📜

နိဿဂ္ဂိယကဏ္ဍံ

၁။ စီဝရဝဂ္ဂေါ

၁။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိန္တိ ¶ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၂-၄၆၃) ¶ နိဋ္ဌိတဉ္စ တံ စီဝရဉ္စာတိ နိဋ္ဌိတစီဝရံ၊ နိဋ္ဌိတေ အာနိသံသမူလကေ စီဝရေ၊ ပစ္စာသာစီဝရေ စာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန တံ စီဝရံ ကရဏေနပိ နိဋ္ဌိတံ ဟောတိ နာသနာဒီဟိပိ၊ တသ္မာ ‘‘သူစိကမ္မပရိယောသာနေန ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယံ ကိဉ္စိ သူစိယာ ကတ္တဗ္ဗံ ပါသကပဋ္ဋဂဏ္ဌိကပဋ္ဋပရိယောသာနကမ္မံ၊ တံ သူစိကမ္မပရိယောသာနံ နာမ၊ တေန။ နဋ္ဌန္တိ စောရာဒီဟိ ဟဋံ။ ဧတမ္ပိ ဟိ ကရဏပလိဗောဓဿ နိဋ္ဌိတတ္တာ ‘‘နိဋ္ဌိတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိနဋ္ဌန္တိ ဥပစိကာဒီဟိ ခါဒိတံ။ ဒဍ္ဎန္တိ အဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎံ။ စီဝရာသာ ဝါ ဥပစ္ဆိန္နာတိ ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ကုလေ စီဝရံ လဘိဿာမီ’’တိ ယာ စီဝရာသာ ဥပ္ပန္နာ ဟောတိ၊ သာ ဥပစ္ဆိန္နာ။ ဧတေသမ္ပိ ကရဏပလိဗောဓဿေဝ နိဋ္ဌိတတ္တာ နိဋ္ဌိတဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဣမေသု ဝါ’’တိအာဒိ။ ဧတေန စီဝရပလိဗောဓာဘာဝေါ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘စီဝရဿ ကရဏပလိဗောဓေ ဥပစ္ဆိန္နေတိ အတ္ထော’’တိ။ ကထမေတံ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘အတ္ထတကထိနဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စာနိသံသေ အညတ္ထ ဂန္တုံ အဒတွာ သင်္ဂဏှနဋ္ဌေန ကထိနံ၊ ထိရန္တိ အတ္ထော၊ အတ္ထတံ ကထိနံ ယေန သော အတ္ထတကထိနော၊ တဿ အတ္ထတကထိနဿ။ ဟီတိ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော။ တာဝ ကထိနာနိသံသံ လဘတီတိ ဧတ္ထ ယော အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခူတိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ၊ တာဝ သော အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခူတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ အနာမန္တစာရာဒိကံ ကထိနာနိသံသံ လဘတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အတ္ထတကထိနဿ ဘိက္ခုနော’’တိ ဣဒံ ဝါ ‘‘အတ္ထတကထိနော ဘိက္ခူ’’တိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမံ ကတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – စီဝရပလိဗောဓော အာဝါသပလိဗောဓောတိ ဒွေ ပလိဗောဓာ။ တေသု ဧကပလိဗောဓေပိ သတိ ယသ္မာ အနာမန္တစာရာဒိကံ အာနိသံသံ လဘတိ၊ နာသတိ။ ကသ္မာ? ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိ ဧတဿ စီဝရဿ ကရဏပလိဗောဓေ ဥပစ္ဆိန္နေတိ အယမတ္ထော ¶ ဝိညာယတီတိ။ သင်္ဃဿာတိ သင်္ဃေန။ ကတ္တရိ စေတံ သာမိဝစနံ။ ဥဗ္ဘတေတိ အဋ္ဌန္နံ မာတိကာနမညတရေန၊ အန္တရုဗ္ဘာရေန ဝါ ဥဒ္ဓဋေ။

တတြာတိ ¶ တသ္မိံ ကထိနေ။ ဥဗ္ဘာရော ဥဒ္ဓရဏံ။ ပုရိမဝဿံဝုဋ္ဌေ တိံသမတ္တေ ပါဝေယျကေ ဘိက္ခူ ဥဒ္ဒိဿ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဿံဝုဋ္ဌာနံ ဘိက္ခူနံ ကထိနံ အတ္ထရိတု’’န္တိ ကထိနက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၀၆) ဘဂဝတာ ကထိနဿ အနုညာတတ္တာ ‘‘အယဉှိ ကထိနတ္ထာရော နာမ…ပေ… အနုညာတော’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပုရိမဝဿံဝုဋ္ဌာနန္တိ ဝဿစ္ဆေဒံ အကတွာ ပုရိမဝဿံဝုဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ ဧတေန ဝုဋ္ဌဝဿဝသေန တာဝ ပုရိမိကာယ ဝဿံ ဥပဂတာယေဝ ကထိနတ္ထာရံ လဘန္တိ၊ န ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာတိ ဒဿေတိ။ ဝုဋ္ဌဝဿဝသေန တာဝ ဧဝံ ဟောတု၊ ဂဏနဝသေန တံ ကိတ္တကာ လဘန္တီတိ အာဟ ‘‘သော’’တိအာဒိ။ သောတိ ကထိနတ္ထာရော။ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေနာတိ ဂဏနဝသေန ပစ္ဆိမကောဋိယာ။ ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီတိ ပစ္ဆိမကောဋိယာ စတ္တာရော ကထိနဒုဿဿ ဒါယကာ၊ ဧကော ပဋိဂ္ဂါဟကောတိ ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ပဉ္စဝဂ္ဂကရဏီယတ္တာ ‘ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ ‘‘တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယွာယံ စတုဝဂ္ဂေါ ဘိက္ခုသင်္ဃော ဌပေတွာ တီဏိ ကမ္မာနိ ဥပသမ္ပဒံ ပဝါရဏံ အဗ္ဘာန’’န္တိ စမ္ပေယျက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၈၈) ဝုတ္တတ္တာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဝုဋ္ဌဝဿဝသေန ပုရိမဝဿံဝုဋ္ဌာနံ အနညာတော၊ ယသ္မာ စ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ပဉ္စန္နံ ဇနာနံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဝိဟာရေ။ အာနိသံသေတိ အနာမန္တစာရာဒိကေ ကထိနာနိသံသေ။ အထ ပန စတ္တာရော ဘိက္ခူ ဝဿံ ဥပဂတာ၊ ဧကော ပရိပုဏ္ဏဝဿော သာမဏေရော သစေ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပသမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဂဏပူရကော စေဝ ဟောတိ၊ အာနိသံသဉ္စ လဘတိ။ တယော ဘိက္ခူ၊ ဒွေ သာမဏေရာ၊ ဒွေ ဘိက္ခူ၊ တယော သာမဏေရာ၊ ဧကော ဘိက္ခု၊ စတ္တာရော သာမဏေရာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

ခန္ဓကေ ဝုတ္တာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယာတိ –

‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ ဣဒံ သင်္ဃဿ ကထိနဒုဿံ ဥပ္ပန္နံ။ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဣမံ ကထိနဒုဿံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒဒေယျ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ၊ ဧသာ ဉတ္တိ။ သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ ဣဒံ သင်္ဃဿ ကထိနဒုဿံ ဥပ္ပန္နံ၊ သင်္ဃော ဣမံ ကထိနဒုဿံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေတိ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ။ ယဿာယသ္မတော ခမတိ ဣမဿ ကထိနဒုဿဿ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒါနံ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ၊ သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ၊ သော ဘာသေယျ။ ဒိန္နံ ဣဒံ သင်္ဃေန ကထိနဒုဿံ ဣတ္ထန္နာမဿ ¶ ဘိက္ခုနော ကထိနံ အတ္ထရိတုံ၊ ခမတိ သင်္ဃဿ၊ တသ္မာ တုဏှီ၊ ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၇) –

ဧဝံ ¶ ကထိနက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ။ ကထိနတ္ထာရာရဟဿာတိ ကထိနံ အတ္ထရိတုံ ဘဗ္ဗဿ။ သော စ ခေါ ပုဗ္ဗကရဏဇာနနာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိနယဝိနိစ္ဆယေ ‘‘အဋ္ဌဓမ္မကောဝိဒေါ ဘိက္ခု၊ ကထိနတ္ထာရမရဟတီ’’တိ။ ပရိဝါရေပိ (ပရိ။ ၄၀၉) ဝုတ္တံ –

‘‘အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဘဗ္ဗော ကထိနံ အတ္ထရိတုံ။ ကတမေဟိ အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဘဗ္ဗော ကထိနံ အတ္ထရိတုံ? ပုဗ္ဗကရဏံ ဇာနာတိ၊ ပစ္စုဒ္ဓါရံ ဇာနာတိ၊ အဓိဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ၊ အတ္ထာရံ ဇာနာတိ၊ မာတိကံ ဇာနာတိ၊ ပလိဗောဓံ ဇာနာတိ၊ ဥဒ္ဓါရံ ဇာနာတိ၊ အာနိသံသံ ဇာနာတိ၊ ဣမေဟိ အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဘဗ္ဗော ကထိနံ အတ္ထရိတု’’န္တိ။

ဧတ္ထ စ ပုဗ္ဗကရဏံ နာမ ဓောဝနဝိစာရဏစ္ဆေဒနဗန္ဓနသိဗ္ဗနရဇနကပ္ပကရဏံ။ ပစ္စုဒ္ဓါရော နာမ ပုရာဏသင်္ဃာဋိအာဒီနံ ပစ္စုဒ္ဓရဏံ။ အဓိဋ္ဌာနံ နာမ ကထိနစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ။ အတ္ထာရော နာမ ကထိနတ္ထာရော။ မာတိကာ နာမ အဋ္ဌ မာတိကာ။ ပလိဗောဓော နာမ အာဝါသပလိဗောဓော စီဝရပလိဗောဓောတိ ဒွေ ပလိဗောဓာ။ ဥဒ္ဓါရော နာမ ပက္ကမနန္တိကာဒယော။ အာနိသံသော နာမ ပဉ္စာနိသံသာ။

ယံ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၆) ဝုတ္တံ ‘‘ကထိနံ ပန ကေန အတ္ထရိတဗ္ဗံ? ယဿ သင်္ဃော ကထိနစီဝရံ ဒေတိ၊ သင်္ဃေန ပန ကဿ ဒါတဗ္ဗံ? ယော ဇိဏ္ဏစီဝရော ဟောတိ၊ သစေ ဗဟူ ဇိဏ္ဏစီဝရာ ဟောန္တိ၊ ဝုဍ္ဎဿ ဒါတဗ္ဗံ။ ဝုဍ္ဎေသုပိ ယော မဟာပရိသော တဒဟေဝ စီဝရံ ကတွာ အတ္ထရိတုံ သက္ကောတိ၊ တဿ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ ဝုဍ္ဎော န သက္ကောတိ၊ နဝကတရော သက္ကောတိ၊ တဿ ဒါတဗ္ဗံ။ အပိစ သင်္ဃေန မဟာထေရဿ သင်္ဂဟံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ‘တုမှေ၊ ဘန္တေ၊ ဂဏှထ၊ မယံ ကတွာ ဒဿာမာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ၊ တမ္ပိ ကထိနတ္ထာရာရဟံယေဝ ဂဟေတွာဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ဒေန္တေန ပန တီသု စီဝရေသု ယံ ယံ ဇိဏ္ဏံ ¶ ဟောတိ၊ တံ တဒတ္ထာယ ဒါတဗ္ဗံ။ ပကတိယာ ဒုပဋ္ဋစီဝရဿ ဒုပဋ္ဋတ္ထာယေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေပိဿ ဧကပဋ္ဋစီဝရံ ဃနံ ဟောတိ၊ ကထိနသာဋကော စ ပေလဝေါ၊ သာရုပ္ပတ္ထာယ ဒုပဋ္ဋပ္ပဟောနကမေဝ ဒါတဗ္ဗံ။ ‘‘အဟံ အလဘန္တော ဧကပဋ္ဋံ ပါရုပါမီ’’တိ ဝဒန္တဿာပိ ဒုပဋ္ဋံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယော ပန လောဘပကတိကော ဟောတိ၊ တဿ န ဒါတဗ္ဗံ။ တေနာပိ ကထိနံ အတ္ထရိတွာ ပစ္ဆာ သိဗ္ဗေတွာ ‘‘ဒွေ စီဝရာနိ ကရိဿာမီ’’တိ န ဂဟေတဗ္ဗံ။

တေနာတိ ကထိနတ္ထာရကေန ဘိက္ခုနာ။ တဒဟေဝါတိ တသ္မိံယေဝ ဒိဝသေ။ ပဉ္စ ဝါ အတိရေကာနိ ဝါ ¶ ခဏ္ဍာနိ ဆိန္ဒိတွာတိ ယထာ ပဉ္စခဏ္ဍိကာဒီနံ သင်္ဃာဋိအာဒီနံ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ အညတရပ္ပဟောနကာနိ မဟာမဏ္ဍလအဍ္ဎမဏ္ဍလာဒိဝသေန ပဉ္စ ခဏ္ဍာနိ ဝါ အတိရေကာနိ ဝါ သတ္တာဒိခဏ္ဍာနိ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ဆိန္ဒိတွာ။ တသ္မိဉ္စ ကထိနစီဝရေ ကရိယမာနေ ‘‘အဟံ ထေရော’’တိ ဝါ ‘‘ဗဟုဿုတော’’တိ ဝါ ဧကေနာပိ အကာတုံ န လဗ္ဘတိ။ အနာဒရိယေန အကရောန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ တသ္မာ သဗ္ဗေဟေဝ သန္နိပတိတွာ ဓောဝနဆေဒနသိဗ္ဗနရဇနာနိ နိဋ္ဌာပေတဗ္ဗာနိ။ တေနာဟ ‘‘သေသဘိက္ခူဟိပိ တဿ သဟာယေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ကတစီဝရမေဝါတိ နိဋ္ဌိတပရိကမ္မမေဝ ကထိနဒုဿံ။ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန အန္တရဝါသကောပိ ဆိန္ဒိတွာဝ ကာတဗ္ဗော အညထာ အတ္ထာရဝိပတ္တိတော။ ယထာဟ –

‘‘ကထဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနတ္ထတံ ဟောတိ ကထိနံ? န ဥလ္လိခိတမတ္တေန အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိနံ…ပေ… န အညတြ ပဉ္စကေန ဝါ အတိရေကပဉ္စကေန ဝါ တဒဟေဝ သဉ္ဆိန္နေနာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၈)။

တေနေဝါဟ ‘‘အစ္ဆိန္နာသိဗ္ဗိတံ ပန န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ တေန ဘိက္ခုနာတိ အတ္ထာရကေန ဘိက္ခုနာ။ အတ္ထရိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထရဏံ ကာတဗ္ဗံ။ တဉ္စ ခေါ တထာဝစီဘေဒကရဏမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဟ –

‘‘သစေ သင်္ဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရိတုကာမော ဟောတိ၊ ပေါရာဏိကာ သင်္ဃာဋိ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗာ၊ နဝါ သင်္ဃာဋိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ၊ ‘ဣမာယ သင်္ဃာဋိယာ ကထိနံ အတ္ထရာမီ’တိ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ’’တိ (ပရိ။ ၄၁၃) –

ဝိတ္ထာရော။ ‘‘ဘန္တေ၊ အာဝုသော’’တိ စ ‘‘အနုမောဒထ၊ အနုမောဒါဟီ’’တိ စ ဝစနဘေဒံ သန္ဓာယ ‘‘ထေရာနဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ ¶ အတ္ထာရကေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အနုမောဒကေဟိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘တေဟိပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုမောဒါမာ’’တိ အတ္တနာဝ အတ္တနိ ဂါရဝဝသေန ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ဧကကေန ‘‘အနုမောဒါမာ’’တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ‘‘အနုမောဒါမိ’’စ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ၊ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ ကထိနာနိသံသေ ဒဿေတုံ ဘူမိံ ဝိစာရယန္တော ‘‘ပုရိမဝဿံဝုဋ္ဌေသုပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေသံယေဝါတိ အတ္ထာရကအနုမောဒကာနံယေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ ‘‘ဒွိန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိနံ အတ္ထာရကဿ ¶ စ အနုမောဒကဿ စာ’’တိ (ပရိ။ ၄၀၃)။ တေတိ အတ္ထာရကအနုမောဒကာ။ တတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထာရာနုမောဒနတော ပဋ္ဌာယ။ ယာဝ ကထိနဿုဗ္ဘာရာတိ န ကေဝလံ စီဝရမာသေယေဝ၊ အထ ခေါ အဋ္ဌန္နံ မာတိကာနံ အညတရေန ဝါ အန္တရုဗ္ဘာရေန ဝါ ယာဝ ကထိနဿုဗ္ဘာရာ ပဉ္စာနိသံသေ လဘန္တိ၊ ဥဒ္ဓဋေ ပန န လဘန္တီတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ တေ ပဉ္စာနိသံသေ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘အနာမန္တစာရော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနာမန္တစာရော နာမ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန နိမန္တိတဿ သန္တံ ဘိက္ခုံ အနာပုစ္ဆာ ကုလေသု စာရိတ္တာပဇ္ဇနံ။ အသမာဒါနစာရော နာမ နာမေနာဓိဋ္ဌိတဿ စီဝရဿ အသမာဒါနစရဏံ၊ နာမေနာဓိဋ္ဌိတာနံ တိဏ္ဏံ စီဝရာနမညတရံ စီဝရံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိက္ခိပိတွာ အညတ္ထ အရုဏုဋ္ဌာပနန္တိ အတ္ထော၊ စီဝရဝိပ္ပဝါသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယာဝဒတ္ထစီဝရန္တိ ယာဝတာ စီဝရေန အတ္ထော ဟောတိ၊ တာဝတကံ အနဓိဋ္ဌိတံ အဝိကပ္ပိတံ စီဝရဓာရဏံ၊ ဒသာဟမတိက္ကမိတွာ စီဝရဿ ဌပနန္တိ အတ္ထော။ ဂဏဿ ဘောဇနံ ဂဏဘောဇနံ။ ဂဏောတိ စေတ္ထ စတ္တာရော ဝါ တတုတ္တရိ ဝါ ဘိက္ခူ။ တေသံ ဝိညတ္တိတော ဝါ နိမန္တနတော ဝါ လဒ္ဓဿ ဩဒနာဒီနံ ပဉ္စန္နံ အညတရဘောဇနဿ သဟ ဂဟဏန္တိ အတ္ထော။ ယော စ တတ္ထ စီဝရုပ္ပာဒေါတိ တတ္ထ ကထိနတ္ထတသီမာယ မတကစီဝရံ ဝါ ဟောတု၊ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နံ ဝါ သင်္ဃိကေန တတြုပ္ပာဒေန အာဘတံ ဝါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ယံ သင်္ဃိကံ စီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ တေသံ ဘဝိဿတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မိံ အာဝါသေ သင်္ဃဿ ဥပ္ပန္နစီဝရဉ္စာ’’တိ။

‘‘ယံ ပန တတ္ထ သင်္ဃဿ ဥပ္ပန္နံ ပတ္တာဒိ ဝါ အညံ ဘဏ္ဍံ ဝါ၊ တံ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတိ။ ယံ ပန တတြုပ္ပာဒေန တဏ္ဍုလာဒိနာ ဝတ္ထံ စေတာပိတံ၊ အတ္ထတကထိနာနမေဝ တာနိ ဝတ္ထာနိ ပါပုဏန္တိ။ ဝတ္ထေဟိ ပန တဏ္ဍုလာဒီသု စေတာပိတေသု ¶ သဗ္ဗေသံ တာနိ ပါပုဏန္တီ’’တိ ဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ စေတာပိတကာလတော ပဋ္ဌာယ စီဝရုပ္ပာဒေါ န ဟောတီတိ သုဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အနတ္ထတကထိနာ ပန ဣမေသု ပဉ္စသု အာနိသံသေသု စီဝရမာသေ အသမာဒါနစာရံ ဌပေတွာ သေသာနိသံသေ လဘန္တိ။ ယဒိ အသမာဒါနစာရောပိ လဗ္ဘေယျ၊ ပါဝေယျကာ ဘိက္ခူ ဝဿံဝုဋ္ဌာ ဩကပုဏ္ဏေဟိ စီဝရေဟိ န ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမေယျုံ။ ယသ္မာ တံ န လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ စီဝရမာသေပိ စီဝရံ သမာဒါယ ဧဝ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိံသု။

ဧဝံ ကထိနတ္ထာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဥဗ္ဘာရံ ဒဿေန္တော ‘‘တံ ပနေတံ ကထိန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မာတိကာတိ မာတရော၊ ဇနေတ္တိယောတိ အတ္ထော။ ကထိနုဗ္ဘာရဉှိ ဧတာ အဋ္ဌ ဇနေန္တိ။ တာသု ပက္ကမနံ အန္တော ဧတိဿာတိ ပက္ကမနန္တိကာ။ ဧဝံ သေသာပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု အတ္ထတကထိနော ¶ ကထိနစီဝရံ အာဒါယ တသ္မိံ အာဝါသေ နိရပေက္ခော ‘‘န ပစ္စေဿ’’န္တိ ပက္ကမတိ၊ တဿေဝံ ပက္ကမတော ကထိနုဒ္ဓါရော အတိက္ကန္တမတ္တာယ သီမာယ ဟောတီတိ ပက္ကမနန္တိကော ကထိနုဒ္ဓါရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယော ပန အာနိသံသစီဝရံ အာဒါယ ပက္ကမတိ၊ တဿ ဗဟိသီမာဂတဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘ဣဓေဝိမံ ကရိဿာမိ၊ န ပုန တံ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ တသ္မိံ အာဝါသေ နိရပေက္ခော ဟုတွာ တံ စီဝရံ ကာရေတိ၊ တဿ ဘိက္ခုနော နိဋ္ဌာနန္တိကော ကထိနုဒ္ဓါရော။

ယဒိ ပန အာနိသံသမူလစီဝရံ အာဒါယ ဗဟိသီမာဂတော ‘‘နေဝိမံ စီဝရံ ကရိဿာမိ၊ န စ တံ အာဝါသံ ဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ၊ တဒါ သန္နိဋ္ဌာနန္တိကော ကထိနုဒ္ဓါရော။

တဒေဝ အာနိသံသစီဝရံ လဒ္ဓါ တံ အာဒါယ ဗဟိသီမံ ဂန္တွာ ‘‘ဣဓေဝိမံ စီဝရံ ကရိဿာမိ၊ န ဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ ကရောန္တဿ သစေ တံ စီဝရံ နဿတိ ဝိနဿတိ ဍယှတိ၊ နာသနန္တိကော ကထိနုဒ္ဓါရော ဟောတိ။

သစေ ပန အာနိသံသစီဝရံ လဒ္ဓါ တသ္မိံ ဝိဟာရေ သာပေက္ခောဝ ဗဟိသီမာဂတော ‘‘ဝိဟာရေ ဘိက္ခူဟိ အန္တရုဗ္ဘာရံ ကတ’’န္တိ သုဏာတိ၊ တဿ သဝနန္တိကော ကထိနုဒ္ဓါရော ဟောတိ။

အာသာယ အဝစ္ဆေဒေါ ဧတိဿာတိ အာသာဝစ္ဆေဒိကာ။ ယော ပန ယေန ကေနစိ ‘‘တုယှံ စီဝရံ ဒဿာမီ’’တိ ဝုတ္တော တသ္မိံ စီဝရေ အာသာယ ဝိဟာရေ အပေက္ခံ ပဟာယ ဗဟိသီမာဂတော ပုန တေန ‘‘န သက္ကောမိ ဒါတု’’န္တိ ¶ ဝုတ္တေ အာသံ ဆိန္ဒတိ၊ တဿ အာသာဝစ္ဆေဒိကော ကထိနုဒ္ဓါရော ဟောတိ။

ယော ပန ဝဿံဝုဋ္ဌဝိဟာရတော အညံ ဝိဟာရံ သာပေက္ခောဝ ဂန္တွာ အာဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေယေဝ ကထိနုဒ္ဓါရံ ဝီတိနာမေတိ၊ တဿ သီမာတိက္ကမနန္တိကော ကထိနုဒ္ဓါရော။

သဟ ဥဗ္ဘာရေနာတိ သဟုဗ္ဘာရာ။ အာနိသံသစီဝရံ အာဒါယ သာပေက္ခောဝ ဗဟိ ဂန္တွာ ကထိနုဒ္ဓါရံ သမ္ဘုဏန္တဿ ကထိနုဒ္ဓါရော သဟုဗ္ဘာရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘ဧတသ္မိံ ပန ပက္ကမနန္တိကေ ကထိနုဒ္ဓါရေ ပဌမံ စီဝရပလိဗောဓော ဆိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ စီဝရပလိဗောဓုပစ္ဆေဒါဒိကဿ ဝိနိစ္ဆယဿ ဝိတ္ထာရတော သမန္တပါသာဒိကာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၁) ဝုတ္တတ္တာ ¶ ၈ ‘‘တတ္ထ ဝိတ္ထာရဝိနိစ္ဆယော’’တိအာဒိမာဟ။ အတ္ထာရုဗ္ဘာရာနံယေဝ ဝါ ဝိတ္ထာရဝိနိစ္ဆယဿ တတ္ထာဂတတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေသပလိဗောဓာဘာဝန္တိ အဝသေသဿ ပလိဗောဓဿ အဘာဝံ၊ အာဝါသပလိဗောဓာဘာဝန္တိ အတ္ထော။

အဿာတိ ကာလဿ။ ဒသာဟပရမန္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တံ ဒသာဟပရမံ ကာလ’’န္တိ။ အတိရေကန္တိ အဓိကံ၊ သော စ အဓိကဘာဝေါ အဓိဋ္ဌိတဝိကပ္ပိတစီဝရတောတိ အာဟ ‘‘အဓိဋ္ဌိတဝိကပ္ပိတေသူ’’တိအာဒိ။ ခေါမန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၃၆-၆၃၈) ခေါမသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ ခေါမပဋ္ဋစီဝရံ။ တထာ သေသာနိ။ ကမ္ဗလံ နာမ မနုဿလောမဝါဠလောမေ ဌပေတွာ သေသလောမေဟိ ဝါယိတွာ ကတဝတ္ထံ။ သာဏံ နာမ သာဏဝါကေဟိ ကတဝတ္ထံ။ ဘင်္ဂံ နာမ ခေါမသုတ္တာဒီဟိ ပဉ္စဟိ မိဿေတွာ ကတဝတ္ထံ။ ‘‘ပါဋေက္ကံ ဝါကမယမေဝါ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တဒနုလောမာနံ ဝါတိ ဒုကူလံ ပတ္တုဏ္ဏံ သောမာရပဋ္ဋံ စီနပဋ္ဋံ ဣဒ္ဓိဇံ ဒေဝဒိန္နန္တိ တေသံ ခေါမာဒီနံယေဝ အနုလောမာနံ ဆန္နံ စီဝရာနံ ဝါ၊ တတ္ထ ဒုကူလံ သာဏဿ အနုလောမံ ဝါကမယတ္တာ။ ပတ္တုဏ္ဏဒေသေ ပါဏကေဟိ သဉ္ဇာတဝတ္ထံ ပတ္တုဏ္ဏံ။ သောမာရဒေသေ ဇာတံ ဝတ္ထံ သောမာရပဋ္ဋံ။ တထာ စီနပဋ္ဋံ။ ဣမာနိ တီဏိပိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ။ ဣဒ္ဓိဇံ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တစီဝရံ။ တံ ပန ခေါမာဒီနမညတရံ ဟောတီတိ တေသံယေဝ အနုလောမံ။ ဒေဝေဟိ ဒိန္နံ စီဝရံ ဒေဝဒိန္နံ၊ တံ ကပ္ပရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တံ ဇာလိနိယာ ဒေဝကညာယ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ ¶ ဒိန္နဝတ္ထသဒိသံ၊ တမ္ပိ ခေါမာဒီနံယေဝ အနုလောမံ ဟောတိ တေသု အညတရဘာဝတော။

ဒီဃတော ဝဍ္ဎကိဟတ္ထပ္ပမာဏံ၊ ဝိတ္ထာရတော တတော ဥပဍ္ဎပ္ပမာဏံ ဝိကပ္ပနုပဂံ ပစ္ဆိမံ။ အဋ္ဌင်္ဂုလံ သုဂတင်္ဂုလေနာတိ ဧတ္ထ သုဂတင်္ဂုလံ နာမ ဣဒါနိ မဇ္ဈိမဿ ပုရိမဿ တီဏိ အင်္ဂုလာနိ၊ တေန သုဂတင်္ဂုလေန အဋ္ဌင်္ဂုလံ ဝဍ္ဎကိဟတ္ထပ္ပမာဏန္တိ အတ္ထော။ စတုရင်္ဂုလဝိတ္ထတန္တိ ဧတ္ထာပိ ယထာဝုတ္တာနုသာရေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယေသံ ပန အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနံ အဘာဝတော အဓိဋ္ဌိတဝိကပ္ပိတေသု အပရိယာပန္နတ္တာ ဣဒံ အတိရေကစီဝရံ နာမ ဟောတိ။

တံ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနံ ကေနာကာရေန ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ပန ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယံ ပန ဝုတ္တန္တိ အတိရေကစီဝရံ ဒဿေတုံ ‘‘အဓိဋ္ဌိတဝိကပ္ပိတေသု အပရိယာပန္နတ္တာ’’တိ အမှေဟိ ယံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ နာမံ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတုံ။ န ဝိကပ္ပေတုန္တိ သင်္ဃာဋိအာဒိနာမေန ဝိကပ္ပေတုံ န အနုဇာနာမီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ပန ဝိကပ္ပေတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ သာမညဝစနံ ပန တိစီဝရဿ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိဝဿိကသာဋိကာနံ ဝိယ ကာလဝသေန ဝိသေသာဘာဝါ စဿ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗတာတိ ဒဿနတ္ထံ ¶ ၊ န ပန သဗ္ဗထာ ဝိကပ္ပနပဋိသေဓနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ပုရာဏစီဝရံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ နဝဿ အဓိဋ္ဌာနဝစနတော၊ ‘‘အနာပတ္တိ အဓိဋ္ဌေတိ ဝိကပ္ပေတီ’’တိအာဒိဝစနတော (ပါရာ။ ၄၆၉) စ တိစီဝရဿပိ ဝိကပ္ပနာယ ဩကာသော ဒိန္နော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ တိစီဝရာဒီနိ ဟိ အဓိဋ္ဌဟန္တေန ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိအာဒိနာ တံ တံ နာမံ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ဝိကပ္ပေန္တေန ပန ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိ’’န္တိအာဒိနာ တဿ တဿ စီဝရဿ နာမံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဣမံ စီဝရံ တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ။ တိစီဝရံ ဝါ ဟောတု၊ အညံ ဝါ၊ ယဒိ တံ တံ နာမံ ဂဟေတွာ ဝိကပ္ပေတိ၊ အဝိကပ္ပိတံ ဟောတိ၊ အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတိ။ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုန္တိ စတုမာသတော ပရံ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝိကပ္ပေတုံ။ ဣဒဉ္စ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အနုညာတံ။ ကေစိ ပန (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ‘‘တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ ယာဝ အာဂါမိသံဝစ္ဆရေ ဝဿာနံ စတုမာသံ၊ တာဝ ဌပေတုံ အနုညာတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ တတော ပရန္တိ အာဗာဓတော ပရံ။ ‘‘ဣမာသဉ္စ ပန ဝဿိကသာဋိကကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒီနံ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတွာ ပရိဘောဂဿ အနုညာတတ္တာ တထာဝိကပ္ပိတံ ¶ အညနာမေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဂဏ္ဌိပဒေသု ဝုတ္တံ။ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗဝိကပ္ပေတဗ္ဗတာ ဇာနိတဗ္ဗာတိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗန္တိ ဧဝံ အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာ ဇာနိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

ပဉ္စပရိမာဏံ အဿာတိ ပဉ္စကံ၊ မုဋ္ဌိဿ မုဋ္ဌိဟတ္ထဿ သမ္ဗန္ဓံ ပဉ္စကံ မုဋ္ဌိပဉ္စကံ။ ဧသ န ယော မုဋ္ဌိတ္တိကန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ပါရုပနေနပိ သက္ကာ နာဘိံ ပဋိစ္ဆာဒေတုန္တိ အာဟ ‘‘ဒွိဟတ္ထောပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ န ကေဝလံ အဍ္ဎတေယျောဝ ဝဋ္ဋတိ၊ အထ ခေါ ဒွိဟတ္ထောပိ ဝဋ္ဋတီတိ ပိ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အတိရေကဉ္စာတိ သုဂတစီဝရပ္ပမာဏမ္ပိ တတော အဓိကမ္ပိ။ ပစ္စုဒ္ဓရာမီတိ ဌပေမိ၊ ပရိစ္စဇာမီတိ ဝါ အတ္ထော။ ‘‘ဣမံ စီဝရံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ဧဝမ္ပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကာယဝိကာရံ ကရောန္တေနာတိ ဟတ္ထာဒိနာ စီဝရံ ပရာမသန္တေန၊ စာလေန္တေန ဝါ။ ဣဒဉှိ အဓိဋ္ဌာနံ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန အဖုသန္တဿ န ဝဋ္ဋတိ။ ဒုဝိဓန္တိ သမ္မုခါပရမ္မုခဘေဒေန ဒုဝိဓံ။ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာတိ ဝစနံ နိစ္ဆာရေတဗ္ဗံ။ အန္တောဂဗ္ဘာဒီသူတိ အန္တောဂဗ္ဘဥပရိပါသာဒေသု။ သာမန္တဝိဟာရေတိ ယတ္ထ တဒဟေဝ ဂန္တွာ နိဝတ္တေတုံ သက္ကာ၊ ဧဝရူပေ သမီပဝိဟာရေ။ ဣဒဉ္စ ဒေသနာသီသမတ္တံ၊ တသ္မာ ဒူရေ ဌိတမ္ပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ’’တိ ဣမိနာ စီဝရသံလက္ခဏံ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဌပိတဋ္ဌာနမတ္တသလ္လက္ခဏေန ကိဉ္စိ ပယောဇနံ အတ္ထိ။

အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတဝတ္ထေဟီတိ ပစ္စတ္ထရဏမုခပုဉ္ဆနစောဠပရိက္ခာရစောဠဝသေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတဝတ္ထေဟိ။ အဓိဋ္ဌာနတော ပုဗ္ဗေ သင်္ဃာဋိအာဒိဝေါဟာရဿ အဘာဝတော ‘‘ဣမံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိ ပစ္စတ္ထရဏာဒီနံ ¶ ဝိသုံ ပစ္စုဒ္ဓရဏဝိဓိံ ဒဿေတိ။ ပစ္စတ္ထရဏာဒိနာမေန ပန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဣမံ ပစ္စတ္ထရဏံ ပစ္စုဒ္ဓရာမီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေပိ နေဝတ္ထိ ဒေါသော။ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနီတိ သင်္ဃာဋိအာဒိနာမေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနိ။ ပရိက္ခာရစောဠကဿ ပန ပရိက္ခာရစောဠဝသေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတဝတ္ထေဟိပိ သင်္ဃာဋိအာဒိမှိ ကတေ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ နတ္ထိ။ ပုဗ္ဗေ ကတာဓိဋ္ဌာနမေဝ အဓိဋ္ဌာနံ။ အဓိဋ္ဌိတေန ပန တေန သဒ္ဓိံ မဟန္တတရမေဝ ဒုတိယံ ပဋ္ဋံ ဝါ ခဏ္ဍံ ဝါ သံသိဗ္ဗန္တေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ သမေ ဝါ ခုဒ္ဒကေ ဝါ အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထိ။ သုခပရိဘောဂတ္ထန္တိ ဝိပ္ပဝါသဒေါသာဘာဝတော ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌပေတွာ ဓမ္မဿဝနာဒိနာ ကိစ္စေန အညတ္ထ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတွာ အာဂန္တွာ နိဿဇ္ဇနံ ဝိနာဝ ¶ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကုဏေယျတာယ သုခပရိဘောဂတ္ထံ။ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတုန္တိ ပရိက္ခာရစောဠံ ကတွာ အဓိဋ္ဌာတုံ။

အနတိရိတ္တပမာဏာတိ ‘‘ဒီဃသော ဆ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ၊ တိရိယံ အဍ္ဎတေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၄၃) ဝုတ္တပ္ပမာဏတော အနဓိကပမာဏာ။ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ဝဿိကသာဋိကဘာဝတော အပနေတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ၊ ဟေမန္တဿ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ အန္တောဒသာဟေ ဝဿိကသာဋိကာဝဿိကသာဋိကဘာဝတော အပနေတွာ ‘‘ဣမံ စီဝရံ တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညထာ ဟိ ‘‘ဝဿိကသာဋိကာ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေနာပိ၊ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိ အာဗာဓဝူပသမေနာပိ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝက္ခမာနတ္တာ ဝဿာနမာသတော ပရံ အသတိ အဓိဋ္ဌာနေ ကိံ ပစ္စုဒ္ဓရေယျာတိ ‘‘ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ’’တိ ဝစနမေဝ နောပပဇ္ဇေယျ။

ကေစိ ပန (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ‘‘ယထာ ကထိနမာသဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပန္နစီဝရံ ကထိနမာသာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ၊ ဧဝမယံ ဝဿိကသာဋိကာပိ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယာ ဟောတိ။ တသ္မာ ကတ္တိကပုဏ္ဏမဒိဝသေ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ တတော ပရံ ဟေမန္တဿ ပဌမဒိဝသေ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော၊ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ပဒယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ စ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုတ္တံ။ ကထိနမာသေ ဥပ္ပန္နဉှိ စီဝရံ အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ အဝသာနဒိဝသေ အနဓိဋ္ဌိတံ ကထိနမာသာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ အယံ ပန ဝဿိကသာဋိကာ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဌပိတတ္တာ န တေန သဒိသာတိ ဝဿာနာတိက္ကမေ ကထံ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ အနဓိဋ္ဌိတအဝိကပ္ပိတမေဝ ဟိ တံ ကာလာတိက္ကမေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဟေမန္တေပိ ဝဿိကသာဋိကာ ဒသာဟပရိဟာရံ လဘတိ။ ဧဝံ ကဏ္ဍုပဋိစ္ဆာဒိပိ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနတော ပရံ ဒသာဟပရိဟာရံ လဘတိ။ ဒသာဟံ ပန အနတိက္ကာမေတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ။ နဟာနတ္ထာယ အနုညာတတ္တာ ဝဏ္ဏဘေဒမတ္တရတ္တာပိ စေသာ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒွေ ပန န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဒွိန္နံ အဓိဋ္ဌာနာဘာဝတော ဝုတ္တံ ¶ ။ ‘‘သစေ ဝဿာနေ အပရာ ဝဿိကသာဋိကာ ဥပ္ပန္နာ ဟောတိ၊ ပုရိမဝဿိကသာဋိကံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ၊ ဝိကပ္ပေတွာ စ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ။

ပမာဏယုတ္တန္တိ ‘‘ဒီဃသော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ ဒွေ ဝိဒတ္ထိယော၊ ဝိတ္ထာရတော ဒိယဍ္ဎံ ဒသာ ဝိဒတ္ထီ’’တိ (ပါစိ။ ၅၃၁ အာဒယော) ဣမိနာ ပမာဏေန ယုတ္တံ။ ပမာဏိကာတိ ‘‘သုဂတဝိဒတ္ထိယာ ¶ ဒီဃသော စတဿော ဝိဒတ္ထိယော၊ တိရိယံ ဒွေ ဝိဒတ္ထိယော’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပမာဏယုတ္တာ။ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ယသ္မာ ဘိက္ခူနံ တိစီဝရေ ပရိပုဏ္ဏေ၊ အတ္ထေ စ သတိ ပရိဿာဝနာဒီဟိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပရိက္ခာရစောဠက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၇) ဗဟူနံ ပတ္တတ္ထဝိကပရိဿာဝနာဒီနံ သင်္ဂဟဝသေန ပရိက္ခာရစောဠာဓိဋ္ဌာနမနုညာတံ၊ တသ္မာ ‘‘ပရိက္ခာရစောဠေ ဂဏနာ နတ္ထီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝတာ ဟိ ယံ ယံ ဘိက္ခူ လဘန္တိ၊ တံ တံ ဣမိနာ ဝိဓာနေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပုန ‘‘ယေန ယေန ပရိဿာဝနာဒိနာ အတ္ထော ဟောတိ၊ တံ တံ ကတွာ ဂဏှန္တူ’’တိ အနုကမ္ပာယ အနုညာတံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ထဝိကာပီ’’တိအာဒိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ဧတာနိ စီဝရာနိ ပရိက္ခာရစောဠာနိ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ အသမ္မုခါဓိဋ္ဌာနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘သေနာသနပရိက္ခာရတ္ထာယ ဒိန္နပစ္စတ္ထရဏေ စာ’’တိ ဣမိနာ အတ္တနော သန္တကံ ပဋိက္ခိပတိ။ ကေစိ ပန (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၆၉) ‘‘အနိဝါသေတွာ၊ အပါရုပိတွာ စ ကေဝလံ ပဉ္စပီဌေသုယေဝ အတ္ထရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိယမာနံ ပစ္စတ္ထရဏံ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ အနဓိဋ္ဌိတံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အယုတ္တံ သေနာသနပရိက္ခာရတ္ထာယ ဒိန္န’’န္တိ ပစ္စတ္ထရဏဿ ဝိသေသိတတ္တာ။ ဘိသိဗိဗ္ဗောဟနပါဝါရကောဇဝါနမ္ပိ သေနာသနပရိက္ခာရတောယေဝ အဓိဋ္ဌာနကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အဓိဋ္ဌိတဉ္စ ပနေတံ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇတော ကထံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗဉ္စ ပနေတ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏေနာတိ စောရာဒီဟိ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏေန။ ဟီနာယာဝတ္တနေနာတိ ဂိဟိဘာဝါယ အာဝတ္တနေန၊ ဝိဗ္ဘမေနာတိ အတ္ထော၊ ‘‘သီလဝန္တောဝ ဟုတွာ ဂိဟီ ဘဝိဿာမီ’’တိ သေတဝတ္ထနိဝါသနေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿ သေတဝတ္ထနိဝါသော ဝါ ကာသာယစဇနံ ဝါ ဟီနာယာဝတ္တန’’န္တိ ကေစိ။ ‘‘‘ဟီနာယာဝတ္တနေနာ’တိ ဣမိနာ ဘိက္ခုနိယာ ဧဝ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဂဟိတံ ဟောတိ။ သာ ဟိ ယဒါ ဝိဗ္ဘမတိ၊ တဒါ အဿမဏီ ဟောတိ။ ဘိက္ခု ပန ဝိဗ္ဘမန္တောပိ ယာဝ သိက္ခံ န ပစ္စက္ခာတိ၊ တာဝ ဘိက္ခုယေဝါတိ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီ’’တိ အပရေ။ သိက္ခာပစ္စက္ခာနေနာတိ လိင်္ဂေ ဌိတဿေဝ သိက္ခာယ ပစ္စက္ခာနေန။ ယော ဟိ ဘိက္ခုလိင်္ဂေ ဌိတောဝ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာတိ၊ တဿ ကာယလဂ္ဂမ္ပိ စီဝရံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ။ ကာလင်္ကိရိယာယာတိ မရဏေန။ လိင်္ဂပရိဝတ္တနေနာတိ ပုရိသလိင်္ဂဿ ¶ ၊ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ ဝါ ပရိဝတ္တနေန၊ ပုရိသဿ ဣတ္ထိလိင်္ဂပါတုဘာဝေန၊ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသလိင်္ဂပါတုဘာဝေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ကနိဋ္ဌင်္ဂုလိနခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏေနာတိ ¶ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတိ။ ဩရတောတိ အဗ္ဘန္တရတော။ ယော ပန ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနေ ပဌမံ အဂ္ဂဠံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနံ ဆိန္ဒိတွာ အပနေတိ၊ အဓိဋ္ဌာနံ န ဘိဇ္ဇတိ။ မဏ္ဍလပရိဝတ္တနေပိ ဧသေဝ နယော။ ဒုပဋ္ဋဿ ပန ဧကသ္မိံ ပဋလေ ဆိဒ္ဒေ ဝါ ဇာတေ၊ ဂလိတေ ဝါ အဓိဋ္ဌာနံ န ဘိဇ္ဇတိ။ ခုဒ္ဒကံ စီဝရံ မဟန္တံ ကရောတိ၊ မဟန္တံ ဝါ ခုဒ္ဒကံ ကရောတိ၊ အဓိဋ္ဌာနံ န ဘိဇ္ဇတိ။ ဥဘော ကောဋိယော မဇ္ဈေ ကရောန္တော သစေ ပန ပဌမံ ဆိန္ဒိတွာ ပစ္ဆာ ဃဋေတိ၊ အဓိဋ္ဌာနံ ဘိဇ္ဇတိ။ အထ ဃဋေတွာ ဆိန္ဒတိ၊ န ဘိဇ္ဇတိ။ ရဇကေဟိ ဓောဝါပေတွာ သေတံ ကရောန္တဿာပိ အဓိဋ္ဌာနံ အဓိဋ္ဌာနမေဝ။ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေနာပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တေန န ကေဝလံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေန ဒါနာဒိနာ အဋ္ဌဝိဓေနေဝ ကာရဏေန ဝဿိကသာဋိကာ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ၊ အထ ခေါ ဝဿာနမာသာတိက္ကမေနပီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧသ နယော အာဗာဓဝူပသမေနာပီတိ ဧတ္ထာပိ။ ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒေတိ (ပါစိ။ ၃၇၂ အာဒယော) ပါစိတ္တိယေ သုရာပါနဝဂ္ဂဿ နဝမသိက္ခာပဒေ။

တံ အတိက္ကာမယတောတိ ဧတ္ထ တန္တိ စီဝရံ၊ ကာလံ ဝါ ပရာမသတီတိ အာဟ ‘‘တံ ယထာဝုတ္တဇာတိပ္ပမာဏ’’န္တိအာဒိ။ အဿာတိ ဘိက္ခုဿ။ တဿ ယော အရုဏောတိ တဿ စီဝရုပ္ပာဒဒိဝသဿ ယော အတိက္ကန္တော အရုဏော။ စီဝရုပ္ပာဒဒိဝသေန သဒ္ဓိန္တိ စီဝရုပ္ပာဒဒိဝသဿ အရုဏေန သဒ္ဓိံ။ ဒိဝသသဒ္ဒေန စေတ္ထ တံဒိဝသနိဿိတော အရုဏော ဝုတ္တော။ ဣဒါနိ ယဿ စ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ယထာ စ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ဂဟေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ နယောတိ တသ္မိံ နိဿဇ္ဇနေ အယံ ဝိဓိ။ အညထာပီတိ ဘာသန္တရေနာပိ၊ ယာယ ကာယစိ ဘာသာယပီတိ အတ္ထော။ ပဋိဗလေနာတိ ဝတ္တုံ သမတ္ထေန။ အာယတိံ သံဝရေယျာသီတိ ဥပရိ သံဝရမာပဇ္ဇေယျာသိ၊ သံဝုတကာယဝစီဒွါရော ဘဝေယျာသီတိ အတ္ထော။ ဣမာနိ စ ‘‘ပဿသီ’’တိအာဒီနိ ယထာက္ကမံ ပဋိဂ္ဂါဟကဒေသကေဟိ ဝတ္တဗ္ဗဝစနာနိ။ တထာ ဟိ ‘‘ပဿသီ’’တိ ပဋိဂ္ဂါဟကေန ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ၊ ‘‘အာမ ပဿာမီ’’တိ တဒနုဒေသကေန ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ။ ‘‘အာယတိံ သံဝရေယျာသီ’’တိ တဒနုပ္ပဋိဂ္ဂါဟကေန ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ၊ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု သံဝရိဿာမီ’’တိ တဒနုဒေသကေန ဝတ္တဗ္ဗဝစနံ။ ဣမိနာ စ အတ္တနော အာယတိံ သံဝရေ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဒွီသု၊ ပန သမ္ဗဟုလာသု ဝါတိ ဒွီသု ဝါ သမ္ဗဟုလာသု ဝါ အာပတ္တီသု ပုရိမနယေနေဝ ဝစနဘေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ ဉတ္တိယံ အာပတ္တိံ သရတိ ဝိဝရတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဒွေ ¶ အာပတ္တိယော’’တိ ဝါ ‘‘သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော’’တိ ဝါ ¶ ဝစနဘေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ ဒွီသု၊ ဗဟူသု ဝါ ဝစနဘေဒေါ ကာတဗ္ဗောတိ ‘‘သင်္ဃော ဣမာနိ စီဝရာနီ’’တိ ဝတ္ထုဝသေန ဝစနဘေဒေါ ကာတဗ္ဗော။

ဧဝံ သင်္ဃဿ နိဿဇ္ဇနဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဂဏဿ နိဿဇ္ဇနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂဏဿ ပန နိဿဇ္ဇန္တေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ နိဿဇ္ဇနာပတ္တိပ္ပဋိဂ္ဂဟဏနိဿဋ္ဌစီဝရဒါနေသု ‘‘အာယသ္မန္တာန’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝစနဘေဒံ ဝိနာ အဝသေသံ သင်္ဃဿ နိဿဇ္ဇနာဒီသု ဝုတ္တသဒိသမေဝါတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ပုဂ္ဂလဿ နိဿဇ္ဇနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒွီသု၊ တီသု ဝါတိ ဒွီသု၊ တီသု ဝါ အာပတ္တီသု စေဝ ဒါတဗ္ဗစီဝရေသု စ။ ယထာ စ ဂဏဿ နိဿဇ္ဇနေ၊ ဧဝံ ဒွိန္နံ နိဿဇ္ဇနေပိ ပါဠိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဒိ ဟိ ဝိသေသော ဘဝေယျ၊ ယထေဝ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိဏ္ဏံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကာတုံ၊ ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာတဗ္ဗော – ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန တေ ဘိက္ခူ ဉာပေတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၆၈) နယေန တိဏ္ဏံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ဝတွာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွိန္နံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကာတုံ၊ ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကတ္တဗ္ဗော – ထေရေန ဘိက္ခုနာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝိသုံယေဝ ဒွိန္နံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထော ဝုတ္တော၊ ဧဝံ ဣဓာပိ ဝိသုံ ပါဠိံ ဝဒေယျ။ ယသ္မာ ပန နတ္ထိ၊ တသ္မာ အဝတွာဝ ဂတောတိ ဂဏဿ ဝုတ္တာ ပါဠိယေဝေတ္ထ ပါဠိ။ အာပတ္တိပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေ ပန အယံ ဝိသေသော – ယထာ ဂဏဿ နိဿဇ္ဇိတွာ အာပတ္တိယာ ဒေသိယမာနာယ အာပတ္တိပ္ပဋိဂ္ဂါဟကော ဘိက္ခု ဉတ္တိံ ဌပေတိ၊ ဧဝံ အဋ္ဌပေတွာ ဒွီသု အညတရေန ယထာ ဧကပုဂ္ဂလော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ ဧဝံ အာပတ္တိ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဒွိန္နဉှိ ဉတ္တိဋ္ဌပနံ နာမ နတ္ထိ။ ယဒိ သိယာ၊ ဒွိန္နံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ဝိသုံ န ဝဒေယျ။ နိဿဋ္ဌစီဝရဒါနေပိ ယထာ ‘‘ဣမံ စီဝရံ အာယသ္မတော ဒမ္မီ’’တိ ဧကော ဝဒတိ၊ ဧဝံ ‘‘မယံ ဣမံ စီဝရံ အာယသ္မတော ဒေမာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣတော ဂရုကတရာနိပိ ဟိ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မာနိ အပလောကေတွာ ကာတဗ္ဗာနီတိ ဝုတ္တာနိ အတ္ထိ၊ တေသံ ဧတံ အနုလောမံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒွိန္နံ ပနာ’’တိအာဒိ။ နိဿဋ္ဌစီဝရံ ပန ဒါတဗ္ဗမေဝ၊ အဒါတုံ န လဗ္ဘတိ။ ဝိနယကမ္မမတ္တမေဝ ဟေတံ။ န တံ တေန သင်္ဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဒိန္နမေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘နိဿဋ္ဌဝတ္ထု’’န္တိအာဒိ။

အနိဿဇ္ဇိတွာ ¶ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ သကိံ နိဝတ္ထံ ဝါ သကိံ ပါရုတံ ဝါ ကာယတော အမောစေတွာ ဒိဝသမ္ပိ စရတိ၊ ဧကမေဝ ဒုက္ကဋံ။ မောစေတွာ နိဝါသေတိ ဝါ ပါရုပတိ ဝါ၊ ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋံ။ ဒုန္နိဝတ္ထံ ဝါ ဒုပ္ပာရုတံ ဝါ သဏ္ဌာပေန္တဿ အနာပတ္တိ။ အညဿ တံ ပရိဘုဉ္ဇတောပိ ¶ အနာပတ္တိ။ ‘‘အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိအာဒိဝစနဉ္စေတ္ထ (ပါရာ။ ၅၇၀) သာဓကံ။ ဒသာဟံ အနတိက္ကန္တေပိ အတိက္ကန္တသညိနော၊ ဝေမတိကဿ စ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇန္တဿာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အတိက္ကန္တေ အနတိက္ကန္တသညိနောပီတိ ဒသာဟံ အတိက္ကန္တေ စီဝရေ ‘‘အနတိက္ကန္တံ ဣဒ’’န္တိ ဧဝံ သညိနော၊ ဒသာဟေ ဝါ အတိက္ကန္တေ ‘‘အနတိက္ကန္တော ဒသာဟော’’တိ ဧဝံ သညိနော။

ဣဒါနိ ‘‘အနဓိဋ္ဌိတေ အဓိဋ္ဌိတသညိနော နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိအာဒိအာပတ္တိဝါရံ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တထာတိ ယထာ ဒသာဟံ အတိက္ကန္တေ သညာဘေဒေန တိကပါစိတ္တိယံ၊ တထာ အနဓိဋ္ဌိတာဒီသု သတ္တသု ဝိကပ္ပေသု အဓိဋ္ဌိတာဒိသညာဘေဒတောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ အဝိဿဇ္ဇိတေ ဝိဿဇ္ဇိတသညိနောတိ ကဿစိ အဒိန္နေ အပရိစ္စတ္တေ ‘‘ဒိန္နံ ပရိစ္စတ္တံ မယာ’’တိ ဧဝံ သညိနော။ အနဋ္ဌေ နဋ္ဌသညိနောတိ အတ္တနော စီဝရေန သဒ္ဓိံ ဗဟူနိ အညေသံ စီဝရာနိ ဧကတော ဌပိတာနိ၊ တာနိ စေ စောရာ ဟရန္တိ၊ တတြေသ အတ္တနော စီဝရေ အနဋ္ဌေ နဋ္ဌသညီ ဟောတိ၊ တဿ နဋ္ဌသညိနော။ ဧသ နယော အဝိနဋ္ဌာဒီသုပိ။ အဝိလုတ္တေတိ ဧတ္ထ ပန ဂဗ္ဘံ ဘိန္ဒိတွာ ပသယှာဝဟာရဝသေန အဝိလုတ္တေတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝိဿဇ္ဇိတေတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) အညဿ ဒိန္နေ။ ကထံ ပန ဒိန္နံ ဟောတိ၊ ကထံ ဂဟိတံ? ‘‘ဣမံ တုယှံ ဒေမိ၊ ဒဒါမိ၊ ဒဇ္ဇာမိ၊ ဩဏောဇေမိ၊ ပရိစ္စဇာမိ၊ ဝိဿဇ္ဇာမိ၊ နိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ဝါ ဝဒတိ၊ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဒေမိ…ပေ… နိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ဝါ ဝဒတိ၊ သမ္မုခါပိ ပရမ္မုခါပိ ဒိန္နံယေဝ ဟောတိ။ ‘‘တုယှံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မယှံ ဂဏှာမီ’’တိ ဝဒတိ၊ သုဒိန္နံ၊ သုဂ္ဂဟိတဉ္စ။ ‘‘တဝ သန္တကံ ကရောဟိ၊ တဝ သန္တကံ ဟောတု၊ တဝ သန္တကံ ကရိဿသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မမ သန္တကံ ကရောမိ၊ မမ သန္တကံ ဟောတု၊ မမ သန္တကံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝဒတိ၊ ဒုဒ္ဒိန္နံ၊ ဒုဂ္ဂဟိတဉ္စ။ နေဝ ဒါတာ ဒါတုံ ဇာနာတိ၊ န ဣတရော ဂဟေတုံ။ သစေ ပန ‘‘တဝ သန္တကံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ၊ မယှံ ဂဏှာမီ’’တိ ဂဏှာတိ၊ သုဂ္ဂဟိတံ၊ သစေ ပန ဧကော ‘‘ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒတိ၊ ဣတရော ‘‘န ဂဏှာမီ’’တိ ဝဒတိ၊ ပုန သော ‘‘ဒိန္နံ မယာ ¶ တုယှံ၊ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒတိ၊ ဣတရောပိ ‘‘န မယှံ ဣမိနာ အတ္ထော’’တိ ဝဒတိ။ တတော ပုရိမောပိ ‘‘မယာ ဒိန္န’’န္တိ ဒသာဟံ အတိက္ကာမေတိ၊ ပစ္ဆိမောပိ ‘‘မယာ ပဋိက္ခိတ္တ’’န္တိ၊ ကဿာပတ္တီတိ? န ကဿစိ။ ယဿ ပန ရုစ္စတိ၊ တေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယော ပန အဓိဋ္ဌာနေ ဝေမတိကော၊ တေန ကိံ ကာတဗ္ဗံ? ဝေမတိကဘာဝံ အာရောစေတွာ ‘‘သစေ အနဓိဋ္ဌိတံ ဘဝိဿတိ၊ ဧဝံ မေ ကပ္ပိယံ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ဧဝံ ဇာနာပေတွာ ဝိနယကမ္မံ ကရောန္တဿ မုသာဝါဒေါ ဟောတိ။

ယထာ ¶ စ ဣဒံ၊ ဧဝံ ဣတော ပရာနိပီတိ ယထာ ဣဒံ အတိရေကစီဝရဓာရဏသိက္ခာပဒံ အာစာရဝိပတ္တိ၊ ဧဝံ ဣတော ပရာနိပိ သိက္ခာပဒါနိ အာစာရဝိပတ္တိယေဝါတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဥဘတောပါတိမောက္ခေသူ’’တိအာဒိ။ အာဇီဝဝိပတ္တိပစ္စယာ ပန ဌပေတွာ ဒုဗ္ဘာသိတံ ဆ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ပညတ္တာတိ –

‘‘အာဇီဝဟေတု အာဇီဝကာရဏာ ပါပိစ္ဆော ဣစ္ဆာပကတော အသန္တံ အဘူတံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ ဥလ္လပတိ၊ အာပတ္တိ ပါရာဇိကဿ။ အာဇီဝဟေတု အာဇီဝကာရဏာ သဉ္စရိတ္တံ သမာပဇ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿ။ အာဇီဝဟေတု အာဇီဝကာရဏာ ‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ၊ သော ဘိက္ခု အရဟာ’တိ ဘဏတိ၊ ပဋိဝိဇာနန္တဿ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ အာဇီဝဟေတု အာဇီဝကာရဏာ ဘိက္ခု ပဏီတဘောဇနာနိ အဂိလာနော အတ္တနော အတ္ထာယ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ။ အာဇီဝဟေတု အာဇီဝကာရဏာ ဘိက္ခုနီ ပဏီတဘောဇနာနိ အဂိလာနာ အတ္တနော အတ္ထာယ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ပါဋိဒေသနီယဿ။ အာဇီဝဟေတု အာဇီဝကာရဏာ ဘိက္ခု သူပံ ဝါ ဩဒနံ ဝါ အဂိလာနော အတ္တနော အတ္ထာယ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပရိ။ ၂၈၇) –

ဧဝံ ပါရာဇိကာဒိဝသေန ဌပေတွာ ဒုဗ္ဘာသိတံ အာဇီဝဝိပတ္တိပစ္စယာ ဆ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ပညတ္တာ။ ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိပစ္စယာ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋဝသေန ဒွေ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ပညတ္တာတိ သမနုဘာသနာယ ပါပိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနေ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ကမ္မဝါစာပရိယောသာနေ ပါစိတ္တိယန္တိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဝိပတ္တိပစ္စယာ ¶ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋဝသေန ဒွေ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ပညတ္တာ။ ဧတ္ထာတိ ဝိပတ္တိကထာသု။

ဂဏနုပဂတာတိ ဒိဝသဂဏနံ ဥပဂတဘာဝေါ။ အညေဟိ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဒေမာ’’တိ ပရဟတ္ထေ ဒိန္နမ္ပိ ‘‘န တာဝ တံ ဂဏနုပဂံ၊ ယာဝ န ဟတ္ထံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) စမ္မက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တတ္တာ ယာဝ အာဟရိတွာ ဝါ န ဒိန္နံ၊ ‘‘တုမှာကံ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ပဟိဏိတွာ ဝါ အနာရောစိတံ၊ တာဝ ဒိဝသဂဏနံ န ဥပေတိ၊ အနဓိဋ္ဌိတံ ဝဋ္ဋတိ။ ယဒါ ပန အာနေတွာ ဒိန္နံ ဟောတိ၊ ‘‘ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဝါ သုတံ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ဂဏနုပဂံ ဟောတိ၊ အန္တောဒသာဟေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ကထိနသညိတံ သမုဋ္ဌာနမဿာတိ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ၊ တတိယဆဋ္ဌသမုဋ္ဌာနဝသေန ဒွိသမုဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ ကာယဝါစာဟိ ကတ္တဗ္ဗအဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနံ အကရဏေန ကာယဝါစတော၊ စိတ္တေ ပန သတိ ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနဓိဋ္ဌာနာဝိကပ္ပနဝသေန အာပဇ္ဇနတော ¶ အကိရိယံ။ အဇာနန္တောပိ အာပဇ္ဇတီတိ နောသညာဝိမောက္ခံ။ ကာယဒွါရေ စ ဝစီဒွါရေ စ ကတ္တဗ္ဗာကရဏတော ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ။

ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဘိက္ခုနာတိ ဘိက္ခုဿာတိ အတ္ထော၊ သာမိအတ္ထေ စေတံ ကရဏဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ပုရိမသိက္ခာပဒေ ဝိယာ’’တိအာဒိ။ အထ ကသ္မာ ကရဏဝသေနေဝ ကရဏဝစနဿ အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ သာမိဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ကရဏဝသေန ဟီ’’တိအာဒိ။ ဟီတိ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော။ ဆိန္နပလိဗောဓောတိ ဆိန္နစီဝရာဝါသပလိဗောဓော။ ဧကာဝ ရတ္တိ ဧကရတ္တံ၊ သမာသန္တဂတဿ အတ္ထံ။ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ သမာဟာရောတိ တိစီဝရံ။ တေန တိစီဝရေန၊ တီဟိ စီဝရေဟီတိ အတ္ထော။ ဧကေန ဝိပ္ပဝုတ္ထောပိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၇၅-၄၇၆) ဟိ တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝုတ္ထော နာမ ဟောတိ ပဋိသိဒ္ဓပရိယာပန္နေန ဝိပ္ပဝုတ္ထတ္တာ၊ အဝယဝေပိ ဝါ သမုဒါယဝေါဟာရတော။ တေနာဟ ‘‘တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနနယေနာ’’တိအာဒိ။

ဣဒါနိ ¶ ဝိပ္ပဝါသလက္ခဏဝဝတ္ထာပနတ္ထံ ‘‘ဂါမော ဧကူပစာရော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နိဝေသနန္တိ ဥဒေါသိတာဒီနံ ဝသေန အကတာယ ပတိဿယဝိကတိယာ အဓိဝစနံ။ ဥဒေါသိတောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၈၂-၄၈၇) ယာနာဒီနံ ဘဏ္ဍာနံ သာလာ။ ယော ‘‘ဥဒဝသိတော’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ အဋ္ဋောတိ ပဋိရာဇာဒိပဋိဗာဟနတ္ထံ ဣဋ္ဌကာဟိ ကတော ဗဟလဘိတ္တိကော စတုပဉ္စဘူမိကော ပတိဿယဝိသေသော။ ‘‘အဋ္ဋောတိ ဗဟလဘိတ္တိကဂေဟံ၊ ယဿ ဂေါပါနသိယော အဂ္ဂဟေတွာ ဣဋ္ဌကာဟိ ဧဝ ဆဒနံ ဟောတီ’’တိ အပရေ။ ‘‘အဋ္ဋာကာရေန ကရီယတီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ မာဠောတိ ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော စတုရဿပါသာဒေါ၊ ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော ဝါ အနေကကောဏဝန္တော ပတိဿယဝိသေသော။ ‘‘မာဠောတိ ဝဋ္ဋာကာရေန ကတသေနာသန’’န္တိ အပရေ။ ပါသာဒေါတိ ဒီဃပါသာဒေါ၊ အဍ္ဎယောဂါဒိဘေဒေါ အဋ္ဋမာဠဟမ္မိယဝဇ္ဇိတော သဗ္ဗော ဝါ ပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယန္တိ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ။ ‘‘စန္ဒိယင်္ဂဏယုတ္တ’’န္တိ အပရေ။ နာဝါတိ ထလဋ္ဌဥဒကဋ္ဌဝသေန ဒွိဓာ နာဝါ။ သတ္ထောတိ ဇင်္ဃသတ္ထော၊ သကဋသတ္ထော ဝါ။ ဓညကရဏန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၉၁-၄၉၄) ခလံ ဝုစ္စတိ။ အာရာမောတိ ပုပ္ဖာရာမော၊ ဖလာရာမော ဝါ။ ဝိဟာရောတိ သပရိက္ခိတ္တော ဝါ အပရိက္ခိတ္တော ဝါ သကလော အာဝါသော။ ‘‘ဂေဟမ္ပီ’’တိ ကေစိ။ နိဝေသနာဒီနိ စေတ္ထ ဂါမတော ဗဟိ နိဝိဋ္ဌာနိ ဂဟိတာနိ။ အန္တောဂါမေ ဌိတာနံ ပန ဂါမဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတတ္တာ ဂါမပရိဟာရောယေဝါတိ။ ‘‘နိဝေသနာဒယော ဟမ္မိယပရိယောသာနာ ¶ ဂါမပရိက္ခေပတော ဗဟိ နိဝိဋ္ဌာ’’တိ အပရေ။ ဟတ္ထပါသာတိက္ကမေတိ ဧတ္ထ ဟတ္ထပါသော နာမ အဍ္ဎတေယျရတနပ္ပမာဏော ပဒေသော၊ တဿ အတိက္ကမော ဟတ္ထပါသာတိက္ကမော၊ တသ္မိံ ဟတ္ထပါသာတိက္ကမေ။ ဟတ္ထပါသဗ္ဘန္တရေ ပန ဝတ္ထုံ ဝဋ္ဋတိ။ တံ ပမာဏံ အတိက္ကမိတွာ သစေပိ ဣဒ္ဓိမာ ဘိက္ခု အာကာသေ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယမေဝ ဟောတိ။

အယံ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော – သစေ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၇၇-၄၇၈) ဂါမော ဧကဿ ရညော ဝါ ဘောဇကဿ ဝါ ဝသေန ဧကကုလဿ ဟောတိ၊ ပါကာရာဒိနာ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ဧကူပစာရော စ၊ ဧဝရူပေ ဂါမေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ တသ္မိံ ဂါမဗ္ဘန္တရေ ယထာရုစိတဋ္ဌာနေ ဝသိတဗ္ဗံ၊ သစေ အပရိက္ခိတ္တော၊ ယသ္မိံ ဃရေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဃရေ ဝသိတဗ္ဗံ၊ တဿ ဃရဿ သမန္တတော ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။

သစေ ¶ ဂါမော ဝေသာလိကုသိနာရာဒယော ဝိယ နာနာရာဇူနံ ဝါ ဘောဇကာနံ ဝါ ဟောတိ၊ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပရိက္ခိတ္တော စ၊ ဧဝရူပေ ဂါမေ ယသ္မိံ ဃရေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဃရေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ တဿ ဃရဿ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ ယဿာ ဝီထိယာ ဃရံ ဟောတိ၊ တဿာ ဝီထိယာ တဿ ဃရဿ သမ္မုခါဋ္ဌာနေ သဘာယံ ဝါ ဃရဒွါရေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ တေသံ သဘာဒွါရာနံ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။

သစေ သော ဂါမော အပရိက္ခိတ္တော၊ ယသ္မိံ ဃရေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ၊ တတ္ထ ဝါ တဿ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ နိဝေသနေ ပန သစေ ဧကကုလဿ နိဝေသနံ ဟောတိ၊ ပရိက္ခိတ္တဉ္စ၊ အန္တောနိဝေသနေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အန္တောနိဝေသနေ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ အပရိက္ခိတ္တံ စေ ဟောတိ၊ ယသ္မိံ ဂဗ္ဘေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မိံ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ တဿ ဂဗ္ဘဿ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။

သစေ နာနာကုလဿ နိဝေသနံ ဟောတိ၊ ပရိက္ခိတ္တဉ္စ၊ ယသ္မိံ ဂဗ္ဘေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မိံ ဂဗ္ဘေ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ သဗ္ဗေသံ သာဓာရဏဒွါရမူလေ ဝါ တေသံ ဂဗ္ဘဒွါရမူလာနံ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ အပရိက္ခိတ္တံ စေ၊ ယသ္မိံ ဂဗ္ဘေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မိံ ဂဗ္ဘေ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ တဿ ဂဗ္ဘဿ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဥဒေါသိတာဒီသုပိ။

သတ္ထော ပန ဇင်္ဃသတ္ထော ဝါ ဟောတု၊ သကဋသတ္ထော ဝါ။ သစေ ဧကကုလဿ သတ္ထော ဟောတိ၊ သတ္ထေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ သတ္တဗ္ဘန္တရာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗာ၊ ပဿတော အဗ္ဘန္တရံ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ သစေ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၈၉) သတ္ထော ဂစ္ဆန္တော ဂါမံ ဝါ နဒိံ ဝါ ပရိယာဒိယိတွာ ¶ တိဋ္ဌတိ၊ အန္တောပဝိဋ္ဌေန သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓါ ဟုတွာ ဩရဉ္စ ပါရဉ္စ ဖရိတွာ ဌိတော ဟောတိ၊ သတ္ထပရိဟာရောဝ လဗ္ဘတိ။ အထ ဂါမေ ဝါ နဒိယာ ဝါ ပရိယာပန္နော ဟောတိ အန္တောပဝိဋ္ဌော၊ ဂါမပရိဟာရော စေဝ နဒိပရိဟာရော စ လဗ္ဘတိ။ သစေ ဝိဟာရသီမံ အတိက္ကမိတွာ တိဋ္ဌတိ၊ အန္တောသီမာယ စ စီဝရံ ဟောတိ၊ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဝသိတဗ္ဗံ။ သစေ ဗဟိသီမာယ စီဝရံ ဟောတိ၊ သတ္ထသမီပေယေဝ ဝသိတဗ္ဗံ။ သစေ ဂစ္ဆန္တော သကဋေ ဝါ ဘဂ္ဂေ၊ ဂေါဏေ ဝါ နဋ္ဌေ အန္တရာ ဆိဇ္ဇတိ၊ ယသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ၊ တတ္ထ ဝသိတဗ္ဗံ။

ခေတ္တေပိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၉၀) သစေ ဧကကုလဿ ခေတ္တံ ဟောတိ၊ ပရိက္ခိတ္တဉ္စ၊ အန္တောခေတ္တေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အန္တောခေတ္တေ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ သစေ အပရိက္ခိတ္တံ၊ ဟတ္ထပါသာ ¶ စီဝရံ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ သစေ နာနာကုလဿ ခေတ္တံ ဟောတိ၊ ပရိက္ခိတ္တဉ္စ၊ အန္တောခေတ္တေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ခေတ္တဒွါရမူလေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ တဿ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ သစေ အပရိက္ခိတ္တံ၊ စီဝရံ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဓညကရဏာရာမေသု ဒွီသုပိ။ ဝိဟာရေ ပန နိဝေသနေ ဝုတ္တသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယော။

ရုက္ခမူလေ ပန ယံ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ သမန္တာ ဆာယာ ဖရတိ၊ တသ္မိံ ဌာနေ အဝိရဠေ ပဒေသေ တဿ ဆာယာယ ဖုဋ္ဌောကာသဿ အန္တောယေဝ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ သစေ ဝိရဠသာခဿ ရုက္ခဿ အာတပေန ဖုဋ္ဌောကာသေ ဌပေတိ၊ အရုဏုဂ္ဂမနေ စ သော ဘိက္ခု တဿ ဟတ္ထပါသေ န ဟောတိ၊ အညသ္မိံ ဌာနေ တဿ ဆာယာယပိ ဟောတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ သစေ နာနာကုလဿ ရုက္ခော ဟောတိ၊ စီဝရဿ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။

အဇ္ဈောကာသေ ပန ဝိဉ္ဈာဋဝိအာဒီသု အရညေသုပိ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ မစ္ဆဗန္ဓာနံ အဂမနပထဒီပကေသုပိ စီဝရံ ဌပေတွာ တတော သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရေ ပဒေသေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသိတဗ္ဗံ၊ ဣတော အညတ္ထ ဝသန္တော ဝိပ္ပဝုတ္ထော နာမ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣမဿ ပန ဝိတ္ထာရဿ ဣဓ အဝုတ္တတ္တာ၊ သမန္တပါသာဒိကာယဉ္စ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝသေယျာ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ။ သင်္ခေပေါတိ သင်္ခေပဝဏ္ဏနာ။ ဧတ္ထ ပန ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၄၇၇) ‘‘ဂါမော ဧကူပစာရော နာနူပစာရော’’တိအာဒိနာ အဝိသေသေန မာတိကံ နိက္ခိပိတွာပိ ဂါမနိဝေသနဥဒေါသိတခေတ္တဓညကရဏအာရာမဝိဟာရာနံ ဧကူပစာရနာနူပစာရတာ ‘‘ဂါမော ဧကူပစာရော နာမ ဧကကုလဿ ဂါမော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စ အပရိက္ခိတ္တော စာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၇၈) ပရိက္ခိတ္တာပရိက္ခိတ္တဝသေန ¶ ဝိဘတ္တာ။ အဋ္ဋမာဠပါသာဒဟမ္မိယနာဝါသတ္ထရုက္ခမူလအဇ္ဈောကာသာနံ ပန ဧဝံ အဝတွာ ‘‘ဧကကုလဿ အဋ္ဋော ဟောတိ၊ နာနာကုလဿ အဋ္ဋော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၈၄) နယေန ဧကကုလနာနာကုလဝသေန စ အန္တေ ‘‘အဇ္ဈောကာသော ဧကူပစာရော နာမ အဂါမကေ အရညေ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရာ ဧကူပစာရော၊ တတော ပရံ နာနူပစာရောတိ (ပါရာ။ ၄၉၄) စ ဧဝံ ဧကူပစာရနာနူပစာရတာ ဝိဘတ္တာ။ တသ္မာ ဂါမာဒီသု ပရိက္ခိတ္တံ ဧကူပစာရံ၊ အပရိက္ခိတ္တံ ¶ နာနူပစာရန္တိ စ၊ အဋ္ဋာဒိသု ယံ ဧကကုလဿ၊ တံ ဧကူပစာရံ၊ ယံ နာနာကုလဿ၊ တံ နာနူပစာရန္တိ စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဇ္ဈောကာသေ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဥပစာရောတိ ဟိ ‘‘ဂါမော ဧကူပစာရော နာနူပစာရော’’တိအာဒီသု ဒွါရံ၊ ‘‘အဇ္ဈောကာသော ဧကူပစာရော’’တိ ဧတ္ထ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရသင်္ခါတံ ပမာဏန္တိ အပရေ။

အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာတိ ဘိက္ခုနော သင်္ဃေန ဒိန္နာ သမ္မုတိ ဘိက္ခုသမ္မုတိ၊ တံ ဝိနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယံ သင်္ဃော’’တိအာဒိ။ အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိံ ဒေတီတိ အဝိပ္ပဝါသာ သမ္မုတိ၊ အဝိပ္ပဝါသာယ ဝါ သမ္မုတိ အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိ၊ တံ ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန ဒေတီတိ အတ္ထော။

သန္တရုတ္တရေနာတိ ‘‘အန္တရ’’န္တိ အန္တရဝါသကော ဝုစ္စတိ၊ ‘‘ဥတ္တရ’’န္တိ ဥတ္တရာသင်္ဂေါ၊ သဟ အန္တရေန ဥတ္တရံ သန္တရုတ္တရံ၊ တေန သန္တရုတ္တရေန၊ သဟ အန္တရဝါသကေန ဥတ္တရာသင်္ဂေနာတိ အတ္ထော။ အန္တောအရုဏေ ပစ္စုဒ္ဓဋေတိ နိဝတ္တိတွာ သမ္ပာပုဏိတုမသက္ကောန္တေန တတ္ထေဝ ဌတွာ အန္တော အရုဏေ ပစ္စုဒ္ဓဋေ။ ပစ္စာဂန္တဗ္ဗန္တိ ယထာ ရောဂေါ န ကုပ္ပတိ၊ တထာ ပုန စီဝရဿ ဌပိတဋ္ဌာနံ အာဂန္တဗ္ဗံ။ ယတော ပဋ္ဌာယ ဟိ သတ္ထံ ဝါ ပရိယေသတိ၊ ‘‘ဂစ္ဆာမီ’’တိ အာဘောဂံ ဝါ ကရောတိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘န ဒါနိ ဂမိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပန ဓုရနိက္ခေပံ ကရောန္တေန ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗံ ‘‘အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေ ဌဿတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထေဝ ဝါ ဌိတေန ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗ’’န္တိ။ သောတိ ယဿ သမ္မုတိ ဒိန္နာ၊ သော ရောဂေါ။ လဒ္ဓကပ္ပိယမေဝ ပုန သမ္မုတိဒါနကိစ္စံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။

အဓိဋ္ဌိတစီဝရတာတိ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနနယေန အဓိဋ္ဌိတစီဝရတာ။ ဝိပ္ပဝါသော နာမ ယဒိ ဗဒ္ဓသီမာယံ စီဝရံ ဟောတိ၊ တတော ဗဟိ အရုဏုဋ္ဌာပနံ။ အထ အဗဒ္ဓသီမာယံ၊ ယထာဝုတ္တဂါမာဒီနံ ဗဟိ ဟတ္ထပါသာတိက္ကမေ အရုဏုဋ္ဌာပနံ။ ဗဒ္ဓသီမာယံ ပန ယတ္ထ ကတ္ထစိ စီဝရံ ဌပေတွာ အန္တောသီမာယမေဝ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဓ အပစ္စုဒ္ဓရဏံ အကိရိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ အကာလစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ပုရိမသိက္ခာပဒေ ¶ ¶ ဝိယ ဧတ္ထာပိ ဘိက္ခုနာတိ သာမိအတ္ထေ ကရဏဝစနန္တိ အာဟ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘အကာလစီဝရံ နာမ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသမာသေ ဥပ္ပန္နံ၊ အတ္ထတေ ကထိနေ သတ္တမာသေ ဥပ္ပန္နံ၊ ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္နံ၊ ဧတံ အကာလစီဝရံ နာမာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၀၀) ပဒဘာဇနိယံ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယွာယံ အနတ္ထတေ ကထိနေ’’တိအာဒိမာဟ။ ယွာယံ စီဝရကာလော ဝုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝဿာနဿာတိ ဝဿာနသင်္ခါတဿ ဥတုနော။ ပစ္ဆိမော မာသော နာမ စီဝရမာသော။ တသ္မိဉှိ အနတ္ထတေပိ ကထိနေ ဥပ္ပန္နံ စီဝရံ အနဓိဋ္ဌိတံ၊ အဝိကပ္ပိတံ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဉ္စ မာသာတိ ပစ္ဆိမကတ္တိကမာသော၊ ဟေမန္တိကာ စတ္တာရော စာတိ ပဉ္စ မာသာ။ အညဒါတိ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသမာသေ၊ အတ္ထတေ ကထိနေ သတ္တမာသေ။ ကာလေပီတိ ‘‘အနတ္ထတေ ကထိနေ စီဝရမာသော၊ အတ္ထတေ ကထိနေ ပဉ္စ မာသာ’’တိ ယထာဝုတ္တစီဝရကာလေပိ။ ‘‘အာဒိနာ နယေနာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဒဒါမိ ဒဇ္ဇာမီ’’တိအာဒီနံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) သင်္ဂဟော။ ကိဉ္စာပိ စေတာနိ သဗ္ဗာနိ ‘‘အကာလစီဝရ’’န္တိ ဝုတ္တာနိ၊ တထာပိ ပိဋ္ဌိသမယေယေဝ ဥပ္ပန္နာနိ ‘‘အကာလစီဝရ’’န္တိ ဣဓာဓိပ္ပေတာနိ။

‘‘ကာလေ သင်္ဃဿ ဣဒံ အကာလစီဝရ’’န္တိ ဒိန္နံ ပန အကာလစီဝရသာမညတော အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဝုတ္တံ။ ယထာ ပိဋ္ဌိသမယေ ဥပ္ပန္နံ စီဝရံ ဝုဋ္ဌဝဿေဟိ၊ သေသေဟိ စ သမ္မုခီဘူတေဟိ ဘာဇေတုံ လဗ္ဘတီတိ အကာလစီဝရံ နာမ ဇာတံ၊ တထေဝိဒမ္ပီတိ တဒိဒံ အကာလစီဝရသာမညံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဣဒံ တုယှံ ‘ဒမ္မီ’တိအာဒိနာ နယေန ဒိန္န’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ န ဟိ ပုဂ္ဂလဿ အာဒိဿ ဒိန္နံ ကေနစိ ဘာဇနီယံ ဟောတီတိ? နာယံ ဝိရောဓော၊ အာဒိဿ ဒါနသာမညတော လဗ္ဘမာနမတ္ထံ ဒဿေတုံ တထာ ဝုတ္တန္တိ။ အတ္တနော ဝါ ဓနေနာတိ အတ္တနော ကပ္ပာသသုတ္တာဒိနာ ဓနေန။ ဣမဿ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘သီမာယ ဒေတီ’’တိအာဒိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနနယေန ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန သီမာယ ဒါနံ ဧကာ မာတိကာ၊ ကတိကာယ ဒါနံ ဒုတိယာ…ပေ… ပုဂ္ဂလဿ ဒါနံ အဋ္ဌမာ။

‘‘ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနေနာ’’တိ ဣမိနာ အပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ဓုဝသန္နိပါတဋ္ဌာနာဒိတော ပဌမလေဍ္ဍုပါတဿ အန္တော ဥပစာရသီမာတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ ¶ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတဿပိ အန္တော ဥပစာရသီမာယေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဓုဝသန္နိပါတဋ္ဌာနမ္ပိ သီမာပရိယန္တဂတမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဝါသေ ဝဍ္ဎန္တေ ဝဍ္ဎတီတိ သစေ ဥပစာရတော အဗဟိဘူတော ဟုတွာ အာဝါသော ဝဍ္ဎတီတိ အဓိပ္ပာယော။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘‘ဘိက္ခူသုပိ ဝဍ္ဎန္တေသု ဝဍ္ဎတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သစေ ¶ ဝိဟာရေ သန္နိပတိတဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓါ ဟုတွာ ယောဇနသတမ္ပိ ပူရေတွာ နိသီဒန္တိ၊ ယောဇနသတမ္ပိ ဥပစာရသီမာဝ ဟောတိ၊ သဗ္ဗေသံ လာဘော ပါပုဏာတီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခုနီနံ အာရာမပဝေသနသေနာသနာပုစ္ဆနာနီတိ အာဂန္တုကဂမိကာနံ ဘိက္ခုနီနံ အာရာမပဝေသနာပုစ္ဆနံ၊ သေနာသနာပုစ္ဆနဉ္စာတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ အာဂန္တုကာယ ဘိက္ခုနိယာ အာရာမပဝေသနံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ဂမိကာယ သင်္ဃိကံ ဒသဝိဓံ သေနာသနံ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဘိက္ခုနီန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဂမိကဿ ပန ဘိက္ခုဿာပိ ဣမိဿာယေဝ သီမာယ ဝသေန သေနာသနာပုစ္ဆနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပရိဝါသမာနတ္တာရောစနန္တိ ပါရိဝါသိကမာနတ္တစာရီနံ ပရိဝါသာရောစနံ၊ မာနတ္တာရောစနဉ္စ။ ဝဿစ္ဆေဒနိဿယသေနာသနဂ္ဂါဟာဒိဝိဓာနန္တိ ဝဿစ္ဆေဒဝိဓာနံ၊ နိဿယဂ္ဂါဟဝိဓာနံ၊ သေနာသနဂ္ဂါဟဝိဓာနန္တိ အတ္ထော။ အာဒိသဒ္ဒေန နိဿယပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ၊ လာဘဂ္ဂါဟော အာဂန္တုကဝတ္တံ ပူရေတွာ အာရာမပဝေသနန္တိ ဧဝမာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဣမိဿာဝ သီမာယ ဝသေနာတိ ဥပစာရသီမာယေဝါတိ ယထာသမ္ဘဝံ အန္တော၊ ဗဟိ စ ဣမဿ သဗ္ဗဿ လဗ္ဘနတော ဝုတ္တံ။

လာဘတ္ထာယ ဌပိတာ သီမာ လာဘသီမာ (မဟာဝ။ ၃၇၉)၊ သာ စ ခေါ နေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန အနုညာတာ၊ န ဓမ္မသင်္ဂါဟကတ္ထေရေဟိ ဌပိတာ၊ အပိစ ခေါ လာဘဒါယကေဟိ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒယော’’တိအာဒိ။ သမန္တာတိ ဝိဟာရဿ သမန္တာ။ ယန္တိ သုင်္ကသဿာဒိ။ ‘‘သီမံ ဌပေန္တီ’’တိ ပါဌသေသော။ ဧကဿ ရညော အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနန္တိ စောဠဘောဂေါ ကေရဠဘောဂေါတိ ဧဝံ ဧကေကဿ ရညော အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။ ဒွိဓာ အာပေါ ဂတော ဧတ္ထာတိ ဒီပေါ၊ ဩဃေန အနဇ္ဈောတ္ထတော ဘူမိဘာဂေါ၊ သောဝ သီမာ ဒီပသီမာ။ တေနာဟ သမုဒ္ဒန္တေနာ’’တိအာဒိ။ စက္ကဝါဠသီမာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတေနေဝ ပရိစ္ဆိန္နာတိ အာဟ ‘‘ဧကစက္ကဝါဠပဗ္ဗတပရိက္ခေပဗ္ဘန္တရံ စက္ကဝါဠသီမာ’’တိ။

သေသာတိ ¶ ခဏ္ဍသီမာဒယော။ ခဏ္ဍသီမာယ ဒေမာတိ ဒိန္နန္တိ ခဏ္ဍသီမာယ ကေနစိ ကမ္မေန သန္နိပတိတံ သင်္ဃံ ဒိသွာ ‘‘ခဏ္ဍသီမာယံ သင်္ဃဿ ဒေမာ’’တိ ဒိန္နံ။ ခဏ္ဍသီမာယ ဌိတေ ရုက္ခေ ဝါ ပဗ္ဗတေ ဝါ ဌိတောပိ ဟေဋ္ဌာ ဝါ ပထဝိဝေမဇ္ဈဂတောပိ ခဏ္ဍသီမာယေဝ ဌိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမာနသံဝါသသီမာယ ဒိန္နန္တိ ‘‘သမာနသံဝါသသီမာယ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ခဏ္ဍသီမာ သီမန္တရိကဋ္ဌာနံ န ပါပုဏာတိ တတ္ထ သမာနသံဝါသသီမာယ အဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ သမာနသံဝါသအဝိပ္ပဝါသသီမာသု ဒိန္နဿ ဣဒံ နာနာတ္တံ – ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ ဂါမဋ္ဌာနံ န ပါပုဏာတိ။ ကသ္မာ? ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဝုတ္တတ္တာ ¶ ။ ‘‘သမာနသံဝါသသီမာယ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ ပန ဂါမေ ဌိတာနမ္ပိ ပါပုဏာတီတိ။ အဗ္ဘန္တရသီမာဥဒကုက္ခေပသီမာသု ဒိန္နန္တိ တတ္ထ ဥပေါသထာဒိအတ္ထာယ သန္နိပတိတေ ဒိသွာ ‘‘ဣမိဿာ အဗ္ဘန္တရသီမာယ ဒေမာ’’တိအာဒိနာ ဒိန္နံ။ ဇနပဒရဋ္ဌရဇ္ဇဒီပစက္ကဝါဠသီမာသုပိ ဂါမသီမာဒီသု ဝုတ္တသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယောတိ အာဟ ‘‘ဇနပဒသီမာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ဧကောပိ ဂန္တွာ သဗ္ဗေသံ သင်္ဂဏှိတုံ လဘတီတိ ဧကောပိ ဂန္တွာ ဣဓ ဝဿဂ္ဂေန ဘာဇေတွာ ဂဟေတွာ အာဂန္တုံ လဘတီတိ အတ္ထော။ ဧကောတိ သဘာဂေါ ဧကော ဘိက္ခု၊ အယမ္ပိ ဘာဂမေဝ ဂဟေတုံ လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘သဘာဂါနံ ဘာဂံ ဂဏှာတီ’’တိ။

ဧဝံ တာဝ ယော သီမံ ပရာမသိတွာ ဒေတိ၊ တဿ ဒါနေ ဝိနိစ္ဆယံ ဝတွာ ဣဒါနိ ယော ‘‘အသုကသီမာယာ’’တိ ဝတ္တုံ န ဇာနာတိ၊ ကေဝလံ ‘‘သီမာ’’တိ ဝစနမတ္တမေဝ ဇာနန္တော ဝိဟာရံ အာဂန္တွာ ‘‘သီမာယ ဒမ္မီ’’တိ ဝါ ‘‘သီမဋ္ဌကသင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝါ ဘဏတိ၊ တတ္ထ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘ယော ပန ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကတရန္တိ ကတရသီမံ။ အဟမေတံ ဘေဒံ န ဇာနာမီတိ အဟံ ‘‘အသုကာ သီမာ’’တိ ဧတံ ဝိဘာဂံ န ဇာနာမိ။ ဥပစာရသီမဋ္ဌေဟိ ဘာဇေတဗ္ဗံ လာဘဿ ဥပစာရသီမာယ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ သာတိ သမာနလာဘကတိကာ။

ယတ္ထ မယှံ ဓုဝကာရာ ကရီယန္တီတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ဧတ္ထ ယသ္မိံ ဝိဟာရေ တဿ စီဝရဒါယကဿ သန္တကံ သင်္ဃဿ ပါကဝတ္တံ ဝါ ဝတ္တတိ။ ယသ္မိံ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ အတ္တနော ဘာရံ ကတွာ သဒါ ဂေဟေ ဘောဇေတိ၊ ယတ္ထ ဝါ အနေန အာဝါသော ဝါ ကာရိတော၊ သလာကဘတ္တာဒီနိ ဝါ နိဗဒ္ဓါနိ၊ ဣမေ ဓုဝကာရာ ¶ နာမ။ ယေန ပန သကလောပိ ဝိဟာရော ပတိဋ္ဌာပိတော၊ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္ထ တဿ ပါကဝတ္တံ ဝါ ဝတ္တတီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပါကဝတ္တန္တိ ဒါနဝတ္တံ။ ဝတ္တတီတိ ပဝတ္တတိ။ ယတောတိ ယသ္မာ ဝိဟာရာ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ဝိဟာရေ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု ဝိဟာရေသု။ မာတိကံ အာရောပေတွာတိ ဧကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ ဗဟုတရာ၊ ဧကသ္မိံ ထောကတရာ၊ ဧကဉ္စ ဝတ္ထံ၊ ဓုဝကာရဋ္ဌာနဉ္စ ဗဟုကံ၊ ကတ္ထ ဒေမာတိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ယဒိ ပန မဉ္စော ဝါ ပီဌံ ဝါ ဧကမေဝ ဟောတိ၊ တံ ပုစ္ဆိတွာ ယဿ ဝါ ဝိဟာရဿ၊ ဧကဝိဟာရေပိ ဝါ ယဿ သေနာသနဿ သော ဝိစာရေတိ၊ တတ္ထ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေပိ ‘‘အသုကဘိက္ခု ဂဏှတူ’’တိ ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ အထ ‘‘မယှံ ဓုဝကာရေ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ အဝိစာရေတွာဝ ဂစ္ဆတိ၊ သင်္ဃဿပိ ဝိစာရေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ပန ဝိစာရေတဗ္ဗံ – ‘‘သင်္ဃတ္ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနေ ဒေထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ တတ္ထ သေနာသနံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ၊ ယတ္ထ နပ္ပဟောတိ၊ တတ္ထ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ ဧကော ဘိက္ခု ‘‘မယှံ ဝသနဋ္ဌာနေ သေနာသနပရိဘောဂဘဏ္ဍံ နတ္ထီ’’တိ ဝဒတိ၊ တတ္ထ ဒါတဗ္ဗံ။

သင်္ဃဿ ¶ ဒမ္မီတိ ဒိန္နန္တိ ‘‘ဣမာနိ စီဝရာနိ သင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဧဝံ ဒိန္နံ။ တတော ဗဟိဒ္ဓါပီတိ ဥပစာရသီမာတော ဗဟိဒ္ဓါပိ။ တေဟိ သဒ္ဓိန္တိ ဥပစာရသီမာဂတေဟိ သဒ္ဓိံ။ ဧကာဗဒ္ဓါနဉ္စ ပါပုဏာတိ ပရိသာဝသေန ဝဍ္ဎိတာ သီမာ ဟောတီတိ ကတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဥပစာရသီမာဂတာနံ ပါပုဏာတိ၊ ယသ္မာ စ တတော ဗဟိဒ္ဓါပိ ဥပစာရသီမောက္ကန္တေဟိ ဧကာဗဒ္ဓါနံ ပါပုဏာတိ၊ တသ္မာ။ တေသန္တိ ဥပစာရသီမာဂတာနံ၊ တတော ဗဟိဒ္ဓါ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓါနဉ္စ။ ဂါဟတေ သတီတိ အန္တေဝါသိကာဒိကေ ဂဏှန္တေ သတိ။ အသမ္ပတ္တာနမ္ပီတိ ဥပစာရသီမာယံ ဌိတေဟိ ဃဏ္ဋိံ ပဟရိတွာ ကာလံ ဃောသေတွာ လာဘဘာဇနဋ္ဌာနံ အသမ္ပတ္တာနမ္ပိ ဥပစာရသီမာယ ပဝိဋ္ဌာနံ၊ တေဟိ ဝါ သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓါနံ ဟုတွာ အတ္တနော ဝိဟာရဒွါရေ ဝါ အန္တောဝိဟာရေယေဝ ဝါ ဌိတာနဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဘာဂေါ ဒါတဗ္ဗောတိ သင်္ဃနဝကဿ ဒိန္နေပီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒုတိယဘာဂေ ပန ထေရာသနံ အာရုဠှေ အာဂတာနံ ပဌမဘာဂေါ န ပါပုဏာတိ။ ဒုတိယဘာဂတော ဝဿဂ္ဂေန ဒါတဗ္ဗံ။

သစေ ပန ‘‘ဗဟိဥပစာရသီမာယံ ဌိတာနံ ဒေထာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ န ဒါတဗ္ဗံ။ ယဒိ ပန ဝိဟာရော မဟာ ဟောတိ၊ ထေရာသနတော ပဋ္ဌာယ ဝတ္ထေသု ဒီယမာနေသု ¶ အလသဇာတိကာ မဟာထေရာ ပစ္ဆာ အာဂစ္ဆန္တိ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဝီသတိဝဿာနံ ဒီယတိ၊ တုမှာကံ ဌိတိကာ အတိက္ကန္တာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဌိတိကံ ဌပေတွာ တေသံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဌိတိကာယ ဒါတဗ္ဗံ။

‘‘အသုကဝိဟာရေ ကိရ ဗဟုစီဝရံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ သုတွာ ယောဇနန္တရိကဝိဟာရတောပိ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆန္တိ၊ သမ္ပတ္တသမ္ပတ္တာနံ ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဒါတဗ္ဗံ၊ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန သမန္တပါသာဒိကာယ စီဝရက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧဝံ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ‘‘ဣမာနိ စီဝရာနိ သင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နေသု ဝိနိစ္ဆယံ ဝတွာ ဣဒါနိ ဗဟိဥပစာရသီမာယံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ‘‘သင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နေသု ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကာဗဒ္ဓပရိသာယ ပါပုဏာတီတိ သစေ ယောဇနံ ဖရိတွာ ပရိသာ ဌိတာ ဟောတိ၊ ဧကာဗဒ္ဓါ စေ၊ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော။ ဧကာဗဒ္ဓတာ စေတ္ထ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရတော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ယေ ပနာ’’တိအာဒိ။

ဥဘတောသင်္ဃဿ ဒိန္နန္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ‘‘ဥဘတောသင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ။ ‘‘ဒွေဓာသင်္ဃဿ ဒမ္မိ၊ ဒွိန္နံ သင်္ဃာနံ ဒမ္မိ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ဘိက္ခုနိသင်္ဃဿ စ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဥဘတောသင်္ဃဿ ဒိန္နမေဝ ဟောတိ။ ဥပဍ္ဎံ ဘိက္ခူနံ၊ ဥပဍ္ဎံ ဘိက္ခုနီနံ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒွေ ဘာဂေ သမေ ¶ ကတွာ ဧကော ဘာဂေါ ဘိက္ခူနံ၊ ဧကော ဘာဂေါ ဘိက္ခုနီနံ ဒါတဗ္ဗော။ ဂဟေတုံ လဘတိ ဥဘတောသင်္ဃဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ စေတိယဿာတိ ထူပါဒိနော။ တဉှိ ဓာတာယတနာဒိဘာဝေန စိတတ္တာ၊ လောကဿ စိတ္တီကာရဋ္ဌာနတာယ စ ‘‘စေတိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ န ကောစိ ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘ဣဓ ပန စေတိယဿာ’’တိအာဒိ။

‘‘ဥဘတောသင်္ဃဿ စ တုယှဉ္စ စေတိယဿ စာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ဒွါဝီသတိကောဋ္ဌာသေ ကတွာ ဒသ ဘိက္ခူနံ၊ ဒသ ဘိက္ခုနီနံ၊ ဧကော ပုဂ္ဂလဿ၊ ဧကော စေတိယဿ ဒါတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပုဂ္ဂလော သင်္ဃတောပိ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂေန ပုန ဂဟေတုံ လဘတိ၊ စေတိယဿ ဧကောယေဝ။ အယံ ပန ဝါရော ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေန ဉာယတီတိ ကတွာ ဣဓ န ဝုတ္တော။ သမန္တပါသာဒိကာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ပန ဝုတ္တောယေဝ။

န ¶ မဇ္ဈေ ဘိန္ဒိတွာ ဒါတဗ္ဗံ ‘‘ဘိက္ခုနီန’’န္တိ ပုဂ္ဂလိကဝသေန ဝုတ္တတ္တာ။ ပုဂ္ဂလော ဝိသုံ န လဘတီတိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဝိသုံ ပုဂ္ဂလိကကောဋ္ဌာသံ န လဘတိ။ ပါပုဏနဋ္ဌာနတော ဧကမေဝ လဘတီတိ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂေန ပတ္တဗ္ဗဋ္ဌာနတော ဧကမေဝ ကောဋ္ဌာသံ လဘတိ။ ကသ္မာ? ဘိက္ခုသင်္ဃဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ။ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ တုယှဉ္စ စေတိယဿ စာ’’တိ ဝုတ္တေပိ စေတိယဿ ဧကပုဂ္ဂလပဋိဝီသော လဗ္ဘတိ၊ ပုဂ္ဂလဿ ဝိသုံ န လဗ္ဘတိ။ တသ္မာ ဧကံ စေတိယဿ ဒတွာ အဝသေသံ ဘိက္ခူ စ ဘိက္ခုနိယော စ ဂဏေတွာ ဘာဇေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘စေတိယဿ စာတိ ဝုတ္တေ ပနာ’’တိအာဒိ။

တေဟိ သဒ္ဓိံ ပုဂ္ဂလစေတိယပရာမသနံ အနန္တရနယသဒိသမေဝါတိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ ပုဂ္ဂလဿ စ စေတိယဿ စ ဂဟဏံ အနန္တရနယသဒိသမေဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘ဘိက္ခူနဉ္စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ တုယှဉ္စ၊ ဘိက္ခူနဉ္စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ စေတိယဿ စ၊ ဘိက္ခူနဉ္စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ တုယှဉ္စ စေတိယဿ စာ’’တိ ဝုတ္တေပိ စေတိယဿ ဧကပဋိဝီသော လဗ္ဘတိ၊ ပုဂ္ဂလဿ ဝိသုံ နတ္ထိ၊ ဘိက္ခူ စ ဘိက္ခုနိယော စ ဂဏေတွာဝ ဘာဇေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုဂ္ဂလဿ ဝိသုံ န လဗ္ဘတီတိ ပုဂ္ဂလဿ ဝိသုံ ပဋိဝီသော န လဗ္ဘတိ၊ ဝဿဂ္ဂေန ဧကောဝ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ စေတိယဿ စာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန စေတိယဿ ဝိသုံ ပဋိဝီသော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘စေတိယဿ ပန လဗ္ဘတီ’’တိ။ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ တုယှဉ္စ စေတိယဿ စာ’’တိ ဝုတ္တေပိ စေတိယဿေဝ ဝိသုံ လဗ္ဘတိ၊ န ပုဂ္ဂလဿ။ စေတိယဿ ပန လဗ္ဘတိယေဝါတိ ‘‘ဘိက္ခူနဉ္စ စေတိယဿ စာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန စေတိယဿ ဝိသုံ ပဋိဝီသော လဗ္ဘတီတိ ¶ အတ္ထော။ ‘‘ဘိက္ခူနဉ္စ တုယှဉ္စ စေတိယဿ စာ’’တိ ဝုတ္တေပိ စေတိယဿေဝ ဝိသုံ လဗ္ဘတိ၊ န ပုဂ္ဂလဿ။ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ အာဒိံ ကတွာပိ ဧဝမေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထာဟ – ယံ ပနေတရဟိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ပဏ္ဍိတမနုဿာ သဓာတုကံ ပဋိမံ ဝါ စေတိယံ ဝါ ဌပေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဥဘတောသင်္ဃဿ ဒါနံ ဒေန္တိ၊ ပဋိမာယ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပုရတော အာဓာရကေ ပတ္တံ ဌပေတွာ ဒက္ခိဏောဒကံ ဒတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ဒေမာ’’တိ၊ တတ္ထ ယံ ပဌမံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဒေန္တိ၊ ဝိဟာရံ ဝါ အာဟရိတွာ ‘‘ဣဒံ စေတိယဿ ဒေမာ’’တိ ပိဏ္ဍပါတဉ္စ မာလာဂန္ဓာဒီနိ စ ဒေန္တိ၊ တတ္ထ ကထံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ? ဝုစ္စတေ – မာလာဂန္ဓာဒီနိ တာဝ စေတိယေ အာရောပေတဗ္ဗာနိ၊ ဝတ္ထေဟိ ပဋာကာ၊ တေလေန ¶ ပဒီပါ ကာတဗ္ဗာ၊ ပိဏ္ဍပါတမဓုဖာဏိတာဒီနိ ပန ယော နိဗဒ္ဓစေတိယဇဂ္ဂကော ဟောတိ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ဂဟဋ္ဌော ဝါ၊ တဿ ဒါတဗ္ဗာနိ။ နိဗဒ္ဓဇဂ္ဂကေ အသတိ အာဟဋဘတ္တံ ဌပေတွာ ဝတ္တံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥပကဋ္ဌေ ကာလေ ဘုဉ္ဇိတွာ ပစ္ဆာပိ ဝတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။

မာလာဂန္ဓာဒီသု စ ယံ ကိဉ္စိ ‘‘ဣဒံ ဟရိတွာ စေတိယပူဇံ ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တေ ဒူရမ္ပိ ဟရိတွာ ပူဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဟရာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ဟရိတဗ္ဗံ။ သစေ ပန ‘‘အဟံ ပိဏ္ဍာယ စရာမိ၊ အာသနသာလာယံ ဘိက္ခူ အတ္ထိ၊ တေ ဟရိဿန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘန္တေ၊ တုယှံယေဝ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒတိ၊ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အထ ပန ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဒဿာမီ’’တိ ဟရန္တဿ ဂစ္ဆတော အန္တရာဝ ကာလော ဥပကဋ္ဌော ဟောတိ၊ အတ္တနော ပါပေတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

ဝဿံဝုဋ္ဌသင်္ဃဿ ဒမ္မီတိ ဝဒတီတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ‘‘ဝဿံဝုဋ္ဌသင်္ဃဿ ဣမာနိ စီဝရာနိ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒတိ။ တေသံ ဗဟိသီမဋ္ဌာနမ္ပိ ပါပုဏာတီတိ အတ္ထတေ ကထိနေ ဗဟိသီမဋ္ဌာနမ္ပိ ယာဝ ကထိနဿ ဥဗ္ဘာရာ ပါပုဏာတိ၊ တသ္မာ ဒိသာပက္ကန္တဿာပိ သတိ ပဋိဂ္ဂါဟကေ ဒါတဗ္ဗံ။ အနတ္ထတေ ပန ကထိနေ အန္တောဟေမန္တေ၊ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဒိန္နံ ပစ္ဆိမဝဿံဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ပါပုဏာတိ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ ယေသု ကေသုစိ ဝိဟာရေသု။ ဧဝံ ဝဒတီတိ ‘‘ဝဿံဝုဋ္ဌသင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒတိ။ တတြ သမ္မုခီဘူတာနံ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတိ ပိဋ္ဌိသမယေ ဥပ္ပန္နတ္တာ။ သစေ ပန ‘‘ဝဿံ ဝသန္တာနံ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒတိ၊ အန္တောဝဿေယေဝ ဝဿံ ဝသန္တာဝ လဘန္တိ၊ ဆိန္နဝဿာ န လဘန္တိ။ စီဝရမာသေ ပန ‘‘ဝဿံ ဝသန္တာနံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ပစ္ဆိမိကာယ ဝဿူပဂတာနံယေဝ ပါပုဏာတိ၊ ပုရိမိကာယ ဝဿူပဂတာနဉ္စ ဆိန္နဝဿာနဉ္စ န ပါပုဏာတိ။

စီဝရမာသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဟေမန္တဿ ပစ္ဆိမော ဒိဝသော၊ တာဝ ‘‘ဝဿာဝါသိကံ ဒေမာ’’တိ ဝုတ္တေ ¶ ကထိနံ အတ္ထတံ ဝါ ဟောတု၊ အနတ္ထတံ ဝါ၊ အတီတဝဿံဝုဋ္ဌာနံယေဝ ပါပုဏာတိ။ ဂိမှာနံ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဝုတ္တေ ပန မာတိကာ အာရောပေတဗ္ဗာ ‘‘အတီတဝဿာဝါသဿ ပဉ္စ မာသာ အတိက္ကန္တာ၊ အနာဂတော စတုမာသစ္စယေန ဘဝိဿတိ၊ ကတရဝဿာဝါသဿ ဒေသီ’’တိ။ သစေ ‘‘အတီတဝဿံဝုဋ္ဌာနံ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒတိ၊ တံအန္တောဝဿံဝုဋ္ဌာနမေဝ ပါပုဏာတိ၊ ဒိသာ ပက္ကန္တာနမ္ပိ သဘာဂါ ဂဏှိတုံ လဘန္တိ။

သစေ ¶ ‘‘အနာဂတေ ဝဿာဝါသိကံ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒတိ၊ တံ ဌပေတွာ ဝဿူပနာယိကဒိဝသေ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အထ ‘‘အဂုတ္တော ဝိဟာရော၊ စောရဘယံ အတ္ထိ၊ န သက္ကာ ဌပေတုံ၊ ဂဏှိတွာ ဝါ အာဟိဏ္ဍိတု’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘သမ္ပတ္တာနံ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒတိ၊ ဘာဇေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သစေ ဝဒတိ ‘‘ဣတော မေ၊ ဘန္တေ၊ တတိယေ ဝဿေ ဝဿာဝါသိကံ န ဒိန္နံ၊ တံ ဒမ္မီ’’တိ၊ တသ္မိံ အန္တောဝဿေ ဝုဋ္ဌဘိက္ခူနံ ပါပုဏာတိ။ သစေ တေ ဒိသာ ပက္ကန္တာ၊ အညော ဝိဿာသိကော ဂဏှာတိ၊ ဒါတဗ္ဗံ။ အထ ဧကောယေဝ အဝသိဋ္ဌော၊ သေသာ ကာလင်္ကတာ၊ သဗ္ဗံ ဧကဿေဝ ပါပုဏာတိ။ သစေ ဧကောပိ နတ္ထိ၊ သင်္ဃိကံ ဟောတိ၊ သမ္မုခီဘူတေဟိ ဘာဇိတဗ္ဗံ။

ယေဟိ နိမန္တိတေဟိ ယာဂု ပီတာတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) နိမန္တိတေဟိ ယေဟိ ဘိက္ခူဟိ ယာဂု ပီတာ၊ ယေဟိ ပန ဘိက္ခာစာရဝတ္တေန ဃရဒွါရေန ဂစ္ဆန္တေဟိ ဝါ ဃရံ ပဝိဋ္ဌေဟိ ဝါ ယာဂု လဒ္ဓါ၊ ယေသံ ဝါ အာသနသာလတော ပတ္တံ အာဟရိတွာ မနုဿေဟိ နီတာ၊ ယေသံ ဝါ ထေရေဟိ ပေသိတာ၊ တေသံ န ပါပုဏာတိ။ သစေ ပန နိမန္တိတဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ အညေပိ ဗဟူ အာဂန္တွာ အန္တောဂေဟဉ္စ ဗဟိဂေဟဉ္စ ပူရေတွာ နိသိန္နာ၊ ဒါယကော စ ဧဝံ ဝဒတိ ‘‘နိမန္တိတာ ဝါ ဟောန္တု၊ အနိမန္တိတာ ဝါ၊ ယေသံ မယာ ယာဂု ဒိန္နာ၊ သဗ္ဗေသံ ဣမာနိ ဝတ္ထာနိ ဟောန္တူ’’တိ၊ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတိ။ ယေဟိ ပန ထေရာနံ ဟတ္ထတော ယာဂု လဒ္ဓါ၊ တေသံ န ပါပုဏာတိ။ အထ သော ‘‘ယေဟိ မယှံ ယာဂု ပီတာ၊ သဗ္ဗေသံ ဟောတူ’’တိ ဝဒတိ၊ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတိ။ ဘတ္တခဇ္ဇကာဒီဟီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေနပိ စီဝရသေနာသနဘေသဇ္ဇာနံ ဂဟဏံ။

ပုဂ္ဂလဿာတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) သမ္မုခါသမ္မုခဘူတဿ ပုဂ္ဂလဿ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ စီဝရ’’န္တိအာဒိ။ သစေ ပန ‘‘ဣဒံ တုမှာကဉ္စေဝ တုမှာကံ အန္တေဝါသိကာနဉ္စ ဒမ္မီ’’တိ ဧဝံ ဝဒတိ၊ ထေရဿ စ အန္တေဝါသိကာနဉ္စ ပါပုဏာတိ။ ဥဒ္ဒေသံ ဂဟေတုံ အာဂတော၊ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တော စ အတ္ထိ၊ တဿာပိ ပါပုဏာတိ။ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ နိဗဒ္ဓစာရိကဘိက္ခူနံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ဥဒ္ဒေသန္တေဝါသိကာနံ ဝတ္တံ ကတွာ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီနိ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တာနံ သဗ္ဗေသံ ပါပုဏာတိ။ ဧတ္ထာတိ အဋ္ဌသု မာတိကာသု။ ယဒိ ပန အယမေတ္ထ သင်္ခေပကထာ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ကထံ ဉာတဗ္ဗောတိ အာဟ ¶ ‘‘သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တော’’တိ။ သမန္တပါသာဒိကာယံ စီဝရက္ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ဝုတ္တောတိ အတ္ထော။

‘‘ဉာတကေဟိ ¶ ဝါ မေ စီဝရတ္ထာယ ပေသိတံ၊ မိတ္တေဟိ ဝါ ပေသိတံ၊ တေ အာဘတေ စီဝရေ ဒဿန္တီ’’တိ ဧဝံ ဉာတိတော ဝါ မိတ္တတော ဝါ ပစ္စာသာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကပ္ပိယဘဏ္ဍေနာတိ ကပ္ပာသသုတ္တာဒိနာ အတ္တနော ဓနေန။ သဏှန္တိ သုခုမံ။ အညံ ပစ္စာသာစီဝရံ လဘိတွာ ဧဝ ကာလဗ္ဘန္တရေ ကာရေတဗ္ဗန္တိ အညံ မူလစီဝရသဒိသံ ပစ္စာသာစီဝရံ လဘိတွာယေဝ မာသဗ္ဘန္တရေ ကာရေတဗ္ဗံ။ တဉ္စ ခေါ သတိယာယေဝ ပစ္စာသာယ၊ အသတိယာ ပန ပစ္စာသာယ မူလစီဝရံ ဒသာဟံ စေ သမ္ပတ္တံ၊ တဒဟေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘သစေ န လဘတီ’’တိအာဒိ။ ပစ္စာသာစီဝရမ္ပိ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ပဌမတရံ ဥပ္ပန္နံ ထူလပစ္စာသာစီဝရမ္ပိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ မူလစီဝရမေဝါတိ ဒဿေတိ။

အကာလစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပုရာဏစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

‘‘အမှာကမေဝ ဉာတီ’’တိ ဉာယတီတိ ဉာတိ၊ သာဝ ဉာတိကာ၊ န ဉာတိကာ အညာတိကာ၊ တာယ အညာတိကာယ။ တေနာဟ ‘‘န ဉာတိကာယာ’’တိ။ မာတိတော ဝါ ပိတိတော ဝါတိ မာတိပက္ခတော ဝါ ပိတိပက္ခတော ဝါ။ ယာဝ သတ္တမံ ယုဂန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၀၃-၅၀၅) ယာဝ သတ္တမဿ ပုရိသဿ၊ သတ္တမာယ ဝါ ဣတ္ထိယာ အာယုပ္ပမာဏံ၊ ယာဝ ပိတာမဟယုဂံ ပိတာမဟိယုဂံ မာတာမဟယုဂံ မာတာမဟိယုဂန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ ဝါ ယာဝ သတ္တမံ ယုဂန္တိ ယာဝ သတ္တမဒွန္ဒန္တိ အတ္ထော။ ယုဂသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဧကသေသနယေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ယုဂေါ စ ယုဂေါ စ ယုဂါ’’တိ။ ဧဝဉှိ တတ္ထ တတ္ထ ဒွန္ဒံ ဂဟိတံ ဟောတိ။ ကေနစိ အာကာရေန အသမ္ဗဒ္ဓါယာတိ ဘာတုဘဂိနိဘာဂိနေယျပုတ္တပပုတ္တာဒီသု ယေန ကေနစိ အာကာရေန အသမ္ဗဒ္ဓါယ။ ပိတာ၊ ပိတုပိတာ၊ တဿ ပိတာ၊ တဿာပိ ပိတာတိ ဧဝံ ယာဝ သတ္တမာ ယုဂါ၊ ပိတာ၊ ပိတုမာတာ၊ တဿာ ပိတာ စ မာတာ စ ဘာတာ စ ဘဂိနီ စ၊ ပုတ္တာ စ၊ ဓီတရော စာတိ ဧဝမ္ပိ ဥဒ္ဓဉ္စ အဓော စ ယာဝ သတ္တမာ ယုဂါ၊ ပိတာ၊ ပိတုဘာတာ၊ ပိတုဘဂိနီ၊ ပိတုပုတ္တာ၊ ပိတုဓီတရော၊ တေသမ္ပိ ပုတ္တဓီတုပရမ္ပရာတိ ဧဝမ္ပိ ယာဝ သတ္တမာ ယုဂါ၊ မာတာ၊ မာတုမာတာ၊ တဿာ မာတာ၊ တဿာပိ မာတာတိ ဧဝံ ယာဝ သတ္တမာ ယုဂါ၊ မာတာ၊ မာတုပိတာ၊ တဿ ပိတာ စ မာတာ စ ဘာတာ စ ဘဂိနီ စ ပုတ္တာ စ ဓီတရော စာတိ ဧဝမ္ပိ ဥဒ္ဓဉ္စ အဓော ¶ စ ယာဝ သတ္တမာ ယုဂါ၊ မာတာ၊ မာတုဘာတာ၊ မာတုဘဂိနီ၊ မာတုပုတ္တာ၊ မာတုဓီတရော ¶ ၊ တေသမ္ပိ ပုတ္တဓီတုပရမ္ပရာတိ ဧဝမ္ပိ ယာဝ သတ္တမာ ယုဂါ၊ တာဝ နေဝ မာတုသမ္ဗန္ဓေန၊ န ပိတုသမ္ဗန္ဓေန ယာ သမ္ဗဒ္ဓါ၊ သာ ‘‘အညာတိကာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သာကိယာနိယော ဝိယာတိ ပဉ္စသတမတ္တာ သာကိယာနိယော ဝိယ။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ၊ တသ္မာ ဘိက္ခုဘာဝေ ဌတွာ ပရိဝတ္တလိင်္ဂါ ဘိက္ခုနိယောပိ ဣဓ သုဒ္ဓဘိက္ခုသင်္ဃေ ‘‘ဥပသမ္ပန္နာ’’ ဣစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥဘတောသင်္ဃေ ဝါတိ ဘိက္ခုနိသင်္ဃေ ဉတ္တိစတုတ္ထေန၊ ဘိက္ခုသင်္ဃေ ဉတ္တိစတုတ္ထေနာတိ ဧဝံ ဥဘတောသင်္ဃေ ဝါ။ ပုရာဏစီဝရန္တိ ဧတ္ထ စီဝရန္တိ နိဝါသနပါရုပနုပဂမေဝ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ရဇိတွာ’’တိအာဒိ။ ကပ္ပံ ကတွာတိ ကပ္ပဗိန္ဒုံ ဒတွာ။ ‘‘ဣမိနာ အဒိန္နကပ္ပံ ပါစိတ္တိယဝတ္ထု န ဟောတီတိ ဒဿေတီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၀၅) ဝဒန္တိ။ ပရိဘောဂသီသေနာတိ ကာယေန ဖုသိတွာ ပရိဘောဂသီသေန။ အံသေတိ ဇတ္တုမှိ။ မတ္ထကေတိ သီသမတ္ထကေ။ သစေ ပန ပစ္စတ္ထရဏဿ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ နိပဇ္ဇတိ၊ ဟတ္ထေဟိ ဝါ ဥက္ခိပိတွာ အာကာသေ ဝိတာနံ ကတွာ သီသေန အသမ္ဖုသန္တော ဂစ္ဆတိ၊ အယံ ပရိဘောဂေါ နာမ န ဟောတိ။

ကာယဝိကာရံ ဝါ ကရောတီတိ ယထာ သာ ‘‘ဓောဝါပေတုကာမော အယ’’န္တိ ဇာနာတိ၊ ဧဝံ ကာယဝိကာရံ ကရောတိ။ ‘‘အန္တောဒွါဒသဟတ္ထေ ဩကာသေ ဌတွာ ဥပရိ ဝါ ခိပတီ’’တိ ဣမိနာ ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာ ဩရတော ခိပန္တဿ အနာပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ အညဿ ဝါ ဟတ္ထေ ပေသေတီတိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထေ ဩကာသေ ဌတွာ သိက္ခမာနသာမဏေရသာမဏေရိဥပါသကဣတ္ထိယာဒီသု ယဿ ကဿစိ အညဿ ဟတ္ထေ ဝါ ပေသေတိ။ သောတိ ဥပါသကော စ သာမဏေရော စ။ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ ဓောဝတီတိ ဧတ္ထ ဥပါသကော လိင်္ဂေ ပရိဝတ္တေ ဘိက္ခုနီသု ပဗ္ဗဇိတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ ဓောဝတိ၊ သာမဏေရော လိင်္ဂေ ပရိဝတ္တေ ဘိက္ခုနီသု ဥပသမ္ပဇ္ဇိတွာ ဓောဝတီတိ ယထာယောဂံ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ သစေ ပန ဘိက္ခုနိယာ ဟတ္ထေ ဒိန္နံ ဟောတိ၊ သစေ လိင်္ဂေ ပရိဝတ္တေ ဓောဝတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။

ဧတ္ထ စ ဧကဿ တိက္ခတ္တုံ နိဿဇ္ဇနာဘာဝတော တီဏိပိ ကာရေန္တဿ ဧကေန နိဿဂ္ဂိယံ၊ ဒွီဟိ ဒွေ ဒုက္ကဋာနိ။ ဒွေ ကာရေန္တဿ ဧကေန နိဿဂ္ဂိယံ၊ ဒုတိယေန ဒုက္ကဋံ။ တေနာဟ ‘‘ဓောဝနာဒီနိ တီဏီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဧကေန ဝတ္ထုနာ’’တိ ¶ ပဌမံ ကတွာ နိဋ္ဌာပိတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သစေ ပန ‘‘ဣမံ စီဝရံ ရဇိတွာ ဓောဝိတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ သာ ဘိက္ခုနီ ပဌမံ ဓောဝိတွာ ပစ္ဆာ ရဇတိ၊ နိဿဂ္ဂိယေန ဒုက္ကဋမေဝ၊ ဧဝံ သဗ္ဗေသု ဝိပရီတဝစနေသု နယော နေတဗ္ဗော။ သစေ ပန ‘‘ဓောဝိတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ ဓောဝတိ စေဝ ရဇတိ စ၊ ဓောဝါပနပစ္စယာ ဧဝ အာပတ္တိ၊ ရဇနေ အနာပတ္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ တေနာဟ ‘‘သစေ ပန‘ဓောဝါ’တိ ဝုတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဘိက္ခူနံ ဝသေန ဧကတော ဥပသမ္ပန္နာယ ဓောဝါပေန္တဿ ယထာဝတ္ထုကမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဘိက္ခုနိသင်္ဃဝသေနာ’’တိအာဒိ။

အညဿ ¶ ဝါ သန္တကန္တိ အညဿ သန္တကံ ပုရာဏစီဝရံ ဓောဝါပေန္တဿာတိ အတ္ထော။ နိသီဒနပစ္စတ္ထရဏန္တိ အညဿ ဝါ အတ္တနော ဝါ သန္တကံ နိသီဒနဉ္စေဝ ပစ္စတ္ထရဏဉ္စ။ နိဝါသနပါရုပနုပဂဿေဝ စ ဣဓ ‘‘ပုရာဏစီဝရ’’န္တိ အဓိပ္ပေတတ္တာ အတ္တနော သန္တကမ္ပိ နိသီဒနပစ္စတ္ထရဏံ ဓောဝါပေန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတိ၊ န နိဿဂ္ဂိယံ။ အဝုတ္တာ ဝါ ဓောဝတီတိ ဥဒ္ဒေသာယ ဝါ ဩဝါဒါယ ဝါ အာဂတာ ကိလိဋ္ဌစီဝရံ ဒိသွာ ဌပိတဋ္ဌာနတော ဝါ ဂဟေတွာ၊ ‘‘ဒေထ အယျ၊ ဓောဝိဿာမီ’’တိ အာဟရာပေတွာ ဝါ ဓောဝတိ စေဝ ရဇတိ စ အာကောဋေတိ စ၊ အယံ အဝုတ္တာ ဓောဝတိ နာမ။ ယာပိ ‘‘ဣမံ စီဝရံ ဓောဝါ’’တိ ဒဟရံ ဝါ သာမဏေရံ ဝါ အာဏာပေန္တဿ ဘိက္ခုနော ဝစနံ သုတွာ ‘‘အာဟရထယျ၊ အဟံ ဓောဝိဿာမီ’’တိ ဓောဝတိ၊ တာဝကာလိကံ ဝါ ဂဟေတွာ ဓောဝိတွာ ရဇိတွာ ဒေတိ၊ အယမ္ပိ အဝုတ္တာ ဓောဝတိ နာမ။

အညံ ဝါ ပရိက္ခာရန္တိ ဥပါဟနတ္ထဝိကပတ္တတ္ထဝိကအံသဗဒ္ဓကကာယဗန္ဓနမဉ္စပီဌတဋ္ဋိကာဒိံ ယံ ကိဉ္စိ။ ‘‘ဥပစာရေ ဌတွာ’’တိ ဝစနတော ပေသိတွာ ဓောဝနေပိ အနာပတ္တိ။ ဥပစာရေတိ အန္တောဒွါဒသဟတ္ထေ ဩကာသေ။

ပုရာဏစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ စီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဆန္နန္တိ ခေါမာဒီနံ ဆန္နံ စီဝရာနံ မဇ္ဈေ။ ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာတိ ဒွါဒသဟတ္ထူပစာရံ မုဉ္စိတွာ။ ပိ-သဒ္ဒေန ဓမ္မကထံ ကထေန္တဿ စတဿော ပရိသာ စီဝရာနိ စ နာနာဝိရာဂဝတ္ထာနိ စ အာဟရိတွာ ပါဒမူလေ ဌပေန္တိ၊ ဥပစာရေ ဝါ ဌတွာ ဥပရိ ခိပန္တိ၊ ‘‘သစေ သာဒိယတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝါ’’တိ ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ ¶ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ခိပတူတိ ဒိဝါ ဝါ ရတ္တိဘာဂေ ဝါ ခိပတု။ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတီတိ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဣဒံ ဘိက္ခုနိယာ၊ ဣဒံ အညေသ’’န္တိ ဉာတုံ န သက္ကာ၊ တထာပိ အစိတ္တကဘာဝေန ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ယဿ ကဿစိ ပန အနုပသမ္ပန္နဿာတိ သိက္ခမာနသာမဏေရသာမဏေရိဥပါသကဥပါသိကာဒီသု ယဿ ကဿစိ အနုပသမ္ပန္နဿ။ ဌပိတန္တိ ဘိက္ခုနိယာ ဌပိတံ။ ပံသုကူလံ အဓိဋ္ဌဟိတွာတိ ‘‘အဿာမိကံ ဣဒ’’န္တိ သညံ ဥပ္ပာဒေတွာ။ အဿာမိကဉှိ ‘‘ပံသုကူလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣမိနာ ‘‘အမှာကမတ္ထာယ ဌပိတ’’န္တိအာဒိကာယ သညာယ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ အညတြ ပါရိဝတ္တကာတိ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗံ ပရိဝတ္တံ၊ ပရိဝတ္တမေဝ ပါရိဝတ္တကံ၊ ပရိဝတ္တေတွာ ဒိယျမာနံ၊ တံ ဝိနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယံ အန္တမသော ဟရီဋကက္ခဏ္ဍမ္ပီ’’တိအာဒိ။ ¶ အာဘောဂံ ကတွာတိ စိတ္တေန သမန္နာဟရိတွာ။ သစေ ဘိက္ခုနီ ဝဿာဝါသိကမ္ပိ ဒေတိ၊ တမ္ပိ ယထာဝုတ္တဝိဓာနံ အကတွာ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပဋိလာဘေနာတိ ဂဟဏေန။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ တီဏိ ပရိမာဏာနိ အဿာတိ တိကံ၊တိကဉ္စ တံ ပါစိတ္တိယဉ္စာတိ တိကပါစိတ္တိယံ၊ အညာတိကာယ ဉာတိကသညိဝေမတိကအညာတိကသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနီတိ အတ္ထော။ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာယာတိ ဘိက္ခုနီနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာယ။ တာယ ဟိ ဟတ္ထတော အညတြ ပါရိဝတ္တကာ စီဝရံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာယ ပန ပါစိတ္တိယမေဝ။ ‘‘ပတ္တတ္ထဝိကာဒိမှိ စ အနဓိဋ္ဌာတဗ္ဗပရိက္ခာရေ’’တိ ဣမိနာ ဘိသိစ္ဆဝိမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ သာ ဟိ မဟန္တာပိ သေနာသနသင်္ဂဟိတတ္တာ စီဝရသင်္ခံ န ဂစ္ဆတီတိ နေဝ အဓိဋ္ဌာနုပဂါ၊ န ဝိကပ္ပနုပဂါ စ။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘သစေပိ မဉ္စပ္ပမာဏာ ဘိသိစ္ဆဝိ ဟောတိ၊ ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၁၄)။ ‘‘ဟတ္ထတော စီဝရံ ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိ ဝစနတော ပန အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ပေသိတဂ္ဂဟဏေပိ အနာပတ္တိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏတော၊ ပရိဝတ္တနာကရဏတော စ ကိရိယာကိရိယံ။

စီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဂေဟဿ ¶ ပတိ ဇေဋ္ဌောတိ ဂဟပတိ၊ တံ ဂဟပတိံ၊ ဣဓ ပန အပဗ္ဗဇိတော ယော ကောစိ မနုဿော အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘ဘိက္ခူသု အပဗ္ဗဇိတမနုဿ’’န္တိ။ ဧသေဝ နယော ဂဟပတာနိန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ‘‘ဝိညာပေယျာ’’တိ ဣဒံ သုဒ္ဓကတ္တုအတ္ထေ စ ဟေတုကတ္တုအတ္ထေ စ ဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ယာစေယျ ဝါ ယာစာပေယျ ဝါ’’တိ။ ယာစာပနဉ္စေတ္ထ အတ္တနော အတ္ထာယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ပန ကတွာ ‘‘အနာဏတ္တိက’’န္တိ ဣဒံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ အညတြ သမယာတိ သမေတိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါ သံဂစ္ဆတိ သတ္တော၊ သဘာဝဓမ္မော ဝါ သဟဇာတာဒီဟိ၊ ဥပ္ပာဒါဒီဟိ ဝါတိ သမယော၊ ကာလော၊ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ အတ္ထတော အဘူတောပိ ဟိ ကာလော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အဓိကရဏံ၊ ကရဏံ ဝိယ စ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေန ရူပေန ဝေါဟရီယတိ၊ တံ သမယံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယော အစ္ဆိန္နစီဝရော ဝါ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ရာဇာဒီသု ယေဟိ ကေဟိစိ အစ္ဆိန္နံ စီဝရံ ဧတဿာတိ အစ္ဆိန္နစီဝရော။ ယထာဟ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရော နာမ ဘိက္ခုဿ စီဝရံ အစ္ဆိန္နံ ဟောတိ၊ ရာဇူဟိ ဝါ စောရေဟိ ဝါ ဓုတ္တေဟိ ဝါ ယေဟိ ကေဟိစိ ဝါ အစ္ဆိန္နံ ဟောတီ’’တိ။ အဂ္ဂိအာဒီသု ယေန ကေနစိ နဋ္ဌံ စီဝရမေတဿာတိ နဋ္ဌစီဝရော။ ယထာဟ ‘‘နဋ္ဌစီဝရော နာမ ဘိက္ခုဿ စီဝရံ အဂ္ဂိနာ ဝါ ဒဍ္ဎံ ဟောတိ၊ ဥဒကေန ဝါ ဝူဠှံ ဟောတိ၊ ဥန္ဒူရေဟိ ဝါ ဥပစိကာဟိ ဝါ ခါယိတံ ဟောတိ ¶ ၊ ပရိဘောဂဇိဏ္ဏံ ဝါ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၁၉)။ သမယာတိ အညတြသဒ္ဒါပေက္ခာယ ဥပယောဂတ္ထေ နိဿက္ကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တံ သမယ’’န္တိ။ အညသ္မိန္တိ အညသ္မိံ သမယေ။

တိကပါစိတ္တိယန္တိ အညာတကေ အညာတကသညိဝေမတိကညာတကသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ သမယေတိ ယထာဝုတ္တေ အစ္ဆိန္နစီဝရကာလေ စ နဋ္ဌစီဝရကာလေ စ။ ဉာတကပ္ပဝါရိတေ ဝါ ဝိညာပေန္တဿာတိ ဉာတကေ၊ ပဝါရိတေ စ ‘‘တုမှာကံ သန္ထတံ ဒေထာ’’တိ ယာစန္တဿ။ ဧတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၁) စ သင်္ဃဝသေန ပဝါရိတေ ပမာဏမေဝ ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပုဂ္ဂလိကဝသေန ပဝါရိတေ ပန ယံ ယံ ပဝါရေန္တိ၊ တံ တမေဝ ဝိညာပေတဗ္ဗံ။ ယော ဟိ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ပဝါရေတွာ သယမေဝ သလ္လက္ခေတွာ ကာလာနုကာလံ စီဝရာဒီနိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ယာဂုဘတ္တာဒီနိ ဒေတိ၊ ဧဝံ ယေန ယေန အတ္ထော၊ တံ တံ ဒေတိ၊ တဿ ဝိညာပနကိစ္စံ နတ္ထိ။ ယော ပန ပဝါရေတွာ ဗာလတာယ ¶ ဝါ သတိသမ္မောသေန ဝါ န ဒေတိ၊ သော ဝိညာပေတဗ္ဗော။ ယော ‘‘မယှံ ဂေဟံ ပဝါရေမီ’’တိ ဝဒတိ၊ တဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ ယထာသုခံ နိသီဒိတဗ္ဗံ နိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ န ကိဉ္စိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယော ပန ‘‘ယံ မယှံ ဂေဟေ အတ္ထိ၊ တံ ပဝါရေမီ’’တိ ဝဒတိ၊ ယံ တတ္ထ ကပ္ပိယံ၊ တံ ဝိညာပေတဗ္ဗံ။ ဂေဟေ ပန နိသီဒိတုံ ဝါ နိပဇ္ဇိတုံ ဝါ န လဗ္ဘတိ။ တဿေဝတ္ထာယာတိ ‘‘အညဿာ’’တိ လဒ္ဓဝေါဟာရဿ တဿေဝ ဗုဒ္ဓရက္ခိတဿ ဝါ ဓမ္မရက္ခိတဿ ဝါ အတ္ထာယ။ အတ္တနော ဓနေန ဂဏှန္တဿာတိ အတ္တနော ကပ္ပိယဘဏ္ဍေန ကပ္ပိယဝေါဟာရေနေဝ ဂဏှန္တဿ စေတာပေန္တဿ၊ ပရိဝတ္တာပေန္တဿာတိ အတ္ထော။

အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ တတုတ္တရိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

တံ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ပကတတ္ထဝစနော။ စေတိ နိပါတမတ္တံ။ စေတိ ဝါ ယဒီတိ အတ္ထော၊ တဿ ‘‘ပဝါရေယျာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဝါရေယျ စေတိ ယဒိ ပဝါရေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဘီတိ ဥပသဂ္ဂေါ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၂၃-၅၂၄) ဣမိနာ တဿ အတ္ထဝိသေသာဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဟရိတုန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ပဝါရသဒ္ဒဿ ဣစ္ဆာယံ ဝတ္တမာနတ္တာ ‘‘ဣစ္ဆာပေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣစ္ဆံ ဥပ္ပာဒေယျာတိ ပစ္စယေ ဣစ္ဆံ ဥပ္ပာဒေယျ။ ဥပနိမန္တနာယေတံ အဓိဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ယာဝတ္တက’’န္တိအာဒိ။ နေက္ခမ္မန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ။ ဒဋ္ဌူတိ ဒဋ္ဌုံ။ ဆန္ဒာနုရက္ခဏတ္ထဉှေတ္ထ အနုနာသိကလောပေါ။ ခေမတောတိ နိဗ္ဘယတော။ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ အဘိဟရိတွာ နိမန္တေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာ စ ကာယေန အဘိဟရေယျ၊ ဝါစာယ စ၊ တံ ဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပနေတွာ’’တိအာဒိ ¶ ဝုတ္တံ သအန္တရန္တိ အန္တရဝါသကသဟိတံ။ ဥတ္တရန္တိ ဥတ္တရာသင်္ဂံ။ ပရမန္တိ အဝသာနံ။ အဿ စီဝရဿာတိ အဿ သမုဒါယဘူတဿ ဟရိတဗ္ဗဿ စီဝရဿ။ တဂ္ဂုဏသံဝိညာဏော ဟိ အယံ ဗာဟိရတ္ထသမာသော ယထာ ‘‘လမ္ဗကဏ္ဏော’’တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘နိဝါသနေနာ’’တိအာဒိ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဟိ သဗ္ဗေ တံပရမံယေဝ ဂဟေတုံ လဘန္တိ။

ယသ္မာ ¶ အစ္ဆိန္နသဗ္ဗစီဝရေန တိစီဝရမတ္တကေနေဝ ဘိက္ခုနာ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ အညေန ပန အညထာပိ၊ တသ္မာ တံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တတြာယံ ဝိနိစ္ဆယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဓိဋ္ဌိတစီဝရဿာတိ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနနယေန ဝါ ပရိက္ခာရစောဠဝသေန ဝါ ယေန ကေနစိ အဓိဋ္ဌိတစီဝရဿ၊ ဣဒဉ္စ ယေဘုယျေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ စီဝရံ ပရိဘုဉ္ဇတော ဝုတ္တံ၊ န ပန အနဓိဋ္ဌိတစီဝရဿ စီဝရေ အစ္ဆိန္နေ အယံ ဝိဓိ န သမ္ဘဝတီတိ။ ယဿ ဝါ တိစီဝရတော အဓိကမ္ပိ စီဝရံ အညတ္ထ အတ္ထိ၊ တတ္ထ နတ္ထိ၊ တေနာပိ တဒါ တတ္ထ အဘာဝတော ဒွေ သာဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပကတိယာဝ သန္တရုတ္တရေန စရတီတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၂၃-၅၂၄) အတ္ထတကထိနတ္တာ ဝါ သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝသေန ဝါ အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိဝသေန ဝါ တတိယဿ အလာဘေန ဝါ စရတိ။ ‘‘ဒွေ နဋ္ဌာနီ’’တိ အဓိကာရတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနီ’’တိ။ ဧကံ သာဒိယန္တေနေဝ သမော ဘဝိဿတီတိ တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ ဒွီသု နဋ္ဌေန ဧကံ သာဒိယန္တေန သမော ဘဝိဿတိ ဥဘိန္နမ္ပိ သန္တရုတ္တရပရမတာယ အဝဋ္ဌာနတော။ ယဿ ဧကံယေဝ ဟောတိ အညေန ကေနစိ ကာရဏေန ဝိနဋ္ဌသေသစီဝရတ္တာ။

ပဉ္စသု နဋ္ဌေသူတိ တိစီဝရံ ဥဒကသာဋိကာ သံကစ္စိကာတိ ဣမေသု ပဉ္စသု စီဝရေသု နဋ္ဌေသု။ ‘‘ဧကသ္မိံ ဝါ နဋ္ဌေ’’တိ ဝစနဝိပရိဏာမံ ကတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတော ဥတ္တရီတိ သန္တရုတ္တရပရမတော ဥတ္တရိ။

သေသကံ အာဟရိဿာမီတိ ဒွေ စီဝရာနိ ကတွာ ‘‘သေသကံ ပုန အာဟရိဿာမီ’’တိ အတ္ထော။ သေသကံ တုယှံယေဝ ဟောတူတိ ဝုတ္တဿာတိ ဒါနသမယေ ဧဝံ ဝုတ္တဿ။ သစေ ပန ‘‘သေသကံ အာဟရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဂဟေတွာ ဂမနသမယေပိ ‘‘သေသကံ တုယှံယေဝ ဟောတူ’’တိ ဝဒန္တိ၊ လဒ္ဓကပ္ပိယမေဝ။ န အစ္ဆိန္နနဋ္ဌကာရဏာ ဒိန္နန္တိ ဗာဟုသစ္စာဒိဂုဏဝသေန ဒိန္နံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ဉာတကပ္ပဝါရိတေ ဝါ ဝိညာပေန္တဿ၊ သမယေ စ အညဿ ဝါ ဉာတကပ္ပဝါရိတေ တဿေဝတ္ထာယ ဝိညာပေန္တဿ’’တိ ဝုတ္တနယေန။

တတုတ္တရိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပဌမဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဘိက္ခုံ ¶ ¶ ပနေဝ ဥဒ္ဒိဿာတိ ဧတ္ထ ပနာတိ နိပါတမတ္တံ၊ တထာ ဧဝ-သဒ္ဒေါပိ။ တေနာဟ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿာ’’တိအာဒိ။ အပဒိသိတွာတိ ကထေတွာ၊ အာရဗ္ဘာတိ ဝါ အတ္ထော။ အညာတကဿ ဂဟပတိဿာတိ အညာတကဂဟပတိနာတိ အတ္ထော။ ကရဏတ္ထေ ဟိ ဣဒံ သာမိဝစနံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဣဒံ သုဝိညေယျန္တိ န ဝိစာရိတံ။ စီဝရံ စေတာပေန္တိ ပရိဝတ္တေန္တိ ဧတေနာတိ စီဝရစေတာပန္နံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၂၈-၅၂၉)၊ စီဝရမူလံ၊ န-ကာရော ပနေတ္ထ အာဂမော၊ ‘‘စီဝရစေတာပန’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ တံ ပန ယသ္မာ ဟိရညာဒီသု အညတရံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဟိရညာဒိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိရညန္တိ ကဟာပဏော ဝုစ္စတိ။ အာဒိသဒ္ဒေန သုဝဏ္ဏာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဥပက္ခဋန္တိ ဥပဋ္ဌာပိတံ။ တံ ဥပက္ခရဏံ တေသံ တထာ သဇ္ဇိတန္တိ အာဟ ‘‘ဥပက္ခဋံ ဟောတီတိ သဇ္ဇိတံ ဟောတီ’’တိ။ သံဟရိတွာ ဌပိတန္တိ ရာသိံ ကတွာ ဌပိတံ။ ပရိဝတ္တနဉ္စ အကတဿ ကာရာပနံ၊ ကတဿ ကိဏနန္တိ အာဟ ‘‘ကာရေတွာ ဝါ ကိဏိတွာ ဝါတိ အတ္ထော’’တိ။ အစ္ဆာဒေဿာမီတိ ပါရုပေဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝေါဟာရဝစနမေတ’’န္တိ။ ဝေါဟာရဝစနန္တိ စ ဥပစာရဝစနန္တိ အတ္ထော။

‘‘တတြ စေ သော ဘိက္ခူ’’တိအာဒီသု ကော ပဒသမ္ဗန္ဓောတိ အာဟ ‘‘ယတြ သော ဂဟပတိ ဝါ’’တိအာဒိ။ ပုဗ္ဗေ အပ္ပဝါရိတောတိ ‘‘ဒဿာမိ၊ ကီဒိသေန တေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရေန အတ္ထော၊ ကီဒိသံ တေ စီဝရံ စေတာပေမီ’’တိ ပုဗ္ဗေ အဝုတ္တော။ ဥပသင်္ကမိတွာတိ ဂန္တွာ။ ပဒဘာဇနေ ပစုရဝေါဟာရဝသေန ‘‘ဃရံ ဂန္တွာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၂၉) ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ပစုရဝေါဟာရဝသေနာတိ ယေဘုယျဝေါဟာရဝသေန။ ယေဘုယျေန ဟိ ဃရသာမိကံ ဒဋ္ဌုကာမာ တဿ ဃရံ ဂစ္ဆန္တီတိ တထေဝ ဗဟုလဝေါဟာရော။ ဝိကပ္ပန္တိ ဝိသိဋ္ဌော ကပ္ပော ဝိကပ္ပော၊ ဝိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဝိသိဋ္ဌတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဝိသိဋ္ဌကပ္ပ’’န္တိ။ ဣမိနာ ဝစနတ္ထမာဟ။ ‘‘အဓိကဝိဓာန’’န္တိ ဣမိနာ ပန အဓိပ္ပာယတ္ထံ။ ယထာ ပန တမာပဇ္ဇတီတိ ယေနာကာရေန တံ ဝိကပ္ပံ အာပဇ္ဇတိ။ တံ ဒဿေတုန္တိ တံ အာကာရံ ဒဿေတုံ။

‘‘သာဓူ’’တိ အယံ သဒ္ဒေါ သမ္ပဋိစ္ဆနသမ္ပဟံသနသုန္ဒရာယာစနာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေတိ ခေါ သော ဘိက္ခု ဘဂဝတော ဘာသိတံ ¶ အဘိနန္ဒိတွာ အနုမောဒိတွာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၈၆) သမ္ပဋိစ္ဆနေ ဒိဿတိ၊ ‘‘သာဓု သာဓု သာရိပုတ္တာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၉၊ မ။ နိ။ ၁။၃၄၀) သမ္ပဟံသနေ။

‘‘သာဓု ¶ ဓမ္မရုစိ ရာဇာ၊ သာဓု ပညာဏဝါ နရော၊

သာဓု မိတ္တာနမဒ္ဒုဗ္ဘော၊ ပါပဿာကရဏံ သုခ’’န္တိအာဒီသု။ (ဇာ။ ၂။၁၈။၁၀၁) –

သုန္ဒရေ၊ ‘‘သာဓု မေ၊ ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၆၄-၆၈) အာယာစနေ၊ ဣဓာပိ အာယာစနေယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၈၉၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁ မူလပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၅ အဂ္ဂိကဘာရဒွါဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၉) အာဟ ‘‘သာဓူတိအာယာစနေ နိပါတော’’တိ။ တတ္ထ အာယာစနေတိ အဘိမုခံ ယာစနေ၊ အဘိပတ္ထနာယန္တိ အတ္ထော။ ပရိဝိတက္ကေ နိပါတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာလပတီတိ အာမန္တေတိ။ အာယတာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ဝိတ္ထတအပ္ပိတသဏှာနံ ဂဟဏံ။ ယသ္မာ ပန န ဣမဿ အာပဇ္ဇနမတ္တေနေဝ အာပတ္တိ သီသံ ဧတိ၊ တသ္မာ ‘‘တဿ ဝစနေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပယောဂေတိ သုတ္တပရိယေသနာဒိပယောဂေ။

မဟဂ္ဃံ စေတာပေတုကာမံ အပ္ပဂ္ဃန္တိ ဝီသတိအဂ္ဃနကံ စီဝရံ စေတာပေတုကာမံ ‘‘အလံ မယှံ တေန၊ ဒသအဂ္ဃနကံ ဝါ အဋ္ဌဂ္ဃနကံ ဝါ ဒေဟီ’’တိ ဝဒန္တဿာတိ အတ္ထော။ ဧဝရူပန္တိ ဧဝံ သမဘာဂံ၊ ဣမိနာ သမကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဉ္စ ခေါ အဂ္ဃဝသေနေဝ၊ န ပမာဏဝသေန။ အဂ္ဃဝဍ္ဎနကဉှိ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ။

ပဌမဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဒုတိယဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ကသ္မာ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဣဒဉှီ’’တိအာဒိ။ ဟီတိ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော။ န ကောစိ ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘ကေဝလ’’န္တိအာဒိ။

ဒုတိယဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ရာဇတော ¶ ဘောဂ္ဂန္တိ ရာဇတော လဒ္ဓဘောဂ္ဂံ။ ရာဇဘောဂ္ဂေါတိ ရာဇာမတ္တော။ ရာဇတော ဘောဂေါတိ ရညာ ¶ ဒိန္နံ ဣဿရိယံ။ ဣမိနာတိအာဒီတိ ‘‘ဣမိနာ စီဝရစေတာပန္နေန စီဝရံ စေတာပေတွာ ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ စီဝရေန အစ္ဆာဒေဟီ’’တိ ဣဒံ။ အာဂမနသုဒ္ဓိန္တိ မူလသုဒ္ဓိံ။ ယဒိ ဟိ ဣမိနာ ကပ္ပိယနီဟာရေန အပေသေတွာ ‘‘ဣဒံ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဒေဟီ’’တိ ပေသေယျ၊ သောပိ ဒူတော တံ ဘိက္ခုံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘‘ဣဒံ ခေါ၊ ဘန္တေ၊ အာယသ္မန္တံ ဥဒ္ဒိဿ စီဝရစေတာပန္နံ အာဘတံ၊ ပဋိဂ္ဂဏှာတု အာယသ္မာ စီဝရစေတာပန္န’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၃၈)၊ တဒါ ပဋိက္ခိပိတွာပိ ကပ္ပိယကာရကံ ပုဋ္ဌေန တံ နိဒ္ဒိသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိ။ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ အာရဗ္ဘာတိ ဟိရညာဒိံ အာရဗ္ဘ။ ဤဒိသေန ဒူတဝစနေနာတိ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတု အာယသ္မာ စီဝရစေတာပန္န’’န္တိ ဧဝရူပေန ဒူတဝစနေန။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ အကပ္ပိယံ ဟောတိ၊ တသ္မာ။ သုဝဏ္ဏန္တိ ဇာတရူပံ။ ရဇတန္တိ ရူပိယံ။ ကဟာပဏေနာတိ သုဝဏ္ဏမယော ဝါ ရူပိယမယော ဝါ ပါကတိကော ဝါ ကဟာပဏော။ မာသကောတိ လောဟမာသကော ဝါ ဟောတု၊ ဒါရုမာသကော ဝါ ဟောတု၊ ဇတုမာသကော ဝါ ဟောတု၊ ယော ယော ယတ္ထ ယတ္ထ ဇနပဒေ ယဒါ ယဒါ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆတိ၊ အန္တမသော အဋ္ဌိမယောပိ စမ္မမယောပိ ရုက္ခဖလဗီဇမယောပိ သမုဋ္ဌာပိတရူပေါပိ အသမုဋ္ဌာပိတရူပေါပိ သဗ္ဗော ဣဓ မာသကောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ရူပိယသိက္ခာပဒေ ဝက္ခာမ။

မုတ္တာတိ ဟတ္ထိကုမ္ဘဇာဒိကာ အဋ္ဌဝိဓာ မုတ္တာ။ တထာ ဟိ ဟတ္ထိကုမ္ဘံ ဝရာဟဒါဌံ၊ ဘုဇင်္ဂသီသံ၊ ဝလာဟကံ၊ ဝေဠု၊ မစ္ဆသိရော၊ သင်္ခေါ၊ သိပ္ပီတိ အဋ္ဌ မုတ္တာယောနိယော။ တတ္ထ ယာ မစ္ဆသင်္ခသိပ္ပိဇာတာ၊ သာ သာမုဒ္ဒိကာ၊ ဘုဇင်္ဂဇာပိ ကာစိ သာမုဒ္ဒိကာ ဟောတိ။ ဣတရာ အသာမုဒ္ဒိကာ။ ယသ္မာ ပန ဗဟုလံ သာမုဒ္ဒိကာဝ မုတ္တာ လောကေ ဒိဿန္တိ၊ တတ္ထာပိ သိပ္ပိဇာဝ၊ ဣတရာ ကဒါစိ။ တသ္မာ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ‘‘မုတ္တာတိ သာမုဒ္ဒိကမုတ္တာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၁၇၂) ဝုတ္တံ။ မဏီတိ ဌပေတွာ ဝေဠုရိယာဒိကေ အန္တမသော ဇာတိဖလိကံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗောပိ နီလပီတာဒိဝဏ္ဏဘေဒေါ မဏီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ပစိတွာ ကတော ပန ကာစမဏိယေဝေကော ပတ္တာဒိဘဏ္ဍမူလတ္ထံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝေဠုရိယော နာမ ဝံသဝဏ္ဏမဏိ။ သင်္ခေါတိ ဓမနသင်္ခေါ ဓောတဝိဒ္ဓါ ရတနမိဿော၊ ပါနီယသင်္ခေါ ¶ ပန ရတနာမိဿကတော၊ သော စ အဉ္ဇနာဒိဘေသဇ္ဇတ္ထာယ၊ ဘဏ္ဍမူလတ္ထာယ စ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သိလာတိ ဓောတဝိဒ္ဓါ ရတနသံယုတ္တာ မုဂ္ဂဝဏ္ဏာ သိလာ။ ရတနေန ပန အမိဿာ သတ္ထကနိသာနာဒိအတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ရတနသံယုတ္တာတိ သုဝဏ္ဏေန သဒ္ဓိံ ယောဇေတွာ ပစိတွာ ကတာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပဝါဠန္တိ ဓောတမ္ပိ အဓောတမ္ပိ သဗ္ဗံ ပဝါဠံ။ လောဟိတင်္ကောတိ ရတ္တမဏိ။ မသာရဂလ္လန္တိ ကဗရမဏိ။ ယံ ‘‘မရကတ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။

သတ္တ ဓညာနီတိ သာနုလောမာနိ သာလိအာဒီနိ သတ္တ ဓညာနိ။ နီဝါရာဒိဥပဓညဿ ပန သာလိအာဒိမူလဓညန္တောဂဓတ္တာ ‘‘သတ္တ ဓညာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒါသိဒါသခေတ္တဝတ္ထုပုပ္ဖာရာမဖလာရာမာဒယောတိ ¶ ဧတ္ထ ဒါသီ နာမ အန္တောဇာတဓနက္ကီတကရမရာနီတပ္ပဘေဒါ။ တထာ ဒါသော။ ခေတ္တံ နာမ ယသ္မိံ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ ရုဟတိ။ ဝတ္ထု နာမ ယသ္မိံ အပရဏ္ဏံ ရုဟတိ။ ယတ္ထ ဝါ ဥဘယမ္ပိ ရုဟတိ၊ တံ ခေတ္တံ။ တဒတ္ထာယ အကတဘူမိဘာဂေါ ဝတ္ထု။ ခေတ္တဝတ္ထုသီသေန စေတ္ထ ဝါပိတဠာကာဒီနိပိ သင်္ဂဟိတာနေဝ။ ဝဿိကာဒီနံ ပုပ္ဖနကော ပုပ္ဖာရာမော။ အမ္ဗဖလာဒီနံ ဖလနကော ဖလာရာမော။ န ကေဝလဉ္စ အတ္တနောယေဝတ္ထာယ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ သစေပိ ကောစိ ဇာတရူပရဇတံ အာနေတွာ ‘‘ဣဒံ သင်္ဃဿ ဒမ္မိ၊ အာရာမံ ဝါ ကရောထ၊ စေတိယံ ဝါ ဘောဇနသာလာဒီနံ ဝါ အညတရ’’န္တိ ဝဒတိ၊ ဣဒမ္ပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ယဿ ကဿစိ ဟိ အညဿ အတ္ထာယ သမ္ပဋိစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉) မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘စေတိယသင်္ဃဂဏပုဂ္ဂလာနံ ဝါ အတ္ထာယ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ။

သစေ ပန သင်္ဃံ ဝါ ဂဏံ ဝါ ပုဂ္ဂလံ ဝါ အနာမသိတွာ ‘‘ဣဒံ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ စေတိယဿ ဒေမ၊ ဝိဟာရဿ ဒေမ၊ နဝကမ္မဿ ဒေမာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ပဋိက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဣမေ ဣဒံ ဘဏန္တီ’’တိ ကပ္ပိယကာရကာနံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ‘‘စေတိယာဒီနံ အတ္ထာယ တုမှေ ဂဟေတွာ ဌပေထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘အမှာကံ ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ။

ဝေယျာဝစ္စကရောတိ ကိစ္စကရော။ ဣဓ ပန သဗ္ဗော ကိစ္စကရောဝ ‘‘ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ကပ္ပိယကာရကော’’တိ။ ဧသော ခေါတိ ‘‘အသုကဝီထိယံ အသုကဃရေ အသုကနာမော’’တိ ပရမ္မုခံ ဝဒတိ။ ဣတရမ္ပီတိ ပရမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌမ္ပိ။ ‘‘အတ္ထော မေ၊ အာဝုသော၊ စီဝရေနာ’’တိ ဧတံ စောဒနာလက္ခဏနိဒဿနန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ စောဒနာလက္ခဏနိဒဿနန္တိ ဝါစာယ ¶ စောဒနာလက္ခဏနိဒဿနံ။ တေနာဟ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဒံ ဝါ ဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတဿ ဝါ အတ္ထော ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ဝတ္တဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဒေဟိ မေ စီဝရံ၊ အာဟရ မေ စီဝရံ၊ ပရိဝတ္တေဟိ မေ စီဝရံ၊ စေတာပေဟိ မေ စီဝရ’’န္တိ ဧတာနိ ပန ဝစနာနိ ဧတေသံ ဝါ အတ္ထော ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ န ဝတ္တဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဒေဟိ မေ’’တိအာဒိ။ သာဓေယျာတိ နိပ္ဖာဒေယျ။ ဣစ္စေတံ ကုသလန္တိ ဧဝံ ယာဝတတိယံ စောဒနေန တဿ စီဝရဿ ယဒေတံ အဘိနိပ္ဖာဒနံ၊ ဧတံ ကုသလံ သာဓု သုဋ္ဌူတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဧတံ သုန္ဒရ’’န္တိ။

ဆက္ခတ္တုံ ပရမော ပရိစ္ဆေဒေါ အဿာတိ ဆက္ခတ္တုပရမံ။ ဣဒဉှိ ‘‘ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိဿာ ကိရိယာယ ဝိသေသနံ၊ ဆက္ခတ္တုပရမံ ဌာနံ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဘာဝနပုံသကဝစနမေတ’’န္တိ၊ ဧတံ ဘာဝေ ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တဓာတွတ္ထမတ္တေ သာဓေတဗ္ဗေ နပုံသကလိင်္ဂဝစနန္တိ အတ္ထော။ န နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဣဓ၊ ဘန္တေ၊ နိသီဒထာ’’တိ ဝုတ္တေပိ န နိသီဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ န အာမိသံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယာဂုခဇ္ဇကာဒိဘေဒံ ကိဉ္စိ အာမိသံ ‘‘ဂဏှထ၊ ဘန္တေ’’တိ ယာစိယမာနေနာပိ န ဂဏှိတဗ္ဗံ။ န ဓမ္မော ဘာသိတဗ္ဗောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉) ‘‘မင်္ဂလံ ဝါ အနုမောဒနံ ဝါ ဘာသထာ’’တိ ယာစိယမာနေနာပိ န ကိဉ္စိ ဘာသိတဗ္ဗံ။ ဌာနံ ဘဉ္ဇတီတိ ဌိတိံ ဝိနာသေတိ။ ဌတွာ စီဝရံ ဂဟေတုံ အာဂတေန ဟိ တံ ဥဒ္ဒိဿ တုဏှီဘူတေန ဌာတဗ္ဗမေဝ၊ န နိသဇ္ဇာဒိကံ ကာတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ ပန တံ ကတန္တိ ဌာနံ ဝိနာသိတံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အာဂတကာရဏံ ဝိနာသေတီ’’တိ။ ‘‘အာဂတကာရဏံ နာမ ဌာနမေဝ၊ တသ္မာ ‘န ကာတဗ္ဗ’န္တိ ဝါရိတဿ ကတတ္တာ နိသဇ္ဇာဒီသု ကတေသု ဆသု ဌာနေသု ဧကံ ဌာနံ ဘဉ္ဇတီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၃၇-၅၃၉) အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ ဆက္ခတ္တုပရမံ တုဏှီဘူတေန ဥဒ္ဒိဿ ဌာတဗ္ဗံ။ ‘‘န အညံ ကိဉ္စိ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဟိ ဣဒံ ဌာနလက္ခဏံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣဒ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဣဒန္တိ ‘‘စတုက္ခတ္တုံ ပဉ္စက္ခတ္တုံ၊ ဆက္ခတ္တုပရမံ တုဏှီဘူတေန ဥဒ္ဒိဿ ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝစနံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘နိသီဒနာဒိမှိ ကတေ ပုန စီဝရံ ဂဟေတုံ န လဘတီ’’တိ ကေစိ။ ‘‘ဒွေ ဌာနာနိ ပရိဟာယန္တီ’’တိ အညေ။ ‘‘ဧကံ ဌာနံ ပရိဟာယတီ’’တိ အပရေ။ ဥဘယံ ကရောတီတိ စောဒေတိပိ တိဋ္ဌတိပိ။

‘‘တတြ တတြ ဌာနေ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဣဒံ စောဒကဿ ဌိတဋ္ဌိတဋ္ဌာနတော အပက္ကမ္မ တတြ တတြ စီဝရံ ဥဒ္ဒိဿ ဌာနံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ဒွီသု စောဒနာဋ္ဌာနေသု။

ကိံ ¶ ပန သဗ္ဗကပ္ပိယကာရကေသု (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၆၅) ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ? န ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ အယဉှိ ကပ္ပိယကာရကော နာမ သင်္ခေပတော ဒုဝိဓော နိဒ္ဒိဋ္ဌော စ အနိဒ္ဒိဋ္ဌော စ။ တတ္ထ စ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ဒုဝိဓော ဘိက္ခုနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ ဒူတေန နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ။ အနိဒ္ဒိဋ္ဌောပိ ဒုဝိဓော မုခဝေဝဋိကကပ္ပိယကာရကော၊ ပရမ္မုခကပ္ပိယကာရကောတိ။ တေသု ဘိက္ခုနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌော သမ္မုခါသမ္မုခဝသေန စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ၊ တထာ ဒူတေန နိဒ္ဒိဋ္ဌောပိ။

ကထံ? ဣဓေကစ္စော ဘိက္ခုဿ စီဝရတ္ထာယ ဒူတေန အကပ္ပိယဝတ္ထုံ ပဟိဏတိ၊ ဒူတော စ တံ ဘိက္ခုံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဣဒံ၊ ဘန္တေ၊ ဣတ္ထန္နာမေန တုမှာကံ စီဝရတ္ထာယ ပဟိတံ၊ ဂဏှထ န’’န္တိ ဝဒတိ။ ဘိက္ခု ‘‘ဣဒံ န ကပ္ပတီ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ။ ဒူတော ‘‘အတ္ထိ ပန တေ၊ ဘန္တေ၊ ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ ပုစ္ဆတိ၊ ပုညတ္ထိကေဟိ စ ဥပါသကေဟိ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဝေယျာဝစ္စံ ကရောထာ’’တိ အာဏတ္တာ ဝါ ဘိက္ခူနံ ဝါ သန္ဒိဋ္ဌာ သမ္ဘတ္တာ ကေစိ ဝေယျာဝစ္စကရာ ဟောန္တိ၊ တေသံ အညတရော တသ္မိံ ခဏေ ဘိက္ခုဿ သန္တိကေ နိသိန္နော ဟောတိ၊ ဘိက္ခု တံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘အယံ ဘိက္ခူနံ ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ ¶ ။ ဒူတော တဿ ဟတ္ထေ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ ဒတွာ ‘‘ထေရဿ စီဝရံ ကိဏိတွာ ဒေဟီ’’တိ ဂစ္ဆတိ၊ အယံ ဘိက္ခုနာ သမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌော။

နော စေ ဘိက္ခုဿ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၇၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၆၅) သန္တိကေ နိသိန္နော ဟောတိ၊ အပိစ ခေါ ဘိက္ခု နိဒ္ဒိသတိ ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ဂါမေ ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခူနံ ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ။ သော ဂန္တွာ တဿ ဟတ္ထေ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ ဒတွာ ‘‘ထေရဿ စီဝရံ ကိဏိတွာ ဒဒေယျာသီ’’တိ အာဂန္တွာ ဘိက္ခုဿ အာရောစေတွာ ဂစ္ဆတိ၊ အယမေကော ဘိက္ခုနာ အသမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌော။

န ဟေဝ ခေါ သော ဒူတော အတ္တနာ အာဂန္တွာ အာရောစေတိ၊ အပိစ ခေါ အညံ ပဟိဏတိ ‘‘ဒိန္နံ မယာ၊ ဘန္တေ၊ တဿ ဟတ္ထေ စီဝရစေတာပန္နံ၊ စီဝရံ ဂဏှေယျာထာ’’တိ၊ အယံ ဒုတိယော ဘိက္ခုနာ အသမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌော။

န ဟေဝ ခေါ အညံ ပဟိဏတိ၊ အပိစ ခေါ ဂစ္ဆန္တောဝ ဘိက္ခုံ ဝဒတိ ‘‘အဟံ တဿ ဟတ္ထေ စီဝရစေတာပန္နံ ဒဿာမိ၊ တုမှေ စီဝရံ ဂဏှေယျာထာ’’တိ၊ အယံ တတိယော ဘိက္ခုနာ အသမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဧဝံ ဧကော သမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌော တယော အသမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ ဣမေ စတ္တာရော ဘိက္ခုနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌဝေယျာဝစ္စကရာ နာမ။ ဧတေသု ဣမသ္မိံ ရာဇသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

အပရော ¶ ဘိက္ခု ပုရိမနယေနေဝ ဒူတေန ပုစ္ဆိတော နတ္ထိတာယ ဝါ အဝိစာရေတုကာမတာယ ဝါ ‘‘နတ္ထမှာကံ ကပ္ပိယကာရကော’’တိ ဝဒတိ၊ တသ္မိဉ္စ ခဏေ ကောစိ မနုဿော အာဂစ္ဆတိ၊ ဒူတော တဿ ဟတ္ထေ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ ဒတွာ ‘‘ဣမဿ ဟတ္ထတော စီဝရံ ဂဏှေယျာထာ’’တိ ဝတွာ ဂစ္ဆတိ၊ အယံ ဒူတေန သမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌော။

အပရော ဒူတော ဂါမံ ပဝိသိတွာ အတ္တနာ အဘိရုစိတဿ ကဿစိ ဟတ္ထေ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ ဒတွာ ပုရိမနယေနေဝ အာဂန္တွာ ဝါ အာရောစေတိ၊ အညံ ဝါ ပဟိဏတိ၊ ‘‘အဟံ အသုကဿ နာမ ဟတ္ထေ စီဝရစေတာပန္နံ ဒဿာမိ၊ တုမှေ စီဝရံ ဂဏှေယျာထာ’’တိ ဝတွာ ဝါ ဂစ္ဆတိ၊ အယံ တတိယော ဒူတေန အသမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဧဝံ ဧကော သမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ တယော အသမ္မုခါနိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ ဣမေ စတ္တာရော ဒူတေန နိဒ္ဒိဋ္ဌဝေယျာဝစ္စကရာ နာမ။ ဧတေသု မေဏ္ဍကသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

ဝုတ္တဉှေတံ ¶ –

‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မနုဿာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ၊ တေ ကပ္ပိယကာရကာနံ ဟတ္ထေ ဟိရညံ ဥပနိက္ခိပန္တိ ‘ဣမိနာ အယျဿ ယံ ကပ္ပိယံ၊ တံ ဒေထာ’တိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယံ တတော ကပ္ပိယံ၊ တံ သာဒိတုံ၊ န တွေဝါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကေနစိ ပရိယာယေန ဇာတရူပရဇတံ သာဒိတဗ္ဗံ ပရိယေသိတဗ္ဗန္တိ ဝဒါမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၉၉)။

ဧတ္ထ စ စောဒနာယ ပရိမာဏံ နတ္ထိ။ မူလံ အသာဒိယန္တေန သဟဿက္ခတ္တုမ္ပိ စောဒနာယ ဝါ ဌာနေန ဝါ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ သာဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ နော စေ ဒေတိ၊ အညံ ကပ္ပိယကာရကံ ဌပေတွာပိ အာဟရာပေတဗ္ဗံ။ သစေ ဣစ္ဆတိ၊ မူလသာမိကာနမ္ပိ ကထေတဗ္ဗံ။ နော စေ ဣစ္ဆတိ၊ န ကထေတဗ္ဗံ။

အပရော ဘိက္ခု ပုရိမနယေနေဝ ဒူတေန ပုစ္ဆိတော ‘‘နတ္ထမှာကံ ကပ္ပိယကာရကော’’တိ ဝဒတိ၊ တဒညော သမီပေ ဌိတော သုတွာ ‘‘အာဟရ၊ ဘော၊ အဟံ အယျဿ စီဝရံ စေတာပေတွာ ဒဿာမီ’’တိ ဝဒတိ။ ဒူတော ‘‘ဟန္ဒ၊ ဘော၊ ဒဒေယျာသီ’’တိ တဿ ဟတ္ထေ ဒတွာ ဘိက္ခုဿ အနာရောစေတွာဝ ဂစ္ဆတိ၊ အယံ မုခဝေဝဋိကကပ္ပိယကာရကော။

အပရော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၆၅) ဘိက္ခုနော ဥပဋ္ဌာကဿ ဝါ အညဿ ဝါ ဟတ္ထေ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ ဒတွာ ‘‘ထေရဿ စီဝရံ ဒဒေယျာသီ’’တိ ဧတ္တောဝ ပက္ကမတိ၊ အယံ ပရမ္မုခကပ္ပိယကာရကောတိ ¶ ဣမေ ဒွေ အနိဒ္ဒိဋ္ဌကပ္ပိယကာရကာ နာမ။ ဧတေသု အညာတကအပ္ပဝါရိတေသု ဝိယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

သစေ သယမေဝ စီဝရံ အာနေတွာ ဒေန္တိ၊ ဂဟေတဗ္ဗံ။ နော စေ၊ န ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ ကပ္ပိယကာရကေတိ သမ္မုခါသမ္မုခဝသေန စတ္တာရော ကပ္ပိယကာရကေတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒါယကော သယမေဝါ’’တိ ဣမိနာ ဘိက္ခုံ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ဒူတံ။ တသ္မာ ဒူတေန နိဒ္ဒိဋ္ဌောပိ ယထာရုစိ စောဒေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ မုခံ ဝိဝရိတွာ သယမေဝ ကပ္ပိယကာရကတ္တံ ဥပဂတောတိ မုခဝေဝဋိကကပ္ပိယကာရကော။ ဧဝန္တိ ‘‘ဧသော ခေါ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တေန အာကာရေန။ ဒဿိတာ ဟောန္တိ သင်္ခေပတောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဝုတ္တစောဒနာဋ္ဌာနပရိမာဏတောတိ ဝုတ္တစောဒနာပရိမာဏတော စ ဝုတ္တဋ္ဌာနပရိမာဏတော စ။ သန္တိကန္တိ သမီပံ။ တတ္ထာတိ ဧတ္ထ ကထမယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘သမီပတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ဘုမ္မဝစန’’န္တိ ¶ ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ဂင်္ဂါယံ ဂေါယူထာနိ စရန္တိ၊ ကူပေ ဂဂ္ဂကူလ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ယသ္မာ သမီပါဓာရေ ဣဒံ သတ္တမီဝိဘတ္တိဝစနံ၊ တသ္မာ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ။ ဧဝံ အကရောန္တောတိ သာမံ ဝါ အဂစ္ဆန္တော၊ ဒူတံ ဝါ အပါဟေန္တော။

အဇ္ဇဏှော၊ ဘန္တေ၊ အာဂမေဟီတိ၊ ဘန္တေ၊ အဇ္ဇ ဧကဒိဝသံ အမှာကံ တိဋ္ဌ၊ အဓိဝါသေဟီတိ အတ္ထော။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ အတိရေကေသု စောဒနာဋ္ဌာနေသု အတိရေကသညိဝေမတိကဦနကသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ တိက္ခတ္တုံ စောဒနာယ ဆက္ခတ္တုံ ဌာနေန၊ ဦနကတိက္ခတ္တုံ စောဒနာယ ဦနကစ္ဆက္ခတ္တုံ ဌာနေန လဒ္ဓေပိ အနာပတ္တိ။ အပ္ပိတတာတိ ပတိဋ္ဌာပိတတာ၊ ‘‘သညတ္တော သော မယာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၃၈) ကထိတတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ရာဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စီဝရဝဂ္ဂေါ ပဌမော။

၂။ ဧဠကလောမဝဂ္ဂေါ

၁။ ကောသိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ကောသိယမိဿကန္တိ ¶ ‘‘ကောသကာရကာ’’တိ လဒ္ဓဝေါဟာရာနံ ပါဏကာနံ ကောသတော နိဗ္ဗတ္တံ အံသု ကောသိယံ၊ တေန မိဿံ ကောသိယမိဿကံ။ တေန ပန ကောသိယေန အပ္ပကေနာပိ မိဿိတံ ကောသိယမိဿကမေဝ၊ န ဣဒံ အဗ္ဗောဟာရိကန္တိ ဝတ္တုံ လဗ္ဘာ။ တေနာဟ ‘‘ဧကေနာပီ’’တိအာဒိ။ ကောသိယံသုနာတိ ကိမိကောသသမ္ဘဝေန အံသုနာ။ ‘‘အန္တမသော’’တိအာဒိကံ ပန ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ အစိတ္တကတ္တာ ဝုတ္တံ။ သန္ထတံ နာမ သန္ထရိတွာ ကတံ အဝါယိမံ။ တေနာဟ ‘‘သမေ ဘူမိဘာဂေ’’တိအာဒိ။ ဣမဿေဝ ဝစနဿ အနုသာရေနာတိ ဣမဿေဝ ပဌမသန္ထတဿ နိဿဇ္ဇနဝိဓာနဝစနာနုသာရေန။ သဗ္ဗသန္ထတန္တိ သဗ္ဗသန္ထတနိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ။

အညဿတ္ထာယ ကာရာပနေ ဒုက္ကဋတ္တာ အတ္တနော အတ္ထာယ ကာရာပနဝသေန ‘‘သာဏတ္တိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အတ္တနာ ဝိပ္ပကတပရိယောသာပနနယေနာတိ ‘‘အတ္တနာ ဝိပ္ပကတံ အတ္တနာ ပရိယောသာပေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ¶ ပါစိတ္တိယံ။ အတ္တနာ ဝိပ္ပကတံ ပရေဟိ ပရိယောသာပေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ ပရေဟိ ဝိပ္ပကတံ အတ္တနာ ပရိယောသာပေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ ပရေဟိ ဝိပ္ပကတံ ပရေဟိ ပရိယောသာပေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၄၅) ဣမိနာ နယေန။ ဝိတာနာဒိကရဏေတိ ဝိတာနဘူမတ္ထရဏသာဏိပါကာရဘိသိဗိဗ္ဗောဟနကရဏေ။ ယထာ စ ဝိတာနာဒိကရဏေ၊ ဧဝံ တေနာကာရေန ပရိဘောဂေပိ အနာပတ္တိ။ ‘‘အဝါယိမ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၄၄) ဝုတ္တတ္တာ ဝါယိတွာ ကရောန္တဿာပိ အနာပတ္တိ။

ကောသိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သုဒ္ဓကာဠကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ကာဠကာနန္တိ သဘာဝေန ဝါ ရဇနေန ဝါ ကာဠကာနံ။ ယထာဟ ‘‘ကာဠကံ နာမ ဒွေ ကာဠကာနိ ဇာတိယာ ကာဠကံ ဝါ ရဇနကာဠကံ ဝါ’’တိ။ အညေဟိ အမိဿိတာနန္တိ အညေဟိ အမိဿိတကာဠကာနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ယထာ ပဌမေ ‘ဧကေနာပိ ကောသိယံသုနာ’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကောသိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ၊ တထာ ဣဓာပိ ¶ ‘ဧကေနာပိ အညေန အမိဿေတွာ’တိ အဝုတ္တတ္တာ အညေန ပန မိဿကဘောဂေပိ အပညာယမာနရူပကံ စေ ‘သုဒ္ဓကာဠက’မိစ္စေဝ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၅၄၇) ဝဒန္တိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ သုဒ္ဓကာဠကာနံ ဧဠကလောမာနံ သန္ထတ’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၄၉) နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသန္တိ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋစတုက္ကပါစိတ္တိယာဒိကံ။ အင်္ဂေသု ပန ‘‘သုဒ္ဓကာဠကဘာဝေါ’’တိ အယံ ဝိသေသော။

သုဒ္ဓကာဠကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဒွေဘာဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဂဟေတဗ္ဗာတိ ယထာ ကာဠကာ အဓိကာ န ဟောန္တိ၊ တထာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဌပေတွာ စေတ္ထ ကာဠကဩဒါတေ အဝသေသာ ဂေါစရိယေသုယေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၅၅၂) ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဒွေ ဘာဂါတိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ ကာဠကာနံ အဓိကဂ္ဂဟဏဿ ပဋိက္ခေပဝသေန သိက္ခာပဒဿ ပညတ္တတ္တာ။ တသ္မာ ကာဠကာနံ ဘာဂဒွယတော အဓိကံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဦနကံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ¶ ‘‘ဧကဿာပီ’’တိအာဒိ။ ဧကဿာပိ ကာဠကလောမဿ အတိရေကဘာဝေတိ တုလာယ ဓာရယိတွာ ဌပိတေသု အန္တမသော ဝါတဝေဂေနပိ ပဟိတဿ ဧကဿာပိ ကာဠကလောမဿ အဓိကဘာဝေ သတီတိ အတ္ထော။ ‘‘တတိယံ ဩဒါတာနံ၊ စတုတ္ထံ ဂေါစရိယာန’’န္တိ ဣဒံ ပန ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေါ တေသံ အဓိကဂ္ဂဟဏေ ပဋိက္ခေပါဘာဝတော။ တသ္မာ တေသံ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော အဓိကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ သန္ထတံ အနာဒိယိတွာ ဒွေ တုလေ သုဒ္ဓကာဠကာနံ ဧဠကလောမာနံ၊ တုလံ ဩဒါတာနံ၊ တုလံ ဂေါစရိယာနံ သန္ထတံ ကာရာပိတံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၅၄) ဣမိနာ နယေန နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဒါယ စ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒေန အနာဒါယ စ ကရဏတော ကိရိယာကိရိယံ။ သေသန္တိ ပုဗ္ဗပယောဂဒုက္ကဋစတုက္ကပါစိတ္တိယာဒိကံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – တုလံ ဩဒါတာနံ တုလံ ဂေါစရိယာနံ အာဒိယိတွာ ကရဏေ၊ ဗဟုတရံ ဩဒါတာနံ ဗဟုတရံ ဂေါစရိယာနံ အာဒိယိတွာ ကရဏေ ¶ ၊ သုဒ္ဓံ ဩဒါတာနံ သုဒ္ဓံ ဂေါစရိယာနံ အာဒိယိတွာ ကရဏေ စ အနာပတ္တီတိ။

အင်္ဂေသု ပန ပဌမင်္ဂံ ကာဠကာနံ ဒွေဘာဂတော အတိရေကဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမာနိ တီဏိ န ကေဝလံ အနိဿဋ္ဌာနေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋန္တီတိ အာဟ ‘‘ဣမာနိ ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဣမိနာ ယဒိ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿေတိ။

ဒွေဘာဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဆဗ္ဗဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ယံ သန္ထတသမ္မုတိံ ဒေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဂိလာနဿ ဘိက္ခုနောတိ ယဿ ဝိနာ သန္ထတာ န ဖာသု ဟောတိ၊ န သက္ကောတိ စ သန္ထတံ အာဒါယ ပက္ကမိတုံ၊ ဧဝံဘူတဿ ဂိလာနဿ ဘိက္ခုနော။ သန္ထတသမ္မုတိံ ဒေတီတိ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ အယံ ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု ဂိလာနော န သက္ကောတိ သန္ထတံ အာဒါယ ပက္ကမိတု’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၆၀) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ သန္ထတသမ္မုတိံ ဒေတိ။

သာတိ သန္ထတသမ္မုတိ။ ဝူပသန္တော ဝါ ပုန ကုပ္ပတီတိ ဝူပသန္တော ဝါ သော အာဗာဓော ပုန ကုပ္ပတိ၊ အနုဝဿမ္ပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပုန သမ္မုတိဒါနကိစ္စံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ န ကေဝလံ တသ္မိံယေဝ ရောဂေ ကုပ္ပိတေ၊ အထ ခေါ အညသ္မိံ ရောဂေ ကုပ္ပိတေပိ ဂတဂတဋ္ဌာနေ အနုဝဿံ ကာတုံ လဘတိ။ တေနေဝ ဟိ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘သစေ အရောဂေါ ဟုတွာ ပုန မူလဗျာဓိနာဝ ဂိလာနော ဟောတိ ¶ ၊ သောယေဝ ပရိဟာရော၊ နတ္ထညံ ‘သမ္မုတိကိစ္စ’န္တိ ဖုဿဒေဝတ္ထေရော အာဟ။ ဥပတိဿတ္ထေရော ပန သော ဝါ ဗျာဓိ ပဋိကုပ္ပတု၊ အညော ဝါ၊ သကိံ ‘ဂိလာနော’တိ နာမံ လဒ္ဓံ လဒ္ဓမေဝ၊ ပုန ‘သမ္မုတိကိစ္စံ နတ္ထီ’တိ အာဟာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၅၇) ဥပတိဿတ္ထေရဝါဒေါ ပစ္ဆာ ဝုတ္တော။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ သန္ထတံ ဦနကဆဗ္ဗဿာနိ ကာရာပိတံ အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၆၂) ဣမိနာ နယေန နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သေသံ ပဌမသဒိသမေဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အတ္တနာ ကတံ ပရေဟိ ပရိယောသာပေတီ’’တိအာဒိကံ အတိဒိဋ္ဌံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ပရိပုဏ္ဏေ ဆဗ္ဗဿေ ဝါ အတိရေကဆဗ္ဗဿေ ¶ ဝါ အနာပတ္တိ။ အင်္ဂေသု စ ဆဗ္ဗဿာနံ အန္တောဘာဝေါ နာနာတ္တံ။

ဆဗ္ဗဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

နိသီဒနသန္ထတန္တိ ‘‘နိသီဒနံ နာမ သဒသံ ဝုစ္စတီ’’တိ ဧတ္ထ ပဒဘာဇနိယံ (ပါရာ။ ၅၆၈) ဝုတ္တတ္တာ သဒသံ သန္ထတံ၊ ဧတ္ထ စ နိသီဒနဂ္ဂဟဏံ သန္ထတေ စီဝရသညာနိဝါရဏတ္ထံ၊ ယတော တေ ဘိက္ခူ ကမ္ဗလစီဝရသညာယ သန္ထတံ ဆဍ္ဍေတွာ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒိယိံသု။ သယနာသနပ္ပယောဇနတ္တာ သန္ထတဿ ‘‘ပုရာဏသန္ထတံ နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ သန္ထတေ။ ဝိဒတ္ထိမတ္တန္တိ သုဂတဝိဒတ္ထိမတ္တံ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ စာယံ ‘‘အနာပတ္တိ အလဘန္တော ထောကတရံ အာဒိယိတွာ ကရောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၇၀) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧကဒေသေတိ ဣဒါနိ ကတ္တဗ္ဗနဝသန္ထတဿ ဧကပ္ပဒေသေ။ ဝိဇဋေတွာတိ ဝိဒ္ဓံသေတွာ။ အနာဒါတိ ယ-ကာရလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘သတိ ပုရာဏသန္ထတေ အဂ္ဂဟေတွာ’’တိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ နိသီဒနသန္ထတံ အနာဒိယိတွာ ပုရာဏသန္ထတဿ သာမန္တာ သုဂတဝိဒတ္ထိံ ကာရာပိတံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၆၈) ဣမိနာ နယေန နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သန္ထတဝိဿဇ္ဇနဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တန္တိ ဘဂဝတာ သန္ထတာနိ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာနိ ဒိသွာ ‘‘သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတနေ ကာရဏံ နတ္ထိ၊ ပရိဘောဂုပါယံ နေသံ ဒဿေဿာမီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၆၆) သန္ထတဝိဿဇ္ဇနဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တံ။ ကိရိယာကိရိယတ္တာ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ‘‘သေသံ တတိယသဒိသမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဒွေဘာဂသိက္ခာပဒသဒိသမေဝါတိ အတ္ထော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ပုရာဏသန္ထတဿ ¶ သာမန္တာ သုဂတဝိဒတ္ထိယာ အာဒါယ ကရဏေ၊ အလဘန္တဿ ထောကတရံ အာဒါယ ကရဏေ၊ သဗ္ဗထာ အလဘန္တဿ အနာဒါယ ကရဏေ စ အနာပတ္တီတိ။ အင်္ဂေသု ပနေတ္ထ ပဌမင်္ဂပုရာဏသန္ထတဿ သာမန္တာ သုဂတဝိဒတ္ထိအနာဒိယနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဧဠကလောမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿာတိ ¶ အဒ္ဓါနမေဝ မဂ္ဂေါ အဒ္ဓါနမဂ္ဂေါ၊ တံ ပဋိပန္နဿာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အဒ္ဓါနသင်္ခါတ’’န္တိအာဒိ။ အဒ္ဓါနသဒ္ဒေန ဝိသေသိတတ္တာ ပန ‘‘ဒီဃမဂ္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဒ္ဓါနဂမနသမယဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘အဒ္ဓယောဇနံ ဂစ္ဆိဿာမီတိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိဝစနတော (ပါစိ။ ၂၁၈) အဒ္ဓယောဇနမ္ပိ အဒ္ဓါနမဂ္ဂေါ ဟောတိ။ ဧဠကလောမာနိ စေတာနိ အဒ္ဓါနမဂ္ဂတော အညတ္ထ ဥပ္ပန္နာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ၊ ယတော ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿာ’’တိအာဒိကံ ဝုတ္တန္တိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သဗ္ဗဉ္စေတ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ သဗ္ဗဉ္စေတန္တိ ‘‘ဘိက္ခုနော ပနေဝ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿ ဧဠကလောမာနိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျု’’န္တိအာဒိကံ ဧတံ သဗ္ဗံ။ ဝတ္ထုမတ္တဒီပနမေဝါတိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရဿ ဘိက္ခုနော ကောသလေသု ဇနပဒေ သာဝတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တဿ အန္တရာမဂ္ဂေ ဧဠကလောမာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိံသူ’’တိအာဒိကဿ (ပါရာ။ ၅၇၁) ဝတ္ထုမတ္တဿ ဒီပနမေဝ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ အဒ္ဓါနတော အညတ္ထာပိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌာနေသု။ သဟတ္ထာတိ ကရဏတ္ထေ နိဿက္ကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သဟတ္ထေနာ’’တိ။ လက္ခဏဝစနဉ္စေတံ၊ တသ္မာ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေနာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနာ ဟရိတဗ္ဗာနီတိ အတ္ထော’’တိ။ အသန္တေ ဟာရကေတိ ဧတ္ထ ပဒါနံ အန္တောဂဓာဝဓာရဏတော အဝဓာရဏတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘အသန္တေယေဝါ’’တိအာဒိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဣမာနိ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဧဠကလောမာနိ တိယောဇနံ အတိက္ကာမိတာနိ နိဿဂ္ဂိယာနီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၇၃) နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ အတိရေကတိယောဇနေ အတိရေကတိယောဇနသညိဝေမတိကဦနကသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ ဝါသာဓိပ္ပာယေန ဂန္တွာ တတော ပရံ ဟရဏေတိ ယတ္ထ ဂတော၊ တတ္ထ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီနံ ဝါ ပစ္စယာဒီနံ ဝါ အလာဘေန တတော ပရံ အညတ္ထ ဟရဏေ၊ တတောပိ အညတ္ထာတိ ဧဝံ ယောဇနသတမ္ပိ ဟရဏေ အနာပတ္တိ။ အစ္ဆိန္နံ ဝါ နိဿဋ္ဌံ ဝါတိ စောရေဟိ အစ္ဆိန္နံ ဝါ ဝိနယကမ္မကတံ ဝါ။ ကတဘဏ္ဍန္တိ ကတံ ဘဏ္ဍံ ကမ္ဗလကောဇဝသန္ထတာဒိ ယံ ကိဉ္စိ အန္တမသော သုတ္တကေန ဗဒ္ဓမတ္တမ္ပိ။ တေနာဟ ‘‘အန္တမသော’’တိအာဒိ။ ယော ပန တနုကပတ္တတ္ထဝိကန္တရေ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၇၅) ဝါ အာယောဂအံသဗဒ္ဓကကာယဗန္ဓနာဒီနံ ¶ အန္တရေသု ဝါ ပိပ္ဖလိကာဒီနံ မလရက္ခဏတ္ထံ သိပါဋိကာယံ ဝါ အန္တမသော ဝါတာဗာဓိကော ကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒေပိ လောမာနိ ပက္ခိပိတွာ ဂစ္ဆတိ ¶ ၊ အာပတ္တိယေဝ။ သုတ္တကေန ပန ဗန္ဓိတွာ ပက္ခိတ္တံ ကတဘဏ္ဍဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌတိ၊ ဝေဏိံ ကတွာ ဟရတိ၊ ဣဒံ နိဓာနမုခံ နာမ၊ အာပတ္တိယေဝ။

ပဌမပ္ပဋိလာဘောတိ အတ္တနော အတ္ထာယ ဧဠကလောမာနံ ပဌမုပ္ပတ္တိ။ ဧတေန အစ္ဆိန္နနိဿဋ္ဌပ္ပဋိလဒ္ဓါနံ ပဋိက္ခေပေါ။ အညဿ အဇာနန္တဿ ယာနေ ပက္ခိပိတွာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၇၂) ဂစ္ဆန္တေ ရထာဒိကေ ဝါ ဟတ္ထိပိဋ္ဌိအာဒီသု ဝါ သာမိကဿ အဇာနန္တဿေဝ ‘‘ဟရိဿတီ’’တိ ပက္ခိပိတွာ။ အဂစ္ဆန္တေပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ပန အဂစ္ဆန္တေ ရထာဒိမှိ ဝါ ဟတ္ထိပိဋ္ဌိအာဒီသု ဝါ ဌပေတွာ အာရောဟိတွာ သာရေတိ၊ ဟေဋ္ဌာ ဝါ ဂစ္ဆန္တော စောဒေတိ၊ ပက္ကောသန္တော ဝါ အနုဗန္ဓာပေတိ၊ ‘‘အညံ ဟရာပေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၇၅) ဝစနတော အနာပတ္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဇာနန္တဿ ယာနေ’’တိ ဣမိနာ ဇာနန္တဿ စေ ယာနေ ပက္ခိပတိ၊ အညံ ဟရာပေတိ နာမာတိ ဒဿေတိ။ အဟရဏပစ္စာဟရဏန္တိ ဟရဏပစ္စာဟရဏာနမဘာဝေါ။

ဧဠကလောမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဧဠကလောမဓောဝါပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

သက္ကေသူတိ ‘‘သကျာ ဝတ၊ ဘော ကုမာရာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၆၇) ဥဒါနံ ပဋိစ္စ ‘‘သကျာ’’တိ လဒ္ဓနာမာနံ နိဝါသော ဧကောပိ ဇနပဒေါ ရုဠှိသဒ္ဒေန ‘‘သက္ကာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မိံ သက္ကေသု ဇနပဒေ။ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ နာမ ပဏ္ဍုကလောဟိတကာဒယော ဆမူလကာ၊ တေသံ သိဿာ စ။

ဧဠကလောမဓောဝါပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဇာတရူပသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ရဇတန္တိ န ကေဝလံ ရူပိယမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ အထ ခေါ ယံ ကိဉ္စိ ဝေါဟာရဂမနီယံ ကဟာပဏာဒိ စ ဧတံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ကဟာပဏောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၅၈၄) သုဝဏ္ဏမယော ဝါ ရူပိယမယော ဝါ ပါကတိကော ဝါ။ လောဟမာသကော နာမ တမ္ဗလောဟာဒီဟိ ကတမာသကော။ ဒါရုမာသကော နာမ သာရဒါရုနာ ဝါ ဝေဠုပေသိကာယ ဝါ ¶ အန္တမသော တာလပဏ္ဏေနပိ ¶ ရူပံ ဆိန္ဒိတွာ ကတမာသကော။ ဇတုမာသကော နာမ လာခါယ ဝါ နိယျာသေန ဝါ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ကတမာသကော။ ‘‘ယေ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ဣမိနာ ပန ပဒေန ယော ယော ယတ္ထ ယတ္ထ ဇနပဒေ ယဒါ ယဒါ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆတိ၊ အန္တမသော အဋ္ဌိမယောပိ စမ္မမယောပိ ရုက္ခဖလဗီဇမယောပိ သမုဋ္ဌာပိတရူပေါပိ အသမုဋ္ဌာပိတရူပေါပိ သဗ္ဗော သင်္ဂဟိတော။ တဒေဝါတိ ဇာတရူပရဇတမေဝ။ ဟိရညံ နာမ ကဟာပဏော။

‘‘သာဒိယတီ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဂဏှိတုကာမော ဟောတီ’’တိ။ န ကေဝလံ ကာယဝါစာဟိ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ ပဋိက္ခိတ္တံ ဟောတိ၊ အထ ခေါ မနသာပိ ပဋိက္ခိတ္တံ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကာယဝါစာဟီ’’တိအာဒိ။ သစေ ပန ကာယဝါစာဟိ အပ္ပဋိက္ခိပိတွာ စိတ္တေန အဓိဝါသေတိ၊ ကာယဝါစာဟိ ကတ္တဗ္ဗဿ ပဋိက္ခေပဿ အကရဏတော အကိရိယသမုဋ္ဌာနံ ကာယဝစီဒွါရေ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ မနောဒွါရေ ပန အာပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။

ဧကော သတံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၅၈၄) ဝါ သဟဿံ ဝါ ပါဒမူလေ ဌပေတိ ‘‘တုယှိဒံ ဟောတူ’’တိ၊ ဘိက္ခု ‘‘နယိဒံ ကပ္ပတီ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ။ ဥပါသကော ‘‘ပရိစ္စတ္တံ မယာ တုမှာက’’န္တိ ဂတော၊ အညော တတ္ထ အာဂန္တွာ ပုစ္ဆတိ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ ဣဒ’’န္တိ။ ယံ တေန စ အတ္တနာ စ ဝုတ္တံ၊ တံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ သော စေ ဝဒတိ ‘‘ဂေါပေဿာမိ၊ ဘန္တေ၊ ဂုတ္တဋ္ဌာနံ ဒဿေထာ’’တိ၊ သတ္တဘူမိကမ္ပိ ပါသာဒံ အဘိရုဟိတွာ ‘‘ဣဒံ ဂုတ္တဋ္ဌာန’’န္တိ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဣဓ နိက္ခိပါဟီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ ကပ္ပိယဉ္စ အကပ္ပိယဉ္စ နိဿာယ ဌိတံ ဟောတိ၊ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ ရက္ခန္တေန ဝသိတဗ္ဗံ။ သစေ ကိဉ္စိ ဝိက္ကာယိကဘဏ္ဍံ ပတ္တံ ဝါ စီဝရံ ဝါ အာဂစ္ဆတိ၊ ‘‘ဣဒံ ဂဟေဿထ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဥပါသက၊ အတ္ထိ အမှာကံ ဣမိနာ အတ္ထော၊ ဝတ္ထု စ ဧဝရူပံ နာမ သံဝိဇ္ဇတိ၊ ကပ္ပိယကာရကော နတ္ထီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ သော ဝဒတိ ‘‘အဟံ ကပ္ပိယကာရကော ဘဝိဿာမိ၊ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ဒေထာ’’တိ၊ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဩကာသေ ဌပိတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ‘‘ဣမံ ဂဏှာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ကပ္ပိယဉ္စ အကပ္ပိယဉ္စ နိဿာယ ဌိတမေဝ ဟောတိ။ သော စေတံ ဂဟေတွာ တဿ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဒေတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ အဓိကံ ဂဏှာတိ၊ ‘‘န မယံ တဝ ဘဏ္ဍံ ဂဏှာမ၊ နိက္ခမာဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော။

သင်္ဃမဇ္ဈေယေဝ ¶ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ရူပိယံ နာမ အကပ္ပိယံ၊ တသ္မာ ‘‘နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ သင်္ဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တံ ပဋိဂ္ဂဟိတမတ္တမေဝ၊ န တေန ကိဉ္စိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ စေတာပိတံ၊ တသ္မာ ဥပါယေန ပရိဘောဂဒဿနတ္ထံ ‘‘သင်္ဃမဇ္ဈေယေဝ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန တေလာဒီနံ ဂဟဏံ။ သောတိ ယော ဂဟဋ္ဌော ‘‘သပ္ပိ ¶ ဝါ တေလံ ဝါ ဝဋ္ဋတိ ဥပါသကာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တော၊ သော။ အညေန လဘိတွာတိ ဘိက္ခုနာ ဝါ အာရာမိကေန ဝါ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂေန လဘိတွာ။ တတော နိဗ္ဗတ္တရုက္ခစ္ဆာယာပီတိ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုနာ အာဟဋဗီဇတော နိဗ္ဗတ္တရုက္ခပရိစ္ဆေဒေန ဌိတစ္ဆာယာပိ၊ ပရိစ္ဆေဒါတိက္ကန္တာ ပန အာဂန္တုကတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ နော စေ ဆဍ္ဍေတီတိ အထ နေဝ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ၊ န ဆဍ္ဍေတိ၊ ‘‘ကိံ မယှံ ဣမိနာ ဗျာပါရေနာ’’တိ ယေနကာမံ ပက္ကမတိ။ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတော ‘‘ယော န ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ၊ န ဒေါသာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ၊ န မောဟာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ၊ န ဘယာဂတိံ ဂစ္ဆေယျ၊ ဆဍ္ဍိတာဆဍ္ဍိတဉ္စ ဇာနေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၈၄) ဧဝံ ဝုတ္တပဉ္စင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော။ သမ္မန္နိတဗ္ဗောတိ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ ရူပိယဆဍ္ဍကံ သမ္မန္နေယျာ’’တိအာဒိနာ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗော။

အနိမိတ္တံ ကတွာ ဂူထံ ဝိယ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗန္တိ ပတိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခဏဝသေန နိမိတ္တံ အကတွာ ဂူထံ ဝိယ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗံ၊ အက္ခီနိ နိမီလေတွာဝ နဒိယာ ဝါ ပပါတေ ဝါ ဝနဂဟနေ ဝါ ဂူထံ ဝိယ အနပေက္ခေန ပတိတောကာသံ အသမန္နာဟရန္တေန ပါတေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဂူထံ ဝိယ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ ရူပိယသညိဝေမတိကအရူပိယသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ အရူပိယေ ရူပိယသညိနောတိ ခရပတ္တာဒီသု သုဝဏ္ဏာဒိသညိနော။ ရတနသိက္ခာပဒနယေနာတိ ‘‘အဇ္ဈာရာမေ ဝါ အဇ္ဈာဝသထေ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၅၀၅) ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိဓိနာ။

ဇာတရူပသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ကတာဒိဝသေနာတိ ¶ ကတအကတကတာကတဝသေန။ သုဝဏ္ဏာဒိစတုဗ္ဗိဓမ္ပိ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထု ဣဓ ရူပိယဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘ဇာတရူပရဇတပရိဝတ္တန’’န္တိ။ ဣဒဉ္စ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ပုရိမသိက္ခာပဒေန ဟီ’’တိအာဒိ။ ပရိဝတ္တနန္တိ သာဒိတရူပိယဿ ပရိဝတ္တနံ။ ပုရိမနယာနုသာရေနာတိ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ နာနပ္ပကာရကံ ရူပိယသံဝေါဟာရံ သမာပဇ္ဇိံ၊ ဣဒံ မေ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၈၉)။

ရူပိယသံဝေါဟာရဝတ္ထုသ္မိန္တိ ပဋိဂ္ဂဟဏဿေဝ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟိတပရိဝတ္တနေ ဒေါသံ အဒိသွာ ရူပိယပရိဝတ္တနေ။ တဿ ဝါတိ ပရိဝတ္တိတဿ ဝါ။ ဓနဿ ဝါတိ အတ္တနော မူလဓနဿ ဝါ ¶ ။ အတ္တနော ဝါ ဟိ အရူပိယေန ပရဿ ရူပိယံ စေတာပေယျ၊ အတ္တနော ဝါ ရူပိယေန ပရဿ အရူပိယံ၊ ဥဘယထာပိ ရူပိယသံဝေါဟာရော ကတောဝ ဟောတီတိ။

ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ရူပိယသံဝေါဟာရဿ ပန ဟေဋ္ဌာသိက္ခာပဒေန ဂဟိတတ္တာ ကပ္ပိယဘဏ္ဍာနမေဝေတ္ထ ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘စီဝရာဒီန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ စီဝရာဒီနံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍာနန္တိ အန္တမသော ဒသိကသုတ္တံ ဥပါဒါယ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယာနံ ယေသံ ကေသဉ္စိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍာနံ။ ကယံ နာမ ပရဘဏ္ဍဿ ဂဟဏံ။ ဝိက္ကယံ နာမ အတ္တနော ဘဏ္ဍဿ ဒါနံ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ ဣမံ ဒေဟီ’’တိအာဒိ။ ပရဿာတိ ဌပေတွာ ပဉ္စ သဟဓမ္မိကေ အညဿ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ နာနပ္ပကာရကံ ကယဝိက္ကယံ သမာပဇ္ဇိံ၊ ဣဒံ မေ နိဿဂ္ဂိယံ၊ ဣမာဟံ သင်္ဃဿ နိဿဇ္ဇာမီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၉၅) နယေန နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဝုတ္တလက္ခဏဝသေနာ’’တိအာဒိ။ နနု စေတ္ထ စီဝရဓောဝနေ ဝါ ကေသစ္ဆေဒနေ ဝါ ဘူမိသောဓနာဒိနဝကမ္မေ ဝါ ပရဘဏ္ဍံ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ နာမ နတ္ထိ၊ တတ္ထ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အသန္တေ ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗမေဝါ’’တိ။ ယထာ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုမှိ ပရိဘုတ္တေ ဝါ နဋ္ဌေ ဝါ ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတိ၊ ဧဝံ ဣဓာပိ ဒေသေတဗ္ဗမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

ဣဒံ ¶ အမှာကံ အတ္ထီတိ ဣဒံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ တေလံ ဝါ သပ္ပိ ဝါ အမှာကံ သံဝိဇ္ဇတိ။ အမှာကဉ္စ ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ အတ္ထောတိ အမှာကဉ္စ တဒညေန ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကေန အတ္ထော။ ‘‘ရူပိယသံဝေါဟာရေ ဝုတ္တနယမေဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘တိကပါစိတ္တိယံ အကယဝိက္ကယေ ကယဝိက္ကယသညိနော စ ဝေမတိကဿ စ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣမံ နယမတိဒိသတိ။

ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဧဠကလောမဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။

၃။ ပတ္တဝဂ္ဂေါ

၁။ ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

အဝိကပ္ပိတောတိ ¶ ‘‘ဣမံ ပတ္တံ တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိအာဒိနာ နယေန အဝိကပ္ပိတော။ အဍ္ဎာဠှကောဒနံ ဂဏှာတီတိ မဂဓနာဠိယာ ဒွိန္နံ တဏ္ဍုလနာဠီနံ ဩဒနံ ဂဏှာတိ။ ‘‘မဂဓနာဠိ နာမ အဍ္ဎတေရသပလာ ဟောတီ’’တိ အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘သီဟဠဒီပေ ပကတိနာဠိ မဟန္တာ၊ ဒမိဠနာဠိ ခုဒ္ဒကာ၊ မဂဓနာဠိ ပမာဏယုတ္တာ၊ တာယ မဂဓနာဠိယာ ဒိယဍ္ဎနာဠိ ဧကာ သီဟဠနာဠိ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၂) မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အနုတ္တဏ္ဍုလန္တိ ပါကတော ဥက္ကန္တံ တဏ္ဍုလံ ဥတ္တဏ္ဍုလံ၊ န ဥတ္တဏ္ဍုလံ အနုတ္တဏ္ဍုလံ။ သဗ္ဗသမ္ဘာရသင်္ခတောတိ ဇီရကာဒိသဗ္ဗသမ္ဘာရေဟိ သင်္ခတော။ အာလောပဿ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏံ ဗျဉ္ဇနံ အာလောပဿ အနုရူပဗျဉ္ဇနံ။

ဧဝံ ဥက္ကဋ္ဌပတ္တံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ မဇ္ဈိမောမကာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတြာယံ နယော – သစေ နာဠိကောဒနာဒိ သဗ္ဗမ္ပိ ပက္ခိတ္တံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဟေဋ္ဌိမရာဇိသမံ တိဋ္ဌတိ၊ အယံ မဇ္ဈိမော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ အတိက္ကမ္မ ထူပီကတံ တိဋ္ဌတိ၊ အယံ မဇ္ဈိမောမကော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ န သမ္ပာပုဏာတိ၊ အန္တောဂဓမေဝ ဟောတိ၊ အယံ မဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တော။ သစေ ပတ္တောဒနာဒိ သဗ္ဗမ္ပိ ပက္ခိတ္တံ ဟေဋ္ဌိမရာဇိသမံ တိဋ္ဌတိ၊ အယံ ဩမကော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ အတိက္ကမ္မ ထူပီကတံ တိဋ္ဌတိ၊ အယံ ဩမကောမကော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ ¶ န သမ္ပာပုဏာတိ၊ အန္တောဂဓမေဝ ဟောတိ၊ အယံ ဩမကုက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တောတိ။ တေနာဟ ‘‘တေသမ္ပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။

ဣဒါနိ တေသု အဓိဋ္ဌာနဝိကပ္ပနာနဓိဋ္ဌာနာဝိကပ္ပနုပဂေ ဒဿေတုံ ‘‘ဣစ္စေတေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌောတိ ဥက္ကဋ္ဌတော ဥက္ကဋ္ဌော။ တတော ဟိ သော ‘‘အပတ္တော’’တိ ဝုတ္တော။ ဩမကောမကောတိ ဩမကတော ဩမကော။ တတော ဟိ သော ‘‘အပတ္တော’’တိ ဝုတ္တော။ ဧတေ ပန ဘာဇနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ၊ န အဓိဋ္ဌာနုပဂါ န ဝိကပ္ပနုပဂါ၊ ဣတရေ ပန သတ္တ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဝါ ဝိကပ္ပေတွာ ဝါ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘သေသာ သတ္တ ပတ္တာ ပမာဏယုတ္တာ နာမာ’’တိ။

တသ္မာတိ ¶ ယသ္မာ သတ္တ ပတ္တာ ပမာဏယုတ္တာ၊ တသ္မာ။ သမဏသာရုပ္ပေန ပက္ကန္တိ ဧတ္ထ အယောပတ္တော ပဉ္စဟိ ပါကေဟိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၈) ပက္ကော သမဏသာရုပ္ပေန ပက္ကော ဟောတိ၊ မတ္တိကာပတ္တော ဒွီဟိ ပါကေဟိ။ သစေ ဧကော ပါကော ဦနော ဟောတိ၊ န အဓိဋ္ဌာနုပဂေါ။ ယထာ စ သမဏသာရုပ္ပေန ပက္ကောယေဝ အဓိဋ္ဌာနုပဂေါ၊ တထာ ဥဘောပိ ယံ မူလံ ဒါတဗ္ဗံ၊ တသ္မိံ ဒိန္နေယေဝ အဓိဋ္ဌာနုပဂါ။ ယဒိ ပန အပ္ပကမ္ပိ အဒိန္နံ ဟောတိ၊ န အဓိဋ္ဌာနုပဂါ။ တေနာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ကာကဏိကမတ္တံ နာမ ဒိယဍ္ဎဝီဟီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သစေပိ ပတ္တသာမိကော ဝဒတိ ‘‘ယဒါ တုမှာကံ မူလံ ဘဝိဿတိ၊ တဒါ ဒဿထ၊ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ၊ နေဝ အဓိဋ္ဌာနုပဂေါ ဟောတိ။ ပါကဿ ဟိ ဦနတ္တာ ပတ္တသင်္ခံ န ဂစ္ဆတိ။ မူလဿ သကလဿ ဝါ ဧကဒေသဿ ဝါ အဒိန္နတ္တာ သကဘာဝံ န ဥပေတိ၊ အညဿေဝ သန္တကော ဟောတိ။ တသ္မာ ပါကေ စ မူလေ စ နိဋ္ဌိတေယေဝ အဓိဋ္ဌာနုပဂေါ ဟောတိ။ ယော အဓိဋ္ဌာနုပဂေါ၊ သွေဝ ဝိကပ္ပနုပဂေါ စ။ တေနာဟ ‘‘အပစ္စုဒ္ဓရန္တေနာ’’တိအာဒိ။ အပစ္စုဒ္ဓရန္တေန ဝိကပ္ပေတဗ္ဗောတိ ပုရာဏပတ္တံ အပစ္စုဒ္ဓရန္တေန နဝေါ ပတ္တော ဝိကပ္ပေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော၊ ဌပေတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ ကင်္ဂုသိတ္ထန္တိ သတ္တန္နံ ဓညာနံ လာမကဓညသိတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘ကင်္ဂုသိတ္ထနိက္ခမနမတ္တေန ဆိဒ္ဒေနာ’’တိ။

ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

အဿာတိ ¶ ဣမဿ ပတ္တဿ။ တေန ဦနပဉ္စဗန္ဓနေနာတိ တေန ဦနပဉ္စဗန္ဓနေန ပတ္တေန ဥပလက္ခိတော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဦနပဉ္စဗန္ဓနော ဟိ ပတ္တော ဧတ္ထ လက္ခဏဘာဝေန ဂဟိတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣတ္ထမ္ဘူတဿ လက္ခဏေ ကရဏဝစန’’န္တိ။ တတ္ထ ဣတ္ထမ္ဘူတဿာတိ ကဉ္စိ ပကာရံ ပတ္တဿ။ လက္ခီယတေ အနေနာတိ လက္ခဏံ၊ တသ္မိံ ကရဏဝစနံ၊ တတိယာဝိဘတ္တီတိ အတ္ထော။ ‘‘ပကာရော’’တိ စ သာမညဿ ဘေဒကော ဝိသေသော ဝုစ္စတိ။ တထာ ဟိ ဦနပဉ္စဗန္ဓနေန ပတ္တေနာတိ ဧတ္ထ ဘိက္ခုဘာဝသာမညဿ ဦနပဉ္စဗန္ဓနပတ္တဘာဝေါ ပကာရော၊ တံ ဘိက္ခု အာပန္နော၊ တဿ ပတ္တော လက္ခဏံ။ ယဒိ အပရိပုဏ္ဏပဉ္စဗန္ဓနော ပတ္တော ဦနပဉ္စဗန္ဓနော နာမ ဟောတိ၊ အထ ကသ္မာ ဣမဿ ပဒဘာဇနိယံ အဗန္ဓနောပိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ဝါကျောပညာသေ။ ဗန္ဓနောကာသေ သတိ ဝါ အသတိ ဝါ ဗန္ဓနဝိရဟိတော ပတ္တော အဗန္ဓနော၊ ပဉ္စဗန္ဓနာနံ ဩကာသော အဿာတိ ပဉ္စဗန္ဓနောကာသော။ အပတ္တောတိ ပတ္တော နာမ န ဟောတီတိ အတ္ထော၊ ပါကတိကံ ကာတုံ အသမတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉ္စ အညဿ ဝိညာပနေ ကာရဏဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ အညံ ဝိညာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

ဗန္ဓနဉ္စ ¶ နာမေတံ ယသ္မာ ဗန္ဓနောကာသေ သတိ ဟောတိ၊ အသတိ န ဟောတိ၊ တသ္မာ တဿ လက္ခဏံ၊ ဗန္ဓနဝိဓိဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မိံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မုခဝဋ္ဋိသမီပေ ပန ပတ္တဝေဓကေန ဝိဇ္ဈိယမာနေ ကပါလဿ ဗဟလတ္တာ ဘိဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဟေဋ္ဌာ ဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌိမပရိယန္တေ’’တိအာဒိ။ သုခုမံ ဝါ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ ဗန္ဓိတဗ္ဗောတိ သုခုမေ ဆိဒ္ဒေ တိပုပဋ္ဋာဒီဟိ ပယောဇနံ နတ္ထိ၊ သုတ္တံ ပက္ခိပိတွာဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။ န ကေဝလံ တိပုသုတ္တကာဒိနာဝ ဗန္ဓိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဖာဏိတ’’န္တိအာဒိ။ ဖာဏိတံ ဈာပေတွာ ပါသာဏစုဏ္ဏေနာတိ ပါသာဏစုဏ္ဏေန သဒ္ဓိံ ဖာဏိတံ ပစိတွာ တထာပက္ကေန ပါသာဏစုဏ္ဏေနာတိ အတ္ထော။ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗောတိ ‘‘အယံ မေ၊ ဘန္တေ၊ ပတ္တော ဦနပဉ္စဗန္ဓနေန ပတ္တေန စေတာပိတော နိဿဂ္ဂိယော၊ ဣမာဟံ သင်္ဃဿ နိဿဇ္ဇာမီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၁၃) နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘နိဿဇ္ဇန္တေနာ’’တိအာဒိ။ သမ္မတေနာတိ –

‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ ယဒိ သင်္ဃဿ ပတ္တကလ္လံ၊ သင်္ဃော ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ ပတ္တဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နေယျ၊ ဧသာ ဉတ္တိ ¶ ။ သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ သင်္ဃော ဣတ္ထန္နာမံ ဘိက္ခုံ ပတ္တဂ္ဂါဟာပကံ သမ္မန္နတိ၊ ယဿာယသ္မတော ခမတိ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ပတ္တဂ္ဂါဟာပကဿ သမ္မုတိ၊ သော တုဏှဿ။ ယဿ နက္ခမတိ၊ သော ဘာသေယျ။ သမ္မတော သင်္ဃေန ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု ပတ္တဂ္ဂါဟာပကော၊ ခမတိ သင်္ဃဿ၊ တသ္မာ တုဏှီ၊ ဧဝမေတံ ဓာရယာမီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၁၄) –

ဧဝံ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တာယ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ သမ္မတေန။ ပတ္တဿ ဝိဇ္ဇမာနဂုဏံ ဝတွာတိ ‘‘အယံ၊ ဘန္တေ၊ ပတ္တော ပမာဏယုတ္တော သုန္ဒရော ထေရာနုရူပေါ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၁၅) ဝိဇ္ဇမာနာနိသံသံ ဝတွာ။ ပတ္တပရိယန္တောတိ ပရိယန္တေ ဌိတပတ္တော။ အဒေသေတိ မဉ္စပီဌစ္ဆတ္တနာဂဒန္တကာဒိကေ အဒေသေ။ ပတ္တဿ ဟိ နိက္ခိပနဒေသော ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဓာရက’’န္တိအာဒိနာ နယေန ခန္ဓကေ ဝုတ္တောယေဝ။ အပရိဘောဂေနာတိ ယာဂုရန္ဓနရဇနပစနာဒိနာ အယုတ္တပရိဘောဂေန။ အန္တရာမဂ္ဂေ ပန ဗျာဓိမှိ ဥပ္ပန္နေ အညသ္မိံ ဘာဇနေ အသတိ မတ္တိကာယ လိမ္ပိတွာ ယာဂုံ ပစိတုံ၊ ဥဒကံ ဝါ တာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ အညဿ ဒေတိ။ သစေ ပန သဒ္ဓိဝိဟာရိကော ဝါ အန္တေဝါသိကော ဝါ အညံ ဝရပတ္တံ ဌပေတွာ ‘‘အယံ မယှံ သာရုပ္ပော၊ အယံ ထေရဿာ’’တိ ဂဏှာတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ အညော ဝါ တံ ဂဟေတွာ အတ္တနော ပတ္တံ ဒေတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘မယှမေဝ ပတ္တံ အာဟရာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗကိစ္စံ နတ္ထိ။

ဉာတကပ္ပဝါရိတေတိ ဧတ္ထ သင်္ဃဝသေန ပဝါရိတဋ္ဌာနေ ပဉ္စဗန္ဓနေနေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ ပုဂ္ဂလဝသေန ပန ပဝါရိတဋ္ဌာနေ ¶ ဦနပဉ္စဗန္ဓနေနာပိ။ အကတဝိညတ္တိ နာမ ‘‘ဝဒ၊ ဘန္တေ၊ ပစ္စယေနာ’’တိ ဧဝံ အကတဋ္ဌာနေ ဝိညတ္တိ။

ဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဥဂ္ဂဟေတွာတိ ဥဂ္ဂဟိတကံ ကတွာ၊ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ သယမေဝ ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ သတ္တာဟာတိက္ကမေပိ အနာပတ္တိကတာ စေတ္ထ အနဇ္ဈောဟရဏီယတံ အာပန္နတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ ဧတေန ဣဒံ ဒဿိတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တာနိ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဘိသက္ကဿ ဣမာနိ တေန အနုညာတတ္တာတိ ဘေသဇ္ဇာနိ၊ ယေသံ ¶ ကေသဉ္စိ သပ္ပာယာနမေတံ အဓိဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ဘေသဇ္ဇကိစ္စံ ကရောန္တု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ ဧဝံ လဒ္ဓဝေါဟာရာနီ’’တိ။ ဣဒါနိ သတ္တာဟကာလိကံ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုဘူတံ သပ္ပိနဝနီတံ ဒဿေတုံ ‘‘သပ္ပိ နာမ ဂဝါဒီန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဒိသဒ္ဒေန အဇိကာဒီနံ ဂဟဏံ။ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတီ’’တိ ဣမိနာ ပါကဋေဟိ ဂေါအဇိကာဒီဟိ အညာနိပိ မိဂရောဟိတာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ယေသဉှိ ခီရံ အတ္ထိ၊ သပ္ပိပိ တေသံ အတ္ထိယေဝ။ တံ ပန သုလဘံ ဝါ ဟောတု၊ ဒုလ္လဘံ ဝါ၊ အသံမောဟတ္ထံ ဝုတ္တံ။ မက္ခိကာမဓုမေဝါတိ ခုဒ္ဒကဘမရမဓုကရီဟိ တီဟိ မက္ခိကာဟိ ကတံ မဓုမေဝ။ ဥစ္ဆုရသန္တိ သုဒ္ဓါဒကသမ္ဘိန္နာနံ ဝသေန ဒုဝိဓမ္ပိ ဥစ္ဆုရသံ။ ‘‘အဂိလာနဿ ဂုဠောဒက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၈၄) ပန ဥဒ္ဒိဿ အနုညာတတ္တာ ဥဒကသမ္ဘိန္နော အဂိလာနဿ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အဝတ္ထုကပက္ကာ ဝါ’’တိ ဣမိနာ သဝတ္ထုကပက္ကာ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘‘ဧတံ သဝတ္ထုကပက္ကံ ဝဋ္ဋတိ၊ နော ဝဋ္ဋတီတိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဥစ္ဆုဖာဏိတံ ပစ္ဆာဘတ္တံ နောဝဋ္ဋနကံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ယုတ္တန္တိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) ဝုတ္တံ။ ဥစ္ဆုဝိကတီတိ ဥစ္ဆုမှာ နိဗ္ဗတ္တာ ရသလသိကာဒိကာ။ ပကတတ္တာနံ ပဋိနိဒ္ဒေသတ္တာ တံ-သဒ္ဒဿ တေန ပကတာနံ ဘေသဇ္ဇာနံ ဧဝ ဂဟဏံ၊ န တေသံ ဝတ္ထူနန္တိ အာဟ ‘‘တာနိ ဘေသဇ္ဇာနီ’’တိအာဒိ။ န တေသံ ဝတ္ထူနီတိ တေသံ သပ္ပိအာဒီနံ ကာရဏာနိ ခီရာဒီနိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။

ဝသာတေလန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ မစ္ဆဝသံ သုသုကာဝသံ သူကရဝသံ ဂဒြဘဝသ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဧဝံ အနုညာတဝသာနံ တေလံ။ ယာနီတိ ယာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ မစ္ဆဝသံ သုသုကာဝသံ သူကရဝသံ ဂဒြဘဝသံ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ¶ ကာလေ သံသဋ္ဌံ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဧဝံ တေလတ္ထံ ဝသာပဋိဂ္ဂဟဏဿ အနုညာတတ္တာ ‘‘ဝသာတေလံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာလေတိ ပုရေဘတ္တံ။ သံသဋ္ဌန္တိ ပရိဿာဝိတံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အနုညာတံ၊ တသ္မာ။ ‘‘အစ္ဆဝသ’’န္တိ ဝစနေန ဌပေတွာ မနုဿဝသံ သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယမံသာနံ ဝသာယ အနုညာတတ္တာ ‘‘ဌပေတွာ မနုဿဝသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

သာမံ ပစိတွာတိ ကာလေယေဝ သာမံ ပစိတွာ။ နိဗ္ဗတ္တိတတေလမ္ပီတိ ကာလေယေဝ အတ္တနာ ဝိဝေစိတတေလမ္ပိ။ တိဝိဓမ္ပိ စေတံ ကာလေယေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ကာလေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ ¶ သံသဋ္ဌံ၊ တံ စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အနာပတ္တီ’’တိ။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပန ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ဝါ ကာတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဝိကာလေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝိကာလေ နိပ္ပက္ကံ ဝိကာလေ သံသဋ္ဌံ၊ တံ စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ တိဏ္ဏံ ဒုက္ကဋာနံ။ ကာလေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝိကာလေ နိပ္ပက္ကံ ဝိကာလေ သံသဋ္ဌံ၊ တံ စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာနံ။ ကာလေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ဝိကာလေ သံသဋ္ဌံ၊ တံ စေ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂)။ ‘‘သတ္တာဟံ နိရာမိသပရိဘောဂေန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာ ပန ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌံ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဣဒံ နိရာမိသပရိဘောဂံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။

ယံ ပနေတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) သုခုမရဇသဒိသံ မံသံ ဝါ နှာရု ဝါ အဋ္ဌိ ဝါ လောဟိတံ ဝါ ဟောတိ၊ တံ အဗ္ဗောဟာရိကံ။ သစေ ပန အနုပသမ္ပန္နော တာယ ပဋိဂ္ဂဟိတဝသာယ တေလံ ကတွာ ဒေတိ၊ တံ ကထန္တိ အာဟ ‘‘အနုပသမ္ပန္နေနာ’’တိအာဒိ။ တဒဟူတိ ယသ္မိံ အဟနိ ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တဒဟု။ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ ပန သတ္တာဟံ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ တတြာပိ အဗ္ဗောဟာရိကံ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝ။ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနံ အညေသံ ဝတ္ထုံ ပစိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနန္တိ ယာဝကာလိကံ ဝတ္ထု ဧတေသန္တိ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနိ၊ တေသံ၊ ယာဝကာလိကဝတ္ထုမန္တာနန္တိ အတ္ထော။ အညေသန္တိ ဝသာတေလတော အညေသံ သပ္ပိအာဒီနံ။ ဝတ္ထုန္တိ ခီရာဒိကံ ယာဝကာလိကဘူတံ ဝတ္ထုံ၊ ပစိတုံ န ဝဋ္ဋတိယေဝ၊ သာမံပါကတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

နိဗ္ဗတ္တိတသပ္ပိံ ဝါတိ ယာဝကာလိကဝတ္ထုတော ဝိဝေစိတသပ္ပိံ ဝါ။ ယထာ တတ္ထ ဒဓိဂတံ ဝါ တက္ကဂတံ ဝါ ခယံ ဂမိဿတိ၊ ဧဝံ ဈာပိတံ ဝါတိ အတ္ထော။ နဝနီတံ ဝါတိ တက္ကဗိန္ဒူနိပိ ဒဓိဂုဠိကာယောပိ အပနေတွာ သုဓောတနဝနီတံ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတိ သာမံပက္ကာဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒိ သယံပစိတသတ္တာဟကာလိကေန သဒ္ဓိံ အာမိသံ ဘုဉ္ဇတိ၊ တံ အာမိသံ သယံပစိတသတ္တာဟကာလိကေန မိဿိတံ အတ္တနော ယာဝကာလိကဘာဝံ သတ္တာဟကာလိကေန ဂဏှာပေတိ။ တထာ ¶ စ ယာဝကာလိကံ အပက္ကမ္ပိ သယံပက္ကဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတီတိ ‘‘တံ ပန တဒဟုပုရေဘတ္တမ္ပိ သာမိသံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ သယံပက္ကသတ္တာဟကာလိကံ ဝသာတေလံ၊ သယံဘဇ္ဇိတသာသပါဒိယာဝဇီဝိကဝတ္ထူနံ တေလဉ္စ သာမိသံ တဒဟုပုရေဘတ္တမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ တထာ နဝနီတသပ္ပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉ္စ –

‘‘ယာဝကာလိကအာဒီနိ ¶ ၊ သံသဋ္ဌာနိ သဟတ္တနာ၊

ဂါဟာပယန္တိ သဗ္ဘာဝ’’န္တိ စ၊

‘‘တေဟေဝ ဘိက္ခုနာ ပတ္တံ၊ ကပ္ပတေ ယာဝဇီဝိကံ၊

နိရာမိသံဝ သတ္တာဟံ၊ သာမိသေ သာမပါကတာ’’တိ စ။

ခီရာဒိတောတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန တိလာဒီနံ ဂဟဏံ။ သာမိသာနိပီတိ န ကေဝလံ နိရာမိသာနေဝါတိ အတ္ထော။ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပန ပဋ္ဌာယ န ဝဋ္ဋန္တိယေဝ။ သတ္တာဟာတိက္ကမေပိ အနာပတ္တိ သဝတ္ထုကာနံ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ။ ‘‘တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတကေဟိ ကတံ ပန အဗ္ဘဉ္ဇနာဒီသု ဥပနေတဗ္ဗံ၊ ပုရေဘတ္တမ္ပိ စ ဥဂ္ဂဟိတကေဟိ ကတံ။ ဥဘယေသမ္ပိ သတ္တာဟာတိက္ကမေပိ အနာပတ္တိ။ အန္တောသတ္တာဟေတိ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ။ အဗ္ဘဉ္ဇနာဒီနန္တိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန မုဒ္ဓနိတေလအရုမက္ခနဃရဓူပနာဒီနံ ဂဟဏံ။ အဓိဋ္ဌဟိတွာတိ ‘‘ဣဒါနိ န မယှံ အဇ္ဈောဟရဏတ္ထာယ ဘဝိဿတိ၊ ဣဒံ သပ္ပိ စ တေလဉ္စ ဝသာ စ မုဒ္ဓနိတေလတ္ထံ ဝါ အဗ္ဘဉ္ဇနတ္ထံ ဝါ ဘဝိဿတိ၊ မဓု အရုမက္ခနတ္ထံ ဝါ ဖာဏိတံ ဃရဓူပနတ္ထံ ဝါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာ။

ကော ပနေတ္ထ ယာဝကာလိကယာဝဇီဝိကဝတ္ထူသု ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘ယာဝဇီဝိကာနီ’’တိအာဒိ။ ယာဝ အရုဏဿ ဥဂ္ဂမနာ တိဋ္ဌတီတိ သတ္တမဒိဝသေ ကတတေလံ သစေ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ တိဋ္ဌတီတိ အတ္ထော။ ပါဠိယံ အနာဂတသပ္ပိအာဒီနန္တိ ဧတ္ထ တာဝ မိဂရောဟိတာဒီနံ သပ္ပိ ပါဠိယံ အနာဂတသပ္ပိ၊ တထာ နဝနီတံ၊ နာဠိကေရနိမ္ဗကောသမ္ဗကရမန္ဒသာသပအာဒီနံ တေလံ ပန ပါဠိယံ အနာဂတတေလံ၊ တထာ မဓုကပုပ္ဖဖာဏိတံ ပါဠိယံ အနာဂတဖာဏိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န သဗ္ဗံ မဓုကပုပ္ဖဖာဏိတံ ဖာဏိတဂတိကန္တိ အာဟ ‘‘သီတုဒကေနာ’’တိအာဒိ။ သီတုဒကေန ကတန္တိ မဓုကပုပ္ဖာနိ သီတုဒကေ ပက္ခိပိတွာ အမဒ္ဒိတွာ ပုပ္ဖရသေ ဥဒကဂတေ သတိ တံ ဥဒကံ ဂဟေတွာ ပစိတွာ ကတံ။ ‘‘ဖာဏိတဂတိကမေဝါ’’တိ ဣမိနာ သတ္တာဟကာလိကန္တိ ဒဿေတိ၊ န ပန နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုန္တိ။ တသ္မာ သတ္တာဟံ အတိက္ကာမယတော ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ သီတုဒကေန ကတံ မဓုကပုပ္ဖဖာဏိတံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသံ ဝဋ္ဋတိ ¶ ၊ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ ¶ သတ္တာဟံ နိရာမိသမေဝ၊ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဝတ္ထုဂဏနာယ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ သစေ ပန ခီရံ ပက္ခိပိတွာ ကတံ၊ ယာဝကာလိကံ။ ခဏ္ဍသက္ခရံ ပန ခီရဇလ္လိကံ အပနေတွာ သောဓေန္တိ၊ တသ္မာ ဝဋ္ဋတိ၊ အမ္ဗဇမ္ဗုပနသကဒလိခဇ္ဇုရိစိဉ္စာဒီနံ သဗ္ဗေသံ ယာဝကာလိကဖလာနံ ဖာဏိတံ ယာဝကာလိကမေဝါတိ အာဟ ‘‘အမ္ဗဖာဏိတာဒီနိ ယာဝကာလိကာနီ’’တိ။

ကာယိကပရိဘောဂံ ဝဋ္ဋတီတိ ကာယဿ ဝါ ကာယေ အရုနော ဝါ မက္ခနံ ဝဋ္ဋတိ၊ အဇ္ဈောဟရိတုံ ပန န ဝဋ္ဋတိ။ ယန္တိ သတ္တာဟာတိက္ကန္တံ ဘေသဇ္ဇံ။ နိရပေက္ခော ပရိစ္စဇိတွာတိ အနပေက္ခော သာမဏေရဿ ဒတွာ။ တန္တိ ဧဝံ ပရိစ္စဇိတွာ ပုန လဒ္ဓဘေသဇ္ဇံ။ ဧဝဉှိ ဒိန္နံ ဘေသဇ္ဇံ သစေ သော သာမဏေရော အဘိသင်္ခရိတွာ ဝါ အနဘိသင်္ခရိတွာ ဝါ တဿ ဘိက္ခုနော ဒဒေယျ၊ ဂဟေတွာ နတ္ထုကမ္မံ ဝါ ကာတဗ္ဗံ၊ အညံ ဝါ ကဉ္စိ ပရိဘောဂံ။ တေနာဟ ‘‘အဇ္ဈောဟရိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သစေ သော ဗာလော ဟောတိ၊ ဒါတုံ န ဇာနာတိ၊ အညေန ဘိက္ခုနာ ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘အတ္ထိ တေ၊ သာမဏေရ၊ ဘေသဇ္ဇ’’န္တိ၊ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ အတ္ထီ’’တိ။ ‘‘အာဟရ၊ ထေရဿ ဘေသဇ္ဇံ ကရိဿာမာ’’တိ၊ ဧဝမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဝတ္ထုဂဏနာယာတိ သပ္ပိအာဒိဝတ္ထုဂဏနာယ စေဝ သပ္ပိပိဏ္ဍာဒိဝတ္ထုဂဏနာယ စ။ မိဿိတေသု ပန ဧကံ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘေသဇ္ဇံ သတ္တာဟာတိက္ကန္တံ နိဿဂ္ဂိယံ၊ ဣမာဟံ သင်္ဃဿ နိဿဇ္ဇာမီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သာဓာရဏပညတ္တိ။ သတ္တာဟံ အနတိက္ကန္တေပိ အတိက္ကန္တသညိနော စေဝ ဝေမတိကဿ စ ဒုက္ကဋံ။ အတိက္ကန္တေ အနတိက္ကန္တသညိနောပိ ဝေမတိကဿပိ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယမေဝ၊ တထာ အနဓိဋ္ဌိတာဝိဿဇ္ဇိတာနဋ္ဌာဝိနဋ္ဌာဒဍ္ဎာဝိလုတ္တေသု အဓိဋ္ဌိတာဒိသညိနော။ အန္တောသတ္တာဟံ အဓိဋ္ဌိတေ၊ ဝိဿဇ္ဇိတေ၊ နဋ္ဌေ၊ ဝိနဋ္ဌေ၊ ဒဍ္ဎေ၊ အစ္ဆိန္နေ၊ ဝိဿာသေန ဂဟိတေ ဥမ္မတ္တကာဒီနဉ္စ အနာပတ္တိ။ အာစာရဝိပတ္တိ။ သပ္ပိအာဒီနံ အတ္တနော သန္တကတာ၊ ဂဏနုပဂတာ၊ သတ္တာဟာတိက္ကမောတိ ဣမာနေတ္ထ တီဏိ အင်္ဂါနိ။ ကထိနသမုဋ္ဌာနံ၊ အကိရိယံ၊ နောသညာဝိမောက္ခံ၊ အစိတ္တကံ၊ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ၊ ကာယကမ္မံ၊ ဝစီကမ္မံ၊ တိစိတ္တံ၊ တိဝေဒနံ။ တေနာဟ ‘‘သေသံ စီဝရဝဂ္ဂဿ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။

ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဝဿိကသာဋိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ပစ္ဆိမမာသဿ ¶ ¶ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာတိ ဇေဋ္ဌမူလပုဏ္ဏမာသိယာ ပစ္ဆိမပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ။ တာဝါတိ တာဝ ပရိမာဏေ ကာလေ။ ဇေဋ္ဌမူလပုဏ္ဏမာသိယာ ပစ္ဆိမပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာ၊ ဣမသ္မိံ ပဉ္စမာသေတိ အတ္ထော။ ကာလော ဝဿိကသာဋိကာယာတိအာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘သမယော ဝဿိကသာဋိကာယ၊ အညေပိ မနုဿာ ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ ဒေန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၈) ဣမေသံ ဂဟဏံ။ ဒေထ မေ ဝဿိကသာဋိကစီဝရန္တိအာဒိကာယာတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ပန ‘‘အာဟရထ မေ ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ၊ ပရိဝတ္တေထ မေ ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ၊ စေတာပေထ မေ ဝဿိကသာဋိကစီဝရ’’န္တိ ဣမေသံ ဂဟဏံ။ အတ္တနော အညာတကအပ္ပဝါရိတေသု တဒုဘယံ ကရောန္တဿ ကိံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အညာတကအပ္ပဝါရိတဋ္ဌာနေ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣဒံ ဝဿိကသာဋိကံ ပုဗ္ဗေ အဒေန္တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ယေ ပန ပုဗ္ဗေပိ ဒေန္တိ၊ တေသု ဝတ္တဘေဒေါ နတ္ထိ။ ဝုတ္တဉှိ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘ယေ မနုဿာ ပုဗ္ဗေပိ ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ ဒေန္တိ၊ ဣမေ ပန သစေပိ အတ္တနော အညာတကအပ္ပဝါရိတာ ဟောန္တိ၊ ဝတ္တဘေဒေါ နတ္ထိ တေသု သတုပ္ပာဒကရဏဿ အနုညာတတ္တာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၈)။ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒေန နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယန္တိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု အညာတကံ ဂဟပတိံ ဝါ ဂဟပတာနိံ ဝါ စီဝရံ ဝိညာပေယျ အညတြ သမယာ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၁၈) ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ ဣဒံ ပန ပကတိယာ ဝဿိကသာဋိကဒါယကေသုပိ ဟောတိယေဝ။

ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမဒ္ဓမာသဿ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာတိ ဧတ္ထ ဇေဋ္ဌမူလကာဠပက္ခူပေါသထဿ ပစ္ဆိမပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာ၊ အယမဒ္ဓမာသော ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမဒ္ဓမာသော နာမ၊ တဿ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော၊ အဒ္ဓမာသဿ ပဌမပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကတ္တိကမာသဿ ပစ္ဆိမဒိဝသော နာမ ပစ္ဆိမကတ္တိကမာသဿ ပုဏ္ဏမာ။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘မာသော သေသော ဂိမှာနန္တိ ဘိက္ခုနာ ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ၊ အဒ္ဓမာသော သေသော ဂိမှာနန္တိ ကတွာ နိဝါသေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္တကေန ဂဏနေန။ ပရိယေသနက္ခေတ္တန္တိ ပရိယေသနဿ ခေတ္တံ။ ဧတသ္မိဉှိ မာသေ ဝဿိကသာဋိကံ အလဒ္ဓံ ပရိယေသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကရဏနိဝါသနက္ခေတ္တမ္ပီတိ ကရဏက္ခေတ္တဉ္စေဝ နိဝါသနက္ခေတ္တဉ္စ။ ပိ-သဒ္ဒေန ပရိယေသနက္ခေတ္တံ ¶ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဧတသ္မိဉှိ အဒ္ဓမာသေ ပရိယေသိတုံ၊ ကာတုံ၊ နိဝါသေတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ၊ အဓိဋ္ဌာတုံယေဝ န ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေ ‘‘ဇေဋ္ဌမူလပုဏ္ဏမာသိယာ ပစ္ဆိမပါဋိပဒဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကာလပက္ခုပေါသထော၊ အယမေကော အဒ္ဓမာသော ပရိယေသနက္ခေတ္တဉ္စေဝ ကရဏက္ခေတ္တဉ္စ။ ဧတသ္မိဉှိ အန္တရေ ဝဿိကသာဋိကံ အလဒ္ဓံ ပရိယေသိတုံ ¶ ၊ လဒ္ဓံ ကာတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ၊ နိဝါသေတုံ၊ အဓိဋ္ဌာတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၈) ဝစနံ ဒိဿတိ၊ တံ ပမာဒလိခိတံ မာတိကာယ ဝိရောဓတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘အဒ္ဓမာသော သေသော ဂိမှာနန္တိ ကတွာ နိဝါသေတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၇) ဟိ ပါဠိ။ သဗ္ဗမ္ပီတိ ပရိယေသနံ၊ ကရဏံ၊ နိဝါသနံ၊ အဓိဋ္ဌာနဉ္စာတိ သဗ္ဗမ္ပိ။ ဣမိနာ ဣမေ စတ္တာရော မာသာ ပရိယေသနကရဏနိဝါသနာဓိဋ္ဌာနာနံ စတုန္နမ္ပိ ခေတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ဧတေသု ဟိ စတူသု မာသေသု အလဒ္ဓံ ပရိယေသိတုံ၊ လဒ္ဓံ ကာတုံ၊ နိဝါသေတုံ၊ အဓိဋ္ဌာတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။

ဝဿံ ဥက္ကဍ္ဎီယတီတိ သံဝစ္ဆရံ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎီယတိ ဝဍ္ဎီယတိ၊ အာရုယှတီတိ အတ္ထော၊ ဝဿာနဿ ပဌမမာသံ ဥက္ကဍ္ဎိတွာ ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမမာသမေဝ ကရောန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝဿူပနာယိကဒိဝသေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာတိ ဝဿာနတော ပုဗ္ဗေယေဝ ဒသာဟဿ အတိက္ကန္တတ္တာ ဝဿူပနာယိကဒိဝသေယေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ။ တဉှိ ဒိဝသံ အတိက္ကာမေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အန္တောဝဿေ ပန လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စ တသ္မိံယေဝ အန္တောဝဿေ လဒ္ဓဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဒသာဟံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗာ၊ ဒသာဟာတိက္ကမေ နိဋ္ဌိတာ ပန တဒဟေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ။ ဒသာဟေ အပ္ပဟောန္တေ စီဝရကာလံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗာ။ အယံ တာဝ ကတာယ ပရိဟာရော။ အကတာယ ပန ကော ပရိဟာရောတိ အာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ ဧကာဟမ္ပိ န လဘတိ ဣတော အညဿ ပရိဟာရဿာဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

သော ကုတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ယာဝ ဟေမန္တဿ ပဌမဒိဝသော’’တိ၊ ဇေဋ္ဌမူလပုဏ္ဏမာသိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိယာ ပစ္ဆိမပါဋိပဒဒိဝသော၊ တာဝါတိ အတ္ထော။ ဧတေသု သတ္တသု ပိဋ္ဌိသမယမာသေသူတိ ပဋိလောမက္ကမေန ဝုတ္တေသု ကတ္တိကပုဏ္ဏမာသိယာ ပစ္ဆိမပါဋိပဒါဒီသု ဇေဋ္ဌမူလပုဏ္ဏမာသာဝသာနေသု ဧတေသု သတ္တသု ပိဋ္ဌိသမယနာမကေသု မာသေသု။ သတုပ္ပာဒကရဏေနာတိ ‘‘ကာလော ဝဿိကသာဋိကာယာ’’တိအာဒိနာ နယေန သတုပ္ပာဒကရဏေန။ ဝိညာပေန္တဿာတိ ‘‘ဒေထ ¶ မေ ဝဿိကသာဋိကစီဝရ’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၆၂၈) နယေန ဝိညတ္တိံ ကရောန္တဿ။ တေန သိက္ခာပဒေန အနာပတ္တီတိ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိ၊ ဣမိနာ ပန သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိယေဝ အသမယတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဒန္တဗုဒ္ဓဒတ္တာစရိယေန –

‘‘ကတွာ ပန သတုပ္ပာဒံ၊ ဝဿသာဋိကစီဝရံ၊

နိပ္ဖာဒေန္တဿ ဘိက္ခုဿ၊ သမယေ ပိဋ္ဌိသမ္မတေ။

‘‘ဟောတိ ¶ နိဿဂ္ဂိယာပတ္တိ၊ ဉာတကာညာတကာဒိနော၊

တေသုယေဝ စ ဝိညတ္တိံ၊ ကတွာ နိပ္ဖာဒနေ တထာ’’တိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဝဿိကသာဋိကစီဝရံ အတိရေကမာသေ သေသေ ဂိမှာနေ ပရိယိဋ္ဌံ အတိရေကဒ္ဓမာသေ သေသေ ဂိမှာနေ ကတွာ ပရိဒဟိတံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ ဣမိနာ (ပါရာ။ ၆၂၈) နယေန နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝဿိကသာဋိကပရိယေသနဝတ္ထုသ္မိန္တိ ပဋိကစ္စေဝ ဝဿိကသာဋိကပရိယေသနဝတ္ထုသ္မိံ။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ အတိရေကမာသဒ္ဓမာသေသု အတိရေကသညိဝေမတိကဦနကသညီနံ ပရိယေသနနိဝါသနဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ၊ ဧကသေသနိဒ္ဒေသော စာယံ၊ သာမညနိဒ္ဒေသော ဝါ။ ဦနကမာသဒ္ဓမာသေသူတိ ဦနကမာသေ စေဝ ဦနကဒ္ဓမာသေ စ။ အတိရေကသညိနော၊ ဝေမတိကဿ ဝါ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပရိယေသနနိဝါသနံ ကရောန္တဿာ’’တိ ပါဌသေသော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ဦနကမာသေ သေသေ ဂိမှာနေ အတိရေကသညိနော၊ ဝေမတိကဿ ဝါ ပရိယေသန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ ဦနကဒ္ဓမာသေ သေသေ ဂိမှာနေ စ အတိရေကသညိနော၊ ဝေမတိကဿ ဝါ နိဝါသေန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ဒုက္ကဋံ အတိဒိသတိ၊ တဉ္စ ဒုက္ကဋံ ဥဒကဖုသိတဂဏနာယ အကတွာ နှာနပရိယောသာနဝသေန ပယောဂေ ပယောဂေ ကာရေတဗ္ဗံ၊ တဉ္စ ခေါ ဝိဝဋင်္ဂဏေ အာကာသတော ပတိတဥဒကေနေဝ နှာယန္တဿ၊ န နှာနကောဋ္ဌကဝါပိအာဒီသု ဃဋေဟိ အာသိတ္တူဒကေန နှာယန္တဿ။ တေနေဝါဟ ‘‘သတိယာ ဝဿိကသာဋိကာယာ’’တိအာဒိ။ ပေါက္ခရဏိယာဒီသု ပန နဂ္ဂဿ နှာယန္တဿ အနာပတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ပေါက္ခရဏိယာဒီသု ပန သတိယာပိ ဝဿိကသာဋိကာယ နဂ္ဂဿ နှာယန္တဿ နတ္ထိ ဒုက္ကဋာပတ္တီတိ အတ္ထော။

ဧဝံ ¶ အန္တရာပတ္တိယာ အနာပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နိဿဂ္ဂိယေန အနာပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အစ္ဆိန္နစီဝရဿာတိ အစ္ဆိန္နသေသစီဝရဿ။ တဿာပိ အသမယေ နိဝါသတော အနာပတ္တိ။ ဧသ နယော နဋ္ဌစီဝရဿ ဝါတိ ဧတ္ထာပိ။ ယထာ စေတ္ထ နိဝါသေန္တာနံ တေသံ အနာပတ္တိ၊ ဧဝံ တတ္ထ ပရိယေသန္တာနမ္ပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ပန မဟဂ္ဃဝဿိကသာဋိကံ ဌပေတွာ နှာယန္တဿ စောရူပဒ္ဒဝေါ အာပဒါ နာမာတိ အာဟ ‘‘အနိဝတ္ထ’’န္တိအာဒိ။ အာပဒါသု ဝါ နိဝါသယတောတိ အာပဒါသု ဝိဇ္ဇမာနာသု အသမယေ နိဝါသေန္တဿ။ ယံ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရဿာတိ ဧတံ ဝဿိကသာဋိကံယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေသဉှိ နဂ္ဂါနံ ကာယောဝဿာပနေ အနာပတ္တိ။ ဧတ္ထ စ မဟဂ္ဃဝဿိကသာဋိကံ နိဝါသေတွာ နှာယန္တဿ စောရူပဒ္ဒဝေါ အာပဒါ နာမာ’’တိ အစ္ဆိန္နစီဝရာဒိနော နိဿဂ္ဂိယေန အနာပတ္တိံ ¶ အဒဿေတွာ နဂ္ဂဿ နှာယတော ဒုက္ကဋေနေဝ အနာပတ္တိဒဿနံ၊ တံ ယုတ္တံ ဝိယ န ဒိဿတိ။ သဗ္ဗသိက္ခာပဒေသု ဟိ မူလာပတ္တိယာ ဧဝ အာပတ္တိပ္ပသင်္ဂေ အနာပတ္တိဒဿနတ္ထံ အနာပတ္တိဝါရော အာရဘီယတိ၊ န အန္တရာပတ္တိယာတိ၊ တသ္မာ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။ သစီဝရတာတိ အန္တရဝါသကဥတ္တရာသင်္ဂေဟိ သစီဝရတာ။

ဝဿိကသာဋိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ စီဝရအစ္ဆိန္ဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

‘‘ဒတွာ’’တိ ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စာသီသမာနဿေဝ ဒါနမိဟ အဓိပ္ပေတံ၊ န နိဿဋ္ဌဒါနန္တိ အာဟ ‘‘ဝေယျာဝစ္စာဒီနီ’’တိအာဒိ။ သကသညာယာတိ ‘‘သက’’န္တိ သညာယ။ ဣမိနာ ပါရာဇိကာဘာဝံ ဒဿေတိ။ စဇိတွာ ဒိန္နမ္ပိ ဟိ သကသညာယ ဂဏှတော နတ္ထိ ပါရာဇိကံ။ အစ္ဆိန္ဒန္တဿာတိ ဧကတော အဗဒ္ဓါနိ၊ ဝိသုံ ဌပိတာနိ စ ဗဟူနိ အစ္ဆိန္ဒတော၊ ‘‘သင်္ဃာဋိံ အာဟရ၊ ဥတ္တရာသင်္ဂံ အာဟရာ’’တိ ဧဝံ အာဟရာပယတော စ။ တေနာဟ ‘‘ဝတ္ထုဂဏနာယ အာပတ္တိယော’’တိ။ ‘‘မယာ ဒိန္နာနိ သဗ္ဗာနိ အာဟရာ’’တိ ဝဒတောပိ ဧကဝစနေနေဝ သမ္ဗဟုလာ အာပတ္တိယော။ ဧကံ စီဝရံ ပန ဧကာဗဒ္ဓါနိ စ ဗဟူနိ အစ္ဆိန္ဒတော ဧကာ အာပတ္တိ။ ‘‘အစ္ဆိန္ဒာ’’တိ အာဏတ္တိယာ ဒုက္ကဋန္တိ ‘‘မယာ ဒိန္နာနိ သဗ္ဗာနိ ဂဏှာ’’တိ အာဏတ္တိယာ ဧကံ ဒုက္ကဋံ၊ အစ္ဆိန္နေသု ပန ¶ ဧကဝစနေနေဝ သမ္ဗဟုလာ ပါစိတ္တိယော။ တေနာဟ ‘‘အစ္ဆိန္နေသု ဝတ္ထုဂဏနာယ အာပတ္တိယော’’တိ။ အစ္ဆိန္နေသူတိ တေနာဏတ္တေန အစ္ဆိန္နေသု စီဝရေသု။ ယတ္ထ ပန ပေါတ္ထကေသု ‘‘အစ္ဆိန္နေသု ယတ္တကာနိ အာဏတ္တာနိ၊ တေသံ ဂဏနာယ အာပတ္တိယော’’တိ ပါဌော၊ တတ္ထ ယတ္တကာနိ အာဏတ္တာနီတိ ယတ္တကာနိ စီဝရာနိ ဂဏှိတုံ အာဏတ္တာနီတိ အတ္ထော။ ယံ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘စီဝရံ ‘ဂဏှာ’တိ အာဏာပေတိ၊ ဧကံ ဒုက္ကဋံ။ အာဏတ္တော ဗဟူနိ ဂဏှာတိ၊ ဧကံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၃၃) ဝုတ္တံ၊ တံ ဧကာဗဒ္ဓံ သန္ဓာယ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သမန္တပါသာဒိကာယ သဒ္ဓိံ ဣမာယ အဋ္ဌကထာယ န ကောစိ ဝိရောဓော။ သစေ ပန ‘‘သင်္ဃာဋိံ ဂဏှ၊ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဂဏှာ’’တိ အာဏာပေတိ၊ ဝါစာယ ဝါစာယ ဒုက္ကဋံ။ အစ္ဆိန္နေသု ဝတ္ထုဂဏနာယ အာပတ္တိယော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ ဘိက္ခုဿ သာမံ ဒတွာ အစ္ဆိန္နံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၃၃) ဣမိနာ နယေန နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တိကပါစိတ္တိယန္တိ ဥပသမ္ပန္နေ ဥပသမ္ပန္နသညိဝေမတိကအနုပသမ္ပန္နသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ အညံ ပရိက္ခာရန္တိ ပတ္တာဒိံ အညံ ပရိက္ခာရံ၊ အန္တမသော သူစိမ္ပီတိ အတ္ထော။ န ¶ ကေဝလံ အနုပသမ္ပန္နဿ စီဝရံယေဝ အစ္ဆိန္ဒတော ဒုက္ကဋန္တိ အာဟ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယံ ကိဉ္စီတိ စီဝရံ ဝါ ဟောတု၊ ပတ္တာဒိ၊ ယံ ကိဉ္စိ ပရိက္ခာရံ ဝါ။ တဿ ဝိဿာသံ ဂဏှန္တဿာတိ ယဿ ဒိန္နံ၊ တဿ ဝိဿာသေန ဂဏှန္တဿ၊ တတိယတ္ထေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ဥပသမ္ပန္နတာတိ အစ္ဆိန္ဒနသမယေ ဥပသမ္ပန္နဘာဝေါ။ ကိဉ္စာပိ ဥပသမ္ပန္နဘာဝေါ ပါဠိယံ၊ မာတိကဋ္ဌကထာယဉ္စ ဒါနဂ္ဂဟဏေသု ဒိဿတိ၊ တထာပိ အနုပသမ္ပန္နကာလေ စီဝရံ ဒတွာ ဥပသမ္ပန္နကာလေ အစ္ဆိန္ဒန္တဿ အာပတ္တိတော အစ္ဆိန္ဒနကာလေယေဝ ဥပသမ္ပန္နတာ အင်္ဂန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

စီဝရအစ္ဆိန္ဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သုတ္တဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဆဗ္ဗိဓံ ခေါမသုတ္တာဒိန္တိ ‘‘သုတ္တံ နာမ ဆ သုတ္တာနိ ခေါမံ ကပ္ပာသိကံ ကောသေယျံ ကမ္ဗလံ သာဏံ ဘင်္ဂ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၃၈) ဧဝံ ဝုတ္တံ ဆဗ္ဗိဓံ ခေါမသုတ္တာဒိံ။ တတ္ထ ¶ ခေါမန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၃၆-၃၈) ခေါမဝါကေဟိ ကတသုတ္တံ။ ကပ္ပာသိကန္တိ ကပ္ပာသတော နိဗ္ဗတ္တံ။ ကောသေယျန္တိ ကောသိယံသူဟိ ကန္တိတွာ ကတသုတ္တံ။ ကမ္ဗလန္တိ ဧဠကလောမသုတ္တံ။ သာဏန္တိ သာဏဝါကေန ကတသုတ္တံ။ ဘင်္ဂန္တိ ပါဋေက္ကံ ဝါကသုတ္တမေဝါတိ ဧကေ။ ပဉ္စဟိပိ မိဿေတွာ ကတသုတ္တံ ပန ‘‘ဘင်္ဂ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေသံ အနုလောမန္တိ တေသံ ခေါမာဒီနံ အနုလောမံ ဒုကူလံ ပတ္တုဏ္ဏံ သောမာရပဋ္ဋံ စီနပဋ္ဋံ ဣဒ္ဓိဇံ ဒေဝဒိန္နန္တိ ဆဗ္ဗိဓံ သုတ္တံ။

တုရီတိ ဝါယနူပကရဏော ဧကော ဒဏ္ဍော၊ ဝီတဝီတဋ္ဌာနံ ယတ္ထ သံဟရိတွာ ဌပေန္တိ။ ဝေမန္တိ ဝါယနူပကရဏော ဧကော ဒဏ္ဍော၊ သုတ္တံ ပဝေသေတွာ ယေန အာကောဋေန္တော ဃနဘာဝံ သမ္ပာဒေန္တိ။ တဿ သဗ္ဗပ္ပယောဂေသု ဒုက္ကဋန္တိ တန္တဝါယဿ ယေ တေ တုရိဝေမသဇ္ဇနာဒိကာ ပယောဂါ၊ တေသု သဗ္ဗေသု ပယောဂေသု ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋံ၊ တဿ တန္တဝါယဿ ပယောဂေ ပယောဂေ ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တုရိအာဒီနံ အဘာဝေ တေသံ ကရဏတ္ထံ ဝါသိဖရသုအာဒီနံ မဂ္ဂနနိသာနရုက္ခစ္ဆေဒနာဒိသဗ္ဗပ္ပယောဂေပိ ဧသေဝ နယော။ တန္တူနံ အတ္တနော သန္တကတ္တာ ဝီတဝီတဋ္ဌာနံ ပဋိလဒ္ဓမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိလာဘေန နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီ’’တိ၊ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏေ ဝီတေ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ဒီဃတော ဝိဒတ္ထိမတ္တေ၊ တိရိယဉ္စ ဟတ္ထမတ္တေ ဝီတေ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ သာမံ သုတ္တံ ဝိညာပေတွာ တန္တဝါယေဟိ ဝါယာပိတံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ ဣမိနာ နယေန နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တေနေဝါတိ ¶ ဝိညာပိတတန္တဝါယေနေဝ။ ဧဝံ ဣဓ ဒုက္ကဋန္တိ ဣဓာပိ တန္တဝါယေနေဝ ဒီဃတော ဝိဒတ္ထိမတ္တေ၊ တိရိယံ ဟတ္ထမတ္တေ ဝီတေ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ အကပ္ပိယသုတ္တမယေတိ ဝိညာပိတသုတ္တမယေ။ ဣတရသ္မိန္တိ အဝိညတ္တိသုတ္တမယေ ပရိစ္ဆေဒေ။ တတော စေ ဦနတရာတိ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော စေ ဦနတရာ၊ အန္တမသော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၃၆-၆၃၈) အစ္ဆိမဏ္ဍလပ္ပမာဏာပီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကပ္ပိယတန္တဝါယေနပိ အကပ္ပိယသုတ္တံ ဝါယာပေန္တဿ ယထာ ပုဗ္ဗေ နိဿဂ္ဂိယံ၊ ဧဝမိဓ ဒုက္ကဋံ။ တေနေဝ ကပ္ပိယဉ္စ အကပ္ပိယဉ္စ သုတ္တံ ဝါယာပေန္တဿ သစေ ပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏာ ဝါ ဦနကာ ဝါ အကပ္ပိယသုတ္တပရိစ္ဆေဒါ ဟောန္တိ၊ တေသု ပရိစ္ဆေဒဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ။ ကပ္ပိယသုတ္တပရိစ္ဆေဒေသု အနာပတ္တိ။ အထ ဧကန္တရိကေန ဝါ သုတ္တေန၊ ဒီဃတော ဝါ ကပ္ပိယံ တိရိယံ အကပ္ပိယံ ကတွာ ဝီတံ ဟောတိ၊ ပမာဏယုတ္တေ ပရိစ္ဆေဒေ ပရိစ္ဆေဒေ ဒုက္ကဋံ။

ယဒိ ¶ ပန (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၃၆-၆၃၈) ဒွေ တန္တဝါယာ ဟောန္တိ ဧကော ကပ္ပိယော ဧကော အကပ္ပိယော၊ သုတ္တဉ္စ အကပ္ပိယံ၊ တေ စေ ဝါရေန ဝိနန္တိ၊ အကပ္ပိယတန္တဝါယေန ဝီတေ ပမာဏယုတ္တေ ပရိစ္ဆေဒေ ပရိစ္ဆေဒေ ပါစိတ္တိယံ၊ ဦနတရေ ဒုက္ကဋံ။ ဣတရေန ဝီတေ ဥဘယတ္ထ ဒုက္ကဋံ။ သစေ ဒွေပိ ဝေမံ ဂဟေတွာ ဧကတော ဝိနန္တိ၊ ပမာဏယုတ္တေ ပရိစ္ဆေဒေ ပရိစ္ဆေဒေ ပါစိတ္တိယံ။ အထ သုတ္တံ ကပ္ပိယံ၊ စီဝရဉ္စ ကေဒါရဗဒ္ဓါဒီဟိ သပရိစ္ဆေဒံ၊ အကပ္ပိယတန္တဝါယေန ဝီတေ ပရိစ္ဆေဒေ ပရိစ္ဆေဒေ ဒုက္ကဋံ၊ ဣတရေန ဝီတေ အနာပတ္တိ။ သစေ ဒွေပိ ဧကတော ဝိနန္တိ၊ ပမာဏယုတ္တေ ပရိစ္ဆေဒေ ပရိစ္ဆေဒေ ဒုက္ကဋံ။ အထ သုတ္တမ္ပိ ကပ္ပိယဉ္စ အကပ္ပိယဉ္စ၊ တေ စေ ဝါရေန ဝိနန္တိ၊ အကပ္ပိယတန္တဝါယေန အကပ္ပိယသုတ္တမယေသု ပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏေသု ပရိစ္ဆေဒေသု ဝီတေသု ပရိစ္ဆေဒဂဏနာယ ပါစိတ္တိယံ၊ ဦနတရေသု ကပ္ပိယသုတ္တမယေသု စ ဒုက္ကဋံ။ ကပ္ပိယတန္တဝါယေန အကပ္ပိယသုတ္တမယေသု ပမာဏယုတ္တေသု ဝါ ဦနကေသု ဝါ ဒုက္ကဋမေဝ၊ ကပ္ပိယသုတ္တမယေသု အနာပတ္တိ။

အထ ဧကန္တရိကေန ဝါ သုတ္တေန၊ ဒီဃတော ဝါ အကပ္ပိယံ တိရိယံ အကပ္ပိယံ ကတွာ ဝိနန္တိ၊ ဥဘောပိ ဝါ တေ ဝေမံ ဂဟေတွာ ဧကတော ဝိနန္တိ၊ အပရိစ္ဆေဒေ စီဝရေ ပမာဏယုတ္တေ ပရိစ္ဆေဒေ ပရိစ္ဆေဒေ ဒုက္ကဋံ၊ သပရိစ္ဆေဒေ ပရိစ္ဆေဒဝသေန ဒုက္ကဋာနိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတေနေဝ ဥပါယေနာ’’တိအာဒိ။

ဧတ္ထ စ တန္တဝါယော တာဝ အညာတကအပ္ပဝါရိတတော ဝိညတ္တိယာ လဒ္ဓါ အကပ္ပိယော၊ သေသော ကပ္ပိယော။ သုတ္တမ္ပိ သာမံ ဝိညာပိတံ အကပ္ပိယံ၊ သေသံ၊ ဉာတကာဒိဝသေန ဥပ္ပန္နဉ္စ ကပ္ပိယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ ဝါယာပိတေ ဝါယာပိတသညိဝေမတိကအဝါယာပိတသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ စီဝရတ္ထာယ ဝိညာပိတသုတ္တန္တိ သာမံ ဝါ အညေန ဝါ စီဝရတ္ထာယ ဝိညာပိတသုတ္တံ ¶ ။ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ‘‘သာမံ သုတ္တံ ဝိညာပေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ဣဓ ‘‘စီဝရတ္ထာယ သာမံ ဝိညာပိတသုတ္တ’’န္တိ အဝတွာ ကေဝလံ ‘‘စီဝရတ္ထာယ ဝိညာပိတသုတ္တ’’န္တိ အင်္ဂေသု ဝုတ္တတ္တာ အညေန စီဝရတ္ထာယ ဝိညာပိတသုတ္တမ္ပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အကပ္ပိယဝိညတ္တိယာတိ ‘‘စီဝရံ မေ၊ အာဝုသော၊ ဝါယထာ’’တိ ဧဝံဘူတာယ အကပ္ပိယဝိညတ္တိယာ။

သုတ္တဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ မဟာပေသကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

စီဝရသာမိကေဟိ ¶ ပုဗ္ဗေ အပ္ပဝါရိတော ဟုတွာတိ ‘‘ကီဒိသေန တေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရေန အတ္ထော၊ ကီဒိသံ တေ စီဝရံ ဝါယာပေမိ၊ ဝဒ၊ ဘန္တေ၊ ယဒိစ္ဆသီ’’တိ စီဝရသာမိကေဟိ ပုဗ္ဗေ အဝုတ္တော ဟုတွာ။ ဧတ္ထ စ အာယတာဒီဟိ တီဟိ သုတ္တဝဍ္ဎနာကာရေန သဟ ဝါယနာကာရံ ဒဿေတိ၊ သုဝီတာဒီဟိ စတူဟိ ဝါယနာကာရမေဝ။ ‘‘ကိဉ္စိမတ္တံ အနုပဒဇ္ဇေယျာမာ’’တိအာဒိ တဿ ကတ္တဗ္ဗာကာရမတ္တဒဿနံ၊ န ပန အင်္ဂဒဿနံ သုတ္တဝဍ္ဎနဝသေနေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာတိ အာဟ ‘‘န ဘိက္ခုနော ပိဏ္ဍပါတဒါနမတ္တေနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ ပုဗ္ဗေ အပ္ပဝါရိတေန အညာတကဿ ဂဟပတိကဿ တန္တဝါယေ ဥပသင်္ကမိတွာ စီဝရေ ဝိကပ္ပံ အာပန္နံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၄၃) ဣမိနာ နယေန နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ အညာတကေ အညာတကသညိဝေမတိကဉာတကသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။

မဟာပေသကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ပဌမပဒဿာတိ ‘‘ဒသာဟာနာဂတ’’န္တိ ပဒဿ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ အစ္စန္တသံယောဂဝသေနေဝ။ တာနိ ဒိဝသာနီတိ တေသု ဒိဝသေသု။ အစ္စန္တမေဝါတိ နိရန္တရမေဝ၊ တေသု ဒသာဟေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဒိဝသေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဝါရဏာမာသဿာတိ ပုဗ္ဗကတ္တိကမာသဿ။ သော ဟိ ဣဓ ပဌမပဝါရဏာယောဂတော ‘‘ပဝါရဏာမာသော’’တိ ဝုတ္တော။ ဇုဏှပက္ခပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယာတိ သုက္ကပက္ခပဉ္စမိံ အာဒိံ ကတွာ။ ပဝါရဏာမာသဿ ဇုဏှပက္ခပဉ္စမိတောတိ ဝါ ပဝါရဏာမာသဿ ပကာသနတော ပုရိမဿ ဇုဏှပက္ခဿ ပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော။ ယော ပနေတ္ထ ‘‘ကာမဉ္စေသ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၆၅၀) ‘ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတဗ္ဗ’န္တိ (ပါရာ။ ၄၆၃) ဣမိနာဝ ¶ သိဒ္ဓါ၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ပန အပုဗ္ဗံ ဝိယ အတ္ထံ ဒဿေတွာ သိက္ခာပဒံ ဌပိတ’’န္တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ သော ပမာဒပါဌော ‘‘ဒသာဟာနာဂတ’’န္တိ ဣမိနာ ဝိရောဓတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိဉ္စ ‘‘ဇုဏှပက္ခပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အဋ္ဌကထာယေဝ ပုဗ္ဗာပရဝိရောဓောပိ သိယာ။

အစ္စေကစီဝရန္တိ ¶ အစ္စာယိကစီဝရံ ဝုစ္စတိ၊ သော စ အစ္စာယိကဘာဝေါ ဒါယကဿ ဂမိကာဒိဘာဝေနာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဂမိကဂိလာနဂဗ္ဘိနိအဘိနဝုပ္ပန္နသဒ္ဓါနံ ပုဂ္ဂလာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဂမိကော နာမ ‘‘သေနာယ ဝါ ဂန္တုကာမော ဟောတိ၊ ပဝါသံ ဝါ ဂန္တုကာမော ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၄၉) ဝုတ္တော။ အညတရေန ‘‘ဝဿာဝါသိကံ ဒဿာမီ’’တိ ဧဝံ အာရောစေတွာ ဒိန္နန္တိ ဂမိကာဒီနံ အညတရေန ဂမနာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဒါတုကာမေန ဒူတံ ဝါ ပေသေတွာ၊ သယံ ဝါ အာဂန္တွာ ‘‘ဝဿာဝါသိကံ ဒဿာမီ’’တိ ဧဝံ အာရောစေတွာ ဒိန္နံ စီဝရံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ အစ္စေကစီဝရံ စီဝရကာလသမယံ အတိက္ကာမိတံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၄၉) ဣမိနာ နယေန နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သေသန္တိ ‘‘သာဓာရဏပညတ္တီ’’တိအာဒိကံ။ အယံ ပန ဝိသေသော – တတ္ထ အတိရေကစီဝရေ အတိရေကစီဝရသညိအာဒိနော ဒသာဟာတိက္ကမော၊ ဣဓ အစ္စေကစီဝရေ အစ္စေကစီဝရသညိအာဒိနော စီဝရကာလာတိက္ကမော။ တထာ အနစ္စေကစီဝရေ အစ္စေကစီဝရသညိနော၊ ဝေမတိကဿ စ ဒုက္ကဋံ။ ဇာတိပ္ပမာဏသမ္ပန္နဿ အစ္စေကစီဝရဿ အတ္တနော သန္တကတာ၊ ဒသာဟာနာဂတာယ ကတ္တိကတေမာသိကပုဏ္ဏမာယ ဥပ္ပန္နဘာဝေါ၊ အနဓိဋ္ဌိတအဝိကပ္ပိတတာ၊ စီဝရကာလာတိက္ကမောတိ စတုရင်္ဂဘာဝေါဝ ဧတ္ထ ဝိသေသော။

အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဥပသမ္ပဇ္ဇန္တိအာဒီသု ဝိယာတိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၀၈) ဣမဿ ဝိဘင်္ဂေ ‘‘ဥပသမ္ပဇ္ဇာ’’တိ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗေ ‘‘ဥပသမ္ပဇ္ဇ’’န္တိ ဥဒ္ဓဋံ။ တဒိဟ နိဒဿနံ ကတံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပန ‘‘အနာပုစ္ဆံ ဝါ ဂစ္ဆေယျာ’’တိအာဒီနံ (ပါစိ။ ၁၁၁၊ ၁၁၅) သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပဂန္တွာတိ ဥပသဒ္ဒဿတ္ထမာဟ။ ဝသိတွာတိ အက္ခဏ္ဍံ ဝသိတွာ။ ‘‘ယေန ယဿ ဟိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဒူရဋ္ဌမ္ပိ စ တဿ တ’’န္တိ ဝစနတော ‘‘ဣမဿ…ပေ… ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣမဿာတိ ‘‘ဥပဝဿ’’န္တိ ပဒဿ။ ဝိနယပရိယာယေန အရညလက္ခဏံ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကေ ¶ အာဂတံ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဂါမာ ဝါ အရညာ ဝါ’’တိ အနဝသေသတော အဝဟာရဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟေန ¶ တဒုဘယံ အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂါမူပစာရော ဟိ လောကေ ဂါမသင်္ခမေဝ ဂစ္ဆတီတိ။ ဣဓ ပန သုတ္တန္တပရိယာယေန ‘‘ပဉ္စဓနုသတိကံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၅၄) အာဂတံ အာရညကံ ဘိက္ခုံ သန္ဓာယ။ န ဟိ သော ဝိနယပရိယာယိကေ အရညေ ဝသန္တော ‘‘အာရညကော ပန္ထသေနာသနော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၁) သုတ္တေ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ တတ္ထ အာဂတမေဝ လက္ခဏံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗပစ္ဆိမာနိ အာရောပိတေန အာစရိယဓနုနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘အာစရိယဓနု နာမ ပကတိဟတ္ထေန နဝဝိဒတ္ထိပမာဏံ။ ဇိယာယ ပန အာရောပိတာယ စတုဟတ္ထပမာဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဂါမဿာတိ ပရိက္ခိတ္တဿ ဂါမဿ။ ဣန္ဒခီလတောတိ ဥမ္မာရတော။ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနတောတိ ပရိယန္တေ ဌိတဃရဿ ဥပစာရေ ဌိတဿ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ပဌမလေဍ္ဍုပါတတော။ ကိတ္တကေန မဂ္ဂေန မိနိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ။ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဝိဟာရဿာပိ ဂါမဿေဝ ဥပစာရံ နီဟရိတွာ ဥဘိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ အန္တရာ မိနိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ စောရာနံ နိဝိဋ္ဌောကာသာဒိဒဿနေနာတိ အာရာမေ၊ အာရာမူပစာရေ စ စောရာနံ နိဝိဋ္ဌောကာသာဒိဒဿနေန ကာရဏေန။ အာဒိသဒ္ဒေန ဘုတ္တောကာသဋ္ဌိတောကာသနိသိန္နောကာသနိပန္နောကာသာနံ ဂဟဏံ။ စောရေဟိ မနုဿာနံ ဟတဝိလုတ္တာကောဋိတဘာဝဒဿနတောတိ အာရာမေ၊ အာရာမူပစာရေ စ ဟတဝိလုတ္တာကောဋိတဘာဝဒဿနတော။

အန္တရဃရေ နိက္ခိပေယျာတိ အန္တရေ အန္တရေ ဃရာနိ ဧတ္ထ၊ ဧတဿာတိ ဝါ အန္တရဃရံ၊ ဂါမော၊ တသ္မိံ ဌပေယျာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အာရညကဿာ’’တိအာဒိ။ တဉ္စာတိ နိက္ခိပနဉ္စ။ ‘‘မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရိတော ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ဝဿစ္ဆေဒံ အကတွာ ဝုဋ္ဌဘာဝံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ပဝါရဏာယ အင်္ဂဘာဝံ။ တေနေဝ ဟိ ဗျတိရေကံ ဒဿေန္တေန သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅၃-၆၅၄) ဝုတ္တံ ‘‘သစေ ပစ္ဆိမိကာယ ဝါ ဥပဂတော ဟောတိ ဆိန္နဝဿော ဝါ၊ နိက္ခိပိတုံ န လဘတီ’’တိ။ ကတ္တိကမာသော နာမ ပုဗ္ဗကတ္တိကမာသဿ ကာဠပက္ခပါဋိပဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အပရကတ္တိကပုဏ္ဏမာ၊ တာဝ ဧကူနတ္တိံသ ရတ္တိန္ဒိဝါ။ ဧဝ-သဒ္ဒေန ကတ္တိကမာသတော ပရံ န လဘတီတိ ဒဿေတိ။ ဦနပ္ပမာဏေ တာဝ အရညလက္ခဏာယောဂတော န လဘတု၊ ကသ္မာ ဂါဝုတတော အတိရေကပ္ပမာဏေ န လဘတီတိ အာဟ ‘‘ယတြ ¶ ဟီ’’တိအာဒိ။ နိမန္တိတော ပန အဒ္ဓယောဇနမ္ပိ ယောဇနမ္ပိ ဂန္တွာ ဝသိတုံ ပစ္စေတိ၊ ဣဒမပ္ပမာဏံ။ သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယမေဝ ဟောတီတိ သာသင်္ကဉ္စေဝ သပ္ပဋိဘယဉ္စ ဟောတိ။ ဧဝ-သဒ္ဒေန အနာသင်္ကအပ္ပဋိဘယေဟိ အင်္ဂယုတ္တေပိ သေနာသနေ ဝသန္တော နိက္ခိပိတုံ န လဘတီတိ ဒဿေတိ။ ဧတ္တာဝတာ ပုရိမိကာယ ဥပဂန္တွာ အက္ခဏ္ဍံ ကတွာ ဝုဋ္ဌဝဿော ယံ ဂါမံ ဂေါစရဂါမံ ကတွာ ပဉ္စဓနုသတိကပစ္ဆိမေ အာရညကသေနာသနေ ဝိဟရတိ၊ တသ္မိံ ဂါမေ စီဝရံ ဌပေတွာ သကလကတ္တိကမာသံ တသ္မိံယေဝ သေနာသနေ တေန စီဝရေန ဝိနာ ဝတ္ထုံ အနုဇာနိတွာ ¶ ဣဒါနိ ဝိဟာရတော အညတ္ထ ဝသန္တဿ ဆာရတ္တံ ဝိပ္ပဝါသံ အနုဇာနန္တော ‘‘သိယာ စ တဿ ဘိက္ခုနော’’တိအာဒိမာဟ။ အသမာဒါနစာရဉှိ အတ္ထတကထိနာ ဧဝ လဘန္တိ၊ နေတရေတိ ဧတ္ထ ဣဒမ္ပိ ကာရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဆာရတ္တပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝသိတဗ္ဗန္တိ ယော ဘိက္ခု ဝိဟာရေ ဝသန္တော တတော အညတ္ထ ဂမနကိစ္စေ သတိ အန္တရဃရေ စီဝရံ နိက္ခိပတိ၊ တေန ဘိက္ခုနာ တေန စီဝရေန ဆာရတ္တပရမံ ဝိပ္ပဝသိတဗ္ဗံ၊ ဆ ရတ္တိယော တမှာ ဝိဟာရာ အညတ္ထ ဝသိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဘဒန္တေန ဗုဒ္ဓဒတ္တာစရိယေန –

‘‘ယံ ဂါမံ ဂေါစရံ ကတွာ၊ ဘိက္ခု အာရညကေ ဝသေ၊

တသ္မိံ ဂါမေ ဌပေတုံ တံ၊ မာသမေကံ တု ဝဋ္ဋတိ။

‘‘အညတ္ထေဝ ဝသန္တဿ၊ ဆာရတ္တပရမံ မတံ၊

အယမဿ အဓိပ္ပာယော၊ ပဋိစ္ဆန္နော ပကာသိတော’’တိ။

တေနေဝါဟ ‘‘တတော စေ ဥတ္တရိ ဝိပ္ပဝသေယျာတိ ဆာရတ္တတော ဥတ္တရိ တသ္မိံ သေနာသနေ သတ္တမံ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေယျာ’’တိအာဒိ။ တထာ အသက္ကောန္တေနာတိ ဂတဋ္ဌာနဿ ဒူရတာယ သေနာသနံ အာဂန္တွာ သတ္တမံ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတုံ အသက္ကောန္တေန။ ဧဝမ္ပိ အသက္ကောန္တေန တတြေဝ ဌိတေန ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗံ ‘‘အတိရေကစီဝရဋ္ဌာနေ ဌဿတီ’’တိ။ ဝသိတွာတိ အရုဏံ ဥဋ္ဌာပေတွာ။ ဘိက္ခုသမ္မုတိ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တာဝ။

သေသန္တိ ‘‘အညတြ ဘိက္ခုသမ္မုတိယာတိ အယမေတ္ထ အနုပညတ္တီ’’တိအာဒိကံ။ တတ္ထ ဟိ အင်္ဂေသု ယံ ရတ္တိဝိပ္ပဝါသော စတုတ္ထမင်္ဂံ၊ တံ ဣဓ ဆာရတ္တတော ဥတ္တရိ ဝိပ္ပဝါသော ဟောတီတိ အယမေဝ ဝိသေသော။

သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ပရိဏတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

နနု ¶ စာယံ သင်္ဃဿ ပရိဏတော၊ န ပရိစ္စတ္တော၊ အထ ကထံ သင်္ဃသန္တကော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သောတိ လာဘော။ ဧကေန ပရိယာယေနာတိ ပရိဏတဘာဝသင်္ခါတေန ဧကေန ပရိယာယေန။ ‘‘လဘိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ လာဘသဒ္ဒဿ ကမ္မသာဓနမာဟ။ စီဝရာဒိဝတ္ထုန္တိ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရံ ¶ အန္တမသော စုဏ္ဏပိဏ္ဍမ္ပိ ဒန္တကဋ္ဌမ္ပိ ဒသိကသုတ္တမ္ပိ။ ပရိဏတန္တိ သင်္ဃဿ နိန္နံ သင်္ဃဿ ပေါဏံ သင်္ဃဿ ပဗ္ဘာရံ ဟုတွာ ဌိတန္တိ အတ္ထော။ ယေန ပန ကာရဏေန သော ပရိဏတော ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတွာ တဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒဿာမ ကရိဿာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော ပရိဏာမေန္တဿာတိ ‘‘ဣဒံ မယှံ ဒေဟီ’’တိ သင်္ဃဿ ပရိဏတဘာဝံ ဉတွာ အတ္တနော ပရိဏာမေတွာ ဂဏှန္တဿ။ ပယောဂေတိ ပရိဏာမနပ္ပယောဂေ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဇာနံ သင်္ဃိကံ လာဘံ ပရိဏတံ အတ္တနော ပရိဏာမိကံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ ဣမိနာ နယေန နိဿဇ္ဇနဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သင်္ဃစေတိယပုဂ္ဂလေသူတိ ဧတ္ထ စ အန္တမသော သုနခံ ဥပါဒါယ ယော ကောစိ သတ္တော ‘‘ပုဂ္ဂလော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညသင်္ဃာဒီနန္တိ အညသင်္ဃစေတိယပုဂ္ဂလာနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘သင်္ဃဿ ပရိဏတံ အညဿ သင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ၊ စေတိယဿ ပရိဏတံ အညဿ စေတိယဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ၊ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏတံ အညဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။

ဣဒါနိ အနာပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘အပရိဏတသညိနော’’တိအာဒိမာဟ။ ပရိဏတေ၊ အပရိဏတေ စ အပရိဏတသညိနော စာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ပရိဏတေ၊ အပရိဏတေ စာတိ ဥဘယတ္ထာပိ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ပရိဏတေ အပရိဏတသညီ အတ္တနော ပရိဏာမေတိ၊ အနာပတ္တိ။ အပရိဏတေ အပရိဏတသညီ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၆၀)။ ဒေယျဓမ္မောတိ စတ္တာရော ပစ္စယာ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ပဋိသင်္ခါရံ ဝါ လဘေယျ၊ စိရဋ္ဌိတိကော ဝါ အဿ၊ ယတ္ထ ဝါ ပန တုမှာကံ စိတ္တံ ပသီဒတိ၊ တတ္ထ ဒေထာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၆၁) ဝစနာနံ ဂဟဏံ။ သစေ ပန ဒါယကာ ‘‘မယံ ¶ သင်္ဃဘတ္တံ ကတ္တုကာမာ၊ စေတိယပူဇံ ကတ္တုကာမာ၊ ဧကဿ ဘိက္ခုနော ပရိက္ခာရံ ဒါတုကာမာ၊ တုမှာကံ ရုစိယာ ဒဿာမ။ ဘဏထ၊ ကတ္ထ ဒေမာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၆၀) ဝဒန္တိ၊ ဧဝံ ဝုတ္တေ တေန ဘိက္ခုနာ ‘‘ယတ္ထ ဣစ္ဆထ၊ တတ္ထ ဒေထာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာ။

ပရိဏတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပတ္တဝဂ္ဂေါ တတိယော။

ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ

ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ

နိဿဂ္ဂိယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။