္စိစ္စာ’’တိ အာဟ ‘‘သဉ္စေတေတွာ’’တိအာဒိ။ ဥဿုက္ကဝစနန္တိ ဧတ္ထ ဥဿုက္ကဝစနံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၇၂) နာမ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဝစနံ။ အယဉှိ သမာနကတ္တုကေသု ပုဗ္ဗာပရကာလကိရိယာဝစနေသု ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဝစနဿ နိရုတ္တိဝေါဟာရော။ ဣဒါနိ ‘‘သဒ္ဓိံ စေတေတွာ’’တိ ဣမိနာ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ပါဏော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ပါဏော’’တိ သညာယ သဒ္ဓိံယေဝါတိ ‘‘ပါဏော’’တိ သညံ အဝိဇဟိတွာ ဧဝ၊ ‘‘ပါဏော’’တိ သညုပ္ပတ္တိယာ အနန္တရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ကထံ ဧကက္ခဏေ ဧကဿ စိတ္တဿ ဥဘယာရမ္မဏဘာဝေါတိ ဧဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဉာတပရိညာယ ဒိဋ္ဌသဘာဝေသု ဓမ္မေသု တီရဏပရိညာယ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၇၂) ‘ရူပံ အနိစ္စ’န္တိအာဒိနာ သဘာဝေန သဒ္ဓိံ ဧကက္ခဏေ အနိစ္စာဒိလက္ခဏဇာနနံ ဝိယ ‘ပါဏော’တိ သညာယ သဒ္ဓိံယေဝ ‘ဝဓာမိ န’န္တိ ဇာနာတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန အာစရိယာ တတ္ထာပိ ဧဝံ န ကထေန္တိ။ ဧတ္ထ စ မနုဿဝိဂ္ဂဟော’’တိ အဝတွာ ‘‘ပါဏော’’တိ ဝစနံ ‘‘မနုဿော အယ’’န္တိ အဇာနိတွာ ကေဝလံ သတ္တသညာယ ဃာတေန္တဿာပိ ပါရာဇိကဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ စေတေတွာတိ စိန္တေတွာ။ ပကပ္ပေတွာတိ အဘိဝိစာရေတွာ၊ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရိတွာတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ မနုဿအတ္တဘာဝံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿဝိဂ္ဂဟ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကလလတော ပဋ္ဌာယာတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နကလလရူပတော ပဋ္ဌာယ။ ကလလရူပံ နာမ ဣတ္ထိပုရိသာနံ ကာယဝတ္ထုဘာဝဒသကဝသေန သမတိံသ ရူပါနိ၊ နပုံသကာနံ ကာယဝတ္ထုဒသကဝသေန ဝီသတိ။ တတ္ထ ဣတ္ထိပုရိသာနံ ကလလရူပံ ဇာတိဥဏ္ဏာယ ဧကေန အံသုနာ ဥဒ္ဓဋတေလဗိန္ဒုမတ္တံ ဟောတိ အစ္ဆံ ဝိပ္ပသန္နံ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ –

‘‘တိလတေလဿ ယထာ ဗိန္ဒု၊ သပ္ပိမဏ္ဍော အနာဝိလော၊

ဧဝံဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂံ၊ ‘ကလလ’န္တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၃၅၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၂)၊

ဧဝံ ပရိတ္တကံ ဝတ္ထုံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ မရဏကာလာ ဧတ္ထန္တရေ အနုပုဗ္ဗေန ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တော အတ္တဘာဝေါ မနုဿဝိဂ္ဂဟော နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉ္စ ယေဘုယျဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ ဩပပါတိကသံသေဒဇာပိ ဟိ မနုဿာ ပါရာဇိကဝတ္ထုယေဝ။ ကလလကာလေပီတိ ပဌမသတ္တာဟေပိ။ တတ္ထ ဟိ သန္တတိဝသေန ပဝတ္တမာနံ ကလလသင်္ခါတံ အတ္တဘာဝံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတုံ သက္ကာ၊ န ပန သဗ္ဗပဌမံ ကလလရူပံ။ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေန ဟိ သဒ္ဓိံ တိံသ ကမ္မဇရူပါနိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တေသု ပန ဌိတေသုယေဝ သောဠသ ဘဝင်္ဂစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ။ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဂဟိတပဋိသန္ဓိကဿ ဒါရကဿ ဝါ မာတုယာ ဝါ ပနဿ အန္တရာယော နတ္ထိ။ အယဉှိ မရဏဿ အနောကာသော နာမ။ ဘေသဇ္ဇသမ္ပဒါနေနာတိ ဂဗ္ဘပါတနဘေသဇ္ဇဒါနေန။ တတော ဝါ ဥဒ္ဓမ္ပီတိ အဗ္ဗုဒပေသိကာလာဒီသုပိ။ ဇီဝိတာ ဝိယောဇေယျာတိ သန္တတိဝိကောပနဝသေန ဇီဝိတိန္ဒြိယတော အပနေယျ။

ဣမဿပနတ္ထဿာတိ ‘‘သဉ္စိစ္စ မနုဿဝိဂ္ဂဟံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၁) ဣမဿ အတ္ထဿ။ အာဝိဘာဝတ္ထန္တိ ပကာသနတ္ထံ။ ပါဏဿ အတိပါတော ပါဏာတိပါတော၊ ပါဏဝဓော ပါဏဃာတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သတ္တောတိ ခန္ဓသန္တာနော။ တတ္ထ ဟိ သတ္တပညတ္တိ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ ရူပါရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယေ ဟိ ဝိကောပိတေ ဣတရမ္ပိ တံသမ္ဗန္ဓတာယ ဝိနဿတီတိ။ ယာယ စေတနာယာတိ တသ္မိံ ပါဏေ ပါဏသညိနော ကာယဝစီဒွါရာနံ အညတရဒွါရပ္ပဝတ္တာယ ယာယ စေတနာယ။ မနောဒွါရေ ပန ပဝတ္တာယ ဝဓကစေတနာယ ပါဏာတိပါတဘာဝေါ နတ္ထိ။ သာ စေတနာတိ သာ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ကာယဝစီဒွါရာနံ အညတရဒွါရပ္ပဝတ္တာ ဝဓကစေတနာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယာယ စေတနာယ ပဝတ္တမာနဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ နိဿယဘူတေသု မဟာဘူတေသု ဥပက္ကမကရဏဟေတု တံမဟာဘူတပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကမဟာဘူတာ နုပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၇၂)၊ သာ တာဒိသပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ပါဏာတိပါတော။ လဒ္ဓူပက္ကမာနိ ဟိ မဟာဘူတာနိ ဣတရဘူတာနိ ဝိယ န ဝိသဒါနီတိ သမာနဇာတိကာနံ ကာရဏံ န ဟောန္တီတိ။

ပါဏာတိပါတော အဿ အတ္ထီတိ ပါဏာတိပါတီ။ သံသဂ္ဂေ အယမီကာရော။ တေနာဟ ‘‘ဝုတ္တစေတနာယ သမင်္ဂိပုဂ္ဂလော’’တိ။ သကော ဟတ္ထော သဟတ္ထော၊ တေန နိဗ္ဗတ္တော ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကော။ နိဿဇ္ဇနံ နိဿဂ္ဂေါ၊ သောဝ နိဿဂ္ဂိယော။ ဧဝံ အာဏတ္တိကော။ ဝိဇ္ဇာမယော မန္တပရိဇပ္ပနယောဂေါ။ ဣဒ္ဓိမယော ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိမယော။

ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တေယေဝ ဆ ပယောဂေ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု ဆသု ပယောဂေသု။ သာဟတ္ထိကောတိ ဧတ္ထ ဟတ္ထော ဥပလက္ခဏဘာဝေန ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘ကာယေန ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကာယေနာတိ ဟတ္ထေန ဝါ ပါဒေန ဝါ မုဋ္ဌိနာ ဝါ ဇာဏုနာ ဝါ ယေန ကေနစိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေန။ ကာယေကဒေသော ဟေတ္ထ ဟတ္ထာဒိကာယော အဝယဝေ သမုဒါယောပစာရော ယထာ ‘‘ဂါမော ဒဍ္ဎော’’တိ။ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေနာတိ ကာယတော အမောစိတေန အသိအာဒိနာ ပဟရဏေန။ ပဟရဏန္တိ ကာယဝိညတ္တိသဟိတာယ ဝဓကစေတနာယ အဓိပ္ပေတတ္ထသာဓနံ။ ကာယေန ဝါ သတ္တိအာဒီနံ၊ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ဥသုယန္တပါသာဏာဒီနံ နိဿဇ္ဇနန္တိ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထာတိ တေသု သာဟတ္ထိကနိဿဂ္ဂိယေသု ။ ဥဒ္ဒိဿာနုဒ္ဒိဿဘေဒတောတိ ဥဒ္ဒိသိတွာ စ အနုဒ္ဒိသိတွာ စ ပဝတ္တိဘေဒေန။ ဥဒ္ဒိသနံ ဥဒ္ဒိသော၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဥဒ္ဒိသကော၊ ပယောဂေါ၊ တသ္မိံ။ ဗဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ ဗဒ္ဓါ၊ ကမ္မမေဝ ဗဒ္ဓါ ကမ္မဗဒ္ဓါ၊ ပါဏာတိပါတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဗန္ဓနံ ဗဒ္ဓါ၊ ကမ္မုနာ ဗဒ္ဓါ ကမ္မဗဒ္ဓါ၊ သော အဿ ဟောတိ၊ ပါဏာတိပါတကမ္မမဿ သိဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥဘယတ္ထာပီတိ ဥဒ္ဒိသကေ၊ အနုဒ္ဒိသကေ စာတိ ဒွီသုပိ။ ပစ္ဆာ ဝါ တေနေဝ ရောဂေန မရတူတိ ယောဇနာ။ ပဟရိတက္ခဏေယေဝါတိ မရဏာယ ပဟောနကပ္ပဟာရဿ လဒ္ဓက္ခဏေယေဝ ကမ္မဗဒ္ဓါ။ ယဒိ အဝဿံ တေန မရတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သစေ ပန မရဏာဓိပ္ပာယေန ပဟာရံ ဒတွာ တေန အမတဿ ပုန အညေန စိတ္တေန ပဟာရေ ဒိန္နေ ပစ္ဆာပိ ပဌမပ္ပဟာရေနေဝ မရတိ၊ တဒါဝ ကမ္မဗဒ္ဓါ။ အထ ဒုတိယပဟာရေန မရတိ ၊ နတ္ထိ ပါဏာတိပါတော။ ဥဘယေဟိ မတေပိ ပဌမပ္ပဟာရေနေဝ ကမ္မဗဒ္ဓါ၊ ဥဘယေဟိပိ အမတေ နေဝတ္တိ ပါဏာတိပါတော။ ဧသ နယော ဗဟူဟိပိ ဧကဿ ပဟာရေ ဒိန္နေ။ တတြာပိ ဟိ ယဿ ပဟာရေန မရတိ၊ တဿေဝ ကမ္မဗဒ္ဓါတိ။ အာဏာပနံ နာမ ဝစီဝိညတ္တိသဟိတာယ ဝဓကစေတနာယ အဓိပ္ပေတတ္ထသာဓနံ။

ဣဒါနိ ဣမသ္မိံ အာဏတ္တိကပယောဂေ သင်္ကေတဝိသင်္ကေတဘာဝဇာနနတ္ထံ ဆဗ္ဗိဓံ နိယမံ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ အာဏတ္တိကပယောဂေ။ အာဏတ္တိနိယာမကာတိ အာဏတ္တိကပယောဂသာဓိကာ။ ဧတေသု ဟိ အဝိရဇ္ဈိတေသုယေဝ အာဏတ္တိကပယောဂေါ ဟောတိ၊ န အညထာတိ။

ပုဂ္ဂလောတိ မာရေတဗ္ဗော ပုဂ္ဂလော။ တေနာဟ ‘‘ယံ ဟီ’’တိအာဒိ။ အာဏာပကဿ အာပတ္တီတိ အာဏာပကဿ အာဏတ္တိက္ခဏေ အာပတ္တိ၊ အာဏတ္တဿ မာရဏက္ခဏေ။ အာဏာပကော မုစ္စတီတိ အာဏတ္တဿေဝ ကမ္မဗဒ္ဓါ၊ ဝတ္ထုဝိသေသေန ပနေတ္ထ ကမ္မဝိသေသော စ အာပတ္တိဝိသေသော စ ဟောတီတိ။ ‘‘ပုရေဘတ္တံ မာရေဟီ’’တိ အာဏတ္တော ပုရေဘတ္တမေဝ မာရေတီတိ ‘‘အဇ္ဇ သွေ’’တိ အနိယမေတွာ ‘‘ပုရေဘတ္တံ မာရေဟီ’’တိ အာဏတ္တော ယဒါ ကဒါစိ ပုရေဘတ္တံ မာရေတိ။ ယော ပန ‘‘အဇ္ဇ ပုဗ္ဗဏှေ’’တိ ဝုတ္တော မဇ္ဈနှေ ဝါ သာယနှေ ဝါ သွေ ဝါ ပုဗ္ဗဏှေ မာရေတိ၊ ဝိသင်္ကေတော ဟောတိ၊ အာဏာပကဿ နတ္ထိ ကမ္မဗဒ္ဓါ။ ပုဗ္ဗဏှေ မာရေတုံ ဝါယမန္တဿ မဇ္ဈနှေ ဇာတေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတေန နယေန သဗ္ဗကာလပ္ပဘေဒေသု သင်္ကေတဝိသင်္ကေတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧဝံ ဝတ္ထုကာလေသု သင်္ကေတဝိသင်္ကေတတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဩကာသာဒီသု သင်္ကေတဝိသင်္ကေတတံ အတိဒိသန္တော ‘‘ဣမိနာ နယေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဩကာသောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၄) ဂါမော ဝါ ဝနံ ဝါ ဂေဟဒွါရံ ဝါတိ ဧဝမာဒိကော။ အာဝုဓန္တိ အသိ ဝါ ဥသု ဝါ သတ္တိ ဝါတိ ဧဝမာဒိ။ ဣရိယာပထောတိ မာရေတဗ္ဗဿ ဂမနံ ဝါ နိသဇ္ဇာ ဝါတိ ဧဝမာဒိ။ ကိရိယာဝိသေသောတိ ဝိဇ္ဈနံ ဝါ ဆေဒနံ ဝါ ဘေဒနံ ဝါ သင်္ခမုဏ္ဍကံ ဝါတိ ဧဝမာဒိ။ ဣမေသု ယထာ ယထာ ဝဓကော အာဏတ္တော၊ တထာ တထာ ကတေ အာဏာပကဿ အာပတ္တိ၊ အညထာ ကတေ ဝိသင်္ကေတော ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ နယေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဩကာသာဒီသု စတူသု။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘ယထာဏတ္တိဝသေနေဝ၊ အာဏတ္တေန ကတေ သတိ၊

အာဏာပကဿ အာပတ္တိ၊ ဝိသင်္ကေတောညထာ ကတေ’’တိ။

အာဏတ္တိယံ ပန အယံ ဝိသေသော – အဓိဋ္ဌာယာတိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အာဏာပေတိ ‘‘ဧဝံ ဝိဇ္ဈ၊ ဧဝံ ပဟရ၊ ဧဝံ ဃာတေဟီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၄) ဝုတ္တာယ ပါဠိယာ လဗ္ဘတီတိ ဉာတဗ္ဗော။

ဩပတန္တိ ဧတ္ထာတိ ဩပါတော၊ အာဝါဋော၊ တဿ ခဏနံ ဩပါတက္ခဏနံ။ အပဿေနသံဝိဓာနန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၇) အပဿေနဿ သံဝိဓာနံ။ နိစ္စပရိဘောဂေါ မဉ္စော ဝါ ပီဌံ ဝါ အပဿေနဖလကံ ဝါ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသီဒန္တဿ အပဿေနကတ္ထမ္ဘော ဝါ တတ္ထဇာတကရုက္ခော ဝါ စင်္ကမေ အပဿာယ တိဋ္ဌန္တဿ အာလမ္ဗနရုက္ခော ဝါ အာလမ္ဗနဖလကံ ဝါ၊ သဗ္ဗမ္ပေတံ အပဿနီယဋ္ဌေန အပဿေနံ နာမ၊ တသ္မိံ အပဿေနေ ယထာ အပဿယန္တံ ဝိဇ္ဈတိ ဝါ ဆိန္ဒတိ ဝါ၊ တထာ ကတွာ ဝါသိဖရသုသတ္တိအာရကဏ္ဋကာဒီသု အညတရဿ သတ္ထဿ ဌပနန္တိ အတ္ထော။

ဥပနိက္ခိပနံ နာမ သမီပေ နိက္ခိပနံ။ မနာပဿ ဝါ အမနာပဿ ဝါ ရူပဿ ဥပဟရဏံ သမီပေ ဌပနံ ရူပူပဟာရော၊ အတ္တနာ ဝါ ယက္ခပေတာဒိဝေသံ ဂဟေတွာ တိဋ္ဌနံ။ အာဒိသဒ္ဒေန သဒ္ဒူပဟာရာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဧတ္ထာပီတိ ထာဝရပယောဂေပိ ။ ဥဒ္ဒိဿာနုဒ္ဒိဿဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ယတော တတ္ထပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ကမ္မဗဒ္ဓါ ဟောတိ။ အယံ ပန ဝိသေသော – မူလဋ္ဌေန ဩပါတာဒီသု ပရေသံ မူလေန ဝါ မုဓာ ဝါ ဒိန္နေသုပိ ယဒိ တပ္ပစ္စယာ ကောစိ မရတိ၊ မူလဋ္ဌဿေဝ ကမ္မဗဒ္ဓါ။ ယဒိပိ တေန၊ အညေန ဝါ တတြ ဩပါတေ ဝိနာသေတွာ ဘူမိသမေ ကတေပိ ပံသုဟာရကာ ဝါ ပံသုံ ဂဏှန္တာ၊ မူလခဏကာ ဝါ မူလာနိ ခဏန္တာ အာဝါဋံ ကရောန္တိ၊ ဒေဝေ ဝါ ဝဿန္တေ ကဒ္ဒမော ဇာယတိ၊ တတ္ထ စ ကောစိ ဩတရိတွာ ဝါ လဂ္ဂိတွာ ဝါ မရတိ၊ မူလဋ္ဌဿေဝ ကမ္မဗဒ္ဓါ။ ယဒိ ပန ယေန လဒ္ဓံ၊ သော ဝါ အညော ဝါ ဝိတ္ထတတရံ ဝါ ဂမ္ဘီရတရံ ဝါ ကရောတိ၊ တပ္ပစ္စယာ စ ကောစိ မရတိ၊ ဥဘယေသမ္ပိ ကမ္မဗဒ္ဓါ။ ယထာ တု မူလာနိ မူလေဟိ သံသန္ဒန္တိ၊ တထာ တတ္ထ ထလေ ကတေ မုစ္စတိ။ ဧဝံ အပဿေနသံဝိဓာနာဒီသုပိ ယာဝ တေသံ ပဝတ္တိ၊ တာဝ ယထာသမ္ဘဝံ ကမ္မဗဒ္ဓါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝိဇ္ဇာပရိဇပ္ပနန္တိ အာထဗ္ဗဏိကေဟိ၊ ဝိဇ္ဇာဓရေဟိ စ မန္တပရိဇပ္ပနံ။ ကမ္မဝိပါကဇာယ ဣဒ္ဓိယာတိ သာတိသယကမ္မနိဗ္ဗတ္တာယ ကမ္မဝိပါကေန သဟဇာတာယ ဣဒ္ဓိယာ၊ ကမ္မဿ ဝါ ဝိပါကဘာဝေန ဇာတာယ ဣဒ္ဓိယာ။ ပယောဇနန္တိ ပဝတ္တနံ၊ ကရဏန္တိ အတ္ထော၊ ဒါဌာဝုဓာဒီနံ ဒါဌာကောဋနာဒီနမိဝ မာရဏတ္ထံ ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိဝိကာရကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ကမ္မသာဓနော ဝါယံ ဟာရကသဒ္ဒေါ ဗဟုလံဝိဓာနေန တတ္ထာပိ ဏွုပစ္စယဿ သိဇ္ဈနတောတိ အာဟ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဇီဝိတဟရဏကံ၊ ဥပနိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဝါ သတ္ထမေဝ ဟာရကန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၇၂) ဝိကပ္ပဒွယေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သတ္ထဉ္စ တံ ဟာရကဉ္စာတိ သတ္ထဟာရက’’န္တိ။ ‘‘ဟာရကသတ္ထ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိသေသနဿ ပရနိပါတံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိယေသေယျာတိ ဂဝေသေယျ။ ‘‘ယထာ လဘတိ၊ တထာ ကရေယျာ’’တိ ဣမိနာ ပန အဓိပ္ပာယတ္ထမာဟ၊ ‘‘ဥပနိက္ခိပေယျာ’’တိ ဣမိနာ သိခါပတ္တမတ္ထံ။ ဣတရထာ ဟိ ‘‘ပရိယေသေယျာ’’တိ ဣမဿ ‘‘ဥပနိက္ခိပေယျာ’’တိ အယမတ္ထော အဓိပ္ပေတော န သိယာ။ ပရိယိဋ္ဌမတ္တေယေဝါတိ ပရိယေသိတမတ္တေယေဝ။ ယဒိ ဧဝံ အထ ကသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘သတ္ထဟာရကံ ဝါဿ ပရိယေသေယျာတိ အသိံ ဝါ သတ္တိံ ဝါ ဘေဏ္ဍိံ ဝါ လဂုဠံ ဝါ ပါသာဏံ ဝါ သတ္ထံ ဝါ ဝိသံ ဝါ ရဇ္ဇုံ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၁၇၂) ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဒဘာဇနေ ပနာ’’တိအာဒိ။ အဿာတိ ‘‘သတ္ထဟာရကံ ဝါဿ ပရိယေသေယျာ’’တိ ဣမဿ ပဒဿ။ ဗျဉ္ဇနာနုရူပတော ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ အတ္ထဿ အဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဗျဉ္ဇနံ အနာဒိယိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သသတိ ဟိံသတီတိ သတ္ထံ၊ သသန္တိ ဟိံသန္တိ ဧတေနာတိ ဝါ သတ္ထံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘သတ္တိံ ဝါ’’တိအာဒိပါဠိသေသံ သင်္ဂဏှာတိ။ တတ္ထ လဂုဠန္တိ မုဂ္ဂရော။ သတ္ထန္တိ ဝုတ္တာဝသေသံ ယံ ကိဉ္စိ သမုခံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယော ဧဝံ မရတီတိ ယော သတ္ထံ ဝါ အာဟရိတွာ၊ ဝိသံ ဝါ ခါဒိတွာ၊ ရဇ္ဇုယာ ဝါ ဥဗ္ဗန္ဓိတွာ၊ သောဗ္ဘာဒီသု ဝါ ပတိတွာ၊ အညေဟိ ဝါ အဂ္ဂိပဝေသနဥဒကပဝေသနာဒီဟိ ဥပါယေဟိ မရတိ။ ‘‘သော ဓနံ ဝါ လဘတီ’’တိအာဒိနာ နယေနာတိ သော ဓနံ ဝါ လဘတိ၊ ယသံ ဝါ လဘတိ၊ သဂ္ဂံ ဝါ ဂစ္ဆတိ၊ ဓမ္မော ဝါဿ ဟောတီတိ ဣမိနာ နယေန။ ကိမနေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဧတေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧတေနာတိ ‘‘မရဏဝဏ္ဏံ ဝါ သံဝဏ္ဏေယျာ’’တိ ဧတေန ဝစနေန။ နယိဓ ဧဝန္တိ ဣဓ မနုဿဝိဂ္ဂဟပါရာဇိကေ န ဧဝံ၊ န ပရိယာယကထာယ မုစ္စတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သံဝဏ္ဏေယျာ’’တိအာဒိ။

‘‘သတ္ထံ ဝါ အာဟရာ’’တိအာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ဝိသံ ဝါ ခါဒ၊ ရဇ္ဇုယာ ဝါ ဥဗ္ဗန္ဓိတွာ ကာလံ ကရောဟိ၊ သောဗ္ဘေ ဝါ နရကေ ဝါ ပပါတေ ဝါ ပပတာ’’တိအာဒိံ (ပါရာ။ ၁၇၂) သဗ္ဗံ မရဏူပါယံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထ စ နရကော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၂) နာမ တတ္ထ တတ္ထ ဖလန္တိယာ ဘူမိယာ သယမေဝ နိဗ္ဗတ္တာ မဟာဒရီ၊ ယတ္ထ ဟတ္ထီပိ ပတန္တိ၊ စောရာပိ နိလီယိတွာ တိဋ္ဌန္တိ။ ပပါတောတိ ပဗ္ဗတန္တရေ ဝါ ထလန္တရေ ဝါ ဧကတော ဆိန္နော။ ပါပကေနာတိ လာမကေန။ ဒုဇ္ဇီဝိတေနာတိ ဒုက္ခဗဟုလတ္တာ ဒုက္ခေန ဇီဝိတေန။ မတံ တေ ဇီဝိတာ သေယျာတိ တဝ မရဏံ ဇီဝိတာ သုန္ဒရတရံ။ စိတ္တမဿ အတ္ထီတိ စိတ္တော။ တထာ မနော။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘သဗ္ဗမတ္ထီတိ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယမေကော အန္တော၊ သဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယံ ဒုတိယော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၃။၉၀) ဝိယ နိဒဿနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ယထာဝုတ္တဿ ဗုဒ္ဓိယံ ဝိပရိဝတ္တမာနဿ မရဏဿ နိဒဿနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘မတံ တေ ဇီဝိတာ သေယျော’’တိအာဒိ။

နနု စေတ္ထ ‘‘မနော’’တိ ဣဒမ္ပိ အတ္ထတော စိတ္တမေဝ၊ အထ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ စိတ္တဿ အတ္ထဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ နာယံ စိတ္တသဒ္ဒေါ ‘‘စိတ္တသင်္ကပ္ပော’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၇၁) ဝိယ ဝိစိတ္တာဒိအတ္ထော၊ အထ ခေါ ဝိညာဏဝစနောတိ တဿ အတ္ထဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ပုနရုတ္တိဒေါသာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ကထမေတံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘တေနေဝဿာ’’တိအာဒိ။ စိတ္တော နာနာပ္ပကာရကော သင်္ကပ္ပော အဿာတိ စိတ္တသင်္ကပ္ပော။ ဝိစိတ္တတ္ထော ဟေတ္ထ စိတ္တသဒ္ဒေါ ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကနိကာယမ္ပိ သမနုပဿာမိ ဧဝံ စိတ္တံ၊ ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိရစ္ဆာနဂတာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၀) ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘ဝိစိတ္တသင်္ကပ္ပော’’တိ။ ဧတ္ထာပိ ဣတိသဒ္ဒေါ အာဟရိတဗ္ဗောတိ ‘‘စိတ္တသင်္ကပ္ပော’’တိ ဣမသ္မိံ ပဒေပိ အဓိကာရဝသေန ဣတိသဒ္ဒေါ အာဟရိတဗ္ဗော။ ဣဒဉှိ ‘‘ဣတိ စိတ္တသင်္ကပ္ပော’’တိ ဧဝံ အဝုတ္တမ္ပိ အဓိကာရတော ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ။ သင်္ကပ္ပောတိ စေတ္ထ ‘‘တက္ကော ဝိတက္ကော သင်္ကပ္ပော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၇) ဝိယ န ဝိတက္ကဿေဝ နာမံ၊ အထ ခေါ တဿ စ အညေသဉ္စာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ကပ္ပောတိ စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သံဝိဒဟနမတ္တဿာတိ သညာစေတနာဝိတက္ကသင်္ခါတဿ သဗ္ဗဿ သံဝိဒဟနဿ။ သာမညတ္ထော ဟေတ္ထ မတ္တသဒ္ဒေါ ‘‘ဗြာဟ္မဏမတ္တံ ဘောဇေတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘တဉ္စ သံဝိဒဟန’’န္တိအာဒိ။ ဣမိနာ သံဝိဒဟနံ နာမေတ္ထ န ဝိဓာနန္တိ ဒဿေတိ။ အဓိပ္ပာယော နာမ ဝိတက္ကော။

ဥစ္စာဝစေန ကာရဏေနာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၂) မဟန္တာမဟန္တေန ဥပါယေန။ တတ္ထ မရဏဝဏ္ဏသံဝဏ္ဏနေ တာဝ ဇီဝိတေ အာဒီနဝဒဿနဝသေန အဝစာကာရတာ၊ မရဏေ ဝဏ္ဏဘဏနဝသေန ဥစ္စာကာရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမာဒပနေ ပန မုဋ္ဌိဇာဏုနိပ္ပောထနာဒီဟိ မရဏသမာဒပနဝသေန ဥစ္စာကာရတာ၊ ဧကတော ဘုဉ္ဇန္တဿ နခေ ဝိသံ ပက္ခိပိတွာ မရဏာဒိသမာဒပနဝသေန အဝစာကာရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧဝံ အသာဓာရဏဝိနိစ္ဆယံ ဝတွာ ဣဒါနိ သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝေသာလိယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဩပါတက္ခဏနာဒီသု ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ သစေပိ ဇာတပထဝိံ ခဏတိ၊ ပါဏာတိပါတဿ ပုဗ္ဗပယောဂတ္တာ ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ။ မနုဿဝိဂ္ဂဟော နာဂသုပဏ္ဏာဒိသဒိသော တိရစ္ဆာနဂတော တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟော၊ ယက္ခော စ ပေတော စ တိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟော စ ယက္ခပေတတိရစ္ဆာနဂတမနုဿဝိဂ္ဂဟာ၊ တေသံ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ထုလ္လစ္စယံ အတိဒိသတိ။ ဣဒါနိ ‘‘ဣမိနာနယေနာ’’တိအာဒိနာ အပဿေနသံဝိဓာနာဒီသုပိ ယထာဝုတ္တအာပတ္တိဘေဒံ အတိဒိသတိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အပဿေနသံဝိဓာနာဒီသု သဗ္ဗေသု ပယောဂေသု။

ဣဒါနိ အနာပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘အသဉ္စိစ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အသဉ္စိစ္စာ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၇၉) ဣဒံ မရဏသံဝတ္တနိကဥပက္ကမဿ အသလ္လက္ခဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ၊ ‘‘အဇာနန္တဿာ’’တိ ဣဒံ ပန မရဏသံဝတ္တနိကဥပကရဏဿ အဇာနနံ သန္ဓာယ၊ ‘‘နမရဏာဓိပ္ပာယဿာ’’တိ ဣဒံ ဥပက္ကမံ ဇာနန္တဿာပိ မရဏာဓိပ္ပာယဿ အဘာဝံ။ တေနာဟ ‘‘အသဉ္စိစ္စာ’’တိအာဒိ။ အစေတေတွာတိ အသလ္လက္ခေတွာ၊ ဝိရဇ္ဈိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

မုသလုဿာပနဝတ္ထုသ္မိံ ဝိယာတိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ဘိက္ခု ဘတ္တဂ္ဂေ အန္တရဃရေ အာသနံ ပညပေန္တော မုသလေ ဥဿိတေ ဧကံ မုသလံ အဂ္ဂဟေသိ။ ဒုတိယော မုသလော ပရိပတိတွာ အညတရဿ ဒါရကဿ မတ္ထကေ အဝတ္ထာသိ။ သော ကာလမကာသိ။ တဿ ကုက္ကုစ္စံ အဟောသိ…ပေ… ကိံစိတ္တော တွံ ဘိက္ခူတိ။ အသဉ္စိစ္စ အဟံ ဘဂဝါတိ။ အနာပတ္တိ ဘိက္ခု အသဉ္စိစ္စာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၈၀) ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဝိယ။

ဝိသဂတပိဏ္ဍပါတဝတ္ထုသ္မိံ ဝိယာတိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ပိဏ္ဍစာရိကော ဘိက္ခု ဝိသဂတံ ပိဏ္ဍပါတံ လဘိတွာ ပဋိက္ကမနံ ဟရိတွာ ဘိက္ခူနံ အဂ္ဂကာရိကံ အဒါသိ။ တေ ဘိက္ခူ ကာလမကံသု။ တဿ ကုက္ကုစ္စံ အဟောသိ…ပေ… ကိံစိတ္တော တွံ ဘိက္ခူတိ။ နာဟံ ဘဂဝါ ဇာနာမီတိ။ အနာပတ္တိ ဘိက္ခု အဇာနန္တဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၈၁) ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဝိယ။

ဘေသဇ္ဇဝတ္ထုသ္မိံ ဝိယာတိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရာ ဝဉ္ဈာ ဣတ္ထီ ကုလူပကံ ဘိက္ခုံ ဧတဒဝေါစ ‘‘ဣင်္ဃာယျ ဘေသဇ္ဇံ ဇာနာဟိ၊ ယေနာဟံ ဝိဇာယေယျ’န္တိ။ ‘သုဋ္ဌု ဘဂိနီ’တိ တဿာ ဘေသဇ္ဇံ အဒါသိ။ သာ ကာလမကာသိ။ တဿ ကုက္ကုစ္စံ အဟောသိ…ပေ… အနာပတ္တိ ဘိက္ခု ပါရာဇိကဿ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၁၈၇) ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဝိယ။ ဣဓ အာဒိကမ္မိကာ အညမညံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပိတဘိက္ခူ၊ တေသံ အနာပတ္တိ။ အဝသေသာနံ မရဏဝဏ္ဏသံဝဏ္ဏနကာဒီနံ အာပတ္တိယေဝ။

အထ ကထံ ဒုက္ခဝေဒနန္တိ၊ နနု ရာဇာနော စောရံ ဒိသွာ ဟသမာနာပိ ‘‘ဂစ္ဆထ၊ နံ ဃာတေထာ’’တိ ဝဒန္တီတိ? သစ္စံ ဟသမာနာ ဝဒန္တိ၊ သော ပန ဟာသော တေသံ အညဝိသယော၊ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာ ဒုက္ခသမ္ပယုတ္တာဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘သစေပိ ဟိ သိရိသယနံ အာရုဠှော ရဇ္ဇသမ္ပတ္တိသုခမနုဘဝန္တော ရာဇာ ‘စောရော ဒေဝ အာနီတော’တိ ဝုတ္တေ ‘ဂစ္ဆထ နံ မာရေထာ’တိ ဟသမာနော ဘဏတိ၊ ဒေါမနဿစိတ္တေနေဝ ဘဏတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သုခဝေါကိဏ္ဏတ္တာ၊ ပန အနုပ္ပဗန္ဓာဘာဝါ စ ဒုဇ္ဇာနမေတံ ပုထုဇ္ဇနေဟီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၉)။

တတိယပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ စတုတ္ထပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ

အနဘိဇာနန္တိ န အဘိဇာနံ။ ယေန ဟိ ယော ဓမ္မော အဓိဂတော၊ သော တဿ ပါကဋော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သကသန္တာနေ’’တိအာဒိ။ ဥတ္တရိမနုဿာနန္တိ ပကတိမနုဿေဟိ ဥတ္တရိတရာနံ မနုဿာနံ၊ ဥက္ကဋ္ဌမနုဿာနန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မန္တိ မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရဘူတံ အဓိဂတဓမ္မံ။ အထ ဝါ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော။ မနုဿဓမ္မော နာမ ဝိနာ ဘာဝနာမနသိကာရေန ပကတိယာ မနုဿေဟိ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗော ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မော။ သော ဟိ မနုဿာနံ စိတ္တာဓိဋ္ဌာနမတ္တေန ဣဇ္ဈနတော တေသံ သော ဘာဝိတဓမ္မော ဝိယ ဌိတောတိ တထာ ဝုတ္တော၊ မနုဿဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ တေသု ဗဟုလံ ပဝတ္တနတော။ ဈာနာဒိကံ ပန တဗ္ဗိဓုရန္တိ တတုတ္တရိ၊ ဣတိ ဥတ္တရိ မနုဿဓမ္မာတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော၊ တံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မန္တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမုဒါစရန္တောတိ အာရောစေန္တော။

ကိဉ္စာပိ လောကိယလောကုတ္တရာ သဗ္ဗာဝ ပညာ ‘‘ဉာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဣဓ ပန မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရာဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘မဟဂ္ဂတလောကုတ္တရပညာ ဇာနနဋ္ဌေန ဉာဏ’’န္တိ။ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ ပရိသုဒ္ဓဋ္ဌေန အရိယန္တိ အာဟ ‘‘အရိယံ ဝိသုဒ္ဓံ ဥတ္တမ’’န္တိ။ အရိယသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဝိသုဒ္ဓပရိယာယော၊ န လောကုတ္တရပရိယာယော။ ဈာနာဒိဘေဒေတိ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ဝိမောက္ခော၊ သမာဓိ၊ သမာပတ္တိ၊ ဉာဏဒဿနံ၊ မဂ္ဂဘာဝနာ၊ ဖလသစ္ဆိကိရိယာ၊ ကိလေသပ္ပဟာနံ၊ ဝိနီဝရဏတာ စိတ္တဿ၊ သုညာဂါရေ အဘိရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၈) ဣမေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိညုဿ မနုဿဇာတိကဿာတိ အာရောစေတဗ္ဗပုဂ္ဂလနိဒဿနံ။ ဧတဿ ဟိ အာရောစိတေ အာရောစိတံ ဟောတိ၊ န ဒေဝဗြဟ္မာနံ၊ နာပိ ပေတယက္ခတိရစ္ဆာနဂတာနန္တိ။ အာရောစေယျာတိ ဝဒေယျ၊ ဝိညာပေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိနာ အညာပဒေသေနာတိ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ၊ သော ဘိက္ခု ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၂၂၀) နယေန အညာပဒေသံ ဝိနာတိ အတ္ထော။ ဣဓေဝါတိ ‘‘ဣတိ ဇာနာမိ၊ ဣတိ ပဿာမီ’’တိ ဣမသ္မိံယေဝ ပဒေ။ ‘‘တေန ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိ နိဂမနံ။

သမနုဂ္ဂါဟီယမာနောတိ စောဒိယမာနော၊ ယံ ဝတ္ထု အာရောစိတံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘ကိံ တေ အဓိဂတံ၊ ကိန္တိ တေ အဓိဂတံ၊ ကဒါ တေ အဓိဂတံ၊ ကတ္ထ တေ အဓိဂတံ၊ ကတမေ တေ ကိလေသာ ပဟီနာ၊ ကတမေသံ တွံ ဓမ္မာနံ လာဘီ’တိ ကေနစိ ဝုစ္စမာနော’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အသမနုဂ္ဂါဟီယမာနောတိ န ကေနစိ ဝုစ္စမာနော။

‘‘ဘိက္ခုဘာဝေ ဌတွာ အဘဗ္ဗော ဈာနာဒီနိ အဓိဂန္တု’’န္တိ သိက္ခာပဒါတိက္ကမဿ အန္တရာယကရတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုဘာဝေါ ဟိဿ သဂ္ဂန္တရာယော စေဝ ဟောတိ မဂ္ဂန္တရာယော စ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၉၈)။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သာမညံ ဒုပ္ပရာမဋ္ဌံ၊ နိရယာယုပကဍ္ဎတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၈၉၊ ဓ။ ပ။ ၃၁၁)။ အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘သိထိလော ဟိ ပရိဗ္ဗာဇော၊ ဘိယျော အာကိရတေ ရဇ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၈၉၊ ဓ။ ပ။ ၃၁၃)။ ဘိက္ခုဘာဝေါတိ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇိတွာ ‘‘သမဏော အဟ’’န္တိ ပဋိဇာနနတော ဝေါဟာရမတ္တသိဒ္ဓါ ဘိက္ခုဘာဝေါ။ ဒါနာဒီဟီတိ ဒါနသရဏသီလသံဝရာဒီဟိ။

အဇာနမေဝါတိ ဧတ္ထ ဧဝါတိ အဝဓာရဏတ္ထေ နိပါတော။ ‘‘အဇာနမေဝ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ တတ္ထ ပန ‘‘ဧဝံ ဇာနာမိ၊ ဧဝံ ပဿာမီ’’တိ အဝစန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝစနတ္ထဝိရဟတောတိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ’’န္တိ အာဒိဝစနဿ (ပါရာ။ ၂၀၉) အတ္ထဘူတေန ဈာနာဒိနာ ဝဇ္ဇိတတ္တာ တုစ္ဆံ ဥဒကာဒိသုညံ ဘာဇနံ ဝိယ။ မုသာတိ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရဿ ပရဝိသံဝါဒကော ဝစီပယောဂေါ၊ ကာယပယောဂေါ ဝါ။ တေနာဟ ‘‘ဝဉ္စနာဓိပ္ပာယတော မုသာ’’တိ။ မုသာ စ ဝဉ္စနာဓိပ္ပာယော စ ပုဗ္ဗဘာဂက္ခဏေ၊ တင်္ခဏေ စ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ပုဗ္ဗေ ဝါဿ ဟောတိ ‘မုသာ ဘဏိဿ’န္တိ၊ ဘဏန္တဿ ဟောတိ ‘မုသာ ဘဏာမီ’’’တိ (ပါရာ။ ၂၀၀)။ ဧတဉှိ ဒွယံ အင်္ဂဘူတံ၊ ဣတရံ ပန ဟောတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ အကာရဏမေတံ။ အဘဏိန္တိ ဝိညာပနံ အကာသိံ။

အညတြ အဓိမာနာတိ အဓိဂတော မာနော၊ အဓိကော ဝါ မာနော အဓိမာနော၊ ထဒ္ဓမာနောတိ အတ္ထော၊ တံ ဝိနာတိ အတ္ထော။ ကဿ ပနာယံ အဓိမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကဿ နုပ္ပဇ္ဇတိ? အရိယသာဝကဿ တာဝ နုပ္ပဇ္ဇတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၉၆)။ သော ဟိ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပဟီနကိလေသာဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏေန သဉ္ဇာတသောမနဿော အရိယဂုဏပ္ပဋိဝေဓေ နိက္ကင်္ခေါ၊ တသ္မာ သောတာပန္နာဒီနံ ‘‘အဟံ သကဒါဂါမီ’’တိအာဒိဝသေန မာနော နုပ္ပဇ္ဇတိ။ ဒုဿီလဿ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ဟိ အရိယဂုဏာဓိဂမေ နိရာသောဝ။ သီလဝတောပိ ပရိစ္စတ္တကမ္မဋ္ဌာနဿ နိဒ္ဒါရာမတာဒိမနုယုတ္တဿ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ သုပရိသုဒ္ဓသီလဿ ပန ကမ္မဋ္ဌာနေ အပ္ပမတ္တဿ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန ဝိတိဏ္ဏကင်္ခဿ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘ယွာယ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၉၆) ကလာပသမ္မသနဝသေန အနိစ္စာဒိလက္ခဏတ္တယံ အာရောပေတွာ။ သမ္မသန္တဿာတိ ဝိပဿန္တဿ။ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿာတိ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာယ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ။ အပတ္တေတိ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပတ္တိဝသေန အပတ္တေ၊ အနဓိဂတေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပတ္တသညိတာသင်္ခါတောတိ ‘‘ပတ္တော မယာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော’’တိ ဧဝံသညိတာသင်္ခါတော အဓိမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥပ္ပန္နော စ သုဒ္ဓသမထလာဘိံ ဝါ သုဒ္ဓဝိပဿနာလာဘိံ ဝါ အန္တရာ ဌပေတိ။ သော ဟိ ဒသပိ ဝီသမ္ပိ တိံသမ္ပိ ဝဿာနိ ကိလေသသမုဒါစာရံ အပဿန္တော ‘‘အဟံ သောတာပန္နော’’တိ ဝါ ‘‘သကဒါဂါမီ’’တိ ဝါ ‘‘အနာဂါမီ’’တိ ဝါ မညတိ။ သမထဝိပဿနာလာဘိံ ပန အရဟတ္တေယေဝ ဌပေတိ။ တဿ ဟိ သမာဓိဗလေန ကိလေသာ ဝိက္ခမ္ဘိတာ၊ ဝိပဿနာဗလေန သင်္ခါရာ သုပရိဂ္ဂဟိတာ၊ တသ္မာ သဋ္ဌိမ္ပိ ဝဿာနိ၊ အသီတိမ္ပိ ဝဿာနိ၊ ဝဿသတမ္ပိ ကိလေသာ န သမုဒါစရန္တိ၊ ခီဏာသဝဿေဝ စိတ္တာစာရော ဟောတိ။ သော ဧဝံ ဒီဃရတ္တံ ကိလေသသမုဒါစာရံ အပဿန္တော အန္တရာ အဋ္ဌတွာဝ ‘‘အရဟာ အဟ’’န္တိ မညတီတိ။ ‘‘တံ အဓိမာနံ ဌပေတွာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အညတြာ’’တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ‘‘အဓိမာနာ’’တိ ဥပယောဂတ္ထေ နိဿက္ကဝစနန္တိ ဒဿေတိ။

ပါပိစ္ဆတာယာတိ ပါပါ ဣစ္ဆာ ဧတဿာတိ ပါပိစ္ဆော၊ တဿ ဘာဝေါ ပါပိစ္ဆတာ၊ တာယ၊ ပါပိကာယ ဣစ္ဆာယာတိ အတ္ထော။ ယာ သာ ‘‘ဣဓေကစ္စော ဒုဿီလောဝ သမာနော ‘သီလဝါ’တိ မံ ဇနော ဇာနာတူ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၅၁) နယေန ဝုတ္တာ၊ တာယ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနိစ္ဆာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာ ပန မန္ဒတ္တာ မောမူဟတ္တာ သမုဒါစရန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ အယမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ ပုရိမာ တယောဝါတိ ဒဿေတိ။

အသန္တန္တိ အဘူတံ။ ဈာနာဒိဓမ္မန္တိ ဈာနံ၊ ဝိမောက္ခော၊ သမာဓိ၊ သမာပတ္တိ၊ ဉာဏဒဿနံ၊ မဂ္ဂဘာဝနာ၊ ဖလသစ္ဆိကိရိယာ၊ ကိလေသပ္ပဟာနံ၊ ဝိနီဝရဏတာ စိတ္တဿ၊ သုညာဂါရေ အဘိရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၈) ဧဝံ ဝုတ္တံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ။ ယဿ အာရောစေတီတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၁၅) ဝါစာယ ဝါ ဟတ္ထဝိကာရာဒီဟိ ဝါ အင်္ဂပစ္စင်္ဂစောပနေဟိ ဝိညတ္တိပထေ ဌိတဿ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ အာရောစေတိ။ ဝိညတ္တိပထံ ပန အတိက္ကမိတွာ ဌိတော ကောစိ စေ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၁၅)၊ ဒိဗ္ဗာယ စ သောတဓာတုယာ ဒိသွာ စ သုတွာ စ ဇာနာတိ၊ န ပါရာဇိကံ။ ယောပိ ‘‘ကိံ အယံ ဘဏတီ’’တိ သံသယံ ဝါ အာပဇ္ဇတိ၊ စိရံ ဝီမံသိတွာ ဝါ ပစ္ဆာ ဇာနာတိ၊ ‘‘အဝိဇာနန္တော’’ဣစ္စေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ ယော ပန ဈာနာဒီနိ အတ္တနော အဓိဂမဝသေန ဝါ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒိဝသေန ဝါ န ဇာနာတိ၊ ကေဝလံ ‘‘ဈာန’’န္တိ ဝါ ‘‘ဝိမောက္ခော’’တိ ဝါ ဝစနမတ္တမေဝ သုတံ ဟောတိ၊ သောပိ တေန ဝုတ္တေ ‘‘ဈာနံ ကိရ သမာပဇ္ဇီ’’တိ ဧသ ဝဒတီတိ ယဒိ ဧတ္တကမတ္တမ္ပိ ဇာနာတိ၊ ‘‘ဇာနာတိ’’စ္စေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ တဿ ဝုတ္တေ ပါရာဇိကမေဝ။ သေသော ပန ဧကဿ ဝါ ဒွိန္နံ ဝါ ဗဟူနံ ဝါ နိယမိတာနိယမိတဝသေန ဝိသေသော သဗ္ဗော သိက္ခာပစ္စက္ခာနကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိယာယဘာသနေ ပန ‘‘အဟ’’န္တိ အဝုတ္တတ္တာ ပဋိဝိဇာနန္တဿ ဝုတ္တေပိ ထုလ္လစ္စယံ။ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပာယေန မုသာဝါဒပယောဂဿ ကတတ္တာ အပ္ပဋိဝိဇာနန္တဿာပိ ဒုက္ကဋန္တိ အာဟ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ…ပေ… ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ အနုလ္လပနာဓိပ္ပာယဿာတိ ဥလ္လပနာဓိပ္ပာယဝိရဟိတဿ၊ အဘူတာရောစနာဓိပ္ပာယဝိရဟိတဿာတိ အတ္ထော။ ဥမ္မတ္တကာဒယော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။ ဣဓ ပန အာဒိကမ္မိကာ ဝဂ္ဂုမုဒါတီရိယဘိက္ခူ၊ တေသံ အနာပတ္တိ။

စတုတ္ထပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပါရာဇိကနိဂမနဝဏ္ဏနာ

ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဘိက္ခုပါတိမောက္ခေ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌပါရာဇိကပရိဒီပနမေဝါတိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ စတုန္နံ ပါရာဇိကာနံ ပရိဒီပနဝစနမေဝ။ အဝဓာရဏံ ပန န အညေသမ္ပီတိ ဒဿနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘သမောဓာနေတွာ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သမောဓာနေတွာတိ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတာနိ ဧတ္ထေဝ သမောဒဟိတွာ၊ ပက္ခိပိတွာ ရာသိံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ပါဠိယံ အာဂတာနီတိ ဥဒ္ဒေသပါဠိယံ အာဂတာနိ ။ ဘိက္ခုနီနံ အသာဓာရဏာနိ စတ္တာရီတိ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာ၊ ဝဇ္ဇပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ၊ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာ၊ အဋ္ဌဝတ္ထုကာတိ ဣမာနိ ဘိက္ခုနီနံ ဘိက္ခူဟိ အသာဓာရဏာနိ စတ္တာရိ။ ပဏ္ဍကာဒီနဉှိ ဧကာဒသန္နံ အဘဗ္ဗဘာဝေါ ပါရာဇိကာပတ္တိသဒိသတ္တာ ပါရာဇိကောတိ အာဟ ‘‘ဧကာဒသန္န’’န္တိအာဒိ။ အဘဗ္ဗဘာဝသင်္ခါတေဟီတိ ဝတ္ထုဝိပန္နတာဒိနာ ပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒါယ နအရဟဘာဝသင်္ခါတေဟိ။ ပဏ္ဍကတိရစ္ဆာနဂတဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၃) ဟိ တယော ဝတ္ထုဝိပန္နာ အဟေတုကပ္ပဋိသန္ဓိကာ၊ တေသံ သဂ္ဂေါ အဝါရိတော၊ မဂ္ဂေါ ပန ဝါရိတော။ အဘဗ္ဗာ ဟိ တေ မဂ္ဂပ္ပဋိလာဘာယ ဝတ္ထုဝိပန္နတ္တာ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာပိ နေသံ ပဋိက္ခိတ္တာ၊ တသ္မာ တေပိ ပါရာဇိကာဝ။ ထေယျသံဝါသကော၊ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော၊ မာတုဃာတကော၊ ပိတုဃာတကော၊ အရဟန္တဃာတကော၊ ဘိက္ခုနိဒူသကော၊ လောဟိတုပ္ပာဒကော၊ သင်္ဃဘေဒကောတိ ဣမေ အဋ္ဌ အတ္တနော ကိရိယာယ ဝိပန္နတ္တာ အဘဗ္ဗဋ္ဌာနံ ပတ္တာတိ ပါရာဇိကာဝ။ တေသု ထေယျသံဝါသကော၊ တိတ္ထိယပက္ကန္တကော၊ ဘိက္ခုနိဒူသကောတိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ သဂ္ဂေါ အဝါရိတော၊ မဂ္ဂေါ ပန ဝါရိတောဝ။ ဣတရေသံ ပဉ္စန္နံ ဥဘယမ္ပိ ဝါရိတံ။ တေ ဟိ အနန္တရာဝ နရကေ နိဗ္ဗတ္တနကသတ္တာ။ ယဒါ ဘိက္ခုနီ ဝိဗ္ဘမိတုကာမာ ဟုတွာ ကာသာဝမေဝ ဝါ ဂိဟိဝတ္ထံ ဝါ ဂိဟိနိဝါသနာကာရေန နိဝါသေတိ၊ တဒါ ပါရာဇိကမာပန္နာ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ထယမာနာယာ’’တိအာဒိ။ သာ ဟိ အဇ္ဈာစာရဝီတိက္ကမံ အကတွာပိ ဧတ္တာဝတာ အဿမဏီ နာမ ဟောတိ။

ဒီဃတာယ လမ္ဗမာနံ အင်္ဂဇာတမေတဿာတိ လမ္ဗီ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၃၃)။ န သော ဧတ္တာဝတာ ပါရာဇိကော၊ အထ ခေါ ယဒါ အနဘိရတိယာ ပီဠိတော အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ မုခေ ဝါ ဝစ္စမဂ္ဂေ ဝါ ပဝေသေတိ၊ တဒါ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ မုဒုကတာ ပိဋ္ဌိ ဧတဿာတိ မုဒုပိဋ္ဌိကော၊ ကတပရိကမ္မာယ မုဒုကာယ ပိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော။ သောပိ ယဒါ အနဘိရတိယာ ပီဠိတော အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော မုခမဂ္ဂဝစ္စမဂ္ဂေသု အညတရံ ပဝေသေတိ၊ တဒါ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ပရဿ အင်္ဂဇာတံ မုခေန ဂဏှာတီတိ ယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ပရဿ သုတ္တဿ ဝါ ပမတ္တဿ ဝါ အင်္ဂဇာတံ မုခေန ဂဏှာတိ။ ပရဿ အင်္ဂဇာတေ အဘိနိသီဒတီတိ ယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ပရဿ အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ ဒိသွာ အတ္တနော ဝစ္စမဂ္ဂေန တဿူပရိ နိသီဒတိ၊ တံ အတ္တနော ဝစ္စမဂ္ဂံ ပဝေသေတီတိ အတ္ထော။ ဧတာနိ ဟိ စတ္တာရိ ယသ္မာ ဥဘိန္နံ ရာဂဝသေန သဒိသဘာဝူပဂတာနံ ဓမ္မော ‘‘မေထုနဓမ္မော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ ဧကေန ပရိယာယေန မေထုနဓမ္မံ အပ္ပဋိသေဝိတွာယေဝ ကေဝလံ မဂ္ဂေန မဂ္ဂပ္ပဝေသနဝသေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကဿ အနုလောမေန္တီတိ ‘‘အနုလောမပါရာဇိကာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။

ဧတ္ထာဟ – မာတုဃာတကပိတုဃာတကအရဟန္တဃာတကာ တတိယပါရာဇိကံ အာပန္နာ၊ ဘိက္ခုနိဒူသကော၊ လမ္ဗိအာဒယော စတ္တာရော စ ပဌမပါရာဇိကံ အာပန္နာ ဧဝါတိ ကတွာ ကုတော စတုဝီသတီတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၃၃)? ဝုစ္စတေ – မာတုဃာတကာဒယော ဟိ စတ္တာရော ဣဓ အနုပသမ္ပန္နာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ၊ လမ္ဗိအာဒယော စတ္တာရော ကိဉ္စာပိ ပဌမပါရာဇိကေန သင်္ဂဟိတာ၊ ယသ္မာ ပန ဧကေန ပရိယာယေန မေထုနဓမ္မံ အပ္ပဋိသေဝိနော ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝိသုံ ဝုတ္တာတိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ကစ္စိတ္ထာတိ ဧတ္ထ ကစ္စိ အတ္ထာတိ ပဒစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။

ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ

ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ

ပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။