📜

ပါစိတ္တိယကဏ္ဍံ

၁။ မုသာဝါဒဝဂ္ဂေါ

၁။ မုသာဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေတိ ¶ ¶ ဧတ္ထ မုသာတိ အဘူတံ အတစ္ဆံ ဝတ္ထု၊ ဝါဒေါတိ တဿ ဘူတတော တစ္ဆတော ဝိညာပနံ၊ သမ္ပဇာနဿ မုသာဝါဒေါ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေါ၊ တသ္မိံ သမ္ပဇာနမုသာဝါဒေတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ’’တိအာဒိ။ သော စ ပန မုသာဝါဒေါ ပုဗ္ဗဘာဂက္ခဏေ၊ တင်္ခဏေ စ ဝိဇာနန္တဿ ဟောတိ ‘‘ပုဗ္ဗေဝဿ ဟောတိ ‘မုသာ ဘဏိဿ’န္တိ၊ ဘဏန္တဿ ဟောတိ ‘မုသာ ဘဏာမီ’’’တိ (ပါစိ။ ၄) ဝုတ္တတ္တာတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေပိ ဇာနိတွာ ဝစနက္ခဏေပိ ဇာနန္တဿာ’’တိ။ ဧတဉှိ ဒွယံ အင်္ဂဘူတံ၊ ဣတရံ ပန ဟောတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ အကာရဏမေတံ။ နနု စေတံ ဘဏနမေဝ ဉာယတီတိ အာဟ ‘‘ဘဏနဉ္စ နာမာ’’တိအာဒိ။ အဘူတဿာတိ အတစ္ဆဿ။

ဟတ္ထကံ သကျပုတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဟတ္ထကောတိ တဿ ထေရဿ နာမံ။ သကျာနံ ပုတ္တောတိ သကျပုတ္တော။ ဗုဒ္ဓကာလေ ကိရ သကျကုလတော အသီတိ ပုရိသသဟဿာနိ ပဗ္ဗဇိံသု၊ တေသံ သော အညတရော။ အဝဇာနိတွာ ပဋိဇာနနာဒိဝတ္ထုသ္မိန္တိ ဧတ္ထ အဝဇာနိတွာ ပဋိဇာနနံ နာမ တိတ္ထိယေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေန္တော အတ္တနော ဝါဒေ ကဉ္စိ ဒေါသံ သလ္လက္ခေန္တော ‘‘နာယံ မမ ဝါဒေါ’’တိ အဝဇာနိတွာ ပုန ကထေန္တော ကထေန္တော နိဒ္ဒေါသတံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘မမေဝ အယံ ဝါဒေါ’’တိ ပဋိဇာနာတိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပဋိဇာနိတွာ အဝဇာနနံ၊ အညေနညံ ပဋိစရဏံ၊ သမ္ပဇာနမုသာဘာသနံ၊ သင်္ကေတံ ကတွာ ဝိသံဝါဒကရဏဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဣဒါနိ အာပတ္တိဘေဒဒဿနတ္ထံ ‘‘ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနတ္ထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အနုပဓာရေတွာ သဟသာ ဘဏန္တဿာတိ အဝီမံသိတွာ ဝေဂေန ဒိဋ္ဌမ္ပိ ‘‘အဒိဋ္ဌံ မေ’’တိအာဒိနာ ဘဏန္တဿ ¶ ။ ‘‘အညံ ဘဏိဿာမီ’’တိ အညံ ဘဏန္တဿာတိ ယော မန္ဒတ္တာ မောမူဟတ္တာ ပက္ခလန္တော ‘‘စီဝရ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘စီရ’’န္တိအာဒီနိ ဘဏတိ၊ အယံ ‘‘အညံ ဘဏိဿာမီ’’တိ အညံ ဘဏတိ နာမ။ ယော ပန သာမဏေရေန ‘‘အပိ၊ ဘန္တေ၊ မယှံ ဥပဇ္ဈာယံ ပဿိတ္ထာ’’တိ ¶ ဝုတ္တော ကေဠိံ ကုရုမာနော ‘‘တဝ ဥပဇ္ဈာယော ဒါရုသကဋံ ယောဇေတွာ ဂတော ဘဝိဿတီ’’တိ ဝါ သိင်္ဂါလသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကဿာယံ သဒ္ဒေါ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘မာတုယာ တေ ယာနေန ဂစ္ဆန္တိယာ ကဒ္ဒမေ လဂ္ဂစက္ကံ ဥဒ္ဓရန္တာနံ အယံ သဒ္ဒေါ’’တိ ဝါ ဧဝံ နေဝ ဒဝါ၊ န ရဝါ အညံ ဘဏတိ၊ သော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိယေဝ။ အညာ ပူရဏကထာ နာမ ဟောတိ – ဧကော ဂါမေ ထောကံ တေလံ လဘိတွာ ဝိဟာရံ အာဂတော သာမဏေရံ ဘဏတိ ‘‘တွံ အဇ္ဇ ကုဟိံ ဂတော၊ ဂါမော ဧကတေလော အဟောသီ’’တိ ဝါ၊ ပစ္ဆိကာယ ဌပိတံ ပူဝခဏ္ဍံ လဘိတွာ ‘‘အဇ္ဇ ဂါမေ ပစ္ဆိကာဟိ ပူဝေ စာရေသု’’န္တိ ဝါ၊ အယံ မုသာဝါဒေါဝ ဟောတိ။ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရတာတိ ဝိသံ ဝါဒေန္တိ ဧတေနာတိ ဝိသံဝါဒနံ၊ ဝဉ္စနာဓိပ္ပာယဝသပ္ပဝတ္တံ စိတ္တံ၊ တဿ ပုရေက္ခာရတာ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရတာ၊ ဝိသံဝါဒနစိတ္တဿ ပုရတော ကရဏန္တိ အတ္ထော။

မုသာဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဩမသဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဩမသဝါဒေတိ ခုံသနဂရဟဏဝစနေ။ ယသ္မာ ပန တံ နေဝ ကဏ္ဏသုခံ၊ န ဟဒယသုခံ၊ တသ္မာ တေန ကဏ္ဏဉ္စေဝ ဟဒယဉ္စ ဝိဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘ဩဝိဇ္ဈနဝစနေ’’တိ၊ ဇာတိအာဒီဟိ ဃဋေတွာ ဝစနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဇာတိနာမာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဇာတိ နာမ ဗြာဟ္မဏာဒိ ဥက္ကဋ္ဌာ စေဝ စဏ္ဍာလာဒိ ဟီနာ စ ဇာတိ။ နာမံ နာမ အဝကဏ္ဏကာဒိ ဟီနဉ္စေဝ ဗုဒ္ဓရက္ခိတာဒိ ဥက္ကဋ္ဌဉ္စ နာမံ။ ဂေါတ္တံ နာမ ကောသိယာဒိ ဟီနဉ္စေဝ ဂေါတမာဒိ ဥက္ကဋ္ဌဉ္စ ဂေါတ္တံ။ ကမ္မံ နာမ ပုပ္ဖဆဍ္ဍကာဒိ ဟီနဉ္စေဝ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒိ ဥက္ကဋ္ဌဉ္စ ကမ္မံ။ သိပ္ပံ နာမ နဠကာရာဒိ ဟီနဉ္စေဝ မုဒ္ဒါဂဏနာဒိ ဥက္ကဋ္ဌဉ္စ သိပ္ပံ။ အာဗာဓော နာမ သဗ္ဗောပိ ရောဂေါ ဟီနောယေဝ။ အထ ဝါ မဓုမေဟော ဥက္ကဋ္ဌော၊ သေသော ဟီနောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ လိင်္ဂံ နာမ အတိဒီဃာဒိ ဟီနဉ္စေဝ နာတိဒီဃာဒိ ဥက္ကဋ္ဌဉ္စ လိင်္ဂံ။ ကိလေသော နာမ ရာဂါဒိကော သဗ္ဗောပိ ကိလေသော။ အာပတ္တိ နာမ သောတာပတ္တာဒိကာ ဥက္ကဋ္ဌာ စေဝ ပါရာဇိကာဒိ အနုက္ကဋ္ဌာ စ အာပတ္တိ။ အက္ကောသော နာမ ‘‘ဩဋ္ဌောသီ’’တိအာဒိကော ဟီနော စေဝ ‘‘ပဏ္ဍိတောသီ’’တိအာဒိကော (ပါစိ။ ၁၅) ဥက္ကဋ္ဌော စ အက္ကောသော။

ယထာ ¶ ¶ တထာတိ ပါဠိအာဂတာနာဂတပဒါနံ ယေန ကေနစိ အာကာရေန။ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ဌပေတွာ ဘိက္ခုံ ဘိက္ခုနိအာဒယော သဗ္ဗေ သတ္တာ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ဌိတာတိ အာဟ ‘‘ဣဓ စာ’’တိအာဒိ။ ဒဝကမျတာ နာမ ကေဠိဟသာဓိပ္ပာယတာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဥပသမ္ပန္နာနုပသမ္ပန္နေသု စေဝ ပါဠိအာဂတာနာဂတပဒေသု စာတိ သဗ္ဗတ္ထ။ အတ္ထဓမ္မအနုသာသနိပုရေက္ခာရာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘စဏ္ဍာလောသီ’’တိအာဒိကာယ ပါဠိယာ အတ္ထံ ဝဏ္ဏေန္တော အတ္ထပုရေက္ခာရော နာမ။ ပါဠိံ ဝါစေန္တော ဓမ္မပုရေက္ခာရော နာမ။ အနုသိဋ္ဌိယံ ဌတွာ ‘‘ဣဒါနိပိ စဏ္ဍာလောသိ၊ ပါပံ မာ အကာသိ။ မာ တမောတမပရာယဏော အဟောသီ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၅) နယေန ကထေန္တော အနုသာသနိပုရေက္ခာရော နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဩမသဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပေသုညသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဘိက္ခုပေသုညေတိ ပိသတီတိ ပိသုဏာ၊ ယာယ ဝါစာယ သမဂ္ဂေ သတ္တေ အဝယဝဘူတေ ဝဂ္ဂေ ဘိန္နေ ကရောတိ၊ သာ ဝါစာ ပိသုဏာ၊ ပိသုဏာ ဧဝ ပေသုညံ၊ တာယ ဝါစာယ သမန္နာဂတော ပိသုဏော၊ တဿ ကမ္မံ ပေသုညံ၊ ဘိက္ခုဿ ပေသုညံ ဘိက္ခုပေသုညံ၊ တသ္မိံ ဘိက္ခုပေသုညေ၊ ဘိက္ခုတော သုတွာ ဘိက္ခုနာ၊ ဘိက္ခုဿ ဝါ ဥပသံဟဋပေသုညေတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဇာတိအာဒီဟီ’’တိအာဒိ။ တဉ္စ ခေါ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ ဥပသံဟရတီတိ အာဟ ‘‘ဘိက္ခုနော ပိယကမျတာယ ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဘိက္ခုနော ပိယကမျတာယာတိ ယဿ တံ ဘာသတိ၊ တဿ ဘိက္ခုနော ‘‘ဧဝမဟံ ဧတဿ ပိယော ဘဝိဿာမီ’’တိ အတ္တနော ပိယဘာဝံ ပတ္ထယမာနတာယ။ ဘေဒါဓိပ္ပာယေနာတိ ‘‘ဧဝမယံ တေန သဒ္ဓိံ ဘိဇ္ဇိဿတီ’’တိ ပရဿ ပရေန ဘေဒံ ဣစ္ဆန္တေန။ အထ ဝါ ပိယသုညကရဏတော ပေသုညံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၃၆) နိရုတ္တိနယေန၊ ယာယ ဝါစာယ ယဿ တံ ဘာသတိ၊ တဿ ဟဒယေ အတ္တနော ပိယဘာဝံ၊ ပရဿ စ သုညဘာဝံ ကရောတိ၊ သာ ဝါစာ၊ ‘‘ဘိက္ခုဿ ပေသုညံ ဘိက္ခုပေသုည’’န္တိအာဒိနာ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ဇာတိအာဒီဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။

ပါဠိမုတ္တကအက္ကောသူပသံဟာရေတိ ¶ ‘‘စောရောသီ’’တိအာဒိနာ အက္ကောသဿ ဥပသံဟာရေ။ ‘‘အနက္ကောသဝတ္ထုဘူတံ ပန ပေသုညကရံ တဿ ကိရိယံ၊ ဝစနံ ဝါ ပိယကမျတာယ ဥပသံဟရန္တဿ ကိဉ္စာပိ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ န ဒိဿတိ၊ တထာပိ ဒုက္ကဋေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၃၆) ဝဒန္တိ။ ပါပဂရဟိတာယ ဝဒန္တဿာတိ ဧကံ အက္ကောသန္တံ၊ ဧကဉ္စ ¶ ခမန္တံ ဒိသွာ ‘‘အဟော နိလ္လဇ္ဇော၊ ဤဒိသမ္ပိ နာမ ဘဝန္တံ ပုန ဝတ္တဗ္ဗံ မညိဿတီ’’တိ ဧဝံ ကေဝလံ ပါပဂရဟိတာယ ဘဏန္တဿ။

ပေသုညသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ပဒသော ဓမ္မံ ဝါစေယျာတိ ဧကတော ပဒံ ပဒံ ဓမ္မံ ဝါစေယျ၊ ကောဋ္ဌာသံ ကောဋ္ဌာသံ ဝါစေယျာတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ န ကေဝလံ တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှဓမ္မံယေဝ ပဒသော ဝါစေန္တဿ အာပတ္တိ၊ တသ္မာ ‘‘သင်္ဂီတိတ္တယံ အနာရုဠှမ္ပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၅) သီလူပဒေသ ဓုတင်္ဂပဉှအာရမ္မဏကထာ ဗုဒ္ဓိကဒဏ္ဍကညာဏဝတ္ထုအသုဘကထာဒီနံ ဂဟဏံ။ မေဏ္ဍကမိလိန္ဒပဉှေသု ထေရဿ သကပ္ပဋိဘာနေ အနာပတ္တိ။ ယံ ရညော သညာပနတ္ထံ အာဟရိတွာ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ အာပတ္တိ။ ဝဏ္ဏပိဋကအင်္ဂုလိမာလပိဋကရဋ္ဌပါလဂဇ္ဇိတအာဠဝကဂဇ္ဇိတဂူဠှမဂ္ဂဂူဠှဝေဿန္တရဂူဠှဝိနယဝေဒလ္လပိဋကာဒီနိ ပန အဗုဒ္ဓဝစနာနိယေဝ။

ယသ္မာ ပန တံ ပဒံ စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဒါနုပဒအနွက္ခရာနုဗျဉ္ဇနေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဒန္တိ ဧကော ဂါထာပါဒေါ အဓိပ္ပေတော။ အနုပဒန္တိ ဒုတိယပါဒေါ။ အနွက္ခရန္တိ ဧကေကံ အက္ခရံ။ အနုဗျဉ္ဇနန္တိ ပုရိမဗျဉ္ဇနေန သဒိသံ ပစ္ဆာဗျဉ္ဇနံ။ ယံ ကိဉ္စိ ဝါ ဧကံ အက္ခရံ အနွက္ခရံ။ အက္ခရသမူဟော အနုဗျဉ္ဇနံ။ အက္ခရာနုဗျဉ္ဇနသမူဟော ပဒံ။ ပဌမံ ပဒံ ပဒမေဝ၊ ဒုတိယံ အနုပဒန္တိ ဧဝမေတ္ထ နာနာကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတေသု ပဒါဒီသု ယံ ကဉ္စိ ကောဋ္ဌာသံ ဘိက္ခုဉ္စ ဘိက္ခုနိဉ္စ ဌပေတွာ အဝသေသပုဂ္ဂလေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဘဏန္တဿ ပဒါဒိဂဏနာယ ပါစိတ္တိယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

ဧတ္ထ ¶ ဂါထာဗန္ဓေသု (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၅) တာဝ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၊ ၂) ဧကမေကံ ပဒံ သာမဏေရေန သဒ္ဓိံ ဧကတော အာရဘိတွာ ဧကတောယေဝ နိဋ္ဌာပေန္တဿ ပဒဂဏနာယ ပါစိတ္တိယံ။ ထေရေန ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တေ တံ ပဒံ အပါပုဏိတွာ ‘‘မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ’’တိ ဝစနကာလေ ပတ္တေန သာမဏေရေန ဧကတော ဘဏန္တဿ အနုပဒဂဏနာယ။ ‘‘ရူပံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၃၅၃၊ ၃၅၆) ဝစနကာလေ တေန သဒ္ဓိံ ‘‘ရူ’’ ကာရမတ္တမေဝ ဝါစေန္တဿ အနွက္ခရဂဏနာယ။ ဧသ နယော ဂါထာဗန္ဓေပိ။ ‘‘ရူပံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနိစ္စံ၊ ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၅၃၊ ၃၅၆) ဣမံ သုတ္တံ ဝါစယမာနော ထေရေန ‘‘ရူပံ ¶ အနိစ္စ’’န္တိ ဝုစ္စမာနေ သာမဏေရော သီဃပညတာယ ‘‘ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိ ဣမံ အနိစ္စပဒံ ထေရဿ ‘‘ရူပံ အနိစ္စ’’န္တိ ဧတေန အနိစ္စပဒေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဘဏန္တော ဝါစံ နိစ္ဆာရေတိ၊ ဧဝံ ဝါစေန္တဿ အနုဗျဉ္ဇနဂဏနာယ ပါစိတ္တိယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တိကပါစိတ္တိယန္တိ အနုပသမ္ပန္နေ အနုပသမ္ပန္နသညိဝေမတိကဥပသမ္ပန္နသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏေ ဧကတော ဘဏန္တဿ အနာပတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧသ နယော ‘‘သဇ္ဈာယကရဏေ၊ တဿ သန္တိကေ ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏေ’’တိ ဧတ္ထာပိ။ တတြာယံ ဝိနိစ္ဆယော – ဥပသမ္ပန္နော စ အနုပသမ္ပန္နော စ နိသီဒိတွာ ဥဒ္ဒိသာပေန္တိ။ အာစရိယော ‘‘နိသိန္နာနံ ဘဏာမီ’’တိ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဝဒတိ၊ အာစရိယဿေဝ အာပတ္တိ။ အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ ဂဏှန္တဿ အနာပတ္တိ။ ဒွေပိ ဌိတာ ဂဏှန္တိ၊ ဧသေဝ နယော။ ဒဟရဘိက္ခု နိသိန္နော၊ သာမဏေရော ဌိတော၊ ‘‘နိသိန္နဿ ဘဏာမီ’’တိ ဘဏတော အနာပတ္တိ။ သစေ ဒဟရော တိဋ္ဌတိ၊ ဣတရော နိသီဒတိ၊ ‘‘ဌိတဿ ဘဏာမီ’’တိ ဘဏတောပိ အနာပတ္တိ။ သစေ ဗဟူနံ ဘိက္ခူနံ အန္တရေ ဧကော သာမဏေရော နိသိန္နော ဟောတိ၊ တသ္မိံ နိသိန္နေ ပဒသော ဓမ္မံ ဝါစေန္တဿ အစိတ္တကာ အာပတ္တိ။ သစေ သာမဏေရော ဥပစာရံ မုဉ္စိတွာ ဌိတော ဝါ နိသိန္နော ဝါ ဟောတိ၊ ယေသံ ဝါစေတိ၊ တေသု အပရိယာပန္နတ္တာ ဧကေန ဒိသာဘာဂေန ပလာယနကဂန္ထံ နာမ ဂဏှာတီတိ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ အနာပတ္တိ။

သဇ္ဈာယကရဏေတိ အနုပသမ္ပန္နေန သဒ္ဓိံ ဧကတော သဇ္ဈာယကရဏေ။ တဿ သန္တိကေ ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏေတိ အနုပသမ္ပန္နဿ သန္တိကေ ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏေ။ ယေဘုယျေန ပဂုဏဂန္ထံ ဘဏန္တဿာတိ သစေ ဧကဂါထာယ ဧကော ¶ ပါဒေါ နာဂစ္ဆတိ၊ အဝသေသာ အာဂစ္ဆန္တိ၊ အယံ ယေဘုယျေန ပဂုဏဂန္ထော နာမ။ ဧတေန နယေန သုတ္တေပိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တံ ဘဏန္တဿ။ ဩသာရေန္တဿ စာတိ ပရိသာမဇ္ဈေ သုတ္တံ ဥစ္စာရေန္တဿ စ။

ပဒသောဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပဌမသဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဣဓ ‘‘ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အဝသေသော အနုပသမ္ပန္နော နာမာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၂) ဝစနတော တိရစ္ဆာနဂတောပိ အနုပသမ္ပန္နောယေဝ၊ သော စ ခေါ န သဗ္ဗော၊ မေထုနဓမ္မာပတ္တိယာ ဝတ္ထုဘူတောဝါတိ အာဟ ‘‘အန္တမသော’’တိအာဒိ။ တဿ စ ပရိစ္ဆေဒေါ မေထုနဓမ္မာပတ္တိယာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒိရတ္တတိရတ္တန္တိ ¶ ဧတ္ထ ဒိရတ္တဝစနေန န ကောစိ ဝိသေသတ္ထော လဗ္ဘတိ၊ ကေဝလံ လောကဝေါဟာရဝသေန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာယ၊ မုခါရုဠှတာယ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒွိန္နံ ဝါ တိဏ္ဏံ ဝါ ရတ္တီနန္တိ ပန ဝစနတ္ထမတ္တဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ နိရန္တရတိရတ္တဒဿနတ္ထံ ဝါ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဟသေယျန္တိ ဧကတော သေယျံ။ သေယျာတိ စ ကာယပ္ပသာရဏသင်္ခါတံ သယနမ္ပိ ဝုစ္စတိ ‘‘သယနံ သေယျာ’’တိ ကတွာ၊ ယသ္မိံ သေနာသနေ သယန္တိ၊ တမ္ပိ ‘‘သယန္တိ ဧတ္ထာတိ သေယျာ’’တိ ကတွာ။ တဒုဘယမ္ပိ ဣဓ သာမညေန၊ ဧကသေသနယေန ဝါ ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နပရိစ္ဆန္နေ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ယံ သေနာသနံ ဥပရိ ပဉ္စဟိ ဆဒနေဟိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၁)၊ အညေန ဝါ ကေနစိ အန္တမသော ဝတ္ထေနာပိ သဗ္ဗမေဝ ပရိစ္ဆန္နံ၊ ဘူမိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဆဒနံ အာဟစ္စ၊ အနာဟစ္စာပိ ဝါ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိယာယေန ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓေန ပါကာရေန ဝါ အညေန ဝါ ကေနစိ အန္တမသော ဝတ္ထေနာပိ ပရိက္ခိတ္တံ၊ ဣဒံ သဗ္ဗစ္ဆန္နသဗ္ဗပရိစ္ဆန္နံ နာမ။ ယဿ ပန ဥပရိ ဗဟုတရံ ဌာနံ ဆန္နံ၊ အပ္ပံ အစ္ဆန္နံ၊ သမန္တတော စ ဗဟုတရံ ပရိက္ခိတ္တံ၊ အပ္ပံ အပရိက္ခိတ္တံ၊ ဣဒံ ယေဘုယျေန ဆန္နံ ယေဘုယျေန ပရိစ္ဆန္နံ နာမ။ တသ္မိံ သဗ္ဗစ္ဆန္နပရိစ္ဆန္နေ၊ ယေဘုယျေန ဆန္နပရိစ္ဆန္နေ ဝါ။

ဝိဒဟေယျာတိ ကရေယျ၊ တဉ္စ ခေါ အတ္ထတော သမ္ပာဒနန္တိ အာဟ ‘‘သမ္ပာဒေယျာ’’တိ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော ‘‘သေနာသနသင်္ခါတံ သေယျံ ပဝိသိတွာ ကာယပ္ပသာရဏသင်္ခါတံ ¶ သေယျံ ကပ္ပေယျ ဝိဒဟေယျ သမ္ပာဒေယျာ’’တိ။ ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓော ဝဍ္ဎကိဟတ္ထေန ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧကူပစာရောတိ ဝလဉ္ဇနဒွါရဿ ဧကတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သတဂဗ္ဘံ ဝါ စတုသာလံ ဧကူပစာရံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဝါတိ ပုရိမပုရိမဒိဝသေ ယတ္ထ ဝုဋ္ဌံ၊ တသ္မိံယေဝ သေနာသနေ ဝါ။ အညတ္ထ ဝါ တာဒိသေတိ ယထာဝုတ္တလက္ခဏေန သမန္နာဂတေ အညသ္မိံ ပုဗ္ဗေ အဝုဋ္ဌသေနာသနေ ဝါ။ တေန ဝါတိ ယေန သဟ ပုရိမပုရိမဒိဝသေ ဝုဋ္ဌံ၊ တေန ဝါ။ အညေန ဝါတိ ယေန သဟ ပုရိမပုရိမသ္မိံ ဒိဝသေ ဝုဋ္ဌံ၊ တတော အညေန ဝါ။ သင်္ခေပေါတိ သင်္ခေပဝဏ္ဏနာ။ ယဒိ ဧဝံ ဝိတ္ထာရော ကထံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရော ပနာ’’တိအာဒိ။

ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နပရိစ္ဆန္နာဒီသူတိ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘သဗ္ဗစ္ဆန္နေ စူဠကပရိစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋံ၊ ယေဘုယျေန ဆန္နေ စူဠကပရိစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋံ၊ သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နေ စူဠကစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋံ၊ ယေဘုယျေန ပရိစ္ဆန္နေ စူဠကစ္ဆန္နေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၃) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာနံ ဂဟဏံ။ တတိယာယ ရတ္တိယာ ပုရာရုဏာ နိက္ခမိတွာ ပုန ဝသန္တဿာတိ တတိယာယ ရတ္တိယာ အရုဏတော ပုရေတရမေဝ နိက္ခမိတွာ အရုဏံ ဗဟိ ဥဋ္ဌာပေတွာ စတုတ္ထဒိဝသေ အတ္ထင်္ဂတေ သူရိယေ ပုန ဝသန္တဿ။ သဗ္ဗစ္ဆန္နသဗ္ဗာပရိစ္ဆန္နာဒီသူတိ ¶ ဧတ္ထ ပန အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘သဗ္ဗပရိစ္ဆန္နေ သဗ္ဗအစ္ဆန္နေ၊ ယေဘုယျေန အစ္ဆန္နေ ယေဘုယျေန အပရိစ္ဆန္နေ’’တိ (ပါစိ။ ၅၄) ပါဠိယံ အာဂတာနံ၊ ‘‘ဥပဍ္ဎစ္ဆန္နေ စူဠကပရိစ္ဆန္နေ အနာပတ္တိ၊ ဥပဍ္ဎပရိစ္ဆန္နေ စူဠကစ္ဆန္နေ အနာပတ္တိ၊ စူဠကစ္ဆန္နေ စူဠကပရိစ္ဆန္နေ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၃) အဋ္ဌကထာယံ အာဂတာနဉ္စ ဂဟဏံ။

ပဌမသဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဒုတိယသဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

မနုဿိတ္ထိယာတိ ဇီဝမာနကမနုဿိတ္ထိယာ။ ‘‘မတိတ္ထီ ပန ကိဉ္စာပိ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာ၊ အနုပါဒိန္နပက္ခေ ပန ဌိတတ္တာ သဟသေယျာပတ္တိံ န ကရောတီ’’တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၅၅) ဝဒန္တိ။ အဒိဿမာနရူပါဟိ ပန ယက္ခိပေတီဟိ၊ မေထုနဿ အဝတ္ထုဘူတာယ ¶ စ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ အနာပတ္တိ။ ပဌမဒိဝသေပီတိ ပဌမသ္မိံ ဝိယ သိက္ခာပဒေ န စတုတ္ထေယေဝ ဒိဝသေ၊ အထ ခေါ ဣဓ ပဌမဒိဝသေပီတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ဣဓ ဒိဝသပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ အင်္ဂေသု ပန ပါစိတ္တိယဝတ္ထုကသေနာသနံ၊ တတ္ထ မာတုဂါမေန သဟ နိပဇ္ဇနံ၊ သူရိယတ္ထင်္ဂမနန္တိ တီဏိ အင်္ဂါနီတိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဒုတိယသဟသေယျသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဓမ္မဒေသနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဆပ္ပဉ္စဝါစာဟီတိ ဆဟိ ပဉ္စဟိ ဝါစာဟိ။ ဝါစာပရိစ္ဆေဒေါ ပနေတ္ထ ကထံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တရိ ဆပ္ပဉ္စဝါစာဟီ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သုတ္တေ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ။ သစေ အဋ္ဌကထံ၊ ဓမ္မပဒံ၊ ဇာတကာဒိဝတ္ထုံ ဝါ ကထေတုကာမော ဟောတိ၊ ဆပ္ပဒမတ္တမေဝ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပါဠိယာ သဒ္ဓိံ ကထေန္တေန ဧကံ ပဒံ ပါဠိတော၊ ပဉ္စ အဋ္ဌကထာတောတိ ဧဝံ ဆ ပဒါနိ အနတိက္ကမိတွာဝ ကထေတဗ္ဗော။ ပုရိသေနာတိ မနုဿပုရိသေန။ တေနာဟ ‘‘မနုဿဝိဂ္ဂဟံ ဂဟေတွာ ပနာ’’တိအာဒိ။

တိကပါစိတ္တိယန္တိ မာတုဂါမေ မာတုဂါမသညိဝေမတိကအမာတုဂါမသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ အညဿ ဝါ မာတုဂါမဿာတိ ဧကဿ မာတုဂါမဿ ဒေသေတွာ နိသိန္နေ ပုန အာဂတဿ အညဿ မာတုဂါမဿ၊ ဧဝံ ပန ဧကာသနေ နိသိန္နေန မာတုဂါမသတဿာပိ ဒေသေတုံ ဝဋ္ဋတိ ¶ ။ ‘‘ဝိညုမနုဿိတ္ထိယာ’’တိ ဝစနတော အဝိညိတ္ထိယာပိ ဒေသယတော အနာပတ္တိ။ ဣရိယာပထပရိဝတ္တာဘာဝေါတိ အတ္တနော ဝါ မာတုဂါမဿ ဝါ ဣရိယာပထပရိဝတ္တာဘာဝေါ။ ကပ္ပိယကာရကဿာဘာဝေါတိ ဝိညုဿ ကပ္ပိယကာရကဿာဘာဝေါ၊ ဒုတိယာနိယတေ ဝုတ္တလက္ခဏဿ မနုဿဿ အဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိရိယာကိရိယန္တိ ဧတ္ထ ဥတ္တရိ ဆပ္ပဉ္စဝါစာဟိ ဓမ္မဒေသနာ ကိရိယာ၊ ကပ္ပိယကာရကဿ အဂ္ဂဟဏံ အကိရိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဓမ္မဒေသနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဘူတာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

နိပ္ပရိယာယေနာတိ ¶ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ’’န္တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၇၁) ဥဇုကမေဝ။ ပရိယာယေန အာရောစိတန္တိ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသိ၊ သော ဘိက္ခု ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ၊ သမာပဇ္ဇတိ၊ သမာပန္နော’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၇၅) အညာပဒေသေန ဘဏိတံ။ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၇၇)၊ ပန အန္တရာ ဝါ အတိကဍ္ဎိယမာနေန ဥပသမ္ပန္နဿ ဘူတံ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနတိကဍ္ဎိယမာနေနာပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၇၇) တထာရူပေ ကာရဏေ သတိ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တေနေဝ အညတရေန ဒဟရဘိက္ခုနာ ဥပဝဒိတော အညတရော ထေရော ‘‘အာဝုသော၊ ဥပရိမဂ္ဂတ္ထာယ ဝါယာမံ မာ အကာသိ၊ ခီဏာသဝေါ တယာ ဥပဝဒိတော’’တိ အာဟ။ ထေရေန စ ‘‘အတ္ထိ တေ၊ အာဝုသော၊ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပတိဋ္ဌာ’’တိ ပုဋ္ဌော ဒဟရဘိက္ခု ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ သောတာပန္နော အာဟ’’န္တိ အဝေါစ။ ‘‘ကာရကော အယ’’န္တိ ဉတွာပိ ပဋိပတ္တိယာ အမောဃဘာဝဒဿနေန သမုတ္တေဇနာယ၊ သမ္ပဟံသနာယ စ အရိယာ အတ္တာနံ ပကာသေန္တိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘တထာရူပေ ကာရဏေ သတိ ဥပသမ္ပန္နဿ အာရောစယတော’’တိ။ သုတပရိယတ္တိသီလဂုဏံ ပန အနုပသမ္ပန္နဿပိ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ န ဣဓ ဥမ္မတ္တကာဒယော ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ခိတ္တစိတ္တဝေဒနာဋ္ဋာနံ ဂဟဏံ။ တသ္မိံ သတီတိ ဥမ္မတ္တကာဒိဘာဝေ သတိ။ ဣဓ န ဂဟိတာတိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ပဒဘာဇနိယံ န ဂဟိတာ။ အစိတ္တကန္တိ ပဏ္ဏတ္တိဇာနနစိတ္တာဘာဝေန အစိတ္တကံ။ ကုသလာဗျာကတစိတ္တေဟိ ဒွိစိတ္တ’’န္တိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန အရိယပုဂ္ဂလေယေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနန္တာ ဈာနလာဘိနော ပုထုဇ္ဇနာ ဝတ္ထုမှိ လောဘဝသေန အကုသလစိတ္တေနာပိ န အာရောစေန္တီတိ။ ဒုက္ခဝေဒနာယ ဝါ အဘာဝတော ‘‘ဒွိဝေဒန’’န္တိ ဣမဿ အနုရူပံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဘူတာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဒွိန္နံ ¶ ‘အာပတ္တိက္ခန္ဓာနန္တိ ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသသင်္ခါတာနံ ဒွိန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ။ အာယတိံ သံဝရတ္ထာယာတိ ‘‘ဧဝမေသ ပရေသု ဟိရောတ္တပ္ပေနာပိ အာယတိံ ¶ သံဝရံ အာပဇ္ဇိဿတီ’’တိ အာယတိံ သံဝရတ္ထာယ။ အာပတ္တီနဉ္စ ကုလာနဉ္စ ပရိယန္တံ ကတွာ ဝါ အကတွာ ဝါတိ ‘‘ဧတ္တကာ အာပတ္တိယော အာရောစေတဗ္ဗာ၊ ဧတ္တကေသု ကုလေသု အာရောစေတဗ္ဗာ’’တိ ဧဝံ အာပတ္တီနဉ္စ ကုလာနဉ္စ ပရိယန္တံ ကတွာ ဝါ အကတွာ ဝါ။

အဒုဋ္ဌုလ္လာယာတိ ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသံ ဌပေတွာ အဝသေသပဉ္စာပတ္တိက္ခန္ဓသင်္ခါတာယ အဒုဋ္ဌုလ္လာယ အာပတ္တိယာ။ အဝသေသေ ဆ အာပတ္တိက္ခန္ဓေတိ သင်္ဃာဒိသေသဝဇ္ဇိတေ သေသေ ဆ အာပတ္တိက္ခန္ဓေ။ ပုရိမပဉ္စသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ ပါဏာတိပါတဝေရမဏိအာဒိကဿ အာဒိတော ပဉ္စသိက္ခာပဒဿ ဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ဒုဋ္ဌုလ္လံ။ ဣတရံ အဒုဋ္ဌုလ္လံ ဝါ အဇ္ဈာစာရန္တိ တတော အညံ ဝိကာလဘောဇနာဒိကပဉ္စကံ၊ သုက္ကဝိသဋ္ဌိကာယသံသဂ္ဂဒုဋ္ဌုလ္လအတ္တကာမဉ္စေတိ အဒုဋ္ဌုလ္လံ ဝါ အဇ္ဈာစာရံ။ ဝတ္ထုမတ္တန္တိ ‘‘အယံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ အာပန္နော၊ ဒုဋ္ဌုလ္လံ၊ အတ္တကာမံ၊ ကာယသံသဂ္ဂံ အာပန္နော’’တိ ဧဝံ ဝတ္ထုမတ္တံ ဝါ အာရောစေန္တဿ။ အာပတ္တိမတ္တန္တိ ‘‘အယံ ပါရာဇိကံ အာပန္နော၊ သင်္ဃာဒိသေသံ၊ ထုလ္လစ္စယံ၊ ပါစိတ္တိယံ၊ ပါဋိဒေသနီယံ၊ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုဗ္ဘာသိတံ အာပန္နော’’တိ ဧဝံ အာပတ္တိမတ္တံ ဝါ အာရောစေန္တဿ။ ဝုတ္တလက္ခဏဿာတိ ‘‘ပါရာဇိကံ အနဇ္ဈာပန္နဿာ’’တိ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဧဝံ ဝုတ္တလက္ခဏဿ။ သဝတ္ထုကောတိ ဝတ္ထုနာ သဟ ဃဋိတော။

ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ပထဝီခဏနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ပါသာဏသက္ခရကထလမရုမ္ဗဝါလုကာဒီသူတိ ဧတ္ထ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏတော ဥပရိ ပါသာဏာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏာ သက္ခရာ။ ကထလာတိ ကပါလခဏ္ဍာနိ။ မရုမ္ဗာတိ ကဋသက္ခရာ။ ဝါလုကာ ဝါလိကာယေဝ။ အညတရဿ တတိယဘာဂေါ ဟောတီတိ တတိယော ဘာဂေါ ဟောတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယတော ပံသုံ ဝါ မတ္တိကံ ဝါ အာဟရာပေတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ ကတေ ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ပံသု ဝါ မတ္တိကာ ဝါ ဧကော ပါသာဏာဒီသု အညတရော ဟောတိ၊ အယံ မိဿကပထဝီ နာမာတိ။ ဩဝဋ္ဌော နာမ ဒေဝေန ဩဝဋ္ဌော (ပါစိ။ ၈၆)။ ဝုတ္တန္တိ ပဒဘာဇနိယံ၊ သီဟဠဋ္ဌကထာယမေဝ ဝါ ဝုတ္တံ ¶ ။ အဓိကတရပါသာဏာဒိမိဿာတိ ¶ အဓိကတရပါသာဏာဒီဟိ မိဿာ၊ အဒဍ္ဎာပိ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော အဓိကတရပါသာဏာဒိမိဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပတ္ထော၊ တေန ဦနကစတုမာသောဝဋ္ဌပထဝိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သုဒ္ဓပါသာဏာဒိဘေဒါယာတိ သုဒ္ဓါ ပါသာဏာ ဧတ္ထာတိ သုဒ္ဓပါသာဏာ၊ သာ အာဒိ ယဿ ဘေဒဿ သော သုဒ္ဓပါသာဏာဒိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သုဒ္ဓသက္ခရာဒီနံ ဂဟဏံ။ သုဒ္ဓပါသာဏာဒိဘေဒေါ ယဿာ သာ သုဒ္ဓပါသာဏာဒိဘေဒါ၊ တာယ သုဒ္ဓပါသာဏာဒိဘေဒါယ၊ သုဒ္ဓပါသာဏာဒိပ္ပကာရာယာတိ အတ္ထော။

သယံ ခဏတီတိ ဧတ္ထ ယော အန္တမသော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေနပိ ခဏတိ၊ ဥဒကမ္ပိ ဆဍ္ဍေန္တော ဘိန္ဒတိ၊ ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေနပိ ဝိလိခတိ၊ ပတ္တမ္ပိ ပစန္တော ဒဟတိ၊ သော သဗ္ဗော ခဏတိယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ခဏနဘေဒနဝိလေခနပစနာဒီဟိ ဝိကောပေတီတိ။ ပတ္တံ ပစန္တေန (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၇) ဟိ ပုဗ္ဗေ ပက္ကဋ္ဌာနေယေဝ ပစိတဗ္ဗော။ အဒဍ္ဎာယ ပထဝိယာ အဂ္ဂိံ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပတ္တပစနကပါလဿ ပန ဥပရိ အဂ္ဂိံ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဒါရူနံ ဥပရိ ဌပေတိ၊ သော အဂ္ဂိ တာနိ ဒဟန္တော ဂန္တွာ ပထဝိံ ဒဟတိ၊ န ဝဋ္ဋတိ။ ဣဋ္ဌကပါသာဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတြာပိ ဟိ ဣဋ္ဌကာဒီနံယေဝ ဥပရိ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? တေသံ အနုပါဒါနတ္တာ။ န ဟိ တာနိ အဂ္ဂိဿ ဥပါဒါနသင်္ခံ ဂစ္ဆန္တိ။ သုက္ခခါဏုရုက္ခာဒီသုပိ အဂ္ဂိံ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန ‘‘ပထဝိံ အပတ္တမေဝ နိဗ္ဗာပေတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ ဒေတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ ပစ္ဆာ နိဗ္ဗာပေတုံ န သက္ကောတိ၊ အဝိသယတ္တာ အနာပတ္တိ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ခဏနဘေဒနဝိလိခနပစနာဒီဟီ’’တိ ဝုတ္တေနေဝ နယေန။ နိယမေတွာတိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ။ ဣတရောတိ အာဏာပကော။

‘‘ပေါက္ခရဏိံ ခဏာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၆) ဝဒတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ ခတာယေဝ ပေါက္ခရဏီ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ အယံ ကပ္ပိယဝေါဟာရော။ ဧသ နယော ‘‘ဝါပိံ၊ တဠာကံ၊ အာဝါဋံ ခဏာ’’တိအာဒီသုပိ။ ‘‘ဣမံ ဩကာသံ ခဏ၊ ဣမသ္မိံ ဩကာသေ ပေါက္ခရဏိံ ခဏာ’’တိ ပန ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ကန္ဒံ ခဏ မူလံ ခဏာ’’တိ အနိယမေတွာ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဣမံ ဝလ္လိံ ခဏ၊ ဣမသ္မိံ ဩကာသေ ကန္ဒံ ဝါ မူလံ ဝါ ခဏာ’’တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘ဩကာသံ အနိယမေတွာ…ပေ… ဘဏန္တဿာ’’တိ။ အာတပေန သုက္ခကဒ္ဒမော စ ဖလတိ၊ တတြ ယော ဟေဋ္ဌာ ပထဝိယာ အသမ္ဗဒ္ဓါ၊ တမေဝ အပနေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧသ နယော ဂေါကဏ္ဋကေပိ ¶ ။ တေနာဟ ‘‘အာတပေန…ပေ… အသမ္ဗဒ္ဓ’’န္တိ။ တတ္ထ ဂေါကဏ္ဋကော (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၆) နာမ ဂါဝီနံ ခုရစ္ဆိန္နကဒ္ဒမော ဝုစ္စတိ။ သစေ ပန ဟေဋ္ဌိမတလေန ဘူမိသမ္ဗန္ဓော၊ ဝိကောပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဘိဇ္ဇိတွာ ပတိတနဒိတဋန္တိ ဘိဇ္ဇိတွာ နဒိသာမန္တာ ပတိတံ ဩမကစာတုမာသံ ဩဝဋ္ဌံ နဒိတဋံ။ သစေ ပန ဘိဇ္ဇိတွာ ဥဒကေယေဝ ပကတိ၊ ဒေဝေ အတိရေကစာတုမာသံ ဩဝဋ္ဌေပိ ဥဒကေယေဝ ဥဒကဿ ပတိတတ္တာ ¶ ဝဋ္ဋတိ။ မဟန္တမ္ပိ နင်္ဂလစ္ဆိန္နမတ္တိကာပိဏ္ဍန္တိ မဟန္တမ္ပိ ကသိတဋ္ဌာနေ ဟေဋ္ဌာ ပထဝိယာ အသမ္ဗဒ္ဓံ နင်္ဂလစ္ဆိန္နမတ္တိကာပိဏ္ဍံ။ ဧဝမာဒိသဒ္ဒေန ကူဋာသိဉ္စနယောဂ္ဂတနုကကဒ္ဒမာဒီနံ ဂဟဏံ။ အသဉ္စိစ္စ ရုက္ခာဒိပဝဋ္ဋနေန ဘိန္ဒန္တဿာတိ ပါသာဏရုက္ခာဒီနိ ဝါ ပဝဋ္ဋေန္တဿ၊ ကတ္တရဒဏ္ဍေန ဝါ အာဟစ္စ အာဟစ္စ ဂစ္ဆန္တဿ ပထဝီ ဘိဇ္ဇတိ၊ သာ ‘‘တေန ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ ဧဝံ သဉ္စိစ္စ အဘိန္နတ္တာ အသဉ္စိစ္စ ဘိန္နာ နာမ ဟောတိ၊ ဣတိ အသဉ္စိစ္စ ရုက္ခာဒိပ္ပဝဋ္ဋနေန ဘိန္ဒန္တဿ အနာပတ္တိ။ အသတိယာ ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကာဒီဟိ ဝိလိခန္တဿာတိ ယော အညဝိဟိတော ကေနစိ သဒ္ဓိံ ကိဉ္စိ ကထေန္တော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေန ဝါ ကတ္တရယဋ္ဌိယာ ဝါ ပထဝိံ ဝိလိခန္တော တိဋ္ဌတိ၊ တဿ ဧဝံ အသတိယာ ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကာဒီဟိ ဝိလိခန္တဿ အနာပတ္တိ။

ပထဝီခဏနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မုသာဝါဒဝဂ္ဂေါ ပဌမော။

၂။ ဘူတဂါမဝဂ္ဂေါ

၁။ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

‘‘ဘဝန္တီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၉၀) ဣမိနာ ဝိရုဠှမူလေ နီလဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ ဝဍ္ဎမာနကေ တရုဏဂစ္ဆေ ဒဿေတိ။ ‘‘အဟေသု’’န္တိ ဣမိနာ ပန ဝဍ္ဎိတွာ ဌိတေ မဟန္တေ ရုက္ခဂစ္ဆာဒိကေ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဇာယန္တီ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဘဝန္တီ’’တိ ဣမဿ ဝိဝရဏံ ‘‘ဇာယန္တိ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ၊ ‘‘အဟေသု’’န္တိ ဣမဿ ‘‘ဇာတာ ဝဍ္ဎိတာ’’တိ။ ဂါမောတိ သမူဟော။ ပတိဋ္ဌိတဟရိတတိဏရုက္ခာဒီနန္တိ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတဿ ဟရိတတိဏဿ စေဝ ဟရိတရုက္ခာဒီနဉ္စ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဩသဓိဂစ္ဆလတာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိမိတ္တတ္ထေ စ ဘုမ္မံ။ ယော အတ္ထော သမ္ပဇ္ဇတိ၊ တမာဟ ‘‘ဘူတဂါမပါတဗျတာယာ’’တိအာဒိနာ။

နနု ¶ စ ရုက္ခာဒယော စိတ္တရဟိတတာယ န ဇီဝါ၊ စိတ္တရဟိတတာ စ ပရိဖန္ဒာဘာဝတော၊ ဆိန္နေပိ ဝိရုဟနတော၊ ဝိသဒိသဇာတိကဘာဝတော၊ စတုယောနိယံ အပရိယာပန္နတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဝုဍ္ဎိ ပန ပဝါဠသိလာလဝဏာနမ္ပိ ဝိဇ္ဇတီတိ န တေသံ ဇီဝဘာဝေ ကာရဏံ၊ ဝိသယဂ္ဂဟဏဉ္စ နေသံ ပရိကပ္ပနာမတ္တံ ¶ သုပနံ ဝိယ စိဉ္စာဒီနံ၊ တထာ ဒေါဟဠာဒယော၊ အထ ကသ္မာ ဘူတဂါမဿ ပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယံ ဣစ္ဆိတန္တိ? သမဏအသာရုပ္ပတော၊ တန္နိဿိတသတ္တာနုရက္ခဏတော စ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဇီဝသညိနော ဟိ မောဃပုရိသာ မနုဿာ ရုက္ခသ္မိ’’န္တိအာဒိ (ပါစိ။ ၈၉)။ သာသပဗီဇကသေဝါလမ္ပီတိ သာသပဗီဇကသင်္ခါတံ သေဝါလမ္ပိ၊ သာသပသေဝါလံ၊ ဗီဇကသေဝါလမ္ပီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သာသပသေဝါလော နာမ သာသပမတ္တော ခုဒ္ဒကသေဝါလော။ ဗီဇကသေဝါလော နာမ ဥပရိ ခုဒ္ဒကပတ္တော ဟေဋ္ဌာ ခုဒ္ဒကမူလော သေဝါလော။

မူလဗီဇခန္ဓဗီဇဖဠုဗီဇအဂ္ဂဗီဇဗီဇဗီဇာနန္တိ ဧတ္ထ မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ တတ္ထ မူလဗီဇံ ဟလိဒ္ဒိအာဒိကံ။ ခန္ဓဗီဇံ အဿတ္ထာဒိကံ။ ဖဠုဗီဇံ ဥစ္ဆုအာဒိကံ။ အဂ္ဂဗီဇံ ဟိရိဝေရာဒိကံ။ ဗီဇံဗီဇံ ပုဗ္ဗဏ္ဏာဒိကံ။ ဘာဇနဂတန္တိ သရာဝါဒိဘာဇနဂတံ။ နိက္ခန္တံ မူလမတ္တံ ဧတသ္မာတိ နိက္ခန္တမူလမတ္တံ။ မတ္တ သဒ္ဒေန စေတ္ထ ပဏ္ဏဿ နိက္ခမနံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဧသ နယော နိက္ခန္တအင်္ကုရမတ္တန္တိ ဧတ္ထာပိ။ သစေ ပန မူလဉ္စ ပဏ္ဏဉ္စ နိဂ္ဂတံ၊ ဘူတဂါမသင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ ဝိဒတ္ထိမတ္တာ ပတ္တဝဋ္ဋိ နိဂ္ဂစ္ဆတီတိ ဝိဒတ္ထိမတ္တာ အနီလဝဏ္ဏာ ပတ္တဝဋ္ဋိ နိက္ခမတိ။ တေနာဟ ‘‘နိက္ခန္တေ’’တိအာဒိ။ ဟရိတော န ဟောတီတိ နီလဝဏ္ဏော န ဟောတိ။ မုဂ္ဂါဒီနံ ပန ပဏ္ဏေသု ဥဋ္ဌိတေသု၊ ဝီဟိအာဒီနံ ဝါ အင်္ကုရေ ဟရိတေ ဘူတဂါမသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဧသ နယော အမ္ဗဋ္ဌိအာဒီသု။

ဘူတဂါမဗီဇဂါမေတိ ဧတ္ထ ဘူတဂါမတော ဝိယောဇိတံ ဝိရုဟနသမတ္ထမေဝ မူလဗီဇာဒိကံ ဗီဇဂါမော နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥဘယတ္ထာတိ ဘူတဂါမဗီဇဂါမေသု။ အတထာသညိဿာတိ အဘူတဂါမာဗီဇဂါမသညိဿ။ ကော ပန ဝါဒေါ အဘူတဂါမာဗီဇဂါမေသု အဘူတဂါမာဗီဇဂါမသညိဿ။ အသဉ္စိစ္စာတိ ပါသာဏရုက္ခာဒီနိ ဝါ ပဝဋ္ဋေန္တဿ၊ သာခံ ဝါ ကဍ္ဎန္တဿ၊ ကတ္တရဒဏ္ဍေန ဝါ ဘူမိံ ပဟရိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ တိဏာနိ ကုပ္ပန္တိ။ တာနိ တေန ‘‘ဝိကောပေဿာမီ’’တိ ဧဝံ သဉ္စိစ္စ အဝိကောပိတတ္တာ အသဉ္စိစ္စ ဝိကောပိတာနိ နာမ ဟောန္တိ။ ဣတိ အသဉ္စိစ္စ ဝိကောပေန္တဿ အနာပတ္တိ။

အသတိယာတိ ¶ အညဝိဟိတော ကေနစိ သဒ္ဓိံ ကိဉ္စိ ကထေန္တော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေန ဝါ ဟတ္ထေန ဝါ တိဏံ ဝါ လတံ ဝါ ဝိကောပေန္တော တိဋ္ဌတိ၊ ဧဝံ အသတိယာ ဝိကောပေန္တဿ အနာပတ္တိ။

အဇာနိတွာတိ ဧတ္ထ အဗ္ဘန္တရေ ‘‘ဗီဇဂါမော’’တိ ဝါ ‘‘ဘူတဂါမော’’တိ ဝါ န ဇာနာတိ၊ ‘‘ဝိကောပေမီ’’တိ ပန ဇာနာတိ။ ဧဝံ တိဏေ ဝါ ပလာလပုဉ္ဇေ ဝါ ခဏိတ္တိံ ဝါ ကုဒါလံ ဝါ သင်္ဂေါပနတ္ထာယ ¶ ဌပေတိ၊ ဍယှမာနဟတ္ထော ဝါ အဂ္ဂိံ ပါတေတိ။ တတြ စေ တိဏာနိ ဆိဇ္ဇန္တိ ဝါ ဍယှန္တိ ဝါ၊ ဧဝံ အဇာနိတွာ ဝိကောပေန္တဿ အနာပတ္တိ။

ယေန ကေနစိ အဂ္ဂိနာတိ ကဋ္ဌဂ္ဂိဂေါမယဂ္ဂိအာဒီသု ယေန ကေနစိ အဂ္ဂိနာ၊ အန္တမသော လောဟခဏ္ဍေနပိ အာဒိတ္တေန။ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာဝါတိ ယာယ ကာယစိ ဘာသာယ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာဝ။ ဧဝ-သဒ္ဒေန ပဌမံ အဂ္ဂိနာ ဖုသိတွာ ပစ္ဆာ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဒဿေတိ။ ‘‘ပဌမံ အဂ္ဂိံ နိက္ခိပိတွာ တံ အနုဒ္ဓရိတွာဝ ‘ကပ္ပိယ’န္တိ ဝုတ္တေ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၉၃) ဝဒန္တိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ တထေဝါတိ ‘ကပ္ပိယ’န္တိ ဝတွာဝ။ အဿမဟိံသသူကရမိဂဂေါရူပါနံ ပန ခုရာ အတိခိဏာ၊ တသ္မာ တေဟိ န ကာတဗ္ဗံ၊ ကတမ္ပိ အကတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ ဂေါမဟိံသာဒီနံ ခုရေ’’တိ။ ဟတ္ထိနခါ ပန ခုရာ န ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တေဟိ ဝဋ္ဋတိ။ တိရစ္ဆာနာနန္တိ သီဟဗျဂ္ဃဒီပိမက္ကဋာနံ၊ သကုန္တာနဉ္စ။ တေသဉှိ နခါ တိခိဏာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တေဟိ ကာတဗ္ဗံ။ ‘‘အန္တမသော ဆိန္ဒိတွာ အာဟဋေနပီ’’တိ ဣမိနာ ယေဟိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တေဟိ တတ္ထဇာတကေဟိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘သတ္ထေ ဝုတ္တနယေနေဝါ’’တိ ဣမိနာ ဆေဒံ ဝါ ဝေဓံ ဝါ ဒဿေန္တေန ‘‘ကပ္ပိယန္တိ ဝတွာဝါ’’တိ ဝုတ္တမတိဒိသတိ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ‘‘ကပ္ပိယန္တိ ဝတွာဝ ကာတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ကပ္ပိယံ ကရောန္တေန ကတ္တဗ္ဗာကာရမေဝ ဒဿိတံ၊ တထာပိ ဘိက္ခုနာ ‘‘ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ အနုပသမ္ပန္နေန ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတွာ အဂ္ဂိပရိဇိတာဒိ ကာတဗ္ဗန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဝစနံ ပန ‘‘ပုနပိ ကပ္ပိယံ ကရောဟီတိ ကာရေတွာဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဌမမေဝ ဝုတ္တတ္တာ။

ဧကသ္မိံ…ပေ… ကပ္ပိယေ ကတေ သဗ္ဗံ ကတံ ဟောတီတိ ဧကံယေဝ ‘‘ကပ္ပိယံ ကရောမီ’’တိ အဓိပ္ပာယေနပိ ကပ္ပိယေ ကတေ ဧကာဗဒ္ဓတ္တာ သဗ္ဗံ ကတံ ¶ ဟောတိ။ ဒါရုကံ ဝိဇ္ဈတီတိ ဇာနိတွာ ဝါ အဇာနိတွာ ဝါ ဝိဇ္ဈတိ ဝါ ဝိဇ္ဈာပေတိ ဝါ၊ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဘတ္တသိတ္ထေ ဝိဇ္ဈတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တံ ဝိဇ္ဈတိ၊ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝလ္လိအာဒီနံ ဘာဇနဂတိကတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘိန္ဒာပေတွာ ကပ္ပိယံ ကာရေတဗ္ဗန္တိ ဗီဇတော မုတ္တဿ ကဋာဟဿ ဘာဇနဂတိကတ္တာ ဝုတ္တံ။ အဗီဇန္တိ အင်္ကုရဇနနသမတ္ထဗီဇရဟိတတရုဏမ္ဗဖလာဒိ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ပန ဖလံ တရုဏံ ဟောတိ၊ အဗီဇ’’န္တိ။ နိဗ္ဗတ္တဗီဇံ နာမ ဗီဇံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဝိသုံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကုဏေယျံ အမ္ဗပနသာဒိဖလံ။ တေနာဟ ‘‘ဗီဇံ အပနေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ။ တတ္ထ ကပ္ပိယကရဏကိစ္စံ နတ္ထိ၊ သယမေဝ ကပ္ပိယာနီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အညဝါဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ယမတ္ထန္တိ ¶ ‘‘တွံ ကိရ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ အာပန္နော’’တိအာဒိကံ ယံ ကိဉ္စိ အတ္ထံ။ တတော အညန္တိ ပုစ္ဆိတတ္ထတော အညမတ္ထံ။ အညေနညံ ပဋိစရဏဿာတိ ဝိနယဓရေန ယံ ဝစနံ ဒေါသပုစ္ဆနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ တတော အညေန ဝစနေန ပဋိစ္ဆာဒနဿ။ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထောပိ ဟိ စရသဒ္ဒေါ ဟောတိ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ။ ဝုတ္တန္တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။

သာဝသေသံ အာပတ္တိံ အာပန္နောတိ ဧတ္ထ ဌပေတွာ ပါရာဇိကံ သေသာ သာဝသေသာပတ္တိ နာမ၊ တံ အာပန္နော။ အနုယုဉ္ဇိယမာနောတိ ‘‘ကိံ၊ အာဝုသော၊ ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ပုစ္ဆိယမာနော။ အညေန ဝစနေနာတိ ‘‘ကော အာပန္နော? ကိံ အာပန္နော? ကိသ္မိံ အာပန္နော? ကထံ အာပန္နော? ကံ ဘဏထ? ကိံ ဘဏထာ’’တိ အညေန ဝစနေန။ အညန္တိ ‘‘ကိံ တွံ ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိအာဒိကံ အနုယုဉ္ဇကဝစနံ။ တထာ တထာ ဝိက္ခိပတီတိ တေန တေန ပကာရေန ဝိက္ခိပတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? သော (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၄) ကိဉ္စိ ဝီတိက္ကမံ ဒိသွာ ‘‘အာဝုသော၊ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ သင်္ဃမဇ္ဈေ အာပတ္တိယာ အနုယုဉ္ဇိယမာနော ‘‘ကော အာပန္နော’’တိ ဝဒတိ။ တတော ‘‘တွ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ ကိံ အာပန္နော’’တိ ဝဒတိ။ အထ ‘‘ပါစိတ္တိယံ ဝါ ဒုက္ကဋံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ ကိသ္မိံ အာပန္နော’’တိ ¶ ဝဒတိ။ တတော ‘‘အမုကသ္မိံ နာမ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ ကထံ အာပန္နော၊ ကိံ ကရောန္တော အာပန္နောမှီ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ အထ ‘‘ဣဒံ နာမ ကရောန္တော အာပန္နော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကံ ဘဏထာ’’တိ ဝဒတိ။ တတော ‘‘တံ ဘဏာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ ဘဏထာ’’တိ ဧဝမနေကေဟိ ပကာရေဟိ ဝိက္ခိပတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ယော ပန ဘိက္ခု သာဝသေသံ အာပတ္တိံ အာပန္နော၊ တံ န ကထေတုကာမော တုဏှီဘာဝေန ဝိဟေသေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိဟေသေတီတိ စိရနိသဇ္ဇာစိရဘာသနေဟိ ပိဋ္ဌိအာဂိလာယနတာလုသောသာဒိဝသေန သင်္ဃံ ဝိဟေသေတိ၊ ပရိဿမံ တေသံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ ပရိဿမော ဟိ ဝိဟေသာ နာမ။ အညဝါဒကကမ္မန္တိ အညဝါဒကဿ ဘိက္ခုနော အညဝါဒကာရောပနတ္ထံ ကာတဗ္ဗံ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မံ။ ဝိဟေသကကမ္မန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တသ္မိံ သင်္ဃေန ကတေတိ တသ္မိံ အညဝါဒကကမ္မေ စ ဝိဟေသကကမ္မေ စ သင်္ဃေန ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ ကတေ။ တထာ ကရောန္တာနန္တိ တံ ပကာရံ ကရောန္တာနံ၊ အညဝါဒကဉ္စ ဝိဟေသကဉ္စ ကရောန္တာနန္တိ အတ္ထော။

‘‘ဝိဟေသကေတိ အယမေတ္ထ အနုပညတ္တီ’’တိ အဝစနဉ္စေတ္ထ ‘‘အာပတ္တိကရာ စ ဟောတိ အညဝါဒကသိက္ခာပဒါဒီသု ဝိယာ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တတ္တာယေဝ ပညာယတီတိ ¶ ကတွာ။ ဧသ နယော ဥပရိ သိက္ခာပဒေသု။ ဓမ္မကမ္မေ တိကပါစိတ္တိယန္တိ ဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညိဝေမတိကအဓမ္မကမ္မသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ အဓမ္မကမ္မေ တိကဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အနာရောပိတေတိ ကမ္မဝါစာယ အနာရောပိတေ၊ အပ္ပတိဋ္ဌာပိတေတိ အတ္ထော။ ဂေလညေနာတိ ယေန ကထေတုံ န သက္ကောတိ၊ မုခေ တာဒိသေန ဗျာဓိနာ။ သင်္ဃဿ ဘဏ္ဍနာဒီနိ ဘဝိဿန္တီတိ သင်္ဃမဇ္ဈေ ကထိတေ တပ္ပစ္စယာ သင်္ဃဿ ဘဏ္ဍနံ ဝါ ကလဟော ဝါ ဝိဂ္ဂဟော ဝါ ဝိဝါဒေါ ဝါ သင်္ဃဘေဒေါ ဝါ သင်္ဃရာဇိ ဝါ ဘဝိဿန္တီတိ ဣမိနာ ဝါ အဓိပ္ပာယေန န ကထေန္တဿ။ ဧတ္ထ စ အဓမ္မေနာတိ အဘူတေန ဝတ္ထုနာ။

‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ အဒိန္နာဒါနသဒိသာနီ’’တိ အဝိသေသံ အတိဒိသိတွာ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သိယာ ကိရိယံ အညေနညံ ပဋိစရန္တဿ။ သိယာ အကိရိယံ တုဏှီဘာဝေန ဝိဟေသေန္တဿ။

အညဝါဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဥဇ္ဈာပနကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ယေန ¶ ဝစနေနာတိ ‘‘ဆန္ဒာယ ဣတ္ထန္နာမော ဣဒံ နာမ ကရောတီ’’တိအာဒိကေန ယေန ဝစနေန။ တေနာဟ ‘‘ဆန္ဒာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဆန္ဒာယာတိ ဆန္ဒေန ပက္ခပါတေန။ ‘‘အက္ခရာယ ဝါစေတီ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၄၆) ဝိယ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော ဧသ။ ဣဒံ နာမ ကရောတီတိ အတ္တနော သန္ဒိဋ္ဌသမ္ဘတ္တာနံ ပဏီတံ သေနာသနံ ဝါ ပညပေတိ၊ ဘတ္တာဒိကံ ဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ သေနာသနပညာပကာဒိဘေဒန္တိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ဘတ္တုဒ္ဒေသကယာဂုဘာဇကဖလဘာဇကာဒီနံ ဂဟဏံ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ ဈေ-သဒ္ဒေါ ဩလောကနတ္ထောပိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဝညာယ ဩလောကာပေန္တီ’’တိ။ စိန္တနတ္ထောယေဝ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘လာမကတော ဝါ စိန္တာပေန္တီ’’တိ။ တထေဝ ဝဒန္တာတိ ‘‘ဆန္ဒာယ ဣတ္ထန္နာမော ဣဒံ နာမ ကရောတီ’’တိအာဒီနိ ဝဒန္တာ။ ဝုတ္တန္တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ခိယျနကေ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၅) အယမေတ္ထ အနုပညတ္တိ။

အသမ္မတဿာတိ သင်္ဃေန ကမ္မဝါစာယ အသမ္မတဿ။ ကေဝလံ ‘‘တဝေသော ဘာရော’’တိ သင်္ဃေန အာရောပိတဘာရဿ၊ ဘိက္ခူနံ ဝါ ဖာသုဝိဟာရတ္ထာယ သယမေဝ ဘာရံ ဝဟန္တဿ၊ ယတြ ဝါ ဒွေ တယော ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ၊ တတြ တာဒိသံ ကမ္မံ ကရောန္တဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဿ ကဿစီတိ ဥပသမ္ပန္နဿ ဝါ အနုပသမ္ပန္နဿ ဝါ ယဿ ကဿစိ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ပန သမ္မတဿ ဝါ အသမ္မတဿ ¶ ဝါတိ ဧတ္ထ ပန (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၆) ကိဉ္စာပိ အနုပသမ္ပန္နဿ တေရသ သမ္မတိယော ဒါတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ၊ တထာပိ ယော ဥပသမ္ပန္နကာလေ လဒ္ဓသမ္မုတိကော ပစ္ဆာ အနုပသမ္ပန္နဘာဝေ ဌိတော၊ တံ သန္ဓာယ ‘‘သမ္မတဿ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဿ ပန ဗျတ္တဿ သာမဏေရဿ ကေဝလံ သင်္ဃေန ဝါ သမ္မတေန ဝါ ဘိက္ခုနာ ‘‘တွံ ဣဒံ ကမ္မံ ကရောဟီ’’တိ ဘာရော ကတော၊ တံ သန္ဓာယ ‘‘အသမ္မတဿ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဥဇ္ဈာပနဉ္စ ခိယျနဉ္စ မုသာဝါဒဝသေန ပဝတ္တံ၊ တသ္မာ အာဒိကမ္မိကဿ ဣမိနာဝ အနာပတ္တိ၊ မုသာဝါဒေန ပန အာပတ္တိယေဝါတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဥဇ္ဈာပနကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပဌမသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

မဉ္စံ ¶ ဝါတိ မသာရကော၊ ဗုန္ဒိကာဗဒ္ဓါ၊ ကုဠီရပါဒကော၊ အာဟစ္စပါဒကောတိ ဣမေသု စတူသု ယံ ကဉ္စိ မဉ္စံ ဝါ။ ပီဌံ ဝါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဘိသိံ ဝါတိ ဥဏ္ဏဘိသိ၊ စောဠဘိသိ၊ ဝါကဘိသိ၊ တိဏဘိသိ၊ ပဏ္ဏဘိသီတိ ဣမာသု ပဉ္စသု ဘိသီသု ယံ ကဉ္စိ ဘိသိံ ဝါ။ တေနာဟ ‘‘မဉ္စာဒီသူ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘မဉ္စသင်္ခေပေနာ’’တိ ဣမိနာ ပီဌသင်္ခေပံ ပဋိက္ခိပတိ။ ကပ္ပိယစမ္မေနာတိ မိဂါဇေဠကစမ္မေန။ ဧတ္ထ ပန မိဂစမ္မေ ဧဏိမိဂေါ၊ ဝါတမိဂေါ၊ ပသဒမိဂေါ၊ ကုရုင်္ဂမိဂေါ၊ မိဂမာတုကော၊ ရောဟိတမိဂေါတိ ဧတေသံယေဝ စမ္မာနိ ဝဋ္ဋန္တိ၊ အညေသံ ပန –

မက္ကဋော ကာဠသီဟော စ၊ သရဘော ကဒလီမိဂေါ၊

ယေ စ ဝါဠမိဂါ ကေစိ၊ တေသံ စမ္မံ န ဝဋ္ဋတီတိ။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၉)၊

တတ္ထ ဝါဠမိဂါတိ သီဟဗျဂ္ဃအစ္ဆတရစ္ဆာ။ န ကေဝလဉ္စ ဧတေယေဝ၊ ယေသံ ပန စမ္မံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ၊ တေ ဌပေတွာ အဝသေသာ အန္တမသော ဂေါမဟိံသသသဗိဠာရာဒယောပိ သဗ္ဗေ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘ဝါဠမိဂါ’’တွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတေသဉှိ သဗ္ဗေသံ စမ္မံ န ဝဋ္ဋတိ။ တာလီသပတ္တန္တိ သုဒ္ဓံ တမာလပတ္တံ၊ အညေန မိဿံ ပန ဝဋ္ဋတိ။ တိဏဝါကစောဠေသု အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ။ ကိံ ပနေတ္ထ ဗိဗ္ဗောဟနေ ဝိယ နိသီဒိတုဉ္စ နိပဇ္ဇိတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ န ကေဝလဉ္စေဒမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပမာဏပရိစ္ဆေဒေါပိ စေတ္ထ နတ္ထီ’’တိ၊ ‘‘ဧတ္တကမေဝ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဘိသိယာ ¶ ပမာဏနိယမောပိ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ မဉ္စဘိသိပီဌဘိသိဘူမတ္ထရဏဘိသိစင်္ကမနဘိသိပါဒပုဉ္ဆနဘိသီတိ ဧတာသံ ပန အနုရူပတော သလ္လက္ခေတွာ အတ္တနော ရုစိဝသေန ပမာဏံ ကာတဗ္ဗံ။ အန္တော သံဝေလ္လိတွာ ဗဒ္ဓန္တိ ယထာ ဝေမဇ္ဈံ သံခိတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝံ မဇ္ဈေ သုဋ္ဌု ဝေဌေတွာ ဗဒ္ဓံ။

ယေ အဋ္ဌ မာသာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အဝဿိကသင်္ကေတာ’’တိ ဧတဿေဝ ဝိဝရဏံ ‘‘ဝဿာနမာသာတိ ဧဝံ အပညာတာ’’တိ၊ အပ္ပတိတာ အပ္ပသိဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ‘‘အသညိတာ’’တိပိ ပါဌော၊ တတ္ထ အဝိညာတာတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌ မာသာတိ စတ္တာရော ဟေမန္တိကာ၊ စတ္တာရော ဂိမှိကာ မာသာတိ အဋ္ဌ မာသာ။ ဩဝဿကမဏ္ဍပေတိ သာခါမဏ္ဍပပဒရမဏ္ဍပါနံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဩဝဿကေ မဏ္ဍပေ။ ယတ္ထာတိ ယေသု ဇနပဒေသု။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု ဇနပဒေသု ¶ ။ ကာကာဒီနံ နိဗဒ္ဓဝါသရုက္ခမူလေတိ ယတ္ထ ဓုဝနိဝါသေန ကာကာ ဝါ ကုလာလာ ဝါ အညေ ဝါ သကုန္တာ ကုလာဝကေ ကတွာ ဝသန္တိ၊ တာဒိသဿ ကာကာဒီနံ နိဗဒ္ဓဝါသဿ ယဿ ကဿစိ ရုက္ခဿ ဟေဋ္ဌာ။ ယတ္ထ ပန ဂေါစရပ္ပသုတာ သကုန္တာ ဝိဿမိတွာ ဂစ္ဆန္တိ၊ တဿ ရုက္ခဿ မူလေ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ကဒါစိပီ’’တိ ဣမိနာ န ကေဝလံ ဝဿိကသင်္ကေတေယေဝါတိ ဒဿေတိ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ပဒေသေ။ ယဒါတိ ယသ္မိံ ကာလေ။

သောတိ ယဿတ္ထာယ သန္ထတော၊ သော။ ပကတိသန္ထတေတိ ပကတိယာဝ သန္ထတေ၊ ယံ နေဝတ္တနာ သန္ထတံ၊ န ပရေန သန္ထရာပိတံ၊ တသ္မိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လဇ္ဇီ ဟောတီတိ လဇ္ဇနသီလော ဟောတိ၊ ပရိက္ခာရဝိနာသနေ ဘီတောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော ပလိဗောဓံ ဝိယ မညတီ’’တိ၊ ဣမိနာ အလဇ္ဇိံ အာပုစ္ဆိတွာ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ နိရပေက္ခောတိ ‘‘အာဂန္တွာ ဥဒ္ဓရိဿာမီ’’တိ အပေက္ခာရဟိတော၊ ဣမိနာ သာပေက္ခော စေ ဂစ္ဆတိ၊ အနာပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝ ဟိ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘ဩတာပေန္တော ဂစ္ဆတီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၁၃) ဝုတ္တံ။ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တောတိ တံ မဂ္ဂံ အတိက္ကမိတွာ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တော။ လေဍ္ဍုပါတူပစာရတော ဗဟိ ဌိတတ္တာ ‘‘ပါဒုဒ္ဓါရေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ၊ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿ ပဌမပါဒုဒ္ဓါရေ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။

တိကပါစိတ္တိယံ သင်္ဃိကေ သင်္ဃိကသညိဝေမတိကပုဂ္ဂလိကသညီနံ ဝသေန။ ဣမိနာဝ နယေန တိကဒုက္ကဋမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စိမိလိကာဒီနံ အတ္ထော ဒုတိယသိက္ခာပဒေ ဒဿိတောဝ။ ပါဒပုဉ္ဆနီ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၂) နာမ ရဇ္ဇုကေဟိ ဝါ ပိလောတိကာဟိ ဝါ ပါဒပုဉ္ဆနတ္ထံ ကတာ။ ဖလကပီဌံ နာမ ဖလကမယံ ပီဌံ။ န ကေဝလံ စိမိလိကာဒီနိယေဝ အဇ္ဈောကာသေ ဌပေတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ အာဟ ‘‘ယံ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ။ ယံ ကိဉ္စိ ဒါရုဘဏ္ဍံ၊ ယံ ကိဉ္စိ မတ္တိကာဘဏ္ဍန္တိ ¶ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အန္တမသော ပတ္တာဓာရကမ္ပီ’’တိ ဣမိနာ တာလဝဏ္ဋဗီဇနိပတ္တပါနီယဥဠဥင်္ကပါနီယသင်္ခါဒီသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။

အရညေ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၀) ပဏ္ဏကုဋီသု ဝသန္တာနံ သီလသမ္ပဒါယ ပသန္နစိတ္တာ မနုဿာ မဉ္စပီဌာဒီနိ ဒေန္တိ ‘‘သင်္ဃိကပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ၊ တတ္ထ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အာရညကေန ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အသတိ အနောဝဿကေတိ ပဗ္ဘာရာဒိအနောဝဿကဋ္ဌာနေ အသတိ။ ဣဒဉ္စ လက္ခဏဝစနံ ‘‘သဘာဂါနံ ¶ အဘာဝေ’’တိ စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ အာရညကေန ဟိ ဘိက္ခုနာ တတ္ထ ဝသိတွာ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တေန သာမန္တဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ ပေသေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ သဘာဂါနံ အဘာဝေ အနောဝဿကေ နိက္ခိပိတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ အနောဝဿကေ အသတိ ရုက္ခေ လဂ္ဂေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။

န ကေဝလံ ဣဒံယေဝ ကတွာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘ယထာ ဝါ’’တိအာဒိ။ ယထာ ဝါ ဥပစိကာဟိ န ခဇ္ဇတီတိ ယထာ ဌပိတေ ဥပစိကာဟိ သေနာသနံ န ခဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ တထာ ပါသာဏာနံ ဥပရိ ဌပနံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – စတူသု (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) ပါသာဏေသု မဉ္စံ ဌပေတွာ မဉ္စေ အဝသေသမဉ္စပီဌာနိ အာရောပေတွာ ဥပရိ ဘိသိအာဒိကံ ရာသိံ ကတွာ ဒါရုဘဏ္ဍံ မတ္တိကာဘဏ္ဍံ ပဋိသာမေတွာ ဂမိကဝတ္တံ ပူရေတွာ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။

အဗ္ဘောကာသိကေနာပိ ‘‘အဟံ ဥက္ကဋ္ဌအဗ္ဘောကာသိကော’’တိ စီဝရကုဋိမ္ပိ အကတွာ အသမယေ အဇ္ဈောကာသေ ပညပေတွာ နိသီဒိတုံ ဝါ နိပဇ္ဇိတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဗ္ဘောကာသိကေနာ’’တိအာဒိ။ သစေ ပန စတုဂ္ဂုဏေနပိ စီဝရေန ကတကုဋိ အတေမေန္တံ ရက္ခိတုံ နေဝ သက္ကောတိ၊ သတ္တာဟဝဒ္ဒလိကာဒီနိ ဘဝန္တိ၊ ဘိက္ခုနော ကာယာနုဂတိကတ္တာ ဝဋ္ဋတိ။ ရုက္ခမူလိကဿာပိ ဧသေဝ နယော။

ယသ္မိံ ဝိဿာသဂ္ဂါဟော ရုဟတိ၊ တဿ သန္တကံ အတ္တနော ပုဂ္ဂလိကမိဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိဿာသိကပုဂ္ဂလိကေ’’တိ။ ယသ္မိံ ပန ဝိဿာသော န ရုဟတိ၊ တဿ သန္တကေ ဒုက္ကဋမေဝ။ အမနုဿောတိ ယက္ခော ဝါ ပေတော ဝါ။ ပလိဗုဒ္ဓံ ဟောတီတိ ဥပဒ္ဒုတံ ဟောတိ။

ပဌမသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ယံ ¶ ကိဉ္စိ စမ္မန္တိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ယံ ကိဉ္စိ စမ္မံ။ နနု ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာစမ္မာနိ ဓာရေတဗ္ဗာနိ သီဟစမ္မံ ဗျဂ္ဃစမ္မံ ဒီပိစမ္မံ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၅) ခန္ဓကေ သီဟစမ္မာဒီနံ ပဋိက္ခေပေါ ကတောတိ အာဟ ‘‘သီဟစမ္မာဒီနဉှီ’’တိအာဒိ။ ပရိဟရဏေယေဝ ပဋိက္ခေပေါတိ အတ္တနော သန္တကံ ¶ ကတွာ တံ တံ ဝိဟာရံ ဟရိတွာ မဉ္စပီဌာဒီသု အတ္ထရိတွာ ပရိဘောဂေယေဝ ပဋိက္ခေပေါ၊ သေနာသနသန္တကံ ကတွာ ဘူမတ္ထရဏဝသေန ပန ပရိဘောဂေ နေဝတ္ထိ ဒေါသော။ တေနာဟ ‘‘သေနာသနပရိဘောဂေ ပန အကပ္ပိယစမ္မံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ပါဝါရေန္တိ သဉ္ဆာဒေန္တိ သရီရံ ဧတေနာတိ ပါဝါရော။ ကောဇဝေါတိ ဥဒ္ဒလောမိဧကန္တလောမိအာဒိကောဇဝတ္ထရဏံ။ သေသန္တိ ဘိသိ နိသီဒနံ တိဏသန္ထာရော ပဏ္ဏသန္ထာရောတိ အဝသိဋ္ဌံ သေနာသနံ။ တတ္ထ ဘိသီတိ မဉ္စကဘိသိ ဝါ ပီဌကဘိသိ ဝါ။ နိသီဒနန္တိ သဒသံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိဏသန္ထာရောတိ ယေသံ ကေသဉ္စိ တိဏာနံ သန္ထာရော။ ဧသ နယော ပဏ္ဏသန္ထာရေ။ ဧတ္ထ စ ဘိသိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္တာ ပါကဋာ။ နိသီဒနံ နိသီဒနသိက္ခာပဒေနေဝ (ပါစိ။ ၅၃၁ အာဒယော) ပါကဋံ။ တိဏသန္ထာရပဏ္ဏသန္ထာရာနိ ပန လောကပသိဒ္ဓါနိယေဝ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပါကဋမေဝါ’’တိ။

နေဝ ဥဒ္ဓရေယျ၊ န ဥဒ္ဓရာပေယျာတိ အတ္တနာ ဝါ ဥဒ္ဓရိတွာ ပတိရူပေ ဌာနေ န ဌပေယျ၊ ပရေန ဝါ တထာ န ကာရေယျ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဌပိတ’’န္တိအာဒိ။ တံ ဌပေန္တေန စ ‘‘စတူသု ပါသာဏေသူ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ အန္တောဂေဟေ အနောဝဿကေ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ သစေ ပန သေနာသနံ ဩဝဿတိ၊ ဆဒနတ္ထဉ္စ တိဏံ ဝါ ဣဋ္ဌကာ ဝါ အာနီတာ ဟောန္တိ။ သစေ ဥဿဟတိ၊ ဆာဒေတဗ္ဗံ။ နော စေ သက္ကောတိ၊ ယော ဩကာသော အနောဝဿကော၊ တတ္ထ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ သစေ သဗ္ဗမ္ပိ ဩဝဿတိ၊ ဥဿဟန္တေန အန္တောဂါမေ ဥပါသကာနံ ဃရေ ဌပေတဗ္ဗံ။ သစေ တေပိ ‘‘သင်္ဃိကံ နာမ၊ ဘန္တေ၊ ဘာရိယံ၊ အဂ္ဂိဒါဟာဒီနံ ဘာယာမာ’’တိ န သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ၊ အဇ္ဈောကာသေ ပါသာဏာနံ ဥပရိ မဉ္စံ ဌပေတွာ သေသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ နိက္ခိပိတွာ တိဏေဟိ စ ပဏ္ဏေဟိ စ ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗံ။ ယဉှိ တတ္ထ အင်္ဂမတ္တမ္ပိ အဝသိဿတိ၊ တံ အညေသံ တတ္ထ အာဂတာနံ ဘိက္ခူနံ ဥပကာရံ ဘဝိဿတီတိ။ ဥပစာရန္တိ သဗ္ဗပစ္ဆိမသေနာသနတော ဒွေ လေဍ္ဍုပါတာ။

အယမေတ္ထ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗာနာပုစ္ဆိတဗ္ဗဝိနိစ္ဆယော – (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၈) ယာ တာဝ ဘူမိယံ ဒီဃသာလာ ဝါ ပဏ္ဏသာလာ ဝါ ဟောတိ၊ ယံ ဝါ ရုက္ခတ္ထမ္ဘေသု ကတဂေဟံ ဥပစိကာနံ ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ တတော ပက္ကမန္တေန အာပုစ္ဆိတွာဝ ပက္ကမိတဗ္ဗံ။ တသ္မိဉှိ ကတိပယာနိ ဒိဝသာနိ အဇဂ္ဂိယမာနေ ဝမ္မိကာဝ သန္တိဋ္ဌန္တိ။ ယံ ပန ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ ဝါ ပါသာဏတ္ထမ္ဘေသု ဝါ ¶ ကတသေနာသနံ သိလုစ္စယလေဏံ ဝါ သုဓာလိတ္တသေနာသနံ ဝါ၊ ယတ္ထ ဥပစိကာသင်္ကာ နတ္ထိ၊ တတော ¶ ပက္ကမန္တဿ အာပုစ္ဆိတွာပိ အနာပုစ္ဆိတွာပိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိ။ သစေ တာဒိသေပိ သေနာသနေ ဧကေန ပဿေန ဥပစိကာ အာရောဟန္တိ၊ အာပုစ္ဆိတွာဝ ဂန္တဗ္ဗံ။ အာပုစ္ဆနံ ပန ဝတ္တန္တိ အာပုစ္ဆနံ ဂမိကဝတ္တံ။ ဣဒဉ္စ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋန္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၁၈) ဒဿနတ္ထံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဒုက္ကဋန္တိ ဒဿနတ္ထ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ ဝတ္တက္ခန္ဓကဋ္ဌကထာယ ‘‘ယံ ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ ဝါ ပါသာဏတ္ထမ္ဘေသု ဝါ ကတသေနာသနံ၊ ယတ္ထ ဥပစိကာနာရောဟန္တိ၊ တံ အနာပုစ္ဆန္တဿာပိ အနာပတ္တီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၀) ဝုတ္တတ္တာ။ အာပုစ္ဆန္တေန ပန ဘိက္ခုမှိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) သတိ ဘိက္ခု အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော၊ တသ္မိံ အသတိ သာမဏေရော၊ တသ္မိံ အသတိ အာရာမိကော၊ တသ္မိမ္ပိ အသတိ ယေန ဝိဟာရော ကာရာပိတော၊ သော ဝိဟာရသာမိကော၊ တဿ ဝါ ကုလေ ယော ကောစိ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော။

‘‘ဥပစာရေ’’တိ ဧတဿေဝ ဝိဝရဏံ ‘‘ဗဟိ အာသန္နေ’’တိ၊ ဝိဟာရဿ ဗဟိ အာသန္နဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။ ဥပဋ္ဌာနသာလာယ ဝါတိ ဘောဇနသာလာယံ ဝါ။ ဒုက္ကဋမေဝါတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဉှိ ဒသဝိဓံ သေယျံ အန္တောဂဗ္ဘာဒိမှိ ဂုတ္တဋ္ဌာနေ ပညပေတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ယသ္မာ သေယျာပိ သေနာသနမ္ပိ ဥပစိကာဟိ ပလုဇ္ဇတိ၊ ဝမ္မိကရာသိယေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ ဗဟိ ပန ဥပဋ္ဌာနသာလာဒီသု ပညပေတွာ ဂစ္ဆန္တဿ သေယျာမတ္တမေဝ နဿေယျ ဌာနဿ အဂုတ္တတာယ၊ န သေနာသနံ၊ တသ္မာ ဧတ္ထ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ မဉ္စပီဌံ ပန ယသ္မာ န သက္ကာ သဟသာ ဥပစိကာဟိ ခါယိတုံ၊ တသ္မာ တံ ဝိဟာရေပိ သန္ထရိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ ဝိဟာရူပစာရေ ပန တံ ဝိဟာရစာရိကံ အာဟိဏ္ဍန္တာ ဒိသွာဝ ပဋိသာမေန္တိ။

ဥဒ္ဓရဏာနိ ကတွာတိ ဧတ္ထ ဥဒ္ဓရိတွာ ဂစ္ဆန္တေန မဉ္စပီဌကဝါနံ သဗ္ဗံ အပနေတွာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၈) သံဟရိတွာ စီဝရဝံသေ လဂ္ဂေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ ပစ္ဆာ အာဂန္တွာ ဝသနကဘိက္ခုနာပိ ပုန မဉ္စပီဌံ ဝါ ပညပေတွာ သယိတွာ ဂစ္ဆန္တေန တထေဝ ကာတဗ္ဗံ။ အန္တောကုဋ္ဋတော သေယျံ ဗဟိကုဋ္ဋေ ပညပေတွာ ဝသန္တေန ဂမနကာလေ ပုန ဂဟိတဋ္ဌာနေယေဝ ပဋိသာမေတဗ္ဗံ။ ဥပရိပါသာဒတော ဩရောပေတွာ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ ဝသန္တဿာပိ ဧသေဝ နယော။ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနေသု မဉ္စပီဌံ ပညပေတွာပိ ဂမနကာလေ ပုန ဂဟိတဋ္ဌာနေယေဝ ဌပေတဗ္ဗံ။ ဥဒ္ဓရာပေတွာ ဂမနေပိ ဧသေဝ နယော။ အာပုစ္ဆိတွာ ဂစ္ဆန္တေန ပန ¶ ‘‘ဘိက္ခုမှိ သတိ ဘိက္ခု အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၁၆) ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အာပုစ္ဆိတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။

ဒုတိယသေနာသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

‘‘ဇာန’’န္တိ ¶ ဝုတ္တေ ‘‘အနုဋ္ဌာပနီယော ‘အယ’န္တိ ဇာနန္တော’’တိ အယံ ဝိသေသော ကုတော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘တေနေဝဿာ’’တိအာဒိ။ နနု ပဒဘာဇနေပိ ဝုဍ္ဎဘာဝါဒိဇာနနမေဝ ဝုတ္တံ၊ န တု အနုဋ္ဌာပနီယဘာဝန္တိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝုဍ္ဎော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဗဟူပကာရတန္တိ ‘‘ဘဏ္ဍာဂါရိကတ္တာဒိဗဟုဥပကာရဘာဝံ’’။ န ကေဝလံ ဣဒမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စာ’’တိအာဒိ၊ တေန ဗဟူပကာရတ္တေပိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတ္တာဘာဝေ၊ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတ္တေပိ ဗဟူပကာရတ္တာဘာဝေ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဗဟူပကာရတံ၊ ဓမ္မကထိကာဒီနံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌတဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၁၉-၁၂၁) ကေစိ။ ဓုဝဝါသတ္ထာယာတိ နိစ္စဝါသတ္ထာယ။ သမ္မန္နိတွာတိ အပလောကနေန ကမ္မေန သမ္မန္နိတွာ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဂိလာနဿာပိ သင်္ဃောယေဝ အနုစ္ဆဝိကံ သေနာသနံ ဒေတိ၊ ဂိလာနော ပန အပလောကေတွာ သင်္ဃေန အဒိန္နသေနာသနောပိ န ပီဠေတဗ္ဗော အနုကမ္ပိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ဝိသုံ ဝုတ္တော။

သမန္တာ ဒိယဍ္ဎော ဟတ္ထောတိ မဇ္ဈေ ပညတ္တံ မဉ္စပီဌံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧကပဿေန စေ ပဟောနကဒိသာ ဒိဿတိ၊ တတော ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါဒဓောဝနပါသာဏတောတိ ဒွါရေ နိက္ခိတ္တပါဒဓောဝနပါသာဏတော။ နိသီဒန္တဿ ဝါ နိပဇ္ဇန္တဿ ဝါ ပါစိတ္တိယန္တိ ဧတ္ထ နိသီဒနမတ္တေန၊ နိပဇ္ဇနမတ္တေနေဝ ဝါ ပါစိတ္တိယံ။ ပုနပ္ပုနံ ကရောန္တဿာတိ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ နိသီဒတော ဝါ နိပဇ္ဇတော ဝါ။

သင်္ဃိကေ သင်္ဃိကသညိဝေမတိကပုဂ္ဂလိကသညီနံ ဝသေန တိကပါစိတ္တိယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိကဒုက္ကဋံ ပန ပုဂ္ဂလိကေ သင်္ဃိကသညိဝေမတိကအညပုဂ္ဂလိကသညီနံ ဝသေန။ ဝိဟာရဿ ဥပစာရေတိ တဿ ဗဟိ အာသန္နပ္ပဒေသေ။

အနုပခဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ နိက္ကဍ္ဎနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

အနေကကောဋ္ဌကာနီတိ ¶ အနေကဒွါရကောဋ္ဌကာနိ။ ‘‘နိက္ခမာတိ ဝစနံ သုတွာ အတ္တနော ရုစိယာ စေ နိက္ခမတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၁၂၆) ဝဒန္တိ။

တဿ ¶ ပရိက္ခာရနိက္ကဍ္ဎနေတိ တဿ သန္တကံ ယံ ကိဉ္စိ ပတ္တစီဝရပရိဿာဝနဓမ္မကရဏမဉ္စပီဌဘိသိဗိဗ္ဗောဟနာဒိဘေဒံ အန္တမသော ရဇနဆလ္လိပိ အတ္ထိ၊ တဿ ပရိက္ခာရဿ နိက္ကဍ္ဎနေ။ တဉ္စာတိ ဒုက္ကဋံ ပရာမသတိ။ နိက္ကဍ္ဎာပနေပိ ဧသေဝ နယော။ ဂါဠှံ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတေသု ပန ဧကာဝ အာပတ္တိ။

ဘဏ္ဍနကာရကကလဟကာရကမေဝ သကလသင်္ဃာရာမတော နိက္ကဍ္ဎိတုံ လဘတိ။ သော ဟိ ပက္ခံ လဘိတွာ သင်္ဃမ္ပိ ဘိန္ဒေယျ။ အလဇ္ဇိအာဒယော ပန အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနတောယေဝ နိက္ကဍ္ဎိတဗ္ဗာ။ သကလသင်္ဃာရာမတော နိက္ကဍ္ဎိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘သကလသင်္ဃာရာမတောပီ’’တိအာဒိ။

နိက္ကဍ္ဎနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဝေဟာသကုဋိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဥပရိဝေဟာသကုဋိယာတိ ဥပရိမတလေ အသန္ထတပဒရာယ ကုဋိယာ။ တေနာဟ ‘‘ဥပရိ အစ္ဆန္နတလာယာ’’တိအာဒိ။ ယာ ဟိ ကာစိ ဥပရိ အစ္ဆန္နတလာ ဒွိဘူမိကကုဋိကာ ဝါ တိဘူမိကာဒိကုဋိကာ ဝါ၊ သာ ‘‘ဝေဟာသကုဋီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒဉှိ ဝေဟာသကုဋိလက္ခဏံ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပဒဘာဇနေ ‘‘မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ အသီသဃဋ္ဋာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၃၁) ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဒဘာဇနေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ ကုဋိံ ဒဿေတုန္တိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အဓိပ္ပေတံ ဝေဟာသကုဋိံ ဒဿေတုံ။ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿာတိ ပမာဏမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ။ သဗ္ဗဟေဋ္ဌိမာဟိ တုလာဟိ သီသံ န ဃဋ္ဋေတီတိ အသီသဃဋ္ဋာ။ အင်္ဂေ ဝိဇ္ဈိတွာတိ အဋနိယော ဝိဇ္ဈိတွာ။ ပဝေသိတပါဒကန္တိ ပဝေသိတပါဒသိခံ။ တသ္မာတိ ‘‘ဘူမတ္ထေ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ကာရဏဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ ယသ္မာ အာဟစ္စပါဒကာဒီသု ယထာဝုတ္တော အတ္ထော ဟောတိ၊ တသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သဟသာတိ အဘိဘဝိတွာ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ။ အဝေဟာသကုဋိကာယာတိ ဘူမိယံ ကတပဏ္ဏသာလာဒီသု၊ တတ္ထ အနာပတ္တိ။ န ဟိ သက္ကာ တတ္ထ ပရဿ ပီဠာ ¶ ကာတုံ။ သီသဃဋ္ဋာယာတိ ယာ သီသံ ဃဋ္ဋာ ဟောတိ၊ တတ္ထာပိ အနာပတ္တိ။ န ဟိ သက္ကာ တတ္ထ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ အနောဏတေန ဝိစရိတုံ၊ တသ္မာ အသဉ္စရဏဋ္ဌာနတ္တာ ပရပီဠာ န ဘဝိဿတိ။ ဥပရိတလံ ဝါ ပဒရသဉ္စိတန္တိ ဥပရိမတလံ ဒါရုဖလကေဟိ ဃနသန္ထတံ။ ကိဉ္စိ ဂဏှာတိ ဝါတိ ဥပရိ နာဂဒန္တကာဒီသု လဂ္ဂိတံ စီဝရာဒိံ ယံ ကိဉ္စိ ဂဏှာတိ ဝါ။ လဂ္ဂတိ ဝါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ ¶ နယော။ ပဋိပက္ခဘူတာ အာဏိ ပဋာဏိ။ ယဿာ ဒိန္နာယ နိသီဒန္တေပိ ပါဒါ န နိပတန္တိ၊ ဧဝံဘူတာ အာဏိ မဉ္စပီဌာနံ ပါဒသိခါသု ဒိန္နာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပါဒသီသာန’’န္တိအာဒိ။

ဝေဟာသကုဋိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ မဟလ္လကဝိဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ပိဋ္ဌသင်္ဃာဋဿာတိ ဒွါရဗန္ဓဿ။ သာမန္တာ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထော ပဒေသောတိ ယဿ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၅) ဝေမဇ္ဈေ ဒွါရံ ဟောတိ၊ ဥပရိဘာဂေ စ ဥစ္စာ ဘိတ္တိ၊ တဿ တီသု ဒိသာသု သာမန္တာ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထော ပဒေသော။ ခုဒ္ဒကဿ ပန ဝိဟာရဿ ဒွီသု ဒိသာသု။ တတြာပိ ယံ ဘိတ္တိံ ဝိဝရိယမာနံ ကဝါဋံ အာဟနတိ၊ သာ အပရိပုဏ္ဏူပစာရာပိ ဟောတိ။ သစေ ပန ဒွါရဿ အဓောဘာဂေပိ လေပေါကာသော အတ္ထိ၊ တမ္ပိ လိမ္ပိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဂ္ဂဠဋ္ဌပနာယာတိ ဧတ္ထ အဂ္ဂဠသဒ္ဒေန တံသမ္ဗန္ဓတော ဒွါရဖလကသဟိတံ ဒွါရဗန္ဓနံ အဓိပ္ပေတံ။ တေနာဟ ‘‘သကဝါဋကဿာ’’တိအာဒိ။ ‘‘နိစ္စလဘာဝတ္ထာယာ’’တိ ဣမိနာ တဉ္စ ခေါ ဌပနံ ဣဓ နိစ္စလဘာဝေနာတိ ဒဿေတိ။ ကော ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယောတိ အာဟ ‘‘ကဝါဋဉှီ’’တိအာဒိ။ ကမ္ပတီတိ စလတိ။ ယာဝ ဒွါရကောသာ အဂ္ဂဠဋ္ဌပနာယ ပုနပ္ပုနံ လိမ္ပိတဗ္ဗော ဝါ လေပါပေတဗ္ဗော ဝါတိ အဂ္ဂဠဋ္ဌပနတ္ထာယ ယာဝ ဒွါရကောသာ ပုနပ္ပုနံ အတ္တနာ လိမ္ပိတဗ္ဗော ဝါ၊ ပရေဟိ လေပါပေတဗ္ဗော ဝါတိ အတ္ထော။

နနု စာယမတ္ထော နေဝ မာတိကာယံ၊ န ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တော၊ အထ ကုတော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပီတိ ယဒိပိ။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယန္တိ သိက္ခာပဒဿ နိဒါနေ။ အဓိကာရတောတိ အနုဝတ္တနတော။ အာလောကံ သန္ဓေတိ ပိဓေတီတိ အာလောကသန္ဓိ။ တေနာဟ ‘‘အာလောကသန္ဓီတိ ဝါတပါနကဝါဋကာ ဝုစ္စန္တီ’’တိ။ တတ္ထ ဝါတပါနကဝါဋကာတိ ဝါတပါနဖလကာ။ အနုညာတပ္ပဒေသတော ¶ ပန အညတ္ထ ပုနပ္ပုနံ ဝိလိမ္ပိတုံ ဝါ ဝိလိမ္ပာပေတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘မတ္တိကာယ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေတွာ ပုန စတုတ္ထလေပေ ဒိန္နေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၃၅) ကေစိ။ ‘‘ပုနပ္ပုနံ လေပဒါနဿ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော အညတ္ထ ပဋိက္ခိတ္တမတ္တံ ဌပေတွာ ပါစိတ္တိယဿ အဝုတ္တတ္တာ ဒုက္ကဋ’’န္တိ အပရေ။

အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ သံဝိဓာတဗ္ဗံ။ အပ္ပဟရိတေတိ ဧတ္ထ အပ္ပသဒ္ဒေါ ‘‘အပ္ပိစ္ဆော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၅၂၊ ၃၃၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၄၈) ဝိယ အဘာဝတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အဟရိတေ’’တိ။ သာလိဝီဟိအာဒိ ¶ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၃၀) ပုဗ္ဗဏ္ဏံ ‘‘ပုရက္ခတံ သဿဖလ’’န္တိ ကတွာ၊ တဗ္ဗိပရိယာယတော မုဂ္ဂမာသာဒိ အပရဏ္ဏံ။ ဝုတ္တန္တိ ဝပိတံ။ ‘‘တသ္မိံ ဌတွာ အဓိဋ္ဌဟန္တော ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဣမိနာ ယသ္မိံ ပဒေသေ သမန္တာ ဝုတ္တပ္ပမာဏေ ပရိစ္ဆေဒေ ပုဗ္ဗဏ္ဏာဒီနိ န သန္တိ၊ တတ္ထ ဝိဟာရော ကာရေတဗ္ဗော။ ယတ္ထ ပန သန္တိ၊ တတ္ထ ကာရာပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ တထေဝါတိ မုခဝဋ္ဋိအန္တေန။ တသ္မိံ ဌာတဗ္ဗံ ပတန္တဿ ဝိဟာရဿ အပတနောကာသတ္တာ၊ တဿ ဘိက္ခုနော ဥပရိ န ပတေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာပရိစ္ဆိန္နဿ ပန ဩကာသဿ အဗ္ဘန္တရံ ဝိဟာရဿ ပတန္တဿ ဩကာသော ဟောတီတိ အပ္ပဟရိတေပိ တသ္မိံ ဌတွာ အဓိဋ္ဌာတုံ န လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘တဿ အန္တော အဟရိတေပိ ဌာတုံ န လဘတီ’’တိ။

တတော စေ ဥတ္တရီတိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ ဝါ ပရိယာယာနံ ဝါ ဥပရိ စတုတ္ထေ မဂ္ဂေ ဝါ ပရိယာယေ ဝါတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂေန ဆာဒိယမာနေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ မဂ္ဂေန ဆာဒိယမာနေတိ အပရိက္ခိပိတွာ ဥဇုကမေဝ ဆာဒိယမာနေ။ ပရိယာယေနာတိ ပရိက္ခေပေန။ တတ္ထ မဂ္ဂေန ဆာဒနံ ဣဋ္ဌကသိလာသုဓာဟိ လဗ္ဘတိ၊ ပရိယာယေန ဆာဒနံ တိဏပဏ္ဏေဟီတိ အာဟ ‘‘ဣဋ္ဌကသိလာသုဓာဟီ’’တိအာဒိ။ တသ္မာ ယထာ ဣစ္ဆတိ၊ တထာ ဒွေ မဂ္ဂေ ဝါ ဒွေ ပရိယာယေ ဝါ အဓိဋ္ဌဟိတွာ တတိယံ မဂ္ဂံ ဝါ ပရိယာယံ ဝါ ‘‘ဧဝံ ဆာဒေဟီ’’တိ အာဏာပေတွာ ပက္ကမိတဗ္ဗံ။ သစေ န ပက္ကမတိ၊ တုဏှီဘာဝေန ဌာတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗမ္ပိ စေတံ ဆဒနံ ဆဒနူပရိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥပရူပရိဆန္နော ဟိ ဝိဟာရော စိရံ အနောဝဿကော ဟောတီတိ မညမာနာ ဧဝံ ဆာဒေန္တိ။ တိဏမုဋ္ဌိဂဏနာယာတိ တိဏကရဠဂဏနာယ။

တိကပါစိတ္တိယန္တိ အတိရေကဒွတ္တိပရိယာယေ အတိရေကသညိဝေမတိကဦနကသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ သေတဝဏ္ဏာဒိကရဏေတိ သေတဝဏ္ဏကာဠဝဏ္ဏဂေရုကပရိကမ္မမာလာကမ္မလတာကမ္မမကရဒန္တကပဉ္စပဋိကာနံ ¶ ကရဏေ။ လေဏဂုဟာတိဏကုဋိကာဒီသူတိ ဧတ္ထ လေဏန္တိ ဒွါရဗဒ္ဓံ။ ဂုဟာတိ ကေဝလာ ပဗ္ဗတဂုဟာ။ တိဏကုဋိကာ ပါကဋာ ဧဝ။

မဟလ္လကဝိဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ သပ္ပာဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဧကသ္မိံ ဃဋေ ဧကာဝ အာပတ္တီတိ ဧကသ္မိံ ဥဒကဃဋေ ဧကာဝ အာပတ္တိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗဘာဇနေသု ¶ ။ ဝိစ္ဆိန္ဒန္တဿာတိ ဓာရံ ဝိစ္ဆိန္ဒန္တဿ။ ဧကေကံ ပက္ခိပန္တဿာတိ ဧကေကံ တိဏံ ဝါ ပဏ္ဏံ ဝါ မတ္တိကံ ဝါ အညံ ဝါ ကဋ္ဌဂေါမယာဒိံ ပက္ခိပန္တဿ။ ပရိယာဒါနန္တိ ခယံ။

‘‘ပဒီပေ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၄၀) ပတိတွာ ပဋင်္ဂါဒိပါဏကာ မရိဿန္တီ’’တိ ဇာနန္တဿာပိ ကုသလစိတ္တေန ပဒီပုဇ္ဇလနံ ဝိယ ‘‘သိဉ္စနေန ပါဏကာ မရိဿန္တီ’’တိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဇာနန္တဿာပိ ‘‘ဣဒံ ဇလံ သိဉ္စာမီ’’တိ သိဉ္စန္တဿ ဝဓကစိတ္တံ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိနာ ဝဓကစေတနာယာ’’တိအာဒိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇ’’န္တိ ဣဒမ္ပိ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ တိစိတ္တန္တိ ကုသလာကုသလာဗျာကတဝသေန တိစိတ္တံ။ တထာ ဟိ ပဏ္ဏတ္တိံ မဒ္ဒိတွာ သိဉ္စန္တဿ ဝါ သိဉ္စာပေန္တဿ ဝါ အကုသလစိတ္တေန ဟောတိ၊ ‘‘အာသနံ ဓောဝိဿာမီ’’တိ စိတ္တေန ဓောဝနတ္ထံ သိဉ္စန္တဿ ဝါ သိဉ္စာပေန္တဿ ဝါ ကုသလစိတ္တေန ဟောတိ၊ ပဏ္ဏတ္တိံ အဇာနတာ အရဟတာ သိဉ္စနာဒိကရဏေ အဗျာကတစိတ္တေန ဟောတီတိ ကုသလာကုသလာဗျာကတစိတ္တဝသေန တိစိတ္တံ ဟောတိ။

သပ္ပာဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဘူတဂါမဝဂ္ဂေါ ဒုတိယော။

၃။ ဩဝါဒဝဂ္ဂေါ

၁။ ဩဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတဿာတိ ‘‘သီလဝါ ဟောတီ’’တိအာဒီဟိ (ပါစိ။ ၁၄၇) အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ။ အနုညာတာတိ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ နိဒါနေ အနုညာတာ ¶ ။ ‘‘ဝဿသတူပသမ္ပန္နာယာ’’တိအာဒိ ဝက္ခမာနအဋ္ဌဂရုဓမ္မဒဿနံ။ တတ္ထ သာမီစိကမ္မန္တိ မဂ္ဂသမ္ပဒါနဗီဇနပါနီယာပုစ္ဆနာဒိကံ အနုစ္ဆဝိကံ ဝတ္တံ။ အာဒိသဒ္ဒေန –

‘‘န ဘိက္ခုနိယာ အဘိက္ခုကေ အာဝါသေ ဝဿံ ဝသိတဗ္ဗံ၊ အနွဒ္ဓမာသံ ဘိက္ခုနိယာ ဘိက္ခုသင်္ဃတော ဒွေ ဓမ္မာ ပစ္စာသီသိတဗ္ဗာ ဥပေါသထပုစ္ဆကဉ္စ ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ၊ ဝဿံဝုဋ္ဌာယ ဘိက္ခုနိယာ ဥဘတောသင်္ဃေ တီဟိ ဌာနေဟိ ပဝါရေတဗ္ဗံ ဒိဋ္ဌေန ¶ ဝါ သုတေန ဝါ ပရိသင်္ကာယ ဝါ၊ ဂရုဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နာယ ဘိက္ခုနိယာ ဥဘတောသင်္ဃေ ပက္ခမာနတ္တံ စရိတဗ္ဗံ၊ ဒွေ ဝဿာနိ ဆသု ဓမ္မေသု သိက္ခိတသိက္ခာယ သိက္ခမာနာယ ဥဘတောသင်္ဃေ ဥပသမ္ပဒါ ပရိယေသိတဗ္ဗာ၊ န ဘိက္ခုနိယာ ကေနစိ ပရိယာယေန ဘိက္ခု အက္ကောသိတဗ္ဗော ပရိဘာသိတဗ္ဗော၊ အဇ္ဇတဂ္ဂေ ဩဝဋော ဘိက္ခုနီနံ ဘိက္ခူသု ဝစနပထော၊ အနောဝဋော ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီသု ဝစနပထော’’တိ (စူဠဝ။ ၄၀၃၊ အ။ နိ။ ၈။၅၁) –

ဣမေ သတ္တ ဓမ္မေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဂရုဓမ္မေတိ ဂရုကေ ဓမ္မေ။ တေ ဟိ ဂါရဝံ ကတွာ ဘိက္ခုနီဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဂရုဓမ္မာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။

အညေန ဝါ ဓမ္မေနာတိ ဌပေတွာ အဋ္ဌ ဂရုဓမ္မေ အညေန ယေန ကေနစိ ဓမ္မေန။ ဘိက္ခုနီသု ဥပသမ္ပန္နမတ္တံ ဝါ ဩဝဒတောတိ ဘိက္ခုနီသု ဥပသမ္ပန္နမတ္တံ ဂရုဓမ္မေန ဩဝဒတော ဝါ။ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာယ ယထာဝတ္ထုကမေဝ။ ‘‘အဓမ္မကမ္မေ’’တိအာဒီသု ဘိက္ခုနောဝါဒသမ္မုတိကမ္မံ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သမ္မတဿာပီ’’တိအာဒိ။ ဝဂ္ဂေ ဘိက္ခုနိသင်္ဃေ ဩဝဒတော တိကပါစိတ္တိယန္တိ ဝဂ္ဂေ ဘိက္ခုနိသင်္ဃေ ဩဝဒတော ဝဂ္ဂသညိဝေမတိကသမဂ္ဂသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ တထာ ဝေမတိကဿ စာတိ အဓမ္မကမ္မေ ဝေမတိကဿ စ ဝဂ္ဂေ ဘိက္ခုနိသင်္ဃေ ဩဝဒတော တိကပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ဧသ နယော ဓမ္မကမ္မသညိနော စာတိ ဧတ္ထာပိ။ ယထာ စ ဝဂ္ဂေ ဘိက္ခုနိသင်္ဃေ ဩဝဒတော နဝ ပါစိတ္တိယာနိ၊ ဧဝံ အဓမ္မကမ္မေ အဓမ္မကမ္မသညိနော သမဂ္ဂေ ဘိက္ခုနိသင်္ဃေ ဩဝဒတော တသ္မိံ သင်္ဃေ ဝဂ္ဂသညိဝေမတိကသမဂ္ဂသညီနံ ဝသေန တိကပါစိတ္တိယံ၊ တထာ ဝေမတိကဿ စ ဓမ္မကမ္မသညိနော စာတိ နဝ ပါစိတ္တိယာနိ။ တေနာဟ ‘‘သမဂ္ဂေပိ ဘိက္ခုနိသင်္ဃေ နဝါ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မကမ္မေ ပန အဓမ္မကမ္မသညိနော ဝဂ္ဂံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဩဝဒတော ¶ တိကဒုက္ကဋံ၊ တထာ ဝေမတိကဿ၊ ဓမ္မကမ္မသညိနော စာတိ နဝ ဒုက္ကဋာနိ။ သမဂ္ဂံ ပန ဘိက္ခုနိသင်္ဃံ ဩဝဒတော အဋ္ဌာတိ သတ္တရသ ဒုက္ကဋာနိ။ တေနာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။ အညံ ဓမ္မန္တိ အညံ သုတ္တန္တံ ဝါ အဘိဓမ္မံ ဝါ။ ‘‘သမဂ္ဂါမှာယျာ’’တိ ဝစနေန ဟိ ဩဝါဒံ ပစ္စာသီသန္တိ။ တသ္မာ ဌပေတွာ ဩဝါဒံ အညံ ဓမ္မံ ဘဏန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ ဩဝါဒဉ္စ အနိယျာတေတွာတိ ‘‘ဧသော ဘဂိနိ ဩဝါဒေါ’’တိ အဝတွာ။ ပရိပုစ္ဆံ ဒေတီတိ တဿာယေဝ ပဂုဏာယ ဂရုဓမ္မပါဠိယာ အတ္ထံ ဘဏတိ။ ဩသာရေဟီတိ ဥစ္စာရေဟိ၊ ကထေဟီတိ အတ္ထော။ ဩသာရေတီတိ အဋ္ဌဂရုဓမ္မပါဠိံ ဝဒတိ။ ပဉှံ ပုဋ္ဌောတိ ဂရုဓမ္မနိဿိတံ ဝါ ခန္ဓာဒိနိဿိတံ ဝါ ပဉှံ ဘိက္ခုနိယာ ပုဋ္ဌော။

ဩဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အတ္ထင်္ဂတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဧကတောဥပသမ္ပန္နန္တိ ¶ ဘိက္ခုနိသင်္ဃေ ဥပသမ္ပန္နမတ္တံ။ ဣတော ပရမ္ပိ စ ယတ္ထ ယတ္ထ ‘‘ဧကတောဥပသမ္ပန္န’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ သဗ္ဗတ္ထ အယမေဝ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အတ္ထင်္ဂတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဘိက္ခုနုပဿယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

သံဝါသာယာတိ ဥပေါသထာဒိအတ္ထံ။ ဣတရန္တိ ဥဘတောသင်္ဃေ ဥပသမ္ပန္နံ။

ဘိက္ခုနုပဿယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အာမိသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အာမသိတဗ္ဗတော အာမိသံ၊ စီဝရာဒိ၊ အာမိသမေဝ ဟေတု အာမိသဟေတု။ တေနာဟ ‘‘စီဝရာဒီနံ အညတရဟေတူ’’တိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယသက္ကာရဂရုကာရမာနနဝန္ဒနပူဇနာနံ ဂဟဏံ။ အဝဏ္ဏကာမတာယာတိ အယသကာမတာယေဝ။

ဓမ္မကမ္မေတိအာဒီသု ¶ ဘိက္ခုနောဝါဒသမ္မုတိကမ္မံ ‘‘ကမ္မ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ တိကပါစိတ္တိယန္တိ ဓမ္မကမ္မေ ဓမ္မကမ္မသညိဝေမတိကအဓမ္မကမ္မသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ တထေဝ အဓမ္မကမ္မေ တိကဒုက္ကဋံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အသမ္မတန္တိ သမ္မတေန ဝါ သင်္ဃေန ဝါ ဘာရံ ကတွာ ဌပိတံ ဥပသမ္ပန္နံ။ နနု ဩဝါဒသမ္မုတိ ဥပသမ္ပန္နဿေဝ ဒီယတိ၊ န သာမဏေရဿာတိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ သမ္မတေန ဝါ သင်္ဃေန ဝါ ဌပိတော ပန ဗဟုဿုတော သာမဏေရော ‘‘အသမ္မတော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပကတိယာ စီဝရာဒိဟေတု ဩဝဒန္တံ ပန ဧဝံ ဘဏန္တဿာတိ ပကတိယာ စီဝရာဒိဟေတု ဩဝဒန္တံ ‘‘ဧသ စီဝရာဒိဟေတု ဩဝဒတီ’’တိ သညာယ ဧဝံ ဘဏန္တဿ။ ‘‘န စီဝရာဒိဟေတု ဩဝဒတီ’’တိ သညာယ ပန ဧဝံ ဘဏန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ အနာမိသန္တရတာတိ အာမိသစိတ္တာဘာဝေါ၊ ‘‘အာမိသဟေတု ဩဝဒိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တအဇ္ဈာသယာဘာဝေါတိ အတ္ထော။ စိတ္တပရိယာယော ဟေတ္ထ အန္တရသဒ္ဒေါ ‘‘ယဿန္တရတော န သန္တိ ကောပါ’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၀) ဝိယ။

အာမိသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ စီဝရဒါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ပဉ္စမသိက္ခာပဒံ ¶ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

စီဝရဒါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ စီဝရသိဗ္ဗနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

သူစိံ ပဝေသေတွာ ပဝေသေတွာ နီဟရဏေတိ အာရာပထေ အာရာပထေ ပါစိတ္တိယံ။ ‘‘သိဗ္ဗိဿာမီ’’တိ ပန ဝိစာရေန္တဿ၊ ဆိန္ဒန္တဿာပိ ဒုက္ကဋံ။ သတက္ခတ္တုမ္ပိ ဝိဇ္ဈိတွာ သကိံ နီဟရန္တဿာတိ သကလသူစိံ အနီဟရန္တော ဒီဃသုတ္တပ္ပဝေသနတ္ထံ သတက္ခတ္တုမ္ပိ ဝိဇ္ဈိတွာ သကိံ နီဟရန္တဿ။ ‘‘သိဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တောတိ သကိံ ‘‘စီဝရံ သိဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တော။ နိဋ္ဌာပေတီတိ သဗ္ဗံ သူစိကမ္မံ ပရိယောသာပေတိ။ တဿ အာရာပထေ အာရာပထေ ပါစိတ္တိယန္တိ အာဏတ္တဿ သူစိံ ပဝေသေတွာ ပဝေသေတွာ နီဟရဏေ ဧကမေကံ ပါစိတ္တိယံ။

ဥဒါယိတ္ထေရန္တိ ¶ လာဠုဒါယိတ္ထေရံ။ ဝုတ္တလက္ခဏံ သိဗ္ဗနံ ဝါ သိဗ္ဗာပနံ ဝါတိ ‘‘သူစိံ ပဝေသေတွာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တလက္ခဏံ သိဗ္ဗနံ ဝါ သိဗ္ဗာပနံ ဝါ။

စီဝရသိဗ္ဗနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သံဝိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

သံဝိဒဟိတွာတိ ‘‘ဧဟိ၊ အသုကဂါမံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝါ ‘‘သွေ အဟံ ဂစ္ဆာမိ၊ တွမ္ပိ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ ဝါ ဝတွာ။ တဉ္စ ခေါ သံဝိဒဟနံ အတ္ထတော သင်္ကေတကမ္မန္တိ အာဟ ‘‘ဂမနကာလေ သင်္ကေတံ ကတွာတိ အတ္ထော’’တိ။ အကပ္ပိယဘူမိယံ သံဝိဒဟန္တဿာတိ အန္တောဂါမေ၊ ဘိက္ခုနိဥပဿယဒွါရေ၊ ရထိကာယ၊ အညေသု ဝါ စတုက္ကသိင်္ဃာဋကဟတ္ထိသာလာဒီသု ဌတွာ သံဝိဒဟန္တဿ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထ ဌပေတွာ’’တိအာဒိ။ အာသန္နဿာပီတိ အစ္စာသန္နဿာပိ၊ ရတနမတ္တန္တရဿာပီတိ အဓိပ္ပာယော။ အညဿ ဂါမဿာတိ ယတော နိက္ခမတိ၊ တတော အညဿ ဂါမဿ။ တံ ဩက္ကမန္တဿာတိ တံ အန္တရဂါမဿ ဥပစာရံ ဩက္ကမန္တဿ။ သစေ ဒူရံ ဂန္တုကာမော ဟောတိ၊ ဂါမူပစာရဂဏနာယ ဩက္ကမန္တေ ဩက္ကမန္တေ ပုရိမနယေနေဝ အာပတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣတိ ဂါမူပစာရောက္ကမနဂဏနာယ ပါစိတ္တိယာနီ’’တိ။ တဿ တဿ ပန ဂါမဿ အတိက္ကမနေ အနာပတ္တိ။ ဂါမေ အသတီတိ အဒ္ဓယောဇနဗ္ဘန္တရေ ဂါမေ အသတိ။ တသ္မိံ ပန ဂါမေ သတိ ဂါမန္တရဂဏနာယေဝ ¶ ပါစိတ္တိယာနိ။ အဒ္ဓယောဇနဂဏနာယ ပါစိတ္တိယန္တိ အဒ္ဓယောဇနေ အဒ္ဓယောဇနေ ပါစိတ္တိယံ၊ ဧကမေကံ အဒ္ဓယောဇနံ အတိက္ကမန္တဿ ‘‘ဣဒါနိ အတိက္ကမိဿာမီ’’တိ ပဌမပါဒေ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုတိယပါဒေ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိဉှိ နယေ အတိက္ကမနေ အာပတ္တိ၊ ဩက္ကမနေ အနာပတ္တိ။

ဝိသင်္ကေတေနာတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၅) ဧတ္ထ ‘‘ပုရေဘတ္တံ ဂမိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ‘‘အဇ္ဇ ဝါ ဂမိဿာမာ’’တိ သွေ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ ကာလဝိသင်္ကေတေယေဝ အနာပတ္တိ။ ဒွါရဝိသင်္ကေတေ၊ ပန မဂ္ဂဝိသင်္ကေတေ၊ ဝါ သတိပိ အာပတ္တိယေဝ။ အာပဒါသူတိ ရဋ္ဌဘေဒေ စက္ကသမာရုဠှာ ဇာနပဒါ ပရိယာယန္တိ၊ ဧဝရူပါသု အာပဒါသု အနာပတ္တိ။ စက္ကသမာရုဠှာတိ စ ဣရိယာပထစက္ကံ ဝါ သကဋစက္ကံ ဝါ ¶ သမာရုဠှာတိ အတ္ထော။ မာတုဂါမသိက္ခာပဒေနာတိ (ပါစိ။ ၄၁၃ အာဒယော) သပ္ပာဏကဝဂ္ဂေ သတ္တမသိက္ခာပဒေန။

သံဝိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ နာဝါဘိရုဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ကီဠာပုရေက္ခာရောတိ လောကဿာဒမိတ္တသန္ထဝဝသေန ကီဠာပုရေက္ခာရော။ တထေဝါတိ ကီဠာဝသေနေဝ။ အဂါမကတီရပဿေနာတိ အဒ္ဓယောဇနဗ္ဘန္တရေ ဂါမာနံ အဘာဝတော အဂါမကတီရပဿေန။ ပါဠိယံ ‘‘ဥဒ္ဓံဂါမိနိံ ဝါ အဓောဂါမိနိံ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၁၈၆) ဝစနတော ပန ဝါပိသမုဒ္ဒါဒီသု ကီဠာပုရေက္ခာရတာယပိ ဂစ္ဆန္တဿ အနာပတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘သမုဒ္ဒေ ပန ယထာသုခံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဝိသင်္ကေတေနာတိ ဣဓာပိ ကာလဝိသင်္ကေတေနေဝ အနာပတ္တိ၊ တိတ္ထဝိသင်္ကေတေန၊ ပန နာဝါဝိသင်္ကေတေန ဝါ ဂစ္ဆန္တဿ အာပတ္တိယေဝ။

သေသန္တိ သဒ္ဓိံ သမုဋ္ဌာနာဒီဟိ အဝသေသံ၊ ကေစိ ပန ‘‘ကီဠာပုရေက္ခာရော ‘သံဝိဒဟိတွာ’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၁၈၈) ဝစနတော ဣမံ သိက္ခာပဒံ အကုသလစိတ္တံ လောကဝဇ္ဇံ၊ တသ္မာ သေသံ နာမ ဌပေတွာ ‘ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇံ တိစိတ္တ’န္တိ ဣဒံ ဒွယံ အဝသေသ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကီဠာပုရေက္ခာရတာယ ဟိ အဘိရုဟိတွာပိ ဂါမန္တရောက္ကမနေ၊ အဒ္ဓယောဇနာတိက္ကမေ ဝါ သံဝေဂံ ပဋိလဘိတွာ အရဟတ္တံ ဝါ သစ္ဆိကရေယျ၊ နိဒ္ဒံ ဝါ ဩက္ကမေယျ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ မနသိ ကရောန္တော ဂစ္ဆေယျ၊ ကုတော စဿ အကုသလစိတ္တသမင်္ဂိတာ၊ ယေနိဒံ သိက္ခာပဒံ အကုသလစိတ္တံ၊ လောကဝဇ္ဇဉ္စ သိယာတိ။

နာဝါဘိရုဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပရိပါစိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ပရိပါစိတန္တိ ¶ ပရိပါကမာပါဒိတံ၊ ယထာ လဘတိ၊ တထာ ကတွာ ဌပိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘နေဝ တဿာ’’တိအာဒိ တဿာတိ ယော ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ တဿ ဘိက္ခုနော။ ဘိက္ခုဿ ဂုဏံ ပကာသေတွာတိ ‘‘အယျော ဘာဏကော၊ အယျော ဗဟုဿုတော’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၁၉၅) ဂုဏံ ပကာသေတွာ ¶ ။ ပိဏ္ဍပါတန္တိ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ။ ကမ္မသာဓနောယံ သမာရမ္ဘသဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘သမာရဒ္ဓ’’န္တိ။ ပဋိယာဒိတဿာတိ သမ္ပာဒိတဿ။ ယသ္မာ ဉာတကပ္ပဝါရိတေဟိ ဘိက္ခုဿ အတ္ထာယ အသမာရဒ္ဓါပိ ပိဏ္ဍပါတော အတ္ထတော သမာရဒ္ဓါဝ ဟောတိ ယထာသုခံ ဟရာပေတဗ္ဗတော၊ တသ္မာ ‘‘ဉာတကပ္ပဝါရိတာနံ ဝါ သန္တက’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဥဘယတ္ထာတိ ပရိပါစိတာပရိပါစိတေသု။ အဝသေသေတိ ဘိက္ခုနိပရိပါစိတေပိ ယာဂုခဇ္ဇကဖလာဖလာဒိကေ သဗ္ဗတ္ထ။ နိမိတ္တောဘာသပရိကထာဝိညတ္တိဝသေန ပန အဝသေသေပိ ဒုက္ကဋတော န မုစ္စတိ။

ပရိပါစိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဥပရီတိ အစေလကဝဂ္ဂေ။ ဥပနန္ဒဿ စတုတ္ထသိက္ခာပဒေနာတိ အပ္ပဋိစ္ဆန္နေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၂၈၄ အာဒယော)။ တဉှိ ဥပနန္ဒတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ပညတ္တေသု စတုတ္ထဘာဝတော ‘‘ဥပနန္ဒဿ စတုတ္ထသိက္ခာပဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧကပရိစ္ဆေဒံ၊ အထ ကသ္မာ ဝိသုံ ပညတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ပန ဝိသုံ ပညတ္တ’’န္တိ။ တတ္ထ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေနာတိ အတ္ထဿ ဥပ္ပတ္တိဝသေန၊ ဘိက္ခုနိယာ ဧဝ ရဟောနိသဇ္ဇာယ ဥပ္ပတ္တိဝသေနာတိ အတ္ထော။ အယံ ဟေတ္ထာဓိပ္ပာယော – စတုတ္ထသိက္ခာပဒဝတ္ထုတော ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ ဝတ္ထုနော ပဌမံ ဥပ္ပန္နတ္တာ ဧကပရိစ္ဆေဒေပိ ဣဒံ ပဌမံ ဝိသုံ ပညတ္တန္တိ။

ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဩဝါဒဝဂ္ဂေါ တတိယော။

၄။ ဘောဇနဝဂ္ဂေါ

၁။ အာဝသထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

‘‘အဂိလာနော’’တိ ¶ ဧတ္ထ အန္တမသော ဒွိဂါဝုတံ ဂန္တုံ သမတ္ထော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘အဒ္ဓယောဇနမ္ပိ ဂန္တုံ သမတ္ထေနာ’’တိ။ အာဝသထပိဏ္ဍောတိ ¶ အာဝသထေ ပိဏ္ဍော၊ သာလာဒီသု အနောဒိဿ ယာဝဒတ္ထံ ပညတ္တံ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘောဇနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဣမေသံ ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဣမေသံ ဝါတိ ဣမေသံ ပါသဏ္ဍာနံ ဝါ။ ဧတ္တကာနံ ဝါတိ ဣမသ္မိံ ပါသဏ္ဍေ ဧတ္တကာနံ ပါသဏ္ဍာနံ ဝါ။ ပါသဏ္ဍန္တိ ဆန္နဝုတိဝိဓံ သမဏပရိဗ္ဗာဇကာဒိံ။ တေ ဟိ တဏှာပါသဉ္စေဝ ဒိဋ္ဌိပါသဉ္စ ဍေန္တိ ဩဍ္ဍေန္တီတိ ပါသဏ္ဍာတိ ဝုစ္စန္တိ။ အနောဒိဿာတိ အနုဒ္ဒိသိတွာ၊ အပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ အတ္ထော။ သာလာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ သာလာရုက္ခမူလအဗ္ဘောကာသာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌာနေသု။ ဧကဒိဝသမေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗောတိ ဧကဒိဝသံ သကိံယေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော၊ ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ ပုနပ္ပုနံ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဒုတိယဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာတိ ဘုတ္တဒိဝသဿ ဒုတိယဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ။ အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ ပါစိတ္တိယန္တိ အာလောပေ အာလောပေ ကဗဠေ ကဗဠေ ပါစိတ္တိယံ။ နာနာကုလေဟိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၆) ပန နာနာဋ္ဌာနေသု ပညတ္တံ၊ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဒုတိယဒိဝသေ အညတ္ထ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပဋိပါဋိံ ပန ခေပေတွာ ပုန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧကပူဂနာနာပူဂဧကဂါမနာနာဂါမေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယောပိ ဧကကုလဿ ဝါ နာနာကုလာနံ ဝါ ဧကတော ပညတ္တော တဏ္ဍုလာဒီနံ အဘာဝေန အန္တရန္တရာ ဆိဇ္ဇတိ၊ သောပိ န ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော။ သစေ ပန ‘‘န သက္ကောမ ဒါတု’’န္တိ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ပုန ကလျာဏစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ဒါတုံ အာရဘန္တိ၊ ဧတံ ပုန ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

တိကပါစိတ္တိယန္တိ အဂိလာနေ အဂိလာနသညိဝေမတိကဂိလာနသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ ဂိလာနဿ ဂိလာနသညိနောတိ ဂိလာနဿ ပန ‘‘ဂိလာနော အဟ’’န္တိ သညိနော အနုဝသိတွာ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ။ သကိံ ဘုဉ္ဇတီတိ ဧကဒိဝသံ ဘုဉ္ဇတိ။ ‘‘ဂစ္ဆန္တော ဝါ’’တိ ဣဒံ အဒ္ဓယောဇနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တထာ ‘‘ပစ္စာဂစ္ဆန္တော’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၂၀၈) ဣဒမ္ပီတိ ဝဒန္တိ။ ကေနစိ ဥပဒ္ဒဝေနာတိ နဒိပူရစောရဘယာဒိနာ ကေနစိ ဥပဒ္ဒဝေန။ အညန္တိ ယာဂုခဇ္ဇကဖလာဖလာဒိဘေဒံ ယံ ကိဉ္စိ အညံ။ အနုဝသိတွာတိ ပုန ဝသိတွာ။

အာဝသထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဂဏဘောဇနေတိ ¶ ¶ ဂဏေန လဒ္ဓတ္တာ ဂဏဿ သန္တကေ ဘောဇနေ။ တေနာဟ ‘‘ဂဏဿ ဘောဇနေ’’တိ။ နနု စေတ္ထ ‘‘ဂဏဿ ဘောဇနေ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သော စ ခေါ ဂဏော ‘‘ကတ္ထစိ ဒွီဟိ၊ ကတ္ထစိ တီဟီ’’တိအာဒိနာ အနေကဓာ အဓိပ္ပေတော၊ ဣဓ ကတိဟီတိ အာဟ ‘‘ဣဓ စာ’’တိအာဒိ။ တံ ပနေတံ ဂဏဘောဇနံ ဒွီဟိ ပကာရေဟိ ပသဝတိ နိမန္တနတော ဝါ ဝိညတ္တိတော ဝါတိ အာဟ ‘‘တေသံ နိမန္တနတော ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ နိမန္တနတော ဝါတိ အကပ္ပိယနိမန္တနတော ဝါ။ ဩဒနာဒီနံ ပဉ္စန္နန္တိ ဩဒနသတ္တုကုမ္မာသမစ္ဆမံသာနံ ပဉ္စန္နံ။

‘‘ဩဒနေန နိမန္တေမိ၊ ဩဒနံ မေ ဂဏှထာ’’တိအာဒိနာ နယေန ယေန ကေနစိ ဝေဝစနေန ဝါ ဘာသန္တရေန ဝါ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ နာမံ ဂဟေတွာ နိမန္တေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ စတ္တာရောတိ ဧကဋ္ဌာနေ ဝါ နာနာဋ္ဌာနေသု ဝါ ဌိတေ စတ္တာရော ဘိက္ခူ။ လက္ခဏဝစနဉ္စေတံ၊ တသ္မာ စတ္တာရော ဝါ တတော ဝါ အဓိကေ ဘိက္ခူတိ အတ္ထော။ ဝေဝစနေန ဝါတိ ဘတ္တအန္နာဒိပရိယာယသဒ္ဒေန ဝါ။ ဘာသန္တရေန ဝါတိ အန္ဓဒမိဠာဒိဘာသန္တရေန ဝါ။ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ နာမံ ဂဟေတွာတိ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရဿ နာမံ ဂဟေတွာ။ ဩဒနေန နိမန္တေမီတိ တုမှေ ဘန္တေ ဩဒနေန နိမန္တေမိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘အာကင်္ခထ ဩလောကေထ အဓိဝါသေထ ပဋိမာနေထ၊ သတ္တုနာ နိမန္တေမိ၊ သတ္တုံ မေ ဂဏှထ အာကင်္ခထ ဩလောကေထ အဓိဝါသေထ ပဋိမာနေထာ’’တိအာဒီနံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၇-၂၁၈) ဂဟဏံ။ ဧကတော ဝါတိ ဧကတ္ထ ဌိတေ ဝါ နိသိန္နေ ဝါ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ‘‘တုမှေ၊ ဘန္တေ၊ ဩဒနေန နိမန္တေမီ’’တိအာဒိနာ ဧဝံ ဧကတော နိမန္တိတာ။ နာနာတော ဝါ နိမန္တိတာတိ စတ္တာရိ ပရိဝေဏာနိ ဝါ ဝိဟာရေ ဝါ ဂန္တွာ နာနာတော ဝါ နိမန္တိတာ။ ဧကဋ္ဌာနေ ဌိတေသုယေဝ ဝါ ဧကော ပုတ္တေန၊ ဧကော ပိတရာတိ ဧဝမ္ပိ နိမန္တိတာ နာနာတောယေဝ နိမန္တိတာ နာမ ဟောန္တိ။ ဧကတော ဂဏှန္တိတိ အညမညဿ ဒွါဒသဟတ္ထူပစာရေ ဌိတာ ဂဏှန္တိ။

ကသ္မာ ပန နာနာတော ဘုတ္တေပိ ဂဏဘောဇနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏမေဝ ဟေတ္ထ ပမာဏ’’န္တိ။ ယဒိ ဧဝံ အထ ကသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘ဂဏဘောဇနံ နာမ ယတ္ထ စတ္တာရော ဘိက္ခူ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေန ဘောဇနေန နိမန္တိတာ ဘုဉ္ဇန္တိ၊ ဧတံ ဂဏဘောဇနံ နာမာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၁၈) ဝုတ္တံ? တံ ပဋိဂ္ဂဟဏနိယမနတ္ထမေဝ ¶ ။ န ဟိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကံ ဘိက္ခူ ဘုဉ္ဇန္တီတိ ‘‘ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ ပဒံ ပဋိဂ္ဂဟဏနိယမဝစနံ ဟောတိ။ ဧကတော ဝါ နာနာတော ဝါ ဝိညာပေတွာတိ စတ္တာရော ဘိက္ခူ ဧကတော ဌိတာ ဝါ နိသိန္နာ ဝါ ဥပါသကံ ဒိသွာ ‘‘အမှာကံ စတုန္နမ္ပိ ဘတ္တံ ဒေဟီ’’တိ ဝါ ပါဋေက္ကံ ပဝိသိတွာ ‘‘မယှံ ဘတ္တံ ဒေဟိ၊ မယှံ ဘတ္တံ ဒေဟီ’’တိ ဝါ ဧကတော ဝါ နာနာတော ¶ ဝါ ဝိညာပေတွာ။ တဿ ဒုဝိဓဿာပီတိ ယဉ္စ နိမန္တနတော လဒ္ဓံ ဂဏဘောဇနံ၊ ယဉ္စ ဝိညတ္တိတော လဒ္ဓံ၊ တဿ ဒုဝိဓဿာပိ ဂဏဘောဇနဿ။ ဧဝံ ပဋိဂ္ဂဟဏေတိ ဧကတော ပဋိဂ္ဂဟဏေ။

ပါဒါနမ္ပိ ဖလိတတ္တာတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၇-၂၁၈) အန္တမသော ပါဒါနမ္ပိ ယထာ မဟာစမ္မဿ ပရတော မံသံ ဒိဿတိ၊ ဧဝံ ဖလိတတ္တာ။ န သက္ကာ ပိဏ္ဍာယ စရိတုန္တိ ဝါလိကာယ ဝါ သက္ခရာယ ဝါ ဖုဋ္ဌမတ္တေ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိတော အန္တောဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ န သက္ကောတိ။ စီဝရေ ကရိယမာနေတိ သာဋကဉ္စ သုတ္တဉ္စ လဘိတွာ စီဝရေ ကရိယမာနေ။ ယံ ကိဉ္စိ စီဝရေ ကတ္တဗ္ဗကမ္မန္တိ စီဝရဝိစာရဏဆိန္ဒနမောဃသုတ္တာရောပနာဒိ ယံ ကိဉ္စိ စီဝရေ ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ၊ အန္တမသော သူစိဝေဓနမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘အဒ္ဓယောဇနမ္ပီ’’တိအာဒိ အဝကံသတော ဝုတ္တံ။ ယော ပန ဒူရံ ဂန္တုကာမော၊ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ၊ ဂစ္ဆန္တော အဒ္ဓယောဇနဗ္ဘန္တရေ ဂါဝုတေပိ ဘုဉ္ဇိတုံ လဘတိ၊ ဂတော ပန ဧကဒိဝသံ။ ယဒါ နာဝံ အဘိရုဟိတုကာမော ဝါ ဟောတိ အာရုဠှော ဝါ ဩရုဠှော ဝါ၊ အယံ နာဝါဘိရုဟနသမယော နာမာတိ အာဟ ‘‘နာဝါဘိရုဟနသမယေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ အယံ ပန ဝိသေသော – အဘိရုဠှေန ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာပိ ယာဝ န ဩရောဟတိ၊ တာဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ စတ္တာရော ဘိက္ခူတိ အန္တိမပရိစ္ဆေဒေါ။ ယတ္ထ ပန သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ သန္နိပတိတံ၊ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တသ္မာ တာဒိသေ ကာလေ ‘‘မဟာသမယော’’တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယော ကောစိ ပဗ္ဗဇိတောတိ သဟဓမ္မိကေသု ဝါ တိတ္ထိယေသု ဝါ အညတရော။

ယေ စ ဒွေ တယော ဧကတော ဂဏှန္တီတိ ယေပိ အကပ္ပိယနိမန္တနံ သာဒိယိတွာ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ ဧကတော ဂဏှန္တိ၊ တေသမ္ပိ အနာပတ္တိ။ ပဏီတဘောဇနသူပေါဒနဝိညတ္တီဟိ ပန အာပတ္တိယေဝါတိ ဝဒန္တိ၊ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။ နိစ္စဘတ္တာဒီသူတိ နိစ္စဘတ္တေ သလာကဘတ္တေ ပက္ခိကေ ဥပေါသထိကေ ပါဋိပဒိကေ။ တတ္ထ နိစ္စဘတ္တန္တိ ဓုဝဘတ္တံ ဝုစ္စတိ။ ‘‘နိစ္စဘတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တိ ¶ ၊ ဗဟူနမ္ပိ ဧကတော ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သလာကဘတ္တာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဂဏဘောဇနေ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ဘိက္ခုံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘တုမှေ၊ ဘန္တေ၊ ဩဒနေန နိမန္တေမိ၊ ဩဒနံ မေ ဂဏှထာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၁၇-၂၁၈) နယေန ယေန ကေနစိ ဝေဝစနေန ဝါ ဘာသန္တရေန ဝါ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရဿ နာမံ ဂဟေတွာ နိမန္တေတီတိ ဝုတ္တေနေဝ နယေန ¶ ။ နိမန္တိတဿာတိ အကပ္ပိယနိမန္တနေန နိမန္တိတဿ။ အဝိကပ္ပေတွာတိ သမ္မုခါသမ္မုခဝသေန အဝိကပ္ပေတွာ၊ အပရိစ္စဇိတွာတိ အတ္ထော။ အယဉှိ ဘတ္တဝိကပ္ပနာ နာမ သမ္မုခါပရမ္မုခါပိ ဝဋ္ဋတိ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဘိက္ခု ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသူ’’တိအာဒိ။

အညတြ နိမန္တနဘောဇနဝတ္ထုသ္မိန္တိ အညတြ ပဌမံ နိမန္တိတာ ဟုတွာ အညသ္မိံ နိမန္တနေ ဘုဉ္ဇနဝတ္ထုသ္မိံ။ ယဒိ တိဝိဓာ အနုပညတ္တိ၊ အထ ကသ္မာ ပရိဝါရေ ‘‘စတဿော အနုပညတ္တိယော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပရိဝါရေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဝိကပ္ပနမ္ပိ ဂဟေတွာတိ ဝိကပ္ပနာနုဇာနနမ္ပိ အနုပညတ္တိသမာနန္တိ အနုပညတ္တိဘာဝေန ဂဟေတွာ။ ဧကသံသဋ္ဌာနီတိ ဧကသ္မိံ မိဿိတာနိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၉) – ဒွေ တီဏိ ကုလာနိ နိမန္တေတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိသီဒါပေတွာ ဣတော စိတော စ အာဟရိတွာ ဘတ္တံ အာကိရန္တိ၊ သူပဗျဉ္ဇနံ အာကိရန္တိ၊ ဧကမိဿကံ ဟောတိ၊ ဧတ္ထ အနာပတ္တီတိ။ သစေ ပန မူလနိမန္တနံ ဟေဋ္ဌာ ဟောတိ၊ ပစ္ဆိမံ ပစ္ဆိမံ ဥပရိ၊ တံ ဥပရိတော ပဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ။ ဟတ္ထံ ပန အန္တော ပဝေသေတွာ ပဌမနိမန္တနတော ဧကမ္ပိ ကဗဠံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဘုတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ယထာ တထာ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ။ ဒွေ တီဏိ နိမန္တနာနိ ဧကတော ဝါ ကတွာ ဘုဉ္ဇတီတိ ဒွေ တီဏိ နိမန္တနာနိ ဧကတော ပက္ခိပိတွာ မိဿေတွာ ဧကံ ကတွာ ဘုဉ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ‘‘သကလေန ဂါမေန ဝါ’’တိအာဒီသု သကလေန ဂါမေန ဧကတော ဟုတွာ နိမန္တိတဿေဝ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဘုဉ္ဇတော အနာပတ္တိ။ ပူဂေပိ ဧသေဝ နယော။ နိမန္တိယမာနော ဝါ ‘‘ဘိက္ခံ ဂဟေဿာမီ’’တိ ဝဒတီတိ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှာ’’တိ နိမန္တိယမာနော ¶ ‘‘န မယှံ တဝ ဘတ္တေန အတ္ထော၊ ဘိက္ခံ ဂဟေဿာမီ’’တိ ဘဏတိ။ ကိရိယာကိရိယန္တိ ဧတ္ထ ဘောဇနံ ကိရိယံ၊ အဝိကပ္ပနံ အကိရိယံ။

ပရမ္ပရဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ကာဏမာတာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ပဟေဏကတ္ထာယာတိ ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ။ ပါထေယျတ္ထာယာတိ မဂ္ဂံ ဂစ္ဆန္တာနံ အန္တရာမဂ္ဂတ္ထာယ။ သတ္တူတိ ဗဒ္ဓသတ္တု၊ အဗဒ္ဓသတ္တု စ။ ဒွတ္တိပတ္တပူရေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ မုခဝဋ္ဋိယာ ဟေဋ္ဌိမလေခါယ သမံ ပူရေ ဒွတ္တိပတ္တပူရေ ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ ဣမဿ စတ္ထဿ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ပါကဋတ္တာ တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗပ္ပကာရမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ သေသန္တိ တတော ဧကပတ္တတော အညံ ပတ္တံ။ သစေ တယော ပတ္တပူရာ ဂဟိတာ ဒွေ၊ သစေ ဒွေ ဂဟိတာ၊ ဧကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဂမနေ ¶ ဝါ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓေတိ အန္တရာမဂ္ဂေ ဥပဒ္ဒဝံ ဒိသွာ၊ အနတ္ထိကတာယ ဝါ ‘‘မယံ ဣဒါနိ န ပေသိဿာမ န ဂမိဿာမာ’’တိ ဧဝံ ဂမနေ ဥပစ္ဆိန္နေ ဒေန္တာနန္တိ အတ္ထော။

ကာဏမာတာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဘုတ္တဝါတိ ကတဘတ္တကိစ္စော။ သာသပမတ္တမ္ပိ အဇ္ဈောဟရိတန္တိ ဧဝံ ပရိတ္တမ္ပိ ဘောဇနံ သင်္ခါဒိတွာ ဝါ အသင်္ခါဒိတွာ ဝါ ဂိလိတံ။ ပဝါရိတောတိ ပဋိက္ခေပိတော။ ယော ဟိ ဘုဉ္ဇန္တော ပရိဝေသကေန ဥပနီတံ ဘောဇနံ အနိစ္ဆန္တော ပဋိက္ခိပတိ၊ သော တေန ပဝါရိတော ပဋိက္ခိပိတော နာမ ဟောတိ။ ဗျဉ္ဇနံ ပန အနာဒိယိတွာ အတ္ထမတ္တမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ကတပ္ပဝါရဏော ကတပ္ပဋိက္ခေပေါတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ သောပိ စ ပဋိက္ခေပေါ ယသ္မာ န ပဋိက္ခေပမတ္တေန၊ အထ ခေါ ပဉ္စင်္ဂဝသေန။ တေနဿ ပဒဘာဇနေ ‘‘အသနံ ပညာယတီ’’တိအာဒိ (ပါစိ။ ၂၃၉) ဝုတ္တံ။

ဘောဇနံ ¶ ပညာယတီတိ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ပတ္တာဒီသု ဒိဿတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဝါရဏပ္ပဟောနကံ စေ ဘောဇန’’န္တိအာဒိ။ သာလီတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) အန္တမသော နီဝါရံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗာပိ သာလိဇာတိ။ ဝီဟီတိ သဗ္ဗာပိ ဝီဟိဇာတိ။ ယဝဂေါဓုမေသု ဘေဒေါ နတ္ထိ။ ကင်္ဂူတိ သေတရတ္တကာဠဘေဒါ သဗ္ဗာပိ ကင်္ဂုဇာတိ။ ဝရကောတိ အန္တမသော ဝရကစောရကံ ဥပါဒါယ သဗ္ဗာပိ သေတဝဏ္ဏာ ဝရကဇာတိ။ ကုဒြူသကောတိ ကာဠကောဒြဝေါ စေဝ သာမာကာဒိဘေဒါ စ သဗ္ဗာပိ တိဏဓညဇာတိ။

နီဝါရဝရကစောရကာ စေတ္ထ ‘‘ဓညာနုလောမာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယာဂုန္တိ အမ္ဗိလယာဂုခီရယာဂုအာဒိဘေဒံ ယံ ကိဉ္စိ ယာဂုံ။ ဣမိနာဝ ပါယာသဿာပိ ဂဟိတတ္တာ ‘‘အမ္ဗိလပါယာသာဒီသု အညတရံ ပစာမာတိ ဝါ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ပဝါရဏံ ဇနေတီတိ အနတိရိတ္တဘောဇနာပတ္တိနိဗန္ဓနံ ပဋိက္ခေပံ သာဓေတိ။ သစေ ပန ဩဓိ န ပညာယတိ၊ ယာဂုသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ၊ ပဝါရဏံ န ဇနေတိ။ ပုန ပဝါရဏံ ဇနေတိ ဃနဘာဝဂမနတော ပဋ္ဌာယ ဘောဇနသင်္ဂဟိတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီနိ အာကိရိတွာတိ ဥဒကဉ္စေဝ ကဉ္ဇိကဉ္စ ခီရာဒီနိ စ အာကိရိတွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ အမဒ္ဒိတွာ ဘတ္တမိဿကေ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိအာဒိ။ သစေ ပန ဘတ္တေ ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီနိ အာကိရိတွာ မဒ္ဒိတွာ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဒေန္တိ၊ ပဝါရဏာ ¶ န ဟောတိ။ ယာဂုယာပီတိ ဧဝံ ယာဂုသင်္ဂဟံ ဂတာယ ဝါ အညာယ ဝါ ယာဂုယာပိ။ သုဒ္ဓရသကော၊ ပန ရသကယာဂု ဝါ န ဇနေတိ။

ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရဝသေန ဝိပ္ပကတဘောဇနဘာဝဿ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ ‘‘ဒွေပိ ခါဒိတာနိ ဟောန္တိ…ပေ… န ပဝါရေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အကပ္ပိယမံသံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉)၊ အကပ္ပိယဘောဇနဉ္စ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာယ အဝတ္ထုတာယ န ပဝါရဏာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ယော ပနာ’’တိအာဒိ။ ယဉှိ ဘိက္ခုနော ခါဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တံ ဧဝ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိ။ ဣဒံ ပန ဇာနန္တော အကပ္ပိယတ္တာ ပဋိက္ခိပတိ။ အဇာနန္တောပိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဌိတမေဝ ပဋိက္ခိပတိ နာမ၊ တသ္မာ န ပဝါရေတိ။ သစေ ပန အကပ္ပိယမံသံ ခါဒန္တော ကပ္ပိယမံသံ ဝါ ဘောဇနံ ဝါ ပဋိက္ခိပတိ၊ ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? ဝတ္ထုတာယ။ ယဉှိ တေန ပဋိက္ခိတ္တံ၊ တံ ပဝါရဏာယ ဝတ္ထု။ ယံ ပန ခါဒတိ၊ တံ ¶ ကိဉ္စာပိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဌိတံ၊ ခါဒိယမာနံ ပန မံသဘာဝံ န ဇဟတိ၊ တသ္မာ ပဝါရေတိ။ ကော ပန ဝါဒေါ ကပ္ပိယမံသံ ခါဒတော ကပ္ပိယမံသဘောဇနပ္ပဋိက္ခေပေ။ ဧသ နယော အကပ္ပိယဘောဇနံ ခါဒတော ကပ္ပိယဘောဇနပ္ပဋိက္ခေပေ။

ဘောဇနေ သတီတိ ပဉ္စသု ဘောဇနေသု ဧကသ္မိမ္ပိ ဘောဇနေ သတိ။ အညံ ဝုတ္တလက္ခဏံ ဘောဇနန္တိ ပတ္တာဒိဂတတော အညံ ဝုတ္တလက္ခဏံ ပဉ္စသု ဘောဇနေသု ဧကမ္ပိ ဘောဇနံ။ ‘‘နိရပေက္ခော ဟောတီ’’တိ ဧတဿေဝ ဝိဝရဏံ ‘‘ယံ ပတ္တာဒီသူ’’တိအာဒိ။ န ကေဝလံ နိရပေက္ခော ဝါတိ အာဟ ‘‘အညတြ ဝါ’’တိအာဒိ။ သော ပဋိက္ခိပန္တောပိ န ပဝါရေတီတိ တသ္မိံ စေ အန္တရေ အညံ ဘောဇနံ အဘိဟဋံ၊ တံ သော ပဋိက္ခိပန္တောပိ န ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? ဝိပ္ပကတဘောဇနဘာဝဿ ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ။

‘‘ဥပနာမေတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ဣမိနာ ကာယာဘိဟာရံ ဒဿေတိ။ ဟတ္ထေ ဝါ အာဓာရကေ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပတ္ထော၊ တေန ‘‘ဦရူသု ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပေတိ။ ဒူရေ နိသိန္နဿ ဒဟရဘိက္ခုဿ ပတ္တံ ပေသေတွာ ‘‘ဣတော ဩဒနံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဝဒတိ၊ ဂဏှိတွာ ပန ဂတော တုဏှီ တိဋ္ဌတိ၊ တမ္ပိ ပဋိက္ခိပတော ဧသေဝ နယော။ ကသ္မာ? ဘိက္ခုဿ ဒူရဘာဝတော၊ ဒူတဿ စ အနဘိဟရဏတော။ သစေ ပန ဂဟေတွာ အာဂတော ဘိက္ခု ‘‘ဣမံ ဘတ္တံ ဂဏှာ’’တိ ဝဒတိ၊ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေပီတိ ‘‘ဘတ္တံ ဂဏှာ’’တိ ဝုတ္တေပိ။

ဘတ္တပစ္ဆိံ ဂဟေတွာ ပရိဝိသန္တဿာတိ ဧကေန ဟတ္ထေန ဘတ္တပစ္ဆိံ ဂဟေတွာ ဧကေန ဟတ္ထေန ကဋစ္ဆုံ ¶ ဂဟေတွာ ပရိဝိသန္တဿ။ အညော ‘‘အဟံ ဓာရေဿာမီ’’တိ ဂဟိတမတ္တကမေဝ ကရောတီတိ အညော အာဂန္တွာ ‘‘အဟံ ပစ္ဆိံ ဓာရေဿာမိ၊ တွံ ဩဒနံ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ဂဟိတမတ္တကမေဝ ကရောတိ။ အဘိဟဋာဝ ဟောတီတိ ပရိဝေသကေနေဝ အဘိဟဋာဝ ဟောတိ။ ဣဒါနိ အသတိ တဿ ဒါတုကာမာဘိဟာရေ ဂဟဏသမယေပိ ပဋိက္ခိပတော န ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥဒ္ဓဋေတိ ဥဒ္ဓဋေ ဘတ္တေ။ ကဋစ္ဆုအဘိဟာရောယေဝ ဟိ တဿ အဘိဟာရောတိ အဓိပ္ပာယော။ အနန္တရဿ ဒိယျမာနေတိ အနန္တရဿ ဘိက္ခုနော ဘတ္တေ ဒိယျမာနေ။ ကာယဝိကာရေနာတိ ‘‘အင်္ဂုလိံ ဝါ ဟတ္ထံ ဝါ မစ္ဆိကဗီဇနိံ ဝါ စီဝရကဏ္ဏံ ဝါ ¶ စာလေတိ၊ ဘမုကာယ ဝါ အာကာရံ ကရောတိ၊ ကုဒ္ဓါ ဝါ ဩလောကေတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ဧဝံ ဝုတ္တေန အင်္ဂုလိစလနာဒိနာ ကာယဝိကာရေန။ ‘‘အလံ မာ ဒေဟီ’’တိအာဒိနာ ဝစီဝိကာရေနာတိ ‘‘အလ’’န္တိ ဝါ ‘‘န ဂဏှာမီ’’တိ ဝါ ‘‘မာ အာကိရာ’’တိ ဝါ ‘‘အပဂစ္ဆာ’’တိ ဝါ ဧဝံ ယေန ကေနစိ ဝစီဝိကာရေန။

အဘိဟဋေ ပန ဘတ္တေ ပဝါရဏာယ ဘီတော ဟတ္ထေ အပနေတွာ ပုနပ္ပုနံ ပတ္တေ ဩဒနံ အာကိရန္တံ ‘‘အာကိရ အာကိရ၊ ကောဋ္ဋေတွာ ပူရေဟီ’’တိ ဝဒတော ပဝါရဏာ န ဟောတိ။ ဧသ နယော ဘတ္တံ အဘိဟရန္တံ ဘိက္ခုံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ကိံ၊ အာဝုသော၊ ဣတောပိ ကိဉ္စိ ဂဏှိဿသိ၊ ဒမ္မိ တေ ကိဉ္စီ’’တိ ဝဒတောပိ။

‘‘ရသံ ပဋိဂ္ဂဏှထာ’’တိ အပ္ပဝါရဏာဇနကဿ နာမံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တံ သုတွာ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ မံသရသန္တိ ဧတ္ထ ပန န ကေဝလံ မံသဿ ရသံ ‘‘မံသရသ’’မိစ္စေဝ ဝိညာယတိ၊ အထ ခေါ မံသဉ္စ ရသဉ္စ မံသရသန္တိ ဧဝံ ပဝါရဏာဇနကနာမဝသေနာပိ။ တသ္မာ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မံသရသန္တိ ဝုတ္တေ ပန ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတီ’’တိ။ ပရတော မစ္ဆမံသံ ဗျဉ္ဇနန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ယသ္မိံ ဣရိယာပထေ ပဝါရေတိ၊ တံ အဝိကောပေန္တေနေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ယော ဂစ္ဆန္တော (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ပဝါရေတိ၊ တေန ဂစ္ဆန္တေနေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကဒ္ဒမံ ဝါ ဥဒကံ ဝါ ပတွာ ဌိတေန အတိရိတ္တံ ကာရေတဗ္ဗံ။ သစေ အန္တရာ နဒီ ပူရာ ဟောတိ၊ နဒိတီရေ ဂုမ္ဗံ အနုပရိယာယန္တေန ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ အထ နာဝါ ဝါ သေတု ဝါ အတ္ထိ၊ တံ အဘိရုဟိတွာပိ စင်္ကမန္တေနေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ဂမနံ န ဥပစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဣတရဣရိယာပထေသုပိ။ တံ တံ ဣရိယာပထံ ကောပေန္တေန အတိရိတ္တံ ကာရေတဗ္ဗံ။ ယော ဥက္ကုဋိကောဝ နိသီဒိတွာ ပဝါရေတိ၊ တေန ဥက္ကုဋိကေနေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ တဿ ပန ဟေဋ္ဌာ ပလာလပီဌံ ဝါ ကိဉ္စိ ဝါ နိသီဒနံ ဒါတဗ္ဗံ။ ပီဌကေ နိသီဒိတွာ ပဝါရိတေန ပန အာသနံ အစာလေတွာဝ စတဿော ဒိသာ ပရိဝတ္တန္တေန ဘုဉ္ဇိတုံ လဗ္ဘတိ။ မဉ္စေ နိသီဒိတွာ ပဝါရိတေန ဣတော ဝါ ဧတ္တော ဝါ သံသရိတုံ န လဗ္ဘတိ။ သစေ ပန သဟ ¶ မဉ္စေန ဥက္ခိပိတွာ အညတြ နေန္တိ၊ ဝဋ္ဋတိ။ နိပဇ္ဇိတွာ ပဝါရိတေနာပိ နိပန္နေနေဝ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ပရိဝတ္တန္တေန ယေန ပဿေန နိပန္နော၊ တဿ ဌာနံ နာတိက္ကမေတဗ္ဗံ။

အလမေတံ သဗ္ဗန္တိ ဧတံ သဗ္ဗံ အလံ ပရိယတ္တံ၊ ဣဒမ္ပိ တေ အဓိကံ၊ ဣတော အညံ န လစ္ဆသီတိ အဓိပ္ပာယော။ ယော အတိရိတ္တံ ကရောတီတိ ယော ‘‘အလမေတံ ¶ သဗ္ဗ’’န္တိ အတိရိတ္တံ ကရောတိ။ ပဋိပက္ခနယေနာတိ ‘‘ကပ္ပိယကတံ၊ ပဋိဂ္ဂဟိတကတံ၊ ဥစ္စာရိတကတံ၊ ဟတ္ထပါသေ ကတံ၊ ဘုတ္တာဝိနာ ကတံ၊ ဘုတ္တာဝိနာ ပဝါရိတေန အာသနာ အဝုဋ္ဌိတေန ကတံ ‘အလမေတံ သဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၃၉) ဣမေဟိ သတ္တဟိ ဝိနယကမ္မာကာရေဟိ ယံ အတိရိတ္တံ ကပ္ပိယံ ကတံ၊ ယဉ္စ ဂိလာနာတိရိတ္တံ၊ တဒုဘယမ္ပိ အတိရိတ္တန္တိ ဧဝံ တဿေဝ ပဋိပက္ခနယေန။ ဧတ္ထ စ ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အယံ ကိရ အာစိဏ္ဏော။ ဝိနယဓရာ ပန ‘‘သကိံ ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

ကသ္မာ တံ သော ပုန ကာတုံ န လဘတီတိ အာဟ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယဉှိ အကတန္တိ ယေန ပဌမံ ကပ္ပိယံ ကတံ၊ တေန ယံ အကတံ၊ တံ ကာတဗ္ဗံ။ ပဌမဘာဇနေ ပန ကာတုံ န လဗ္ဘတိ။ ယေန စ အကတန္တိ အညေန ဘိက္ခုနာ ယေန ပဌမံ န ကတံ၊ တေန စ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တန္တိ သီဟဠဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ။ အညသ္မိံ ပန ဘာဇနေတိ ယသ္မိံ ပန ဘာဇနေ ပဌမံ ကတံ၊ တတော အညသ္မိံ ပတ္တေ ဝါ ကုဏ္ဍေ ဝါ ပစ္ဆိယံ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပုရတော ဌပေတွာ ဩနာမိတဘာဇနေ။

အညတြ ဘုဉ္ဇနဝတ္ထုသ္မိန္တိ ဘုတ္တာဝိနာ ပဝါရိတေန ဟုတွာ အညတြ ဘုဉ္ဇနဝတ္ထုသ္မိံ။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ အနတိရိတ္တေ အနတိရိတ္တသညိဝေမတိကအတိရိတ္တသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ အဇ္ဈောဟရတော စ ဒုက္ကဋန္တိ အဇ္ဈောဟရတော အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ ဒုက္ကဋံ။ သစေ ပန အာမိသသံသဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ၊ အာဟာရတ္ထာယပိ အနာဟာရတ္ထာယပိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အဇ္ဈောဟရန္တဿ ပါစိတ္တိယမေဝ။ တေသံ အနုညာတပရိဘောဂဝသေနာတိ ယာမကာလိကာဒီနံ အနုညာတပရိဘောဂဝသေန၊ ယာမကာလိကံ ပိပါသာယ သတိ ပိပါသစ္ဆေဒနတ္ထံ၊ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကဉ္စ တေန တေန ဥပသမေတဗ္ဗကေ အာဗာဓေ သတိ တဿ ဥပသမနတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒမ္ပိ အဇ္ဈောဟရဏတော ကာယကမ္မံ၊ ဝါစာယ ‘‘အတိရိတ္တံ ကရောထ ဘန္တေ’’တိ အကာရာပနေန ဝစီကမ္မန္တိ အာဟ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမကထိနသဒိသာနေဝါ’’တိ။ ကိရိယာကိရိယန္တိ ဧတ္ထ ပဋိက္ခိပိတွာ ဘုဉ္ဇနံ ကိရိယံ။ အတိရိတ္တဿ အကရဏံ အကိရိယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဒုတိယပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

သုတွာ ¶ ¶ ဝါတိ အညေန ဝါ တေနေဝ ဝါ အာရောစိတံ သုတွာ။ ‘‘ဘုတ္တသ္မိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၄၃) ဝုတ္တတ္တာ ဘောဇနပရိယောသာနေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဒုတိယပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဝိကာလေတိ ဧတ္ထ အရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈနှိကော၊ အယံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏော ဘောဇနဿ ကာလော နာမ။ တဒညော ဝိကာလော ‘‘ဝိဂတော ကာလော’’တိ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဂတေ ကာလေ’’တိအာဒိ။ ဌိတမဇ္ဈနှိကောပိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၈-၂၄၉) ကာလသင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ပန ခါဒိတုံ ဝါ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝါ န သက္ကာ။ သဟသာ ပိဝိတုံ သက္ကာ ဘဝေယျ၊ ကုက္ကုစ္စကေန ပန န ကာတဗ္ဗံ။ ကာလပရိစ္ဆေဒဇာနနတ္ထဉ္စ ကာလတ္ထမ္ဘော ယောဇေတဗ္ဗော။ ကာလဗ္ဘန္တရေဝ ဘတ္တကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ။ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ…ပေ… ခါဒနီယံ ဝါ’’တိ ဣမိနာ ယံ တာဝ သက္ခလိမောဒကာဒိ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏမယံ၊ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ဘောဇနီယံ နာမ ပဉ္စ ဘောဇနာနိ။

သတိ ပစ္စယေတိ ပိပါသာဒိကာရဏေ ဝိဇ္ဇမာနေ။ ရောမဋ္ဌကဿာတိ ရောမဋ္ဌကဿ ဘိက္ခုနော အဇ္ဈောဟရိတွာ ဥဂ္ဂိရိတွာ မုခေဝ ဌပိတော ဗဟိ မုခဒွါရာ ဝိနိဂ္ဂတော ဘောဇနဿ မဂ္ဂါ ဗဟိ နိဂ္ဂတော ‘‘ရောမဋ္ဌော’’တိ ပဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန အဇ္ဈောဟရိတွာ ဥဂ္ဂိရိတွာ မုခေဝ ဌပိတောတိ အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘န စ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ။ ဌပေတွာ ရောမဋ္ဌကံ သေသာနံ အာဂတံ ဥဂ္ဂါရံ မုခေ သန္ဓာရေတွာ ဂိလန္တာနံ အာပတ္တိ။ သစေ ပန အသန္ဓာရေန္တမေဝ ပရဂလံ ဂစ္ဆတိ၊ ဝဋ္ဋတိ။

ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

‘‘ကာရော ကရဏံ ကိရိယာတိ အတ္ထတော ဧက’’န္တိ ဧတေန ကာရသဒ္ဒဿ ဘာဝတ္ထတံ ဒဿေတိ။ သမ္မာ နိဓာနံ ဌပနံ သန္နိဓိ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဧကရတ္တံ ဝီတိနာမိတဿေတံ ¶ နာမ’’န္တိ ဣမိနာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ¶ ဧကရတ္တံ ဝီတိနာမိတေ ဣမဿ ဒုဒ္ဓါတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ကိဉ္စာပိ ယာမကာလိကံ ခါဒနီယံ၊ ဘောဇနီယံ ဝါ န ဟောတိ၊ ‘‘အနာပတ္တိ ယာမကာလိကံ ယာမေ နိဒဟိတွာ ဘုဉ္ဇတီ’’တိအာဒိ ဝစနတော ပန တတ္ထာပိ ယာမာတိက္ကမေ သန္နိဓိပစ္စယာ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ယာဝကာလိကံ ဝါ ယာမကာလိကံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ဒုဒ္ဓါတဘာဝမေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယံ အင်္ဂုလိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယံ အင်္ဂုလိယာ ဃံသန္တဿ လေခါ ပညာယတီတိ ယံ ပတ္တံ ဓောတံ အင်္ဂုလိယာ ဃံသန္တဿ ပတ္တေ အင်္ဂုလိလေခါ ပညာယတိ၊ သော ပတ္တော ဒုဒ္ဓါတော ဟောတီတိ အတ္ထော။ တေလဝဏ္ဏပတ္တေ ပန အင်္ဂုလိလေခါ ပညာယတိ၊ သာ အဗ္ဗောဟာရိကာ။ သ္နေဟောတိ တေလံ။ သန္ဒိဿတီတိ ယာဂုယာ ဥပရိ သန္ဒိဿတိ။ တာဒိသေ ပတ္တေပီတိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ အဝိဿဇ္ဇိတွာ သယံ ဝါ အညေန ဝါ ဘောဇနံ နီဟရိတွာ န သမ္မာ ဓောတေ ပတ္တေပိ။ ပုနဒိဝသေ ဘုဉ္ဇန္တဿ ပါစိတ္တိယန္တိ ပတ္တေ လဂ္ဂံ အဝိဇဟိတပ္ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဟောတီတိ ဒုတိယဒိဝသေ ဘုဉ္ဇန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ ပရိစ္စတ္တေ ပန ပတ္တေ ပုနဒိဝသေ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ။

ယံ ပနာတိ ယံ ဘောဇနံ ပန။ အပရိစ္စတ္တမေဝ ဟီတိ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန ဝါ အနုပသမ္ပန္နဿ နိရပေက္ခဒါနေန ဝါ အပရိစ္စတ္တမေဝ။ ကပ္ပိယ ဘောဇနန္တိ အန္တမသော ဧကသိတ္ထမတ္တမ္ပိ ကပ္ပိယဘောဇနံ။ အကပ္ပိယေသူတိ အကပ္ပိယမံသေသု။ သေသေသူတိ မနုဿမံသတော အဝသေသေသု ဟတ္ထိအဿသုနခအဟိသီဟဗျဂ္ဃဒီပိအစ္ဆတရစ္ဆမံသေသု စေဝ အပ္ပဋိဝေက္ခိတေ ဥဒ္ဒိဿကတမံသေ စ။ ပါဠိယံ ‘‘သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိကံ အာဟာရတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၂၅၅) သန္နိဟိတေသု သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကေသု ပုရေဘတ္တမ္ပိ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရဏေပိ ဒုက္ကဋဿ ဝုတ္တတ္တာ ယာမကာလိကေပိ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရဏေပိ ဝိသုံ ဒုက္ကဋေနာပိ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရတော ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ။ သဗ္ဗဝိကပ္ပေသူတိ ‘‘ကပ္ပိယဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တဿာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေသု သဗ္ဗေသု ဝိကပ္ပေသု အပရမ္ပိ ပါစိတ္တိယံ ဝဍ္ဎတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၃) – ကပ္ပိယဘောဇနေ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ၊ မနုဿမံသေ ထုလ္လစ္စယေန သဒ္ဓိံ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ၊ အဝသေသေသု ပန အကပ္ပိယမံသေသု ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ။ ယာမကာလိကံ သတိ ပစ္စယေ သာမိသေန မုခေန ¶ အဇ္ဈောဟရတော ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ၊ နိရာမိသေန ဧကမေဝ။ အာဟာရတ္ထာယ အဇ္ဈောဟရတော ဝိကပ္ပဒွယေပိ ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိန္တိ။

အဝသေသေသူတိ ယာမကာလိကာဒိတော အဝသေသေသု။ ပါစိတ္တိယံ ဝဍ္ဎတိယေဝါတိ အပရမ္ပိ ပါစိတ္တိယံ ဝဍ္ဎတိယေဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ ဝိကာလေ အဇ္ဈောဟရတိ၊ ပကတိဘောဇနေ သန္နိဓိပစ္စယာ ¶ စ ဝိကာလဘောဇနပစ္စယာ စ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ၊ အကပ္ပိယမံသေသု မနုဿမံသေ ထုလ္လစ္စယေန သဒ္ဓိံ ဒွေ ပါစိတ္တိယာနိ၊ အဝသေသေသု ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ဒွေတိ။

ဗေလဋ္ဌသီသော နာမ ဇဋိလသဟဿဿ အဗ္ဘန္တရေ ဧကော မဟာထေရော။ တိကပါစိတ္တိယန္တိ သန္နိဓိကာရကေ သန္နိဓိကာရကသညိဝေမတိကအသန္နိဓိကာရကသညီနံ ဝသေန တီဏိ ပါစိတ္တိယာနိ။ သံသဋ္ဌာနီတိ သံသဋ္ဌရသာနိ။ သမ္ဘိန္နရသံ သန္ဓာယေဝ ဟိ ‘‘တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ ကပ္ပတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ အသမ္ဘိန္နရသန္တိ အမိဿိတရသံ။ ဣဒဉ္စ သီတလပါယာသာဒိနာ သဟ လဒ္ဓံ သပ္ပိပိဏ္ဍာဒိကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘သုဓောတံ ဝါ’’တိ ဣဒံ ပန ပိဏ္ဍပါတေန သဒ္ဓိံ လဒ္ဓံ တက္ကောလဇာတိဖလာဒိံ၊ ယာဂုအာဒီသု ပက္ခိပိတွာ ဒိန္နသိင်္ဂီဝေရာဒိကဉ္စ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

တေနာတိ သတ္တာဟကာလိကေန။ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတံ အဿာတိ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တေန တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေန။ ဧသ နယော ‘‘ဒွီဟပဋိဂ္ဂဟိတေနာ’’တိအာဒီသုပိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ။ ပဋိဂ္ဂဟိတံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတီတိ ဝုတ္တန္တိ ‘‘သတ္တာဟကာလိကေန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဇီဝိကံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတိ၊ သတ္တာဟာတိက္ကန္တေ န ကပ္ပတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၅) ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ မုခေ ဧကရတ္တံ န ဝုတ္တံ၊ တထာပိ မုခေ ပက္ခိတ္တမေဝ ယသ္မာ သန္နိဓိ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘မုခသန္နိဓီ’’တိ ဝုတ္တံ။

စတဿော ကပ္ပိယဘူမိယောတိ ဥဿာဝနန္တိကာ၊ ဂေါနိသာဒိကာ၊ ဂဟပတိ၊ သမ္မုတီတိ စတဿော ကပ္ပိယကုဋိယော။ တတ္ထ ဥဿာဝနန္တိကာ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၅) နာမ ဂေဟေ ကရိယမာနေ သမ္ပရိဝါရေတွာ ဌိတေဟိ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမ၊ ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမာ’’တိ ဝါ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိ ကပ္ပိယကုဋီ’’တိ ဝါ ဝဒန္တေဟိ ဌပိတပဌမိဋ္ဌကထမ္ဘာဒိကာ သင်္ဃဿ ဝါ ဧကဿ ဘိက္ခုနော ဝါ ကုဋိ။ ယော ပန အာရာမော ယေဘုယျေန ဝါ အပရိက္ခိတ္တော ဟောတိ၊ သကလောပိ ဝါ ¶ ၊ သော ‘‘ဂေါနိသာဒီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဂဟပတီတိ ယာ ဌပေတွာ ဘိက္ခုံ သေသေဟိ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိံ ဒေမာ’’တိ ဒိန္နာ၊ တေသံ ဝါ သန္တကာ။ သမ္မုတိ နာမ ကမ္မဝါစာယ သာဝေတွာ ကတာ။ ကထံ ပနေတာသံ ဝိနိစ္ဆယော ဇာနိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘တာသံ ဝိနိစ္ဆယော သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝုတ္တော’’တိ။

သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

‘‘ပဏီတဘောဇနာနီ’’တိ ¶ ဣဒံ မဇ္ဈေ ပဒလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ အာဟ ‘‘ပဏီတသံသဋ္ဌာနီ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗောပိ ‘‘ဩဒကော’’တိ ဝုတ္တလက္ခဏော မစ္ဆောတိ ‘‘မစ္ဆော နာမ ဩဒကော ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၆၀) ဧဝံ ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တလက္ခဏော၊ သဗ္ဗောပိ မစ္ဆော ဧဝ။ ယော ကောစိ ဥဒကေ ဇာတော မစ္ဆော နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဟာနာမသိက္ခာပဒေနာတိ –

‘‘အဂိလာနေန ဘိက္ခုနာ စတုမာသပစ္စယပဝါရဏာ သာဒိတဗ္ဗာ အညတြ ပုနပဝါရဏာယ အညတြ နိစ္စပဝါရဏာယ။ တတော စေ ဥတ္တရိ သာဒိယေယျ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ –

ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန (ပါစိ။ ၃၀၆)။ ဧတ္ထ ဟိ သင်္ဃဝသေန ဂိလာနပစ္စယပဝါရဏာယ ပဝါရိတဋ္ဌာနေ သစေ တတ္ထ ရတ္တီဟိ ဝါ ဘေသဇ္ဇေဟိ ဝါ ပရိစ္ဆေဒေါ ကတော ဟောတိ ‘‘ဧတ္တိကာယေဝ ရတ္တိယော၊ ဧတ္တကာနိ ဝါ ဘေသဇ္ဇာနိ ဝိညာပေတဗ္ဗာနီ’’တိ၊ တတော ရတ္တိပရိယန္တတော ဝါ ဘေသဇ္ဇပရိယန္တတော ဝါ ဥတ္တရိ နဘေသဇ္ဇကရဏီယေန ဝါ ဘေသဇ္ဇံ၊ အညဘေသဇ္ဇကရဏီယေန ဝါ အညံ ဘေသဇ္ဇံ ဝိညာပေန္တဿ ပါစိတ္တိယံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အဂိလာနော ဂိလာနသညီပိ ဟုတွာ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ ဝိညာပေန္တော နဘေသဇ္ဇကရဏီယေန ဘေသဇ္ဇံ ဝိညာပေန္တော နာမ ဟောတီတိ ‘‘မဟာနာမသိက္ခာပဒေန ကာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။

ယော ပန နဘေသဇ္ဇတ္ထာယ ဝိညာပေတိ၊ အထ ခေါ ကေဝလံ အတ္တနော ဘုဉ္ဇနတ္ထာယ၊ သော သူပေါဒနဝိညတ္တိယာယေဝ ကာရေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘သုဒ္ဓါနိ သပ္ပိအာဒီနိ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တော ပါစိတ္တိယံ နာပဇ္ဇတိ ¶ ၊ သေခိယေသု သူပေါဒနဝိညတ္တိဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၉)။ သူပေါဒနဝိညတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗောတိ ‘‘န သူပံ ဝါ ဩဒနံ ဝါ အဂိလာနော’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၆၁၃) သိက္ခာပဒေန ကာရေတဗ္ဗော၊ ဒုက္ကဋေန ကာရေတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာတိ ဣမိနာ ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒေန။

‘‘သပ္ပိဘတ္တံ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ကိံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သပ္ပိဘတ္တံ ‘ဒေဟီ’တိ ဝုတ္တေ ပနာ’’တိအာဒိ။ သူပေါဒနဝိညတ္တိယာ ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ။ အထ ယထာ ‘‘ပဏီတဘောဇနာနီ’’တိ၊ ဧဝံ ‘‘သပ္ပိဘတ္တ’’န္တိ ဣဒမ္ပိ ကသ္မာ န ဝိညာယတီတိ စေ? အနေကန္တိကတ္တာ။ တထာ ဟိ ‘‘ပဏီတဘောဇနာနီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပဏီတသံသဋ္ဌာနိ ဘောဇနာနိ ¶ ပဏီတဘောဇနာနီ’’တိ အယမတ္ထော ဧကန္တတော ပညာယတိ၊ ‘‘သပ္ပိဘတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘သပ္ပိမယံ ဘတ္တံ သပ္ပိဘတ္တ’’န္တိပိ ဝိညာယမာနတ္တာ ‘သပ္ပိသံသဋ္ဌံ ဘတ္တံ သပ္ပိဘတ္တ’’န္တိ အယမတ္ထော န ဧကန္တတော ပညာယတိ။ ဧသ နယော ‘‘နဝနီတဘတ္တံ ဒေဟီ’’တိအာဒီသုပိ။

ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ဘတ္တံ ဒတွာ သပ္ပိံ ကတွာ ဘုဉ္ဇာ’’တိ ပုရိမေနေဝ နယေန။ သစေ ပန ‘‘သပ္ပိနာ’’တိ ဝုတ္တေ ကေဝလံ သေသေသု နဝနီတာဒီသု အညတရေန ဒေတိ၊ ဝိသင်္ကေတမေဝ ဟောတိ။ အနာပတ္တီတိ ဝိသင်္ကေတတ္တာ သဗ္ဗာဟိယေဝ အာပတ္တီဟိ အနာပတ္တိ။ ‘‘ကိဉ္စာပိ အနာပတ္တိ၊ အတ္တနော ပန ပယောဂေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ န ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ကပ္ပိယသပ္ပိနာတိ ကပ္ပိယမံသသပ္ပိနာ။ ဧသ နယော အကပ္ပိယသပ္ပိနာတိ ဧတ္ထာပိ။ ကပ္ပိယာကပ္ပိယတာ ဟိ မံသာနံယေဝ၊ န သပ္ပိအာဒီနံ။ ဌပေတွာ ဧကံ မနုဿဝသာတေလံ သဗ္ဗေသံ ခီရဒဓိသပ္ပိနဝနီတဝသာတေလေသု အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ။

ပရိဘောဂေပိ ဒုက္ကဋမေဝ ဣဓ အနဓိပ္ပေတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ သစေ အသတိ အကပ္ပိယသပ္ပိမှိ ပုရိမနယေနေဝ အကပ္ပိယနဝနီတာဒီနိ ဒေတိ ‘‘သပ္ပိံ ကတွာ ဘုဉ္ဇာ’’တိ၊ အကပ္ပိယသပ္ပိနာဝ ဒိန္နံ ဟောတိ။ ယထာ စ ‘‘ကပ္ပိယသပ္ပိနာ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ အကပ္ပိယသပ္ပိနာ ဒေတိ၊ ဝိသင်္ကေတံ၊ ဧဝံ ‘‘‘အကပ္ပိယသပ္ပိနာ’တိ ဝုတ္တေ ကပ္ပိယသပ္ပိနာ ဒေတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ပဋိပါဋိယာ ဧကမေကံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဝုစ္စမာနေပိ အယမေဝတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ၊ သော စ သင်္ခေပေနပိ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ ဝိတ္ထာရနယံ ဟိတွာ ဣမိနာဝ ¶ နယေန သဗ္ဗပဒေသု ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယေန ယေန ဝိညတ္တိ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဝါ တဿ မူလေ ဝါ လဒ္ဓေ တံ တံ လဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ သစေ ပန အညံ ပါဠိယာ အာဂတံ ဝါ အနာဂတံ ဝါ ဒေတိ၊ ဝိသင်္ကေတန္တိ။ နာနာဋ္ဌာနေ ဝါတိ တသ္မိံယေဝ ဃရေ သပ္ပိံ၊ ဣတရသ္မိံ နဝနီတန္တိအာဒိနာ နာနာဋ္ဌာနေ ဝါ။

ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ကာယေနာတိ ဟတ္ထာဒီသု ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန၊ အန္တမသော ပါဒင်္ဂုလိယာပိ ဂဏှန္တော ကာယေန ဂဏှာတိ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒါနေပိ ဧသေဝ နယော။ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေနာတိ ပတ္တာဒီသု ယေန ကေနစိ သရီရသမ္ဗဒ္ဓေန ဥပကရဏေန။ ဒါနေပိ ဧသေဝ နယော။ ကဋစ္ဆုအာဒီသု ယေန ကေနစိ ဥပကရဏေန ဒိန္နံ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဒိန္နံယေဝ ဟောတိ။ အညတရေနာတိ ကာယေန ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ နိဿဂ္ဂိယေန ဝါတိ အတ္ထော။ တတ္ထ နိဿဂ္ဂိယေနာတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅) ကာယတော စ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓတော ¶ စ မောစေတွာ ဟတ္ထပါသေ ဌိတဿ ကာယေ ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေ ဝါ ပါတိယမာနဉှိ နိဿဂ္ဂိယေန ပယောဂေန ဒိန္နံ နာမ ဟောတိ။ တဿာတိ ပဋိဂ္ဂဟိတကဿ။ ဝုတ္တဝိပလ္လာသဝသေနာတိ ဝုတ္တဿ ပဋိပက္ခဝသေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ ကာယကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓနိဿဂ္ဂိယာနံ အညတရေန ဒိယျမာနေ ကာယေန ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ဝါ ဂဏှာတိ၊ ဧတံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမာတိ။

သံဟာရိမေနာတိ ထာမမဇ္ဈိမေန ပုရိသေန သံဟာရိမေန၊ ဣမိနာ အသံဟာရိမေ ဖလကေ ဝါ ပါသာဏေ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတီတိ ဒဿေတိ။ ဓာရေတုံ သမတ္ထေနာတိ သန္ဓာရေတုံ ယောဂ္ဂေန၊ ဣမိနာ သုခုမေသု တိန္တိဏိကာဒိပဏ္ဏေသု ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတီတိ ဒဿေတိ။ အတတ္ထဇာတကရုက္ခပဏ္ဏေနာတိ ဇာတဋ္ဌာနတော စုတေန ပဒုမိနိပဏ္ဏာဒိနာ၊ ဣမိနာ ပန မဟန္တေပိ တတ္ထဇာတကေ ပဒုမိနိပဏ္ဏေ ဝါ ကိံသုကပဏ္ဏာဒိမှိ ဝါ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ န ဟိ တံ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓသင်္ခံ ဂစ္ဆတီတိ ဒဿေတိ။ ယထာ စ ¶ တတ္ထဇာတကေ၊ ဧဝံ ခါဏုကေ ဗန္ဓိတွာ ဌပိတမဉ္စာဒိမှိပိ။ နနု ပဋိဗဒ္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓေနာပိ ပတ္တာဓာရာဒိနာ ပဋိဂ္ဂဏှန္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ရုဟတိ၊ အထ ကသ္မာ ကာယကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေဟိယေဝ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဣဓ ဝုတ္တံ၊ န ပဋိဗဒ္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓေနာပီတိ အာဟ ‘‘ပဋိဗဒ္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓံ နာမ ဣဓ နတ္ထီ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အာဓာရကေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဝစနမတ္တမေဝ။ အတ္ထတော ပန သဗ္ဗမ္ပိ တံ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓမေဝ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။

အကလ္လကောတိ ဂိလာနော။ မုခေန ပဋိဂ္ဂဏှာတီတိ သဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ အသက္ကောန္တော မုခေန ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။ အဘိဟဋဘာဇနတော ပတိတရဇမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ အဘိဟဋတ္တာတိ အဓိပ္ပာဟော။

တသ္မိံ ဌတွာတိ တာဒိသေ ဟတ္ထပါသေ ဌတွာ။ ယန္တိ ယံ ဘာရံ။ မဇ္ဈိမော ပုရိသောတိ ထာမမဇ္ဈိမပုရိသော။ ဝိနယေ ပညတ္တံ ဒုက္ကဋံ ဝိနယဒုက္ကဋံ။ တံ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒတွာတိ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဝိဟာရံ ဝါ အာသနသာလံ ဝါ ဂန္တွာ တံ ဘိက္ခံ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒတွာ၊ ဣဒဉ္စ ပုဗ္ဗာဘောဂဿ အနုရူပဝသေန ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တံ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒဿာမီ’’တိ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန တံသန္တကံ နာမ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိနာပိ တဿ ဒါနာဒိံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

အဿုခေဠသိင်္ဃာဏိကာဒီသူတိ ဧတ္ထ အဿု နာမ အက္ခိဇလံ။ ခေဠော နာမ လာလာ။ သိင်္ဃာဏိကာတိ အန္တောသီသတော ပူတိသေမှဘာဝံ အာပန္နံ မတ္ထလုင်္ဂံ ဂလိတွာ တာလုမတ္ထကဝိဝရေန ဩတရိတွာ ¶ နာသာပုဋေ ပူရေတွာ ဌိတံ ဝုစ္စတိ၊ အာဒိသဒ္ဒေန မုတ္တကရီသသေမှဒန္တမလအက္ခိဂူထကဏ္ဏဂူထကာနံ၊ သရီရေ ဥဋ္ဌိတလောဏဿ စ ဂဟဏံ။ ဌာနတောတိ အက္ခိကူပါဒိတော။ အန္တရာ စေ ဂဏှာတိ၊ ကိံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥဂ္ဂဟိတကံ နာမ ဟောတီ’’တိ၊ ဒုဋ္ဌု ဂဟိတကံ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဖလိနိန္တိ ဖလဝန္တံ။ တတ္ထဇာတကဖလိနိသာခါယ ဝါတိ တသ္မိံ ရုက္ခေ ဇာတာယ ဖလိနိသာခါယ ဝါ။ ဒုရုပစိဏ္ဏဒုက္ကဋန္တိ ‘‘န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝါရိတဿ ကတတ္တာ ဒုဋ္ဌု အာစိဏ္ဏံ စရိတန္တိ ဒုရုပစိဏ္ဏံ၊ တသ္မိံ ဒုက္ကဋံ ဒုရုပစိဏ္ဏဒုက္ကဋဉ္စ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။

အာဟရီယတီတိ အာဟာရော၊ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗံ ယံ ကိဉ္စိ၊ ဣဓ ပန စတ္တာရိ ကာလိကာနိ အဓိပ္ပေတာနီတိ အာဟ ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အရုဏုဂ္ဂမနတော ¶ ယာဝ ဌိတမဇ္ဈနှိကာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ယာဝ ကာလော အဿာတိ ယာဝကာလိကံ။ အရုဏုဂ္ဂမနတော ယာဝ ယာမာဝသာနာ ပိပါသာယ သတိ ပိပါသစ္ဆေဒနတ္ထံ ပါတဗ္ဗတော ယာမော ကာလော အဿာတိ ယာမကာလိကံ။ ယာဝ သတ္တာဟံ နိဒဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော သတ္တာဟံ ကာလော အဿာတိ သတ္တာဟကာလိကံ။ ယာဝဇီဝမ္ပိ ပရိဟရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ယာဝ ဇီဝံ ဧတဿာတိ ယာဝဇီဝိကံ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။

ဝနမူလပတ္တပုပ္ဖဖလာဒီတိ ဧတ္ထ တာဝ မူလံ နာမ မူလကခါရကစစ္စုတမ္ဗကာဒီနံ တေသု တေသု ဇနပဒေသု ပကတိအာဟာရဝသေန မနုဿာနံ ခါဒနီယတ္ထဉ္စေဝ ဘောဇနီယတ္ထဉ္စ ဖရဏကံ သူပေယျပဏ္ဏမူလံ။ ပတ္တံ နာမ မူလကခါရကစစ္စုတမ္ဗကာဒီနံ တာဒိသံယေဝ ပတ္တံ။ ပုပ္ဖံ နာမ မူလကခါရကာဒီနံ တာဒိသံယေဝ ပုပ္ဖံ။ ဖလံ နာမ ပနသလဗုဇာဒီနံ တေသု တေသု ဇနပဒေသု ပကတိအာဟာရဝသေန မနုဿာနံ ခါဒနီယတ္ထဉ္စေဝ ဘောဇနီယတ္ထဉ္စ ဖရဏကံ ဖလံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ကန္ဒမူလာဒီနံ ဂဟဏံ။

အမ္ဗပါနန္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၀) အာမေဟိ ဝါ ပက္ကေဟိ ဝါ အမ္ဗေဟိ ကတပါနံ။ တတ္ထ အာမေဟိ ကရောန္တေန အမ္ဗတရုဏာဒီနိ ဘိန္ဒိတွာ ဥဒကေ ပက္ခိပိတွာ အာတပေ အာဒိစ္စပါကေန ပစိတွာ ပရိဿာဝေတွာ တဒဟုပဋိဂ္ဂဟိတေဟိ မဓုသက္ကရကပ္ပူရာဒီဟိ ယောဇေတွာ ကာတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ကတံ ပုရေဘတ္တမေဝ ကပ္ပတိ။ အနုပသမ္ပန္နေန ကတံ လဘိတွာ ပန ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသပရိဘောဂေနာပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တံ နိရာမိသပရိဘောဂေန ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတိ။ ဧသ နယော သဗ္ဗပါနေသု။

တေသု ပန ဇမ္ဗုပါနန္တိ ဇမ္ဗုဖလေဟိ ကတပါနံ။ စောစပါနန္တိ အဋ္ဌိကေဟိ ကဒလိဖလေဟိ ကတပါနံ။ မောစပါနန္တိ အနဋ္ဌိကေဟိ ကဒလိဖလေဟိ ကတပါနံ။ မဓုကပါနန္တိ မဓုကာနံ ဇာတိရသေန ကတပါနံ။ တံ ပန ဥဒကသမ္ဘိန္နံ ဝဋ္ဋတိ၊ သုဒ္ဓံ န ဝဋ္ဋတိ။ မုဒ္ဒိကာပါနန္တိ မုဒ္ဒိကာ ဥဒကေ မဒ္ဒိတွာ အမ္ဗပါနံ ဝိယ ကတပါနံ ¶ ။ သာလူကပါနန္တိ ရတ္တုပ္ပလနီလုပ္ပလာဒီနံ သာလူကေ မဒ္ဒိတွာ ကတပါနံ။ ဖာရုသကပါနန္တိ ဖာရုသကေဟိ အမ္ဗပါနံ ဝိယ ကတပါနံ။ ဣမိနာဝ နယေန ဝေတ္တပါနာဒီနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧတာနိ စ ပန သဗ္ဗာနိ ပါနာနိ အဂ္ဂိပါကာနိ န ဝဋ္ဋန္တိ။ တေနာဟ ‘‘သီတောဒကေနာ’’တိအာဒိ။ အဝသေသေသုပိ ¶ အနုညာတဖလပတ္တပုပ္ဖရသေသူတိ ဓညဖလပက္ကသာကမဓုကပုပ္ဖရသတော အဝသေသေသု ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗံ ဖလရသံ ဌပေတွာ ဓညဖလရသ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၀၀) အနုညာတကေသု ဖလပတ္တပုပ္ဖရသေသုပိ။

ခါဒနီယတ္ထန္တိ ခါဒနီယေန ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ။ နေဝ ဖရတီတိ န နိပ္ဖာဒေတိ။ အနာဟာရေပိ ဥဒကေ အာဟာရသညာယာတိ ‘‘အာဟာရံ အာဟရေယျာ’’တိ ပဒဿ ပဒဘာဇနေ (ပါစိ။ ၂၆၅) ဝုတ္တမတ္ထံ သမ္မာ အသလ္လက္ခေတွာ ‘‘အာဟရီယတီတိ အာဟာရော’’တိ အနာဟာရေပိ ဥဒကေ အာဟာရသညာယ ကုက္ကုစ္စာယန္တာနံ။ ဒန္တပေါနေ စ ‘‘မုခဒွါရံ အာဟဋံ ဣဒ’’န္တိ သညာယာတိ မုခဒွါရံ အနာဟဋမ္ပိ ဒန္တပေါနံ ‘‘မုခဒွါရံ အာဟဋံ ဣဒံ ဒန္တပေါန’’န္တိ ဝိပလ္လတ္ထသညာယ ကုက္ကုစ္စာယန္တာနံ။ ယထာသုခံ ပါတုန္တိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝါ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝါ ယထာကာမံ ပါတုံ။ ဒန္တပေါနပရိဘောဂေနာတိ ဒန္တကဋ္ဌပရိဘောဂေန၊ ဒန္တဓောဝနာဒိနာတိ အတ္ထော၊ ဣမိနာ တဿ ပန ရသံ ဂိလိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။

စတ္တာရိ မဟာဝိကဋာနီတိ ဂူထံ၊ မုတ္တံ၊ ဆာရိကာ၊ မတ္တိကာ (မဟာဝ။ ၂၆၈) စ ‘‘အာသယာဒိဝသေန ဝိရူပါနိ ဇာတာနီ’’တိ ကတွာ ဝိကဋာနီတိ ဝါ အပကတိဘောဇနတ္တာ ဝိကဋာနိ ‘‘ဝိရူပါနိ ဇာတာနီ’’တိ ဝါ အတ္ထော။ သတိ ပစ္စယေတိ ကာရဏေ သတိ၊ သပ္ပဒဋ္ဌေတိ အတ္ထော။ ဓူမာဒိအဗ္ဗောဟာရိကာဘာဝေါတိ ဓူမပုပ္ဖဂန္ဓဒန္တခယာဒိအဗ္ဗောဟာရိကာဘာဝေါ။

ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဘောဇနဝဂ္ဂေါ စတုတ္ထော။

၅။ အစေလကဝဂ္ဂေါ

၁။ အစေလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

အစေလကဿာတိ ¶ ယဿ ကဿစိ ပဗ္ဗဇ္ဇာသမာပန္နဿ နဂ္ဂဿ။ ပရိဗ္ဗာဇကဿာတိ ဌပေတွာ ဘိက္ခုဉ္စ သာမဏေရဉ္စ အဝသေသဿ ယဿ ကဿစိ ပဗ္ဗဇ္ဇာသမာပန္နဿ။ ပရိဗ္ဗာဇိကာယာတိ ဌပေတွာ ဘိက္ခုနိံ၊ သိက္ခမာနံ၊ သာမဏေရိဉ္စ အဝသေသာယ ယာယ ကာယစိ ပဗ္ဗဇ္ဇာသမာပန္နာယ။ ဧတေ စ သဗ္ဗေ အညတိတ္ထိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ဧတေသံ အစေလကာဒီနံ အညတိတ္ထိယာန’’န္တိ။

တေသန္တိ ¶ အညတိတ္ထိယာနံ။ ဘာဇနံ နိက္ခိပိတွာတိ အာမိသဘရိတံ ဘာဇနံ နိက္ခိပိတွာ။ ဗာဟိရာလေပန္တိ တေလာဒိံ။

အစေလကာဒယော ယသ္မာ၊ တိတ္ထိယာဝ မတာ ဣဓ၊

တသ္မာ တိတ္ထိယနာမေန၊ တိကစ္ဆေဒေါ ကတော တယော။

အတိတ္ထိယဿ နဂ္ဂဿ၊ တထာ တိတ္ထိယလိင်္ဂိနော၊

ဂဟဋ္ဌဿာပိ ဘိက္ခုဿ၊ ကပ္ပတီတိ ဝိနိစ္ဆယော။

အတိတ္ထိယဿ စိတ္တေန၊ တိတ္ထိယဿ စ လိင်္ဂိနော၊

သောတာပန္နာဒိနော ဒါတုံ၊ ကပ္ပတီတီဓ နော မတိ။

အစေလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဥယျောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါတိ ဧတ္ထ နဂရမ္ပိ ဂါမဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဝိသိဿာမာတိ ဧတ္ထ ဂဟေတွာ ‘‘ဂန္တွာ’’တိ ပါဌသေသော၊ အသမန္နာဟာရော ဝါ တဿာ ဣတ္ထိယာ တသ္မိံ ဂါမေ သန္နိဟိတဘာဝံ အဇာနန္တော ဝါ ‘‘ဧဟာဝုသော၊ ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိဿာမာ’’တိ ဘိက္ခုံ ¶ ဂဟေတွာ ဂန္တွာတိ အတ္ထော။ ယံ ကိဉ္စိ အာမိသန္တိ ယာဂုအာဒိကံ ယံ ကိဉ္စိ အာမိသံ။ ဥယျောဇေယျာတိ အတ္တနော ကီဠာနုရူပံ ဣတ္ထိံ ဒိသွာ ဥယျောဇေယျ ပဟိဏေယျ။ တေနာဟ ‘‘မာတုဂါမေန သဒ္ဓိ’’န္တိအာဒိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဝုတ္တာဝသေသံ ကာယဝစီဒွါရဝီတိက္ကမံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ဂစ္ဆာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာတိ ‘‘ဂစ္ဆာဝုသော၊ န မေ တယာ သဒ္ဓိံ ကထာ ဝါ နိသဇ္ဇာ ဝါ ဖာသု ဟောတိ၊ ဧကကဿ မေ ကထာ ဝါ နိသဇ္ဇာ ဝါ ဖာသု ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၇၅) ဝတွာ။ ဧတံ အနာစာရမေဝါတိ ဧတံ ယထာဝုတ္တံ ဟသနာဒိအနာစာရမေဝ။ န အညံ ပတိရူပံ ကာရဏန္တိ ဌပေတွာ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အနာစာရံ ဥဘိန္နံ ဧကတော န ယာပနာဒိံ အညံ ပတိရူပကာရဏံ ပစ္စယံ ကရိတွာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဿာတိ ဥယျောဇကဿ။ သောတိ ယော ဥယျောဇိတော၊ သော။

အနုပသမ္ပန္နေတိ သာမဏေရေ။ သောဝ ဣဓ အနုပသမ္ပန္နောတိ အဓိပ္ပေတောတိ ဝဒန္တိ။ ဥဘိန္နမ္ပီတိ ဥပသမ္ပန္နဿ ဝါ အနုပသမ္ပန္နဿ ဝါတိ ဒွိန္နမ္ပိ။ ကလိသာသနာရောပနေတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၇) ကလီတိ ကောဓော၊ တဿ သာသနံ အာဏံ ကလိသာသနံ ¶ ၊ တဿာရောပနေတိ အတ္ထော၊ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ ဣမိနာပိ ဥဗ္ဗာဠှော ပက္ကမေယျာ’’တိ ကောဓဝသေန ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဒေါသံ ဒဿေတွာ ‘‘ပဿထ ဘော ဣမဿ ဌာနံ နိသဇ္ဇံ အာလောကိတံ ဝိလောကိတံ၊ ခါဏု ဝိယ တိဋ္ဌတိ၊ သုနခေါ ဝိယ နိသီဒတိ၊ မက္ကဋော ဝိယ ဣတော စိတော စ ဝိလောကေတီ’’တိ ဧဝံ အမနာပဝစနဿ ဘဏနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုဒ္ဓစိတ္တေန ပနေဝံ ဘဏနေ ဒေါသော နတ္ထိ။ ဧဝမာဒီဟီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘မဟဂ္ဃံ ဘဏ္ဍံ ပဿိတွာ လောဘဓမ္မံ ဥပ္ပာဒေဿတီ’’တိ ဥယျောဇေတိ၊ ‘‘မာတုဂါမံ ပဿိတွာ အနဘိရတိံ ဥပ္ပာဒေဿတီ’’တိ ဥယျောဇေတိ၊ ‘‘ဂိလာနဿ ဝါ ဩဟိယျကဿ ဝါ ဝိဟာရပါလဿ ဝါ ယာဂုံ ဝါ ဘတ္တံ ဝါ ခါဒနီယံ ဝါ နီဟရာ’’တိ ဥယျောဇေတိ၊ ‘‘န အနာစာရံ အာစရိတုကာမော သတိ ကရဏီယေ ဥယျောဇေတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၇၈) ဧတေသံ ဂဟဏံ။

ဥယျောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

‘‘သဘောဇနေ’’တိ ဗာဟိရတ္ထသမာသောယံ၊ ဥဘသဒ္ဒေ ဥကာရဿ စ လောပေါတိ အာဟ ‘‘သဟ ဥဘောဟိ ဇနေဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဥဘောဟိ ဇနေဟီတိ ဇာယာ စ ပတိ စာတိ ဥဘောဟိ ဇနေဟိ။ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဝါ ဘောဇနံ၊ ဣတ္ထီ စ ပုရိသော စ၊ တေန သဟ ဝတ္တတီတိ သဘောဇနန္တိ အာဟ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ။ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတဿာတိ မေထုနာဓိပ္ပာယဿ။ သယနိဃရန္တိ သယနီယဃရံ၊ ဝါသဂေဟန္တိ အတ္ထော။ မဟလ္လကဿာတိ မဟလ္လကဿ သယနိဃရဿ။ ပိဋ္ဌသင်္ဃာဋတောတိ ဒွါရဗာဟတော ခုဒ္ဒကဿ ¶ ဝါတိ ယထာ တထာ ဝါ ကတဿ ခုဒ္ဒကဿ သယနိဃရဿ။ ဝေမဇ္ဈံ အတိက္ကမိတွာ နိသီဒေယျာတိ ပိဋ္ဌိဝံသံ အတိက္ကမိတွာ နိသီဒေယျ။ ခုဒ္ဒကံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၂၈၀) နာမ သယနိဃရံ ဝိတ္ထာရတော ပဉ္စဟတ္ထပ္ပမာဏံ ဟောတိ၊ တဿ စ မဇ္ဈိမဋ္ဌာနံ ပိဋ္ဌသင်္ဃာဋတော အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ တာဒိသေ သယနိဃရေ ပိဋ္ဌသင်္ဃာဋတော ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ နိသိန္နော ပိဋ္ဌိဝံသံ အတိက္ကမိတွာ နိသိန္နော နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ နိသိန္နော စ ဝေမဇ္ဈံ အတိက္ကမိတွာ နိသိန္နော နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘ပိဋ္ဌိဝံသံ အတိက္ကမိတွာ နိသီဒတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၈၁)။ သစိတ္တကဉ္စေတ္ထ အနုပဝိသိတွာ နိသီဒနစိတ္တေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သဘောဇနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄-၅။ ရဟောပဋိစ္ဆန္နရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

စတုတ္ထပဉ္စမသိက္ခာပဒေ ¶ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တံ သဗ္ဗံ အနိယတဒွယေ ဝုတ္တမေဝါတိ အာဟ ‘‘သေသော ကထာနယော အနိယတဒွယေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။

ရဟောပဋိစ္ဆန္နရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ စာရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

အန္တောဥပစာရသီမာယ ဒဿနူပစာရေ ဘိက္ခုံ ဒိသွာတိ ယတ္ထ ဌိတဿ ကုလာနိ ပယိရုပါသနစိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ဂစ္ဆန္တော အန္တောဥပစာရသီမာယ ဒဿနူပစာရေ ဘိက္ခုံ ပဿေ ဝါ အဘိမုခေ ဝါ ဒိသွာ။ ပကတိဝစနေနာတိ ယံ ဒွါဒသဟတ္ထဗ္ဘန္တရေ ဌိတေန သောတုံ သက္ကာ၊ တာဒိသေန ဝစနေန၊ ဣတော စိတော စ ပရိယေသိတွာ အာရောစနကိစ္စံ ပန နတ္ထိ။ ယော ဟိ ဧဝံ ပရိယေသိတဗ္ဗော၊ သော အသန္တောယေဝ။ တေနာဟ ‘‘တာဒိသ’’န္တိအာဒိ။ အနာပုစ္ဆိတွာတိ အနာရောစေတွာ။

အန္တရာရာမဘိက္ခုနုပဿယတိတ္ထိယသေယျပဋိက္ကမနဘတ္တိယဃရာနီတိ ဧတ္ထ အန္တရာရာမန္တိ အန္တောဂါမေ ဝိဟာရော။ ပဋိက္ကမနန္တိ အာသနသာလာ။ ဘတ္တိယဃရန္တိ နိမန္တိတဃရံ ဝါ သလာကဘတ္တာဒိဒါယကာနံ ဝါ ဃရံ။ အာပဒါသူတိ ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယေသု။ ကိရိယာကိရိယန္တိ ဧတ္ထ ကုလေသု စာရိတ္တာပဇ္ဇနံ ကိရိယံ၊ အနာပုစ္ဆနံ အကိရိယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

စာရိတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ မဟာနာမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

သဗ္ဗဉ္စေတံ ¶ ဝတ္ထုဝသေန ဝုတ္တန္တိ ‘‘အဂိလာနေန ဘိက္ခုနာ စတုမာသပစ္စယပဝါရဏာ သာဒိတဗ္ဗာ အညတြ ပုနပဝါရဏာယ အညတြ နိစ္စပဝါရဏာယာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၀၆) ဧတံ သဗ္ဗံ သိက္ခာပဒနိဒါနသင်္ခါတဿ ဝတ္ထုနော ဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ မဟာနာမေန သက္ကေန ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃံ စတုမာသံ ဘေသဇ္ဇေန ပဝါရေတု’’န္တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၃၀၃) ဥဿန္နုဿန္နေန စ ဘေသဇ္ဇေန စတုမာသံ ¶ ပုန နိစ္စံ ပဝါရဏာ ကတာ၊ တသ္မာ ဘဂဝတာ တဿ ဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အညတြ ပုနပဝါရဏာယာတိ ယဒိ ပုနပဝါရဏာ အတ္ထိ၊ တံ ဌပေတွာ။ အညတြ နိစ္စပဝါရဏာယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ယဒိ ပန တာပိ အတ္ထိ၊ သာဒိတဗ္ဗာဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော’’တိအာဒိ။ တတ္ထာတိ တိဿံ ပဝါရဏာယံ။ ဘေသဇ္ဇေဟိ ဝါ ပရိစ္ဆေဒေါ ကတော ဟောတီတိ ‘‘သပ္ပိ တေလ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ နာမဝသေန ဝါ ‘‘ပတ္ထေန နာဠိယာ အာဠှကေနာ’’တိအာဒိနာ ပရိမာဏဝသေန ဝါ ‘‘ဧတ္တကာနိ ဝါ ဘေသဇ္ဇာနိ ဝိညာပေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဘေသဇ္ဇေဟိ ပရိစ္ဆေဒေါ ကတော ဟောတိ။ နဘေသဇ္ဇကရဏီယေတိ မိဿကဘတ္တေနာပိ စေ ယာပေတုံ သက္ကောတိ၊ နဘေသဇ္ဇကရဏီယံ နာမ ဟောတိ။ အညံ ဘေသဇ္ဇန္တိ သပ္ပိနာ ပဝါရိတော တေလံ၊ အာဠှကေန ပဝါရိတော ဒေါဏံ။

ယထာဘူတံ အာစိက္ခိတွာတိ ‘‘ဣမေဟိ တယာ ဘေသဇ္ဇေဟိ ပဝါရိတမှာ၊ အမှာကဉ္စ ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ဘေသဇ္ဇေန အတ္ထော၊ ယာသု တယာ ရတ္တီသု ပဝါရိတမှာ၊ တာ ရတ္တိယော ဝီတိဝတ္တာ၊ အမှာကဉ္စ ဘေသဇ္ဇေန အတ္ထော’’တိ ယထာဘူတံ အာရောစေတွာ။ ဧဝဉ္စ ဝိညာပေတုံ ဂိလာနောဝ လဘတိ၊ န ဣတရော။

မဟာနာမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဥယျုတ္တသေနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

စတုရင်္ဂိနိန္တိ ဟတ္ထိအဿရထပတ္တီတိ စတ္တာရိ အင်္ဂါနိ ဧတိဿာတိ စတုရင်္ဂိနီ၊ တံ စတုရင်္ဂိနိံ။ ‘‘ဒွါဒသပုရိသော ဟတ္ထီ၊ တိပုရိသော အဿော၊ စတုပုရိသော ရထော၊ စတ္တာရော ပုရိသာ သရဟတ္ထာ ပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၁၄) အယံ ပစ္ဆိမကောဋိယာ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတာ သေနာ နာမ၊ ဤဒိသံ သေနန္တိ အတ္ထော။ တံ ပန ဝိဇဟိတွာတိ ကေနစိ အန္တရိတာ ဝါ နိန္နံ ဩရုဠှာ ဝါ န ဒိဿတိ၊ ဣဓ ဌတွာန သက္ကာ ဒဋ္ဌုန္တိ တံ ဒဿနူပစာရံ ဝိဇဟိတွာ အညံ ဌာနံ ဂန္တွာ။

သေနာဒဿနဝတ္ထုသ္မိန္တိ ¶ သေနံ ဒဿနာယ ဂမနဝတ္ထုသ္မိံ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဟတ္ထိအာဒီသု ဧကမေကန္တိ ဟတ္ထိအာဒီသု စတူသု အင်္ဂေသု ဧကမေကံ၊ အန္တမသော ¶ ဧကပုရိသာရုဠှဟတ္ထိမ္ပိ ဧကမ္ပိ သရဟတ္ထံ ပုရိသန္တိ အတ္ထော။ အနုယျုတ္တာ နာမ ရာဇာ ဥယျာနံ ဝါ နဒိံ ဝါ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ အနုယျုတ္တာ ဟောတိ။ တထာရူပပ္ပစ္စယေတိ ‘‘မာတုလော သေနာယ ဂိလာနော ဟောတီ’’တိအာဒိကေ (ပါစိ။ ၃၁၂) အနုရူပကာရဏေ သတိ။ အာပဒါသူတိ ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယေသု ‘‘ဧတ္ထ ဂတော မုစ္စိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆတော အနာပတ္တိ။

ဥယျုတ္တသေနာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ သေနာဝါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ပဋိသေနာရုဒ္ဓါယာတိ ယထာ သဉ္စာရော ဆိဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ပဋိသေနာယ ရုဒ္ဓါယ သေနာယ။ ကေနစိ ပလိဗုဒ္ဓဿာတိ ဝေရိကေန ဝါ ဣဿရေန ဝါ ကေနစိ ရုဒ္ဓဿ။

သေနာဝါသသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဥယျောဓိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

သမ္ပဟာရဋ္ဌာနဿာတိ ယုဒ္ဓဘူမိယာ။ ဗလဿ အဂ္ဂံ ဇာနန္တီတိ ‘‘ဧတ္တကာ ဟတ္ထီ၊ ဧတ္တကာ အဿာ၊ ဧတ္တကာ ရထာ၊ ဧတ္တကာ ပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၂၄) ဗလဿ ကောဋ္ဌာသံ ဇာနန္တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဟာရဂ္ဂေနာ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၁၈) ဝိယ ကောဋ္ဌာသတ္ထော ဟေတ္ထ အဂ္ဂသဒ္ဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ဗလဂဏနဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော’’တိ။ သေနာယ ဝိယူဟန္တိ ‘‘ဣတော ဟတ္ထီ ဟောန္တု၊ ဣတော အဿာ ဟောန္တု၊ ဣတော ရထာ ဟောန္တု၊ ဣတော ပတ္တီ ဟောန္တူ’’တိ (ပါစိ။ ၃၂၄) သေနာယ ဌပနံ၊ ရာသိံ ကတွာ ဌပနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သေနာသန္နိဝေသဿေတံ နာမ’’န္တိ။ ဒွါဒသပုရိသော ဟတ္ထီတိ စတ္တာရော အာရောဟကာ၊ ဧကေကပါဒရက္ခကာ ဒွေ ဒွေတိ ဧဝံ ဒွါဒသပုရိသော ဟတ္ထီ။ တိပုရိသော အဿောတိ ဧကော အာရောဟကော၊ ဒွေ ပါဒရက္ခကာတိ ဧဝံ တိပုရိသော အဿော။ စတုပုရိသော ရထောတိ ဧကော သာရထိ၊ ဧကော ယောဓော၊ ဒွေ အာဏိရက္ခကာတိ ဧဝံ စတုပုရိသော ရထောတိ။

ဥယျောဓိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အစေလကဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။

၆။ သုရာပါနဝဂ္ဂေါ

၁။ သုရာပါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ပိဋ္ဌာဒီဟိ ¶ ¶ ကတံ မဇ္ဇံ သုရာတိ ပိဋ္ဌပူဝဩဒနကိဏ္ဏသမ္ဘာရေဟိ ကတံ မဇ္ဇံ သုရာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပိဋ္ဌသုရာ၊ ပူဝသုရာ၊ ဩဒနသုရာ၊ ကိဏ္ဏပက္ခိတ္တာ၊ သမ္ဘာရသံယုတ္တာတိ (ပါစိ။ ၃၂၈) ဣမာနိ ပဉ္စ သုရာ နာမာတိ။ တတ္ထ ပိဋ္ဌံ ဘာဇနေ ပက္ခိပိတွာ တဇ္ဇံ ဥဒကံ ဒတွာ မဒ္ဒိတွာ ကတာ ပိဋ္ဌသုရာ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၃၂၆-၃၂၈)။ ဧဝံ သေသာသုပိ။ ကိဏ္ဏာတိ ပန တဿာ သုရာယ ဗီဇံ ဝုစ္စတိ။ ယေ ‘‘သုရာမောဒကာ’’တိပိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေ ပက္ခိပိတွာ ကတာ ကိဏ္ဏပက္ခိတ္တာ။ ဟရီတကိသာသပါဒိနာနာသမ္ဘာရေဟိ သံယောဇိတာ သမ္ဘာရသံယုတ္တာ။

ပုပ္ဖာဒီဟိ ကတော အာသဝေါ မေရယန္တိ ပုပ္ဖဖလမဓုဂုဠသမ္ဘာရေဟိ ကတော စိရပရိဝါသိတော မေရယန္တိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပုပ္ဖာသဝေါ၊ ဖလာသဝေါ၊ မဓွာသဝေါ၊ ဂုဠာသဝေါ၊ သမ္ဘာရသံယုတ္တောတိ ပဉ္စမေရယံ နာမာတိ။ တတ္ထ မဓုကတာလနာဠိကေရာဒိ ပုပ္ဖရသော စိရပရိဝါသိတော ပုပ္ဖာသဝေါ။ ပနသာဒိဖလရသော ဖလာသဝေါ။ မုဒ္ဒိကာရသော မဓွာသဝေါ။ သမန္တပါသာဒိကာယံ ပန ‘‘ဖလာသဝေါ နာမ မုဒ္ဒိကာဖလာဒီနိ မဒ္ဒိတွာ တေသံ ရသေန ကတော။ မဓွာသဝေါ နာမ မုဒ္ဒိကာနံ ဇာတိရသေန ကတော၊ မက္ခိကာမဓုနာပိ ကရီယတီတိ ဝဒန္တီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၈) ဝုတ္တံ။ ဥစ္ဆုရသော ဂုဠာသဝေါ။ ဟရီတကာမလကကဋုကဘဏ္ဍာဒိနာနာသမ္ဘာရာနံ ရသော စိရပရိဝါသိတော သမ္ဘာရသံယုတ္တော။ ဧတ္ထ စ သုရာယ၊ မေရယဿ စ သမာနေပိ သမ္ဘာရသံယောဂေ မဒ္ဒိတွာ ကတာ သုရာ၊ စိရပရိဝါသိတမတ္တေန မေရယန္တိ ဧဝမိမေသံ နာနာကရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယာတိ သမ္ဘာရေ ပဋိယာဒေတွာ စာဋိယံ ပက္ခိတ္တကာလတော စေဝ တာလနာဠိကေရာဒီနံ ပုပ္ဖရသဿ အဘိနဝကာလတော စ ပဋ္ဌာယ။

လောဏသောဝီရကံ ဝါ သုတ္တံ ဝါတိ ဣမေ ဒွေ အနေကေဟိ ဘေသဇ္ဇေဟိ အဘိသင်္ခတာ အာသဝဝိသေသာ။ ဝါသဂ္ဂါဟာပနတ္ထန္တိ သုဂန္ဓဘာဝဂါဟာပနတ္ထံ။ ဝတ္ထုံ အဇာနနတာယ စေတ္ထ အစိတ္တကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အကုသလေနေဝ ပါတဗ္ဗတာယ လောကဝဇ္ဇံ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ တံ သဗ္ဗံ ပဌမပါရာဇိကဝဏ္ဏနာယ ဝုတ္တနယမေဝ။

သုရာပါနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အင်္ဂုလိပတောဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဟသာဓိပ္ပာယဿာတိ ¶ ¶ ခိဍ္ဍာဓိပ္ပာယဿ၊ ဣမိနာ ကာယသံသဂ္ဂါဓိပ္ပာယံ ပဋိက္ခိပတိ။

ဧတ္ထ စ ဘိက္ခုနိမ္ပိ ဟသာဓိပ္ပာယေန ဖုသတော ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋံ။ တထာ ဘိက္ခုမ္ပိ ဖုသန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာတိ အာဟ ‘‘ဣဓ ပန ဘိက္ခုနီပိ ဘိက္ခုဿ၊ ဘိက္ခု စ ဘိက္ခုနိယာ အနုပသမ္ပန္နော ဧဝါ’’တိ။ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါဒီသု သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘ကာယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေ၊ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ကာယေ၊ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေ၊ နိဿဂ္ဂိယေန ကာယေ၊ နိဿဂ္ဂိယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေ၊ နိဿဂ္ဂိယေန နိဿဂ္ဂိယေ’’တိ (ပါစိ။ ၃၃၂) သဗ္ဗတ္ထ။ သတိ ကရဏီယေ အာမသတောတိ သတိ ကရဏီယေ ပုရိသံ အာမသတော အနာပတ္တိ။ ဣတ္ထီ ပန သတိ ကရဏီယေပိ အာမသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။

အင်္ဂုလိပတောဒကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဟသဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဥပရိဂေါပ္ဖကေတိ ဂေါပ္ဖကာနံ ဥပရိဘာဂပ္ပမာဏေ။ ဟသာဓိပ္ပာယောတိ ကီဠာဓိပ္ပာယော။ ယေန ယေန အင်္ဂေနာတိ ဟတ္ထပါဒါဒီသု ယေန ယေန အင်္ဂေန။ တထာ နာဝါယ ကီဠတောတိ ဖိယာရိတ္တာဒီဟိ နာဝံ ပါဇေန္တဿ ဝါ တီရေ ဥဿာရေန္တဿ ဝါ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။

ဟသဓမ္မသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အနာဒရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဒုဝိဓဉှေတ္ထ အနာဒရိယံ ပုဂ္ဂလာနာဒရိယဉ္စ ဓမ္မာနာဒရိယဉ္စာတိ အာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယော ဘိက္ခု ဥပသမ္ပန္နေန ပညတ္တေန ဝုစ္စမာနော ‘‘အယံ ဥက္ခိတ္တကော ဝါ ဝမ္ဘိတော ဝါ ဂရဟိတော ဝါ၊ ဣမဿ ဝစနံ အကတံ ဘဝိဿတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၄၂) အနာဒရိယံ ကရောတိ၊ အယံ ပုဂ္ဂလေ အနာဒရိယံ ကရောတိ နာမ။ ယော ပန ပညတ္တေန ဝုစ္စမာနော ‘‘ကထာယံ နဿေယျ ဝါ ဝိနဿေယျ ¶ ဝါ အန္တရဓာယေယျ ဝါ’’တိ၊ တံ ဝါ နသိက္ခိတုကာမော အနာဒရိယံ ကရောတိ၊ အယံ ဓမ္မေ အနာဒရိယံ ကရောတိ နာမ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။

ဣဒံ ¶ န သလ္လေခါယ သံဝတ္တတီတိ သမ္မာ ကိလေသေ လိခတီတိ သလ္လေခေါ၊ အပ္ပိစ္ဆတာ၊ တဒတ္ထံ နယိဒံ သံဝတ္တတိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ဣဒံ န ဓုတတ္ထာယ သံဝတ္တတိ၊ န ပါသာဒိကတာယ၊ န အပစယာယ၊ န ဝီရိယာရမ္ဘာယ သံဝတ္တတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၄၃) ဣဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ အပညတ္တေနာတိ သုတ္တေ ဝါ အဘိဓမ္မေ ဝါ အာဂတေန။ ပဝေဏိအာဂတန္တိ သင်္ဂီတိကာလတော ပဋ္ဌာယ မဟာကဿပါဒိအာစရိယပရမ္ပရာယ အာဂတံ။ သစေ ပန ယသ္မာ ဥစ္ဆုရသော သတ္တာဟကာလိကော၊ တဿ ကသဋော ယာဝဇီဝိကော၊ ဒွိန္နံယေဝ သမဝါယော ဥစ္ဆုယဋ္ဌိ၊ တသ္မာ ဝိကာလေ ဥစ္ဆုယဋ္ဌိံ ခါဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဂုဠဟရီတကံ ဝိယာတိ ဧဝမာဒိကံ ဂါရယှာစရိယုဂ္ဂဟံ ဂဟေတွာ ‘‘ဧဝံ အမှာကံ အာစရိယာနံ ဥဂ္ဂဟော ပရိပုစ္ဆာ’’တိ ဘဏတိ၊ အာပတ္တိယေဝ။

အနာဒရိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဘိံသာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ရူပါဒီနီတိ ဘယာနကာနိ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ဘယာနကကထန္တိ စောရကန္တာရဝါဠကန္တာရပိသာစကန္တာရပ္ပဋိသံယုတ္တကထံ။

ဘိံသာပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဇောတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

အဂိလာနောတိ ယဿ ဝိနာ အဂ္ဂိနာ ဖာသု ဟောတိ၊ သော ဣဓ အဂိလာနော နာမ။ ဇောတိန္တိ အဂ္ဂိံ။

ဘဂ္ဂေသူတိ ဧဝံနာမကေ ဇနပဒေ။ ဘဂ္ဂါနာမ ဇာနပဒိနော ရာဇကုမာရာ၊ တေသံ နိဝါသော ဧကောပိ ဇနပဒေါ ရုဠှိသဒ္ဒေန ‘‘ဘဂ္ဂါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂ္ဂေသူတိ ဧဝံနာမကေ ဇနပဒေ’’တိ။ တထာ ပတိလာတံ ဥက္ခိပန္တဿာတိ ဍယှမာနံ အလာတံ ပတိတံ ဥက္ခိပန္တဿ တထာ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ တဉ္စာတိ ¶ ဒုက္ကဋံ ပရာမသတိ။ အဝိဇ္ဈာတန္တိ အနိဗ္ဗုတာလာတံ။ ပဒီပဇောတိကဇန္တာဃရေတိ ပဒီပုဇ္ဇလနပတ္တပစနသေဒကမ္မာဒီသု ဇောတိကရဏေ အဂ္ဂိသာလာယဉ္စ သမာဒဟန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ တထာရူပပ္ပစ္စယေတိ ဌပေတွာ ပဒီပါဒီနိ အညသ္မိမ္ပိ တထာရူပပစ္စယေ။ အာပဒါသူတိ ဒုဋ္ဌဝါဠမိဂအမနုဿေဟိ ဥပဒ္ဒဝေသု။

ဇောတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ နဟာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

‘‘ဒိယဍ္ဎော ¶ မာသော သေသော ဂိမှာန’’န္တိ ‘‘ဝဿာနဿ ပဌမော မာသော’’ဣစ္စေတေ အဍ္ဎတေယျမာသာ ဥဏှသမယော၊ ပရိဠာဟသမယောတိ ဂိမှာနံ သေသော ဒိယဍ္ဎော မာသော ဥဏှသမယော၊ ဝဿာနဿ ပဌမော မာသော ပရိဠာဟသမယောတိ ဧဝံ ဧတေ အဍ္ဎတေယျမာသာ ကမေန ဥဏှသမယော၊ ပရိဠာဟသမယော နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော တေနေဝ ပဒဘာဇနိယံ ‘‘ဥဏှသမယော နာမ ဒိယဍ္ဎော မာသော သေသော ဂိမှာန’’န္တိ၊ ‘‘ပရိဠာဟသမယော နာမ ဝဿာနဿ ပဌမော မာသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒါ ဝိနာ နဟာနေန န ဖာသု ဟောတိ၊ အယံ ဂိလာနသမယော။ ပဒဘာဇနိယံ (ပါစိ။ ၃၆၄) ပန ဂိလာနေ နိစ္ဆိတေ ဂိလာနကာလော နိစ္ဆိတောဝ ဟောတီတိ ‘‘ယဿ ဝိနာ နဟာနေန န ဖာသု ဟောတိ၊ ‘ဂိလာနသမယော’တိ နဟာယိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပရိဝေဏသမ္မဇ္ဇနမတ္တမ္ပီတိ အန္တမသော ပရိဝေဏသမ္မဇ္ဇနမတ္တမ္ပိ။

ဝါလုကံ ဥက္ကိရိတွာတိ သုက္ခာယ နဒိယာ ဝါလိကံ ဥတ္တိရိတွာ။ အာဝါဋေသုပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန နဒိယံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ အာပဒါသူတိ ဘမရာဒီဟိ အနုဗန္ဓေသု။

နဟာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

လာဘသဒ္ဒေါယံ ကမ္မသာဓနော ‘‘ကော ဘဝတာ လာဘော လဒ္ဓါ’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ သော စေတ္ထ အတီတကာလိကောတိ အာဟ ‘‘အလဗ္ဘီတိ လဘော’’တိ ¶ ၊ လဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ‘‘လဘော ဧဝ လာဘော’’တိ ဣမိနာ သကတ္ထေ ဏပစ္စယောတိ ဒဿေတိ။ ကိံ အလဗ္ဘီတိ ကိံ လဒ္ဓံ။ နဝန္တိ အဘိနဝံ။ ဧတ္တာဝတာ စ နဝဉ္စ တံ စီဝရဉ္စာတိ နဝစီဝရံ၊ နဝစီဝရံ လာဘော ဧတေနာတိ နဝစီဝရလာဘောတိ ဧဝမေတ္ထ သမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ‘‘နဝံ စီဝရလာဘေနာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဣတိ နဝစီဝရလာဘေနာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဝိကပ္ပနုပဂံ ပစ္ဆိမ’’န္တိ န ဝုတ္တတ္တာ စီဝရန္တိ ယံ နိဝါသေတုံ ဝါ ပါရုပိတုံ ဝါ သက္ကာ ဟောတိ၊ တဒေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘နိဝါသနပါရုပနုပဂံ စီဝရ’’န္တိ။ ‘‘ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏံ အာဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတံ ကပ္ပဗိန္ဒုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န နီလာဒီဟိ သကလစီဝရံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏံ၊ တဉ္စ ပန ကပ္ပံ အာဒိယန္တေန စီဝရံ ရဇိတွာ စတူသု ဝါ ကောဏေသု၊ တီသု ဝါ ဒွီသု ဝါ ဧကသ္မိံ ဝါ ကောဏေ မောရဿ အက္ခိမဏ္ဍလမတ္တံ ဝါ မင်္ဂုလပိဋ္ဌိမတ္တံ ဝါ အာဒါတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘တဿာ’’တိအာဒိ။ ကံသနီလေနာတိ စမ္မကာရနီလေန။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ‘‘အယောမလံ လောဟမလံ၊ ဧတံ ကံသနီလံ နာမာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၈) ဝုတ္တံ ¶ ။ ပတ္တနီလေနာတိ ယေန ကေနစိ နီလဝဏ္ဏေန ပဏ္ဏရသေန။ ကပ္ပဗိန္ဒုံ အာဒိယိတွာတိ ဝဋ္ဋံ ဧကံ ကပ္ပဗိန္ဒုံ အာဒိယိတွာ။

ပါဠိကပ္ပကဏ္ဏိကကပ္ပာဒယော ပန သဗ္ဗဋ္ဌကထာသု ပဋိသိဒ္ဓါ။ အဂ္ဂဠာဒီနိ ကပ္ပကတစီဝရေ ပန ပစ္ဆာ အာရောပေတွာ ကပ္ပကရဏကိစ္စံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ပစ္ဆာ အာရောပိတေသူ’’တိအာဒိ။ အဂ္ဂဠအနုဝါတပရိဘဏ္ဍေသူတိ ဥဒ္ဓရိတွာ အလ္လိယာပနကခဏ္ဍပိဋ္ဌိအနုဝါတကုစ္ဆိအနုဝါတေသု။ ကိရိယာကိရိယန္တိ နိဝါသနပါရုပနတော၊ ကပ္ပဿ အနာဒါနတော ကိရိယာကိရိယံ။

ဒုဗ္ဗဏ္ဏကရဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

သမ္မုခေန ဝိကပ္ပနာ သမ္မုခဝိကပ္ပနာ။ ပရမ္မုခေန ဝိကပ္ပနာ ပရမ္မုခဝိကပ္ပနာ။ သန္နိဟိတာသန္နိဟိတဘာဝန္တိ အာသန္နဒူရဘာဝံ။ အာသန္နဒူရဘာဝေါ စ အဓိဋ္ဌာနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

မိတ္တောတိ ဒဠှမိတ္တော။ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တော နာတိဒဠှမိတ္တော။ အကတပစ္စုဒ္ဓါရန္တိ ‘‘မယှံ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ’’တိအာဒိနာ အကတပစ္စုဒ္ဓါရံ။ ယေန ဝိနယကမ္မံ ကတန္တိ ယေန သဒ္ဓိံ ဝိနယကမ္မံ ကတံ။

ပရိဘောဂေန ¶ ကာယကမ္မံ၊ အပစ္စုဒ္ဓါရာပနေန ဝစီကမ္မန္တိ အာဟ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမကထိနသဒိသာနေဝါ’’တိ။ ကိရိယာကိရိယန္တိ ဧတ္ထ ပရိဘုဉ္ဇနံ ကိရိယံ။ အပစ္စုဒ္ဓါရာပနံ အကိရိယံ။

ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ အပနိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

အဓိဋ္ဌာနုပဂန္တိ အဓိဋ္ဌာနယောဂ္ဂံ အယောပတ္တဉ္စေဝ မတ္တိကာပတ္တဉ္စ။ သူကရန္တကံ နာမ ကုဉ္စိကာကောသော ဝိယ အန္တော သုသိရံ ကတွာ ကောဋ္ဋိတံ။

အညံ ¶ ပရိက္ခာရန္တိ ပါဠိယာ အနာဂတပတ္တတ္ထဝိကာဒိံ။ ဓမ္မကထံ ကတွာတိ ‘‘သမဏေန နာမ အနိဟိတပရိက္ခာရေန ဘဝိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧဝံ ‘‘ဓမ္မကထံ ကထေတွာ ဒဿာမီ’’တိ နိက္ခိပတော အနာပတ္တိ။

အပနိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သုရာပါနဝဂ္ဂေါ ဆဋ္ဌော။

၇။ သပ္ပာဏကဝဂ္ဂေါ

၁။ သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ပါစိတ္တိယန္တိ ¶ အန္တမသော မဉ္စပီဌံ သောဓေန္တော မင်္ဂုလဗီဇကေပိ ပါဏသညီ နိက္ကာရုဏိကတာယ တံ ဘိန္ဒန္တော အပနေတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃၈၂)၊ ပါစိတ္တိယံ။ တေနာဟ ‘‘တံ ခုဒ္ဒကမ္ပီ’’တိအာဒိ။ ဥပက္ကမမဟန္တတာယ အကုသလံ မဟန္တံ ဟောတီတိ ဗဟုက္ခတ္တုံ ပဝတ္တဇဝနေဟိ လဒ္ဓါသေဝနာယ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ ဝသေန ပယောဂဿ မဟန္တတ္တာ အကုသလံ မဟန္တံ ဟောတိ၊ မဟာသာဝဇ္ဇံ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သပ္ပာဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဧတ္ထ ¶ စ ပဋင်္ဂပါဏကာနံ ပတနံ ဉတွာပိ သုဒ္ဓစိတ္တတာယ ပဒီပုဇ္ဇလနေ ဝိယ သပ္ပာဏကဘာဝံ ဉတွာပိ ဥဒကသညာယ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သပ္ပာဏကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဥက္ကောဋနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

တဿ တဿ ဘိက္ခုနောတိ ယေန ယေန ဝူပသမိတံ၊ တဿ တဿ ဘိက္ခုနော။ ‘‘အကတံ ကမ္မ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒန္တောတိ ‘‘အကတံ ကမ္မံ၊ ဒုက္ကဋံ ကမ္မံ၊ ပုန ကာတဗ္ဗံ ကမ္မံ၊ အနိဟတံ ဒုန္နိဟတံ ပုန နိဟနိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၉၄) ဝဒန္တော။ ယထာဌိတဘာဝေန ပတိဋ္ဌာတုံ န ဒဒေယျာတိ တေသံ ပဝတ္တိ အာကာရဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ပန ဓမ္မေန အဓိကရဏံ နိဟတံ၊ တံ သုနိဟတမေဝါ’’တိ။

ဥက္ကောဋနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဒုဋ္ဌုလ္လသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

စတ္တာရိ ¶ ပါရာဇိကာနိ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ပဒဘာဇနိယံ ဒဿိတာနီတိ အာဟ ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ သင်္ဃာဒိသေသံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ ယေန ကေနစိ ဥပါယေနာတိ ‘‘သာမံ ဝါ ဇာနာတိ၊ အညေ ဝါ တဿ အာရောစေန္တိ၊ သော ဝါ အာရောစေတီ’’တိ (ပါစိ။ ၃၉၉) ဝုတ္တေသု ယေန ကေနစိ ဥပါယေန။ ပါစိတ္တိယံ ဓုရံ နိက္ခိတ္တမတ္တေယေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ သစေ ပစ္ဆာပိ အာရောစေတိ၊ ဓုရနိက္ခေပနေ အာပတ္တိတော န မုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘သစေပီ’’တိအာဒိ။ သမဏသတမ္ပိ အာပဇ္ဇတိယေဝါတိ သမဏသတမ္ပိ သုတွာ ယဒိ ဆာဒေတိ၊ ပါစိတ္တိယံ အာပဇ္ဇတိယေဝါတိ အတ္ထော။ ယေနဿ အာရောစိတန္တိ ယေန ဒုတိယေန အဿ တတိယဿ အာရောစိတံ။ တဿေဝါတိ တဿ ဒုတိယဿေဝ။ အာရောစေတီတိ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထမေဝ ‘‘မာ ကဿစိ အာရောစေသီ’’တိ ဝဒတိ။ ကောဋိဆိန္နာ ဟောတီတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၃၉၉) ယသ္မာ ပဋိစ္ဆာဒနပစ္စယာ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာဝ ဒုတိယေန ¶ တတိယဿ အာရောစိတံ၊ တသ္မာ တပ္ပစ္စယာ ပုန တေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗာပတ္တိယာ အဘာဝတော အာပတ္တိယာ ကောဋိ ဆိန္နာ နာမ ဟောတိ။

အာဒိပဒေတိ ဒုဋ္ဌုလ္လာပတ္တိသညီ၊ ဝေမတိကော၊ အဒုဋ္ဌုလ္လာပတ္တိသညီတိ ဣမေသု တီသု ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လာပတ္တိသညီ ပဋိစ္ဆာဒေတီ’’တိ (ပါစိ။ ၄၀၀) ဣမသ္မိံ ပဌမပဒေ။ ဣတရေသု ဒွီသူတိ ‘‘ဝေမတိကော ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ အဒုဋ္ဌုလ္လာပတ္တိသညီ ပဋိစ္ဆာဒေတီ’’တိ ဣမေသု ပဒေသု။ အဒုဋ္ဌုလ္လာယာတိ အဝသေသပဉ္စာပတ္တိက္ခန္ဓေ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒုဋ္ဌုလ္လေ ဝါ အဒုဋ္ဌုလ္လေ ဝါ အဇ္ဈာစာရေတိ အနုပသမ္ပန္နဿ ပုရိမပဉ္စသိက္ခာပဒဝီတိက္ကမသင်္ခါတေ ဒုဋ္ဌုလ္လေ ဝါ ဣတရသ္မိံ အဒုဋ္ဌုလ္လေ ဝါ အဇ္ဈာစာရေ။ ယံ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ သုက္ကဝိသဋ္ဌိ စ ကာယသံသဂ္ဂေါ စာတိ အယံ ဒုဋ္ဌုလ္လအဇ္ဈာစာရော နာမာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၀၀) ဝုတ္တံ၊ တံ ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၇၈ အာဒယော) န သမေတိ၊ န စာပိ ဧဝံ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ ‘‘အာရောစနေ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အညထာ အဓိပ္ပေတံ၊ ပဋိစ္ဆာဒနေ အညထာ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၄၀၀) ဝိသေသကာရဏဿာနုပလဗ္ဘနတော၊ တသ္မာ တံ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။

ဒုဋ္ဌုလ္လသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဂဗ္ဘဝီသောပိ ¶ ဟိ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဝီသော’’ တွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယာတိ ယံ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ပဌမံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ပဌမံ ဝိညာဏံ ပါတုဘူတံ၊ တံ အာဒိံ ကတွာ။ သောတိ ယော ပုဂ္ဂလော ဦနဝီသတိဝဿော ဥပသမ္ပာဒိတော၊ သော ပုဂ္ဂလော။ အညံ ဥပသမ္ပာဒေတီတိ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ ကမ္မဝါစာစရိယော ဝါ ဟုတွာ အညံ ပုဂ္ဂလံ ဥပသမ္ပာဒေတိ။ တန္တိ ဦနဝီသတိဝဿံ ပုဂ္ဂလံ။ သီမံ ဝါ သမ္မန္နတီတိ နဝံ သီမံ ဗန္ဓတိ။

ဦနဝီသတိဝဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ထေယျသတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ရာဇာနံ ဝါ ဝဉ္စေတွာတိ ရာဇာနံ ထေနေတွာ ရညော သန္တကံ ကိဉ္စိ ဂဟေတွာ၊ ‘‘ဣဒါနိ တဿ န ဒဿာမာ’’တိ မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နာ အကတကမ္မာ စေဝ ကတကမ္မာ ¶ စ စောရာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသ နယော သုင်္ကံ ပရိဟရိတုကာမာတိ ဧတ္ထာပိ။

ကာလဝိသင်္ကေတေနာတိ ကာလဿ ဝိသင်္ကေတေန၊ ဒိဝသဝိသင်္ကေတေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဂ္ဂဝိသင်္ကေတေန၊ ပန အဋဝိဝိသင်္ကေတေန ဝါ ဂစ္ဆတော အာပတ္တိယေဝ။

ထေယျသတ္ထသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သံဝိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

မာတုဂါမေနာတိ ဣတ္ထိယာ။ ဧကတောဥပသမ္ပန္နာ၊ ပန သိက္ခမာနာ၊ သာမဏေရီ စာတိ ဣမာ တိဿောပိ ဣဓ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဣမာသံ ပန တိဿန္နံ သမယော ရက္ခတိ။ အယမေတာသံ၊ မာတုဂါမဿ စ ဝိသေသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သံဝိဓာနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

တံတံသမ္ပတ္တိယာ ¶ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၁၇) ဝိဗန္ဓနဝသေန သတ္တသန္တာနဿ အန္တရေ ဝေမဇ္ဈေ ဧတိ အာဂစ္ဆတီတိ အန္တရာယော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအနတ္ထော၊ အနတိက္ကမနတ္ထေန တသ္မိံ အန္တရာယေ နိယုတ္တာ၊ အန္တရာယံ ဝါ ဖလံ အရဟန္တိ၊ အန္တရာယဿ ဝါ ကရဏသီလာတိ အန္တရာယိကာ။ တေနာဟ ‘‘သဂ္ဂမောက္ခာနံ အန္တရာယံ ကရောန္တီတိ အန္တရာယိကာ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၃၄)။ တေ ကမ္မကိလေသဝိပါကဥပဝါဒပညတ္တိဝီတိက္ကမဝသေန ပဉ္စဝိဓာတိ ဧတ္ထ စ ပဉ္စာနန္တရိယကမ္မံ ကမ္မန္တရာယိကံ နာမ၊ တထာ ဘိက္ခုနိဒူသကကမ္မံ။ တံ ပန မောက္ခဿေဝ အန္တရာယံ ကရောတိ၊ န သဂ္ဂဿ။ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဓမ္မာ ကိလေသန္တရာယိကာ နာမ။ ပဏ္ဍကတိရစ္ဆာနဂတဥဘတောဗျဉ္ဇနကာနံ ပဋိသန္ဓိဓမ္မာ ဝိပါကန္တရာယိကာ နာမ။ အရိယူပဝါဒါ ဥပဝါဒန္တရာယိကာ နာမ။ တေ ပန ယာဝ အရိယေ န ခမာပေန္တိ၊ တာဝဒေဝ၊ န တတော ပရံ။ သဉ္စိစ္စ အာပန္နာ အာပတ္တိယော ပညတ္တိဝီတိက္ကမန္တရာယိကာ နာမ။ တာပိ ယာဝ ဘိက္ခုဘာဝံ ဝါ ပဋိဇာနာတိ၊ န ဝုဋ္ဌာတိ ဝါ န ဒေသေတိ ဝါ၊ တာဝဒေဝ၊ န တတော ပရံ။

တတြာယံ ¶ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၃၄၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၁၇) အရိဋ္ဌော ဘိက္ခု ဗဟုဿုတော ဓမ္မကထိကော သေသန္တရာယိကေ ဇာနာတိ၊ ဝိနယေ ပန အကောဝိဒတ္တာ ပဏ္ဏတ္တိဝီတိက္ကမန္တရာယိကေ န ဇာနာတိ၊ တသ္မာ ရဟောဂတော ဧဝံ စိန္တေသိ ‘‘ဣမေ အာဂါရိကာ ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ပရိဘုဉ္ဇန္တာ သောတာပန္နာပိ သကဒါဂါမိနောပိ အနာဂါမိနောပိ ဟောန္တိ၊ ဘိက္ခူပိ မနာပိကာနိ စက္ခုဝိညေယျာနိ ရူပါနိ ပဿန္တိ…ပေ… ကာယဝိညေယျေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဖုသန္တိ၊ မုဒုကာနိ အတ္ထရဏပါဝုရဏာဒီနိ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ၊ ဧတံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? ဣတ္ထိရူပါ…ပေ… ဣတ္ထိဖောဋ္ဌဗ္ဗာ ဧဝ န ဝဋ္ဋန္တိ၊ ဧတေပိ ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဧဝံ ရသေန ရသံ သံသန္ဒိတွာ သစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဉ္စ နိစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဉ္စ ဧကံ ကတွာ ထူလဝါကေဟိ သဒ္ဓိံ အတိသုခုမသုတ္တံ ဃဋေန္တော ဝိယ၊ သာသပေန သဒ္ဓိံ သိနေရုံ ဥပသံဟရန္တော ဝိယ စ ပါပကံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပ္ပာဒေတွာ ‘‘ကိံ ဘဂဝတာ မဟာသမုဒ္ဒံ ဗန္ဓန္တေန ဝိယ မဟတာ ဥဿာဟေန ပဌမပါရာဇိကံ ပညတ္တံ၊ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဒေါသော’’တိ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ ပဋိဝိရုဇ္ဈန္တော ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလာနံ အာသံ ဆိန္ဒန္တော ဇိနဿ အာဏာစက္ကေ ပဟာရမဒါသိ။ တေနာဟ ‘‘တေသူ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ တေသူတိ ယထာဝုတ္တေသု အန္တရာယေသု။ အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ ကာမာတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌိကင်္ကလံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၁၇) နာမ ဥရဋ္ဌိ ဝါ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ ဝါ သီသဋ္ဌိ ဝါ။ တဉှိ နိမ္မံသတ္တာ ‘‘ကင်္ကလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိဂတမံသာယ ဟိ အဋ္ဌိသင်္ခလိကာယ ဧကဋ္ဌိမှိ ဝါ ကင်္ကလသဒ္ဒေါ နိရုဠှော ¶ ၊ တံသဒိသာ ကာမာ အပ္ပဿာဒဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘မံသပေသူပမာ ကာမာ၊ တိဏုက္ကူပမာ ကာမာ၊ အင်္ဂါရကာသူပမာ ကာမာ၊ သုပိနကူပမာ ကာမာ၊ ယာစိတကူပမာ ကာမာ၊ ရုက္ခဖလူပမာ ကာမာ၊ အသိသူနူပမာ ကာမာ၊ သတ္တိသူလူပမာ ကာမာ၊ သပ္ပသိရူပမာ ကာမာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ၂၃၆၊ ၂။၄၃-၄၈၊ ပါစိ။ ၄၁၇၊ စူဠဝ။ ၆၅) ဧတေသံ ဂဟဏံ။

တတ္ထ မံသပေသူပမာ ကာမာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၁၇) ဗဟုသာဓာရဏဋ္ဌေန။ တိဏုက္ကူပမာ ကာမာ အနုဒဟနဋ္ဌေန။ အင်္ဂါရကာသူပမာ ကာမာ မဟာဘိတာပနဋ္ဌေန။ သုပိနကူပမာ ကာမာ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ ယာစိတကူပမာ ကာမာ တာဝကာလိကဋ္ဌေန။ ရုက္ခဖလူပမာ ကာမာ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂပလိဘဉ္ဇနဋ္ဌေန။ အသိသူနူပမာ အဓိကုဋ္ဋနဋ္ဌေန။ သတ္တိသူလူပမာ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန။ သပ္ပသိရူပမာ သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယဋ္ဌေန။

တထေဝါတိ ¶ ‘‘မာ အာယသ္မာ’’တိအာဒီဟိ။ ဣတရေသန္တိ သော သင်္ဃမဇ္ဈံ အာကဍ္ဎိတွာ ယေဟိ ‘‘မာ အာယသ္မာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော၊ တတ္ထ တေဟိ အညေသံ သုတာနံ ဘိက္ခူနံ။ ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေနာတိ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘိက္ခုနော ဧဝရူပံ ပါပကံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပ္ပန္န’’န္တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၄၂၀) ပဒဘာဇနိယံ ဝုတ္တေန ဉတ္တိစတုတ္ထေန ကမ္မေန။

အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဥက္ခိတ္တသမ္ဘောဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

အကတာနုဓမ္မေနာတိ ဥက္ခိပိတွာ အနောသာရိတေန။ တေနာဟ ‘‘အနုဓမ္မော ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ အနုဓမ္မောတိ ဩသာရဏာ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥက္ခေပနီယကမ္မဿာနုရူပေါ၊ ပစ္ဆာ ကတ္တဗ္ဗော ဝါ ဓမ္မောတိ အနုဓမ္မော။ အနုလောမဝတ္တံ ဒိသွာတိ ‘‘န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗံ၊ န နိဿယော ဒါတဗ္ဗော’’တိအာဒိကံ (စူဠဝ။ ၇၀) အဋ္ဌာရသဝိဓံ ဝတ္တံ ဒိသွာ၊ ဧတေသု အဋ္ဌာရသသု အနုလောမဝတ္တေသု ဝတ္တန္တံ ဒိသွာတိ အဓိပ္ပာယော။ အာမိသသမ္ဘောဂံ ဝါ ဓမ္မသမ္ဘောဂံ ဝါတိ ဧတ္ထ ယံ ကိဉ္စိ အာမိသဿ ဒါနံ၊ ပဋိဂ္ဂဟဏဉ္စ အာမိသသမ္ဘောဂေါ။ ဓမ္မဿ ဥဒ္ဒိသနံ၊ ဥဒ္ဒိသာပနဉ္စ ဓမ္မသမ္ဘောဂေါ။ သံဝသေယျာတိ ‘‘ဥပေါသထံ ဝါ ပဝါရဏံ ဝါ သင်္ဃကမ္မံ ဝါ’’တိ (ပါစိ။ ၄၂၅) ဧဝံ ပဒဘာဇနိယံ ဝုတ္တံ တိဝိဓံ သံဝါသံ ကရေယျ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ ဥပေါသထပဝါရဏာပိ သင်္ဃေဟိယေဝ ကာတဗ္ဗတ္တာ သင်္ဃကမ္မာနိယေဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဥပေါသထာဒိကံ သင်္ဃကမ္မံ ကရေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပယောဂေ ပယောဂေတိ ဒါနေ ဒါနေ၊ ဂဟဏေ ဂဟဏေ စာတိ အတ္ထော။

ပဏ္ဏတ္တိံ ¶ အဇာနန္တေန အရဟတာပိ ကိရိယာဗျာကတစိတ္တေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တိစိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဥက္ခိတ္တသမ္ဘောဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ကဏ္ဋကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ပိရေတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၂၈) နိပါတပဒံ သမ္ဗောဓနေ ဝတ္တမာနံ ပရသဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ ဝဒန္တီတိ အာဟ ‘‘ပရ အမာမကာ’’တိ၊ အမှာကံ အနဇ္ဈတ္တိကဘူတာတိ အတ္ထော။ ပိရေတိ ¶ ဝါ ‘‘ပရတော’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ နိပါတပဒံ၊ တသ္မာ စရ ပိရေတိ ပရတော ဂစ္ဆ၊ မာ ဣဓ တိဋ္ဌာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ကဏ္ဋကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သပ္ပာဏကဝဂ္ဂေါ သတ္တမော။

၈။ သဟဓမ္မိကဝဂ္ဂေါ

၁။ သဟဓမ္မိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

သဟဓမ္မိကံ ဝုစ္စမာနောတိ သဟဓမ္မိကေန ဝုစ္စမာနော။ ကရဏတ္ထေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ‘‘ပဉ္စဟိ သဟဓမ္မိကေဟိ သိက္ခိတဗ္ဗတ္တာ၊ တေသံ ဝါ သန္တကတ္တာ ‘သဟဓမ္မိက’န္တိ လဒ္ဓနာမေန ဗုဒ္ဓပညတ္တေန သိက္ခာပဒေန ဝုစ္စမာနောတိ အတ္ထော’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုဗ္ဗစသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅-၄၂၆) ဒုဗ္ဗစသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သဟဓမ္မိကံ ဝုစ္စမာနောတိ ဣမဿတ္ထော ဒုဗ္ဗစသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ အနာဒရိယဘယာတိ အနာဒရကရဏေ ဘယာ၊ တတ္ထ ပါစိတ္တိယဘယာတိ အတ္ထော။ လေသေန ဧဝံ ဝဒန္တဿာတိ ဥဇုကံ ‘‘န သိက္ခိဿာမီ’’တိ အဝတွာ ‘‘ယာဝ န အညံ ဘိက္ခု’’န္တိအာဒိနာ လေသေန ဝဒန္တဿ။

သဟဓမ္မိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဝိလေခနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ခုဒ္ဒကေဟိ ¶ စ အနုခုဒ္ဒကေဟိ စာတိ သင်္ဃာဒိသေသာဒီဟိ ခုဒ္ဒကေဟိ စေဝ ထုလ္လစ္စယာဒီဟိ အနုခုဒ္ဒကေဟိ စ။ ဌပေတွာ ဟိ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ အဝသေသာနိ သဗ္ဗာနိ သိက္ခာပဒါနိ ပရိယာယေန ခုဒ္ဒကာနိ စေဝ ဟောန္တိ အနုခုဒ္ဒကာနိ စ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဉ္စသတိကက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၄၄၁) –

‘‘ကတမာနိ ပန၊ ဘန္တေ၊ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနီတိ? ဧကစ္စေ ထေရာ ဧဝမာဟံသု – ‘စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဌပေတွာ အဝသေသာနိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနီ’တိ။ ဧကစ္စေ ထေရာ ဧဝမာဟံသု – ‘စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဌပေတွာ တေရသ သင်္ဃာဒိသေသေ ဌပေတွာ အဝသေသာနိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနီ’တိ။ ဧကစ္စေ ¶ ထေရာ ဧဝမာဟံသု – ‘စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဌပေတွာ တေရသ သင်္ဃာဒိသေသေ ဌပေတွာ ဒွေ အနိယတေ ဌပေတွာ အဝသေသာနိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနီ’တိ။ ဧကစ္စေ ထေရာ ဧဝမာဟံသု – ‘‘စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဌပေတွာ တေရသ သင်္ဃာဒိသေသေ ဌပေတွာ ဒွေ အနိယတေ ဌပေတွာ တိံသ နိဿဂ္ဂိယေ ပါစိတ္တိယေ ဌပေတွာ အဝသေသာနိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနီ’တိ။ ဧကစ္စေ ထေရာ ဧဝမာဟံသု – ‘စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဌပေတွာ တေရသ သင်္ဃာဒိသေသေ ဌပေတွာ ဒွေ အနိယတေ ဌပေတွာ တိံသ နိဿဂ္ဂိယေ ပါစိတ္တိယေ ဌပေတွာ ဒွေနဝုတိပါစိတ္တိယေ ဌပေတွာ အဝသေသာနိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနီ’တိ။ ဧကစ္စေ ထေရာ ဧဝမာဟံသု ‘စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဌပေတွာ တေရသ သင်္ဃာဒိသေသေ ဌပေတွာ ဒွေ အနိယတေ ဌပေတွာ တိံသ နိဿဂ္ဂိယေ ပါစိတ္တိယေ ဌပေတွာ ဒွေနဝုတိပါစိတ္တိယေ ဌပေတွာ စတ္တာရော ပါဋိဒေသနီယေ ဌပေတွာ အဝသေသာနိ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာနိ သိက္ခာပဒါနီ’’’တိ။

ယံ ပန နာဂသေနတ္ထေရေန မိလိန္ဒရညာ ပုဋ္ဌေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ကဋံ၊ မဟာရာဇ၊ ခုဒ္ဒကံ သိက္ခာပဒံ၊ ဒုဗ္ဘာသိတံ အနုခုဒ္ဒက’’န္တိ (မိ။ ပ။ ၄။၂။၁)၊ တတ္ထ အန္တိမကောဋ္ဌာသမေဝ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ တံ ဝါဒပထောပစ္ဆေဒနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သံဝတ္တနမရိယာဒပရိစ္ဆေဒဝစနန္တိ သံဝတ္တနဿ မရိယာဒါ အဝဓိ သံဝတ္တနမရိယာဒါ၊ တာယ နိယမဝသေန ယော ပရိစ္ဆေဒေါ၊ တဿ ဝစနံ သံဝတ္တနမရိယာဒပရိစ္ဆေဒဝစနံ။ ဣဒါနိ တံ မရိယာဒံ ဝိဝရိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဒ္ဒိသန္တီတိ အာစရိယာ အတ္တနော ရုစိယာ ဥဒ္ဒိသန္တိ။ ဥဒ္ဒိသာပေန္တီတိ အာစရိယံ ယာစိတွာ အန္တေဝါသိကာ ဥဒ္ဒိသာပေန္တိ။ သဇ္ဈာယန္တီတိ ¶ ဓာရေန္တိ။ ကုက္ကုစ္စဝိပ္ပဋိသာရောတိ ကုက္ကုစ္စသင်္ခါတော ဝိပ္ပဋိသာရော။ ဝိဟေသာဝိစိကိစ္ဆာမနောဝိလေခါတိ ဝိဟေသာဝိစိကိစ္ဆာသင်္ခါတာ မနောဝိလေခါ။ ဂရဟဏေတိ နိန္ဒနေ။

အနုပသမ္ပန္နဿ ဝိဝဏ္ဏနေတိ အနုပသမ္ပန္နဿ သန္တိကေ နိန္ဒတော တဿ တသ္မိံ ဝိမတိံ ဥပ္ပာဒေတုံ ဝိနယဝိဝဏ္ဏနေ။

ဝိလေခနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ မောဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

တသ္မိံ ¶ အနာစာရေတိ တသ္မိံ အနာစာရေ အာစိဏ္ဏေ။ မောက္ခော နတ္ထီတိ တဿာ အာပတ္တိယာ မောက္ခော နတ္ထိ။ တဿ တေတိ တဿ တဝ။ အလာဘာတိ ယေ အညေသံ ပါတိမောက္ခေ ဥဒ္ဒိဿမာနေ သာဓုကံ အဋ္ဌိံ ကတွာ မနသိကရဏဿ အာနိသံသသညိတာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာ စ လာဘာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ တေ သဗ္ဗေ တုယှံ အလာဘာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ဒုလ္လဒ္ဓန္တိ ပုညဝိသေသေန လဒ္ဓမ္ပိ မနုဿတ္တံ ဒုလ္လဒ္ဓံ။ သာဓုကန္တိ သုဋ္ဌု။ အဋ္ဌိံ ကတွာတိ အတ္ထိကဘာဝံ ကတွာ၊ အတ္ထိကော ဟုတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေနာတိ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၄၄၆) ပဒဘာဇနိယံ ဝုတ္တေန မောဟာရောပနကေန ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန။

အဓမ္မကမ္မေတိ ဧတ္ထ မောဟာရောပနကမ္မံ အဓိပ္ပေတံ။

မောဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ပဟာရံ ဒဒေယျာတိ အန္တမသော ဥပ္ပလပတ္တံ ဥပါဒါယ ကာယကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓနိဿဂ္ဂိယာနံ အညတရေန ပဟာရံ ဒဒေယျ။ ဧဝံ ပန ပဟာရေ ဒိန္နေ ဟတ္ထော ဝါ ဘိဇ္ဇတု၊ ပါဒေါ ဝါ သီသံ ဝါ၊ မရတု ဝါ၊ ပါစိတ္တိယမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ပဟရိတုကာမတာယာ’’တိအာဒိ။

အနုပသမ္ပန္နေတိ ဂဟဋ္ဌေ ဝါ ပဗ္ဗဇိတေ ဝါ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသေ ဝါ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတေပိ။ သစေ ပန ရတ္တစိတ္တော ဣတ္ထိံ ပဟရတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသော။ ကေနစိ ဝိဟေဌိယမာနဿာတိ မနုဿေန ¶ ဝါ တိရစ္ဆာနဂတေန ဝါ ဝိဟေဌိယမာနဿ။ မောက္ခာဓိပ္ပာယဿာတိ တတော အတ္တနော မောက္ခံ ပတ္ထယမာနဿ။ သစေပိ အန္တရာမဂ္ဂေ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၄၅၃) စောရံ ဝါ ပစ္စတ္ထိကံ ဝါ ဝိဟေဌေတုကာမံ ဒိသွာ ‘‘ဥပါသက၊ ဧတ္ထေဝ တိဋ္ဌ၊ မာ အာဂမိတ္ထာ’’တိ ဝတွာ ဝစနံ အနာဒိယိတွာ အာဂစ္ဆန္တံ ‘‘ဂစ္ဆ ရေ’’တိ မုဂ္ဂရေန ဝါ သတ္ထကေန ဝါ ပဟရိတွာ ယာတိ၊ သော စေ တေန ပဟာရေန မရတိ၊ အနာပတ္တိယေဝ။ ဝါဠမိဂေသုပိ ဧသေဝ နယော။

ပဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ တလသတ္တိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

တလသတ္တိကန္တိ ¶ တလမေဝ တလသတ္တိကံ။ ‘‘ပေါထနသမတ္ထဋ္ဌေန သတ္တိက’’န္တိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၄၅၆) ဧကေ။ ဥစ္စာရေယျာတိ ဥက္ခိပေယျ။ နပဟရိတုကာမတာယ ဒိန္နတ္တာ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ ပဟရိတုကာမတာယ ပဟရိတေ ပုရိမသိက္ခာပဒေန ပါစိတ္တိယံ။ ဥစ္စာရေတုကာမတာယ ကေဝလံ ဥဂ္ဂိရဏမတ္တေ ကတေ ဣမိနာ ပါစိတ္တိယံ။ ဣမိနာ ပန ဝိရဇ္ဈိတွာ ပဟာရော ဒိန္နော၊ တသ္မာ ဒုက္ကဋံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘တိရစ္ဆာနဂတာဒီနံ အသုစိကရဏာဒီနိ ဒိသွာ ကုဇ္ဈိတွာပိ ဥဂ္ဂိရန္တဿ မောက္ခာဓိပ္ပာယောယေဝါ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၇၁) ဝဒန္တိ။

တလသတ္တိကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အမူလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဆဋ္ဌသိက္ခာပဒံ ဥတ္တာနမေဝ။

အမူလကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပာဒေန္တဿာတိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၄၆၈) သံသယံ ဇနေန္တဿ။ ပရော ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပာဒေတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ တံ အပ္ပမာဏံ။ မညေတိ တက္ကယာမိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ဝိကာလေ မညေ ¶ တယာ ဘုတ္တံ၊ မဇ္ဇံ မညေ တယာ ပီတံ၊ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟော မညေ တယာ နိသိန္န’’န္တိအာဒီနံ (ပါစိ။ ၄၆၆) ဂဟဏံ။ အနုပသမ္ပန္နေတိ သာမဏေရေ။

သဉ္စိစ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဥပဿုတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

သုယျတီတိ သုတိ၊ သဒ္ဒေါ၊ သုတိယာ သမီပံ ဥပဿုတီတိ အာဟ ‘‘သုတိသမီပ’’န္တိ၊ သဒ္ဒသမီပန္တိ အတ္ထော။ ယတ္ထ ပန ဌိတေန သက္ကာ ဟောတိ သဒ္ဒံ သောတုံ ¶ ၊ တတ္ထ တိဋ္ဌန္တော သဒ္ဒသမီပေ တိဋ္ဌတိ နာမာတိ အာဟ ‘‘ယတ္ထ ဌတွာ’’တိအာဒိ။ အထ ဝါ ဥပေစ္စ သုယျတိ ဧတ္ထာတိ ဥပဿုတိ၊ ဌာနံ၊ ယံ ဌာနံ ဥပဂတေန သက္ကာ ဟောတိ ကထေန္တာနံ သဒ္ဒံ သောတုံ၊ တတ္ထာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တုရိတဂမနေပီတိ ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တဿ ပုရတော ဂစ္ဆန္တာနံ သဒ္ဒသဝနတ္ထံ သီဃဂမနေပိ။ ဩဟီယမာနေပီတိ ပုရတော ဂစ္ဆန္တဿ ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တာနံ ဝစနသဝနတ္ထံ ဩဟီယမာနေပိ။

ဝူပသမိဿာမီတိ ဥပသမံ ဂမိဿာမိ၊ ကလဟံ န ကရိဿာမိ။ အတ္တာနံ ပရိမောစေဿာမီတိ မမ အကာရကဘာဝံ ကထေတွာ အတ္တာနံ ပရိမောစေဿာမိ။ သိယာ ကိရိယန္တိ ကဒါစိ သောတုကာမတာယ ဂမနဝသေန သမုဋ္ဌာနတော သိယာ ကိရိယံ။ သိယာ အကိရိယန္တိ ကဒါစိ ဌိတဋ္ဌာနံ အာဂန္တွာ မန္တယမာနာနံ အဇာနာပနဝသေန သမုဋ္ဌာနတော သိယာ အကိရိယံ။

ဥပဿုတိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ကမ္မပ္ပဋိဗာဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဓမ္မိကာနန္တိ ဓမ္မေန ဝိနယေန သတ္ထုသာသနေန ကတတ္တာ ဓမ္မော ဧတေသု အတ္ထီတိ ဓမ္မိကာနိ၊ တေသံ ဓမ္မိကာနံ။ ကမ္မာနန္တိ စတုန္နံ သင်္ဃကမ္မာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဓမ္မေနာတိ ဘူတေန ဝတ္ထုနာ။ ဝိနယေနာတိ စောဒနာယ စေဝ သာရဏာယ စ။ သတ္ထုသာသနေနာတိ ဉတ္တိသမ္ပဒါယ စေဝ အနုဿဝနာသမ္ပဒါယ စ။ သမဂ္ဂဿ သင်္ဃဿာတိ သီမဋ္ဌကသင်္ဃံ သောဓေတွာ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒံ အာဟရိတွာ ကတ္တဗ္ဗတ္တာ ကာယေန စေဝ စိတ္တေန စ ဧကီဘူတဿ သင်္ဃဿ။ တံ တံ ဝတ္ထုန္တိ အဝဏ္ဏဘဏနာဒိံ တံ တံ ဝတ္ထု။

ဩသာရေန္တိ ¶ သင်္ဃမဇ္ဈံ ဧတေနာတိ ဩသာရဏံ။ နိဿာရေန္တိ သင်္ဃမှာ ဧတေနာတိ နိဿာရဏံ။ ဘဏ္ဍုကမ္မန္တိ မုဏ္ဍကရဏံ၊ ကေသစ္ဆေဒနာပုစ္ဆနန္တိ အတ္ထော။ ကမ္မမေဝ လက္ခဏံ ကမ္မလက္ခဏံ။ ဩသာရဏာဒယော ဝိယ ကမ္မဉ္စ ဟုတွာ အညဉ္စ နာမံ န လဘတိ၊ ကမ္မမေဝ ဟုတွာ လက္ခီယတီတိ ကမ္မလက္ခဏန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဩသာရဏံ နိဿာရဏ’’န္တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၅-၄၉၆) စေတ္ထ ပဒသိလိဋ္ဌတာယေတံ ဝုတ္တံ။ ပဌမံ ပန နိဿာရဏာ ဟောတိ၊ ပစ္ဆာ ဩသာရဏာတိ အာဟ ¶ ‘‘တတ္ထ ကဏ္ဋကသာမဏေရဿာ’’တိအာဒိ။ ကဏ္ဋကသာမဏေရဿ နာသနာ ဝိယ နိဿာရဏာတိ ယထာ ကဏ္ဋကသာမဏေရဿ ဒဏ္ဍကမ္မနာသနာ နိဿာရဏာ၊ တထာ ဗုဒ္ဓဿ ဝါ ဓမ္မဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ အဝဏ္ဏံ ဘဏတော၊ အကပ္ပိယံ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဒီပယတော၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ အန္တဂ္ဂါဟိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတဿ အညဿာပိ သာမဏေရဿ –

‘‘သင်္ဃံ၊ ဘန္တေ၊ ပုစ္ဆာမိ ‘အယံ ဣတ္ထန္နာမော သာမဏေရော ဗုဒ္ဓဿ ဝါ ဓမ္မဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ အဝဏ္ဏဝါဒီ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော၊ ယံ အညေ သာမဏေရာ လဘန္တိ ဒိရတ္တတိရတ္တံ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ သဟသေယျံ၊ တဿ အလာဘာယ နိဿာရဏာ ရုစ္စတိ သင်္ဃဿာ’တိ။ ဒုတိယမ္ပိ…ပေ… တတိယမ္ပိ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃံ ပုစ္ဆာမိ ‘အယံ ဣတ္ထန္နာမော သာမဏေရော…ပေ… ရုစ္စတိ သင်္ဃဿာ’တိ၊ စရ ပိရေ ဝိနဿာ’’တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၅-၄၉၆) –

ကတ္တဗ္ဗနာသနာ နိဿာရဏာတိ အတ္ထော။ တာဒိသံယေဝ သမ္မာဝတ္တန္တံ ဒိသွာ ပဝေသနာ ဩသာရဏာတိ တာဒိသံယေဝ အပရေန သမယေန ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဗာလတာယ အညာဏတာယ အလက္ခိကတာယ ဧဝံ အကာသိံ၊ သွာဟံ သင်္ဃံ ခမာပေမီ’’တိ ခမာပေန္တံ ဒိသွာ ယာဝတတိယံ ယာစာပေတွာ –

‘‘သင်္ဃံ၊ ဘန္တေ၊ ပုစ္ဆာမိ ‘အယံ ဣတ္ထန္နာမော သာမဏေရော ဗုဒ္ဓဿ ဝါ ဓမ္မဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ အဝဏ္ဏဝါဒီ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကော၊ ယံ အညေ သာမဏေရာ လဘန္တိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဒိရတ္တတိရတ္တံ သဟသေယျံ၊ တဿ အလာဘာယ နိဿာရိတော၊ သွာယံ ဣဒါနိ သောရတော နိဝါတဝုတ္တိ လဇ္ဇိဓမ္မံ ဩက္ကန္တော ဟိရောတ္တပ္ပေ ပတိဋ္ဌိတော ကတဒဏ္ဍကမ္မော အစ္စယံ ဒေသေတိ၊ ဣမဿ သာမဏေရဿ ယထာ ပုရေ ကာယသမ္ဘောဂသာမဂ္ဂိဒါနံ ရုစ္စတိ သင်္ဃဿာ’တိ။ ဒုတိယမ္ပိ…ပေ… တတိယမ္ပိ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃံ ပုစ္ဆာမိ…ပေ… ရုစ္စတိ သင်္ဃဿာ’’တိ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၅-၄၉၆) –

ပဝေသနာ ဩသာရဏာတိ အတ္ထော။

ကေသစ္ဆေဒနာပုစ္ဆနန္တိ ¶ သီမာပရိယာပန္နေ ဘိက္ခူ သန္နိပါတာပေတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခံ တတ္ထ နေတွာ ‘‘သင်္ဃံ၊ ဘန္တေ၊ ဣမဿ ဒါရကဿ ဘဏ္ဍုကမ္မံ အာပုစ္ဆာမီ’’တိ ¶ တိက္ခတ္တုံ ဝါ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝါ သကိံ ဝါ ဝစနံ။ ဣဓ စ ‘‘ဣမဿ ဒါရကဿ ဘဏ္ဍုကမ္မံ အာပုစ္ဆာမာ’’တိပိ ‘‘ဣမဿ သမဏကရဏံ အာပုစ္ဆာမာ’’တိပိ ‘‘ဣမဿ ပဗ္ဗာဇနံ အာပုစ္ဆာမာ’’တိပိ ‘‘အယံ သမဏော ဟောတုကာမော’’တိပိ ‘‘အယံ ပဗ္ဗဇိတုကာမော’’တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။

မုခရဿာတိ မုခေန ခရဿ။ ယံ အဝန္ဒိယကမ္မံ အနုညာတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဦရုံ ဝိဝရိတွာ ဒဿနာဒိဝတ္ထူသူတိ –

‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုနိယော ကဒ္ဒမောဒကေန ဩသိဉ္စန္တိ ‘အပ္ပေဝ နာမ အမှေသု သာရဇ္ဇေယျု’န္တိ၊ ကာယံ ဝိဝရိတွာ ဘိက္ခုနီနံ ဒဿေန္တိ၊ ဦရုံ ဝိဝရိတွာ ဘိက္ခုနီနံ ဒဿေန္တိ၊ အင်္ဂဇာတံ ဝိဝရိတွာ ဘိက္ခုနီနံ ဒဿေန္တိ၊ ဘိက္ခုနိယော ဩဘာသေန္တိ၊ ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ သမ္ပယောဇေန္တိ ‘အပ္ပေဝ နာမ အမှေသု သာရဇ္ဇေယျု’’’န္တိ (စူဠဝ။ ၄၁၁) –

ဣမေသု ဝတ္ထူသု။

အစ္ဆိန္နစီဝရကာဒီနန္တိ အစ္ဆိန္နစီဝရဇိဏ္ဏစီဝရနဋ္ဌစီဝရဂိလာနဗဟုဿုတသင်္ဃဘာရနိတ္ထရကာဒီနံ။ စီဝရာဒီနီတိ စီဝရဘေသဇ္ဇသေနာသနာဒီနိ။ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနိ မူလတစပတ္တအင်္ကုရပုပ္ဖဖလာဒီနိ။ အပနေတဗ္ဗာနိပိ ဝတ္ထူနီတိ အာဝါသကရဏာဒိအတ္ထံ ဟရိတဗ္ဗာနိပိ ဆာယူပဂဖလူပဂရုက္ခာဒီနိ။ တထာရူပံ ဝါ ဓမ္မိကံ ကတိကံ ကရောန္တေဟီတိ စီဝရပိဏ္ဍပါတတ္ထာယ ဒိန္နတော အာဝါသဇဂ္ဂနာဒိကံ တာဒိသံ ဝါ အညမ္ပိ ဓမ္မိကံ ကတိကံ ကရောန္တေဟိ။

နေဝ သုတ္တံ အာဂစ္ဆတီတိ န မာတိကာ အာဂစ္ဆတိ။ နော သုတ္တဝိဘင်္ဂေါတိ ဝိနယောပိ န ပဂုဏော။ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာယ အတ္ထံ ပဋိဗာဟတီတိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၃) ဗျဉ္ဇနမတ္တမေဝ ဂဟေတွာ အတ္ထံ ပဋိသေဓေတိ။ ဇာတရူပရဇတခေတ္တဝတ္ထုပ္ပဋိဂ္ဂဟဏာဒီသု ဝိနယဓရေဟိ ဘိက္ခူဟိ အာပတ္တိယာ ကာရိယမာနေ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ဣမေ အာပတ္တိယာ ကာရေထ၊ နနု ‘ဇာတရူပရဇတပ္ပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ ၁၉၄) ဧဝံ သုတ္တေ ပဋိဝိရတိမတ္တမေဝ ဝုတ္တံ၊ နတ္ထိ ဧတ္ထ အာပတ္တီ’’တိ ဝဒတိ။ အပရော ဓမ္မကထိကော သုတ္တဿ အာဂတတ္တာ ဩလမ္ဗေတွာ နိဝါသေန္တာနံ အာပတ္တိယာ ¶ အာရောပိယမာနာယ ‘‘ကိံ ဣမေသံ အာပတ္တိံ အာရောပေထ၊ နနု ‘ပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေဿာမီတိ သိက္ခာ ကရဏီယာ’တိ (ပါစိ။ ၅၇၆) ဧဝံ ¶ သိက္ခာကရဏမတ္တမေဝ ဝုတ္တံ၊ နတ္ထိ ဧတ္ထ အာပတ္တီ’’တိ ဝဒတိ။ ဥဗ္ဗာဟိက ဝိနိစ္ဆယေတိ သမထက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တဥဗ္ဗာဟိကဝိနိစ္ဆယေ ‘‘သီလဝါ ဟောတီ’’တိအာဒိကာယ ဟိ ဒသင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ သမန္နာဂတေ ဒွေ တယော ဘိက္ခူ ဥစ္စိနိတွာ ဝိနိစ္ဆယော ဥဗ္ဗာဟိကဝိနိစ္ဆယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ပဝါရဏပ္ပစ္စုက္ကဍ္ဎနာတိ ပဝါရဏာယ ဥက္ကဿနာ၊ ဥဒ္ဓံ ကဍ္ဎနာတိ အတ္ထော။ တိဏဝတ္ထာရကသမထေ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဉတ္တိ စာတိ ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဃော၊ အမှာကံ ဘဏ္ဍနဇာတာနံ…ပေ… ဌပေတွာ ဂိဟိပ္ပဋိသံယုတ္တ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၁၂-၂၁၃) ဧဝံ တိဏဝတ္ထာရကသမထေ ကတာ သဗ္ဗပဌမာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဉတ္တိ စ။

အလာဘာယ ပရိသက္ကနာဒိကေဟီတိ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ အလာဘတ္ထာယ ပယောဂကရဏာဒိကေဟိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘အနတ္ထာယ ပရိသက္ကနံ၊ အနာဝါသာယ ပရိသက္ကနံ၊ အက္ကောသနပရိဘာသနံ၊ ဘိက္ခူ ဘိက္ခူဟိ ဘေဒနံ၊ ဗုဒ္ဓဿ အဝဏ္ဏဘဏနံ၊ ဓမ္မဿ အဝဏ္ဏဘဏနံ၊ သင်္ဃဿ အဝဏ္ဏဘဏန’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၆၅) အဝသေသံ သတ္တင်္ဂံ သင်္ဂဏှာတိ။ အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿာတိ အဋ္ဌဟိ စေဝ အင်္ဂေဟိ ဧကေကေနပိ အင်္ဂေန စ သမန္နာဂတဿ။ အသမ္ဘောဂကရဏတ္ထန္တိ တေန ဒိန္နဿ ဒေယျဓမ္မဿ အပ္ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထံ။ ပတ္တနိက္ကုဇ္ဇနဝသေနာတိ ကမ္မဝါစာယ ပတ္တနိက္ကုဇ္ဇနဝသေန၊ န အဓောမုခဋ္ဌပနဝသေန။ ပတ္တုက္ကုဇ္ဇနဝသေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တဿေဝါတိ ယော ပတ္တနိက္ကုဇ္ဇနဝသေန ကတနိဿာရဏော၊ တဿေဝ ဥပါသကဿ။ သမ္မာဝတ္တန္တဿာတိ ယေန သမန္နာဂတဿ ပတ္တုက္ကုဇ္ဇနံ၊ တေန သမန္နာဂတဿ။ သာတိ ယထာဝုတ္တာ နိဿာရဏာ၊ ဩသာရဏာ စ။

သူစိယာဒိအပ္ပမတ္တကံ တံတဒတ္ထိကာနံ ဝိဿဇ္ဇေတိ ဒေတီတိ အပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇကော။ သာဋိယဂ္ဂါဟာပကောတိ ဝဿိကသာဋိယဂ္ဂါဟာပကော။ ကမ္မံ ကရောန္တေ အာရာမိကေ ပေသနတ္ထာယ ဒါတဗ္ဗာ သမ္မုတိ အာရာမိကပေသကသမ္မုတိ။ ဧသ နယော သာမဏေရပေသကသမ္မုတီတိ ဧတ္ထာပိ။

တဇ္ဇနီယကမ္မာဒီနံ သတ္တန္နန္တိ တဇ္ဇနီယံ၊ နိယသံ၊ ပဗ္ဗာဇနီယံ၊ ပဋိသာရဏီယံ၊ တိဝိဓဉ္စ ဥက္ခေပနီယန္တိ တဇ္ဇနီယာဒီနံ သတ္တန္နံ။ အဋ္ဌယာဝတတိယကာတိ ဘိက္ခူနံ ဝသေန စတ္တာရော၊ ဘိက္ခုနီနံ ဝသေန စတ္တာရောတိ အဋ္ဌ သင်္ဃာဒိသေသာ။

ဉတ္တိကမ္မာဒိဝသေနာတိ ¶ ဉတ္တိကမ္မဉတ္တိဒုတိယကမ္မဉတ္တိစတုတ္ထကမ္မဝသေန။ ‘‘ကရိယမာနံ ဒဠှတရံ ¶ ဟောတိ၊ တသ္မာ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဧကစ္စေ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ပန သတိ ကမ္မသင်္ကရော ဟောတိ၊ တသ္မာ န ကာတဗ္ဗန္တိ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ။ သစေ ပန အက္ခရပရိဟီနံ ဝါ ပဒပရိဟီနံ ဝါ ဒုရုတ္တပဒံ ဝါ ဟောတိ၊ တဿ သောဓနတ္ထံ ပုနပ္ပုနံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒံ အကုပ္ပကမ္မဿ ဒဠှီကမ္မံ ဟောတိ၊ ကုပ္ပကမ္မေ ကမ္မံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ သကလက္ခဏေနေဝါတိ ဉတ္တိဉ္စ စတဿော စ ကမ္မဝါစာယော သာဝေတွာဝ။ န သေသကမ္မဝသေနာတိ အပလောကနကမ္မာဒိနာ အဝသေသကမ္မဝသေန န ကာတဗ္ဗံ။

ကမ္မပ္ပဋိဗာဟနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဆန္ဒံအဒတွာဂမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

အာရောစိတံ ဝတ္ထု အဝိနိစ္ဆိတန္တိ အာရောစိတဝတ္ထု အာပတ္တိကဘာဝေန န ဝိနိစ္ဆိတံ။ ဧတ္ထ စ စောဒကေန စ စုဒိတကေန စ အတ္တနော ကထာ ကထိတာ၊ အနုဝိဇ္ဇကော သမ္မတော၊ ဧတ္တာဝတာ ဝတ္ထုမေဝ အာရောစိတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဆန္ဒံ အဒတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကမေယျာတိ ‘‘ကထံ ဣဒံ ကမ္မံ ကုပ္ပံ အဿ၊ ဝဂ္ဂံ အဿ၊ န ကရေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၈၁) ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဆန္ဒံ အဒတွာ နိသိန္နာသနတော ဥဋ္ဌာယ ဂစ္ဆေယျ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ။ ကိရိယာကိရိယန္တိ ဧတ္ထ ဂမနံ ကိရိယံ၊ ဆန္ဒဿ အဒါနံ အကိရိယံ။

ဆန္ဒံအဒတွာဂမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ယထာသန္ထုတန္တိ ယထာမိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ယော ယော’’တိ အာဒိ။ တတ္ထ မိတ္တသန္ဒိဋ္ဌသမ္ဘတ္တဝသေနာတိ မိတ္တသန္ဒိဋ္ဌသမ္ဘတ္တာနံ ဝသေန။ တတ္ထ မိတ္တာ မိတ္တာဝ။ သန္ဒိဋ္ဌာ တတ္ထ တတ္ထ သင်္ဂမ္မ ဒိဋ္ဌမတ္တာ နာတိဒဠှမိတ္တာ။ သမ္ဘတ္တာ သုဋ္ဌု ဘတ္တာ သိနေဟဝန္တော ဒဠှမိတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ပဉ္စ ဂရုဘဏ္ဍာနီတိ ရာသိဝသေန ပဉ္စ ဂရုဘဏ္ဍာနိ၊ သရူပဝသေန ပနေတာနိ ဗဟူနိ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ရာသိဝသေန ပဉ္စ ဂရုဘဏ္ဍာနိ ဝုတ္တာနီ’’တိ။ အာရာမော ¶ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇) နာမ ပုပ္ဖာရာမော ဝါ ဖလာရာမော ဝါ။ အာရာမဝတ္ထု နာမ တေသံယေဝ အာရာမာနံ အတ္ထာယ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဌပိတောကာသော၊ တေသု ဝါ အာရာမေသု ဝိနဋ္ဌေသု တေသံ ပေါရာဏကဘူမိဘာဂေါ ¶ ။ ဝိဟာရော နာမ ယံ ကိဉ္စိ ပါသာဒါဒိသေနာသနံ။ ဝိဟာရဝတ္ထု နာမ တဿ ပတိဋ္ဌာနောကာသော။ မဉ္စော နာမ မသာရကော ဗုန္ဒိကာဗဒ္ဓါ၊ ကုဠီရပါဒကော၊ အာဟစ္စပါဒကောတိ ဣမေသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနံ စတုန္နံ မဉ္စာနံ အညတရော။ ပီဌံ နာမ မသာရကာဒီနံယေဝ စတုန္နံ ပီဌာနံ အညတရံ။ ဘိသိ နာမ ဥဏ္ဏဘိသိအာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဘိသီနံ အညတရာ။ ဗိဗ္ဗောဟနံ နာမ ရုက္ခတူလလတာတူလပေါဋကိတူလာနံ အညတရေန ပုဏ္ဏံ။ လောဟကုမ္ဘီ နာမ ကာဠလောဟေန ဝါ တမ္ဗလောဟေန ဝါ ယေန ကေနစိ လောဟေန ကတာ ကုမ္ဘီ။ လောဟဘာဏကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန ဘာဏကန္တိ အရဉ္ဇရော ဝုစ္စတိ။ ဝါရကောတိ ဃဋော။ ကဋာဟံ ကဋာဟမေဝ။ ဝါသိအာဒီသု၊ ဝလ္လိအာဒီသု စ ဒုဝိညေယျံ နာမ နတ္ထိ။ ဧဝံ –

ဒွိသင်္ဂဟာနိ ဒွေ ဟောန္တိ၊ တတိယံ စတုသင်္ဂဟံ၊

စတုတ္ထံ နဝကောဋ္ဌာသံ၊ ပဉ္စမံ အဋ္ဌဘေဒနံ။

ဣတိ ပဉ္စဟိ ရာသီဟိ၊ ပဉ္စနိမ္မလလောစနော၊

ပဉ္စဝီသဝိဓံ နာထော၊ ဂရုဘဏ္ဍံ ပကာသယိ။ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၇)၊

ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဝါ ဝိဘဇိတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတီတိ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဝါ ဝိဘဇိတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋန္တိ။ ပရိဝတ္တနဝသေန ပန ဝိဿဇ္ဇန္တဿ၊ ဝိဘဇန္တဿ စ အနာပတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘ထာဝရေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ထာဝရေန ထာဝရန္တိ အာရာမအာရာမဝတ္ထုဝိဟာရဝိဟာရဝတ္ထုနာ အာရာမံ အာရာမဝတ္ထုံ ဝိဟာရံ ဝိဟာရဝတ္ထုံ။ ဣတရေနာတိ အထာဝရေန၊ ပစ္ဆိမရာသိတ္တယေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အကပ္ပိယေနာတိ သုဝဏ္ဏမယမဉ္စာဒိနာ စေဝ အကပ္ပိယဘိသိဗိဗ္ဗောဟနေဟိ စ။ မဟဂ္ဃကပ္ပိယေနာတိ ဒန္တမယမဉ္စာဒိနာ စေဝ ပါဝါရာဒိနာ စ။ ဣတရန္တိ အထာဝရံ။ ကပ္ပိယပရိဝတ္တနေန ပရိဝတ္တေတုန္တိ ယထာ အကပ္ပိယံ န ဟောတိ၊ ဧဝံ ပရိဝတ္တေတုံ။

တတြာယံ ပရိဝတ္တနနယော (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၈) – သင်္ဃဿ နာဠိကေရာရာမော ဒူရေ ဟောတိ၊ ကပ္ပိယကာရကာဝ ဗဟုတရံ ခါဒန္တိ၊ ယမ္ပိ န ခါဒန္တိ၊ တတော ¶ သကဋဝေတနံ ဒတွာ အပ္ပမေဝ အာဟရန္တိ။ အညေသံ ပန တဿာရာမဿ အဝိဒူရေ ဂါမဝါသီနံ မနုဿာနံ ဝိဟာရဿ သမီပေ အာရာမော ဟောတိ၊ တေ သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ သကေန အာရာမေန တံ အာရာမံ ယာစန္တိ၊ သင်္ဃေန ‘‘ရုစ္စတိ သင်္ဃဿာ’’တိ အပလောကေတွာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗော။ သစေပိ ဘိက္ခူနံ ရုက္ခသဟဿံ ဟောတိ၊ မနုဿာနံ ပဉ္စသတာနိ၊ ‘‘တုမှာကံ အာရာမော ခုဒ္ဒကော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ အယံ ခုဒ္ဒကော၊ အထ ခေါ ဣတရတော ဗဟုတရံ အာယံ ဒေတိ။ သစေပိ သမကမေဝ ဒေတိ ¶ ၊ ဧဝမ္ပိ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သက္ကာတိ ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ သစေ ပန မနုဿာနံ ဗဟုတရာ ရုက္ခာ ဟောန္တိ၊ ‘‘နနု တုမှာကံ ဗဟုတရာ ရုက္ခာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ ‘‘အတိရေကံ အမှာကံ ပုညံ ဟောတု၊ သင်္ဃဿ ဒေမာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဇာနာပေတွာ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘိက္ခူနံ ရုက္ခာ ဖလဓာရိနော၊ မနုဿာနံ ရုက္ခာ န တာဝ ဖလံ ဂဏှန္တိ။ ကိဉ္စာပိ န ဂဏှန္တိ၊ န စိရေန ဂဏှိဿန္တီတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗမေဝ။ မနုဿာနံ ရုက္ခာ ဖလဓာရိနော၊ ဘိက္ခူနံ ရုက္ခာ န တာဝ ဖလံ ဂဏှန္တိ၊ ‘‘နနု တုမှာကံ ရုက္ခာ ဖလဓာရိနော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ ‘‘ဂဏှထ၊ ဘန္တေ၊ အမှာကံ ပုညံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဒေန္တိ၊ ဇာနာပေတွာ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ အာရာမေန အာရာမော ပရိဝတ္တေတဗ္ဗော၊ ဧတေနေဝ နယေန အာရာမဝတ္ထုပိ ဝိဟာရောပိ ဝိဟာရဝတ္ထုပိ အာရာမေန ပရိဝတ္တေတဗ္ဗံ။ အာရာမဝတ္ထုနာ စ မဟန္တေန ဝါ ခုဒ္ဒကေန ဝါ အာရာမံ အာရာမဝတ္ထုံ ဝိဟာရံ ဝိဟာရဝတ္ထုန္တိ။

ကထံ ဝိဟာရေန (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၈) ဝိဟာရော ပရိဝတ္တေတဗ္ဗော? သင်္ဃဿ အန္တောဂါမေ ဂေဟံ ဟောတိ၊ မနုဿာနံ ဝိဟာရမဇ္ဈေ ပါသာဒေါ၊ ဥဘောပိ အဂ္ဃေန သမကာ။ သစေ မနုဿာ တေန ပါသာဒေန တံ ဂေဟံ ယာစန္တိ၊ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘိက္ခူနံ စေ မဟဂ္ဃတရံ ဂေဟံ ဟောတိ၊ ‘‘မဟဂ္ဃတရံ အမှာကံ ဂေဟ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိဉ္စာပိ မဟဂ္ဃတရံ ပဗ္ဗဇိတာနံ အသာရုပ္ပံ၊ န သက္ကာ တတ္ထ ပဗ္ဗဇိတေဟိ ဝသိတုံ၊ ဣဒံ ပန သာရုပ္ပံ၊ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ဧဝမ္ပိ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန မနုဿာနံ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ ‘‘နနု တုမှာကံ ဂေဟံ မဟဂ္ဃ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘ဟောတု၊ ဘန္တေ၊ အမှာကံ ပုညံ ဘဝိဿတိ၊ ဂဏှထာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ဝိဟာရေန ဝိဟာရော ပရိဝတ္တေတဗ္ဗော။ ဧတေနေဝ နယေန ဝိဟာရဝတ္ထုပိ အာရာမောပိ အာရာမဝတ္ထုပိ ဝိဟာရေန ပရိဝတ္တေတဗ္ဗံ။ ဝိဟာရဝတ္ထုနာ စ မဟဂ္ဃေန ဝါ အပ္ပဂ္ဃေန ဝါ ¶ ဝိဟာရံ ဝိဟာရဝတ္ထုံ အာရာမံ အာရာမဝတ္ထုံ။ ဧဝံ တာဝ ထာဝရေန ထာဝရပရိဝတ္တနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣတရေန ဣတရပရိဝတ္တနေ ပန မဉ္စပီဌံ မဟန္တံ ဝါ ဟောတု၊ ခုဒ္ဒကံ ဝါ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁၊ ဝိ။ သင်္ဂ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၈)၊ အန္တမသော စတုရင်္ဂုလပါဒကံ ဂါမဒါရကေဟိ ပံသွာဂါရကေသု ကီဠန္တေဟိ ကတမ္ပိ သင်္ဃဿ ဒိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ။ သစေပိ ရာဇာ ဝါ ရာဇမဟာမတ္တာဒယော ဝါ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ မဉ္စသတံ ဝါ မဉ္စသဟဿံ ဝါ ဒေန္တိ၊ သဗ္ဗေ ကပ္ပိယမဉ္စာ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဝုဍ္ဎပ္ပဋိပါဋိယာ ‘‘သင်္ဃိကပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဒါတဗ္ဗာ၊ န ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂေန ဒါတဗ္ဗာ။ အတိရေကမဉ္စေ ဘဏ္ဍာဂါရာဒီသု ပညပေတွာ ပတ္တစီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ဗဟိသီမာယ ‘‘သင်္ဃဿ ဒေမာ’’တိ ဒိန္နမဉ္စော ¶ သင်္ဃတ္ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနေ ဒါတဗ္ဗော။ တတ္ထ စေ ဗဟူ မဉ္စာ ဟောန္တိ၊ မဉ္စေန ကမ္မံ နတ္ထိ။ ယဿ ဝသနဋ္ဌာနေ ကမ္မံ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ‘‘သင်္ဃိကပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဒါတဗ္ဗော၊ န ပုဂ္ဂလိကဘောဂေန။ မဟဂ္ဃေန သတဂ္ဃနကေန ဝါ သဟဿဂ္ဃနကေန ဝါ မဉ္စေန အညံ မဉ္စသတံ လဘတိ၊ ပရိဝတ္တေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ န ကေဝလံ မဉ္စေန မဉ္စောယေဝ၊ အာရာမအာရာမဝတ္ထုဝိဟာရဝိဟာရဝတ္ထုပီဌဘိသိဗိဗ္ဗောဟနာနိပိ ပရိဝတ္တေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧသေဝ နယော ပီဌဘိသိဗိဗ္ဗောဟနေသုပိ။ ဝရသေနာသနာဒီနံ သံရက္ခဏတ္ထန္တိ သစေ ဒုဗ္ဘိက္ခံ ဟောတိ၊ ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍပါတေန န ယာပေန္တိ၊ ဧတ္ထ ရာဇရောဂစောရဘယာနိ၊ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တာနံ ဝိဟာရာ ပလုဇ္ဇန္တိ၊ တာလနာဠိကေရာဒိကေ ဝိနာသေန္တိ၊ သေနာသနပစ္စယံ သန္ဓာယ ယာပေတုံ သက္ကာ ဟောတိ၊ ဧဝရူပေ ကာလေ ဝရသေနာသနာဒီနံ သံရက္ခဏတ္ထံ။ လာမကာနိ ဝိဿဇ္ဇေတုန္တိ လာမကံ လာမကံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ၊ လာမကကောဋိယာ ဝိဿဇ္ဇေတုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တတော လဒ္ဓယာဂုဘတ္တစီဝရာဒီနိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကာဠလောဟတမ္ဗလောဟကံသလောဟဝဋ္ဋလောဟာနန္တိ ဧတ္ထ ကံသလောဟံ၊ ဝဋ္ဋလောဟဉ္စ ကိတ္တိမလောဟံ။ တီဏိ ဟိ ကိတ္တိမလောဟာနိ ကံသလောဟံ၊ ဝဋ္ဋလောဟံ၊ အာရကူဋန္တိ။ တတ္ထ တိပုတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ကံသလောဟံ၊ သီတတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ ဝဋ္ဋလောဟံ၊ ရသကတမ္ဗေ မိဿေတွာ ကတံ အာရကူဋံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကံသလောဟံ၊ ဝဋ္ဋလောဟဉ္စ ကိတ္တိမလောဟ’’န္တိ။ တတော အတိရေကန္တိ တတော အတိရေကဂ္ဂဏှနကော။

သရကောတိ ¶ မဇ္ဈေ မကုဠံ ဒဿေတွာ မုခဝဋ္ဋိဝိတ္ထတံ ကတွာ ပိဋ္ဌိတော နာမေတွာ ကာတဗ္ဗံ ဧကံ ဘာဇနံ။ ‘‘သရာဝ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ကဉ္စနကာဒီနံ ဂိဟိဥပကရဏာနံ ဂဟဏံ။ တာနိ ဟိ ခုဒ္ဒကာနိပိ ဂရုဘဏ္ဍာနေဝ ဂိဟိဥပကရဏတ္တာတိ။ ပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ မဟန္တာနီတိ ဒဿေတိ။ ဣမာနိ ပန ဘာဇနီယာနိ ဘိက္ခူပကရဏတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ စ ဧတာနိ၊ ဧဝံ ကုဏ္ဍိကာပိ ဘာဇနီယာ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ယထာ စ မတ္တိကာဘဏ္ဍေ၊ ဧဝံ လောဟဘဏ္ဍေပိ ကုဏ္ဍိကာ ဘာဇနီယကောဋ္ဌာသမေဝ ဘဇတီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။ သင်္ဃိကပရိဘောဂေနာတိ အာဂန္တုကာနံ ဝုဍ္ဎတရာနံ ဒတွာ ပရိဘောဂေန။ ဂိဟိဝိကဋာတိ ဂိဟီဟိ ဝိကတာ ပညတ္တာ၊ အတ္တနော ဝါ သန္တကကရဏေန ဝိရူပံ ကတာ။ ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂေန န ဝဋ္ဋတီတိ အာဂန္တုကာနံ အဒတွာ အတ္တနော သန္တကံ ဝိယ ဂဟေတွာ ပရိဟရိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပိပ္ဖလိကောတိ ကတ္တရိ။ အာရကဏ္ဋကံ သူစိဝေဓကံ။ တာဠံ ယန္တံ။ ကတ္တရယဋ္ဌိဝေဓကော ကတ္တရယဋ္ဌိဝလယံ။ ယထာ တထာ ဃနကတံ လောဟန္တိ လောဟဝဋ္ဋိ လောဟဂုဠော လောဟပိဏ္ဍိ လောဟစက္ကလိကန္တိ ဧဝံ ဃနကတံ လောဟံ။ ခီရပါသာဏမယာနီတိ မုဒုကခီရဝဏ္ဏပါသာဏမယာနိ။

ဂိဟိဝိကဋာနိပိ န ဝဋ္ဋန္တိ အနာမာသတ္တာ။ ပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ သင်္ဃိကပရိဘောဂေန ဝါ ပုဂ္ဂလိကပရိဘောဂေန ¶ ဝါတိ ဒဿေတိ။ သေနာသနပရိဘောဂေါ ပန သဗ္ဗကပ္ပိယော။ တသ္မာ ဇာတရူပါဒိမယာ သဗ္ဗေပိ သေနာသနပရိက္ခာရာ အာမာသာ။ တေနာဟ ‘‘သေနာသနပရိဘောဂေ ပနာ’’တိအာဒိ။

သေသာတိ တတော မဟတ္တရီ ဝါသိ။ ယာ ပနာတိ ယာ ကုဒါရီ ပန။ ကုဒါလော အန္တမသော စတုရင်္ဂုလမတ္တောပိ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ။ နိခါဒနံ စတုရဿမုခံ ဝါ ဟောတု၊ ဒေါဏိမုခံ ဝါ ဝင်္ကံ ဝါ ဥဇုကံ ဝါ၊ အန္တမသော သမ္မုဉ္ဇနိဒဏ္ဍကဝေဓနမ္ပိ ဒဏ္ဍဗန္ဓံ စေ၊ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ကုဒါလော ဒဏ္ဍဗန္ဓနိခါဒနံ ဝါ အဂရုဘဏ္ဍံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ သိပါဋိကာ နာမ ခုရကောသော။ သိခရံ ပန ဒဏ္ဍဗန္ဓနိခါဒနံ အနုလောမေတီတိ အာဟ ‘‘သိခရမ္ပိ နိခါဒနေနေဝ သင်္ဂဟိတ’’န္တိ။ သစေ တမ္ပိ ပန အဒဏ္ဍကံ ဖလမတ္တံ၊ ဘာဇနီယံ။ ဥပက္ခရေတိ ဝါသိအာဒိဘဏ္ဍာနိ။

ပတ္တဗန္ဓကော နာမ ပတ္တဿ ဂဏ္ဌိကာဒိကာရကော။ ‘‘ပဋိမာသုဝဏ္ဏာဒိပတ္တကာရကော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တိပုစ္ဆေဒနကသတ္ထံ၊ သုဝဏ္ဏစ္ဆေဒနကသတ္ထံ၊ ကတပရိကမ္မစမ္မစ္ဆိန္ဒနကခုဒ္ဒကသတ္ထန္တိ ¶ ဣမာနိ စေတ္ထ တီဏိ ပိပ္ဖလိကံ အနုလောမေန္တီတိ အာဟ ‘‘အယံ ပန ဝိသေသော’’တိအာဒိ။ ဣတရာနီတိ မဟာကတ္တရိအာဒီနိ။

အဍ္ဎဗာဟုပ္ပမာဏာတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၂၁) ကပ္ပရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အံသကူဋပ္ပမာဏာ၊ ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထဇာတကာတိ သင်္ဃိကဘူမိယံ ဇာတာ။ အာရက္ခသံဝိဓာနေန ရက္ခိတတ္တာ ရက္ခိတာ စ သာ မဉ္ဇူသာဒီသု ပက္ခိတ္တံ ဝိယ ယထာ တံ န နဿတိ၊ ဧဝံ ဂေါပနတော ဂေါပိတာ စာတိ ရက္ခိတဂေါပိတာ။ တတ္ထဇာတကာပိ ပန အရက္ခိတာ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ န ဟောတိ။ ‘‘သင်္ဃကမ္မေ စ စေတိယကမ္မေ စ ကတေ’’တိ ဣမိနာ သင်္ဃသန္တကေန စေတိယသန္တကံ ရက္ခိတုံ၊ ပရိဝတ္တိတုဉ္စ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ သုတ္တံ ပနာတိ ဝဋ္ဋိတဉ္စေဝ အဝဋ္ဋိတဉ္စ သုတ္တံ။

အဋ္ဌင်္ဂုလသူစိဒဏ္ဍမတ္တောတိ အန္တမသော ဒီဃသော အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တော၊ ပရိဏာဟတော သီဟဠပဏ္ဏသူစိဒဏ္ဍမတ္တော။ ဧတ္ထာတိ ဝေဠုဘဏ္ဍေ။ ဒဍ္ဎံ ဂေဟံ ယေသံ တေတိ ဒဍ္ဎဂေဟာ။ န ဝါရေတဗ္ဗာတိ ‘‘မာ ဂဏှိတွာ ဂစ္ဆထာ’’တိ န နိသေဓေတဗ္ဗာ။ ဒေသန္တရဂတေန သမ္ပတ္တဝိဟာရေ သင်္ဃိကာဝါသေ ဌပေတဗ္ဗာ။

အဝသေသဉ္စ ဆဒနတိဏန္တိ မုဉ္ဇပဗ္ဗဇေဟိ အဝသေသံ ယံ ကိဉ္စိ ဆဒနတိဏံ။ ယတ္ထ ပန တိဏံ ¶ နတ္ထိ၊ တတ္ထ ပဏ္ဏေဟိ ဆာဒေန္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁)။ တသ္မာ ပဏ္ဏမ္ပိ တိဏေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘ဆဒနတိဏသင်္ခေပဂတေသူ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏောပီတိ ဝိတ္ထာရတော အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏော။ လိခိတပေါတ္ထကော ပန ဂရုဘဏ္ဍံ န ဟောတိ။

ဝေဠုမှိ ဝုတ္တပ္ပမာဏောတိ ‘‘အဋ္ဌင်္ဂုလသူစိဒဏ္ဍကမတ္တောပီ’’တိ ဝေဠုဘဏ္ဍေ ဝုတ္တပ္ပမာဏော။ သင်္ဃဿ ဒိန္နော ဝါတိ ဒါရုဒုလ္လဘဋ္ဌာနေ သင်္ဃဿ ဒိန္နော ဝါ။ ကုရုန္ဒိယံ ဝုတ္တက္ကမေန ဒါရုဘဏ္ဍဝိနိစ္ဆယံ ဝတွာ ဣဒါနိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တက္ကမေန ဝတ္တုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာသန္ဒိကာဒီနီတိ ဧတ္ထ အာသန္ဒိကောတိ စတုရဿပီဌံ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဥစ္စကမ္ပိ အာသန္ဒိက’’န္တိ ဝစနတော ဧကတောဘာဂေန ဒီဃပီဌမေဝ ဟိ အဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကံ ဝဋ္ဋတိ။ စတုရဿာသန္ဒိကော ပန ပမာဏာတိက္ကန္တောပိ ဝဋ္ဌတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘သတ္တင်္ဂေါ၊ ဘဒ္ဒပီဌကံ၊ ဧဠကပါဒကပီဌံ၊ အာမလကဝဋ္ဋကပီဌံ၊ ဖလကံ၊ ကောစ္ဆံ၊ ပလာလပီဌက’’န္တိ ¶ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) ဣမေ သင်္ဂဏှန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အန္တမသော’’တိအာဒိ။ ပဏ္ဏေဟိ ဝါတိ ကဒလိပဏ္ဏာဒီဟိ ဝါ။ ဗျဂ္ဃစမ္မောနဒ္ဓမ္ပိ ဝါဠရူပပရိက္ခိတ္တံ ရတနပရိသိဗ္ဗိတံ ကောစ္ဆကံ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ။

ဃဋ္ဋနဖလကံ နာမ ယတ္ထ ဌပေတွာ ရဇိတစီဝရံ ဟတ္ထေန ဃဋ္ဋေန္တိ။ ဃဋ္ဋနမုဂ္ဂရော နာမ အနုဝါတာဒိဃဋ္ဋနကောတိ ဝဒန္တိ။ ဒဏ္ဍမုဂ္ဂရော နာမ ယေန ရဇိတစီဝရံ ပေါထေန္တိ။ အမ္ဗဏန္တိ ဖလကေဟိ ပေါက္ခရဏီ ဝိယ ကတံ ပါနီယဘာဇနံ။ ရဇနဒေါဏီတိ ပက္ကရဇနံ အာကိရိတွာ ဌပနဘာဇနံ။

အကပ္ပိယစမ္မန္တိ သီဟာဒီနံ စမ္မံ။ ‘‘ဘူမတ္ထရဏံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ အကပ္ပိယစမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပစ္စတ္ထရဏဂတိက’’န္တိ ဣမိနာ မဉ္စပီဌေပိ အတ္ထရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ပါဝါရာဒိပစ္စတ္ထရဏမ္ပိ ဂရုဘဏ္ဍန္တိ ဧကေ။ နောတိ အပရေ။ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကပ္ပိယစမ္မာနီတိ မိဂါဒီနံ စမ္မာနိ။

သဗ္ဗံ စက္ကယုတ္တယာနန္တိ ရထသကဋာဒိကံ သဗ္ဗစက္ကယုတ္တယာနံ။ ဝိသင်္ခရိတစက္ကံ ပန ယာနံ ဘာဇနီယံ။ အနုညာတဝါသိ နာမ ယာ သိပါဋိကာယ ပက္ခိပိတွာ ပရိဟရိတုံ သက္ကာတိ ဝုတ္တာ။ မုဋ္ဌိပဏ္ဏန္တိ တာလပတ္တံ။ တဉှိ မုဋ္ဌိနာ ဂဟေတွာ ပရိဟရန္တီတိ ‘‘မုဋ္ဌိပဏ္ဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ မုဋ္ဌိပဏ္ဏန္တိ ဆတ္တစ္ဆဒနပဏ္ဏမေဝါတိ ကေစိ။ အရဏိသဟိတန္တိ အရဏိယုဂဠံ၊ ဥတ္တရာရဏီ၊ အဓရာရဏီတိ အရဏိဒွယန္တိ အတ္ထော။

ဖာတိကမ္မံ ¶ ကတွာတိ အန္တမသော တံအဂ္ဃနကဝါလိကာယပိ ထာဝရံ ဝဍ္ဎိကမ္မံ ကတွာ။ ဖာတိကမ္မံ အကတွာ ဂဏှန္တေန တတ္ထေဝ ဝလဉ္ဇေတဗ္ဗော။ ဂမနကာလေ သင်္ဃိကေ အာဝါသေ ဌပေတွာ ဂန္တဗ္ဗံ။ အသတိယာ ဂဟေတွာ ဂတေန ပဟိဏိတွာ ဒါတဗ္ဗော။ ဒေသန္တရဂတေန သမ္ပတ္တဝိဟာရေ သင်္ဃိကာဝါသေ ဌပေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာတိ မတ္တိကာဘဏ္ဍေ။ ကုဏ္ဍိကာတိ အယောကုဏ္ဍိကာ စေဝ တမ္ဗလောဟကုဏ္ဍိကာ စ။ ဘာဇနီယကောဋ္ဌာသမေဝ ဘဇတီတိ ဘာဇနီယပက္ခမေဝ သေဝတိ၊ န တု ဂရုဘဏ္ဍန္တိ အတ္ထော။ ကဉ္စနကော ပန ဂရုဘဏ္ဍမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတရန္တိ ဂရုဘဏ္ဍံ။

ဒုဗ္ဗလသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂။ ပရိဏာမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဒွါဒသမေ ¶ န ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ။

ပရိဏာမနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သဟဓမ္မိကဝဂ္ဂေါ အဋ္ဌမော။

၉။ ရတနဝဂ္ဂေါ

၁။ အန္တေပုရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

အနိက္ခန္တရာဇကေ အနိဂ္ဂတရတနကေတိ ဧတ္ထ ‘‘သယနိဃရေ’’တိ ပါဌသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အနိက္ခန္တော ရာဇာ ဣတော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဣတောတိ သယနိဃရတော။ သယနိဃရေတိ သယနီယဃရေ။ ယတ္ထ ရညော သယနံ ပညတ္တံ ဟောတိ၊ အန္တမသော သာဏိပါကာရပရိက္ခိတ္တမ္ပိ၊ တသ္မိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနံ၊ ဟတ္ထိအာဒိ။ ဣဓ ပန ဣတ္ထိရတနံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ရတနံ ဝုစ္စတိ မဟေသီ’’တိ။

ဥဘောသူတိ ¶ ရာဇမဟေသီသု။ ကိရိယာကိရိယန္တိ ဧတ္ထ ဣန္ဒခီလာတိက္ကမော ကိရိယံ၊ အပ္ပဋိသံဝိဒိတံ အကိရိယန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အန္တေပုရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ရတနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

မုတ္တာဒိဒသဝိဓန္တိ ‘‘မုတ္တာ မဏိ ဝေဠုရိယော သင်္ခေါ သိလာ ပဝါဠံ ရဇတံ ဇာတရူပံ လောဟိတင်္ကော မသာရဂလ္လ’’န္တိ (ပါစိ။ ၅၀၆) ဒသဝိဓံ ရတနံ။ အဇ္ဈာဝသထေတိ ဂေဟေ။ တေနာဟ ‘‘ပရိက္ခိတ္တဿာ’’တိအာဒိ၊ ပရိက္ခိတ္တဿ အာဝသထဿာတိ အတ္ထော။ အာဝသထောတိ စေတ္ထ အန္တောဂါမေ နိဝိဋ္ဌဂေဟံ အဓိပ္ပေတံ။ အာရာမေ နိဝိဋ္ဌဂေဟံ ပန အဇ္ဈာရာမဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတံ။ ‘‘အာဝသထောတိ စေတ္ထ အန္တောအာရာမေ ဝါ ဟောတု၊ အညတ္ထ ဝါ၊ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ဝုစ္စတီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၅၀၆) ကေစိ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ အတ္ထာယ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္တနော ဝါ တေသံ သင်္ဃာဒီနံ ဝါ အတ္ထာယ ဥဂ္ဂဏှန္တဿ ဝါ ဥဂ္ဂဏှာပေန္တဿ ဝါ ဒုက္ကဋမေဝ။ သစေ ပန မာတာပိတူနံ သန္တကံ အဝဿံ ပဋိသာမေတဗ္ဗံ ¶ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဟောတိ၊ အတ္တနော အတ္ထာယ ဂဟေတွာ ပဋိသာမေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘တာဒိသံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တာဒိသန္တိ ယံ မာတာပိတူနံ သန္တကံ အဝဿံ ပဋိသာမေတဗ္ဗံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ၊ တာဒိသံ။ ဆန္ဒေနပိ ဘယေနပီတိ ဝဍ္ဎကိအာဒီသု ဆန္ဒေနပိ၊ ရာဇဝလ္လဘေသု ဘယေနပိ။

တာဒိသေ ဌာနေတိ မဟာဝိဟာရသဒိသဿ မဟာရာမဿ ပါကာရပရိက္ခိတ္တေ ပရိဝေဏေ။ သညာဏံ ကတွာတိ ‘‘ဧတ္တကာ ကဟာပဏာ’’တိအာဒိနာ ရူပေန ဝါ လဉ္ဆနာဒိနိမိတ္တေန ဝါ သညာဏံ ကတွာ၊ သလ္လက္ခေတွာတိ အတ္ထော။ ပတိရူပါနံ ဘိက္ခူနံ ဟတ္ထေတိ လဇ္ဇီနံ ကုက္ကုစ္စကာနံ ဘိက္ခူနံ ဟတ္ထေ။ လောလဇာတိကာနဉှိ ဟတ္ထေ ဌပေတုံ န လဗ္ဘတိ။ နေဝ ပက္ကမတီတိ နေဝ တမှာ အာဝါသာ ပက္ကမတိ။ ‘‘ထာဝရံ သေနာသနံ ဝါ’’တိအာဒိနာ အတ္တနော စီဝရာဒိမူလံ န ကာတဗ္ဗန္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀၆) ဒဿေတိ။ တံ ဒဿေတွာတိ ယံ ထာဝရသေနာသနာဒိ ကတံ၊ တံ ဥပါသက တဝ သန္တကေန ဣဒံ နာမ ကတန္တိ ဧဝံ ဒဿေတွာ။ သမာဒပေတွာတိ အညံ သမာဒပေတွာ၊ ‘‘ဥဒ္ဒိဿ အရိယာ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဧသာ အရိယာန ယာစနာ’’တိ ဝုတ္တနယေန ယာစိတွာတိ အတ္ထော။

အနုညာတဋ္ဌာနေတိ အဇ္ဈာရာမအဇ္ဈာဝသထေ။ အာမာသန္တိ အာမသိတဗ္ဗဉ္စေဝ ပဋိသာမေတဗ္ဗဉ္စ ဝတ္ထာဒိ။

ရတနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဝိကာလဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

စာရိတ္တေတိ ¶ စာရိတ္တသိက္ခာပဒေ။ ဥပစာရန္တိ ဒုတိယလေဍ္ဍုပါတံ။ အညံ ဂါမံ ဂစ္ဆန္တာနံ ပုန အာပုစ္ဆနကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဥဿာဟံ အပ္ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတွာ အညံ ဂါမံ ဂစ္ဆန္တာနံ ဂါမသတမ္ပိ ဟောတု၊ ပုန အာပုစ္ဆနကိစ္စံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဥဿာဟန္တိ ဂါမပ္ပဝိသနုဿာဟံ။ အန္တရာရာမာဒီသု (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၁၅) န ကေဝလံ အနာပုစ္ဆာ ဂစ္ဆန္တဿေဝ၊ ကာယဗန္ဓနံ အဗန္ဓိတွာ သင်္ဃာဋိံ အပါရုပိတွာ ဂစ္ဆန္တဿာပိ အနာပတ္တိ။ အာပဒါသူတိ သီဟော ဝါ ဗျဂ္ဃော ဝါ အာဂစ္ဆတိ၊ မေဃော ဝါ ဥဋ္ဌေတိ၊ အညော ဝါ ကောစိ ဥပဒ္ဒဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ¶ ၊ အနာပတ္တိ။ ဧဝရူပါသု အာပဒါသု ဗဟိဂါမတော အန္တောဂါမံ ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

ဝိကာလဂါမပ္ပဝေသနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သူစိဃရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

တံ အဿ အတ္ထီတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၅၁၇) ပဌမံ ဘိန္ဒိတွာ ပစ္ဆာ ဒေသေတဗ္ဗတ္တာ တံ ဘေဒနကံ အဿ ပါစိတ္တိယဿ အတ္ထီတိ။

အရဏိကေတိ အရဏိဓနုကေ။ ဝိဓေတိ ဝေဓကေ။ ဝါသိဇဋေတိ ဝါသိဒဏ္ဍကေ စ။

သူစိဃရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ မဉ္စပီဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

အဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော။ ‘‘ဆေဒနကံ ဘေဒနကသဒိသမေဝါ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဆေဒနမေဝ ဆေဒနကံ၊ တံ အဿ အတ္ထီတိ ဆေဒနက’’န္တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။

ယထာ ပမာဏမေဝ ဥပရိ ဒိဿတိ၊ ဧဝံ နိခဏိတွာ ဝါတိ သစေ ပန န ဆိန္ဒိတုကာမော ဟောတိ၊ ယထာ ပမာဏမေဝ ဥပရိ ဒိဿတိ၊ ဧဝံ ဘူမိယံ နိခဏိတွာ ဝါ။ အဋ္ဋကံ ဝါ ဗန္ဓိတွာတိ ဥက္ခိပိတွာ တုလာသင်္ဃာတေ ဌပေတွာ အဋ္ဋံ ကတွာ။

မဉ္စပီဌသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ တူလောနဒ္ဓသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

စိမိလိကံ ¶ ပတ္ထရိတွာ တူလံ ပက္ခိပိတွာတိ မဉ္စပီဌာနံ ဥပရိ စိမိလိကံ ပတ္ထရိတွာ တဿ ဥပရိ တူလံ ပက္ခိပိတွာတိ အတ္ထော။ ဥပရိ စိမိလိကာယာတိ ဥပရိမဘာဂေ စိမိလိကာယ။

သီသပ္ပမာဏန္တိ ¶ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၇၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၉၇) ယတ္ထ ဂလဝါဋကတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗသီသံ ဥပဒဟန္တိ၊ တံ သီသပ္ပမာဏံ။ တဉ္စ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော တိရိယံ မုဋ္ဌိရတနံ ဟောတိ၊ ဒီဃတော ဒွိရတနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယဿ ဝိတ္ထာရတော တီသု ကောဏေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ ဒွိန္နံ အန္တရံ ဝိဒတ္ထိ စတုရင်္ဂုလံ ဟောတီတိ ဒွိန္နံ ကောဏာနံ အန္တရံ မိနိယမာနံ ဝိဒတ္ထိ စေဝ စတုရင်္ဂုလဉ္စ ဟောတိ။ မဇ္ဈေ မုဋ္ဌိရတနန္တိ ဗိဗ္ဗောဟနဿ မဇ္ဈံ တိရိယတော မုဋ္ဌိရတနပ္ပမာဏံ ဟောတိ။ အယဉှိ သီသပ္ပမာဏဿ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါ။ တတော ဥဒ္ဓံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဟေဋ္ဌာ ဝဋ္ဋတိ။ အဂိလာနဿ သီသူပဓာနဉ္စ ပါဒူပဓာနဉ္စာတိ ဒွယမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ဂိလာနဿ ဗိဗ္ဗောဟနာနိ သန္ထရိတွာ ဥပရိ ပစ္စတ္ထရဏံ ဒတွာ နိပဇ္ဇိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။

တူလောနဒ္ဓသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

သတ္တမံ ဥတ္တာနမေဝ။

နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

အဓောနာဘိဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလန္တိ နာဘိယာ ဟေဋ္ဌာ ဇာဏုမဏ္ဍလာနံ ဥပရိ။ ကဏ္ဍုပီဠကအဿာဝထုလ္လကစ္ဆာဗာဓာနန္တိ ဧတ္ထ ကဏ္ဍူတိ ကစ္ဆု။ ပီဠကာတိ လောဟိတတုဏ္ဍိကာ သုခုမပီဠကာ။ အဿာဝေါတိ အရိသဘဂန္ဒလမဓုမေဟာနံ ဝသေန အသုစိပဂ္ဃရဏံ။ ထုလ္လကစ္ဆာဗာဓောတိ မဟာပီဠကာဗာဓော ဝုစ္စတိ။

ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉-၁၀။ ဝဿိကသာဋိကနန္ဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

နဝမံ ¶ ¶ ဒသမဉ္စ ဥတ္တာနမေဝ။

ဝဿိကသာဋိကနန္ဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ရတနဝဂ္ဂေါ နဝမော။

ဣတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယာ ပါတိမောက္ခဝဏ္ဏနာယ

ဝိနယတ္ထမဉ္ဇူသာယံ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ

ပါစိတ္တိယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။