📜

သင်္ဃာဒိသေသကဏ္ဍံ

ပိယဝစနေနအာလပနန္တိ ပိယာယိတဗ္ဗဝစနေနာလပနံ၊ သာဓူနံ သမာလပနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာဓဝေါ ဟိ ပရေ ‘‘ဘောန္တော’’တိ ဝါ ‘‘ဒေဝါနံပိယာ’’တိ ဝါ ‘‘ဘဒြဘဝ’’န္တိ ဝါ ‘‘အာယသ္မန္တော’’တိ ဝါ သမာလပန္တိ။

၁။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

သံ-သဒ္ဒေါ ဝိဇ္ဇမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သံဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ စေတနာတိ ဝီတိက္ကမဝသပ္ပဝတ္တာ ပုဗ္ဗဘာဂစေတနာ၊ မောစနဿာဒစေတနာတိ အတ္ထော။ အဿာတိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ။ အညပဒတ္ထသမာသေနေဝ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ ဝုတ္တတ္တာ ဣက-သဒ္ဒဿ ဝိသုံ အတ္ထော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သဉ္စေတနာဝ သဉ္စေတနိကာ’’တိ။ ဣဒါနိ ဣက-သဒ္ဒေါဝ အတ္ထိအတ္ထံ ပကာသေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဉ္စေတနာ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ သံဝိဇ္ဇမာနာ စေတနာ သဉ္စေတနာ။ သုက္ကဿာတိ သမ္ဘဝဿ။ ဝိသဋ္ဌီတိ ဝိဿဂ္ဂေါ။

ဣဒါနိ တံ ယသ္မိံ ကာလေ မောစေတိ၊ ယေနာဓိပ္ပာယေန မောစေတိ၊ ယေန စောပါယေန မောစေတိ၊ ယဉ္စ တဿ အဓိပ္ပာယဿ ဝတ္ထု၊ တံ သဗ္ဗံ သင်္ခေပတော ဝိဘာဝေတွာ သရူပတော တံ ဝိသဋ္ဌိံ ဒဿေတုံ ‘‘ရာဂူပတ္ထမ္ဘာဒီသူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရာဂဿ ဗလဝဘာဝေါ၊ ရာဂေန ဝါ အင်္ဂဇာတဿူပတ္ထမ္ဘော ထဒ္ဓဘာဝေါ ရာဂူပတ္ထမ္ဘော၊ သော အာဒိ ယေသံ တေ ရာဂူပတ္ထမ္ဘာဒယော၊ တေသု ရာဂူပတ္ထမ္ဘာဒီသု။ အာဒိသဒ္ဒေန (ပါရာ။ ၂၃၈) ဝစ္စူပတ္ထမ္ဘပဿာဝူပတ္ထမ္ဘဝါတူပတ္ထမ္ဘဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကဒဋ္ဌူပတ္ထမ္ဘာနံ ဂဟဏံ။ ကမ္မညတံ ပတ္တေတိ မောစနကမ္မက္ခမတာယ ကမ္မနိယတံ ပတ္တေ၊ အဇ္ဈတ္တရူပါဒီသု ဥပက္ကမာရဟဘာဝံ ပတ္တေတိ အတ္ထော။ အရောဂဿ ဘာဝေါ အာရောဂျံ၊ တံ အာဒိ ယေသံ တေ အာရောဂျာဒယော၊ တေသု အာရောဂျာဒီသု။ အာဒိသဒ္ဒေန သုခဘေသဇ္ဇဒါနပုညယညသဂ္ဂဗီဇဝီမံသဒဝါနံ ဂဟဏံ။ အဇ္ဈတ္တရူပံ အဇ္ဈတ္တံ ဥပါဒိန္နရူပံ၊ တံ အာဒိ ယေသံ တေ အဇ္ဈတ္တရူပါဒယော၊ တေသု။ အာဒိသဒ္ဒေန ဗဟိဒ္ဓါရူပအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရူပအာကာသေကဋိကမ္ပနာနံ ဂဟဏံ။ မောစနေ အဿာဒေါ သုခဝေဒနာ မောစနဿာဒေါ၊ မောစနတ္ထံ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပဝတ္တရာဂေါ၊ သမ္ပယုတ္တအဿာဒသီသေန စေတ္ထ ရာဂေါ ဝုတ္တော၊ တေန သမ္ပယုတ္တာ စေတနာ မောစနဿာဒစေတနာ၊ တာယ ။ ဣမိနာ မုစ္စနဿာဒေါ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၄၀) မုတ္တဿာဒေါ မေထုနဿာဒေါ ဖဿဿာဒေါ ကဏ္ဍုဝနဿာဒေါ ဒဿနဿာဒေါ နိသဇ္ဇဿာဒေါ ဝါစဿာဒေါ ဂေဟသိတပေမံ ဝနဘင်္ဂိယန္တိ ဣမေဟိ သမ္ပယုတ္တာ စေတနာယော ပဋိက္ခိပတိ၊ တာဟိ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ‘‘နိမိတ္တေ ဥပက္ကမန္တဿာ’’တိ ဣမိနာ ပန ဦရုမဒ္ဒါပနာဒီနိ ပဋိက္ခိပတိ။ တေန ဟိ သတိပိ မောစနဿာဒေ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမာဘာဝတော မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘သာ စ ခေါ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမန္တဿေဝ၊ ဟတ္ထပရိကမ္မပါဒပရိကမ္မဂတ္တပရိကမ္မကရဏေန သစေပိ အသုစိ မုစ္စတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ။

အာသယဓာတုနာနာတ္တတောတိ ပိတ္တသေမှပုဗ္ဗလောဟိတာသယာနဉ္စေဝ ပထဝီဓာတုအာဒီနဉ္စ စတုန္နံ ဓာတူနံ၊ ရသသောဏိတာဒီနံ ဝါ သတ္တန္နံ ဓာတူနံ နာနာတ္တတော။ ဌာနာ စာဝနာတိ သုက္ကဿ ယံ ဌာနံ၊ တတော စုတိ။ သုက္ကဿ ဟိ ဝတ္ထိသီသံ ကဋိ ကာယောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၇) တိဓာ ဌာနံ ပကပ္ပေန္တိ။ ဧကော ကိရာစရိယော ‘‘ဝတ္ထိသီသံ သုက္ကဿ ဌာန’’န္တိ အာဟ၊ ဧကော ‘‘ကဋီ’’တိ၊ ဧကော ‘‘သကလော ကာယော’’တိ။ တေသု တတိယဿ ဘာသိတံ သုဘာသိတံ။ ကေသလောမနခဒန္တာနဉှိ မံသဝိနိမုတ္တဋ္ဌာနံ၊ ဥစ္စာရပဿာဝခေဠသိင်္ဃာဏိကာ၊ ထဒ္ဓသုက္ခစမ္မာနိ စ ဝဇ္ဇေတွာ အဝသေသော ဆဝိမံသလောဟိတာနုဂတော သဗ္ဗောပိ ကာယော ကာယပ္ပသာဒဘာဝဇီဝိတိန္ဒြိယာဗဒ္ဓပိတ္တာနံ၊ သမ္ဘဝဿ စ ဌာနမေဝ။ တထာ ဟိ ရာဂပရိယုဋ္ဌာနေနာဘိဘူတာနံ ဟတ္ထီနံ ဥဘောဟိ ကဏ္ဏစူဠိကာဟိ သမ္ဘဝေါ နိက္ခမတိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ရာဂူပတ္ထမ္ဘာဒီသူ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၇) ကာလော ဒဿိတော။ ရာဂူပတ္ထမ္ဘာဒိကာလေသု ဟိ အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ။ ယဿ ကမ္မနိယတ္တေ သတိ မောစေတိ၊ ဣတော ပရံ အညော ကာလော နတ္ထိ။ န ဟိ ဝိနာ ရာဂူပတ္ထမ္ဘာဒီဟိ ပုဗ္ဗဏှာဒယော ကာလဘေဒါ မောစနေ နိမိတ္တံ ဟောန္တိ။ ‘‘အာရောဂျာဒီသူ’’တိအာဒိနာ ပန အဓိပ္ပာယော ဒဿိတော။ ဧဝရူပေန ဟိ အဓိပ္ပာယဘေဒေန မောစေတိ၊ န အညထာ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပါဒီသူ’’တိအာဒိနာ ဥပါယော ဒဿိတော။ အဇ္ဈတ္တရူပေ ဝါ ဟိ မောစေယျ၊ ဗဟိဒ္ဓါရူပေ ဝါ၊ ဥဘယတ္ထ ဝါ၊ အာကာသေ ဝါ ကဋိံ ကမ္ပေန္တော၊ ဣတော ပရံ အညော ဥပါယော နတ္ထိ။ နီလာဒိဝသေနာ’’တိအာဒီဟိ ပန ဒသဟိ နဝမဿ အဓိပ္ပာယဿ ဝတ္ထု ဒဿိတံ။ ဝီမံသန္တော ဟိ နီလာဒီသု အညတရဝသေန ဝီမံသတိ၊ န တေဟိ ဝိနိမုတ္တန္တိ။ ‘‘ဌာနာ စာဝနာ’’တိ ဣမိနာ ပန အတ္ထတော ဝိဿဋ္ဌိ ဒဿိတာ ။ ယထာဟ ‘‘ဝိဿဋ္ဌီတိ ဌာနတော စာဝနာ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇)။ သာ စာယံ တဿ သုက္ကဿ ဌာနာ စာဝနာ ရာဂဝသေန။ ဝုတ္တဉှေတံ ကထာဝတ္ထုအဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ နာမ ရာဂသမုဋ္ဌာနာ ဟောတီ’’တိ (ကထာ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၇)။ အညတြ သုပိနန္တာတိ သုပိနော ဧဝ သုပိနန္တော၊ တံ ဌပေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ယာ သုပိနေ’’တိအာဒိ။ သင်္ဃာဒိသေသောတိ ဣမဿ အာပတ္တိနိကာယဿ နာမံ။ တေနာဟ ‘‘ယာ အညတြ သုပိနန္တာ’’တိအာဒိ။ အာပတ္တိနိကာယောတိ အာပတ္တိသမူဟော။ ကိဉ္စာပိ အယံ ဧကာဝ အာပတ္တိ၊ ရုဠှိသဒ္ဒေန၊ ပန အဝယဝေ သမူဟဝေါဟာရေန ဝါ ‘‘နိကာယော’’တိ ဝုတ္တော ‘‘ဧကော ဝေဒနာက္ခန္ဓော၊ ဧကော ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိအာဒီသု ဝိယ။

အဿာတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၁၆ သံဃာဒိသေသကဏ္ဍ) အာပတ္တိနိကာယဿ။ နနု စ အယုတ္တောယံ နိဒ္ဒေသော ‘‘သင်္ဃော အာဒိမှိ စေဝ သေသေ စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော အဿာ’’တိ။ န ဟိ အာပတ္တိနိကာယဿ အာဒိမှိ စေဝ သေသေ စ သင်္ဃော ဣစ္ဆိတော၊ ကိဉ္စရဟိ ဝုဋ္ဌာနဿာတိ ဣမံ စောဒနံ မနသိ နိဓာယ ယထာ န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ တထာ အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိမာဟ။ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနဿ အာဒိမှိ စေဝ သေသေ စ ဣစ္ဆိတော သင်္ဃော အာပတ္တိယာဝ ဣစ္ဆိတော နာမ ဟောတီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနန္တိ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ၊ အနာပတ္တိကဘာဝူပဂမနန္တိ အတ္ထော။

ဒကသောတန္တိ ပဿာဝမဂ္ဂံ၊ အင်္ဂဇာတပ္ပဒေသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယဒိ ဧဝံ အထ ကသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒကသောတံ ဩတိဏ္ဏမတ္တေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဌာနတော ပန စုတ’’န္တိအာဒိ။ အဝဿမေဝ ဒကသောတံ ဩတရတိ အဓိဝါသေတွာ အန္တရာ နိဝါရေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ ဒကသောတောရောဟနတော (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၃၆-၂၃၇) ပဋ္ဌာယ ပန ဥပါဒိန္နတော ဝိနိမုတ္တတ္တာ သမ္ဘဝရူပံ ဥတုသမုဋ္ဌာနမေဝ အဝသိဿတိ၊ သေသံ တိသမုဋ္ဌာနံ နတ္ထီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဌာနတော စုတံ ဒကသောတံ ဩတရတိ၊ တသ္မာ။

အမောစနာဓိပ္ပာယဿာတိ ဘေသဇ္ဇေန နိမိတ္တံ အာလိမ္ပန္တဿ ဥစ္စာရာဒီနိ ဝါ ကရောန္တဿ။ သုပိနံ ပဿန္တဿာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၇) ဓာတုက္ခောဘတော ဝါ အနုဘူတပုဗ္ဗတော ဝါ ဒေဝတောပသံဟာရတော ဝါ ပုဗ္ဗနိမိတ္တတော ဝါတိ ဣမေဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သုပိနံ ပဿန္တဿ။ ကိံ ပနေတံ ပဿန္တော သုတ္တော ပဿတိ၊ ပဋိဗုဒ္ဓါ၊ ဥဒါဟု နေဝ သုတ္တော၊ န ပဋိဗုဒ္ဓါတိ? ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ သုတ္တော ပဿတိ၊ အဘိဓမ္မဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ။ ဘဝင်္ဂစိတ္တေန ဟိ သုပတိ၊ တံ ရူပနိမိတ္တာဒိအာရမ္မဏံ ဝါ ရာဂါဒိသမ္ပယုတ္တံ ဝါ န ဟောတိ။ သုပိနံ ပဿန္တဿ စ ဤဒိသာနိ စိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ အထ ပဋိဗုဒ္ဓါ ပဿတိ၊ ဝိနယဝိရောဓော အာပဇ္ဇတိ။ ယဉှိ ပဋိဗုဒ္ဓါ ပဿတိ၊ တံ သဗ္ဗောဟာရိကစိတ္တေန ပဿတိ။ သဗ္ဗောဟာရိကစိတ္တေန စ ကတေ ဝီတိက္ကမေ အနာပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ သုပိနံ ပဿန္တေန ပန ကတေပိ ဝီတိက္ကမေ ဧကန္တံ အနာပတ္တိ ဧဝ။ အထ နေဝ သုတ္တော န ပဋိဗုဒ္ဓါ ပဿတိ၊ ကော နာမ ပဿတိ၊ ဧဝဉ္စ သတိ သုပိနဿ အဘာဝေါဝ အာပဇ္ဇတီတိ? န အဘာဝေါ၊ ကသ္မာ? ယသ္မာ ကပိမိဒ္ဓပရေတော ပဿတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ကပိမိဒ္ဓပရေတော ခေါ မဟာရာဇ သုပိနံ ပဿတီ’’တိ (မိ။ ပ။ ၅။၃။၅)။ ကပိမိဒ္ဓပရေတောတိ မက္ကဋနိဒ္ဒါယ ယုတ္တော။ ယထာ ဟိ မက္ကဋဿ နိဒ္ဒါ လဟုပရိဝတ္တာ ဟောတိ၊ ဧဝံ ယာ နိဒ္ဒါ ပုနပ္ပုနံ ကုသလာဒိစိတ္တဝေါကိဏ္ဏတ္တာ လဟုပရိဝတ္တာ၊ ယဿာ ပဝတ္တိယံ ပုနပ္ပုနံ ဘဝင်္ဂတော ဥတ္တရဏံ ဟောတိ၊ တာယ ယုတ္တော သုပိနံ ပဿတိ။ ယဿ စ ဧဝံ ပဿန္တဿ သုပိနေ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿ ဝိယ၊ ကာယသံသဂ္ဂါဒီနိ အာပဇ္ဇန္တဿ ဝိယ စ သုပိနန္တေနေဝ ကာရဏေန အသုစိ မုစ္စတိ၊ တဿပိ အနာပတ္တိ။ သုပိနေ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၆၂) ပန ဥပ္ပန္နာယ အဿာဒစေတနာယ သစဿ ဝိသယော ဟောတိ၊ နိစ္စလေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န ဟတ္ထေန နိမိတ္တံ ကီဠာပေတဗ္ဗံ။ ကာသာဝပစ္စတ္ထရဏရက္ခဏတ္ထံ ပန ဟတ္ထပုဋေန ဂဟေတွာ ဇဂ္ဂနတ္ထာယ ဥဒကဋ္ဌာနံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။

သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

‘‘ဩတိဏ္ဏော’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၇၀) ဣဒံ ကမ္မသာဓနံ၊ ကတ္တုသာဓနံ ဝါ ဟောတီတိ တဒုဘယဝသေန အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယက္ခာဒီဟိ ဝိယ သတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။ အသမပေက္ခိတွာတိ ယထာသဘာဝံ အနုပပရိက္ခိတွာ၊ ယထာ တေ ရတိဇနကာ ရူပါဒယော ဝိသယာ အနိစ္စဒုက္ခာသုဘာနတ္တာကာရေန အဝဋ္ဌိတာ၊ တထာ အပဿိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပရိဏတေနာတိ ပရိဝတ္တေန။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ပရိဝတ္တမာန’’န္တိအာဒိ။ ဝုတ္တရာဂဝသေနာတိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂဝသေန။ တဒဟုဇာတာယပီတိ တသ္မိံ အဟနိ ဇာတံ ဇနနံ ဧတိဿာတိ တဒဟုဇာတာ၊ တသ္မိံ အဟနိ ဇာတာတိ ဝါ တဒဟုဇာတာ၊ တာယ၊ တံ ဒိဝသံ ဇာတာယပီတိ အတ္ထော၊ ဇာတမတ္တာယ အလ္လမံသပေသိဝဏ္ဏာယပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အဿာတိ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂံ သမာပဇ္ဇေယျာ’’တိ ပဒဿ။ ဣဒါနိ ဟတ္ထာဒီနံ ဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ ‘‘တတ္ထ ဟတ္ထော နာမ ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယာတိ ဒုတိယမဟာသန္ဓိံ ဥပါဒါယ။ အညတ္ထ ပန မဏိဗန္ဓတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဂ္ဂနခါ ဟတ္ထော။ ဝိနန္ဓိတွာ ဝါ အဝိနန္ဓိတွာ ဝါ ကတကေသကလာပဿေတံ အဓိဝစနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဝိနန္ဓိတွာတိ တီဟိ ကေသဝဋ္ဋီဟိ ဂန္ထိတွာ။ သုဝဏ္ဏစီရကန္တိ သုဝဏ္ဏပါဠိံ။ ဟတ္ထဉ္စ ဝေဏိဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသသရီရံ အင်္ဂန္တိ အာဟ ‘‘အဝသေသဿ သရီရဿာ’’တိအာဒိ။

ယော ဟိ သေဝနာဓိပ္ပာယောပိ နိစ္စလေန ကာယေန ကေဝလံ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ သာဒိယတိ အနုဘောတိ၊ တဿ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေ အာပတ္တိယာ အဘာဝတော အနာပတ္တီတိ အာဟ ‘‘ကာယေန အဝါယမိတွာ’’တိအာဒိ။ မောက္ခာဓိပ္ပာယေနာတိ ဣတ္ထိတော မုစ္စိတုကာမတာဓိပ္ပာယေန။ အသဉ္စိစ္စာတိ ‘‘ဣမိနာ ဥပါယေန ဣမံ ဖုသိဿာမီ’’တိ အစေတေတွာ။ ဧဝဉှိ အစေတေတွာ ပတ္တပ္ပဋိဂ္ဂဟဏာဒီသု မာတုဂါမဿ အင်္ဂေ ဖုဋ္ဌေပိ အနာပတ္တိ။ အသတိယာတိ အညဝိဟိတော ဟောတိ၊ ‘‘မာတုဂါမံ ဖုသိဿာမီ’’တိ သတိ နတ္ထိ၊ ဧဝံ အသတိယာ ဟတ္ထပါဒပသာရဏာဒိကာလေ ဖုသန္တဿ အနာပတ္တိ။ အဇာနန္တဿာတိ ဒါရကဝေသေန ဌိတံ ဒါရိကံ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ အဇာနန္တော ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဖုသတိ၊ ဧဝံ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ အဇာနန္တဿ ဖုသတော အနာပတ္တိ။ အသာဒိယန္တဿာတိ ကာယသံသဂ္ဂံ အသာဒိယန္တဿ ဗာဟာပရမ္ပရာယ နီတဘိက္ခုဿ ဝိယ အနာပတ္တိ။ ဣဓ ပန ဥဒါယိတ္ထေရော အာဒိကမ္မိကော။ တဿ အနာပတ္တိ အာဒိကမ္မိကဿာတိ။

ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒရာဂဝသေနာတိ ဒုဋ္ဌုလ္လာ ဝါစာ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာ၊ တာယ အဿာဒစေတနာ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒေါ၊ တေန သမ္ပယုတ္တရာဂဝသေန။ ဧတ္ထာဓိပ္ပေတံ မာတုဂါမံ ဒဿေတုံ ‘‘မာတုဂါမ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လသံလက္ခဏသမတ္ထန္တိ အသဒ္ဓမ္မသဒ္ဓမ္မပ္ပဋိသံယုတ္တံ ကထံ ဇာနိတုံ သမတ္ထံ။ ယာ ပန မဟလ္လိကာပိ ဗာလာ ဧဠမူဂါ၊ အယံ ဣဓာနဓိပ္ပေတာ။ ဝဏ္ဏော နာမ ဒွေ မဂ္ဂေ ဥဒ္ဒိဿ ‘‘ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာသီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၅) ထောမနာ။ အဝဏ္ဏော နာမ ဒွေ မဂ္ဂေ ဥဒ္ဒိဿ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဂရဟနာ၊ ‘‘ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန အသမန္နာဂတာသီ’’တိအာဒီဟိ ခုံသနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယာစနာ နာမ ‘‘ဒေဟိ မေ၊ အရဟသိ မေ ဒါတု’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ဝစနံ။ အာယာစနာ နာမ ‘‘ကဒါ တေ မာတာ ပသီဒိဿတိ၊ ကဒါ တေ ပိတာ ပသီဒိဿတိ၊ ကဒါ တေ ဒေဝတာယော ပသီဒိဿန္တိ၊ ကဒါ တေ သုခဏော သုလယော သုမုဟုတ္တော ဘဝိဿတိ၊ ကဒါ တေ မေထုနံ ဓမ္မံ လဘိဿာမီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ဝစနံ ။ ပုစ္ဆနံ နာမ ‘‘ကထံ တွံ သာမိကဿ ဒေသိ၊ ကထံ ဇာရဿ ဒေသီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ဝစနံ။ ပဋိပုစ္ဆနံ နာမ ‘‘ဧဝံ ကိရ တွံ သာမိကဿ ဒေတိ၊ ဧဝံ ဇာရဿ ဒေသီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ဝစနံ။ အာစိက္ခနံ နာမ ပုဋ္ဌဿ ‘‘ဧဝံ ဒေဟိ၊ ဧဝံ ဒေန္တာ သာမိကဿ ပိယာ ဘဝိဿသိ၊ မနာပါ စာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ဘဏနံ။ အနုသာသနံ နာမ အပုဋ္ဌဿ ‘‘ဧဝံ ဒေဟိ၊ ဧဝံ ဒေန္တာ သာမိကဿ ပိယာ ဘဝိဿသိ၊ မနာပါ စာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ဘဝနံ။ အက္ကောသနံ (ပါရာ။ ၂၈၅) နာမ ‘‘အနိမိတ္တာသိ၊ နိမိတ္တမတ္တာသိ၊ အလောဟိတာသိ၊ ဓုဝလောဟိတာသိ၊ ဓုဝစောဠာသိ၊ ပဂ္ဃရန္တီသိ၊ သိခရဏီသိ၊ ဣတ္ထိပဏ္ဍကာသိ၊ ဝေပုရိသိကာသိ၊ သမ္ဘိန္နာသိ၊ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာသီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ဝစနံ။ ယသ္မာ မေထုနုပသံဟိတာယ ဝါစာယ အဓိကံ ဒုဋ္ဌုလ္လံ နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘မေထုနုပသံဟိတာဟီ’’တိ ဣဒံ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာယ သိခါပတ္တလက္ခဏဒဿနန္တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန မေထုနုပသံဟိတာယေဝ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစတ္တာ။ သိခရဏီသီတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၅) ဗဟိနိက္ခန္တအာဏိမံသာ။ သမ္ဘိန္နာသီတိ သမ္ဘိန္နဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါ။ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာသီတိ ပုရိသနိမိတ္တေန၊ ဣတ္ထိနိမိတ္တေန စာတိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနေဟိ သမန္နာဂတာ။

ဧတ္ထ စ ဝဏ္ဏဘဏနေ တာဝ ‘‘ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာသီ’’တိ ဝဒတိ၊ န တာဝ သီသံ ဧတိ။ ‘‘တဝ ဝစ္စမဂ္ဂေါ စ ပဿာဝမဂ္ဂေါ စ သုဘော သုဘသဏ္ဌာနော ဒဿနီယော၊ ဤဒိသေန နာမ ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာသီ’’တိ ဝဒတိ၊ သီသံ ဧတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတီတိ အတ္ထော။

အဝဏ္ဏဘဏနေ ပန ‘‘အနိမိတ္တာသီ’’တိအာဒီဟိ ဧကာဒသဟိ ပဒေဟိ အဝဏ္ဏေ အဃဋိတေ သီသံ န ဧတိ၊ ဃဋိတေပိ တေသု ‘‘သိခရဏီသိ သမ္ဘိန္နာသိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာသီ’’တိ ဣမေဟိ တီဟိ ဃဋိတေယေဝ သင်္ဃာဒိသေသော။

ယာစနာယပိ ‘‘ဒေဟိ မေ’’တိ ဧတ္တကေနေဝ သီသံ န ဧတိ၊ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ဒေဟီ’’တိ ဧဝံ မေထုနဓမ္မေန ဃဋိတေ ဧဝ သင်္ဃာဒိသေသော။

‘‘ကဒါ တေ မာတာ ပသီဒိဿတီ’’တိအာဒီသု အာယာစနဝစနေသုပိ ဧတ္တကေနေဝ သီသံ န ဧတိ၊ ‘‘ကဒါ တေ မာတာ ပသီဒိဿတိ၊ ကဒါ တေ မေထုနံ ဓမ္မံ လဘိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘တဝ မာတရိ ပသန္နာယ ဝါ မေထုနံ ဓမ္မံ လဘိဿာမီ’’တိအာဒိနာ ပန နယေန မေထုနဓမ္မေန ဃဋိတေယေဝ သင်္ဃာဒိသေသော။

‘‘ကထံ တွံ သာမိကဿ ဒေသီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၈၅) ပုစ္ဆာဝစနေသုပိ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တေယေဝ သင်္ဃာဒိသေသော။ ‘‘ဧဝံ ကိရ တွံ သာမိကဿ ဒေသီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ပဋိပုစ္ဆာဝစနေသုပိ ဧသေဝ နယော။

အာစိက္ခနာယ စ ‘‘ဧဝံ ဒေဟီ’’တိ၊ ‘‘ဧဝံ ဒဒမာနာ’’တိ ဝုတ္တေပိ သီသံ န ဧတိ၊ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ ဧဝံ ဒေဟိ၊ ဧဝံ ဥပနေဟိ၊ ဧဝံ မေထုနံ ဓမ္မံ ဒဒမာနာ ဥပနယမာနာ သာမိကဿ ပိယာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ပန နယေန မေထုနဓမ္မေန ဃဋိတေယေဝ သင်္ဃာဒိသေသော။ အနုသာသနိဝစနေသုပိ ဧသေဝ နယော။

အက္ကောသဝစနေသု ပန ဧကာဒသသု ‘‘သိခရဏီသိ သမ္ဘိန္နာသိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာသီ’’တိ ဣမာနိ တီဏိယေဝ ပဒါနိ သုဒ္ဓါနိ သီသံ ဧန္တိ၊ ဣတိ ဣမာနိ စ တီဏိ၊ ပုရိမာနိ စ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂမေထုနဓမ္မပဒါနိ တီဏီတိ ဆ ပဒါနိ သုဒ္ဓါနိ အာပတ္တိကရာနိ၊ သေသာနိ ‘‘အနိမိတ္တာသီ’’တိအာဒီနိ အနိမိတ္တေ ‘‘မေထုနံ ဓမ္မံ မေ ဒေဟီ’’တိ ဝါ ‘‘အနိမိတ္တာသိ၊ မေထုနံ ဓမ္မံ မေ ဒေဟီ’’တိ ဝါ အာဒိနာ နယေန မေထုနဓမ္မေန ဃဋိတာနေဝ အာပတ္တိကရာနိ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

အဓက္ခကန္တိ အက္ခကတော ပဋ္ဌာယ အဓော။ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလန္တိ ဇာဏုမဏ္ဍလတော ပဋ္ဌာယ ဥဒ္ဓံ။ ဥဗ္ဘက္ခကန္တိ အက္ခကတော ပဋ္ဌာယ ဥဒ္ဓံ။ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလန္တိ ဇာဏုမဏ္ဍလတော ပဋ္ဌာယ အဓော။ အက္ခကံ၊ ပန ဇာဏုမဏ္ဍလဉ္စ ဧတ္ထေဝ ဒုက္ကဋခေတ္တေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ ဘိက္ခုနိယာ ကာယသံသဂ္ဂေ ဝိယ ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဂရုကာပတ္တိံ သာဝသေသံ ပညာပေန္တီတိ။ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓန္တိ ဝတ္ထံ ဝါ ပုပ္ဖံ ဝါ အာဘရဏံ ဝါ။

အတ္ထဓမ္မအနုသာသနိပုရေက္ခာရာနန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၇) ဧတ္ထ ‘‘အနိမိတ္တာ’’တိအာဒီနံ ပဒါနံ အတ္ထံ ကထေန္တော၊ အဋ္ဌကထံ ဝါ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တော အတ္ထပုရေက္ခာရော နာမ၊ ပါဠိံ ဝါစေန္တော၊ သဇ္ဈာယံ ဝါ ကရောန္တော ဓမ္မပုရေက္ခာရော နာမ၊ ‘‘ဣဒါနိပိ အနိမိတ္တာသိ၊ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာသိ၊ အပ္ပမာဒံ ဒါနိ ကရေယျာသိ၊ ယထာ အာယတိမ္ပိ ဧဝရူပါ မာ ဟောဟိသီ’’တိ ဘဏန္တော အနုသာသနိပုရေက္ခာရော နာမ။ ဣတိ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ အနုသာသနိဉ္စ ပုရက္ခိတွာ ဘဏန္တာနံ အနာပတ္တိ။ ယော ပန ဘိက္ခုနီနံ ပါဠိံ ဝါစေန္တော ပကတိဝါစနာမဂ္ဂံ ပဟာယ ဟသန္တော ဟသန္တော ‘‘သိခရဏီသိ၊ သမ္ဘိန္နာသိ၊ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာသီ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ဘဏတိ၊ တဿ အာပတ္တိယေဝ။ ဣဓ အာဒိကမ္မိကော ဥဒါယိတ္ထေရော၊ တဿ အနာပတ္တိ အာဒိကမ္မိကဿ။ နနု ‘‘သိခရဏီ’’တိအာဒီဟိ အက္ကောသန္တဿ ပဋိဃစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒုက္ခဝေဒနာယပိ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အထ ကသ္မာ ဒွိဝေဒနန္တိ? နာယံ ဒေါသော။ ရာဂဝသေန ဟိ အယံ အာပတ္တိ၊ န ပဋိဃဝသေန၊ တသ္မာ ရာဂဝသေနေဝ ပဝတ္တော အက္ကောသော ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ န ပဋိဃဝသေနာပီတိ။

ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အတ္တကာမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

အတ္တကာမပါရိစရိယာဝသေနာတိ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ရာဂဝသေန။ ဣဓာပိ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လဇာနနသမတ္ထာဝ ဣတ္ထီ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လောဘာသေန ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဣတ္ထိယာ’’တိ။ သမီပေတိ သဝနူပစာရေ။ ‘‘ဌတွာ’’တိ ပါဌသေသော။ အတ္တကာမပါရိစရိယာတိ ကာမီယတီတိ ကာမော၊ မေထုနဓမ္မော၊ ပရိစရဏံ ဥပဋ္ဌာနံ ပရိစရိယာ၊ သာဝ ပါရိစရိယာ၊ ကာမေန ပါရိစရိယာ ကာမပါရိစရိယာ၊ အတ္တနော ကာမပါရိစရိယာ အတ္တကာမပါရိစရိယာ၊ အတ္တနော အတ္ထာယ မေထုနဓမ္မေန ဥပဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ကာမိတာတိ ကာမာ၊ ပါရိစရိယာ၊ အတ္တနော ကာမာ အတ္တကာမာ၊ အတ္တကာမာ စ သာ ပါရိစရိယာ စာတိ အတ္တကာမပါရိစရိယာ၊ သယံ မေထုနရာဂဝသေန ပတ္ထိတဥပဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘မေထုနဓမ္မသင်္ခါတေနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ပဌမေန အတ္ထဝိကပ္ပေန ကာမဟေတုပါရိစရိယာသင်္ခါတံ အတ္ထတ္တယံ ဒဿေတိ၊ ဒုတိယေန အဓိပ္ပာယပါရိစရိယာသင်္ခါတံ အတ္ထဒွယံ။ ဗျဉ္ဇနေ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၉၁) ပန အာဒရံ အကတွာ အတ္ထမတ္တမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္တနော ကာမံ အတ္တနော ဟေတုံ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ အတ္တနော ပါရိစရိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၉၂) ပဒဘာဇနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္တနော ကာမံ အတ္တနော ဟေတုံ အတ္တနော ပါရိစရိယ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တေ ဇာနိဿန္တိ ပဏ္ဍိတာ ‘‘ဧတ္တာဝတာ အတ္တနော အတ္ထာယ ကာမပါရိစရိယာ ဝုတ္တာ’’တိ၊ ‘‘အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ အတ္တနော ပါရိစရိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၉၂) ဝုတ္တေပိ ဇာနိဿန္တိ ‘‘ဧတ္တာဝတာ အတ္တနာ ဣစ္ဆိတကာမိတဋ္ဌေန အတ္တကာမပါရိစရိယာ ဝုတ္တာ’’တိ။

ကလျာဏေန ဘဒ္ဒကေန ဂုဏေန သမန္နာဂတတ္တာ ကလျာဏဓမ္မံ။ တေနာဟ ‘‘တဒုဘယေနာပီ’’တိအာဒိ။ အဘိရမေယျာတိ တောသေယျ။ ဧတဒဂ္ဂန္တိ ဧသာ အဂ္ဂါ။ ပါရိစရိယာနန္တိ ပါရိစရိယာနံ မဇ္ဈေ၊ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ နနု ဒုဋ္ဌလ္လဝါစာသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၂၈၅) မေထုနယာစနံ အာဂတံ၊ အထ ကသ္မာ ဣဒံ ဝုတ္တံ? နာယံ ဒေါသော။ တတ္ထ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၂၉၁) ဟိ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒရာဂဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန အတ္တနော မေထုနဿာဒရာဂဝသေနာတိ။

တသ္မိံယေဝ ခဏေတိ ဘဏိတက္ခဏေ။ ဥဘတောဗျဉ္ဇနကော ပန ပဏ္ဍကဂတိကတ္တာ ဝိသုံ န ဝုတ္တော ။ ‘‘ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒဒွယေ ကာယသံသဂ္ဂေ ဝိယ ယက္ခိပေတီသုပိ ဒုဋ္ဌုလ္လတ္တကာမဝစနေ ထုလ္လစ္စယ’’န္တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၂၉၅) ဝဒန္တိ။ တသ္မိံယေဝါတိ ပဏ္ဍကေယေဝ ဣတ္ထိသညိနော အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏဘဏနေပိ ဒုက္ကဋံ။ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ၊ တဿ အဂ္ဂဒါနံ မေထုနံ ဓမ္မံ ဒေဟီ’’တိ ပရိယာယဝစနေပိ ဒုက္ကဋံ။ ‘‘အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျ ယာ မာဒိသံ ‘သီလဝန္တ’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ’’တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၂၉၅) ဧကေ။ ‘‘ပဉ္စသု အင်္ဂေသု သဗ္ဘာဝါ သင်္ဃာဒိသေသောဝါ’’တိ အပရေ။ ‘‘မေထုနုပသံဟိတေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘စီဝရာဒီဟိ…ပေ… ဘာသန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

အတ္တကာမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

သဉ္စရဏံ သဉ္စရော၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ သဉ္စရီ၊ သဉ္စရဏသီလောတိ ဝါ သဉ္စရီ၊ တဿ ဘာဝေါ သဉ္စရိတ္တံ၊ သဉ္စရဏန္တိ အတ္ထော။ တဉ္စ ပရတော ‘‘ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသမတိ’’န္တိအာဒိဝစနတော ဣတ္ထိပုရိသာနံ ဝေမဇ္ဈေတိ အာဟ ‘‘ဣတ္ထိပုရိသာနံ အန္တရေ သဉ္စရဏဘာဝ’’န္တိ။ ပဋိဂ္ဂဏှနဝီမံသနပစ္စာဟရဏာနီတိ ဧတ္ထ ပဋိဂ္ဂဏှနံ နာမ ပုရိသေန ဝါ ဣတ္ထိယာ ဝါ ဥဘိန္နံ မာတာဒီဟိ ဝါ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣတ္ထန္နာမံ ဣတ္ထိံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ ဧဝံ ဘဏာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ တေသံ ဝစနံ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝါ ‘‘ဟောတူ’’တိ ဝါ ‘‘ဘဏာမီ’’တိ ဝါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဝစီဘေဒံ ကတွာ၊ သီသကမ္ပနာဒီဟိ ဝါ သမ္ပဋိစ္ဆနံ။ ဝီမံသနံ နာမ ဝုတ္တပ္ပကာရေန သာသနံ ဂဟေတွာ တဿာ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ တေသံ အဝဿံ အာရောစနကာနံ မာတာပိတုဘာတာဘဂိနိအာဒီနံ ဝါ သန္တိကံ ဂန္တွာ တဿ သာသနဿ အာရောစနံ။ ပစ္စာဟရဏံ နာမ တေန ဂန္တွာ အာရောစိတေ သာ ဣတ္ထီ ဝါ ပုရိသော ဝါ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ လဇ္ဇာယ ဝါ တုဏှီ ဟောတု၊ ပုန အာဂန္တွာ တဿာ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ တဿာ ပဝတ္တိယာ အာရောစနံ။ အာပဇ္ဇေယျာတိ ပဋိပဇ္ဇေယျ။

ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသမတိံ ပုရိသဿ ဝါ ဣတ္ထိမတိန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အာရောစေယျာ’’တိ ပါဌသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဇာယာဘာဝေတိ ဘရိယာဘာဝေ။ ဇာရဘာဝေတိ ပတိဘာဝေ၊ နိမိတ္တတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ တသ္မာ ဘရိယာဘာဝနိမိတ္တံ ပတိဘာဝနိမိတ္တံ၊ ဘရိယာဘာဝဟေတု ပတိဘာဝဟေတု၊ ဘရိယာဘာဝပစ္စယာ ပတိဘာဝပစ္စယာ အာရောစေတီတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ‘‘ဇာယတ္တနေ အာရောစေတီ’’တိအာဒီသုပိ။ ‘‘ဇာယတ္တနေ ဝါ ဇာရတ္တနေ ဝါ’’တိ ဟိ ဣဒံ ယဒတ္ထံ တံ တေသံ မတိံ အာရောစေတိ ၊ တံ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ပန ပဒဘာဇနိယံ (ပါရာ။ ၃၀၂) ဝုတ္တနယေနာပိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိဉ္စာပိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ပဒဘာဇနိယံ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဇာယတ္တနေ ဝါ ဇာရတ္တနေ ဝါ’’တိ ပန နိဒ္ဒေသဿ ဥဘယလိင်္ဂသာဓာရဏတ္တာ ပုရိသလိင်္ဂဝသေနာပိ ယောဇေတွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပါယေနာ’’တိအာဒိ။ မုဟုတ္တိကာတိ ဂဏိကာ။ ‘‘အန္တမသော တင်္ခဏိကာယပီ’’တိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပါယေနာ’’တိအာဒိ။

အညတြနာလံဝစနီယာယာတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၃၉-၃၄၀) ဒေသစာရိတ္တဝသေန ပဏ္ဏဒါနာဒိနာ အပရိစ္စတ္တံ ဌပေတွာ။ သဉ္စရိတ္တဝသေန ဘိက္ခုနာ ဝစနီယာ န ဟောတီတိ နာလံဝစနီယာ၊ တံ ဌပေတွာတိ ကေစိ။ အပ္ပေန ဝါ ဗဟုနာ ဝါ ဓနေန ကီတာ ဓနက္ကီတာ။ ယသ္မာ ပန သာ န ကီတမတ္တာယေဝ ဘရိယာ၊ သံဝါသတ္ထာယ ပန ကီတတ္တာ ဘရိယာ၊ တသ္မာဿ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ဓနေန ကိဏိတွာ ဝါသေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တံ။ ဆန္ဒဝါသိနီတိ ဆန္ဒေန အတ္တနော ရုစိယာ ဝသတီတိ ဆန္ဒဝါသိနီ။ ယသ္မာ ပန သာ န အတ္တနော ဆန္ဒမတ္တေနေဝ ဘရိယာ ဟောတိ၊ ပုရိသေန ပန သမ္ပဋိစ္ဆိတတ္တာ၊ တသ္မာဿ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ပိယော ပိယံ ဝါသေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ဘောဂဝါသိနီ၊ ပဋဝါသိနီ၊ ဩဒပတ္တကိနီ၊ ဩဘဋစုမ္ဗဋာ၊ ဒါသီ စ ဘရိယာ စ၊ ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ စ၊ ဓဇာဟဋာ၊ မုဟုတ္တိကာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဣမေသံ အဋ္ဌန္နံ အာကာရာနံ ဂဟဏံ။ ယထာ စ ‘‘ဆန္ဒဝါသိနီ’’တိအာဒီသု အညတရဝသေန ဝဒတော ဝိသင်္ကေတော နတ္ထိ၊ ဧဝံ ပါဠိယံ အဝုတ္တေသုပိ ‘‘ဟောဟိ ကိရ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ၊ ဇာယာ၊ ပဇာပတိ၊ ပုတ္တမာတာ၊ ဃရဏီ၊ ဃရသာမိနီ၊ ဘတ္တရန္ဓိကာ၊ သုဿူသိကာ၊ ပရိစာရိကာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၀၅) ဧဝမာဒီသု သံဝါသပရိဒီပကေသု ဝစနေသု အညတရဝသေန ဝဒန္တဿာပိ ဝိသင်္ကေတော နတ္ထိ၊ တိဝင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ အာပတ္တိယေဝ။

မာတုရက္ခိတံ ဗြူဟီတိ ဧတ္ထ မာတုရက္ခိတာ နာမ မာတရာ ရက္ခိတာ၊ ယထာ ပုရိသေန သဟ သံဝါသံ န ကပ္ပေတိ၊ ဧဝံ မာတရာ ရက္ခိတာတိ အတ္ထော။ တေနေဝဿ ပဒဘာဇနေပိ ‘‘မာတာ ရက္ခတိ ဂေါပေတိ၊ ဣဿရိယံ ကာရေတိ၊ ဝသံ ဝတ္တေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တံ။ ပိတုရက္ခိတာဒီသူတိ ‘‘ပိတုရက္ခိတာ၊ မာတာပိတုရက္ခိတာ၊ ဘာတုရက္ခိတာ၊ ဘဂိနိရက္ခိတာ၊ ဉာတိရက္ခိတာ၊ ဂေါတ္တရက္ခိတာ၊ ဓမ္မရက္ခိတာ၊ သာရက္ခာ၊ သပရိဒဏ္ဍာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၃) ဧဝံ ဝုတ္တေသု ပိတုရက္ခိတာဒီသု။ ယထာ စ ဧတ္ထ၊ ဧဝံ ‘‘ပိတုရက္ခိတံ ဗြူဟီ’’တိအာဒီသုပိ နယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ဂိလာနဿ ဝါ ကိစ္စေန ဂစ္ဆန္တဿာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၀) ဧတ္ထ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဥပေါသထာဂါရံ ဝါ ကိဉ္စိ ဝါ ဝိပ္ပကတံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကာရုကာနံ ဘတ္တဝေတနတ္ထာယ ဥပါသကော ဝါ ဥပါသိကာယ သန္တိကံ ဘိက္ခုံ ပဟိဏေယျ၊ ဥပါသိကာ ဝါ ဥပါသကဿ၊ ဧဝရူပေန သင်္ဃကိစ္စေန ဂစ္ဆန္တဿ အနာပတ္တိ။ စေတိယကမ္မေ ကရိယမာနေပိ ဧသေဝ နယော။ ဂိလာနဿ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယပိ ဥပါသကေန ဝါ ဥပါသိကာယ သန္တိကံ၊ ဥပါသိကာယ ဝါ ဥပါသကဿ သန္တိကံ ပဟိတဿ ဂစ္ဆတော အနာပတ္တိ။

ကိဉ္စာပိ ဧတ္ထ ‘‘ဣတ္ထီ နာမ မနုဿိတ္ထီ၊ န ယက္ခီ န ပေတီ န တိရစ္ဆာနဂတာ။ ပုရိသော နာမ မနုဿပုရိသော၊ န ယက္ခော’’တိအာဒိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၄၁) နတ္ထိ၊ တထာပိ မနုဿဇာတိကာဝ ဣတ္ထိပုရိသာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘တေသံ မနုဿဇာတိကတာ’’တိ။ နနာလံဝစနီယတာတိ ယထာဝုတ္တနယေန ပရိစ္စတ္တာ အလံဝစနီယာ။ နိဝါရဏတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ အလံ-သဒ္ဒေါ။ န အလံဝစနီယာ နာလံဝစနီယာ၊ န နာလံဝစနီယာ၊ တဿာ ဘာဝေါ နနာလံဝစနီယတာ၊ ‘‘အလံဝစနီယတာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ပဏ္ဏတ္တိန္တိ၊ ဣမံ သိက္ခာပဒံ။ ကာယဝိကာရေနာတိ သီသုက္ခိပနာဒိကာယဝိကာရေန။ တထေဝ ဝီမံသိတွာ တထေဝ ပစ္စာဟရန္တဿာတိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဒိနာ ကာယဝိကာရေန ဝီမံသိတွာ ပုန အာဂန္တွာ တထေဝ အာရောစေန္တဿ။ အာဂမိဿတီတိ တဝ သန္တိကေ ဓမ္မဿဝနာဒိအတ္ထံ အာဂမိဿတိ။ ကေနစိ ဝုတ္တေတိ အာသနသာလာဒီသု နိသိန္နဿ ကေနစိ ပုရိသေန ဝုတ္တေ။ သစေ ဟိ ခီဏာသဝဿ မာတာပိတရော ကုဇ္ဈိတွာ အလံဝစနီယာ ဟောန္တိ၊ တဉ္စ ဘိက္ခုံ ဃရံ ဥပဂတံ ပိတာ ဝဒတိ ‘‘မာတာ တေ၊ တာတ၊ မံ မဟလ္လကံ ဆဍ္ဍေတွာ ဉာတိကုလံ ဂတာ၊ ဂစ္ဆ နံ မံ ဥပဋ္ဌာတုံ ပေသေဟီ’’တိ။ သော စေ ဂန္တွာ တံ ဝတွာ ပုန ပိတုနော တဿာ အာဂမနံ ဝါ အနာဂမနံ ဝါ အာရောစေတိ၊ ဧဝံ အာရောစေန္တဿ တဿပိ ကာယဝါစတော သမုဋ္ဌာတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနန္တဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ ခီဏာသဝဿပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ ပိတုဝစနေနာတိ အတ္တနော ပိတုဝစနေန။ ဂန္တွာတိ တဿာ သမီပံ ဂန္တွာ။ ပဏ္ဏတ္တိံ၊ အလံဝစနီယဘာဝဉ္စာတိ ဥဘယံ အဇာနန္တဿပိ ကာယဝါစတော သမုဋ္ဌာတိ။ တဒုဘယန္တိ ပဏ္ဏတ္တိံ၊ အလံဝစနီယဘာဝဉ္စ။ ယံ ပန ပဏ္ဏတ္တိံ ဇာနိတွာ ဧတေဟေဝ တီဟိ နယေဟိ သဉ္စရိတ္တံ သမာပဇ္ဇတော ကာယစိတ္တတော၊ ဝါစာစိတ္တတော၊ ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ။ ဣမာနိ တီဏိ ပဏ္ဏတ္တိဇာနနစိတ္တေန ‘‘သစိတ္တကသမုဋ္ဌာနာနီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ အယုတ္တံ။ န ဟိ ပဏ္ဏတ္တိံ ဇာနိတွာပိ ‘‘နာလံဝစနီယာ’’တိ မညမာနဿ သစိတ္တကေဟိ သမုဋ္ဌာနေဟိ အာပတ္တိ သမုဋ္ဌာတီတိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ ဝီတိက္ကမစေတနာယ အသမ္ဘဝတော။

သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

သညာစိကာယပနာတိ ဧတ္ထ သန္တိ အတ္တဝါစကော တတိယတ္ထေ နိပါတော၊ ယာစိကာတိ ဘာဝသာဓနော၊ တေသဉ္စ မဇ္ဈေပဒလောပသမာသော။ ပနာတိ နိပါတမတ္တမေဝ။ တေနာဟ ‘‘သယံ ပဝတ္တိတယာစနာ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ယာ ဟိ အတ္တနာ ပဝတ္တိတာ၊ သာ အတ္တနော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ နနု န သက္ကာ ယာစနာယေဝ ကုဋိံ ကာတုန္တိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ တဿာဓိပ္ပာယတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သယံ ယာစိတကေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သယံ ယာစိတကေဟီတိ ‘‘ဝါသိံ ဒေထ၊ ဖရသုံ ဒေထာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၃၄၂) သယံ ယာစိတကေဟိ။ ဥပကရဏေဟီတိ ဝါသိယာဒီဟိ။ ပရေန ဘဏ္ဍသာမိကေန ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ အပရိစ္စာဂါရက္ခဏဂေါပနဝသေန ပရိဂ္ဂဟိတံ ပရပရိဂ္ဂဟိတကံ၊ ပရသန္တကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မူလစ္ဆေဒဝသေနာတိ မူလဿ ဆိန္ဒနဝသေန၊ ပရသန္တကဘာဝတော မောစေတွာ အတ္တနော သန္တကံ ကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝဉှိ အညာတကအပ္ပဝါရိတဋ္ဌာနတော ယာစန္တဿ အညာတကဝိညတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ။ တာဝကာလိကံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ တာဝကာလိကံ ကတွာ ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သကကမ္မံ န ယာစိတဗ္ဗာတိ ပါဏာတိပါတသိက္ခာပဒရက္ခဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဟတ္ထကမ္မံ ဒေထာ’’တိ အနိယမေတွာပိ န ယာစိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ယာစိတာ ဟိ တေ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ’’တိ ဘိက္ခုံ ဥယျောဇေတွာ မိဂေပိ မာရေတွာ အာဟရေယျုံ။ နိယမေတွာ ပန ‘‘ဝိဟာရေ ကိဉ္စိ ကတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ဟတ္ထကမ္မံ ဒေထာ’’တိ ယာစိတဗ္ဗာ။ ‘‘ကုဋိ နာမ ဥလ္လိတ္တာ ဝါ ဟောတိ၊ အဝလိတ္တာ ဝါ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တာ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၅) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ကုဋိန္တိ ဥလ္လိတ္တာဒီသု အညတရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဒ္ဓံ မုခံ လိတ္တာ ဥလ္လိတ္တာ။ အန္တော လိမ္ပန္တာ ဟိ ဧဝံ လိမ္ပန္တိ။ အဓော မုခံ လိတ္တာ အဝလိတ္တာ။ ဗဟိ လိမ္ပန္တာ ဟိ ဧဝံ လိမ္ပန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထ ဥလ္လိတ္တာ နာမာ’’တိအာဒိ။ ပိဋ္ဌသင်္ဃာဋောတိ ဒွါရဗာဟာ။ ‘‘သုဓာယ ဝါ မတ္တိကာယ ဝါ’’တိ ဧတေန ဌပေတွာ ဣမေ ဒွေ လေပေ အဝသေသော ဘသ္မာဂေါမယာဒိဘေဒေါ အလေပေါတိ ဒဿေတိ။

ယသ္မာ ပန သညာစိကာယ ကုဋိံ ကရောန္တေနာပိ ဣဓ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ‘‘သယံ ဝါ ကရောန္တေန အာဏတ္တိယာ ဝါ ကာရာပေန္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သယံ ဝါ ကရောန္တေနာ’’တိ ဣမိနာ သာမတ္ထိယတော လဗ္ဘမာနမတ္ထမာဟ၊ န တု ပဒတ္ထတော။ ‘‘အာဏတ္တိယာ ဝါ ကာရာပေန္တေနာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၈-၃၄၉) ပန ပဒတ္ထတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ယဒိ ပန ‘‘ကရောန္တေန ဝါ ကာရာပေန္တေန ဝါ’’တိ ဝဒေယျ၊ ဗျဉ္ဇနံ ဝိလောမိတံ ဘဝေယျ။ န ဟိ ကာရာပေန္တော ကရောန္တော နာမ ဟောတီတိ ဧဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နတ္ထိ သာမီ ပတိ ဧတိဿာတိ အသာမိကာ၊ တံ အသာမိကံ၊ အနိဿရန္တိ အတ္ထော။ အနိဿရတာ စေတ္ထ ကာရာပနေနာတိ အာဟ ‘‘ကာရေတာ ဒါယကေန ဝိရဟိတ’’န္တိ။ ဥဒ္ဒေသောတိ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗော။

တတြာတိ သာမိသ္မိံ ဘုမ္မဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တဿာ ကုဋိယာ’’တိ။ ဒီဃသောတိ နိဿက္ကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဒီဃတော’’တိ။ ဗဟိကုဋ္ဋေတိ ကုဋ္ဋဿ ဗဟိ၊ ထုသေန မိဿကော ပိဏ္ဍော ထုသပိဏ္ဍော၊ တဿ ပရိယန္တော ထုသပိဏ္ဍပရိယန္တော၊ တေန၊ ထုသမိဿကမတ္တိကာပိဏ္ဍပရိယန္တေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ထုသပိဏ္ဍဿူပရိ သေတကမ္မံ ပန အဗ္ဗောဟာရိကံ။ အဗ္ဘန္တရေ ဘဝေါ အဗ္ဘန္တရိမော၊ တေန။ ယတ္ထာတိ ယဿံ ကုဋိယံ။ ပမာဏယုတ္တောတိ ပကတိဝိဒတ္ထိယာ နဝဝိဒတ္ထိပမာဏော။ ‘‘တိရိယံ သတ္တန္တရာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၈) ဥက္ကံသတော ပမာဏဿ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ စတုဟတ္ထဝိတ္ထာရာ န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

သောဓေတွာတိ သမတလသီမမဏ္ဍလသဒိသံ ကတွာ။ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန သင်္ဃံ တိက္ခတ္တုံ ယာစိတွာတိ ‘‘သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဧဝမဿ ဝစနီယော ‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ သညာစိကာယ ကုဋိံ ကတ္တုကာမော အသာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ၊ သောဟံ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃံ ကုဋိဝတ္ထုဩလောကနံ ယာစာမီ’’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၉) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန တိက္ခတ္တုံ ယာစိတွာ။ သင်္ဃေန ဝါ သမ္မတာတိ ပဒဘာဇနိယံ (ပါရာ။ ၃၅၀) ဝုတ္တေန ဉတ္တိဒုတိယကမ္မေန၊ အပလောကနကမ္မဝသေန ဝါ သင်္ဃေန သမ္မတာ။ ဝတ္ထူတိ ကုဋိဝတ္ထု။ အနာရမ္ဘန္တိ အနုပဒ္ဒဝံ။ ပရိတော ကမတိ ဂစ္ဆတိ ဧတ္ထာတိ ပရိက္ကမနံ၊ တေန သဟ ဝတ္တတီတိ သပရိက္ကမနံ၊ သဥပစာရန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘တေဟိ ဘိက္ခူဟီ’’တိအာဒိ။

ကိပိလ္လိကာဒီနန္တိ ဧတ္ထ ကိပိလ္လိကာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၅၃) နာမ ရတ္တကာဠပိင်္ဂလာဒိဘေဒါ ယာ ကာစိ၊ တာ အာဒိ ယေသံ တာနိ ကိပိလ္လိကာဒီနိ၊ တေသံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဥပစိကာဒီနံ သင်္ဂဟဏံ။ အာသယောတိ နိဗဒ္ဓဝသနဋ္ဌာနံ၊ သော အာဒိ ယေသံ တေ အာသယာဒယော၊ တေဟိ။ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ နိဿိတဿ ဂဟဏံ။ သောဠသဟိ ဥပဒ္ဒဝေဟီတိ ‘‘ကိပိလ္လိကာနံ ဝါ အာသယော ဟောတိ၊ ဥပစိကာနံ ဝါ ဥန္ဒူရာနံ ဝါ အဟီနံ ဝါ ဝိစ္ဆိကာနံ ဝါ သတပဒီနံ ဝါ ဟတ္ထီနံ ဝါ အဿာနံ ဝါ သီဟာနံ ဝါ ဗျဂ္ဃာနံ ဝါ ဒီပီနံ ဝါ အစ္ဆာနံ ဝါ တရစ္ဆာနံ ဝါ ယေသံ ကေသဉ္စိ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ပါဏာနံ ဝါ အာသယော ဟောတိ၊ ပုဗ္ဗဏ္ဏနိဿိတံ ဝါ ဟောတိ၊ အပရဏ္ဏအဗ္ဘာဃာတအာဃာတနသုသာနဥယျာနရာဇဝတ္ထုဟတ္ထိသာလာအဿသာလာဗန္ဓနာဂါရပါနာဂါရသူနရစ္ဆာစစ္စရသဘာသံသရဏနိဿိတံ ဝါ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၃) ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ သောဠသဟိ ဥပဒ္ဒဝေဟိ။ တတ္ထ စ အဗ္ဘာဃာတံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၅၃) နာမ ကာရဏာဃရံ။ အာဃာတနံ နာမ ဓမ္မဂန္ဓိကာ။ သုသာနန္တိ မဟာသုသာနံ။ သံသရဏံ နာမ အနိဗ္ဗိဇ္ဈဂမနီယော ဂတပစ္စာဂတမဂ္ဂေါ။

အာဝိဇ္ဈိတုံ သက္ကုဏေယျတာယာတိ ဆိန္နတဋာဒီနမဘာဝတော အနုပရိယာယိတုံ သက္ကုဏေယျတာယ။ တေန ဘိက္ခုနာတိ ကုဋိကာရကေန ဘိက္ခုနာ။ ယာစိတေဟီတိ ‘‘ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဧဝမဿ ဝစနီယော ‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ သညာစိကာယ ကုဋိံ ကတ္တုကာမော အသာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ၊ သောဟံ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃံ ကုဋိဝတ္ထုဒေသနံ ယာစာမီ’’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၁) တိက္ခတ္တုံ ယာစိတေဟိ။ ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေနာတိ –

‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ အယံ ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု သညာစိကာယ ကုဋိံ ကတ္တုကာမော အသာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ၊ သော သင်္ဃံ ကုဋိဝတ္ထုဒေသနံ ယာစတိ။ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ကုဋိဝတ္ထုံ ဒေသေယျ။ ဧသာ ဉတ္တိ။ သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ အယံ ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု သညာစိကာယ ကုဋိံ ကတ္တုကာမော အသာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ၊ သော သင်္ဃံ ကုဋိဝတ္ထုဒေသနံ ယာစတိ။ သင်္ဃော ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ကုဋိဝတ္ထုံ ဒေသေတိ၊ ယဿာယသ္မတော ခမတိ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ကုဋိဝတ္ထုဿ ဒေသနာ၊ သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ၊ သော ဘာသေယျ။ ဒေသိတံ သင်္ဃေန ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ကုဋိဝတ္ထု၊ ခမတိ သင်္ဃဿ၊ တသ္မာ တုဏှီ၊ ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ –

ဧဝံ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တေန ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန။ အာဠဝိကာ နာမ အာဠဝိရဋ္ဌေ ဇာတာ ဒါရကာ၊ တေ ပဗ္ဗဇိတကာလေပိ ‘‘အာဠဝိကာ’’တွေဝ ပညာယိံသု။ တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ အာဠဝိကေ ဘိက္ခူ’’တိ။ လေပေ ဃဋိတေတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၅၃) အန္တောလေပေ ဝါ အန္တောလေပေန သဒ္ဓိံ ဘိတ္တိဉ္စ ဆဒနဉ္စ ဧကာဗဒ္ဓံ ကတွာ ဃဋိတေ၊ ဗဟိလေပေ ဝါ ဗဟိလေပေန သဒ္ဓိံ ဃဋိတေ။ ဒွေ စ ဒုက္ကဋာနိ သာရမ္ဘအပရိက္ကမနဝသေန။ ဥဘယဝိပန္နာတိ ဥဘယေဟိ ဒေသနာပမာဏေဟိ ဝိပန္နာ ဝိရဟိတာ ဥဘယဝိပန္နာ၊ အဒေသိတဝတ္ထုကာ ပမာဏာတိက္ကန္တာတိ အတ္ထော။ တသ္မိန္တိ ဒွါရဗန္ဓေ ဝါ ဝါတပါနေ ဝါ။ လေပေါ န ဃဋိယတီတိ ပုဗ္ဗေ ဒိန္နလေပေါ ဒွါရဗန္ဓေန ဝါ ဝါတပါနေန ဝါ သဒ္ဓိံ န ဃဋိယတိ၊ ဧကာဗဒ္ဓံ ဟုတွာ န တိဋ္ဌတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တန္တိ ဒွါရဗန္ဓံ ဝါ ဝါတပါနံ ဝါ ပရာမသတိ။ ပဌမမေဝါတိ လေပကိစ္စဿ နိဋ္ဌိတတ္တာ ဒွါရဗန္ဓဝါတပါနာနံ ဌပနတော ပုဗ္ဗေယေဝ၊ လေပဿ နိဋ္ဌိတက္ခဏေယေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ ဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏိကံ သာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ ဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏိကံ အနာရမ္ဘံ အပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၅) ပဒဘာဇနိယံ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ကေဝလံ သာရမ္ဘာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိပ္ပကတန္တိ အနိဋ္ဌိတံ။ အညဿ ဒဒတော စာတိ အညဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ ဒဒတော စ။ ဂုဟာ နာမ ဣဋ္ဌကဂုဟာ ဝါ သိလာဂုဟာ ဝါ ဒါရုဂုဟာ ဝါ ဘူမိဂုဟာ ဝါ။ တိဏကုဋိ နာမ သတ္တဘူမိကောပိ ပါသာဒေါ တိဏစ္ဆဒနော ‘‘တိဏကုဋိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အညဿာတိ အာစရိယဿ ဝါ ဥပဇ္ဈာယဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ။ ဝါသာဂါရံ ဌပေတွာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၆၄) အတ္တနော ဝသနတ္ထာယ ဝါသာဂါရံ ဌပေတွာ။ ဥပေါသထာဂါရာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ဇန္တာဃရဘောဇနသာလာအဂ္ဂိသာလာနံ ဂဟဏံ။ ဟေဋ္ဌိမပမာဏသမ္ဘဝေါတိ စတုဟတ္ထဝိတ္ထိဏ္ဏတာ။ အဒေသာပေတွာ ကရောတောတိ ဝတ္ထုံ အဒေသာပေတွာ ပမာဏာတိက္ကန္တံ၊ ပမာဏယုတ္တံ ဝါ ကရောတော။ ဧတ္ထ စ ဝတ္ထုနော အဒေသာပနံ အကိရိယာ။ ကုဋိကရဏံ ကိရိယာ။

ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဝိဟာရကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

မဟန္တံ လာတိ ဂဏှာတီတိ မဟလ္လကော၊ တံ မဟလ္လကံ။ ယော စ ယံ ဂဏှာတိ၊ သော တဿ အတ္ထီတိ အာဟ ‘‘မဟန္တဘာဝေါ ဧတဿ အတ္ထီတိ မဟလ္လကော’’တိ။ သော စ မဟန္တဘာဝေါ ကေန၊ ကုတော စာတိ အာဟ ‘‘သသာမိကဘာဝေနာ’’တိအာဒိ။ န ကေဝလံ သသာမိကဘာဝေနေဝါတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ဝါ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ အထ ကသ္မာ ‘‘မဟလ္လကော နာမ ဝိဟာရော သသာမိကော ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၆၇) ဧတ္တကမေဝ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဝိဟရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝိဟာရော၊ အာဝါသော။ မာတိကာယံ ဘိက္ခူ ဝါ အနဘိနေယျာတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ‘‘အယံ ဝါ သော မဟာနာဂေါ’’တိအာဒီသု ဝိယ အဝဓာရဏတ္ထော။

ကောသမ္ဗိယန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၆၅) ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ တဿ ကိရ နဂရဿ အာရာမပေါက္ခရဏိအာဒီသု တေသု တေသု ဌာနေသု ကောသမ္ဗရုက္ခာဝ ဥဿန္နာ အဟေသုံ၊ တသ္မာ တံ ‘‘ကောသမ္ဗီ’’တိ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘ကုသုမ္ဗဿ နာမ ဣသိနော အဿမတော အဝိဒူရေ မာပိတတ္တာ’’တိ ဧကေ။ ဆန္နတ္ထေရံ အာရဗ္ဘာတိ ယော အဘိနိက္ခမနကာလေ သဒ္ဓိံ နိက္ခန္တော၊ ယဿ စ သတ္ထာရာ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ ဗြဟ္မဒဏ္ဍော (စူဠဝ။ ၄၄၅) အာဏတ္တော၊ တံ ဆန္နတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ။ စေတိယရုက္ခန္တိ စိတ္တီကတဋ္ဌေန စေတိယံ၊ ပူဇာရဟာနံ ဒေဝဋ္ဌာနာနမေတံ အဓိဝစနံ၊ ‘‘စေတိယ’’န္တိ သမ္မတံ ရုက္ခံ စေတိယရုက္ခံ။ ဝတ္ထုနော အဒေသနာယ အာပဇ္ဇနတော ‘‘အကိရိယမတ္တတော သမုဋ္ဌာနဘာဝေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ မတ္တ-သဒ္ဒေန ကိရိယတော သမုဋ္ဌာနတံ ပဋိက္ခိပတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝတ္ထုအဒေသနာယ၊ ကုဋိကရဏေန စ သမုဋ္ဌာနတော ကိရိယာကိရိယတော သမုဋ္ဌာတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပမာဏနိယမာဘာဝေါဝ ဝိသေသော။

ဝိဟာရကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဒူသီယတီတိ ဒုဋ္ဌော၊ ဒူသေတိ ပရံ ဝိနာသေတီတိ ဒေါသော။ တေနာဟ ‘‘ဒူသိတော စေဝါ’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ ‘‘ဒူသိတော စေဝ ဒူသကော စာ’’တိ ဣမိနာ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပ္ပန္နေ ဟိ ဒေါသေ’’တိအာဒိမာဟ။ ပကတိဘာဝံ ဇဟာပိတောတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) သောမ္မဘာဝံ ဇဟာပိတောတိ အတ္ထော၊ ဝိကာရမာပါဒိတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာကာရနာနာတ္တေနာတိ ဒူသိတာကာရဿ စေဝ ဒူသကာကာရဿ စာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ အာကာရာနံ နာနာဘာဝေန။ နပ္ပတိတောတိ ပီတိသုခါဒီဟိ န အဘိဂတော အနုပဂတော၊ န ဥပဂတောတိ အတ္ထော။ ယော စ ပီတိသုခါဒီဟိ အနုပဂတော၊ သော တေဟိ ဝဇ္ဇိတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပီတိသုခါဒီဟိ ဝိဝဇ္ဇိတော’’တိ။ ယော စ တေဟိ ဝဇ္ဇိတော၊ န သော တေဟိ အဘိသဋော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘န အဘိသဋော’’တိ၊ ပီတိသုခါဒီဟိ န ပတ္ထဋောတိ အတ္ထော။ နာဿ မူလန္တိ အမူလကံ။ တံ ပန အမူလကတ္တံ ယသ္မာ စောဒကဝသေန အဓိပ္ပေတံ၊ န စုဒိတကဝသေန၊ တသ္မာ တဒတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ စောဒကေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယန္တိ ပါရာဇိကံ။ ဧတန္တိ စုဒိတကဿ အာပန္နာနာပန္နတ္တံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ။

ဣဒါနိ အတ္တနာ ဝုတ္တမေဝ ဒိဋ္ဌာဒိံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထေဝါတိ ‘‘ပသာဒသောတေန ဝါ ဒိဗ္ဗသောတေန ဝါ’’တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ပရိသင်္ကိတံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ပန တိဝိဓံ ဒိဋ္ဌပရိသင်္ကိတံ၊ သုတပရိသင်္ကိတံ၊ မုတပရိသင်္ကိတန္တိ။ တတ္ထ ဘိက္ခုဉ္စ မာတုဂါမဉ္စ တထာရူပေ ဌာနေ ဒိသွာ ‘‘အဒ္ဓါ ဣမေဟိ ကတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ကရိဿန္တီ’’တိ ဝါ ပရိသင်္ကိတံ၊ ဣဒံ ဒိဋ္ဌပရိသင်္ကိတံ နာမ။ အန္ဓကာရေ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နောကာသေ ဝါ ဘိက္ခုဿ စ မာတုဂါမဿ စ ဝစနံ သုတွာ ဒုတိယဿ အတ္ထိဘာဝံ အဇာနတော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ပရိသင်္ကိတံ၊ ဣဒံ သုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဓုတ္တေဟိ ဣတ္ထီဟိ သဒ္ဓိံ ပစ္စန္တဝိဟာရေ မဏ္ဍပေ ဝါ သာလာဒီသု ဝါ ပုပ္ဖဂန္ဓမံသသုရာဒီနိ အနုဘဝိတွာ ဂတဋ္ဌာနံ ဒိသွာ ‘‘ကေန နု ခေါ ဣဒံ ကတ’’န္တိ ဝီမံသန္တေန တတြ ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇာ ကတာ ဟောတိ၊ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ အရိဋ္ဌံ ဝါ ပီတံ၊ သော တဿ ဂန္ဓံ ဃာယိတွာ ‘‘အယံ သော ဘဝိဿတီ’’တိ ပရိသင်္ကိတံ၊ ဣဒံ မုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဧဝံ တိဝိဓဿ ပရိသင်္ကိတဿ အဘာဝေါ အပရိသင်္ကိတံ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌသုတမုတဝသေန စေတသာ အပရိသင်္ကိတ’’န္တိ။ တဉ္စ ပနေတံ ဒိဋ္ဌာဒိကံ န ကေဝလံ အတ္တနော ဝါတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော ဝါ ပရဿ ဝါ’’တိ။ ယသ္မာ ‘‘တွံ ပဏ္ဍကော’’တိအာဒိဝစနေနာပိ စောဒယတော အာပတ္တိယေဝ၊ တသ္မာ ‘‘ဘိက္ခုနော အနုရူပေသု ဧကူနဝီသတိယာ အညတရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ အထ ကသ္မာ ပဒဘာဇနေ ‘‘ပါရာဇိကေန ဓမ္မေနာတိ စတုန္နံ အညတရေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၆) ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဒဘာဇနေပနာ’’တိအာဒိ။ ဥပသဂ္ဂနိပါတာနံ ဝါစကသဒ္ဒသန္နိဋ္ဌာနေ တဒတ္ထဇောတနဘာဝေန ပဝတ္တနတော ‘‘ဓံသေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓံသနဉ္စေတ္ထ အဘိဘဝနံ။ တေနာဟ ‘‘အဘိဘဝေယျာ’’တိ။ ‘‘တွံ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တာတိ ‘‘တွံ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝိ၊ အဒိန္နံ အာဒိယိ၊ မနုဿံ ဃာတယိတ္ထ၊ အဘူတံ အာရောစယိတ္ထာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဿမဏောသီ’တိ အဝန္ဒနကာရဏဿ အဝုတ္တတ္တာ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နော န ဝန္ဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ အဝန္ဒိယေသု အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿ အဝုတ္တတ္တာ၊ ‘‘ပစ္ဆာ ဥပသမ္ပန္နေန ပုရေ ဥပသမ္ပန္နော ဝန္ဒိယော’’တိ (ပရိ။ ၄၆၈) ဝုတ္တတ္တာ စ။ ဣဒံ ပန အတ္တနာ ဝတ္တဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။

သမီပေတိ ဒွါဒသဟတ္ထပမာဏေ ပဒေသေ။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနမေဝ ဟိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ သီသံ န ဧတိ၊ ဣဒံ ပန အနုဒ္ဓံသနံ၊ အဘူတရောစနဉ္စ ဧတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ဧဝ ဝါ’’တိ။ ဗြဟ္မစရိယာတိ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ ပသတ္ထံ စရိယန္တိ ဗြဟ္မစရိယံ၊ ဗြဟ္မူနံ ဝါ သေဋ္ဌာနံ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓအရိယသာဝကာနံ၊ ဗြဟ္မာနဉ္စ စရိယန္တိ ဗြဟ္မစရိယံ၊ တမှာ ဗြဟ္မစရိယာ။ တေနာဟ ‘‘သေဋ္ဌစရိယာ’’တိ။ သာဓု ဝတဿ ဧကန္တေန ဘဒ္ဒကံ ဘဝေယျ။ ‘‘တဇ္ဇနီယကမ္မာဒိသတ္တဝိဓမ္ပိ ကမ္မံ ကရိဿာမာ’’တိ အာပတ္တိယာ စောဒေန္တဿ အဓိပ္ပာယော ကမ္မာဓိပ္ပာယော။ ‘‘အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာပေဿာမာ’’တိ အဓိပ္ပာယော ဝုဋ္ဌာနာဓိပ္ပာယော။ အနုဝိဇ္ဇနာဓိပ္ပာယောတိ ဝီမံသနာဓိပ္ပာယော၊ ဥပပရိက္ခာဓိပ္ပာယော။ အနုဝိဇ္ဇကေနာတိ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဩတိဏ္ဏံ အဓိကရဏံ ဝိနိစ္ဆိနိတုံ နိသိန္နေန ဝိနယဓရေန။ ကိံ တေ ဒိဋ္ဌန္တိ တယာ ကိံ ဒိဋ္ဌံ၊ ပဌမံ ပါရာဇိကံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော၊ ဒုတိယံ တတိယံ စတုတ္ထံ ပါရာဇိကံ အာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ကိန္တိ တေ ဒိဋ္ဌံ၊ ကဒါ တေ ဒိဋ္ဌံ၊ ကတ္ထ တေ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဣမံ နယံ သင်္ဂဏှာတိ။

သမနတ္ထာယ ပဝတ္တမာနေဟိ သမထေဟိ အဓိကာတဗ္ဗန္တိ အဓိကရဏံ။ ယထာ ဟိ သမနဝသေန သမထာနံ ဝိဝါဒါဒီသု အဓိကတဘာဝေါ၊ ဧဝံ ဝိဝါဒါဒီနံ တေဟိ အဓိကတ္တဗ္ဗတာတိ။ တေနာဟ ‘‘သမထေဟိ အဓိကရဏီယဘာဝေနာ’’တိအာဒိ။ ဣမိနာ ဟိ အဓိကရဏသဒ္ဒဿ ကမ္မသာဓနတာ ဝုတ္တာ။ အဓိကရဏန္တိ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ အနုဝါဒါဓိကရဏံ အာပတ္တာဓိကရဏံ ကိစ္စာဓိကရဏန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ အဓိကရဏံ။ ဝိဝါဒါဒီနိ အဓိကရဏာနိ သမေန္တိ ဝူပသမေန္တီတိ သမထာ၊ သမ္မုခါဝိနယာဒယော။ အထ ဝါ အဓိကရီယန္တိ ဧတ္ထာတိ အဓိကရဏံ။ ကေ အဓိကရီယန္တိ? သမထာ။ ကထံ အဓိကရီယန္တိ? သမနဝသေန။ အဓိကရဏံ သမေန္တိ ဝူပသမေန္တီတိပိ သမထာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာပတ္တာဓိကရဏံ ဌပေတွာ သေသာဓိကရဏေဟိ စောဒနာယ အဘာဝတော ‘‘ဣဒံ ပန ပါရာဇိကသင်္ခါတံအာပတ္တာဓိကရဏမေဝ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာပတ္တိယေဝ အဓိကရဏံ အာပတ္တာဓိကရဏံ။ အနုဒ္ဓံသိတက္ခဏေယေဝ သင်္ဃာဒိသေသော၊ သော စေ တင်္ခဏေယေဝ ဇာနာတီတိ အဓိပ္ပာယော။

မေတ္တိယဘူမဇကေတိ မေတ္တိယဉ္စ ဘူမဇကဉ္စ။ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာနံ အဂ္ဂပုရိသာ ဧတေ။ သုဒ္ဓံ ဝါတိ ပါရာဇိကမနာပန္နံ ဝါ။ ‘‘သစေ သော တင်္ခဏေယေဝ ဇာနာတီ’’တိ ဣမိနာ အာဝဇ္ဇနသမယမာဟ။ တင်္ခဏေယေဝ ဇာနနံ နာမ ဒုက္ကရံ၊ သမယေန အာဝဇ္ဇိတွာ ဉာတေ ပန ဉာတမေဝ ဟောတိ။ ပစ္ဆာ စေ ဇာနာတိ၊ သီသံ န ဧတိ။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနအဘူတာရောစနဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာအတ္တကာမဒုဋ္ဌဒေါသဘူတာရောစနသိက္ခာပဒါနီတိ သဗ္ဗာနေဝ ဟိ ဣမာနိ ဧကပရိစ္ဆေဒါနိ။ ယသ္မာ ပန ပရမ္မုခါ သတ္တဟိပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ ဝဒတော ဒုက္ကဋမေဝ၊ တသ္မာ ‘‘ပရမ္မုခါ စောဒေန္တဿ ပန သီသံ န ဧတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယာပတ္တိယောတိ ‘‘ဝါစာယ ဝါစာယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယာ သင်္ဃာဒိသေသဒုက္ကဋာပတ္တိယော။ တထေဝါတိ ဝါစာယ ဝါစာယေဝ။ ဝဒန္တဿာတိ သတ္တဟိပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ ဥပသမ္ပန္နံ သမ္မုခါ ဝဒန္တဿ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ဝါစာယ ဝါစာယေဝ။ ဩကာသံ ကာရေတွာ ဥပသမ္ပန္နံ သမ္မုခါ ဝဒန္တဿ ဝါစာယ ဝါစာယ ပါစိတ္တိယန္တိ အာဟ ‘‘ဩကာသံ ကာရေတွာ ဝဒန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝါ’’တိ။ ဧဝသဒ္ဒေန ဒုက္ကဋံ နိဝတ္တီယတိ။ အသမ္မုခါ သတ္တဟိပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ ဝဒန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ သတ္တဝိဓမ္ပိ ကမ္မန္တိ တဇ္ဇနီယံ၊ နိယသံ၊ ပဗ္ဗာဇနီယံ၊ ပဋိသာရဏီယံ၊ တိဝိဓဉ္စ ဥက္ခေပနီယန္တိ သတ္တဝိဓမ္ပိ ကမ္မံ။

ဥပေါသထံ ဝါ ပဝါရဏံ ဝါ ဌပေန္တဿ စ ဩကာသကမ္မံ နတ္ထီတိ ဧတ္ထ ဥပေါသထတော ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ ဌပိတောပိ အဋ္ဌပိတော ဟောတိ။ ခေတ္တေ ဌပိတော ပန ဌပိတော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ အဇ္ဇုပေါသထော ပန္နရသော၊ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဥပေါသထံ ကရေယျာ’’တိ ဧတ္ထ ယာဝ ရေ-ကာရံ ဘဏတိ၊ တာဝ ဌပေတဗ္ဗော၊ ဣဒံ ခေတ္တံ။ ယျ-ကာရေ ပန ဝုတ္တေ ဌပေန္တေန ပစ္ဆာ ဌပိတော နာမ ဟောတိ ။ ‘‘သုဏာတု မေ’’တိ အနာရဒ္ဓေ ဌပေန္တေန ပုရေ ဌပိတော ဟောတိ။ ပဝါရဏာဋ္ဌပနံ ပန သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကံ၊ ပုဂ္ဂလိကဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကေ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော…ပေ… သင်္ဃော တေဝါစိကံ ပဝါရေယျာ’’တိ သု-ကာရတော ယာဝ ရေ-ကာရော၊ တာဝ အပရိယောသိတာဝ ဟောတိ ပဝါရဏာ၊ ဧတ္ထန္တရေ ဧကပဒေပိ ဌပေန္တေန ဌပိတာ ဟောတိ ပဝါရဏာ။ ယျ-ကာရေ ပန ပတ္တေ ပရိယောသိတာဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ တတော ပဋ္ဌာယ ဌပေန္တေန အဋ္ဌပိတာ ဟောတိ။ ပုဂ္ဂလိကဋ္ဌပနေ ပန ‘‘သင်္ဃံ၊ ဘန္တေ၊ ပဝါရေမိ…ပေ… တတိယမ္ပိ ဘန္တေ သင်္ဃံ ပဝါရေမိ ဒိဋ္ဌေန ဝါ…ပေ… ပဿန္တော ပဋီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၁၀) သံ-ကာရတော ယာဝ အယံ သဗ္ဗပစ္ဆိမော ဋိ-ကာရော၊ တာဝ အပရိယောသိတာဝ ဟောတိ ပဝါရဏာ၊ ဧတ္ထန္တရေ ဧကပဒေပိ ဌပေန္တေန ဌပိတာ ဟောတိ ပဝါရဏာ။ ‘‘ကရိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ပရိယောသိတာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကရိဿာမီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ သမ္ပတ္တေ ဌပိတာပိ အဋ္ဌပိတာ ဟောတိ။ ဧသေဝ နယော ဒွေဝါစိကဧကဝါစိကသမာနဝဿိကာသု။ ဧတာသုပိ ဟိ ဋိ-ကာရာဝသာနံယေဝ ဌပနက္ခေတ္တန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဌပနက္ခေတ္တံ ပန ဇာနိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဩသဋေ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ စောဒကေန အတ္တနာ ဝတ္တဗ္ဗေ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဥဒါဟဋေ။ ဣဒဉ္စ ဣဒဉ္စ ကရောတီတိ ပါဏာတိပါတံ၊ အဒိန္နာဒါနဉ္စ ကရောတိ၊ ဇာတရူပရဇတဉ္စ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။ အသုကော စ အသုကော စ အဿမဏော၊ အနုပါသကောတိ အက္ကောသာဓိပ္ပာယေန ပရမ္မုခါ ဝဒန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ သမ္မုခါ ဝဒန္တဿ ပန ပါစိတ္တိယမေဝ။ တေနာဟ ‘‘သစေ ပန ဩဒိဿ နိယမေတွာ’’တိအာဒိ။ သင်္ချုပဂမနန္တိ ဝေါဟာရူပဂမနံ။

ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ အညဘာဂိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

အညဘာဂဿာတိ အညကောဋ္ဌာသဿ၊ ယံ စောဒေတုကာမော၊ တဿ ဇာတိအာဒိတော အညဿ တိရစ္ဆာနဇာတိအာဒိကောဋ္ဌာသဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒန္တိ နပုံသကနိဒ္ဒေသေန ဆဂလကာဒိံ နိဒ္ဒိသတိ၊ အယံ ဆဂလကာဒိကောတိ အတ္ထော၊ အဓိကရဏသဒ္ဒါပေက္ခာယ ဝါ နပုံသကနိဒ္ဒေသော၊ ဣဒံ ဆဂလကာဒိသင်္ခါတံ အဓိကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညဘာဂေါ ဝါတိ တိရစ္ဆာနဇာတိအာဒိဘေဒေါ အညော ကောဋ္ဌာသော ဝါ။ အဿာတိ ဆဂလကာဒိကဿ ။ အညဘာဂိယံ ဆဂလကာဒိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အညဘာဂသမ္ဗန္ဓိ အညဘာဂိယ’’န္တိ ပဌမဝိဂ္ဂဟဿ အတ္ထော၊ ‘‘အညဘာဂဝန္တံ အညဘာဂိယ’’န္တိ ဒုတိယဝိဂ္ဂဟဿ။ ဌပေတွာ ပန တိရစ္ဆာနဇာတိအာဒိကံ ပရမတ္ထတော ဝိသုံ ဆဂလကာဒိကေ အသတိပိ ‘‘ပဋိမာယ သရီရ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ အဘေဒေပိ ဘေဒကပ္ပနာယ ပဝတ္တလောကဝေါဟာရဝသေန ‘‘အညဘာဂဿ ဣဒံ၊ အညဘာဂေါ ဝါ အဿ အတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဓိကရီယတိ ဧတ္ထာတိ အဓိကရဏံ။ တေနာဟ ‘‘အာဓာရော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ အာဓရီယတိ အသ္မိန္တိ အာဓာရော၊ ပတိဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဝတ္ထု အဓိဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။

ဣဒါနိ ‘‘အညဘာဂဿ ဣဒ’’န္တိအာဒိနာ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ကေဝလံ နယဒဿနတ္ထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ အာဂတမေဝ ဂဟေတွာ ဝိဘဇန္တော ‘‘ယော ဟိ သော’’တိအာဒိမာဟ။ တေန နနု အနာဂတေ ဧဝံ စောဒေန္တာနံ ပါပဘိက္ခူနံ လေသောကာသပိဒဟနတ္ထံ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ၊ န ပန မေတ္တိယဘူမဇကာနံ။ တေသဉှိ အာဒိကမ္မိကတ္တာ အနာပတ္တိ၊ တသ္မာ သာမညေန အတ္ထော ဝိဘဇိတဗ္ဗော။ န ပန ‘‘ယော ဟိ သော အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော’’တိအာဒိနာ ဝိသေသေနာတိ ဧဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟီတိ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော၊ ယသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယန္တိ အတ္ထဿ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထုပ္ပတ္တိ၊ အတ္ထုပ္ပတ္တိယေဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ၊ တဿံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ၊ သိက္ခာပဒဿ နိဒါနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဆဂလကောတိ သေတဆဂလကော။ သောတိ ဆဂလကော။ ဣမဿ ပန ‘‘ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ အညဿ…ပေ… ဆဂလကဘာဝဿ စာတိ ‘‘တိရစ္ဆာနဇာတိယာ စေဝ ဆဂလကဘာဝဿ စာ’’တိ သင်္ခါတဿ အညဿ ဘာဂဿ ကောဋ္ဌာသဿ၊ ပက္ခဿာတိ အတ္ထော။

ကုတောယမညော၊ ယတော ‘‘အညဿ ဘာဂဿာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယွာယံ…ပေ… တတော’’တိ။ တတ္ထ မနုဿဇာတိ စေဝ ဘိက္ခုဘာဝေါ စာတိ ယော အယံ ဘာဂေါ ကောဋ္ဌာသော ပက္ခောတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ‘‘မနုဿဇာတိ စေဝ ဘိက္ခုဘာဝေါ စာ’’တိ သင်္ခါတော ယော အယံ ဘာဂေါ ကောဋ္ဌာသော ပက္ခောတိ အတ္ထော။ တတောတိ ‘‘မနုဿဇာတိ စေဝ ဘိက္ခုဘာဝေါ စာ’’တိ ဘာဂတော။ သော ဝါ အညဘာဂေါတိ ယထာဝုတ္တတိရစ္ဆာနဇာတိဆဂလကဘာဝသင်္ခါတော သော အညဘာဂေါ ဝါ။ အဿာတိ ဆဂလကဿ။ အတ္ထီတိ ဥပလဗ္ဘတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အညဘာဂဿ ဆဂလကော ဟောတိ၊ ယသ္မာ စ သော ဝါ အညဘာဂေါ အဿ အတ္ထိ၊ တသ္မာ။ အညဘာဂိယသင်္ချံ လဘတီတိ ဧတ္ထ ‘‘သော ယွာယ’’န္တိ ဣဓ သော-သဒ္ဒမေဝ အာနေတွာ သော အညဘာဂိယသင်္ခံ လဘတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ‘‘သော’’တိ ဝါ ပါဌသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ သော ပန အဓိကရဏသဒ္ဒတော ပရံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ‘‘အဓိကရဏ’’န္တိ စ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ တေသန္တိ မေတ္တိယဘူမဇကာနံ။ ဣမံ မယံ ဒဗ္ဗံ မလ္လပုတ္တံ နာမ ကရောမာတိ ဆဂလကံ အဇိကာယ ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇန္တံ ဒိသွာ ‘‘မယံ၊ အာဝုသော၊ ဣမံ ဆဂလကံ ဒဗ္ဗံ မလ္လပုတ္တံ နာမ ကရောမာ’’တိ ဝဒန္တာနံ။ နာမကရဏသညာယာတိ နာမကရဏသင်္ခါတာယ သညာယ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ယော သော’’တိအာဒိကံ အာနေတွာ တဿာ နာမကရဏသညာယ ယော သော အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ‘‘ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော နာမာ’’တိ ဆဂလကော ဝုတ္တော၊ သော ယသ္မာ အာဓာရော ဝတ္ထု အဓိဋ္ဌာနန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ ကထမေတံ ဝိညာယတိ ‘‘အဓိကရဏ’’န္တိ စေတ္ထ အာဓာရော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ဝိဝါဒါဓိကရဏာဒီသု အညတရန္တိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တဉှိ သန္ဓာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တန္တိ တဿာ နာမကရဏသညာယ အဓိဋ္ဌာနဘူတံ ဆဂလကံ ပစ္စာမသတိ။ ဝိဝါဒါဓိကရဏာဒီသု အညတရံ သန္ဓာယ န ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကာရဏံ ပုစ္ဆတိ ‘‘ကသ္မာ’’တိ။ ကာရဏမာဟ ‘‘အသမ္ဘဝတော’’တိ။ ဣဒါနိ တမေဝ အသမ္ဘဝံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဥပါဒိယိံသူတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပါဒိယိံသူတိ ဂဏှိံသု။ ကိံ စတုန္နံ အဓိကရဏာနမ္ပိ လေသော အတ္ထိ၊ ယေနေဝံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘န စ စတုန္နံ အဓိကရဏာန’’န္တိအာဒိ။ ဣဒါနိ တမေဝ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဇာတိလေသာဒယော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဇာတိယေဝ လေသော ဇာတိလေသော။ အာဒိသဒ္ဒေန နာမလေသာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘လေသာ ဇာတိနာမဂေါတ္တ-လိင်္ဂါပတ္တိဝသာပိ စ၊

ပတ္တစီဝရုပဇ္ဈာယာ-စရိယာဝါသဝသာ ဒသာ’’တိ။

အာပတ္တိလေသော နာမ လဟုကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော ဟောတိ။ တဉ္စေ ပါရာဇိကေန စောဒေတိ ‘‘အဿမဏောသိ၊ အသကျပုတ္တိယောသီ’’တိ၊ အာပတ္တိ ဝါစာယ ဝါစာယ သင်္ဃာဒိသေသဿာတိ (ပါရာ။ ၃၉၆) ဧဝံ အာပတ္တိလေသမ္ပိ ပုဂ္ဂလသ္မိံယေဝ အာရောပေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပုဂ္ဂလာနံယေဝ လေသာ ဝုတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ ။ တဉ္စ ‘‘ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော’’တိ နာမန္တိ မေတ္တိယဘူမဇကေဟိ ဆဂလကဿ ကတံ တံ ‘‘ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော’’တိ နာမဉ္စ။ ဧဝံ အသမ္ဘဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဣမိနာဝ ပသင်္ဂေန ဒေသလေသသဒ္ဒါနံ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ဒွီသု ဒေသလေသေသု။ ဒေသော နာမ ဇာတိအာဒိဘေဒေါ ဝေါဟာရော။ တေနာဟ ‘‘ဇာတိအာဒီသူ’’တိအာဒိ။ အညမ္ပိ ဝတ္ထုန္တိ ယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတံ၊ တံ မုဉ္စိတွာ အညမ္ပိ ဝတ္ထုံ။ ကထံ သိလိဿတီတိ အာဟ ‘‘ဝေါဟာရမတ္တေနေဝါ’’တိအာဒိ၊ ဝေါဟာရမတ္တေနေဝ၊ န တု အတ္ထတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဤသကံ အလ္လီယတီ’’တိ ဣမိနာ ‘‘လေသော’’တိ လိသ အလ္လီဘာဝေတိ ဣမဿ ရူပန္တိ ဒဿေတိ။ ကိဉ္စာပိ ဒေသလေသာနံ ဝုတ္တနယေန ဗျဉ္ဇနတော နာနာကရဏံ အတ္ထိ၊ အတ္ထတော ပန နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဇာတိအာဒီနံယေဝ အညတရကောဋ္ဌာသဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။

ယဒိ ပန နာမကရဏသညာယ အာဓာရဘူတံ ဆဂလကံ သန္ဓာယ ‘‘အညဘာဂိယဿ အဓိကရဏဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အထ ကသ္မာ ပဒဘာဇနေ တံ အဝိဘဇိတွာ ‘‘အညဘာဂိယဿ အဓိကရဏဿာတိ အာပတ္တညဘာဂိယံ ဝါ ဟောတိ အဓိကရဏညဘာဂိယံ ဝါ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၃၉၃) ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဒဘာဇနေ ပနာ’’တိအာဒိ။ တန္တိ အာဓာရသင်္ခါတံ အဓိကရဏံ။ အာဝိဘူတံ ပါကဋံ။ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေနာတိ တေန ဝတ္တဗ္ဗအတ္ထာနံ ဥဒ္ဓရဏဝသေန။ နနု စ ‘‘အတ္ထမတ္တံ ပတိ သဒ္ဒါ အဘိနိဝိသန္တီ’’တိ န ဧကေန သဒ္ဒေန အနေကတ္ထာ အဘိဓီယန္တီတိ? သစ္စမေတံ သဒ္ဒဝိသေသေ အပေက္ခိတေ၊ တေသံ တေသံ ပန အတ္ထာနံ အဓိကရဏသဒ္ဒဝစနီယတာသာမညံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စမာနော အယံ ဝိစာရော အဓိကရဏသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရောတိ ဝုတ္တော။ တေနေဝါဟ ‘‘အဓိကရဏန္တိ ဝစနသာမညတော အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ပဝတ္တာနိ စတ္တာရိ အဓိကရဏာနီ’’တိ။ အညဘာဂိယတာတိ အညပက္ခိယတာ။ တဗ္ဘာဂိယတာတိ တပ္ပက္ခိယတာ။ အပါကဋာ ပဒဘာဇနတော အညတြ ဒဿိတဋ္ဌာနာဘာဝတော။ အဝသာနေ အာပတ္တညဘာဂိယေန စောဒနဉ္စာတိ ‘‘ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော ဟောတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသေ သင်္ဃာဒိသေသဒိဋ္ဌိ ဟောတိ၊ တဉ္စေ ပါရာဇိကေန စောဒေတီ’’တိအာဒိစောဒနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အဓိကရဏညဘာဂိယ’’န္တိ။ ဧကမေကဉှိ အဓိကရဏံ ဣတရေသံ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ အညဘာဂိယံ အညပက္ခိယံ အညကောဋ္ဌာသိယံ ဟောတိ ဝတ္ထုဝိသဘာဂတ္တာ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ကထံ အဓိကရဏံ အဓိကရဏဿ အညဘာဂိယ’’န္တိအာဒိကော ပဒဝိဘာဂေါ သင်္ဂဟိတော။

ကိဉ္စိ ဒေသံ လေသမတ္တံ ဥပါဒါယာတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တဿာပိ အသမ္ဘဝဒဿနပ္ပသင်္ဂေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သေသာ ဝိနိစ္ဆယကထာ အဋ္ဌမေ ဝုတ္တသဒိသာယေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သေသာ ဝိနိစ္ဆယကထာတိ ‘‘ပါရာဇိကေနာတိ ဘိက္ခုနော အနုရူပေသု ဧကူနဝိသတိယာ အညတရေနာ’’တိအာဒိကာ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုဋ္ဌဒေါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝိနိစ္ဆယကထာ။ ဝုတ္တသဒိသာယေဝါတိ ဧတ္ထ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ယာ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ တေန သိက္ခာပဒေန သာဓာရဏဘူတာ သာ ဝုတ္တသဒိသာယေဝါတိ အဓိပ္ပေတာ၊ န အသာဓာရဏဘူတာ အပုဗ္ဗဝဏ္ဏနာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပုရိမသ္မိံ သိက္ခာပဒေပိ တထာသညိနော အနာပတ္တိကတ္တာ ‘‘ဣဓ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာသညိနောပီတိ ‘‘ပါရာဇိကံယေဝ အယံ အာပန္နော’’တိ ဧဝံသညိနောပိ။ ဣတိသဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော ဝါ ပကာရတ္ထော ဝါ။ တေန ကေနစိ ဘိက္ခုနာ အညော ကောစိ ခတ္တိယဇာတိကော ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော ဟောတိ၊ အထ သော အညံ အတ္တနော ဝေရိံ ခတ္တိယဇာတိကံ ဘိက္ခုံ ပဿိတွာ တံ ခတ္တိယဇာတိလေသံ ဂဟေတွာ ဧဝံ စောဒေတိ ‘‘ခတ္တိယော မယာ ဒိဋ္ဌော ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော၊ တွံ ခတ္တိယော ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နောသိ၊ အထ ဝါ တွံ ခေါ ခတ္တိယော၊ န အညော၊ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နောသိ၊ အဿမဏောသိ၊ အသကျပုတ္တိယောသိ၊ နတ္ထိ တယာ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထော ဝါ ပဝါရဏာ ဝါ သင်္ဃကမ္မံ ဝါ’’တိ၊ အာပတ္တိ ဝါစာယ ဝါစာယ သင်္ဃာဒိသေသဿ။ ဧတ္ထ စ တေသံ ခတ္တိယာနံ အညမညံ အသဒိသဿ တဿ တဿ ဒီဃာဒိနော ဝါ ဒိဋ္ဌာဒိနော ဝါ ဝသေန အညဘာဂိယတာ၊ ခတ္တိယဇာတိပညတ္တိယာ အာဓာရဝသေန အဓိကရဏတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧသ နယော နာမလေသာဒီသုပိ။

အာပတ္တိလေသေ ပန ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ကောစိ ဘိက္ခု လဟုကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော ဟောတိ၊ သော စေတံ ဘိက္ခုံ ပါရာဇိကေန စောဒေတိ၊ အာပတ္တိ ဝါစာယ ဝါစာယ သင်္ဃာဒိသေသဿ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ အညဘာဂိယံ အဓိကရဏံ ဟောတီတိ? ယဉှိ သော လဟုကံ အာပတ္တိံ အာပန္နော၊ တံ ပါရာဇိကဿ အညဘာဂိယံ အဓိကရဏံ၊ တဿ ပန အညဘာဂိယဿ အဓိကရဏဿ လေသော နာမ။ ယော သော သဗ္ဗခတ္တိယာနံ သာဓာရဏော ခတ္တိယဘာဝေါ ဝိယ သဗ္ဗာပတ္တီနံ သာဓာရဏော အာပတ္တိဘာဝေါ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ‘‘ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ကောစိ ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော ဟောတီ’’တိအာဒိကံ ဝိသေသံ သင်္ဂဏှာတိ။

အညဘာဂိယသိက္ခံ ယော၊ နေဝ သိက္ခတိ ယုတ္တိတော၊

ဂစ္ဆေ ဝိနယဝိညူဟိ၊ အညဘာဂိယတံဝ သော။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၀၈)၊

အညဘာဂိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ သင်္ဃဘေဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

သဟိတဿာတိ ကာယစိတ္တေဟိ ဧကီဘူတဿ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တေန စ သရီရေန စ အဝိယုတ္တဿာတိ အတ္ထော’’တိ။ အဿာတိ ‘‘သမဂ္ဂဿာ’’တိ ပဒဿ။ သမာနသံဝါသကောတိ သမာနော ဧကူပေါသထာဒိဘေဒေါ သံဝါသော အဿာတိ သမာနသံဝါသကော၊ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကေန ဝါ ကမ္မနာနာသံဝါသကေန ဝါ ဝိရဟိတော။ ကာယသာမဂ္ဂိဒါနတောတိ ကာယေန၊ ကာယဿ ဝါ သာမဂ္ဂိယာ သဟိတဘာဝဿ ဒါနတော၊ တေသု တေသု သင်္ဃကမ္မေသု ဟတ္ထပါသူပဂမနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကထံ နာမာယံ ဘိဇ္ဇေယျာတိ အယံ သင်္ဃော ကေန နု ခေါ ဥပါယေန ဝဂ္ဂေါ ဘဝေယျ။ ဝါယာမေယျာတိ ဥဿာဟံ ကရေယျ၊ ပက္ခံ ပရိယေသေယျ၊ ဂဏံ ဗန္ဓေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္တနော ဖလံ ကရောတီတိ ကရဏံ၊ ယံ ကိဉ္စိ ကာရဏံ၊ အဓိကံ ကရဏန္တိ အဓိကရဏံ၊ ဝိသေသကာရဏံ၊ ဝိသေသကာရဏဉ္စ သင်္ဃဘေဒဿာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘေဒနဿာ’’တိအာဒိ။ ဘေဒကရဝတ္ထုဝသေန အဋ္ဌာရသဝိဓန္တိ –

‘‘ဣဓုပါလိ ဘိက္ခူ အဓမ္မံ ‘ဓမ္မော’တိ ဒီပေန္တိ၊ ဓမ္မံ ‘အဓမ္မော’တိ ဒီပေန္တိ။ အဝိနယံ ‘ဝိနယော’တိ ဒီပေန္တိ၊ ဝိနယံ ‘အဝိနယော’တိ ဒီပေန္တိ။ အဘာသိတံ အလပိတံ တထာဂတေန ‘ဘာသိတံ လပိတံ တထာဂတေနာ’တိ ဒီပေန္တိ၊ ဘာသိတံ လပိတံ တထာဂတေန ‘အဘာသိတံ အလပိတံ တထာဂတေနာ’တိ ဒီပေန္တိ။ အနာစိဏ္ဏံ တထာဂတေန ‘အာစိဏ္ဏံ တထာဂတေနာ’တိ ဒီပေန္တိ၊ အာစိဏ္ဏံ တထာဂတေန ‘အနာစိဏ္ဏံ တထာဂတေနာ’တိ ဒီပေန္တိ။ အပညတ္တံ တထာဂတေန ‘ပညတ္တံ တထာဂတေနာ’တိ ဒီပေန္တိ၊ ပညတ္တံ တထာဂတေန ‘အပညတ္တံ တထာဂတေနာ’တိ ဒီပေန္တိ။ အနာပတ္တိံ ‘အာပတ္တီ’တိ ဒီပေန္တိ၊ အာပတ္တိံ ‘အနာပတ္တီ’တိ ဒီပေန္တိ။ လဟုကံ အာပတ္တိံ ‘ဂရုကာ အာပတ္တီ’တိ ဒီပေန္တိ၊ ဂရုကံ အာပတ္တိံ ‘လဟုကာ အာပတ္တီ’တိ ဒီပေန္တိ။ သာဝသေသံ အာပတ္တိံ ‘အနဝသေသာ အာပတ္တီ’တိ ဒီပေန္တိ၊ အနဝသေသံ အာပတ္တိံ ‘သာဝသေသာ အာပတ္တီ’တိ ဒီပေန္တိ။ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အာပတ္တိံ ‘အဒုဋ္ဌုလ္လာ အာပတ္တီ’တိ ဒီပေန္တိ၊ အဒုဋ္ဌုလ္လံ အာပတ္တိံ ‘ဒုဋ္ဌုလ္လာ အာပတ္တီ’တိ ဒီပေန္တီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၅၂) –

ဧဝံ ကမ္မက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တာနံ အဋ္ဌာရသန္နံ ဘေဒကရဏာနံ ဝသေန အဋ္ဌာရသဝိဓံ။ ကာရဏဉှိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ ဖလံ ဧတ္ထ ဝသတီတိ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –

‘‘ဓမ္မဝိနယဘာသိတာ-စိဏ္ဏပညတ္တိကာ ဒုကာ၊

အာပတ္တိလဟုဒုဋ္ဌုလ္လ-သာဝသေသဒုကာနိ စ။

‘‘ဧတာနဋ္ဌာရသ ‘ဘေဒ-ကရဝတ္ထူ’တိ ဝုစ္စရေ၊

ဝိပလ္လာသဂဟိတာနိ၊ ဝါဒမူလူပနိဿယာ’’တိ။

ပဂ္ဂယှာတိ ပဂ္ဂဟိတံ အဗ္ဘုဿိတံ ပါကဋံ ကတွာ။ တိဋ္ဌေယျာတိ ယထာသမာဒိန္နံ၊ ယထာပဂ္ဂဟိတမေဝ စ ကတွာ အစ္ဆေယျ။ ယသ္မာ ပန ဧဝံ ပဂ္ဂဏှတာ၊ တိဋ္ဌတာ စ တံ ဒီပိတဉ္စေဝ အဝိနိဿဋ္ဌဉ္စ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဒီပေယျ စေဝ နပ္ပဋိနိဿဇ္ဇေယျ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကီဝ ဒူရေ သုတွာ ဂန္တွာ အဝဒန္တာနံ ဒုက္ကဋန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေနာ’’တိအာဒိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော၊ တဿ ‘‘အဍ္ဎယောဇနမတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ‘‘အဍ္ဎယောဇနမတ္တ’’န္တိ ဣမိနာ ဧကဝိဟာရေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘ဂန္တွာ’’တိ ဣမိနာ ဒူတံ ဝါ ပဏ္ဏံ ဝါ ပေသေတွာ ဝဒတောပိ အာပတ္တိမောက္ခော နတ္ထိ၊ သယမေဝ ပန ဂန္တွာ ‘‘ဂရုကော ခေါ၊ အာဝုသော၊ သင်္ဃဘေဒေါ၊ မာ သင်္ဃဘေဒါယ ပရက္ကမီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၁) နိဝါရေတဗ္ဗောတိ ဒီပေတိ။

သမာဂစ္ဆတူတိ ဧကီဘဝတု။ ဧကီဘာဝေါ စ သမာနလဒ္ဓိဝသေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧကလဒ္ဓိကော ဟောတူ’’တိ။ ဧကာ လဒ္ဓိ ဂဟဏံ အဿာတိ ဧကလဒ္ဓိကော၊ ဧကဒိဋ္ဌိကောတိ အတ္ထော။ အညမညသမ္ပတ္တိယာတိ အညမညဿ သမာနဒိဋ္ဌိစိတ္တတာသင်္ခါတာယ သမ္ပတ္တိယာ။ ‘‘အညမညဿ ဂုဏလာဘာဒိကာယ သမ္ပတ္တိယာ’’တိ ကေစိ။ အသမဂ္ဂေါ ဟိ ဝိသုံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသတိ၊ ဗဟိသီမာယံ ဝါ အနုပရိဝေဏိယံ ဝါတိ န ဧကုဒ္ဒေသော။ တေနာဟ ‘‘ဧကတော ပဝတ္တပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသောတိ အတ္ထော’’တိ။ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇတော ဒုက္ကဋန္တိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝဒန္တာနံ ဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ။ သမနုဘာသနကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ ယာဝတတိယံ သမနုဘာသနကမ္မံ ကာတဗ္ဗံ၊ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ အယံ ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု သမဂ္ဂဿ သင်္ဃဿ ဘေဒါယ ပရက္ကမတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၁၃) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တာဟိ ဉတ္တိစတုတ္ထာဟိ တီဟိ သမနုဘာသနကမ္မဝါစာဟိ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဘေဒါယ ပရက္ကမေယျာ’’တိ ဝိသုံ ဝုတ္တတ္တာ ဘေဒနသံဝတ္တနိကဿ အဓိကရဏဿ သမာဒါယ ပဂ္ဂဏှနတော ပုဗ္ဗေပိ ပက္ခပရိယေသနာဒိဝသေန သင်္ဃဘေဒါယ ပရက္ကမန္တဿ သမနုဘာသနကမ္မံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိဘာဝတော ‘‘သောတ္ထိဘာဝေါ တဿ ဘိက္ခုနော’’တိ ဝုတ္တံ။

ကိဉ္စာပိ ဘိက္ခုနီ သင်္ဃံ န ဘိန္ဒတိ၊ အပိစ ခေါ ဘေဒါယ ပရက္ကမတီတိ ‘‘သာဓာရဏပညတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သင်္ဃာဒိသေသံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တဿ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ထုလ္လစ္စယာ စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီတိ အာဟ ‘‘သမနုဘာသနကမ္မေ’’တိအာဒိ။ တဉ္စ ဒုက္ကဋံ တေ စ ထုလ္လစ္စယာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီတိ ယဉ္စ ဉတ္တိပရိယောသာနေ ဒုက္ကဋံ အာပန္နော၊ ယေ စ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ထုလ္လစ္စယေ၊ တာ တိဿောပိ အာပတ္တိယော လိင်္ဂပရိဝတ္တေန အသာဓာရဏာပတ္တိယော ဝိယ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ။ သစေ ပနဿ ဉတ္တိပရိယောသာနေ လဇ္ဇိဓမ္မော ဩက္ကမတိ၊ သံဝရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ ဒေသေတွာ မုစ္စတိ။ အထ တံ န ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ ဘေဒါယ ပရက္ကမတိ စေဝ ဘေဒနသံဝတ္တနိကံ အဓိကရဏံ သမာဒါယ ပဂ္ဂယှ တိဋ္ဌတိ စ၊ ဉတ္တိဒုက္ကဋံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ၊ ပဌမကမ္မဝါစာယ ထုလ္လစ္စယေ ပတိဋ္ဌာတိ။ ဧသ နယော ဣတရကမ္မဝါစာယမ္ပိ။ အသမနုဘာသိယမာနဿ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿာပိ သင်္ဃာဒိသေသေန အနာပတ္တိ။ ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿာပိ ဉတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ဉတ္တိက္ခဏေ ဝါ ဉတ္တိပရိယောသာနေ ဝါ ပဌမာယ ဝါ အနုဿာဝနာယ ဒုတိယာယ ဝါ တတိယာယ ဝါ ယာဝ ယျ-ကာရံ န သမ္ပာပုဏာတိ၊ တာဝ ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿ သင်္ဃာဒိသေသေန အနာပတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘အသမနုဘာသိယမာနဿ စာ’’တိအာဒိ။

ဧတ္ထ ပန (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၆) ‘‘ဒေဝဒတ္တော သမဂ္ဂဿ သင်္ဃဿ ဘေဒါယ ပရက္ကမိ၊ တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ (ပရိ။ ၁၇) ပရိဝါရေ အာဂတတ္တာ ဒေဝဒတ္တော အာဒိကမ္မိကော၊ သော စ ခေါ သင်္ဃဘေဒါယ ပရက္ကမနဿေဝ၊ န အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနဿ။ န ဟိ တဿ တံ ကမ္မံ ကတံ။ ကထမိဒံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ စေ? သုတ္တတော။ တထာ ဟိ ‘‘အရိဋ္ဌော ဘိက္ခု ဂဒ္ဓဗာဓိပုဗ္ဗော ပါပိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ ယာဝတတိယံ သမနုဘာသနာယ န ပဋိနိဿဇ္ဇိ၊ တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ ပရိဝါရေ အာဂတတ္တာ အရိဋ္ဌဿ ကမ္မံ ကတန္တိ ပညာယတိ၊ န တထာ ဒေဝဒတ္တဿ။ အထာပိဿ ကတေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ကောစိ အတ္တနော ရုစိမတ္တေန ဝဒေယျ၊ တထာပိ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနေ အာဒိကမ္မိကဿ အနာပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ န ဟိ ပညတ္တံ သိက္ခာပဒံ ဝီတိက္ကမန္တဿ အညတြ ဩဒိဿ အနုညာတတော အနာပတ္တိ နာမ ဒိဿတိ။ ယမ္ပိ အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒဿ ပဒဘာဇနေ အနာပတ္တိယံ ‘‘အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ ပေါတ္ထကေသု လိခိတံ၊ တံ ပမာဒလိခိတံ၊ ပမာဒလိခိတဘာဝေါ စ တဿ ‘‘ပဌမံ အရိဋ္ဌော ဘိက္ခု စောဒေတဗ္ဗော၊ စောဒေတွာ သာရေတဗ္ဗော၊ သာရေတွာ အာပတ္တိံ အာရောပေတဗ္ဗော’’တိ (စူဠဝ။ ၆၅) ဧဝံ ကမ္မက္ခန္ဓကေ အာပတ္တိရောပနတော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣဓ ဘေဒါယ ပရက္ကမနေ အာဒိကမ္မိကဿ ဒေဝဒတ္တဿ ယသ္မာ တံ ကမ္မံ န ကတံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၆)၊ တသ္မာဿ အာပတ္တိယေဝ န ဇာတာ။ သိက္ခာပဒံ ပန တံ အာရဗ္ဘ ပညတ္တန္တိ ကတွာ ‘‘အာဒိကမ္မိကော’’တိ ဝုတ္တော။ ဣတိ အာပတ္တိယာ အဘာဝတောယေဝဿ အနာပတ္တိ ဝုတ္တာ။ သာ ပနေသာ ကိဉ္စာပိ ‘‘အသမနုဘာသိယမာနဿာ’’တိ ဣမိနာဝ သိဒ္ဓါ။ ယသ္မာ ပန အသမနုဘာသိယမာနော နာမ ယဿ ကေဝလံ သမနုဘာသနံ န ကရောန္တိ၊ သော ဝုစ္စတိ၊ န အာဒိကမ္မိကော။ အယဉ္စ ဒေဝဒတ္တော အာဒိကမ္မိကောယေဝ။ တသ္မာ ‘‘အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၆) ဝုတ္တံ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ဌပေတွာ အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒံ သဗ္ဗသမနုဘာသနာသု ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာယဝါစာစိတ္တတော သမုဋ္ဌာနတော သမနုဘာသနသမုဋ္ဌာနံ။ ‘‘ပဋိနိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ကာယဝိကာရံ ဝါ ဝစီဘေဒံ ဝါ အကရောန္တဿေဝ ပန အာပဇ္ဇနတော အကိရိယံ။ ‘‘နပ္ပဋိနိဿဇ္ဇာမီ’’တိ သညာယ အဘာဝေန မုစ္စနတော သညာဝိမောက္ခံ။ ‘‘နပ္ပဋိနိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ဇာနနစိတ္တေနေဝ သစိတ္တကံ။

သင်္ဃဘေဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ ဘေဒါနုဝတ္တကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

တဿေဝါတိ ဘေဒါယ ပရက္ကမန္တဿေဝ။ ခေါတိ နိပါတမတ္တံ။ ပနာတိ ဝိသေသေ နိပါတော။ ယံ ဝစနံ သမဂ္ဂေပိ ဝဂ္ဂေ အဝယဝဘူတေ ကရောတိ ဘိန္ဒတိ၊ တံ ကလဟကာရကဝစနံ ဣဓ ‘‘ဝဂ္ဂ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဝဂ္ဂံ အသာမဂ္ဂိပက္ခိယဝစနံ ဝဒန္တီ’’တိ။ အသာမဂ္ဂိပက္ခေ ဘဝါ အသာမဂ္ဂိပက္ခိယာ၊ ကလဟကာရကာ၊ တေသံ ဝစနံ အသာမဂ္ဂိပက္ခိယဝစနံ၊ အသာမဂ္ဂိပက္ခေ ဝါ ဘဝံ ဝစနံ အသာမဂ္ဂိပက္ခိယဝစနံ။ ‘‘န ဟိ သင်္ဃော သင်္ဃဿ ကမ္မံ ကရောတီ’’တိ ဣဒံ နိဂ္ဂဟဝသေန ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဥဗ္ဗာဟိကာဒိကမ္မံ ပန ဗဟူနမ္ပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဓမ္မဝါဒီတိ ဘူတဝါဒီ။ ဝိနယဝါဒီတိ ဝူပသမဝါဒီ။ ဇာနာတိ နောတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဆန္ဒဉ္စ ရုစိဉ္စာ’’တိ ဣဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အမှာကံ ဆန္ဒာဒီနိ ဇာနာတီ’’တိ။ ဘာသတီတိ ဧတ္ထ ‘‘နော’’တိ ဣဒံ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေန ယုဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ကရောမာတိ အမှေဟိ သဒ္ဓိံ ဘာသတီ’’တိ။ ‘‘ဧတ’’န္တိ ဣမိနာ တဿ ကမ္မံ ပစ္စာမဋ္ဌန္တိ အာဟ ‘‘ယံ သော ကရောတီ’’တိအာဒိ။ သောတိ သင်္ဃဘေဒါယ ပရက္ကမန္တော။ သမေတာယသ္မန္တာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘စိတ္တ’’န္တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အာယသ္မန္တာနံ စိတ္တ’’န္တိ။ ဝုတ္တသဒိသာယေဝါတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ အညဘာဂိယသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယ ဝဏ္ဏနာယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ အညဘာဂိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တမေဝ။

ဘေဒါနုဝတ္တကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂။ ဒုဗ္ဗစသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဒုက္ခေန ဝတ္တဗ္ဗော အနုသာသိတုံ အသက္ကုဏေယျော သဘာဝေါ အဿာတိ ဒုဗ္ဗစဇာတိကော၊ ဝိလောမဘာဝီ။ တေနာဟ ‘‘ဒုဗ္ဗစသဘာဝေါ’’တိအာဒိ။ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျောတိ ကိသ္မိဉ္စိ ဝုစ္စမာနေ အသဟနတော ဩဝဒိတုံ အသက္ကုဏေယျော။ ဥဒ္ဒိသီယတီတိ ဥဒ္ဒေသော၊ ပါတိမောက္ခော၊ တသ္မိံ ပရိယာပန္နာ အန္တောဂဓာ ဥဒ္ဒေသပရိယာပန္နာ၊ တေသု ဥဒ္ဒေသပရိယာပန္နေသု။ တေနာဟ ‘‘ဥဒ္ဒေသေ’’တိအာဒိ။ အထ သဗ္ဗာနေဝ သိက္ခာပဒါနိ ကထံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသပရိယာပန္နာနီတိ အာဟ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တိ၊ သော ‘အာဝိကရေယျာ’တိ ဧဝံ သင်္ဂဟိတတ္တာ’’တိ။ ‘‘ယဿ သိယာ အာပတ္တီ’’တိ ဣမိနာ သဗ္ဗာပိ အာပတ္တိယော နိဒါနုဒ္ဒေသေ သင်္ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ သိက္ခာပဒေသူတိ အဓိသီလသိက္ခာယ အဓိဂမူပါယဘူတေသု ဝိနယပညတ္တီသူတိ အတ္ထော။ သော ပန ပါကဋောယေဝါတိ အဋ္ဌကထာယံ န ဝုတ္တော။ ပဉ္စဟိ သဟဓမ္မိကေဟီတိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနိသာမဏေရသာမဏေရိသိက္ခမာနာဟိ။ သိက္ခိတဗ္ဗတ္တာတိ လဗ္ဘမာနဝသေန သိက္ခိတဗ္ဗတ္တာ။ တထာ ဟိ တေဟိ ယထာသကံ သိက္ခာ သိက္ခီယတိ၊ န သဗ္ဗာ။ ဗုဒ္ဓပညတ္တေနာတိ ဗုဒ္ဓေန ဌပိတေန၊ ဝိဟိတေနာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သဟဓမ္မိကေန သကာရဏေန ဝုစ္စမာနောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝစနာယာတိ နိဿက္ကေ သမ္ပဒါနဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တတော မမ ဝစနတော’’တိ။

ဒုဗ္ဗစသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ ကုလဒူသကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

နဂရဿာပိ ဂါမဝိသေသတ္တာ ဣဓ ဂါမဂ္ဂဟဏေနေဝ နဂရမ္ပိ ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘နဂရမ္ပိ ဂါမေ အန္တောဂဓမေဝါ’’တိ၊ ဝါ-သဒ္ဒေန ဝါ အနုတ္တဝိကပ္ပတ္ထေန ဂဟဏန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ အပါကာရပရိက္ခေပေါ သာပဏော နိဂမော၊ သပါကာရာပဏံ နဂရံ၊ တံတံဝိပရီတော ဂါမောတိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ဝိသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကုလာနိ ဒူသေတီတိ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏဝေဿသုဒ္ဒဝသေန စတ္တာရိ ကုလာနိ ဝိကာရံ အာပါဒေတိ။ ဒူသေန္တော စ န အသုစိကဒ္ဒမာဒီဟိ ဒူသေတိ၊ အထ ခေါ အတ္တနော ဒုပ္ပဋိပတ္တိယာ တေသံ ပသာဒံ ဝိနာသေတိ။ တေနာဟ ‘‘ပုပ္ဖဒါနာဒီဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဟရိတွာ ဝါ ဟရာပေတွာ ဝါ ပက္ကောသိတွာ ဝါ ပက္ကောသာပေတွာ ဝါ သယံ ဝါ ဥပဂတာနံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) ယဿ ကဿစိ အတ္တနော သန္တကဿ ပုပ္ဖဿ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ဒါနံ ပုပ္ဖဒါနံ၊ တံ အာဒိ ယေသံ တေ ပုပ္ဖဒါနာဒယော၊ တေဟိ ပုပ္ဖဒါနာဒီဟိ။ အာဒိသဒ္ဒေန (ပါရာ။ ၄၃၇) ဖလဒါနစုဏ္ဏမတ္တိကာဒန္တကဋ္ဌဝေဠုဝေဇ္ဇိကာဇင်္ဃပေသနိကာနံ ဂဟဏံ။ သဒ္ဓံ ဝိနာသေန္တောတိ တထာ အကရောန္တေသု အညေသု ပေသလေသု ဘိက္ခူသု အပ္ပသာဒံ အဒဿနံ ဂမေန္တော။ ပုပ္ဖဒါနာဒီဟိ စ တေဟိ ကတသင်္ဂဟေဟိ အညေ ပေသလေ တထာ အကရောန္တေ တေ မနုဿာ ဣဿန္တိ န အလ္လီယန္တီတိ သော တေသံ ပသာဒံ ဝိနာသေတိ နာမာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပါပကာ သမာစာရာတိ ဗုဒ္ဓပ္ပဋိကုဋ္ဌတ္တာ လာမကာ သမာစာရာ ။ တေ ပန ယသ္မာ ကုလသင်္ဂဟတ္ထံ မာလာဝစ္ဆရောပနာဒယော ဣဓ အဓိပ္ပေတာ၊ တသ္မာ ‘‘မာလာဝစ္ဆရောပနာဒယော’’တိ ဝုတ္တံ။ အာရာမာဒီနမတ္ထာယ ပန ကပ္ပိယဝေါဟာရာဒီဟိ ရောပါပနာဒိကံ ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ မာလာဝစ္ဆန္တိ တရုဏပုပ္ဖရုက္ခံ။ တရုဏကာ ဟိ ပုပ္ဖရုက္ခာပိ ပုပ္ဖဂစ္ဆာပိ ‘‘မာလာဝစ္ဆာ’’တွေဝ ဝုစ္စန္တိ၊ တဿ ရောပနံ မာလာဝစ္ဆရောပနံ၊ တံ အာဒိ ယေသံ တေ မာလာဝစ္ဆရောပနာဒယော။ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ ရောပါပနသိဉ္စနသိဉ္စာပနဩစိနနဩစိနာပနဂန္ထနဂန္ထာပနာနံ ဂဟဏံ။

မာတိကာယံ ဒိဿန္တီတိ ယေ ပစ္စက္ခတော ပဿန္တိ၊ တေဟိ ဒိဿန္တိ။ သုယျန္တီတိ ယေ ပရတော သုဏန္တိ၊ တေဟိ သောတဒွါရေန သုတွာ ဥပဓာရီယန္တိ။ ဒုဋ္ဌာနီတိ ဒူသိတာနိ။ အလံ တေ ဣဓ ဝါသေနာတိ တဝ ဣဓ ဝါသေန အလံ၊ မာ ဣဓ တဝ ဝါသော ဟောတူတိ အတ္ထော။ ဝါရဏတ္ထော ဟိ ဣဓ အလံ-သဒ္ဒေါ။ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မကတောတိ စောဒေတွာ သာရေတွာ အာပတ္တိံ အာရောပေတွာ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ ဣမေ အဿဇိပုနဗ္ဗသုကာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၃၄) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တာယ ဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မဝါစာယ ကတပဗ္ဗာဇနီယကမ္မော။ ယသ္မိဉ္စ ဝိဟာရေ ဝသတီတိ ဂါမတော ဗဟိဝိဟာရမာဟ။ နေဝ တသ္မိံ ဂါမေ…ပေ… စရိတုံ လဘတီတိ သစေပိ ဂါမော ဝါ နိဂမော ဝါ ဒွါဒသယောဇနပရမော ဟောတိ၊ တိယောဇနပရမော စ ဝိဟာရော ဟောတိ၊ နေဝ တသ္မိံ ဂါမေ ဝါ နိဂမေ ဝါ ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ လဘတိ၊ န ဝိဟာရေ ဝသိတုံ။ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသန္တေန သာမန္တဂါမေပိ ပိဏ္ဍာယ န စရိတဗ္ဗံ၊ သာမန္တဝိဟာရေပိ ဝသန္တေန တသ္မိံ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ န စရိတဗ္ဗံ။ သာမန္တဝိဟာရေ ဝသန္တေန ပန သာမန္တဂါမေ စရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာ အာပတ္တိယောတိ ကုလသင်္ဂဟတ္ထံ အတ္တနော သန္တကဒါနေ ဒုက္ကဋံ၊ ဣဿရဝတာယ သင်္ဃသန္တကဒါနေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ပသယှ ဒါနေ ပါရာဇိကန္တိ ဣမာ အာပတ္တိယော။ မာတိကာယံ ‘‘ပက္ကမတာ ယသ္မာ’’တိ ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မကတဿ ဝတ္တဝသေန ဝုတ္တံ။ အာဒိမှိ ပန ပဗ္ဗာဇနီယကမ္မဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဿဇိပုနဗ္ဗသုကေတိ အဿဇိဉ္စေဝ ပုနဗ္ဗသုကဉ္စ။

ကုလဒူသကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သင်္ဃာဒိသေသနိဂမနဝဏ္ဏနာ

ပဌမာပတ္တိကာတိ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော သမုဒါယော သမာသတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ပဌမံ အာပတ္တိ ဧတေသန္တိ ပဌမာပတ္တိကာ’’တိ။ ဝီတိက္ကမနက္ခဏေယေဝါတိ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမနက္ခဏေယေဝ။ ဧဝ-ကာရေန သမနုဘာသနကမ္မက္ခဏံ ပဋိက္ခိပတိ။ အဟဿ ယတ္တကော ပရိစ္ဆေဒေါ ယာဝတီဟံ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္တကာနိ အဟာနီ’’တိ။ အဟာနီတိ စ ဒိဝသာနီတိ အတ္ထော။

ဝတ္ထုဝသေန ဝါတိ အသုစိမောစနာဒိဝီတိက္ကမမတ္တဝသေန ဝါ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ ဝီတိက္ကမံ။ နာမမတ္တဝသေန ဝါ အယံ ဣတ္ထန္နာမာ အာပတ္တီတိ ‘‘အယံ သင်္ဃာဒိသေသော နာမ အာပတ္တီ’’တိ ဧဝံ ဝိနာ ဝတ္ထုံ နာမဝသေန ဝါ။ မတ္တသဒ္ဒေန စေတ္ထ ဝတ္ထုံ ပဋိက္ခိပတိ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ကတ္ထစိ ‘‘နာမဂေါတ္တဝသေန ဝါ’’တိ လိခန္တိ၊ တံ န သုန္ဒရံ ‘‘အယံ ဣတ္ထန္နာမာ အာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ဣဒါနိ နံ ကဿစိ န အာရောစေဿာမီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာတိ အာရောစနေ ဥဿာဟံ ဌပေတွာ။ န ကေဝလံ ဝတ္ထုနာမဝသေနေဝ အာပတ္တိသညီ ဟုတွာ ဆာဒေန္တဿေဝ၊ အထ ခေါ ယောပိ ဧဝံ အဇာနန္တော ကေဝလံ ‘‘အာပတ္တိံ ဆာဒေမီ’’တိ အာပတ္တိသညာယ ဆာဒေတိ၊ တဿပိ ဆန္နာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစေ ပနေတ္ထ အနာပတ္တိသညီ ဝါ ဟောတိ၊ အညာပတ္တိက္ခန္ဓသညီ ဝါ ဝေမတိကော ဝါ ဟုတွာ ‘‘န ဒါနိ နံ ကဿစိ အာရောစေဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဆာဒေတုကာမောဝ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတိ၊ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတီတိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အနာပတ္တိ ပန အာပတ္တိသညာယပိ အနာပတ္တိသညာယပိ ဆာဒေန္တေန အစ္ဆာဒိတာဝ ဟောတိ။ လဟုကံ ဝါ ‘‘ဂရုကာ’’တိ ဂရုကံ ဝါ ‘‘လဟုကာ’’တိ ဆာဒေတိ၊ အလဇ္ဇိပက္ခေ တိဋ္ဌတိ၊ အာပတ္တိ ပန အစ္ဆန္နာ ဟောတိ။ ဂရုကံ ‘‘လဟုကာ’’တိ မညမာနော ဒေသေတိ၊ နေဝ ဒေသိတာ ဟောတိ နစ္ဆန္နာ။

ပကတော သဘာဝဘူတော အတ္တာ အဿာတိ ပကတတ္တော၊ န ကမ္မေဟိ ဝိကတတ္တောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အနုက္ခိတ္တော သမာနသံဝါသကော’’တိ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘န ဒါနိ နံ ကဿစိ အာရောစေဿာမီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနေဝ နယေန။ အထ ‘‘မယှံ သင်္ဃေန ကမ္မံ ကတ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အပကတတ္တသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ၊ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ အပကတတ္တေန ပန ပကတတ္တသညိနာ ဝါ ပကတတ္တေန အပကတတ္တသညိနာ ဝါ ဆာဒိတာပိ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘အာပဇ္ဇတိ ဂရုကံ သာဝသေသံ၊

ဆာဒေတိ အနာဒရိယံ ပဋိစ္စ၊

န ဘိက္ခုနီ နော စ ဖုသေယျ ဝဇ္ဇံ၊

ပဉှာမေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။ (ပရိ။ ၄၈၁)၊

အယဉှိ ပဉှော ဥက္ခိတ္တကေန ကထိတော။

ဒသသု အန္တရာယေသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ သစေ ပန ယော ဘီရုကဇာတိကတာယ အန္ဓကာရေ အမနုဿစဏ္ဍမိဂဘယေန အန္တရာယိကသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ၊ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ ယဿပိ ပဗ္ဗတဝိဟာရေ ဝသန္တဿ ကန္ဒရံ ဝါ နဒိံ ဝါ အတိက္ကမိတွာ အာရောစေတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ အန္တရာမဂ္ဂေ စ စဏ္ဍဝါဠအမနုဿာဒိဘယံ အတ္ထိ၊ မဂ္ဂေ အဇဂရာ နိပဇ္ဇန္တိ၊ နဒီ ပူရာ ဟောတိ၊ ဧတသ္မိံ သတိယေဝ အန္တရာယေ အန္တရာယိကသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ၊ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ အန္တရာယိကဿ ပန အန္တရာယိကသညာယ ဝါ အနန္တရာယိကသညာယ ဝါ ဆာဒယတော အစ္ဆန္နာဝ။

ဘိက္ခုနောတိ သဘာဂဿ ဘိက္ခုနော။ သစဿ မုခေ အပ္ပမတ္တကော ဂဏ္ဍော ဝါ ဟောတိ၊ ဟနုကဝါတော ဝါ ဝိဇ္ဈတိ၊ ဒန္တော ဝါ ရုဇ္ဇတိ၊ ဘိက္ခာ ဝါ မန္ဒာ လဒ္ဓါ ဟောတိ၊ တာဝတကေန ပန နေဝ ဝတ္တုံ န သက္ကောတိ၊ န ဂန္တုံ။ အပိစ ခေါ ‘‘န သက္ကောမီ’’တိ သညီ ဟောတိ၊ အယံ ပဟု ဟုတွာ အပ္ပဟုသညီ နာမ။ ဣမိနာ ဆာဒိတာပိ အစ္ဆာဒိတာ။ အပ္ပဟုနာ ပန ဝတ္တုံ ဝါ ဂန္တုံ ဝါ အသမတ္ထေန ပဟုသညိနာ ဝါ အပ္ပဟုသညိနာ ဝါ ဆာဒိတာပိ အစ္ဆာဒိတာဝ။

ဣဒံ ဥတ္တာနမေဝါတိ ဣဒံ အင်္ဂဒွယံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ သစေ ပန ‘‘ဆာဒေဿာမီ’’တိ ဓုရနိက္ခေပံ ကတွာ ပုရေဘတ္တေ ဝါ ပစ္ဆာဘတ္တေ ဝါ ပဌမယာမာဒီသု ဝါ လဇ္ဇိဓမ္မံ ဩက္ကမတိ၊ အန္တောအရုဏေယေဝ အာရောစေတိ၊ အယံ ဆာဒေတုကာမော န ဆာဒေတိ နာမ။

ယဿ ပန အဘိက္ခုကေ ဌာနေ ဝသန္တဿ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ သဘာဂဿ ဘိက္ခုနော အာဂမနံ အာဂမေန္တဿ ဝါ၊ သဘာဂဿ သန္တိကံ ဝါ ဂစ္ဆန္တဿ အဍ္ဎမာသောပိ မာသောပိ အတိက္ကမတိ၊ အယံ နစ္ဆာဒေတုကာမော ဆာဒေတိ နာမ။ အယမ္ပိ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။

ယော ပန အာပန္နမတ္တောဝ အဂ္ဂိံ အက္ကန္တပုရိသော ဝိယ သဟသာ အပက္ကမိတွာ သဘာဂဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ အာဝိ ကရောတိ၊ အယံ နစ္ဆာဒေတုကာမောဝ န ဆာဒေတိ နာမ။ သဘာဂမတ္တမေဝ ပမာဏန္တိ အဝေရိသဘာဂမတ္တမေဝ ပမာဏံ။ အဝေရိသဘာဂဿ ဟိ သန္တိကေ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ယော ပန ဝိသဘာဂေါ ဟောတိ သုတွာ ပကာသေတုကာမော၊ ဧဝရူပဿ ဥပဇ္ဈာယဿပိ သန္တိကေ န အာရောစေတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ပုရေဘတ္တံ အာပတ္တိံ အာပန္နော ဟောတု၊ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝါ ဒိဝါ ဝါ ရတ္တိံ ဝါ၊ ယာဝ အရုဏံ န ဥဂ္ဂစ္ဆတိ၊ တာဝ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ဥဒ္ဓသ္တေ အရုဏေ ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတိ၊ ပဋိစ္ဆာဒနပစ္စယာ စ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ သင်္ခေပတောတိ သမာသတော။ ဝိတ္ထာရတော ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တောတိ အဓိပ္ပာယော။

အကာမာ ပရိဝတ္ထဗ္ဗန္တိ အပ္ပဋိကမ္မကတာယ အာပတ္တိယာ သဂ္ဂမောက္ခာဝရဏဘာဝတော အနိစ္ဆန္တေနာပိ ပရိဝသိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘န ကာမေနာ’’တိအာဒိ။ ပရိဝါသံ သမာဒါယာတိ ပရိဝါသဝတ္တံ သင်္ဃမဇ္ဈေ သမာဒိယိတွာ။ ယဒိပိ စတုဗ္ဗိဓော ပရိဝါသော အပ္ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော၊ ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော၊ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော၊ သမောဓာနပရိဝါသောတိ၊ တထာပိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော ဣဓ န အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ပဋိစ္ဆန္န…ပေ… တိဝိဓော ပရိဝါသော’’တိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဝါကျေ။ ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ သတိ ဒါတဗ္ဗော ပရိဝါသော ပဋိစ္ဆန္နဝိသယတာယ ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော။ သုဒ္ဓန္တတော ပဋ္ဌာယ ဒါတဗ္ဗော ပရိဝါသော သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော။ သမောဒဟိတွာ ဒါတဗ္ဗော ပရိဝါသော သမောဓာနပရိဝါသော။

ဣဒါနိ တေ တိဝိဓေယေဝ ပရိဝါသေ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဟီတိ ယသ္မာ။ ဧကာဟံ ပဋိစ္ဆန္နာ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အာပတ္တိ စ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန နယေန။ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နန္တိ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေါ ‘‘ဣတိ ဝါ၊ ဣတိ ဧဝရူပါ ဝိသူကဒဿနာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၃၊ ၁၉၇) ဝိယ အာဒိအတ္ထော။ တေန ‘‘သောဟံ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃံ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိသဋ္ဌိယာ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ ဧကာဟပရိဝါသံ ယာစာမီ’’တိ ဣမံ ပါဠိသေသံ (စူဠဝ။ ၁၀၂) သင်္ဂဏှာတိ။ ဧဝံ ပရိဝါသံ ယာစာပေတွာတိ ဧဝံ ယာဝတတိယံ ယာစာပေတွာ။ ခန္ဓကေ အာဂတနယေနာတိ သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၉၇ အာဒယော) အာဂတနယေန။ တတောတိ ပက္ခတော ပဋ္ဌာယ။ အတိရေကပက္ခပ္ပဋိစ္ဆန္နန္တိ ပက္ခဿ အတိရေကော အတိရေကပက္ခော၊ တံ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ အတ္ထော။ တတောတိ တိံသတိမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ။ မာသပ္ပဋိစ္ဆန္နန္တိ သတ္တာနံ အာယုံ မိနန္တော ဝိယ သိယတိ အန္တံ ကရောတီတိ မာသော၊ တိံသရတ္တိန္ဒိဝေါ၊ တံ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ အတ္ထော။ သံဝစ္ဆရေ ပုဏ္ဏေတိ တံ တံ သတ္တံ၊ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိဉ္စ သင်္ဂမ္မ ဝဒန္တော ဝိယ သရတိ ပဝတ္တတီတိ သံဝစ္ဆရော၊ ဒွါဒသ မာသာ၊ တသ္မိံ ပရိပုဏ္ဏေ။

ဝတ္ထုကိတ္တနဝသေန ဝါတိ နာမေန သဟ ဝတ္ထုကိတ္တနဝသေန ဝါတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ဟိ ဥပရိ ‘‘နာမမတ္တဝသေန ဝါ’’တိ မတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နာမမတ္တဝသေနာတိ ဝတ္ထုကိတ္တနံ ဝိနာ ကေဝလံ နာမဿေဝ ဝသေန။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဒုဝိဓေ နာမေ ‘‘အာပတ္တီ’’တိ သဗ္ဗသာဓာရဏံ နာမံ၊ တသ္မာ ။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌီတိ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ နာမာယံ။ ဣတိသဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ ဝစနီယတ္ထံ နိဒဿေတိ။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌီ’’တိ ကာယသံသဂ္ဂါဒီနမ္ပိ ဝတ္ထုအာဒိဘာဝေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ ဝတ္ထု စေဝ ဂေါတ္တဉ္စာတိ ဝီတိက္ကမတ္တာ ဝတ္ထု စေဝ အနညသာဓာရဏတ္တာ ဂေါတ္တဉ္စ။ ဂံ တာယတီတိ ဂေါတ္တံ၊ သဇာတိတော အညတ္ထ ကာယသံသဂ္ဂါဒီသု ဂန္တုံ အဒတွာ ဗုဒ္ဓိံ၊ ဝစနဉ္စ ရက္ခတီတိ အတ္ထော။ သင်္ဃာဒိသေသောတိ သင်္ဃာဒိသေသော နာမာယံ။ ဧတ္ထ ပန ဣတိသဒ္ဒေါ ဝစနဝစနီယသမုဒါယံ နိဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘နာမဉ္စေဝ အာပတ္တိ စာ’’တိ၊ သဇာတိသာဓာရဏနာမတ္တာ နာမဉ္စေဝ တေန တေန ဝီတိက္ကမေနာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ အာပတ္တိ စာတိ အတ္ထော။ ဣဒမ္ပိ နိဒဿနမတ္တမေဝ ‘‘အာပတ္တိယော’’တိ ဣမဿာပိ နာမာဒိဘာဝေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ ဣတိသဒ္ဒေါ ဝါ အာဒိအတ္ထော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂန္တိအာဒိဝစနေနာပီ’’တိအာဒိကမ္ပိ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။

တယိဒံ ကမ္မဝါစာယ ကေန ဝစနေန ဂဟိတန္တိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘အာပတ္တီ’’တိ သဗ္ဗသာဓာရဏနာမတ္တာ၊ ဝီတိက္ကမေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ စ နာမဉ္စေဝ အာပတ္တိ စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာပတ္တိယောတိ ဝစနေနာပီ’’တိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဣဒံ ပရိဝါသာဒိဝိနယကမ္မံ ဝတ္ထုဝသေန၊ ဂေါတ္တဝသေန၊ နာမဝသေန၊ အာပတ္တိဝသေန စ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ၊ တသ္မာ။ ဧတေသူတိ ဝတ္ထုအာဒီသု၊ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒီသု ဝါ။ ဝတ္တံ သမာဒါတဗ္ဗန္တိ ယထာဝုတ္တေသု ဒွီသု ပဒေသု ဧကေနပိ သမာဒါတဗ္ဗံ။ ဒွီဟိ ပန သုသမာဒိန္နံယေဝ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘သမာဒါနေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ)။

အာရောစေတွာတိ –

‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ သဉ္စေတနိကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နံ၊ သောဟံ သင်္ဃံ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ ဧကာဟပရိဝါသံ ယာစိံ၊ တဿ မေ သင်္ဃော ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ ဧကာဟပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ ဧကာဟပရိဝါသံ အဒါသိ၊ သောဟံ ပရိဝသာမိ၊ ဝေဒယာမဟံ၊ ဘန္တေ၊ ‘ဝေဒယတီ’တိ မံ သင်္ဃော ဓာရေတူ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) –

ဧဝမာဒိနာ တံ တံ ယောဇနာနုရူပံ အာရောစေတွာ။ ဣမဉ္စ ပနတ္ထံ ဂဟေတွာ ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။ ‘‘ပုန အာဂတာဂတာနံ ဘိက္ခူနံ အာရောစေန္တေနာ’’တိ ဣဒံ အာဂန္တုကံ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ဧကဿ အာရောစေန္တေန အဝသာနေ ‘‘ဝေဒယတီတိ မံ အာယသ္မာ ဓာရေတု’’၊ ဒွိန္နံ ‘‘အာယသ္မန္တာ ဓာရေန္တု’’၊ တိဏ္ဏံ ‘‘အာယသ္မန္တော ဓာရေန္တူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝတ္တဘေဒဉ္စ ရတ္တိစ္ဆေဒဉ္စ အကတွာတိ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ သာဒိတဗ္ဗံ ပကတတ္တာနံ ဘိက္ခူနံ အဘိဝါဒနံ ပစ္စုပဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၇၅) ပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကေ ယာနိ စတုနဝုတိ ဝတ္တာနိ ဝုတ္တာနိ၊ တေသံ ဘေဒဉ္စ၊ ယော စ ‘‘တယော ခေါ၊ ဥပါလိ၊ ပါရိဝါသိကဿ ဘိက္ခုနော ရတ္တိစ္ဆေဒါ သဟဝါသော ဝိပ္ပဝါသော အနာရောစနာ’’တိ (စူဠဝ။ ၈၃) ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဝုတ္တော၊ တဉ္စ အကတွာ။

အယံ ဟေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော – သစေ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၆) အာဂန္တုကာ မုဟုတ္တံ ဝိဿမိတွာ ဝါ အဝိဿမိတွာ ဧဝ ဝါ ဝိဟာရမဇ္ဈေန ဂစ္ဆန္တိ၊ တေသမ္ပိ အာရောစေတဗ္ဗံ။ သစေ တဿ အဇာနန္တဿေဝ ဂစ္ဆန္တိ၊ အယဉ္စ ဂတကာလေ ဇာနာတိ၊ ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗံ။ သမ္ပာပုဏိတုံ အသက္ကောန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ၊ န ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋံ။ ယေပိ အန္တောဝိဟာရံ အပ္ပဝိသိတွာ ဥပစာရသီမံ ဩက္ကမိတွာ ဂစ္ဆန္တိ၊ အယဉ္စ နေသံ ဆတ္တသဒ္ဒံ ဝါ ဥက္ကာသိတသဒ္ဒံ ဝါ ခိပိတသဒ္ဒံ ဝါ သုတွာဝ အာဂန္တုကဘာဝံ ဇာနာတိ၊ ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ဂတကာလေ ဇာနန္တေနာပိ အနုဗန္ဓိတွာ အာရောစေတဗ္ဗမေဝ။ သမ္ပာပုဏိတုံ အသက္ကောန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ၊ န ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋံ။ ယောပိ ရတ္တိံယေဝ အာဂန္တွာ ရတ္တိံယေဝ ဂစ္ဆတိ၊ သောပိဿ ရတ္တိစ္ဆေဒံ ကရောတိ။ အညာတတ္တာ ပန ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋံ နတ္ထိ။ သစေ အဇာနိတွာဝ အဗ္ဘာနံ ကရောတိ၊ အကတမေဝ ဟောတီတိ ကုရုန္ဒိယံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၆) ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အဓိကာ ရတ္တိယော ဂဟေတွာ ကာတဗ္ဗံ။ အယံ အပဏ္ဏကပ္ပဋိပဒါ။

နဒိအာဒီသု နာဝါယ ဂစ္ဆန္တမ္ပိ ပရတီရေ ဌိတမ္ပိ အာကာသေ ဂစ္ဆန္တမ္ပိ ပဗ္ဗတတလအရညာဒီသု ဒူရေ ဌိတမ္ပိ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ သစေ ‘‘ဘိက္ခူ’’တိ ဝဝတ္ထာနံ အတ္ထိ၊ နာဝါဒီဟိ ဝါ ဂန္တွာ၊ မဟာသဒ္ဒံ ကတွာ ဝါ ဝေဂေန အနုဗန္ဓိတွာ ဝါ အာရောစေတဗ္ဗံ၊ အနာရောစေန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋဉ္စ။ သစေ ဝါယမန္တောပိ သမ္ပာပုဏိတုံ ဝါ သာဝေတုံ ဝါ န သက္ကောတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ၊ န ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋံ။

အညံ ကဉ္စိ ဝိဟာရံ ဂတေနပိ ဘိက္ခူနံ အာရောစေတဗ္ဗမေဝ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၆)။ သစေ သဗ္ဗေ ဧကဋ္ဌာနေ ဌိတေ ပဿတိ၊ ဧကဋ္ဌာနေ ဌိတေနေဝ အာရောစေတဗ္ဗံ။ အထ ရုက္ခမူလာဒီသု ဝိသုံ ဝိသုံ ဌိတာ ဟောန္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗံ။ သဉ္စိစ္စ အနာရောစေန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စ ဟောတိ၊ ဝတ္တဘေဒေ စ ဒုက္ကဋံ။ အထ ဝိစိနန္တော ဧကစ္စေ န ပဿတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ ၊ န စ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋံ။ သဉ္စိစ္စ အနာရောစေန္တဿ ပန ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဟောတိ၊ ဝတ္တဘေဒေ စ ဒုက္ကဋံ။

တတ္ထေဝါတိ မာဠကသီမာယမေဝ။ မာဠကတော ပန ဘိက္ခူသု နိက္ခန္တေသု ဧကဿပိ သန္တိကေ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇)။ မာဠကတော နိက္ခမိတွာ သတိံ ပဋိလဘန္တေန သဟ ဂစ္ဆန္တဿ သန္တိကေ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဧကပုဂ္ဂလဿ ဝါ သန္တိကေ’’တိ။ သစေ သောပိ ပက္ကန္တော၊ အညဿ ယဿ မာဠကေ နာရောစိတံ၊ တဿ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ ပကတတ္တဋ္ဌာနေတိ သင်္ဃကမ္မာနံ အရဟဋ္ဌာနေ။ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၉၇) ဘိက္ခူနံ သဇ္ဈာယနသဒ္ဒသဝနူပစာရဝိဇဟနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ မဟာမဂ္ဂတော ဩက္ကမ္မာတိ မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဘိက္ခူနံ ဥပစာရဝိဇဟနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဂုမ္ဗေန ဝါ ဝတိယာ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေတိ ဒဿနူပစာရဝိဇဟနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ အာရောစေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ ပရိဝါသော အာရောစေတဗ္ဗော။ ‘‘အာရောစေတဗ္ဗ’’န္တိ ပန သာမညေန ဝုတ္တံ။ အာရောစေန္တေန စ သစေ နဝကတရော ဟောတိ၊ ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ ဝုဍ္ဎတရော၊ ‘‘ဘန္တေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ အညော ကောစိ ဘိက္ခု ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန တံ ဌာနံ အာဂစ္ဆတိ။ သစေ ဧသ နံ ပဿတိ၊ သဒ္ဒံ ဝါ တဿ သုဏာတိ၊ အာရောစေတဗ္ဗံ။ အနာရောစေန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒေါ စ။ တေနာဟ ‘‘ယမ္ပိ အညံ ဘိက္ခုံ ပဿတိ၊ တဿာပိ အာရောစေတဗ္ဗမေဝါ’’တိ။ အထ ဒွါဒသဟတ္ထံ ဥပစာရံ ဩက္ကမိတွာ အဇာနန္တဿေဝ ဂစ္ဆတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိယေဝ၊ ဝတ္တဘေဒေါ ပန နတ္ထိ။ ဥဋ္ဌိတေတိ ဥဂ္ဂတေ။ ယံ သဗ္ဗပဌမံ ဘိက္ခုန္တိ ဝိဟာရတော နိက္ခမန္တံ ဝါ အာဂန္တုကံ ဝါ သဗ္ဗပဌမံ ယံ အညံ ဘိက္ခုံ ပဿတိ။ တဿ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ အနာရောစေန္တဿ ဒုက္ကဋံ သိယာ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န တု ရတ္တိစ္ဆေဒံ သန္ဓာယ။ ဣတရထာ ဟိ ‘‘ဝိဟာရသီမာပရိယာပန္နာနံ သဗ္ဗေသံ အာရောစေတွာ’’တိ ဝဒေယျ။ ယာဝ ရတ္တိယော ပူရေန္တီတိ ယတ္တကာ ရတ္တိယော အာပတ္တိ ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတိ၊ တတ္တကာ ရတ္တိယော ယာဝ ပူရေန္တိ၊ တာဝ ပရိဝတ္ထဗ္ဗံ။ သမန္တပါသာဒိကာယံ ပန ‘‘ဧဝံ ယတ္တကာနိ ဒိဝသာနိ အာပတ္တိ ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတိ၊ တတ္တကာနိ၊ တတော အဓိကတရာနိ ဝါ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထာယ ပရိဝသိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိတ္ထာရောတိ ပပဉ္စော။

ဣတရေသု ပန ဒွီသူတိ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော၊ သမောဓာနပရိဝါသောတိ ဒွိန္နံ မဇ္ဈေ။ ခန္ဓကေတိ သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၁၅၆ အာဒယော)။ စူဠသုဒ္ဓန္တော မဟာသုဒ္ဓန္တောတိ ဧတ္ထ ယော ဥပသမ္ပဒတော (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၂) ပဋ္ဌာယ အနုလောမက္ကမေန ဝါ အာရောစိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပဋိလောမက္ကမေန ဝါ ‘‘အသုကဉ္စ အသုကဉ္စ ဒိဝသံ ဝါ ပက္ခံ ဝါ မာသံ ဝါ သံဝစ္ဆရံ ဝါ တဝ သုဒ္ဓဘာဝံ ဇာနာသီ’’တိ ပုစ္ဆိယမာနော ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ ဇာနာမိ ၊ ဧတ္တကံ နာမ ကာလံ အဟံ သုဒ္ဓါ’’တိ ဝဒတိ၊ တဿ ဒိန္နော သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော ‘‘စူဠသုဒ္ဓန္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။

တံ ဂဟေတွာ ပရိဝသန္တေန ယတ္တကံ ကာလံ အတ္တနော သုဒ္ဓဘာဝံ ဇာနာတိ၊ တတ္တကံ အပနေတွာ အဝသေသံ မာသံ ဝါ ဒွေမာသံ ဝါ ပရိဝသိတဗ္ဗံ။ သစေ ‘‘မာသမတ္တံ အသုဒ္ဓါမှီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ ပရိဝါသံ အဂ္ဂဟေသိ၊ ပရိဝသန္တော စ ပုန အညံ မာသံ သရတိ၊ တမ္ပိ မာသံ ပရိဝသိတဗ္ဗမေဝ၊ ပုန ပရိဝါသဒါနကိစ္စံ နတ္ထိ။ အထ ‘‘ဒွေမာသံ အသုဒ္ဓါမှီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ အဂ္ဂဟေသိ၊ ပရိဝသန္တော စ ‘‘မာသမတ္တမေဝါဟံ အသုဒ္ဓါမှီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ၊ မာသမေဝ ပရိဝသိတဗ္ဗံ၊ ပုန ပရိဝါသဒါနကိစ္စံ နတ္ထိ။ အယဉှိ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော ဥဒ္ဓမ္ပိ အာရောဟတိ၊ ဟေဋ္ဌာပိ ဩရောဟတိ၊ ဣဒမဿ လက္ခဏံ။

ယော ပန ယထာဝုတ္တေန အနုလောမပ္ပဋိလောမဝသေန ပုစ္ဆိယမာနောပိ ရတ္တိပရိယန္တံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) န ဇာနာတိ နဿရတိ၊ ရတ္တိပရိယန္တေ ဝေမတိကော ဝါ ဟောတိ၊ တဿ ဒိန္နော သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော ‘‘မဟာသုဒ္ဓန္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ဂဟေတွာ ဂဟိတဒိဝသတော ယာဝ ဥပသမ္ပဒဒိဝသော၊ တာဝ ရတ္တိယော ဂဏေတွာ ပရိဝသိတဗ္ဗံ။ အယံ ဥဒ္ဓံ နာရောဟတိ၊ ဟေဋ္ဌာ ပန ဩရောဟတိ။ တသ္မာ သစေ ပရိဝသန္တော ရတ္တိပရိစ္ဆေဒေ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ ‘‘မာသော ဝါ သံဝစ္ဆရော ဝါ မယှံ အာပန္နဿာ’’တိ၊ မာသံ ဝါ သံဝစ္ဆရံ ဝါ ပရိဝသိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ အဟံ သုဒ္ဓါ’’တိ ဝဒန္တဿ စူဠသုဒ္ဓန္တော ဒီယတိ၊ တထာပိ နိယမေနေဝ ဇာနနာဘာဝါ ‘‘ဒုဝိဓောပိ စေသ…ပေ… ဒါတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿ ဒါနဝိဓိ ခန္ဓကေ အာဂတောတိ တဿ ဒုဝိဓဿာပိ သုဒ္ဓန္တဿ ဒါနဝိဓိ ‘‘တေန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနာ သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ…ပေ… ဧဝမဿ ဝစနီယော’’တိအာဒိနာ သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၁၅၆) အာဂတော။ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧသ နယော ဝိနိစ္ဆယကထာ ပန ဝိတ္ထာရတော သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တာတိ ဧတ္ထာပိ။

ဩဓုနိတွာ အဝဓုယ ပဟာယ သမောဓာနော ဩဓာနသမောဓာနော။ စိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာနံ အဂ္ဃေန သမောဓာနော အဂ္ဃသမောဓာနော။ မိဿကာနံ သမောဓာနော မိဿကသမောဓာနော။ ဣဒါနိ တံ တိဝိဓမ္ပိ သမောဓာနပရိဝါသံ သင်္ခေပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ အန္တရာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပဋိစ္ဆာဒေန္တဿာတိ ယော ပရိဝါသံ ဂဟေတွာ အနိက္ခိတ္တဝတ္တော ဟုတွာ ပရိဝသန္တော အပရိနိဋ္ဌိတေယေဝ ပရိဝါသေ အန္တရာ ဝေမဇ္ဈေ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ တဿ။ ပရိဝုတ္ထဒိဝသေတိ လက္ခဏဝစနမေတံ၊ တေန ‘‘မာနတ္တစိဏ္ဏဒိဝသေ စာ’’တိပိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ မက္ခေတွာတိ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန မူလာယ ပဋိကဿနဝသေန မက္ခေတွာ။ သမောဒဟိတွာတိ မူလာပတ္တိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ၊ ပက္ခိပိတွာတိ အတ္ထော။ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသောတိ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော’’တိအာဒိနာ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန ဒါတဗ္ဗပရိဝါသော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသံ ဂဟေတွာ ပရိဝသန္တော (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၃) ဝါ မာနတ္တာရဟော ဝါ မာနတ္တံ စရန္တော ဝါ အဗ္ဘာနာရဟော ဝါ အနိက္ခိတ္တဝတ္တော အညံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပုရိမာပတ္တိယာ သမာ ဝါ ဦနတရာ ဝါ ရတ္တိယော ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ တဿ မူလာယ ပဋိကဿနေန တေ ပရိဝုတ္ထဒိဝသေ စ မာနတ္တစိဏ္ဏဒိဝသေ စ သဗ္ဗေ ဩဓုနိတွာ အဒိဝသေ ကတွာ ပစ္ဆာ အာပန္နာပတ္တိံ မူလာပတ္တိယံ သမောဓာယ ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗောတိ။

သစေ ပန အန္တရာပတ္တိ မူလာပတ္တိတော အတိရေကပ္ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)၊ တံ မူလာပတ္တိံ ကတွာ တတ္ထ ဣတရံ သမောဓာယ ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော။ သစေ ပန အန္တရာပတ္တိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတိ၊ မူလာယ ပဋိကဿနံ အကတွာ ပုဗ္ဗေ ဂဟိတပရိဝါသေနေဝ ပရိဝသိတဗ္ဗံ။

ယာ ဧကာ ဝါ…ပေ… သဗ္ဗစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယောတိ ယာ ဧကာ ဝါ အာပတ္တိ သဗ္ဗစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာ၊ ယာ ဒွေ ဝါ တိဿော ဝါ သမ္ဗဟုလာ ဝါ အာပတ္တိယော သဗ္ဗစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာယောတိ အတ္ထော။ တာသန္တိ သဗ္ဗစိရပ္ပဋိစ္ဆန္နာနံ အာပတ္တီနံ။ ဒါနဝိဓိ ပနဿ ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယဿ ပန သတံ အာပတ္တိယော ဒသာဟပဋိစ္ဆန္နာ၊ အပရမ္ပိ သတံ အာပတ္တိယော ဒသာဟပဋိစ္ဆန္နာ၊ အပရမ္ပိ သတံ အာပတ္တိယော ဒသာဟပဋိစ္ဆန္နာတိ ဧဝံ ဒသက္ခတ္တုံ ကတွာ အာပတ္တိသဟဿံ ဒိဝသသတပဋိစ္ဆန္နံ ဟောတိ၊ တေန ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ? သဗ္ဗံ သမောဒဟိတွာ ဒသ ဒိဝသေ ပရိဝသိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဧကေနေဝ ဒသာဟေန ဒိဝသသတမ္ပိ ပရိဝသိတမေဝ ဟောတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဒသသတံ ရတ္တိသတံ၊ အာပတ္တိယော ဆာဒယိတွာန၊

ဒသ ရတ္တိယော ဝသိတွာန၊ မုစ္စေယျ ပါရိဝါသိကော’’တိ။ (ပရိ။ ၄၇၇)၊

အယံ အဂ္ဃသမောဓာနော နာမ။

ဣဒါနိ မိဿကသမောဓာနံ နိဒ္ဒိသိတုံ ‘‘မိဿကသမောဓာနော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတြာယံ နယော –

‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ သမ္ဗဟုလာ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ ဧကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ၊ ဧကံ ကာယသံသဂ္ဂံ၊ ဧကံ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစံ၊ ဧကံ အတ္တကာမံ၊ ဧကံ သဉ္စရိတ္တံ၊ ဧကံ ကုဋိကာရကံ၊ ဧကံ ဝိဟာရကာရကံ၊ ဧကံ ဒုဋ္ဌဒေါသံ၊ ဧကံ အညဘာဂိယံ၊ ဧကံ သင်္ဃဘေဒံ၊ ဧကံ ဘေဒါနုဝတ္တကံ၊ ဧကံ ဒုဗ္ဗစံ၊ ဧကံ ကုလဒူသကံ၊ သောဟံ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃံ တာသံ အာပတ္တီနံ သမောဓာနပရိဝါသံ ယာစာမီ’’တိ –

တိက္ခတ္တုံ ယာစာပေတွာ တဒနုရူပါယ ကမ္မဝါစာယ ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ နာနာဝတ္ထုကာယော’’တိပိ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိ’’န္တိပိ ဧဝံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဝတ္ထုဝသေနပိ ဂေါတ္တဝသေနပိ နာမဝသေနပိ အာပတ္တိဝသေနပိ ယောဇေတွာ ကမ္မဝါစံ ကာတုံ ဝဋ္ဌတိယေဝါတိ။ အယံ မိဿကသမောဓာနော။ သဗ္ဗပရိဝါသကမ္မဝါစာဝသာနေ ပန နိက္ခိတ္တာနိက္ခိတ္တဝတ္တာဒိကထာ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တိဝိဓေပိ သမောဓာနပရိဝါသေ အတ္ထမတ္တဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ၊ ဝိနိစ္ဆယာဒီနံ ဝါ အနာမဋ္ဌတ္တာ ‘‘အယံ တိဝိဓေပိ သမောဓာနပရိဝါသေ သင်္ခေပကထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာဝိသယတ္တာ သမောဓာနဝိစာရဏာယ သာ နိရဝသေသာ ကုတော လဒ္ဓဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရော’’တိအာဒိ။

ဆာရတ္တန္တိ ရာ သဒ္ဒေါ တီယတိ ဆိဇ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ ရတ္တိ၊ သတ္တာနံ သဒ္ဒဿ ဝူပသမနကာလောတိ အတ္ထော၊ ဆ ရတ္တိယော သမာဟဋာ၊ ဆန္နံ ရတ္တီနံ ဝါ သမာဟာရော ဆရတ္တံ၊ ဆရတ္တမေဝ ဆာရတ္တံ၊ အဝယဝဗျတိရေကေန သမုဒါယဿာဘာဝတော ဆ ရတ္တိယောတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။

ပရိဝါသံ အဒတွာ မာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗန္တိ ယသ္မာ အာပတ္တိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာ၊ ယသ္မာ စ အာပန္နဘာဝေနေဝ မာနတ္တာရဟော ဟောတိ၊ တသ္မာ ပရိဝါသံ အဒတွာ ကေဝလံ မာနတ္တမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ယံ ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသဿ ဒီယတိ၊ ဣဒံ ပဋိစ္ဆန္နမာနတ္တံ နာမာတိ အာဟ ‘‘ယဿ ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ ဣဒန္တိ ပဋိစ္ဆန္နမာနတ္တံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဝါကျေ။ ကထံ ပန တေသံ ဒွိန္နံ မာနတ္တာနံ ဒါနဝိဓိ စ ဝိနိစ္ဆယကထာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဥဘိန္နမ္ပိ ပနာ’’တိအာဒိ။

အယန္တိ ဝက္ခမာနံ သန္ဓာယာဟ။ ပရိဝါသေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပဒေသန္တိ ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပတော ၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမိတွာ မဟာမဂ္ဂတော ဩက္ကမ္မ ဂုမ္ဗေန ဝါ ဝတိယာ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနံ။ သမာဒိယိတွာတိ အန္တောအရုဏေယေဝ သမာဒိယိတွာ။ အာရောစေတွာတိ –

‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ သဉ္စေတနိကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ၊ သောဟံ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃံ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ ဆာရတ္တံ မာနတ္တံ ယာစိံ ၊ တဿ မေ သင်္ဃော ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ အပ္ပဋိစ္ဆန္နာယ ဆာရတ္တံ မာနတ္တံ အဒါသိ၊ သောဟံ မာနတ္တံ စရာမိ၊ ဝေဒယာမဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဝေဒယတီ’တိ မံ သင်္ဃော ဓာရေတူ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) –

အာပတ္တိဒိဝသာနုရူပံ အာရောစေတွာ။ ဣမဉ္စ ပန အတ္ထံ ဂဟေတွာ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ အာရောစိတကာလတော ပဋ္ဌာယ စ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ သေသေဟိ သတိ ကရဏီယေ ဂန္တုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ တဿ ဘိက္ခုဿ သန္တိကေ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ သစေ သောပိ ကေနစိ ကမ္မေန ပုရေ အရုဏေယေဝ ဂစ္ဆတိ၊ အညံ ဝိဟာရတော နိက္ခန္တံ ဝါ အာဂန္တုကံ ဝါ ယံ ပဌမံ ပဿတိ၊ တဿ သန္တိကေ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ အယဉ္စ ယသ္မာ ဂဏဿ အာရောစေတွာ၊ ဘိက္ခူနဉ္စ အတ္ထိဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာဝ ဝသိ၊ တေနဿ ဦနေ ဂဏေ စရဏဒေါသော ဝါ ဝိပ္ပဝါသော ဝါ န ဟောတိ။ သစေ ပန ကဉ္စိ န ပဿတိ၊ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ယံ ပဌမံ ပဿတိ၊ တဿ အာရောစေတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘တတော တေသု ဂတေသု ဝါ အဂတေသု ဝါ ပုရိမနယေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။

ယတ္ထ သိယာတိ ယဿံ သမာနသံဝါသကသီမာယံ ဝီသတိဂဏော ဘိက္ခုသင်္ဃော အတ္ထိ။ အဝှာတဗ္ဗောတိ အဗ္ဘာနကမ္မဝသေန ပက္ကောသိတဗ္ဗော။ အဗ္ဘာနကမ္မံ ပန ကထန္တိ အာဟ ‘‘အဗ္ဘာနကမ္မံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပါဠိဝသေနာတိ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၁၀၁) ပါဠိဝသေန။ ဝိနိစ္ဆယဝသေနာတိ ‘‘အဗ္ဘန္တေဟိ စ ပဌမံ အဗ္ဘာနာရဟော ကာတဗ္ဗော။ အယဉှိ နိက္ခိတ္တဝတ္တတ္တာ ပကတတ္တဋ္ဌာနေ ဌိတော၊ ပကတတ္တဿ စ အဗ္ဘာနံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ဝတ္တံ သမာဒပေတဗ္ဗော။ ဝတ္တေ သမာဒိန္နေ အဗ္ဘာနာရဟော ဟောတိ။ တေနာပိ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ အာရောစေတွာ အဗ္ဘာနံ ယာစိတဗ္ဗံ။ အနိက္ခိတ္တဝတ္တဿ ပန ဝတ္တသမာနကိစ္စံ နတ္ထိ။ သော ဟိ ဆာရတ္တာတိက္ကမေနေဝ အဗ္ဘာနာရဟော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) ဝိနိစ္ဆယဝသေန။ တံ ပနေတံ သဗ္ဗံ ပရိဝါသာဒိကမ္မံ ပါဠိဝသေန (စူဠဝ။ ၇၅) စ အဋ္ဌကထာဝသေန (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၅၊ ၉၇) စ သုဝိညေယျတ္တာ အတိဝိတ္ထာရဘယေန န ဝိတ္ထာရယိမှ၊ အတ္ထိကေဟိ ပန တတောဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣမဿ ပန ကမ္မဿ ဝီသတိဝဂ္ဂကရဏီယတ္တာ တတော ဦနတရေန ကတံ ကုပ္ပတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧကေနာပိ စေ…ပေ… အနဗ္ဘိတော’’တိ။ အယန္တိ အယံ ယထာဝုတ္တာ။ သာမီစီတိ ဝတ္တံ။

ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ

ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ

သင်္ဃာဒိသေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။