တီကာ > ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) > ကင်္ခါဝိတရဏီပုရာဏ-ဋီကာ

တတ္ထ ကထိနန္တိ ‘‘သင်္ဃဿ အနုမောဒနာယ၊ ဂဏဿ အနုမောဒနာယ၊ ပုဂ္ဂလဿ အတ္ထာရာ သင်္ဃဿ အတ္ထတံ ဟောတိ ကထိန’’န္တိ (ပရိ။ ၄၁၄) ဝစနတော တေသံယေဝ အနုမောဒနာဒိဓမ္မာနံ သင်္ဂဟော ကထိနံ နာမ။ ယထာဟ ‘‘ကထိနံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ တေသညေဝ ဓမ္မာနံ သင်္ဂဟော သမဝါယော နာမံ နာမကမ္မ’’န္တိအာဒိ (ပရိ။ ၄၁၂)။ တသ္မာ ကထိနန္တိ ဣဒံ ဗဟူသု ဓမ္မေသု နာမမတ္တံ၊ န ပရမတ္ထတော ဧကော ဓမ္မော။ ကော ပနဿ အတ္ထာရောတိ? တဒေကဒေသောဝ ခီရဿ ဓာရာ ဝိယ။ ယထာ စာဟ ‘‘အတ္ထာရော ဧကေန ဓမ္မေန သင်္ဂဟိတော ဝစီဘေဒေနာ’’တိ။ သဟဇာ နာမ အဋ္ဌ မာတိကာ၊ ဒွေ ပလိဗောဓာ၊ ပဉ္စာနိသံသာတိ ဣမေ ပန္နရသ ဓမ္မာ။ သမယဒွယံ နာမ ကထိနတ္ထာရသမယော၊ စီဝရသမယော စာတိ။ တတ္ထ ကထိနတ္ထာရသမယော ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမော မာသော။ စီဝရသမယော နာမ အနတ္ထတေ ကထိနေ အယံ ကတ္တိကမာသော၊ အတ္ထတေ စတ္တာရော ဟေမန္တိကာ စာတိ ပဉ္စ မာသာ။

တတ္ထ အဋ္ဌ မာတိကာ နာမ ပက္ကမနန္တိကာဒယော။ တာ သဗ္ဗာပိ အတ္ထာရေန ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ နာမ။ တဗ္ဘာဝဘာဝိတာယ အတ္ထာရေ သတိ ဥဒ္ဓါရော သမ္ဘဝတိ။ တတ္ထ ကထိနတ္ထာရေန ဧကုပ္ပာဒါ ¶ ဧကနိရောဓာ အန္တရုဗ္ဘာရော သဟုဗ္ဘာရော၊ အဝသေသာ ကထိနုဗ္ဘာရာ ဧကုပ္ပာဒါ၊ နာနာနိရောဓာ စ။ တတ္ထ ဧကနိရောဓာတိ အတ္ထာရေန သဟ နိရောဓာ၊ အန္တရုဗ္ဘာရသဟုဗ္ဘာရာနံ ဥဒ္ဓါရာဘာဝေါ ဧကက္ခဏေ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သေသာ နာနာ နိရုဇ္ဈန္တိ နာမ။ တေသု ဟိ ဥဒ္ဓါရဘာဝံ ပတ္တေသုပိ အတ္ထာရော တိဋ္ဌတိ ဧဝါတိ အဋ္ဌကထာယံ အတ္ထဝိဘာဝနာ။ သစေ အတ္ထတေ ကထိနေ ဘိက္ခုသ္မိံ သာပေက္ခေ ¶ တမှာ အာဝါသာ ပက္ကမန္တေ သင်္ဃော အန္တရုဗ္ဘာရံ ကရောတိ၊ တဿ ဘိက္ခုနော ပဌမမေဝ မူလာဝါသေ နိဋ္ဌိတစီဝရပလိဗောဓာဘာဝေပိ သတိ အန္တရုဗ္ဘာရေ ပလိဗောဓော ဆိဇ္ဇတိ သတိပိ သာပေက္ခတာယ သဥဿာဟတ္တာ။ ဣမိနာ ပရိယာယေန ပက္ကမနန္တိကော ကထိနုဒ္ဓါရော အတ္ထာရေန ဧကုပ္ပာဒေါ နာနာနိရောဓော ဟောတိ။ တထာ အန္တရုဗ္ဘာရေ သတိ သုဏန္တဿာပိ ယာဝ စီဝရနိဋ္ဌာနံ န ဂစ္ဆတိ၊ တာဝ ပရိဟာရသမ္ဘဝတော နိဋ္ဌာနန္တိကော။ ယာဝ သန္နိဋ္ဌာနံ န ဂစ္ဆတိ၊ တာဝ ပရိဟာရသမ္ဘဝတော သန္နိဋ္ဌာနန္တိကော။ ယာဝ န နဿတိ၊ တာဝ ပရိဟာရသမ္ဘဝတော နာသနန္တိကော။ ယာဝ န သုဏာတိ၊ တာဝ ပရိဟာရသမ္ဘဝတော သဝနန္တိကော။ ယာဝ စီဝရာသာ န ဆိဇ္ဇတိ၊ တာဝ ပရိဟာရသမ္ဘဝတော အာသာဝစ္ဆေဒိကော။ ယာဝ သီမံ နာတိက္ကမတိ၊ တာဝ ပရိဟာရသမ္ဘဝတော သီမာတိက္ကန္တိကော။ အတ္ထာရေန ဧကုပ္ပာဒေါ နာနာနိရောဓော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ အန္တရုဗ္ဘာရသဟုဗ္ဘာရာ ဒွေ အန္တောသီမာယံ ဧဝ သမ္ဘဝန္တိ၊ န ဗဟိသီမာယံ။ ပက္ကမနသဝနသီမာတိက္ကန္တိကာ ဗဟိသီမာယမေဝ သမ္ဘဝန္တိ၊ န အန္တောသီမာယံ။ နိဋ္ဌာနသအအာဋ္ဌာနာသာဝစ္ဆေဒိကာ အန္တောသီမာယဉ္စေဝ ဗဟိသီမာယဉ္စ။ အန္တရုဗ္ဘာရော သင်္ဃာယတ္တော၊ ပက္ကမနနိဋ္ဌာနသန္နိဋ္ဌာနသီမာတိက္ကန္တိကာ ပုဂ္ဂလာဓီနာ၊ သေသာ တဒုဘယဝိပရီတာ။

တတ္ထ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိ ဣမိနာ စီဝရပလိဗောဓာဘာဝမေဝ ဒီပေတိ။ န အာဝါသပလိဗောဓာဘာဝံ။ ‘‘ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ ဣမိနာ ဥဘယပလိဗောဓာဘာဝံ ဒီပေတိ၊ တသ္မာ ဥဘယပလိဗောဓာဘာဝဒီပနတ္ထံ တဒေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ စေ? န၊ ဝိသေသတ္တာ။ ကထံ? ကာမဉ္စေတံ တသ္မာ ‘‘ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ ကေသဉ္စိ ကထိနုဒ္ဓါရာနံ နာနာနိရောဓတ္တာ၊ သင်္ဃပုဂ္ဂလာဓီနာနဓီနတ္တာ စ အန္တောဗဟိဥဘယသီမာသု နိယမာနိယမတော စ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ သင်္ဃဿ၊ န ပုဂ္ဂလဿ ဥဗ္ဘတံ ဟောတိ၊ တထာပိ ‘‘ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ ဣဒံ သာမညဝစနံ။ တသ္မာ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိ ဣမိနာ နိယမေတိ။

ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သင်္ဃဿ အန္တရုဗ္ဘာရေန ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ အစ္ဆိန္နစီဝရပလိဗောဓော ဗဟိသီမာဂတော ပစ္ဆာ ဂန္တွာ အတ္တနော သီမာဂတော အနိဋ္ဌိတစီဝရော အာနိသံသံ လဘတိ ဧဝါတိ ကတွာ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အာဝါသပလိဗောဓော နာမ ဝသတိ ဝါ တသ္မိံ ¶ အာဝါသေ၊ သာပေက္ခော ဝါ ပက္ကမတိ။ စီဝရပလိဗောဓော နာမ စီဝရံ အကတံ ¶ ဝိပ္ပကတံ၊ စီဝရာသာနုပစ္ဆိန္နာ၊ တဗ္ဗိပရီတေန အပလိဗောဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ အနတ္ထတကထိနာနံ စီဝရကာလသမယေ နိယမတော စတ္တာရော အာနိသံသာ လဗ္ဘန္တိ၊ အသမာဒါနစာရော အနိယမတော။ တေန သာသင်္ကသိက္ခာပဒံ ဝုတ္တံ။ ကထံ စတ္တာရော နိယတာတိ စေ? ‘‘စီဝရကာလသမယော နာမ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမော မာသော’’တိ (ပါရာ။ ၆၄၉) ဝစနတော အနတ္ထတကထိနာနံ တသ္မိံ မာသေ ယာဝဒတ္ထစီဝရံ သိဒ္ဓံ၊ တထာ တတိယကထိနသိက္ခာပဒေ (ပါရာ။ ၄၉၇ အာဒယော) အကာလစီဝရံ နာမ ပိဋ္ဌိသမယတော ပဋ္ဌာယ တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သင်္ဃတော လဘိတဗ္ဗံ စေ၊ ယာဝ စီဝရကာလသမယံ နိက္ခိပိတွာ ဘာဇေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုဂ္ဂလိကံ စေ၊ ဝဿာနဿ ဆဋ္ဌပက္ခဿ ပဉ္စမိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ စီဝရကာလသမယံ အနဓိဋ္ဌိတံ အဝိကပ္ပိတံ ဝဋ္ဋတိ အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒေန အနုညာတတ္တာ၊ န တတော ပရံ။ တဒါ ဥပ္ပန္နစီဝရဿ ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ ပဌမကထိနေန။ တတ္ထ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယော သင်္ဃိကံ သန္ဓာယ၊ တထာ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပဌမကထိနေ (ပါရာ။ ၄၅၉ အာဒယော) ပဌမပညတ္တိယာ၊ အဝိသေသေန ဝါ ဧကာဒသမေ ဒိဝသေ အာပတ္တိ။ ဝဿာနဿ ဟိ အန္တောနိဝါရဏတ္ထံ အဋ္ဌကထာယ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ (ပါရာ။ ၄၆၂ အာဒယော) ဝုတ္တံ။ ဧသေဝ နယော ဒုတိယေ၊ တတိယေ စ။ တေန စီဝရကာလတော ပုရေ ဝါ အန္တော ဝါ ဥပ္ပန္နံ စီဝရကာလတော ဥဒ္ဓံ ဧကဒိဝသမ္ပိ ပရိဟာရံ န လဘတိ။ ယဒိ လဘေယျ၊ အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒဝိရောဓော။ ‘‘ယာဝ စီဝရကာလသမယံ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ၊ တတော စေ ဥတ္တရိ နိက္ခိပေယျ၊ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၄၈) ဟိ တတ္ထ ဝုတ္တံ။ ဝဿာဝါသိကဘာဝေန သင်္ဃတော လဒ္ဓံ ဝုဋ္ဌဝဿတ္တာ အတ္တနော သန္တကဘူတံ အစ္စေကစီဝရံ စီဝရကာလသမယံ အတိက္ကာမယတော ဧဝ အာပတ္တိ၊ န အစ္စေကစီဝရကာလံ အတိက္ကာမယတော အာပတ္တီတိ။ ‘‘အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသမာသေ ဥပ္ပန္န’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၀၀) ဝစနတော ယော စ တတ္ထ စီဝရုပ္ပာဒေါ၊ သော စ နေသံ ဘဝိဿတီတိ သိဒ္ဓံ၊ အနာမန္တစာရဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒေ ‘‘အညတြ သမယာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၂၂ အာဒယော) ဝုတ္တတ္တာ သေသဒွယံ သိဒ္ဓမေဝ။ တသ္မာ ‘‘ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္နံ၊ ဧတံ အကာလစီဝရ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၀၀) ဝစနတော အာဒိဿ ဒိန္နစီဝရံ ပရိဟာရံ န လဘတိ။

အပရကတ္တိကာယမေဝ ဝါ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ လဘတိ၊ ဧဝံ ‘‘ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာတိ စေ? န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဆ ဌာနာနိ ဟိ သာပေက္ခတာယ ဝုတ္တာနိ ¶ ။ ဒုဋ္ဌဒေါသဒွယေ အဓိကရဏစတုတ္ထံ၊ ပဌမာနိယတေ သောတဿ ရဟော၊ တတိယကထိနေ အာဒိဿ ဒိန္နံ စီဝရံ၊ အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒေ ¶ ‘‘သညာဏံ ကတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဒံ၊ ဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနပ္ပဋိစ္ဆာဒနဒွယေ အဓိကရဏံ၊ ပါရာဇိကဝစနဉ္စ၊ တီသု ကထိနသိက္ခာပဒေသု ‘‘အဋ္ဌန္နံ မာတိကာနံ အညတရာယာ’’တိ ဝစနန္တိ။ တတ္ထ အာဒိဿ ဒိန္နံ စီဝရံ သင်္ဃိကံ ဘာဇိတဗ္ဗစီဝရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပုဂ္ဂလိကံ။ သညာဏံ ကတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ ဝဿာဝါသိကစီဝရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဝုဋ္ဌဝဿေန ပစ္ဆာ ဒါတဗ္ဗတ္တာ သညာဏံ ကာတဗ္ဗံ၊ န ဉာတိပ္ပဝါရိတတော လဒ္ဓံ ပုဂ္ဂလိကံ သန္ဓာယ။ တသ္မာ ဒုဝိဓံ အစ္စေကစီဝရံ သင်္ဃေ နိန္နံ၊ ပုဂ္ဂလေ နိန္နဉ္စာတိ သိဒ္ဓံ။ တတ္ထ သင်္ဃေ ပရိဏတံ အစ္စေကစီဝရံ ဝဿူပနာယိကဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ၊ ပိဋ္ဌိသမယတော ပဋ္ဌာယ ဝါ ယာဝ ပဝါရဏာ နိက္ခိပိတုံ ဝဋ္ဋတိ ဧဝ သင်္ဃိကတ္တာ၊ ပုဂ္ဂလိကမ္ပိ ‘‘ဝဿံဝုဋ္ဌကာလေ ဂဏှထာ’’တိ ဒိန္နတ္တာ။ တာဒိသဉှိ ယာဝ ဝဿံဝုဋ္ဌော န ဟောတိ၊ တာဝ တဿေဝ ဒါယကဿ သန္တကံ ဟောတိ။ ဧတ္တကော ဝိသေသဟေတု။

‘‘အနစ္စေကစီဝရေ အနစ္စေကစီဝရသညီ စီဝရကာလသမယံ အတိက္ကာမေတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ ဝစနတော အစ္စေကစီဝရကဿေဝ သော အပရာဓော။ ယေန ‘‘ဝိရောဓော’’တိ ဝစနံ ဒဿေယျာတိ န ဝိနယေ ဝိသေသဟေတု ပရိယေသိတဗ္ဗော။ ဗုဒ္ဓဝိသယတ္တာ ပမာဏန္တိ စေ? န၊ ယဒိ ဧဝံ ဧတ္ထ အတ္တနော သန္တကဘူတမ္ပိ အစ္စေကစီဝရံ သညာဏံ ကတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗမေဝ၊ န အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ န ဝိကပ္ပေတဗ္ဗံ န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗံ။ တတော ‘‘အနာပတ္တိ၊ အန္တောသမယေ အဓိဋ္ဌေတိ ဝိကပ္ပေတိ ဝိဿဇ္ဇေတီ’’တိအာဒိဝစနဝိရောဓော (ပါရာ။ ၆၅၁) အဓိဝါသေတဗ္ဗော သိယာ။ တထာ ‘‘ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမေ မာသေ ကထိနုဒ္ဓါရေ ကတေ တသ္မိံ မာသေ အတ္ထတေ ကထိနေ ကထိနုဒ္ဓါရဒိဝသံ အတိက္ကာမေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီ’’တိ ဝစနတော နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ အယမ္ပိ အတ္ထဝိရောဓော အဓိဝါသေတဗ္ဗော သိယာ။ တသ္မိဉ္စ ‘‘အနစ္စေကစီဝရေ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ အနဓိဋ္ဌိတံ အဝိကပ္ပိတမေဝါတိ ဧတ္တကော ဝိသေသဟေတု။ အတိရေကစီဝရဉ္စေတံ ပဌမသိက္ခာပဒေနာပတ္တိ၊ ဣတရံ စေ အနာပတ္တိယေဝါတိ ဣမဿ အတ္ထဿ အယံ ဘဂဝတော ဝိသေသဟေတု။ တထာ အတိရေကဒသာဟာနာဂတာယေဝ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယ သင်္ဃဿ ဝဿာဝါသိကတ္ထံ အစ္စေကစီဝရံ ဝိယ ဒဒမာနံ န ¶ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဒသာဟာနာဂတာယ ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္တကော ဝိသေသဟေတု။ တတော အဋ္ဌကထာနယဝိရောဓော စ အဓိဝါသေတဗ္ဗော သိယာ။ တတ္ထ ‘‘အဓိဋ္ဌိတတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နံ အစ္စေကစီဝရံ န ဟောတီ’’တိ ဝတွာ အညထာ နယော ဒဿိတော။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ သော စ နယော သင်္ဃိကံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တတ္တာ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ နေဝ သော စ ပဋိက္ခိတ္တော။ ယထာ အနစ္စေကစီဝရံ ဆဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နံ အတိရေကဒသာဟာနာဂတာယပိ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ စီဝရကာလသမယံ အတိက္ကာမယတောပိ အနာပတ္တီတိ အယမ္ပိ နယော အဓိဝါသေတဗ္ဗော သိယာ။ တတော ပဌမကထိနဝိရောဓော။ ဒသာဟာနာဂတာယ ဧဝ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ¶ စီဝရကာလသမယံ အတိက္ကာမယတော အနာပတ္တီတိ စေ၊ တံ ဒွေ ဒသာဟေ လဘတီတိ ဧတ္တကော ဝိသေသဟေတု။

အန္တရာ အနာပတ္တိက္ခေတ္တစီဝရကာလပ္ပဝိဋ္ဌတ္တာ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပစ္စုဒ္ဓဋံ ဝိယ တံ ပုနပိ ဒသာဟေ လဘတီတိ စေ? န၊ ကာလပ္ပဝေသော အဓိဋ္ဌာနံ ဝိယ ဟောတီတိ စေ? န၊ ‘‘ဝဿိကသာဋိကံ ဝဿာနံ စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ၊ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ ဝစနဝိရောဓံ ကတွာ၊ တတော ပရံ ဒသာဟံ အဝိကပ္ပေန္တဿာပိ အနာပတ္တိ သိယာ။ အပိစ ယံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဝဿိကသာဋိကာ အန္တောဝဿေ လဒ္ဓါ စေဝ နိဋ္ဌိတာ စ၊ အန္တောဒသာဟေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ၊ ဒသာဟာတိက္ကမေ နိဋ္ဌိတာ၊ တဒဟေဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ၊ ဒသာဟေ အပ္ပဟောန္တေ စီဝရကာလံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၃၀)။ တေန အာပတ္တိတော န မုစ္စေယျ။ ကာလပ္ပဝေသော ဟိ အဓိဋ္ဌာနပရိယာယော န ဇာတောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ယထာဝုတ္တော အတ္ထဝိကပ္ပော ပါဠိနယေနေဝ ပတိဋ္ဌာပိတော ဟောတိ။

အပိစေတ္ထ ယံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒသာဟေ အပ္ပဟောန္တေ စီဝရကာလံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗာ’’တိ၊ တတ္ထပိ စီဝရကာလေ ဥပ္ပန္နံ၊ ဒသာဟေ အပ္ပဟောန္တေ စဿ ကရဏံ နတ္ထိ၊ တံ အစ္စေကစီဝရံ အကာလစီဝရမိဝ စီဝရကာလံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓမေတံ။ ပါဠိတော စ တဉ္စေ အန္တောကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒသာဟေ အပ္ပဟောန္တေပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ဥပ္ပန္နံ အစ္စေကစီဝရံ အစ္စေကစီဝရမေဝ န ဟောတိ။ န ဟိ တံ ကာလဝိသေသဝသေန အစ္စေကစီဝရသင်္ခံ ဂစ္ဆတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အစ္စေကစီဝရံ နာမ သေနာယ ဝါ ဂန္တုကာမော ဟောတိ၊ ပဝါသံ ဝါ ဂန္တုကာမော ဟောတိ၊ ဂိလာနော ဝါ ဟောတိ၊ ဂဗ္ဘိနီ ဝါ ဟောတိ ¶ ၊ အဿဒ္ဓဿ ဝါ သဒ္ဓါ ဥပ္ပန္နာ ဟောတိ…ပေ… ‘ဝဿာဝါသိကံ ဒဿာမီ’တိ ဧဝံ အာရောစိတံ၊ ဧတံ အစ္စေကစီဝရံ နာမာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၄၉)။ တသ္မာ ယထာ တံ စီဝရံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗံ၊ တထာ အနစ္စေကစီဝရမ္ပီတိ သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဒသာဟေ အပ္ပဟောန္တေ စီဝရကာလံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗာ’’တိ။ အပိစ ယဒိ ဧဝံ တံ အစ္စေကစီဝရသိက္ခာပဒမေဝ အစ္စေကစီဝရံ စီဝရကာလံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗန္တိ ဣမဿ ပန အတ္ထဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ ဘဂဝတာ ပညတ္တံ။

မဟာအဋ္ဌကထာယံ ပန တံ ဧဝံ ဝုတ္တံ – ကာမဉ္စေဒံ ‘‘ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ သိဒ္ဓံ၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ပန အပုဗ္ဗံ ဝိယ အတ္ထံ ဒဿေတွာ သိက္ခာပဒံ ဌပိတန္တိ အတ္ထဝိသေသဒီပနပယောဇနတော။ တသ္မာ တံ တဿ အတ္ထဝိသေသဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ သိဒ္ဓမေဝ။ တသ္မာပိ ဝေဒိတဗ္ဗမေဝ ယံ ကိဉ္စိ စီဝရံ စီဝရကာလသမယံ နာတိက္ကာမေတဗ္ဗန္တိ။ အပိစ ယံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဆဋ္ဌိတော ပဋ္ဌာယ ပန ဥပ္ပန္နံ အနစ္စေကစီဝရမ္ပိ ပစ္စုဒ္ဓါရေတွာ ဌပိတစီဝရမ္ပိ ¶ ဧတံ ပရိဟာရံ လဘတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၄၆-၆၄၉)။ တေန ‘‘အနစ္စေကစီဝရေ အနစ္စေကစီဝရသညီ စီဝရကာလသမယံ အတိက္ကာမေတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၅၀) ဣမိနာပိ အနစ္စေကစီဝရဿာပိ အစ္စေကစီဝရပရိဟာရလာဘံ ဒီပေတီတိ။

ဧတ္တာဝတာ ယထာဝုတ္တော ဒုတိယော အတ္ထဝိကပ္ပော ပါဠိနယေန၊ အဋ္ဌကထာနယေန စ ပတိဋ္ဌာပိတော ဟောတိ။ ဧဝံ တာဝ ပကိဏ္ဏကာယ အဓိကထာ ပရတော ပါဌတော ဝိတ္ထာရိတာ ဟောတီတိ အပကိဏ္ဏကံ။

စီဝရပလိဗောဓော၊ အာဝါသပလိဗောဓော စာတိ ဒွေ ပလိဗောဓာ။ တေသု ဧကပလိဗောဓေပိ သတိ အနာမန္တစာရာဒိအာနိသံသံ လဘတိ၊ တံ ဣဓ နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဧဝ ‘‘အတ္ထတကထိနဿ ဟိ ဘိက္ခုနော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကထိနတ္ထာရာရဟဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ဘဗ္ဗော ကထိနံ အတ္ထရိတုံ – ပုဗ္ဗကရဏံ ဇာနာတိ၊ ပစ္စုဒ္ဓါရံ ဇာနာတိ၊ အဓိဋ္ဌာနံ ဇာနာတိ၊ အတ္ထာရံ ဇာနာတိ၊ မာတိကံ ဇာနာတိ၊ ပလိဗောဓံ ဇာနာတိ၊ ဥဒ္ဓါရံ ဇာနာတိ၊ အာနိသံသံ ဇာနာတီ’’တိ (ပရိ။ ၄၀၉) ဝစနတော ဣမေဟိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ကထိနတ္ထာရာရဟော နာမ။ ပုဗ္ဗကရဏံ နာမ ဓောဝနဝိစာရဏစ္ဆေဒနသိဗ္ဗနရဇနကပ္ပကရဏံ။

‘‘စီဝရံ ¶ နာမ ခေါမ’’န္တိအာဒိနာ ပါဠိဝသေန ဇာတိဉ္စ ပမာဏဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတိရေကစီဝရံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ပန ဝုတ္တံ အဓိဋ္ဌိတဝိကပ္ပိတေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ယသ္မိံ ဌာနေ ယံ ဌပိတံ၊ တသ္မိံ တံ ပစ္ဆာ ဟောတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ အဓိဋ္ဌာနံ ရုဟတေဝ။ ပုရေ ပစ္ဆာ ဌပနဋ္ဌာနံ န ပမာဏံ။

အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿ ဘိက္ခုဘာဝပရိစ္စာဂဝသေန သေတဝတ္ထနိဝါသနံ ဝါ ကာသာဝစဇနံ ဝါ ဟီနာယာဝတ္တနံ။

ဧကာဒသမေ အရုဏုဂ္ဂမနေတိ အန္တိမံ ဌပေတွာ တတော ပုရိမတရသ္မိန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ အန္တိမံ နာမ အပရကတ္တိကာယ ပဌမာရုဏုဂ္ဂမနံ။ တဉှိ ကာလတ္တာ နိဿဂ္ဂိယံ န ကရောတိ။ ဣဓ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ’’တိ ကရဏဝစနံ နိဒါနာနပေက္ခံ နိဒါနေ ကရဏာဘာဝတော။ တသ္မာ ဧဝ ‘‘ဒသာဟပရမ’’န္တိ အယမေတ္ထ အနုပညတ္တီတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌာတုံ န ဝိကပ္ပေတု’’န္တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝစနတော စ ဣဓ ‘‘ဝိကပ္ပေတီ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တဝစနံ ဝိရုဒ္ဓံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ န စ ဝိရုဒ္ဓံ တထာဂတာ ဘာသန္တိ၊ ¶ တသ္မာ ဧဝမဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော – တိစီဝရံ တိစီဝရသင်္ခေပေန ပရိဟာရတော အဓိဋ္ဌာတုမေဝ အနုဇာနာမိ၊ န ဝိကပ္ပေတုံ။ ဝဿိကသာဋိကံ ပန စတုမာသတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုမေဝ၊ န အဓိဋ္ဌာတုန္တိ။ ဧဝဉ္စ ပန သတိ ယော တိစီဝရေ ဧကေန စီဝရေန ဝိပ္ပဝသိတုကာမော ဟောတိ၊ တဿ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိပ္ပဝါသသုခတ္ထံ ဝိကပ္ပနာယ ဩကာသော ဒိန္နော ဟောတိ၊ ဒသာဟာတိက္ကမေ စ အနာပတ္တီတိ။ ဧတေန ဥပါယေန သဗ္ဗတ္ထ ဝိကပ္ပနာယ အပဋိသိဒ္ဓဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ လိခိတံ။

ဣမဿ ပန သိက္ခာပဒဿ အယံ သင်္ခေပဝိနိစ္ဆယော – အနတ္ထတေ ကထိနေ ဟေမန္တာနံ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ၊ အတ္ထတေ ကထိနေ ဂိမှာနံ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နစီဝရံ သန္ဓာယ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘ရဇကေဟိ ဓောဝါပေတွာ သေတကံ ကာရာပေန္တဿာပိ အဓိဋ္ဌာနံ အဓိဋ္ဌာနမေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၅) ဝစနတော အရဇိတေပိ အဓိဋ္ဌာနံ ရုဟတီတိ။ တေန သူစိကမ္မံ ကတွာ ရဇိတွာ ကပ္ပဗိန္ဒုံ ဒတွာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ နိယမော ကာတဗ္ဗော၊ န ကာတဗ္ဗောတိ? ကတ္တဗ္ဗောဝ။ ပတ္တော ဝိယ အဓိဋ္ဌိတော ယထာ ပုန သေတဘာဝံ ဝါ တမ္ဗဘာဝံ ဝါ ပတ္တော အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတိ၊ န စ ပန တာဒိသော ¶ ယံ အဓိဋ္ဌာနံ ဥပဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမေတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။ ‘‘သွေ ကထိနံ ဥဒ္ဓရိဿတီ’’တိ လဒ္ဓစီဝရံ သစေ အဇ္ဇေဝ န အဓိဋ္ဌာတိ၊ အရုဏုဂ္ဂမနေ ဧဝ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၆၂-၄၆၃၊) သိက္ခာပဒဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ကထိနဗ္ဘန္တရေ ဒသာဟတော ဥတ္တရိပိ ပရိဟာရံ လဘတိ၊ ကထိနတော ပန ပစ္ဆာ ဧကဒိဝသမ္ပိ န လဘတိ။ ယထာ ကိံ – ယထာ အတ္ထတကထိနော သင်္ဃော တိစီဝရံ အတ္ထတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဥဗ္ဘာရာ အာနိသံသံ လဘတိ၊ န တတော ပရံ၊ ဧဝံ အတ္ထတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဥဗ္ဘာရာ လဘတိ၊ ဥဒ္ဓတေ ပန ကထိနေ ဧကဒိဝသမ္ပိ န လဘတိ။ ဧတ္ထာဟ – ဥဗ္ဘတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပုန ဒသာဟံ လဘတီတိ? န၊ ကသ္မာ? ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတု’’န္တိ ဝစနတော။ ကထိနဗ္ဘန္တရေပိ ဧကာဒသေ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယန္တိ အာပန္နံ။ တံ ပန အတိပ္ပသင်္ဂံ နိဝါရေတုံ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ န ကထိနဒိဝသာနိ အဒိဝသာနီတိ ဒီပနတ္ထံ။ အယမတ္ထော တတ္ထ တတ္ထ အာဝိဘဝိဿတိ။ အထ ဝါ ဝဿိကသာဋိကာ အနတိရိတ္တပ္ပမာဏာ နာမံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ စတ္တာရော ဝဿိကေ မာသေ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ၊ တတော ပရံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ‘‘ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ’’တိ ဝစနေ ဥပေါသထဒိဝသေ ဧဝ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ဝိကပ္ပေတွာ ဌပိတံ ဟောတိ၊ တတော ပရံ ဟေမန္တဿ ပဌမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပစ္စုဒ္ဓရဏာဘာဝါ။ ဧဝံ ကထိနဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပန္နစီဝရမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ လိခိတံ။

ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

‘‘အတ္ထတကထိနဿ ¶ ပဉ္စ မာသေ ဗဒ္ဓသီမာယံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ပက္ကမန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဗဒ္ဓသီမာယပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ အဗဒ္ဓသီမာယံ ကထိနတ္ထာရဉ္စ အာရညကသိက္ခာပဒဉ္စ သာဓေတီတိ လိခိတံ။ ဣဒါနိ –

‘‘ဆိန္နံ ဓုတင်္ဂံ သာသင်္က-သမ္မတော သန္တရုတ္တရံ၊

အစီဝရဿာနာပတ္တိ၊ ပစ္စုဒ္ဓါရာဒိသိဒ္ဓိတော’’တိ။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၇၉) –

တတြာယံ ¶ စောဒနာပုဗ္ဗင်္ဂမဝိနိစ္ဆယော – ကေစိ ‘‘ဒိဂုဏံ သင်္ဃာဋိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၈) ဝစနတော ‘‘ဧကစ္စိကာ သင်္ဃာဋိ နာဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ။ သစေ အဓိဋ္ဌာတိ၊ န ရုဟတီ’’တိ ဝတွာ ဥပသမ္ပဒါပေက္ခာနမ္ပိ ဒိဂုဏံယေဝ သင်္ဃာဋိံ ဒတွာ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ၊ တေ ဣမိနာ သုတ္တလေသေန သညာပေတဗ္ဗာ။ ဘဂဝတာ ဟိ ‘‘ဆိန္နကံ သင်္ဃာဋိံ၊ ဆိန္နကံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ၊ ဆိန္နကံ အန္တရဝါသက’’န္တိ ပဌမံ အနုညာတံ။ တတော ‘‘အညတရဿ ဘိက္ခုနော တိစီဝရေ ကရိယမာနေ သဗ္ဗံ ဆိန္နကံ နပ္ပဟောတိ။ ဒွေ ဆိန္နကာနိ ဧကံ အဆိန္နကံ နပ္ပဟောတိ၊ ဒွေ အဆိန္နကာနိ ဧကံ ဆိန္နကံ နပ္ပဟောတီ’’တိ ဣမသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနွာဓိကမ္ပိ အာရောပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၆၀) အနုညာတံ၊ တသ္မာ ဧကစ္စိကာပိ သင်္ဃာဋိ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။ ယာ ဆိဇ္ဇမာနာပိ နပ္ပဟောတိ၊ တဿာ ကုတော ဒိဂုဏတာတိ? အဋ္ဌကထာယမ္ပိဿ ဝုတ္တံ ‘‘အနွာဓိကမ္ပိ အာရောပေတုန္တိ အာဂန္တုကပတ္တမ္ပိ ဒါတုံ၊ ဣဒံ ပန အပ္ပဟောနကေ အာရောပေတဗ္ဗံ။ သစေ ပဟောတိ၊ အာဂန္တုကပတ္တံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဆိန္ဒိတဗ္ဗမေဝါ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၀)။ ကထိနံ ပန ဆိန္နကမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ အာဝေဏိကလက္ခဏတ္တာ၊ ‘‘ဆိန္နကံ ဒိဂုဏံ နပ္ပဟောတီ’’တိ ဝစနာဘာဝတော စာတိ သန္နိဋ္ဌာနမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။

ဓုတင်္ဂန္တိ အနုပသမ္ပန္နာနံ တေစီဝရိကဓုတင်္ဂါဘာဝတော တိစီဝရေနေဝ တေစီဝရိကောတိ၊ တေသံ အဓိဋ္ဌာနာဘာဝတော ‘‘အဓိဋ္ဌိတေနေဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတူတိ စေ? န၊ ဓုတင်္ဂဘေဒေန ဝိရောဓပ္ပသင်္ဂတော။ စတုတ္ထစီဝရသာဒိယနေန ဟိ ဓုတင်္ဂဘေဒေါ၊ န တိစီဝရဝိပ္ပဝါသေန၊ နာပိ အတိရေကစီဝရသာဒိယနေန၊ နာပိ အတိရေကစီဝရဓာရဏေန။ ယသ္မာ ပန ဘိက္ခူနံ ဧဝ ဘဂဝတာ အဓိဋ္ဌာနဝသေန နဝ စီဝရာနိ ¶ အနုညာတာနိ၊ ဇာတိဝသေန စ ဝုတ္တာနိ၊ န ဧဝံ အနုပသမ္ပန္နာနံ၊ တသ္မာ နေသံ စီဝရနိယမာဘာဝါ န တံ ဓုတင်္ဂံ အနုညာတံ ဂဟဋ္ဌာနံ ဝိယ။ တသ္မာ တဿ သမာဒါနဝိဓာနေ အဝစနတော စ သန္နိဋ္ဌာနမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗန္တိ။

သာသင်္ကသမ္မတောတိ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) သာသင်္ကသိက္ခာပဒေ ဝိသုံ အင်္ဂါနိ န ဝုတ္တာနိ၊ ‘‘သေသမေတ္ထ စီဝရဝဂ္ဂဿ ဒုတိယသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န စ ပနေတံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ရတ္တိဝိပ္ပဝါသော စတုတ္ထမင်္ဂံ၊ ဣဓ ဆာရတ္တဝိပ္ပဝါသော၊ အယမေတ္ထ ဝိသေသောတိ။ တသ္မာ အင်္ဂသာမညတော စ သမ္မုတိသာမညတော စ သာသင်္ကသိက္ခာပဒမေဝိဒန္တိ ဣဒံ ¶ နိပ္ပဒေသံ၊ တံ သပ္ပဒေသံ မာသပရမတ္တာ။ တတ္ထ ဗဟိဂါမေပိ ဂါမသီမံ ဩက္ကမိတွာ ဝသိတွာ ပက္ကမန္တဿ အနာပတ္တိ၊ ဣဓ န တထာ။ ဣဓ အနန္တရေ အနန္တရေ အရုဏုဂ္ဂမနေ နိဿဂ္ဂိယံ၊ တတ္ထ သတ္တမေတိ အယံ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဝိသေသော။ အင်္ဂါနိ ပန စီဝရနိက္ခေပနင်္ဂသမ္ပတ္တိတော ဝိပရိယာယေန၊ ဣဓ ဝုတ္တနယေန စ သိဒ္ဓတ္တာ န ဝုတ္တာနိ။ တာနိ ကာမံ န ဝုတ္တာနိ၊ တထာပိ စတုတ္ထမင်္ဂံ ဝိသေသိတဗ္ဗံ၊ န ပန ဝိသေသိတံ။ ကိံ ကာရဏံ? ဣဓ ဝုတ္တနိဿဇ္ဇနက္ကမေန နိဿဇ္ဇိတွာ အာပတ္တိဒေသနတော၊ တတ္ထာပန္နာပတ္တိဝိမောက္ခဒီပနတ္ထံ။ သံဝစ္ဆရဝိပ္ပဝုတ္ထမ္ပိ ရတ္တိဝိပ္ပဝုတ္ထမေဝ၊ ပဂေဝ ဆာရတ္တဝိပ္ပဝုတ္ထံ။ ဧဝံ သန္တေပိ တတ္ထ ယထာဝုတ္တအင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ သတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဟေမန္တေ၊ ဂိမှေ ဝါ နိဿဇ္ဇတိ စေ? ဣဓ ဝုတ္တနယေနာပိ နိဿဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဉာပနတ္ထံ စတုတ္ထမင်္ဂံ န ဝိသေသိတန္တိ နော တက္ကောတိ အာစရိယော။ မာသာတိက္ကန္တံ၊ ဒသာဟာတိက္ကန္တမ္ပိ စီဝရံ ‘‘ဒသာဟာတိက္ကန္တ’’န္တိ ဝတွာ နိဿဋ္ဌမေဝ၊ န ဦနမာသံ ဟုတွာ ‘‘ဒသာဟာတိက္ကန္တ’’န္တိ ဝတွာ၊ မာသာတိက္ကန္တ’’န္တိ ဝတွာတိ ဧကေ။ တထာပိ သစေ ပစ္စာသာစီဝရံ ဟောတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ။ ‘‘ဒသာဟာတိက္ကန္တ’’န္တိ ဝတွာ မူလစီဝရံ ပန ‘‘မာသာတိက္ကန္တ’’န္တိ ဝတွာ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

‘‘သန္တရုတ္တရ’’န္တိ ဝါ ‘‘သင်္ဃာဋိ’’န္တိ ဝါ ‘‘စီဝရ’’န္တိ ဝါ ကိံ တိစီဝရံ၊ ဥဒါဟု အညမ္ပီတိ? ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တိစီဝရမေဝ ပဋိသိဒ္ဓံ၊ ပရိယာပန္နဝသေန အစ္ဆိန္နစီဝရအအဆန္ဒနဓောဝါပနဝိညတ္တိအာဒိဝိရောဓော။ အထ အညမ္ပိ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ ဝိရောဓောတိ? ဝုစ္စတေ – န နိယမတော ဝေဒိတဗ္ဗံ ယထာသမ္ဘဝံ ဂဟေတဗ္ဗတော။ တထာ ဟိ ‘‘စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ သန္တရုတ္တရေန ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကမန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၇၁) ဧဝမာဒီသု တိစီဝရမေဝ၊ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သန္တရုတ္တရေန ဂါမော ပဝိသိတဗ္ဗော (မဟာဝ။ ၃၆၂)၊ သန္တရုတ္တရပရမံ တတော စီဝရံ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၂၃-၅၂၄) ဧဝမာဒီသု ယံ ကိဉ္စိ၊ တထာ ‘‘သဂုဏံ ကတွာ သင်္ဃာဋိယော ဒါတဗ္ဗာ၊ နိဝါသနံ ဒါတဗ္ဗံ၊ သင်္ဃာဋိ ဒါတဗ္ဗာ၊ ဟန္ဒ တေ၊ အာဝုသော ¶ ၊ သင်္ဃာဋိ၊ ဒေဟိ မေ ပဋ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သဗ္ဗဉှိ စီဝရံ သင်္ဃဋိတဋ္ဌေန ‘သင်္ဃာဋီ’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၉၈)။ တထာ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိ’’န္တိ ဧတ္ထာပီတိ ဧကေ။ အန္တောသမယေ ယာဝဒတ္ထံ စီဝရံ အနုညာတံ၊ တံ သဗ္ဗံ ကရိယမာနံ ကဒါ နိဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆိဿတိ၊ တသ္မာ တိစီဝရမေဝါတိ ဧကေ။

အစီဝရဿာနာပတ္တိ ¶ ပစ္စုဒ္ဓါရာဒိသိဒ္ဓိတောတိ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒဿ နိပ္ပယောဇနဘာဝပ္ပသင်္ဂတော တိစီဝရဝိပ္ပဝါသေ တေစီဝရဿ အာပတ္တီတိ ဧကေ။ တတ္ထေတံ ဝုစ္စတိ န ဟောတိ အာပတ္တိ ပစ္စုဒ္ဓါရာဒိသိဒ္ဓိတော။ ‘‘အနာပတ္တိ အန္တောအရုဏေ ပစ္စုဒ္ဓရတိ ဝိဿဇ္ဇေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၉၆) ဟိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ပစ္စုဒ္ဓရန္တဿ၊ အန္တောအရုဏေ ဝိဿဇ္ဇေန္တဿ စ ယာဝ အညော နာဓိဋ္ဌာတိ၊ တာဝ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ။ အညထာ သတ္တဗ္ဘန္တရေန ဝိပ္ပဝါသဿာတိ ဝိပ္ပဝါသတော ယထာရုတံယေဝ သတိ ဝိပ္ပဝါသေ ဝိပ္ပဝါသတော၊ အဝိပ္ပဝါသေ သတိ အဝိပ္ပဝါသတောတိ။

ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနဿ ဒုဗ္ဗိဇာနတ္တာ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစ ဘိက္ခူန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိဟာရပရိယန္တေ နိဝိဋ္ဌဓုဝသန္နိပါတဋ္ဌာနတော ဝါ ပရိယန္တေ ဌိတဘောဇနသာလတော ဝါ နိဗဒ္ဓဝသနကအာဝါသတော ဝါတိ ဧဝံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သစေ ဝိဟာရေ သန္နိပတိတဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဧကာဗဒ္ဓါ ဟုတွာ ယောဇနသတမ္ပိ ပူရေတွာ နိသီဒန္တိ၊ ယောဇနသတမ္ပိ ဥပစာရသီမာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘သမာနသံဝါသကသီမာယာ’’တိ ဝုတ္တေ ခဏ္ဍသီမာဒီသု ဌိတာနံ န ပါပုဏာတိ၊ တာသံ ဝိသုံ သမာနသံဝါသကသီမတ္တာတိ စ သမာနသံဝါသကအဝိပ္ပဝါသသီမာနံ ဣဒံ နာနတ္တံ။ ‘‘အဝိပ္ပဝါသသီမာယ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ ပန ဂါမေ ဌိတာနံ န ပါပုဏာတိ။ ကသ္မာ? ‘‘ဌပေတွာ ဂါမဉ္စ ဂါမူပစာရဉ္စာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၄) ဝစနတော။ ‘‘သမာနသံဝါသကသီမာယာ’’တိ ဒိန္နံ ပန ယသ္မိံ ဌာနေ အဝိပ္ပဝါသသီမာ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ဌိတာနမ္ပိ။ ‘‘တတြ ဌိတာနဉ္စ ပါပုဏာတီ’’တိ စ၊ ‘‘ခဏ္ဍသီမာယံ ဌတွာ ‘သီမဋ္ဌကသင်္ဃော ဂဏှာတူ’တိ ဝုတ္တေ ဥပစာရသီမာယ ဧဝ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ စ၊ ‘‘တေသံ ဗဟိသီမဋ္ဌာနမ္ပိ ပါပုဏာတိ ယာဝ ကထိနဿုဗ္ဘာရာတိ အတ္ထော’’တိ စ၊ ‘‘အနတ္ထတေ ပန ကထိနေ အန္တောဟေမန္တေ သစေ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ‘ဝဿံဝုဋ္ဌသင်္ဃဿ ဒမ္မီ’တိ ဝဒတိ၊ ယေ တတ္ထ ဝဿစ္ဆေဒံ အကတွာ ပစ္ဆိမဝဿံဝုဋ္ဌာ၊ တေသံ ဗဟိသီမဋ္ဌာနမ္ပိ ပါပုဏာတီ’’တိ ဝိနယဓရာ ¶ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တိ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန အနာဂတံ။ တသ္မာ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘လက္ခဏညူ ဝဒန္တီ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉) ဝုတ္တန္တိ စ၊ ‘‘‘စီဝရမာသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ¶ ဟေမန္တဿ ပစ္ဆိမော ဒိဝသော၊ တာဝ ဝဿာဝါသိကံ ဒေမာ’တိ ဝုတ္တေ ကထိနံ အတ္ထတံ ဝါ ဟောတု၊ အနတ္ထတံ ဝါတိ ယံ သမန္တပါသာဒိကာဝစနံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၉)၊ ဧတ္ထာပိ ယဒိ အတ္ထတံ၊ ပုရိမဝဿံဝုဋ္ဌာ ပဉ္စ မာသေ။ ယဒိ အနတ္ထတံ၊ ပစ္ဆိမဝဿံဝုဋ္ဌာ စတ္တာရော မာသေ လဘန္တီတိ ဝိနိစ္ဆယော’’တိ စ လိခိတံ။

‘‘ယေဟိ မယှံ ယာဂု ပီတာတိ ယေဟိ နိမန္တိတေဟိ မယှံ ယာဂု ပီတာတိ အဓိပ္ပာယော။ တသ္မာ ယေဟိ နိမန္တိတေဟိ ယာဂု ပီတာ၊ တေသံယေဝ ပါပုဏာတီတိ ဝုတ္တံ။ အညထာ ‘ယေဟိ မယှံ ယာဂု ပီတာ’တိ ဝုတ္တေ နိမန္တိတာ ဝါ ဟောန္တု၊ အနိမန္တိတာ ဝါ၊ ယေဟိ ပီတာ၊ တေသံ ပါပုဏိတဗ္ဗာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရသ္မိံ ဘိက္ခုနာ ဥဗ္ဘတသ္မိံ ကထိနေ’’တိ ဝဒန္တော ဉာပေတိ ဧတ္ထန္တရေ တိဏ္ဏမ္ပိ အကာလစီဝရာနံ ဥပ္ပတ္တိအဘာဝန္တိ။ ကသ္မာ ပန ပဒဘာဇနေ ဝိတ္ထာရိတာနီတိ? ဝုစ္စတေ – ဣဒံ ပန သိက္ခာပဒံ အဓိဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ န ဝုတ္တံ ကိန္တု ပဌမသိက္ခာပဒေ ဒသာဟပရမံ အနုဇာနိတွာ တသ္မိံ အပ္ပဟောန္တေ သစေ ပစ္စာသာ အတ္ထိ၊ တမေဝ ဝဍ္ဎေတွာ မာသမနုဇာနန္တော ဣမမ္ပိ အတ္ထဝိသေသံ ဒီပေတိ။ အကာလစီဝရံ နာမ သမ္မုခီဘူတေန ဘာဇေတဗ္ဗံ။ တံ ပန ‘‘အာကင်္ခမာနေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန ဝဍ္ဎေတွာ ဝုတ္တန္တိ။ တသ္မာ တီဏိပိ ပဒဘာဇနေ ဝိတ္ထာရိတာနီတိ။

‘‘ခိပ္ပမေဝ ကာရေတဗ္ဗန္တိ သီဃံ အန္တောဒသာဟေယေဝ ကာရေတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ ပန ပဟောနကဘာဝေ ပုရိမသိက္ခာပဒလက္ခဏေနာတိ ဒီပေတုံ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဧဝံ ‘‘သီဃ’’န္တိ ဝါ ‘‘လဟု’’န္တိ ဝါ အာဒိနာ အဝတွာပိ ‘‘ဒသာဟာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ အတ္ထတကထိနဿ ဧဝံ ဟောတု၊ အနတ္ထတေ ပန ကထိနေ ကထန္တိ ဝုတ္တေ အနတ္ထတဿ ပဋိက္ခေပတံ ဒဿေတီတိ ဝုတ္တော အပဿန္တော ဝိဃာတံ အာပဇ္ဇတီတိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၄၉၉-၅၀၀) လိခိတံ။

အကာလစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

‘‘သာကိယာနိယော ဝိယ သုဒ္ဓဘိက္ခုသင်္ဃေ ဝါ’’တိ ဣဒံ ‘‘ဘိက္ခုနီ နာမ ဥဘတောသင်္ဃေ ဥပသမ္ပန္နာ’’တိ ¶ (ပါရာ။ ၅၀၅) ဣမိနာ ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န၊ အဓိပ္ပာယာဇာနနတော ¶ ။ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပဒါယ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ တဒနုပ္ပသင်္ဂဘယာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧကေန ဝတ္ထုနာတိ ယေန ကေနစိ ပဌမေန။ အဝုတ္တာ ဝါ ဓောဝတီတိ အဝုတ္တာ ဓောဝတိ၊ ရဇတိ အာကောဋေတီတိ အတ္ထော။ ‘‘‘အဝုတ္တာ’တိ ဝစနတော အဝါဒါပေတွာ ဓောဝနာဒီသု အနာပတ္တီ’’တိ လိခိတံ။ ဣဓ စီဝရံ နာမ နိဝါသနပါရုပနူပဂမေဝ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘နိဝါသနပါရုပနူပဂမေဝ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ စေ? တံ န ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ပုရာဏစီဝရ’’န္တိ ဣမိနာဝ သိဒ္ဓတ္တာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ပုရာဏစီဝရံ နာမ သကိံ နိဝတ္ထမ္ပိ သကိံ ပါရုတမ္ပီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၀၅)။

ပုရာဏစီဝရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ စီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဥပစာရော ဒွါဒသဟတ္ထော။ အစိတ္တကတ္တာ ကထံ ပံသုကူလံ ဝဋ္ဋတီတိ စေ? တာယ တဿ ဘိက္ခုနော အဒိန္နတ္တာ၊ ဘိက္ခုနာ စ တတော ဘိက္ခုနိတော အဂ္ဂဟိတတ္တာ စ။

စီဝရပ္ပဋိဂ္ဂဟဏသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဉာတကပ္ပဝါရိတေ ဝါ ဝိညာပေန္တဿာတိ ဧတ္ထ စ သင်္ဃဝသေန ပဝါရိတေသု ပမာဏမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ပုဂ္ဂလိကပ္ပဝါရဏာယ ယံ ယံ ပဝါရေတိ၊ တံ တံယေဝ ဝိညာပေတဗ္ဗန္တိ လိခိတံ။

အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပကတိယာ သန္တရုတ္တရေန စရတိ ကထိနပလိဗောဓဝသေန ဝါ သာသင်္ကသိက္ခာပဒဝသေန ဝါ။ ဧတ္ထ သိယာ – ‘‘န မတ္တံ ဇာနိတွာ ဗဟုံ စီဝရံ ဝိညာပေဿန္တိ၊ ဒုဿဝါဏိဇ္ဇံ ဝါ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၅၂၂) ဥဇ္ဈာယန္တာနံ သုတွာ ဘဂဝါပိ ဆဗ္ဗဂ္ဂိယေ ဘိက္ခူ ¶ ‘‘ကထဉှိ နာမ တုမှေ မောဃပုရိသာ ¶ န မတ္တံ ဇာနိတွာ ဗဟုံ စီဝရံ ဝိညာပေဿထာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၂၂) ဝတွာ သိက္ခာပဒဿ ပညတ္တတ္တာ စ ဣမိဿံ ကင်္ခါဝိတရဏိယံ ‘‘ဗဟုစီဝရဝိညာပနဝတ္ထုသ္မိံ ပညတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ သမန္တပါသာဒိကာယံ ‘‘န ဟိ အနစ္ဆိန္နစီဝရာ အတ္တနော အတ္ထာယ သာခါပလာသံ ဘဉ္ဇိတုံ လဘန္တိ၊ အစ္ဆိန္နစီဝရာနံ ပန အတ္ထာယ လဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စ အညဿတ္ထာယ ပမာဏံ ဝိညာပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ စေ? န၊ ကသ္မာ? အညာတကဝိညတ္တိသိက္ခာပဒဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဧဝ အညာတကဝိညတ္တိ ဝါရိတာ။ တဿ သိက္ခာပဒဿ အနာပတ္တိ။ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၅၂၁) ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ ဣမိဿာ အနာပတ္တိပါဠိယာ အညဿတ္ထာယ ဝိညာပေန္တော တဿ ဉာတကပ္ပဝါရိတေ ဧဝ ဝိညာပေတိ၊ န အညေတိ ဝစနတော စ ဝါရိတာ။ တသ္မာ ဘဂဝါပိ ‘‘ဗဟုံ စီဝရံ ဝိညာပေဿထာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၂၂) ဝိဂရဟိတွာ သိက္ခာပဒံ ပညာပေန္တော ‘‘အဘိဟဋ္ဌုံ ပဝါရေယျာ’’တိ ဝုတ္တနယေနေဝ ပမာဏတော ဂဟဏံ အနုဇာနိ၊ န အညဿတ္ထာယ ပမာဏတော ဝိညာပနံ။ ယသ္မာ ပနိမံ သိက္ခာပဒံ အညဿတ္ထာယ ဝိညာပနဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ပညတ္တံ၊ တသ္မာ ဣဓ ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ န ဝုတ္တံ၊ န န လဗ္ဘတီတိ ကတွာ။

အဋ္ဌကထာသု ‘‘အညာတကပ္ပဝါရိတဋ္ဌာနေ ပကတိယာ ဗဟုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ အစ္ဆိန္နကာရဏာ ပမာဏမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ ‘‘အနာပတ္တိ ဉာတကာနံ ပဝါရိတာန’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၂၆) ဝုတ္တအနာပတ္တိပါဠိယာ န သမေတီတိ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၆) ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဉာတကပ္ပဝါရိတေ ဝိညာပေန္တဿ အတ္တနော ဓနေန ဂဏှန္တဿ အနာပတ္တီတိ လိခိတံ။ ‘‘အညဿတ္ထာယာ’’တိ နိဒါနဝိရောဓတော န ဝုတ္တံ၊ တထာပိ အနန္တရေ ဝုတ္တနယေနေဝ လဗ္ဘတိ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။

တတုတ္တရိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဌမဥပက္ခဋေ ‘‘ပုဗ္ဗေ အပ္ပဝါရိတော’’တိ (ပါရာ။ ၅၂၈) ဝစနတော တသ္မိံ ခဏေ ပဝါရိတောပိ အပ္ပဝါရိတောဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဒုတိယဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဒုတိယဥပက္ခဋေန ¶ ¶ ကိံ ပယောဇနန္တိ စေ? နတ္ထိ ပယောဇနံ၊ ကေဝလံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ပန ပညတ္တံ ဘိက္ခုနိယာ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒံ ဝိယ။ ဧဝံ သန္တေ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ သင်္ဂီတိံ အနာရောပေတဗ္ဗံ ဘဝေယျ ဝိနာပိ တေန တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော၊ အနိဿရတ္တာ၊ အနာရောပေတုံ အနုညာတတ္တာ စ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အာကင်္ခမာနော၊ အာနန္ဒ၊ သင်္ဃော…ပေ… သမူဟနေယျာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆၊ စူဠဝ။ ၄၄၁)။ ဣဒံ သဗ္ဗမကာရဏံ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါ အပ္ပယောဇနံ ဝစနံ နိစ္ဆာရေန္တိ၊ ပဂေဝ သိက္ခာပဒံ။ တေနေဝါဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဒဉှိ ပုရိမဿ အနုပညတ္တိသဒိသ’’န္တိအာဒိ။ အနုပညတ္တိ စ နိပ္ပယောဇနံ နတ္ထိ။ တံသဒိသဉ္စေတံ၊ န နိပ္ပယောဇနန္တိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေ ကော ပနေတ္ထ အတ္ထဝိသေသောတိ? တတော အာဟ ‘‘ကေဝလံ တတ္ထ ဧကဿ ပီဠာ ကတာ၊ ဣဓ ဒွိန္နံ၊ အယမေတ္ထ ဝိသေသော’’တိ။ ဣမိနာ အတ္ထဝိသေသေန ကော ပနညော အတိရေကတ္ထော ဒဿိတောတိ? ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ တာဝ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကသ္မိမ္ပိ ဝတ္ထုသ္မိံ ဥဘိန္နမ္ပိ ပီဠာ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အယမတိရေကတ္ထော ဒဿိတော’’တိ။ တေနေတံ ဒီပေတိ ‘‘န ကေဝလံ ပဋိလဒ္ဓစီဝရဂဏနာယ ဧဝ အာပတ္တိဂဏနာ၊ ပီဠိတပုဂ္ဂလသင်္ခါတဝတ္ထုဂဏနာယပီ’’တိ။

‘‘ဝတ္ထုတော ဂဏနာယပိ၊ သိယာ အာပတ္တိ နေကတာ၊

ဣတိ သန္ဒဿနတ္ထဉ္စ၊ ဒုတိယူပက္ခဋံ ဣဓ။

‘‘ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာယ၊ ဝိဘင်္ဂေ ဝိယ ကိန္တေတံ၊

ဧကိတ္ထိယာပိ နေကတာ၊ အာပတ္တီနံ ပယောဂတော’’တိ။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၅၃၂)၊

အပိစေတံ သိက္ခာပဒံ တံဇာတိကေသု သိက္ခာပဒေသု သဗ္ဗေသုပိ ဂဟေတဗ္ဗဝိနိစ္ဆယဿ ဒဿနပ္ပယောဇနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အာဟ စ –

အာပတ္တိယာပိ ဗဟုတာ စ ဝိမိဿတာ စ၊

ဣစ္စေဝမာဒိဝိဓိသမ္ဘဝဒဿနတ္ထံ ¶ ၊

သတ္ထာ ဥပက္ခဋမိဒံ ဒုတိယံ အဝေါစာ’’တိ။ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၅၃၂)၊

တဿာယံ ¶ သင်္ခေပတော အဓိပ္ပာယပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဝိစာရဏာ – ပုရာဏစီဝရံ ဧကမေဝ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနီဟိ ဒွီဟိ၊ ဗဟူဟိ ဝါ ဓောဝါပေတိ၊ ဘိက္ခုနိဂဏနာယ ပါစိတ္တိယဂဏနာ။ တထာ ဒွိန္နံ၊ ဗဟူနံ ဝါ သာဓာရဏံ ဧကမေဝ စီဝရံ အညတြ ပါရိဝတ္တကာ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ ဣဓာပိ တထာ ဒွိန္နံ၊ ဗဟူနံ ဝါ သာဓာရဏမေကံ ဝိညာပေတိ၊ ဝိညတ္တပုဂ္ဂလဂဏနာယ အာပတ္တိဂဏနာ။ တထာ အညေသုပိ ဧဝရူပေသု သိက္ခာပဒေသု နယော နေတဗ္ဗော။ အယံ တာဝ ဗဟုတာယ နယော။

ဝိမိဿတာယ ပန ဉာတိကာယ၊ အညာတိကာယ စ ဧကံ ဓောဝါပေတိ၊ ဧကတော နိဋ္ဌာပနေ ဧကံ ပါစိတ္တိယံ။ အထ ဉာတိကာ ပဌမံ ထောကံ ဓောဝိတွာ ဌိတာ၊ ပုန အညာတိကာ သုဓောတံ ကရောတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယံ။ အထ အညာတိကာ ပဌမံ ဓောဝတိ၊ ပစ္ဆာ ဉာတိကာ သုဓောတံ ကရောတိ၊ အညာတိကာယ ပယောဂဝသေန ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋမေဝ။ အညာတိကာယ၊ ဉာတိကာယ စ အညာတိကသညီ၊ ဝေမတိကော၊ ဉာတိကသညီ ဝါ ဓောဝါပေတိ၊ ယထာဝုတ္တနယေန နိဿဂ္ဂိယဒုက္ကဋာဒိအာပတ္တိဘေဒဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ အညာတိကာယ၊ ဉာတိကာယ စ သန္တကံ စီဝရံ ဥဘောဟိ ဧကတော ဒိယျမာနံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ နိဿဂ္ဂိယမေဝ။ အထ အညာတိကာယ ဧဝ ဟတ္ထတော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ နိဿဂ္ဂိယမေဝ။ အထ ဉာတိကာယ ဟတ္ထတော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ အနာပတ္တိ။ အထ ဥဘောသု အညာတိကာဒိသညီ၊ ဝုတ္တနယေနေဝ နိဿဂ္ဂိယဒုက္ကဋာဒိအာပတ္တိဘေဒဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ အညာတိကဝိညတ္တိအာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ နယော နေတဗ္ဗော။ အယံ ဝိမိဿတာယ နယော။

အာဒိသဒ္ဒေန ပန အနေကေ အညာတိကာ ဝိညတ္တာ၊ ဝိညတ္တပုဂ္ဂလဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ။ ဧကော ဒေတိ၊ ဧကော န ဒေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ။ အထ အဝိညတ္တော ဒေတိ၊ န နိသဂ္ဂိယံ။ အထ ဝိညတ္တာဝိညတ္တာနံ သာဓာရဏံ ဝိညတ္တော ဒေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ။ ဥဘော ဒေန္တိ၊ နိဿဂ္ဂိယမေဝ။ အဝိညတ္တော ဒေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယေန အနာပတ္တိ။ ဝိညတ္တဿ ဝစနေန အဝိညတ္တော ဒေတိ၊ အနာပတ္တိ ဧဝ။ တထာ ဥပက္ခဋာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ နယော နေတဗ္ဗော။

ဧတ္တာဝတာ သင်္ခေပတော အညာတိကာယာဒိဂါထာ ဝုတ္တာဓိပ္ပာယာ ဟောတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဘိက္ခုနိယာ ရဟောနိသဇ္ဇသိက္ခာပဒံ နိပ္ပယောဇနတာယ နိဒဿနံ ¶ ဝုတ္တံ၊ တဿ ပယောဇနဝိသေသော တသ္မိံယေဝ အာဝိဘဝိဿတီတိ ¶ ။ ဧဝမေဝ အညတ္ထပိ ဝစနေန၊ ဝိသေသအဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန စ သိက္ခာပဒေသု ဉာတဗ္ဗံ ဝိသေသပ္ပယောဇနန္တိ။

ဒုတိယဥပက္ခဋသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

‘‘ဌာနံ ဘဉ္ဇတိ၊ အာဂတကာရဏံ ဝိနာသေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုန စောဒနံ န လဘတီတိ ဧကေ။ အာဂမနဿ သာတ္ထကံ န ဟောတိ၊ စီဝရံ န လဘိဿတိ ပဋိသန္ထာရဿ ကတတ္တာတိ ဧကေ။ စောဒနာလက္ခဏံ န ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ ဧကေ။ ‘‘ဓမ္မဒေသနာဓိပ္ပာယာဒိနာ န ပဋိသန္ထာရော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဥပတိဿတ္ထေရော ‘‘‘အာဂတကာရဏံ ဝိနာသေတီ’တိ စောဒနာဌာနာနိ ဘဉ္ဇတိ၊ စောဒေတုကာမော အကတ္တဗ္ဗမကာသိ၊ တပ္ပစ္စယာ ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ စ ဝဒတိ။ ဓမ္မသိရိတ္ထေရော ပန ‘‘အာသနေ စေ နိသီဒတိ၊ ဧကာယ နိသဇ္ဇာယ ဒွေ ဌာနာနိ ဘဉ္ဇတိ။ အာမိသံ စေ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ ဧကေန ပဋိဂ္ဂဟဏေန ဒွေ ဌာနာနိ ဘဉ္ဇတိ။ ဓမ္မံ စေ ဘာသတိ၊ ဓမ္မဒေသနာသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒါယ ဧကာယ ဝါစာယ ဒွေ ဌာနာနိ ဘဉ္ဇတိ။ တံ သန္ဓာယ ‘အာဂတကာရဏံ ဝိနာသေတီ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒတိ။ ‘‘ဧသော ခေါ’’တိ ဝုတ္တေန သညတ္တော ဧကော၊ ‘‘အယံ ဝေယျာဝစ္စကရောတိ…ပေ… အဝုတ္တေပိ စောဒေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တော ဒုတိယော၊ သစေ ပန ဒူတော ဂစ္ဆန္တောဝ ‘‘အဟံ တဿ ဟတ္ထေ ဒဿာမီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော တတိယော၊ ‘‘အညံ ဝါ ပေသေတွာ အာရောစာပေတီ’’တိ ဝုတ္တော စတုတ္ထောတိ ယထာ ဘိက္ခုနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ စတ္တာရော၊ တထေဝ ဒူတေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာ စတ္တာရော။ မုခဝေဝဋိကကပ္ပိယကာရကော၊ ပရမ္မုခကပ္ပိယကာရကော စေတိ ဧတေသု အညာတကအပ္ပဝါရိတေသု ဝိယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ လိခိတံ။

ကာရာပေယျာတိ ¶ ¶ အတ္တနော စ ပရဿ စ ဥဘိန္နဉ္စ ကောသိယံ ဧကတော ဂဏှိတွာ ဝုတ္တံ၊ ဥဘော ဝါ ဧကတော ကရောန္တီတိ အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အတ္တနာ ကတံ စေ၊ ‘‘နိဿဇ္ဇနကာလေ သယံ ကတံ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဥဘောဟိ စေ ကတံ၊ ယထာပါဠိမေဝ။

ကောသိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ယထာ ပဌမေ ‘‘ဧကေနပိ ကောသိယံသုနာ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကောသိယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ၊ တထာ ဣဓ ‘‘ဧကေနပိ အညေန အမိဿိတာန’’န္တိ ဝစနာဘာဝတော အညေန မိဿဘာဝေ သတိပိ အပညာယမာနရူပကံ စေ၊ ‘‘သုဒ္ဓကာဠက’’မိစ္စေဝ ဝုစ္စတီတိ ဝဒန္တိ။

သုဒ္ဓကာဠကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

‘‘တုလယိတွာ’’တိ ဝစနတော ယထာ တုလာဓာရဏာယ ကာဠကာဓိကာ န ဟောန္တိ၊ တထာ ကာဠကာနံ ဒွေ ဘာဂါ ဂဟေတဗ္ဗာ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန။ ‘‘ဧကဿာပိ ကာဠကလောမဿ အတိရေကဘာဝေ နိဿဂ္ဂိယန္တိ ဝစနံ တုလာဓာရဏာယ ကိဉ္စာပိ န သမေတိ၊ အစိတ္တကတ္တာ ပန သိက္ခာပဒဿ ပုဗ္ဗေ တုလာယ ဓာရယိတွာ ဌပိတေသု ဧကမ္ပိ လောမံ တတ္ထ ပတေယျ၊ နိဿဂ္ဂိယန္တိ အယမဓိပ္ပာယောတိ နော တက္ကော’’တိ အာစရိယော။ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒေန အဂ္ဂဟဏံ အကိရိယာ၊ သန္ထတကရဏံ ကိရိယာ။

ဒွေဘာဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

‘‘ဩရေန ¶ ¶ စေ ဆန္နံ ဝဿာန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဆဗ္ဗဿေ ပရိပုဏ္ဏေ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ နိဋ္ဌာနဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဆန္နံ ဝဿာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယာနိ ပနေတ္ထ အတိရေကဆဗ္ဗဿဝသေန ဝါ သမ္မုတိဝသေန ဝါ ကတာနိ၊ သဗ္ဗာနိ တာနိ ဧကတော ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋန္တီတိ။ ဂိလာနဿ စ ဧကံ နပ္ပဟောတီတိ အနေကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ယတော ပဋ္ဌာယ ရောဂဿ မန္ဒတာယ သန္ထတံ အာဒါယ ဂန္တုံ သက္ကောတိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ သမ္မုတိ ဝါ ရောဂေါ ဝါ န ရက္ခတီတိ ဧကေ။ အပိစ ဆဝဿဗုဒ္ဓနိမ္မလံ သိက္ခာပဒံ ဝိစာရေတုံ ဂမ္ဘီရတ္တာ။ တသ္မာ ဆဝဿေ ကမ္မံ ကတန္တိ။

ဆဗ္ဗဿသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘သန္ထတံ ပန ဘိက္ခုနာ’’တိ သိက္ခာပဒံ အပညပေတွာ ‘‘နိသီဒနသန္ထတ’’န္တိ ပညတ္တံ၊ နနု ဧတ္ထ ကာရဏေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ? အတ္ထိ ကာရဏံ၊ စီဝရသညိတာယ သန္ထတာနံ ဥဇ္ဈိတတ္တာ တေသံ အစီဝရဘာဝဒဿနတ္ထံ တထာ ပညတ္တံ ဘဂဝတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မာ တေ ဘိက္ခူ တေစီဝရိကဓုတင်္ဂဘေဒဘယာ သန္ထတေ စတုတ္ထစီဝရသညိတာယ သန္ထတာနိ ဥဇ္ဈိတွာ တေရသ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒယိံသု၊ ဘဂဝါ စ တေသံ သန္ထတံ အနုဇာနိ။ တတော တေသံ ဘိက္ခူနံ ဧဝံ ဟောတိ ‘‘နိသီဒနစီဝရသဏ္ဌာနမ္ပေတံ နိသီဒနသန္ထတံ နော ဘဂဝတာ အနုညာတံ စတုတ္ထစီဝရဘာဝေန၊ ပဂေဝ ကတသန္ထတံ ဝါ’’တိ။ တတော ‘‘သန္ထတေ တေသံ စီဝရသညိတာ န ဘဝိဿတီ’’တိ တဒတ္ထံ ဘဂဝတာ ‘‘သန္ထတ’’န္တိ အပညပေတွာ ‘‘နိသီဒနသန္ထတ’’န္တိ ပညတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဣမေသု ပန ပဉ္စသု သန္ထတေသု ပုရိမာနိ တီဏိ ဝိနယကမ္မံ ကတွာ ပဋိလဘိတွာပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋန္တိ အကပ္ပိယတ္တာ၊ ပစ္ဆိမာနိ ဒွေ ဝဋ္ဋန္တီတိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၅၆၆-၅၆၇) လိခိတံ။ ကထံ ပညာယတီတိ စေ? ‘‘အနာပတ္တိ အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၇၀) ဝစနတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿာ’’တိ ¶ ¶ ဣမိနာ ပကတိယာ ဒီဃမဂ္ဂံ ပဋိပန္နဿ ဥပ္ပန္နာနိပိ တိယောဇနပရမမေဝ ဟရိတဗ္ဗာနိ၊ ပဂေဝ အပ္ပဋိပန္နဿာတိ ဒဿေတိ။ ပဋိပန္နဿ စေ၊ အဒ္ဓါနံ နာမ ပဋိပန္နဿ အကာမာ ဝဿံဝုဋ္ဌဘိက္ခုနိယာ မဂ္ဂပ္ပဋိပတ္တိ ဝိယာတိ ဒဿေတိ။ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿ နိဿဂ္ဂိယန္တိ ဝါ သမ္ဗန္ဓော။ တေနေဝ ဝါသာဓိပ္ပာယဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓဂမနုဿာဟတ္တာ ‘‘အပ္ပဋိပန္နော’’တိ သင်္ခံ ဂတဿ အနာပတ္တီတိ သိဒ္ဓံ။ ဣမသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ ‘‘ဘိက္ခုနော ပနေဝ ဧဠကလောမာနိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ…ပေ… အသန္တေပိ ဟာရကေ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယသ္မာ ဝါ ဧဠကလောမာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ တိယောဇနပရမတာ အဓိပ္ပေတာ၊ မဂ္ဂံ အပ္ပဋိပန္နဿ စ တိယောဇနပရမတာ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နဿ ဥပ္ပဇ္ဇေယျု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေန အစ္ဆိန္နံ ပဋိလဘိတွာ ဟရတော စ အနာပတ္တီတိ သိဒ္ဓံ။ ပဋိလာဘော ဟိ တေသံ ဥပ္ပတ္တိ နာမာတိ။

‘‘အာကင်္ခမာနေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာနီ’’တိ ဣမိနာ အတ္တနာ ပဋိဂ္ဂဟိတာနံယေဝ တိယောဇနာတိက္ကမေ အာပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ တေန အနာကင်္ခမာနေန ပရသန္တကာနိ ပဋိဂ္ဂဟိတာနိ ဟရန္တဿ အနာပတ္တီတိ သိဒ္ဓံ။

အင်္ဂေသု ‘‘အတ္တနော သန္တကတာ’’တိ နတ္ထိ၊ အယမတ္ထော ‘‘ဘိက္ခုနော ဥပ္ပဇ္ဇေယျု’’န္တိ ဣမိနာ၊ ‘‘အစ္ဆိန္နံ ပဋိလဘိတွာ’’တိ ဣမိနာ စ ဒီပိတော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ စ ‘‘အညံ ဘိက္ခုံ ဟရာပေန္တော ဂစ္ဆတိ စေ၊ ဒွိန္နမ္ပိ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဒွေ ဘိက္ခူ တိယောဇနပရမံ ပတွာ အညမညဿ ဘဏ္ဍံ ပရိဝတ္တေတွာ စေ ဟရန္တိ၊ အနာပတ္တီတိ သိဒ္ဓံ။

တိယောဇနပရမံ သဟတ္ထာ ဟရိတဗ္ဗာနီတိ တိယောဇနပရမမေဝ အတ္တနာ ဟရိတဗ္ဗာနိ၊ တံ ကိမတ္ထန္တိ? သီမာယ ဧတပရမတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိယောဇနပရမံ သီမံ သမ္မန္နိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၄၀)။ ဝါသာဓိပ္ပာယေန၊ ပစ္စာဂမနာဓိပ္ပာယေန ဝါ ဂစ္ဆတော ဧတပရမတာ စ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဆဗ္ဗဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ အတိမဟတိယော သီမာယော သမ္မန္နန္တိ…ပေ… ဘိက္ခူ ဥပေါသထံ အာဂစ္ဆန္တာ ဥဒ္ဒိဿမာနေပိ ပါတိမောက္ခေ အာဂစ္ဆန္တိ၊ ဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တေပိ အာဂစ္ဆန္တိ၊ အန္တရာပိ ပရိဝသန္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၄၀)။

အသန္တေ ¶ ဟာရကေတိ အာဏတ္တိယာ ဟာရကေ အသတိ။ ကမ္ဗလဿ ဥပရိ နိသီဒိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ¶ သစေ ဧကမ္ပိ လောမံ စီဝရေ လဂ္ဂံ ဟောတိ၊ တိယောဇနာတိက္ကမေ အာပတ္တိ ဧဝ ကမ္ဗလတော ဝိဇဋိတတ္တာတိ လိခိတံ။ တံ ကမ္ဗလဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ အတ္တနော အတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတီတိ ယုတ္တံ။

ဧဠကလောမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

‘‘နိဗ္ဗတ္တရုက္ခစ္ဆာယာပိ ရုက္ခပရိစ္ဆေဒံ အနတိက္ကန္တာ’’တိ လိခိတံ။

ဇာတရူပသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ဇာတရူပရဇတပရိဝတ္တနန္တိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန ဝုတ္တံ။

ရူပိယသံဝေါဟာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အသန္တေ ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗမေဝါတိ ဧတ္ထ ကိံ သုဒ္ဓိကံ ပါစိတ္တိယံ၊ ဥဒါဟု နိဿဂ္ဂိယန္တိ? နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယမေဝ။

ကယဝိက္ကယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဋ္ဌမသိက္ခာပဒံ ပရေန အတ္တနော အတ္ထာယ ဒိယျမာနဿ ဝါ ပါရိဝတ္တကဘာဝေန ဒိယျမာနဿ ဝါ ပံသုကူလဿ ဝါ ရူပိယဿ ဥဂ္ဂဏှနဥဂ္ဂဏှာပနသာဒိယနာနိ ပဋိက္ခိပတိ။

နဝမံ ပရဿ ဝါ အတ္တနော ဝါ ရူပိယပရိဝတ္တနံ ပဋိက္ခိပတိ။

ဒသမံ ¶ ¶ အရူပိယပရိဝတ္တနံ။ ‘‘အရူပိယေ အရူပိယသညီ ပဉ္စန္နံ သဟ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၉၁၊ ဝိ။ ဝိ။ ဋီ။ ၁။၅၉၁၊ ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၅၈၇) စ ဝစနံ ဣတရေဟိ သဟ အာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။ အရူပိယဉ္စ ဒုက္ကဋဝတ္ထု။ တသ္မာ တဿ ပရိဝတ္တနေ သတိ နိဿဂ္ဂိယန္တိ ဧကန္တေန ဝုတ္တံ။ ပဉ္စန္နံ သဟ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနံ ပရိဝတ္တနေ အနာပတ္တိပ္ပသင်္ဂတော အနာပတ္တိ ဧဝါတိ ပေါရာဏာတိ စေ? န၊ ကပ္ပိယဝတ္ထူနံယေဝ တတ္ထ အာဂတတ္တာ။ ယဒိ ကပ္ပိယဝတ္ထု နိဿဂ္ဂိယံ၊ ပဂေဝ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ စေ? န၊ အာပတ္တိဂရုကလဟုကဘာဝေန ဝတ္ထုဂရုကလဟုကနိယမာဘာဝတော။

နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုတော ဟိ မုတ္တာမဏိဝေဠုရိယာဒိ မဟဂ္ဃပ္ပဟောနကမ္ပိ ဒုက္ကဋဝတ္ထူတိ ကတွာ နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုတော မုတ္တာဒိ လဟုကံ ဟောတိ။ လဟုကေပိ ဝတ္ထုသ္မိံ ယထေဝ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနော ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဒုက္ကဋံ၊ တထေဝ တဿ ဝါ တေန ဝါ စေတာပနေပိ ဒုက္ကဋံ ယုတ္တန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၉) အဋ္ဌကထာစရိယာ။

အထ ဝါ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ကပ္ပိယဝတ္ထူနံယေဝ တတ္ထ အာဂတတ္တာ’’တိ၊ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဒုက္ကဋဝတ္ထူနိပိ အဓိပ္ပေတာနိ၊ န ပန ပါဠိယံ ဝုတ္တာနိ အနာပတ္တိဝါရပ္ပသင်္ဂဘယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မုတ္တာဒီသုပိ ဝုတ္တေသု အနာပတ္တိယံ ကပ္ပိယကာရကဿ အာစိက္ခတိ၊ ‘‘ဣဒံ မုတ္တာဒိ အမှာကံ အတ္ထိ၊ အမှာကဉ္စ ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ဝေဠုရိယာဒိနာ အတ္ထော’’တိ ဘဏတိ၊ ဒသမေန အာပဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယော သိယာ။ ယသ္မာ စ ဣဒံ ကပ္ပိယကာရကဿ အာစိက္ခနာဒိသံဝေါဟာရော စ၊ တသ္မာ တံ နဝမေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ ကယဝိက္ကယေဝ ဟောတိ ကပ္ပိယဝတ္ထူဟိ အနုညာတံ၊ ဣမိနာဝ နယေန ကိဉ္စာပိ ဒုက္ကဋဝတ္ထုပိ ဒသမေ အဓိပ္ပေတံ အာပဇ္ဇတိ၊ အဋ္ဌကထာဝိရောဓတော ပန နာဓိပ္ပေတမိစ္စေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။

ကာ ပနေတ္ထ ကာရဏစ္ဆာယာတိ၊ ပဉ္စန္နံ သဟ တတ္ထ အနာပတ္တိပ္ပသင်္ဂတော အနာပတ္တိ ဧဝါတိ စေ? န၊ တတ္ထ အနာဂတတ္တာ။ အနာဂတကာရဏာ ဝုတ္တန္တိ စေ? န၊ ပဉ္စန္နံ သဟ အာပတ္တိဝတ္ထုကဿ အနာပတ္တိဝါရလာဘေ ဝိသေသကာရဏာဘာဝါ၊ အကပ္ပိယတ္တာ ပဉ္စန္နံ သဟာပိ အာပတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ သိဒ္ဓါ အဋ္ဌကထာဝါဒေါ။

အပရော နယော – ယဒိ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ကယဝိက္ကယေ နိဿဂ္ဂိယံ၊ ကပ္ပိယဝတ္ထုမှိ ဝုတ္တပရိယာယော တတ္ထ လဗ္ဘေယျ၊ န ပန လဗ္ဘတီတိ နဝမေ ဧဝ တာနိ ဝတ္တဗ္ဗာနိ။ တသ္မာ သံဝေါဟာရော နာမ ကယဝိက္ကယောပိ အညထာ ပရိဝတ္တနံ ¶ ပရိယာဒိယိတွာ ပဝတ္တော၊ ကယဝိက္ကယဉ္စ မောစေတွာ ¶ ‘‘ဣမိနာ ဣမံ ဒေဟီ’တိ စေတာပေတိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အဝတွာ ဒသမဿ အနာပတ္တိဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ တေသံ ပရိဝတ္တနေ နိဿဂ္ဂိယာနုမတိဝိရောဓတော အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ စေတာပနေ ဒုက္ကဋမေဝ။ နေသံ ကယဝိက္ကယေန နိဿဂ္ဂိယန္တိ စေ? န၊ သဗ္ဗဿပိ ကယဝိက္ကယတ္တာ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘အန္ဓကဋ္ဌကထာယံ ပန ‘သစေ ကယဝိက္ကယံ သမာပဇ္ဇေယျ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’န္တိ ဘာသိတံ၊ တံ ဒုဗ္ဘာသိတံ။ ကသ္မာ? န ဟိ ဒါနဂ္ဂဟဏတော အညော ကယဝိက္ကယော နာမ အတ္ထီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၉)၊ အတ္တနော မတိယာ ကယဝိက္ကယလက္ခဏသမ္မတေ ဒသမဿ အနာပတ္တိဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ တေသံ ပရိဝတ္တနေ နိဿဂ္ဂိယာနုမတိဝိရောဓတော စ။ ဘဝတု ဝါ အတ္တနော ပဋိသိဒ္ဓမိဒံ ကာရဏံ၊ ဒသမေ အဝဿမေဝ ဇာနိတဗ္ဗာနီတိ တာနိ ကယဝိက္ကယာနေဝါတိ တေသံ နိဿဂ္ဂိယဘာဝဉ္စ ဂတာနီတိ ဧဝမ္ပိ သိဒ္ဓါ အဋ္ဌကထာဝါဒေါ။

ဧတ္ထာဟု ပေါရာဏာ – ‘‘အတ္တနော သန္တကံ ရူပိယံ ပရဟတ္ထဂတံ ကရောတိ အဇ္ဈာစရတိ၊ ဒုက္ကဋံ။ ပရဿ ရူပိယံ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ ကရောတိ၊ အဋ္ဌမေန နိဿဂ္ဂိယံ။ ဥဂ္ဂဟိတဝတ္ထုပရိဝတ္တနေ ကထံ ဇာတံ? အဗ္ဗောဟာရိကံ ဇာတံ။ အထ ပရဿ ရူပိယံ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ ပဌမံ ကရောတိ၊ ရူပိယပ္ပဋိဂ္ဂဟဏဿ ကတတ္တာ အဋ္ဌမေန နိဿဂ္ဂိယံ။ အတ္တနော သန္တကံ ရူပိယံ ပရဿ ဟတ္ထဂတံ ပစ္ဆာ ကရောတိ၊ သံဝေါဟာရေန နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ။ ‘‘ရူပိယဿ ဂဟဏမတ္တေန အဋ္ဌမေန အာပတ္တိ၊ ပစ္ဆာ ပရိဝတ္တနေ နဝမေနာ’’တိ ဟိ တတ္ထ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန ယုတ္တံ။ ‘‘အဇ္ဈာစရတိ၊ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဒုဝုတ္တံ။ ဒုက္ကဋဿ အနိယမပ္ပသင်္ဂတော နိဿဇ္ဇနဝိဓာနေသု ဒဿိတောဝ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒိ ဒွီဟိ နိဿဂ္ဂိယေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ နိဿဇ္ဇနဝိဓာနေ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ရူပိယံ ပဋိဂ္ဂဟေသိံ၊ နာနာပ္ပကာရကဉ္စ ရူပိယသံဝေါဟာရံ သမာပဇ္ဇိ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ ‘‘ရူပိယံ စေတာပေတီ’’တိ သဗ္ဗတ္ထ ပါဠိယံ ရူပိယပ္ပဋိဂ္ဂဟဏဿ ဝုတ္တတ္တာ။

ဧတ္တာဝတာ ယံ ပေါရာဏဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ကယဝိက္ကယံ ပရိဟရန္တေန စတူသု နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထူသု ဧကေကသ္မိံ ဂဟိတေ အဋ္ဌမေန နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ ဒုက္ကဋဝတ္ထုနာ ဒုက္ကဋဝတ္ထုန္တိ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဒေဟီ’’တိ ဂဟိတေ တေနေဝ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။ ‘‘ကယဝိက္ကယမ္ပိ နီဟရိတွာ ဂဟိတေ ဒုက္ကဋံ၊ စေတာပိတရူပိယဂ္ဂဟဏေ အဋ္ဌမေန၊ ပရိဝတ္တနေ နဝမေနာတိအာဒိနာ အတ္တနာ အနုဂ္ဂဟေတွာ ကပ္ပိယဝသေန နီဟရိတွာ ပဉ္စဟိ သဟဓမ္မိကေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိဝတ္တေတုံ ¶ ဝဋ္ဋတီ’’တိ၊ တံ ဝိသောဓိတံ ဟောတိ။ အပရမ္ပိ တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗေ အသတိ ကထံ ပါစိတ္တိယံ၊ ဒုန္နိဿဋ္ဌရူပိယမ္ပိ ‘န ဆဍ္ဍေတီ’တိ ဝဒန္တဿ ဝိဿဋ္ဌော ဥပါသကော တံ ဂဟေတွာ အညံ စေ ဘိက္ခုနော ဒေတိ၊ ကပ္ပတီ’’တိ၊ တဉ္စ ဒုဝုတ္တံ။ န ဟိ ဂဟိတတ္တာ တတော အညံ ဝတ္ထု ဟောတိ။ ပုန အပရဉ္စ တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမံ ‘ဂဏှာဟီ’တိ ¶ ဝဒန္တဿ သဒ္ဓါဒေယျဝိနိပါတဒုက္ကဋံ၊ ‘ဧတံ ဒေဟီ’တိ ဝဒန္တဿ ဝိညတ္တိဒုက္ကဋ’’န္တိ၊ တဉ္စ ဒုဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ပယောဂဒုက္ကဋံ ယုတ္တံ ဝိယ ပညာယတိ။

ဒွေ အပတ္တာ၊ တသ္မာ ဧတေ ဘာဇနပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာ၊ နအဓိဋ္ဌာနူပဂါနဝိကပ္ပနူပဂတာတိ အတ္ထောတိ စ။ သမဏသာရုပ္ပေန ပက္ကန္တိ အယောပတ္တော ပဉ္စဟိ ပါကေဟိ ပက္ကော ဟောတိ၊ မတ္တိကာပတ္တော ဒွီဟိ။ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ ပတ္တသန္နိစ္စယဿ ဝါရိတတ္တာ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါရာဇိက ၆၀၂) ဘိက္ခုဿပိ တံ ‘အနနုရူပ’န္တိ ကတွာ ‘ပုရာဏပတ္တံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ’တိ ဝုတ္တ’’န္တိ စ လိခိတံ၊ တံ န ယုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘သန္နိစ္စယံ ကရေယျာတိ အနဓိဋ္ဌိတော အဝိကပ္ပိတော’’တိ (ပါစိ။ ၇၃၅) ဝုတ္တတ္တာ။ သော ဟိ ကထိနက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၀၆ အာဒယော) နိစ္စယသန္နိဓိ ဝိယ ဧကောပိ ပုနဒိဝသေ ‘‘သန္နိစ္စယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အနန္တရသိက္ခာပဒေ ပန ‘‘ဒုတိယော ဝါရိတော’’တိ အဓိဋ္ဌာနံ နိယတံ။ တသ္မာ ဒွေ ပတ္တေ အဓိဋ္ဌာတုံ န လဘတိ။ သစေ ဧကတော အဓိဋ္ဌာတိ၊ ဒွေပိ အနဓိဋ္ဌိတာ ဟောန္တိ။ ဝိသုံ ဝိသုံ အဓိဋ္ဌာတိ၊ ဒုတိယော အနဓိဋ္ဌိတော။ ဝိကပ္ပေတုံ ပန ဗဟူပိ လဘတိ။ ကာကဏိကမတ္တမ္ပီတိ ဧတ္ထ ပိ-ကာရော ‘‘ဧကပါကမ္ပိ ဇနေတီ’’တိ ပါကံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ အထ ဝါ သစေ ဧကပါကေနေဝ သာရုပ္ပော၊ ဝဋ္ဋတီတိ ပါကပရိမာဏံ န ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အပတ္တတ္တာ အဓိဋ္ဌာနူပဂေါ ¶ န ဟောတိ။ အပစ္စုဒ္ဓရန္တေန ဝိကပ္ပေတဗ္ဗောတိ ပုရာဏပတ္တံ အပစ္စုဒ္ဓရန္တေန သော ပတ္တော ဝိကပ္ပေတဗ္ဗောတိ အတ္ထောတိ လိခိတံ။

ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ

ပဝါရိတေတိ ¶ ဧတ္ထ သင်္ဃဝသေန ပဝါရိတဋ္ဌာနေ ပဉ္စဗန္ဓနေနေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ ပုဂ္ဂလိကဝသေန ပဝါရိတဋ္ဌာနေ ဦနပဉ္စဗန္ဓနေနာပိ ဝဋ္ဋတီတိ လိခိတံ။

ယော ဦနပဉ္စဗန္ဓနတ္ထံ၊ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ကရော သော၊

ဦနပဉ္စဗန္ဓနတ္ထံ၊ ပတွာန သန္တိကေ။

ဦနပဉ္စဗန္ဓနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

‘‘ပဋိသာယနီယာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ’’တိ ဝဒန္တေန ပါဒမက္ခနာဒီနံ အတ္ထာယ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတန္တိ လိခိတံ။ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတီ’’တိ ဝစနေန ယေသံ မံသံ န ကပ္ပတိ၊ တေသံ သပ္ပိအာဒိ န ကပ္ပတီတိ ဝဒန္တာ အဇာနိတွာ ဝဒန္တိ။ ယေသဉှိ မံသံ ကပ္ပတိ၊ တေသံ သပ္ပီတိအာဒိ သတ္တာဟကာလိကနိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုပရိစ္ဆေဒဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တထာ ပဏီတဘောဇနသိက္ခာပဒေ ယေသံ မံသံ ကပ္ပတိ၊ တေသံယေဝ ခီရာဒိ ပဏီတဘောဇနံ၊ နေတရန္တိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တန္တိ။ မဓု နာမ မဓုကရိဘမရမက္ခိကာနံ အာသယေသု နိယျာသသဒိသံ မဟာမဓု ဟောတိ၊ တံ ယာဝဇီဝိကန္တိ စ လိခိတံ။

ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။