📜

သင်္ဃာဒိသေသကထာဝဏ္ဏနာ

၃၂၅။ ဧဝံ ¶ နာနာနယပဋိမဏ္ဍိတဿ ပါရာဇိကကဏ္ဍဿ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဒနန္တရမုဒ္ဒိဋ္ဌဿ တေရသကဏ္ဍဿ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘မောစေတုကာမတာ’’တိအာဒိ။ မောစေတုံ ကာမေတီတိ မောစေတုကာမော၊ တဿ ဘာဝေါ မောစေတုကာမတာ၊ တာယ သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ မောစေတုကာမတာစိတ္တံ။ ဧတ္ထ ‘‘မောစေတုကာမတာ’’တိ ဣမိနာ ဧကာဒသသု ရာဂေသု ‘‘မောစနဿာဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ ဣမဿ သင်္ဃာဒိသေသဿ မူလကာရဏံ သုက္ကမောစနဝိသယံ ရာဂမာဟ။

ဧကာဒသ ¶ ရာဂါ နာမ ‘‘မောစနဿာဒေါ၊ မုစ္စနဿာဒေါ၊ မုတ္တဿာဒေါ၊ မေထုနဿာဒေါ၊ ဖဿဿာဒေါ၊ ကဏ္ဍုဝနဿာဒေါ၊ ဒဿနဿာဒေါ၊ နိသဇ္ဇဿာဒေါ၊ ဝါစဿာဒေါ၊ ဂေဟဿိတပေမံ၊ ဝနဘင်္ဂိယ’’န္တိ ဧဝမာဂတာ။ ဣဓ မောစနံ နာမ သမ္ဘဝဓာတုမောစနံ၊ တဒတ္ထာယ တဗ္ဗိသယရာဂသမ္ပယုတ္တဝေဒနာ မောစနဿာဒေါ နာမ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘မောစေတုံ အဿာဒေါ မောစနဿာဒေါ’’တိ။ မုစ္စမာနေ အဿာဒေါ မုစ္စနဿာဒေါ၊ သမ္ဘဝဓာတုမှိ မုစ္စမာနေ တံရာဂသမ္ပယုတ္တာ ဝေဒနာ မုစ္စနဿာဒေါ နာမ။ ဧတေနေဝ နယေန မုတ္တဿာဒါဒိဝါစဿာဒါဝသာနေသု ပဒေသု အတ္ထက္ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမေဟိ နဝဟိ ပဒေဟိ အဿာဒသီသေန ကုန္တယဋ္ဌိဉာယေန တံသဟစရိတော ရာဂေါ ဒဿိတော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘နဝဟိ ပဒေဟိ သမ္ပယုတ္တအဿာဒသီသေန ရာဂေါ ဝုတ္တော’’တိ။

ဂေဟဿိတပေမန္တိ ဧတ္ထ ဂေဟဋ္ဌာ မာတုအာဒယော အာဓေယျအာဓာရဝေါဟာရေန ‘‘ဂေဟာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိအာဒီသု ဝိယ တန္နိဿိတော သိနေဟပရိယာယော ရာဂေါ ‘‘ဂေဟဿိတပေမ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ဣမိနာ ပဒေန ရာဂဿ သဘာဝေါ သန္ဒဿိတော။ ဝနတော ဘဉ္ဇိတွာ အာဘတံ ယံ ကိဉ္စိ ဖလပုပ္ဖာဒိ ဝနဘင်္ဂိယံ နာမ။ ဣဓ ပန ရာဂဝသေန ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တံ မာတုဂါမေဟိ ဝိရဟဒုက္ခာပနယနတ္ထံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၄၀) တေသံ ဌာနေ ဌပေတွာ ဒဿနဖုသနဝသေန ဝိန္ဒိတုံ ရာဂီဟိ ဂဟေတဗ္ဗတော တေဟိ ပိဠန္ဓိတမာလသဟိတံ တမ္ဗူလန္တိ ဧဝမာဒိ ‘‘ဝနဘင်္ဂိယ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ဣမိနာ ပတ္ထိတဝိသယဂေါစရော ရာဂေါ တဒါယတ္တဝတ္ထုဝသေန သန္ဒဿိတော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧကေန ပဒေန သရူပေနေဝ ရာဂေါ၊ ဧကေန ¶ ပဒေန ဝတ္ထုနာ ဝုတ္တော။ ဝနဘင်္ဂေါ ဟိ ရာဂဿ ဝတ္ထု၊ န ရာဂေါယေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၄၀)။

‘‘မောစေတုကာမတာ’’တိ ¶ ဣဒမေဝ အဝတွာ ‘‘စိတ္တ’’န္တိ ဝစနေန ဝီတိက္ကမသာဓိကာယ ကာယဝိညတ္တိယာ သမုဋ္ဌာပကံ ရာဂသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တဝိသေသံ ဒဿေတိ။ တေန စိတ္တေန သမုဋ္ဌာပိယမာနံ ဝိညတ္တိသင်္ခါတံ ဝီတိက္ကမံ ‘‘ဝါယာမော’’တိ ဣမိနာ ဒဿေတိ။ ဝါယာမော နာမ တံစိတ္တသမ္ပယုတ္တဝီရိယံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘သေမှော ဂုဠော’’တိအာဒီသု ဝိယ ဖလေ ဟေတူပစာရဉာယေန ဝီတိက္ကမဿ ဝိသေသဟေတုဘူတဝီရိယဝါစကေန စ ပဒေန ဝီတိက္ကမောဝ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဇ္ဈတ္တဗာဟိရဝတ္ထုဃဋ္ဋနံ၊ အာကာသေ ကဋိကမ္ပနန္တိ သုက္ကမောစနတ္ထော ဝါယာမောတိ အတ္ထော။ သုက္ကဿ မောစနံ သုက္ကမောစနံ။

ဧတ္ထ စ သုက္ကဿာတိ ‘‘သုက္ကန္တိ ဒသ သုက္ကာနိ နီလံ ပီတကံ လောဟိတကံ ဩဒါတံ တက္ကဝဏ္ဏံ ဒကဝဏ္ဏံ တေလဝဏ္ဏံ ခီရဝဏ္ဏံ ဒဓိဝဏ္ဏံ သပ္ပိဝဏ္ဏ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တာနိ သတ္တာနံ ပိတ္တာဒိအာသယဘေဒေန၊ ပထဝိဓာတုအာဒီနံ စတုန္နံ ဝါ ရသသောဏိတမံသမေဒအဋ္ဌိအဋ္ဌိမိဉ္ဇာနံ ဆန္နံ ဒေဟဓာတူနံ ဝါ ဘေဒေန အနေကဓာ ဘိန္နေ ဒသဝိဓေ သုက္ကေ အညတရဿ သုက္ကဿာတိ အတ္ထော။ မောစနံ ဝိဿဋ္ဌီတိ ပရိယာယံ၊ ပကတိယာ ဌိတသကဋ္ဌာနတော မောစနန္တိ အတ္ထော။ ယထာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဝိဿဋ္ဌီတိ ဌာနတော စာဝနာ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇)။ ဣဟ ‘‘ဌာနံ နာမ ဝတ္ထိသီသသင်္ခါတံ မုတ္တကရဏမူလ’’န္တိ ကေစိ။ ‘‘ကဋီ’’တိ အပရေ။ ‘‘သကလကာယော’’တိ အညေ။ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ဝစနေသု ‘‘တတိယဿ ဘာသိတံ သုဘာသိတ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၇) အဋ္ဌကထာယံ တတိယဝါဒဿ ကတပါသံသတ္တာ ကေသလောမနခဒန္တာနံ မံသဝိနိမုတ္တဋ္ဌာနဉ္စ မုတ္တကရီသခေဠသိင်္ဃာဏိကာထဒ္ဓသုက္ခစမ္မဉ္စ ဝဇ္ဇေတွာ အဝသေသံ သကလသရီရံ ကာယပ္ပသာဒဘာဝဇီဝိတိန္ဒြိယအဗဒ္ဓပိတ္တာနံ ¶ ဝိယ သမ္ဘဝဓာတုယာ စ ဌာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘သုက္ကမောစန’’န္တိ ဣမိနာကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ? ‘‘အာရောဂျတ္ထာယ၊ သုခတ္ထာယ၊ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ၊ ဒါနတ္ထာယ၊ ပုညတ္ထာယ၊ ယညတ္ထာယ၊ သဂ္ဂတ္ထာယ၊ ဗီဇတ္ထာယ၊ ဝီမံသတ္ထာယ၊ ဒဝတ္ထာယ မောစေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဝုတ္တဒသဝိဓအဓိပ္ပာယန္တောဂဓအညတရအဓိပ္ပာယော ဟုတွာ ‘‘ရာဂူပတ္ထမ္ဘေ၊ ဝစ္စူပတ္ထမ္ဘေ၊ ပဿာဝူပတ္ထမ္ဘေ၊ ဝါတူပတ္ထမ္ဘေ၊ ဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကဒဋ္ဌူပတ္ထမ္ဘေ မောစေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဝုတ္တပဉ္စဝိဓကာလာနမညတရကာလေ ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပေ၊ ဗဟိဒ္ဓါရူပေ၊ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရူပေ၊ အာကာသေ ကဋိံ ကမ္ပေန္တော မောစေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဝုတ္တစတုရုပါယာနမညတရေန ဥပါယေန ယထာဝုတ္တရာဂပိသာစဝသေန ဝိဝသော ဟုတွာ ယထာဝုတ္တနီလာဒိဒသဝိဓသမ္ဘဝဓာတူနမညတရံ ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနတော ခုဒ္ဒကမက္ခိကာယ ပိဝနမတ္တမ္ပိ သစေ မောစေတီတိ သင်္ခေပတော ¶ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကာ နာမ လောမသပါဏာ၊ ယေသံ လောမေ အလ္လိနေ အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ ဟောတိ။

အညတြ သုပိနန္တေနာတိ သုပိနော ဧဝ သုပိနန္တော၊ နိဿက္ကဝစနပ္ပသင်္ဂေ ကရဏဝစနတော သုပိနန္တာတိ အတ္ထော။ သုပိနာ နာမ ‘‘ဝါတာဒိဓာတုက္ခောဘဝသေန ဝါ ပုဗ္ဗာနုဘူတဣတ္ထိရူပါဒိဝိသယဝသေန ဝါ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဒေဝတာနုဘာဝေန ဝါ ပုညေန ပဋိလဘိတဗ္ဗအတ္ထဿ၊ အပုညေန ပတ္တဗ္ဗာနတ္ထဿ စ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဝသေန ဝါ ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၇) ဝုတ္တေသု စတူသု ကာရဏေသု ဧကေန ကာရဏေန ကပိနိဒ္ဒါယ သုပိနေ ဒိဿမာနာရမ္မဏတော ယံ သုက္ကမောစနံ ဟောတိ၊ တံ အဝိသယံ သုက္ကမောစနံ ဝိနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သင်္ဃာဒိသေသောဝ သင်္ဃာဒိသေသတာ။ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာတုကာမဿ ကုလပုတ္တဿ အာဒိမှိ ပရိဝါသဒါနတ္ထံ ¶ ၊ မဇ္ဈေ စ မူလာယပဋိကဿနေန ဝိနာ ဝါ သဟ ဝါ မာနတ္တဒါနတ္ထံ၊ အဝသာနေ အဗ္ဘာနတ္ထဉ္စ သင်္ဃော ဧသိတဗ္ဗောတိ ‘‘သင်္ဃော အာဒိမှိ စေဝ သေသေ စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော အဿာတိ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၇၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တတ္တာ သင်္ဃာဒိသေသာ နာမ၊ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘သင်္ဃောဝ တဿာ အာပတ္တိယာ ပရိဝါသံ ဒေတိ၊ မူလာယ ပဋိကဿတိ၊ မာနတ္တံ ဒေတိ၊ အဗ္ဘေတိ၊ န သမ္ဗဟုလာ၊ န ဧကပုဂ္ဂလော၊ တေန ဝုစ္စတိ ‘သင်္ဃာဒိသေသော’တိ။ တဿေဝ အာပတ္တိနိကာယဿ နာမံ နာမကမ္မံ အဓိဝစနံ၊ တေနပိ ဝုစ္စတိ ‘သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇)။ ဧတ္ထ စ ပရိဝါသာဒိကထာ သင်္ဃာဒိသေသာဝသာနေ အာဂတဋ္ဌာနေယေဝ အာဝိ ဘဝိဿတိ။

၃၂၆။ ဧတ္တာဝတာ မူလသိက္ခာပဒါဂတံ အတ္တူပက္ကမမူလကံ အာပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဣမိဿာ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိယာ ပရူပက္ကမေနပိ အာပဇ္ဇနံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပရေနာ’’တိအာဒိ။ ဥပက္ကမာပေတွာတိ အင်္ဂဇာတဿ ဂဟဏံ ဝါ ဃဋ္ဋနံ ဝါ ကာရေတွာ။

၃၂၇။ သဉ္စိစ္စာတိ ‘‘ဥပက္ကမာမိ မောစေဿာမီ’’တိ စေတေတွာ ပကပ္ပေတွာ။ ဥပက္ကမန္တဿာတိ အဇ္ဈတ္တရူပါဒီသု တီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဃဋ္ဋေန္တဿ။ သမုဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ‘‘စေတေတိ ဥပက္ကမတိ န မုစ္စတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၂) ပဒဘာဇနေ ဘဂဝတာ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၃၂၈။ ဣမိဿံ ¶ ဂါထာယံ ‘‘အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ ဥပက္ကမန္တဿာ’’တိ ဣမိနာ အဇ္ဈတ္တရူပေ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါရူပေ ဝါ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရူပေ ဝါ အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ ဃဋ္ဋေန္တဿာတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဝုတ္တတ္တာ ¶ အင်္ဂဇာတဃဋ္ဋနေန ဝိနာဘာဝတော ဣမိနာ အသင်္ဂယှမာနဿာပိ အာကာသေ ကဋိကမ္ပနေန သုက္ကမောစနေ သင်္ဃာဒိသေသဿ ပဌမဂါထာယံ ‘‘ဝါယာမော’’တိ သာမညဝစနေန သင်္ဂဟိတတ္တာ တံ ဌပေတွာ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရဿ ဘိက္ခုနော မောစနာဓိပ္ပာယဿ အာကာသေ ကဋိံ ကမ္ပေန္တဿ အသုစိ မုစ္စိ…ပေ… အသုစိ န မုစ္စိ။ တဿ ကုက္ကုစ္စံ အဟောသိ…ပေ… အနာပတ္တိ ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသဿ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ အာကာသေကဋိကမ္ပနဝတ္ထုမှိ ဝုတ္တတ္တာ အမုတ္တေ ထုလ္လစ္စယံ သင်္ဂဟေတုမာဟ ‘‘သဉ္စိစ္စာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ သဉ္စိစ္စာတိ ‘‘ဥပက္ကမာမိ မောစေဿာမီ’’တိ ဇာနိတွာ သဉ္ဇာနိတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥပက္ကမန္တဿာ’’တိ သာမညတော တံ ဝိသေသေတုံ ‘‘အာကာသေ ကမ္ပနေနပီ’’တိ အာဟ၊ ကဋိကမ္ပနေနာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကထမိဒံ လဗ္ဘတီတိ စေ? ဣမာယ ကထာယ သင်္ဂဟေတဗ္ဗဝတ္ထုမှိ ‘‘အာကာသေ ကဋိံ ကမ္ပေန္တဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၆) ပါဌေ ‘‘ကဋိံ ကမ္ပေန္တဿာ’’တိ ဝစနသဟစရဿ ‘‘အာကာသေ’’တိ ဝစနဿ သန္နိဓာနဗလေန လဗ္ဘတိ အတ္ထပ္ပကရဏသဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနာ သဒ္ဒါနံ ဝိသေသတ္ထဒီပနတော။

၃၂၉။ ဝတ္ထိန္တိ မုတ္တဝတ္ထိံ၊ မုတ္တကရဏဿ ဝတ္ထိန္တိ အတ္ထော။ ကီဠာယ ပူရေတွာတိ ဂါမဒါရကော ဝိယ ကီဠိတုကာမတာယ မုတ္တဝတ္ထိံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ပူရေတွာတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ဝတ္ထိဝတ္ထုမှိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တေ ဘိက္ခူ ဝတ္ထိံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ပူရေတွာ ပူရေတွာ ဝိဿဇ္ဇေန္တာ ဂါမဒါရကာဝိယ ပဿာဝမကံသူ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၆၄)။ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ သာမညေန ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? တသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဝုတ္တနယေန မောစနာဓိပ္ပာယေန ဒဠှံ ဂဟေတွာ ပူရေတွာ ပူရေတွာ ဝိဿဇ္ဇေန္တဿ သုက္ကေ မုတ္တေ မောစနာဓိပ္ပာယော စေတေတိ၊ ဥပက္ကမတိ၊ မုစ္စတီတိ အင်္ဂါနံ သမ္ပန္နတ္တာ သင်္ဃာဒိသေသဿ ¶ ၊ အမုတ္တေ ထုလ္လစ္စယဿ သမ္ဘဝတော ဥဘယသင်္ဂဟတ္ထမာဟ။

၃၃၀။ ဥပနိဇ္ဈာယနဝတ္ထုမှိ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ သာရတ္တေန မာတုဂါမဿ အင်္ဂဇာတံ ဥပနိဇ္ဈာယိတဗ္ဗံ၊ ယော ဥပနိဇ္ဈာယေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၆) ပါဠိယံ ‘‘မာတုဂါမဿာ’’တိ သာမညေန ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တိဿန္န’’န္တိ ဝဒတိ။ တိဿန္နံ ပန ဣတ္ထီနန္တိ မနုဿာမနုဿတိရစ္ဆာနဂတဝသေန တိဿန္နံ ဣတ္ထီနံ။ ‘‘အင်္ဂဇာတ’’န္တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိ ¶ မုတ္တကရဏမေဝ ဝုစ္စတိ၊ ပဋသတေနာပိ ပဋိစ္ဆာဒိတံ ဝါ အပ္ပဋိစ္ဆာဒိတံ ဝါ ယောနိမဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သစေပိ ပဋသတံ နိဝတ္ထာ ဟောတိ၊ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ ဌတွာ ‘ဣမသ္မိံ နာမ ဩကာသေ နိမိတ္တ’န္တိ ဥပနိဇ္ဈာယန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ။ အနိဝတ္ထာနံ ဂါမဒါရိကာနံ နိမိတ္တံ ဥပနိဇ္ဈာယန္တဿ ပန ကိမေဝ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၆၆)။ ပုရတော ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဌတွာ’’တိ ပါဌသေသော။

၃၃၁။ ဧကေန…ပေ… ပဿတော ဧကံ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဧကေန ပယောဂေန ဧကံ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝစနတော အနေကေဟိ ပယောဂေဟိ အနေကာနိ ဒုက္ကဋာနီတိ ဗျတိရေကတော လဗ္ဘတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဣတော စိတော စ ဝိလောကေတွာ ပုနပ္ပုနံ ဥပနိဇ္ဈာယန္တဿ ပယောဂေ ပယောဂေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၆၆)။ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ ‘‘ဣတော စိတော စာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥမ္မီလနနိမီလနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိဝိဓာ တံ အနောလောကေတွာ တမေဝ ဩလောကေန္တဿာ’’တိ လဗ္ဘတိ။

၃၃၂။ အမောစနာဓိပ္ပာယဿ မုတ္တသ္မိံ အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ ယောဇနာ။ မောစနာဓိပ္ပာယံ ဝိနာ ဘေသဇ္ဇကရဏတ္ထံ သုဒ္ဓစိတ္တေန အင်္ဂဇာတေ ဘေသဇ္ဇလေပံ ကရောန္တဿ ဝါ သုဒ္ဓစိတ္တေနေဝ ဥစ္စာရပဿာဝါဒိံ ကရောန္တဿ ဝါ မုတ္တေပိ အနာပတ္တီတိ ¶ ဣဒံ ‘‘အနာပတ္တိ သုပိနန္တေန နမောစနာဓိပ္ပာယဿာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၂၆၃) နယေန အနာပတ္တိဝါရေ ဝုတ္တမေဝါတိ အတ္ထော။

ဣမသ္မိံ ပါဌေ ‘‘အနုပက္ကမန္တဿာ’’တိ အဝုတ္တေပိ ဣမဿ ပါဌဿ ပုရတော ‘‘စေတေတိ န ဥပက္ကမတိ မုစ္စတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၂) စ ‘‘န စေတေတိ န ဥပက္ကမတိ မုစ္စတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၂) စ ဝစနတော တံ သင်္ဂဟေတုမာဟ ‘‘အနုပက္ကမတောပိ စ မုတ္တသ္မိံ အနာပတ္တိ ပကာသိတာ’’တိ။ မောစနဿာဒရာဂေန ပီဠိတော ဟုတွာ ‘‘အဟော ဝတ မေ မုစ္စေယျာ’’တိ စိန္တေတွာ ဝါ ဧဝရူပမောစနဿာဒရာဂပီဠာပုဗ္ဗင်္ဂမစိတ္တေ အသတိပိ ကေဝလံ ကာမဝိတက္ကမတ္တေန ဥပဟတော ဟုတွာ တာဒိသအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝတ္ထူသု ဃဋ္ဋနဝသေန ဝါ အာကာသေ ကဋိကမ္ပနဝသေန ဝါ ဥပက္ကမံ အကရောန္တဿ တာဒိသစိန္တာဗလေန ဝါ ကာမဝိတက္ကဗလေန ဝါ သုက္ကေ မုတ္တေပိ အနာပတ္တီတိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တပါဌဝသေန ပကာသိတန္တိ အတ္ထော။

သုပိနန္တေန မုတ္တသ္မိံ၊ အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ ဧတ္ထ အန္တသဒ္ဒတ္ထာဘာဝတော သုပိနေတိ အတ္ထော။ သုပိနေ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တဿ ဝါ မာတုဂါမေဟိ ကာယသံသဂ္ဂံ အာပဇ္ဇန္တဿ ဝါ သုက္ကေ မုတ္တေပိ ¶ အဝိသယတ္တာ အနာပတ္တိ ပါဠိယံ ‘‘အနာပတ္တိ ဘိက္ခု သုပိနန္တေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၆၃) ဣမိနာ ပကာသိတာတိ အတ္ထော။

ဧတ္ထ ဌတွာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုပိနေ ပန ဥပ္ပန္နာယ အဿာဒစေတနာယ သစဿ ဝိသယော ဟောတိ၊ နိစ္စလေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ န ဟတ္ထေန နိမိတ္တံ ကီဠာပေတဗ္ဗံ။ ကာသာဝပစ္စတ္ထရဏရက္ခနတ္ထံ ပန ဟတ္ထပုဋေန ဂဟေတွာ ဇဂ္ဂနတ္ထာယ ဥဒကဋ္ဌာနံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ အဏ္ဍပါလိကာ ကိကီသကုဏာ ဝိယ၊ ဝါလပါလိကာ စမရီ ဝိယ၊ ဧကနေတ္တပါလကော ပုရိသော ဝိယ စ ကာယဇီဝိတေပိ အပေက္ခံ ပဟာယ သီလံ ¶ ရက္ခိတုကာမေန သိက္ခာကာမေန နိဗ္ဗာနဂါမိနိပဋိပတ္တိံ ပူရေတုကာမေန ကုလပုတ္တေန ‘‘အညတြ သုပိနန္တာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဝဒတော တထာဂတဿ အဓိပ္ပာယာနုကူလံ အဋ္ဌကထာတော ဉတွာ အပ္ပမတ္တေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အယမတြာနုသာသနီ။

သုက္ကဝိဿဋ္ဌိကထာဝဏ္ဏနာ။

၃၃၃။ မနုဿိတ္ထိန္တိ မနုဿဇာတိကံ ဣတ္ထိံ၊ ‘‘မာတုဂါမော နာမ မနုဿိတ္ထီ၊ န ယက္ခီ၊ န ပေတီ၊ န တိရစ္ဆာနဂတာ၊ အန္တမသော တဒဟုဇာတာပိ ဒါရိကာ၊ ပဂေဝ မဟတ္တရီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၇၁) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ တဒဟုဇာတကုမာရိကာဘာဝေနပိ ဌိတံ ဇီဝမာနကမနုဿမာတုဂါမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘မနုဿိတ္ထိ’’န္တိ သာမညဝစနေန ဇီဝမာနကမနုဿိတ္ထိန္တိ အယံ ဝိသေသော ကုတော လဗ္ဘတီတိ? ဝိနီတဝတ္ထုမှိ (ပါရာ။ ၂၈၁ အာဒယော) မတိတ္ထိယာ ကာယံ ဖုသန္တဿ ထုလ္လစ္စယဝစနတော ပါရိသေသတော လဗ္ဘတိ။ အာမသန္တောတိ ‘‘ဟတ္ထဂ္ဂါဟံ ဝါ ဝေဏိဂ္ဂါဟံ ဝါ အညတရဿ ဝါ အညတရဿ ဝါ အင်္ဂဿ ပရာမသန’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၇၀) ဝုတ္တတ္တာ ဟတ္ထာဒိအင်္ဂပစ္စင်္ဂဖုသနာဒိနာနပ္ပကာရာနံ အညတရေန ပကာရေန အာမသန္တောတိ အတ္ထော။ အတ္တနော ကာယေန ဣတ္ထိယာ ကာယဿ သံသဂ္ဂေ မိဿီဘာဝေ ရာဂေါ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေါ။ သင်္ဃာဒိသေသော ဧတဿ အတ္ထီတိ သင်္ဃာဒိသေသိကော၊ ကာယသံသဂ္ဂသင်္ဃာဒိသေသော အာပန္နော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၃၄။ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဣတ္ထိယာ အန္တမသော လောမမ္ပိ အတ္တနော သရီရေ လောမေန ဖုသန္တဿ ဘိက္ခုနော သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၇၄) ‘‘လောမဂဏနာယ သင်္ဃာဒိသေသာ ဟောန္တီ’’တိ ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာမတဿ အဋ္ဌိတတ္တာ ¶ ၊ ‘‘ကောဋ္ဌာသဂဏနာယ န ဟောတိ၊ ဣတ္ထိဂဏနာယ ဟောတီ’’တိ မဟာအဋ္ဌကထာမတဿ ဌိတတ္တာ သင်္ဃသန္တကေ မဉ္စပီဌေ ပစ္စတ္ထရဏာဒိနာ ကေနစိ ¶ အပ္ပဋိစ္ဆာဒိတေ ဖုသန္တဿ ဝိယ လောမဂဏနာယ အဟုတွာ ဖုဋ္ဌလောမာနံ ဗဟုတ္တေပိ ဧကသ္မိံ ပယောဂေ ဧကာ ဧဝ အာပတ္တိ၊ ဗဟူသု ပယောဂေသု ပယောဂဂဏနာယ အာပတ္တိယော ဟောန္တီတိ သန္နိဋ္ဌာနံ။

၃၃၅။ ဣတ္ထိယာတိ မနုဿိတ္ထိယာ။ သမ္ဖုဋ္ဌောတိ ဟတ္ထာဒိသရီရာဝယဝေ သံသဂ္ဂံ သမာပန္နော။ သေဝနစေတနော ဝါယမိတွာ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန အတ္တနော ကာယံ စာလေတွာတိ အတ္ထော။ သင်္ဃာဒိသေသတာတိ ဧတ္ထ သကတ္ထေ တဒ္ဓိတပ္ပစ္စယော။ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသိတာ’’တိ ပန ပါဌော သုန္ဒရော၊ သင်္ဃာဒိသေသဿ အတ္ထိတာ ဝိဇ္ဇမာနဘာဝေါတိ အတ္ထော။ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိယာ သဗ္ဘာဝသင်္ခါတာ အတ္ထိတာ ဤပစ္စယတ္ထေ ပုဂ္ဂလေ သင်္ဃာဒိသေသီသဒ္ဒပဝတ္တိနိမိတ္တံ ဟောတီတိ ဘာဝပစ္စယော တံအတ္ထဝသေန လဗ္ဘတိ။ ယထာဟု ‘‘ယဿ ဂုဏဿ ဟိ ဘာဝါ ဒဗ္ဗေ သဒ္ဒသန္နိဝေသော၊ တဒဘိဓာနေ တ္တတာဒယော’’တိ။

၃၃၆။ ဧကေန ဟတ္ထေန ဂဟေတွာတိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကာယသံသဂ္ဂသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဧတ္ထ ‘‘ကာယသံသဂ္ဂရာဂေနာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘မနုဿိတ္ထိ’’န္တိ အဇ္ဈာဟာရော။ တံ မနုဿိတ္ထိံ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ဣတ္ထိယာ တသ္မိံ တသ္မိံ သရီရာဝယဝေ။ ‘‘ဧကာဝါပတ္တီ’’တိ ပဌမံ ဂဟိတဟတ္ထဿ အနပနီတတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဂဟိတဟတ္ထံ ပန မောစေတွာ ပုနပ္ပုနံ ဖုသန္တဿ ပယောဂဂဏနာယ အာပတ္တိ ဟောတီတိ ဗျတိရေကတော လဗ္ဘတိ။

၃၃၇။ ဧကေန ဟတ္ထေန အဂ္ဂဟေတွာ သီသတော ယာဝ ပါဒံ၊ ပါဒတော ယာဝ သီသဉ္စ ကာယာ ဟတ္ထံ အမောစေတွာ ဒိဝသမ္ပိ တံ ဣတ္ထိံ ဖုသန္တဿ ဧကာဝါပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘အမောစေတွာ’’တိ ¶ ဗျတိရေကတော မောစေတွာ ဖုသန္တဿ ပယောဂဂဏနာယ အနေကာပတ္တိယောတိ လဗ္ဘတိ။

၃၃၈။ ဧကတော ဂဟိတပဉ္စင်္ဂုလီနံ ဂဏနာယ သစေ အာပတ္တိ သိယာ၊ ဧကဿ မာတုဂါမဿ သရီရံ ရာဂစိတ္တေန ဖုသန္တဿ ဒွတ္တိံသကလာပကောဋ္ဌာသတော ဗျတိရေကဿ သရီရဿာဘာဝါ ဒွတ္တိံသကလာပကောဋ္ဌာသဂဏနာယ အာပတ္တိယာ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တထာ အဘာဝတော ဣဒမ္ပိ န ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘န ဟိ ကောဋ္ဌာသတော သိယာ’’တိ အာဟ။

၃၄၀-၁။ ဣတ္ထိယာ ဝိမတိဿာပိ အတ္တနော ကာယေန ဣတ္ထိယာ ကာယံ ဖုသတော တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာ၊ ဣတ္ထိယာ ပဏ္ဍကာဒိသညိနောပိ အတ္တနောပိ ကာယေန ¶ ဣတ္ထိယာ ကာယံ ဖုသတော တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတာနံ သင်္ဂဟော။ ဣတ္ထိယာ ဣတ္ထိသညိနော အတ္တနော ကာယေန ဣတ္ထိယာ ကာယသမ္ဗဒ္ဓံ ဖုသတော တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာ။ ပဏ္ဍကေ ပဏ္ဍကသညိနော အတ္တနော ကာယေန ပဏ္ဍကဿ ကာယံ ဖုသတော တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာ။ ယက္ခိပေတီသု ယက္ခိပေတိသညိနော အတ္တနော ကာယေန တာသံ ကာယံ ဖုသတော တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ‘‘ပဏ္ဍကဂ္ဂဟဏေန ဥဘတောဗျဉ္ဇနကောပိ ဂယှတီ’’တိ ဝဇိရဗုဒ္ဓိဋီကာယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣတ္ထိယာ ဝေမတိကဿာပိ ပဏ္ဍကာဒိသညိနောပိ အတ္တနော ကာယေန ဣတ္ထိယာ ကာယသမ္ဗဒ္ဓံ ဖုသတော တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာ’’တိ န ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? တထာ ယောဇနာယံ ပါဠိယံ ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ၊ န ထုလ္လစ္စယန္တိ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂတော။

‘‘ဒုက္ကဋံ ကာယသံသဂ္ဂေ၊ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ’’တိ ဣမိနာ ဝိနီတဝတ္ထုမှိ အာဂတနယေ သင်္ဂဟိတေပိ တေနေဝ နယေန ပဏ္ဍကေ ¶ ဝိမတိဣတ္ထိသညိတာဒိအညမတိပက္ခေ စ ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတေသု ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတသညိဝိမတိပဏ္ဍကာဒိအညမတိပက္ခေ စ ဣတိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ကာယပဋိဗဒ္ဓါမသနာဒီသု စ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တသဗ္ဗဒုက္ကဋာပတ္တိယော ဥပလက္ခိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၃၄၂။ အတ္တနော ကာယေန ပဋိဗဒ္ဓေန ဣတ္ထိယာ ကာယေန ပဋိဗဒ္ဓံ ဖုသန္တဿ ဘိက္ခုနော ပန ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တဒုက္ကဋာနံ သမုစ္စယတ္ထော။ စ-သဒ္ဒေန ပန အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထေန ‘‘နိဿဂ္ဂိယေန ကာယံ အာမသတိ။ နိဿဂ္ဂိယေန ကာယပဋိဗဒ္ဓံ အာမသတိ။ နိဿဂ္ဂိယေန နိဿဂ္ဂိယံ အာမသတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၇၆) ပါဠိယံ အာဂတဒုက္ကဋာနံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၄၃-၄။ န ကေဝလံ ပဒဘာဇနာဂတဣတ္ထိသရီရာဒိကမေဝ အနာမာသံ၊ ဝိနီတဝတ္ထူသု ဒါရုဓီတလိကဝတ္ထုအနုလောမတော ပေါတ္ထလိကာဒိဣတ္ထိရူပကဉ္စ နိဿဂ္ဂိယဝါရာနုလောမတော အသရီရဋ္ဌံ မာတုဂါမေဟိ ပရိဘုတ္တဝတ္ထာဘရဏာဒိဉ္စ ဝိဘင်္ဂက္ခန္ဓကာဒီသု ဝုတ္တနယာနုသာရေန အဋ္ဌကထာဂတံ အဝသေသံ အနာမာသဝတ္ထုဉ္စ အာမသန္တဿ အာပတ္တိံ သင်္ဂဟေတုမာဟ ‘‘ဣတ္ထီန’’န္တိအာဒိ။

‘‘ဣတ္ထီနံ ဣတ္ထိရူပဉ္စာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ဣတ္ထိကာယ ဣတ္ထိဓနံ (ပါရာ။ ၃၄)၊ သဒ္ဓါနံ သဒ္ဓါပရာယန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ လောကဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣတ္ထီနံ ဒါရုလောဟမယာဒိကံ ဣတ္ထိရူပဉ္စာတိ ယောဇနာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒတော မတ္တိကာယ၊ ပိဋ္ဌေန ဝါ ကတံ မာတုဂါမရူပံ သင်္ဂဏှာတိ။ မာတုဂါမရူပံ ယေန ကေနစိ ဒိန္နံ သဗ္ဗရတနမယံ ဝိနာ အဝသေသံ သာဒိယိတွာ ¶ ဘိန္ဒိတွာ ¶ သမဏသာရုပ္ပပရိက္ခာရံ ကာရာပေတုံ၊ အဖုသိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗေ ဝါ ယောဇေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

‘‘ဝတ္ထ’’န္တိ ဣမိနာ နိဝါသနပါရုပနဒွယမ္ပိ သာမညေန ဂဟိတံ။ ဣဒဉ္စ မာတုဂါမေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဌပိတမ္ပိ အနာမာသမေဝ၊ စီဝရတ္ထာယ ဒိန္နံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန တိဏစုမ္ဗဋကံ၊ အင်္ဂုလိယာ ပဏ္ဏမုဒ္ဒိကံ ဥပါဒါယ အလင်္ကာရမေဝ။ ဧတ္ထ စ ဝါလကေသဝဋ္ဋကေသေသု ပဝေသနကဒန္တသူစိအာဒိ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဒိယျမာနံ သမဏသာရုပ္ပပရိက္ခာရတ္ထာယ ဂဟေတဗ္ဗံ။

တတ္ထဇာတဖလံ ခဇ္ဇန္တိ ရုက္ခေ ဌိတံ ခါဒိတဗ္ဗံ ပနသနာဠိကေရာဒိဖလဉ္စ မနုဿေဟိ ရာသိကတံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဖလဉ္စ ‘‘မနုဿေဟိ ရာသိကတေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ အနာမာသန္တိ ဥပလက္ခဏတော ဣမိနာဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အရညေ ရုက္ခတော ပတိတံ ဖလံ ‘‘အနုပသမ္ပန္နဿ ဒဿာမီ’’တိ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘မုဂ္ဂါဒိံ တတ္ထဇာတက’’န္တိ ဥပလက္ခဏပဒတ္တာ ဂစ္ဆတော ဝိယုတ္တမ္ပိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ မုဂ္ဂါဒိန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အပရဏ္ဏ’’န္တိ ပါဌသေသော။

သဗ္ဗာနိ ဓညာနီတိ ‘‘သာလိ ဝီဟိ ယဝေါ ကင်္ဂု၊ ကုဒြူသဝရကဂေါဓုမာ’’တိ ဝုတ္တာနိ သတ္တ ဓညာနိ။ ခေတ္တမဂ္ဂေန ဂစ္ဆတာ သာလိသီသေ ဟတ္ထေန အဖုသန္တေန ဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ မဂ္ဂေါ သမ္ဗာဓော ဟောတိ၊ သရီရေ ဓညံ ဖုသန္တေပိ မဂ္ဂတ္တာ န ဒေါသော။ ဝီထိယံ၊ ဂေဟင်္ဂဏေ ဝါ ဓညေသု ပသာရိတေသု အပသက္ကိတွာ စေ ဂန္တုံ န သက္ကာ၊ ‘‘မဂ္ဂံ အဓိဋ္ဌာယ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁) အဋ္ဌကထာဝစနတော ‘‘ဣမံ မဂ္ဂံ ဂမိဿာမီ’’တိ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ကုလဂေဟေ ဓညမတ္ထကေ စေ အာသနံ ပညာပေတွာ ဒိန္နံ ဟောတိ၊ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁ အတ္ထတော သမာနံ) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာသနသာလာယံ ဓညေ ဝိပ္ပကိဏ္ဏေ အနုက္ကမိတွာ ဧကမန္တေ ပီဌကံ ပညာပေတွာ ¶ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ သစေ မနုဿာ တသ္မိံ ဓညမတ္ထကေ အာသနံ ပညာပေတွာ ဒေန္တိ၊ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁ အတ္ထတော သမာနံ) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ အတ္တနာ တတ္ထ အာသနံ ပညာပေတွာ နိသီဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။

၃၄၅။ ဓမနသင်္ခါဒိံ သဗ္ဗံ ပဉ္စင်္ဂတုရိယမ္ပိ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓမနသင်္ခေါ နာမ သဒ္ဒကရဏသင်္ခေါ ¶ ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝံသသိင်္ဂတာဠာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ပဉ္စင်္ဂတုရိယန္တိ အာတတံ၊ ဝိတတံ၊ အာတတဝိတတံ၊ ဃနံ၊ သုသိရန္တိ ပဉ္စင်္ဂသင်္ခါတံ တုရိယံ။ တတ္ထ အာတတံ နာမ စမ္မပရိယောနဒ္ဓေသု ဘေရိအာဒီသု ဧကတော အာကဍ္ဎိတွာ ဩနဒ္ဓံ ဧကတလတုရိယံ။ ဝိတတံ နာမ ဥဘတော အာကဍ္ဎိတွာ ဩနဒ္ဓံ ဥဘယတလတုရိယံ။ အာတတဝိတတံ နာမ ဥဘယတော စ မဇ္ဈတော စ သဗ္ဗတော ပရိယောနန္ဓိတံ။ ဃနံ သမ္မာဒိ။ သမ္မန္တိ တာဠံ၊ ဃဏ္ဋာကိင်္ကဏိအာဒီနမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟော။ သုသိရန္တိ ဝံသာဒိ။

ဣဓ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁) ကုရုန္ဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန ဘေရိပေါက္ခရဉ္စ ဘေရိတလစမ္မဉ္စ ဝီဏာ စ ဝီဏာပေါက္ခရစမ္မဉ္စ ဒဏ္ဍော စ အနာမာသံ။ ‘‘ပူဇံ ကတွာ စေတိယင်္ဂဏာဒီသု ဌပိတဘေရိယော အစာလေန္တေန အဝသေသဋ္ဌာနံ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ကစဝရဆဍ္ဍနကာလေ ကစဝရံ ဝိယ ဂဟေတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဌပေတဗ္ဗ’’န္တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။ တုရိယဘဏ္ဍေသု ယံ ကိဉ္စိ အတ္တနော ဒီယမာနံ တံ ပရိဝတ္တေတွာ ကပ္ပိယပရိက္ခာရံ ဂဟေတုံ အဓိဝါသေတဗ္ဗံ။ ဒေါဏိ ဝါ ပေါက္ခရံ ဝါ ဒန္တကဋ္ဌနိက္ခိပနတ္ထာယ၊ စမ္မဉ္စ သတ္ထကောသကရဏတ္ထာယ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ရတနာနိ စ သဗ္ဗာနီတိ မုတ္တာ မဏိ ဝေဠုရိယော သင်္ခေါ သိလာ ပဝါဠံ ရဇတံ ဇာတရူပံ လောဟိတင်္ကော မသာရဂလ္လန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၁) ဝုတ္တာနိ သဗ္ဗာနိ ရတနာနိ စ။ ဧတ္ထ စ ဝိဒ္ဓါ၊ အဝိဒ္ဓါ ဝါ သာမုဒ္ဒိကာဒီ သဗ္ဗာပိ မုတ္တာ အနာမာသာ။ ဘဏ္ဍမူလတ္ထဉ္စ ဂဏှိတုံ ¶ န ဝဋ္ဋတိ။ အန္တမသော ဇာတိဖလိကံ ဥပါဒါယ နီလပီတာဒိဘေဒေါ သဗ္ဗောပိ မဏိ ဓောတဝိဒ္ဓါ အနာမာသော။ အာဟတာကာရေနေဝ ဌိတော အဝိဒ္ဓါဓောတော မဏိ ပတ္တာဒိ ဘဏ္ဍမူလတ္ထံ အဓိဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တံ။ မဟာပစ္စရိယံ ပန ပဋိက္ခိတ္တံ။ ပစိတွာ ကတော ကာစမဏိယေဝေကော ဝဋ္ဋတိ။ ဝေဠုရိယေ စ မဏိသဒိသောယေဝ ဝိနိစ္ဆယော။

ဓမနသင်္ခေါ ‘‘သဗ္ဗံ ဓမနသင်္ခါဒိ’’န္တိအာဒိဂါထာယ တုရိယေသု ဂဟိတော။ ရတနခစိတော သင်္ခေါ အနာမာသော။ ပါနီယသင်္ခေါ ဓောတောပိ အဓောတောပိ အာမာသော။ အဝသေသသင်္ခေါ ပန အဉ္ဇနာဒိဘေသဇ္ဇတ္ထံ၊ ပတ္တာဒိဘဏ္ဍမူလဘာဝေန စ အဓိဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သုဝဏ္ဏေန ဧကတော ဝိလိယာပေတွာ ကတာ မုဂ္ဂဝဏ္ဏာ သိလာ အနာမာသာ။ သေသာ သိလာ ခုဒ္ဒကနိသာနာဒိကမ္မတ္ထံ အဓိဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ပဝါဠံ ဓောတမဓောတဉ္စ ဝိဒ္ဓမဝိဒ္ဓဉ္စ သဗ္ဗထာ အနာမာသံ၊ နာပိ အဓိဝါသေတဗ္ဗ’’န္တိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တတ္တာ ပဝါဠပဋိမာစေတိယာနိ စေဝ ပေါတ္ထကေသု ပဝေသေတဗ္ဗအာဏိယာ ¶ မူလေ၊ အဂ္ဂေစ ပဝေသေတဗ္ဗံ ပဒုမာဒိအာကာရေန ကတံ ဝဋ္ဋဉ္စ န ဂဟေတဗ္ဗံ န ဖုသိတဗ္ဗံ။

ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ ရဇတံ၊ ဇာတရူပဉ္စ ကတံ ဝါ ဟောတု အကတံ ဝါ၊ သဗ္ဗသော အနာမာသံ၊ န စ သာဒိတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ ကတံ ပဋိမာဒိကဉ္စ အာရကူဋလောဟဉ္စ အနာမာသန္တိ ဝက္ခတိ။ ကတာကတသုဝဏ္ဏရဇတာနံ အသာဒိယိတဗ္ဗတာယ ဣဓ အဋ္ဌကထာယ အာဂတတ္တာ ဥတ္တရေန ရာဇပုတ္တေန ကာရေတွာ အာဟဋံ သုဝဏ္ဏစေတိယံ န ဝဋ္ဋတီတိ မဟာပဒုမတ္ထေရေန ပဋိက္ခိတ္တန္တိ သုဝဏ္ဏပဋိမာစေတိယပေါတ္ထကာဝစ္ဆာဒကမဏိပဒုမဝဋ္ဋာဒိ ယံ ကိဉ္စိ န သာဒိတဗ္ဗမေဝ၊ န စ အာမသိတဗ္ဗံ။ ဧတေန ကတံ သေနာသနောပကရဏံ ပန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဓမ္မမဏ္ဍပေ ကတမ္ပိ ¶ ပဋိဇဂ္ဂိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ လောဟိတဝဏ္ဏော မဏိ၊ မသာရဂလ္လမဏိ စ သဗ္ဗထာ အနာမာသော၊ န စ အဓိဝါသေတဗ္ဗောတိ မဟာပစ္စရိယံ ဝုတ္တံ။

၃၄၆။ သဗ္ဗမာဝုဓဘဏ္ဍန္တိ ခဂ္ဂါဒိ သဗ္ဗံ အာဝုဓောပကရဏံ ပတ္တာဒိကပ္ပိယပရိက္ခာရမူလတ္ထာယ ဒီယမာနံ သတ္ထဝါဏိဇာယ အကာတဗ္ဗတ္တာ န ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဣမံ ဂဏှထာ’’တိ ဒိန္နံ ဘိန္ဒိတွာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကတွာ ‘‘ခုရာဒိကပ္ပိယပရိက္ခာရံ ကာရေဿာမီ’’တိ သာဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သင်္ဂါမဘူမိယံ မဂ္ဂေ ပတိတခဂ္ဂါဒိံ ဒိသွာ ပါသာဏေန ဘိန္ဒိတွာ ‘‘ခုရာဒိကပ္ပိယဘဏ္ဍာနိ ကာရေဿာမီ’’တိ ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥသုသတ္တိအာဒိကံ ဖလတော ဒဏ္ဍံ အပနေတွာ ကပ္ပိယပရိက္ခာရကာရာပနတ္ထာယ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဇိယာတိ ဓနုဂုဏော။ စ-ကာရေန ဣမိဿာ ဂါထာယ အဝုတ္တံ အင်္ကုသတောမရာဒိံ ပရဟိံ သောပကရဏံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဓနုဒဏ္ဍကောတိ ဇိယာဝိရဟိတော ဓနုဒဏ္ဍကော။ ဣဒံ ပရဟိံသောပကရဏဘဏ္ဍာဒိကံ ဝိဟာရေ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဌပိတံ စေ၊ သာမိကာနံ ဝတွာ တေဟိ အဂ္ဂဟိတံ စေ၊ အစာလေန္တေန သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

ဇာလဉ္စာတိ မစ္ဆဇာလပက္ခိဇာလာဒိဇာလဉ္စ။ ဇာလံ ဒီယမာနံ ဆတ္တဝေဌနတ္ထံ၊ အာသနစေတိယာဒိမတ္ထကေ ဗန္ဓနာဒိပယောဇနေ သတိ တဒတ္ထဉ္စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သရဝါရဏံ နာမ ဖလကာဒိကံ အညေဟိ အတ္တနော ဝိဇ္ဈနတ္ထာယ ဝိဿဋ္ဌသရနိဝါရဏံ ဝိနာသနောပရောဓကာရဏံ ဟောတီတိ ဘဏ္ဍမူလတ္ထံ သာဒိတုံ ¶ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဒန္တကဋ္ဌာဓာရဖလကာဒိ ယဒိစ္ဆိတံ ကရောမီ’’တိ မုဋ္ဌိံ အပနေတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၃၄၇။ စေတိယန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သုဝဏ္ဏစေတိယ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘သုဝဏ္ဏပဋိဗိမ္ဗာဒီ’’တိ အနန္တရံ ဝုတ္တတ္တာ လဗ္ဘတိ။ သုဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏဉ္စုပလက္ခဏန္တိ ရဇတမယဉ္စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာရကူဋကန္တိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ လောဟဝိသေသမာဟ ¶ ။ ‘‘အနာမာသ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘အသမ္ပဋိစ္ဆိယံ ဝါ’’တိ ဧတဿ ဥပလက္ခဏံ။

၃၄၈။ သဗ္ဗံ ဝါဒိတမိတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဩနဟိတုန္တိ စမ္မဝရတ္တတန္တီဟိ ဗန္ဓိတုံ။ ဩနဟာပေတုန္တိ တထေဝ အညေဟိ ကာရာပေတုံ။ ဝါဒါပေတုန္တိ အညေဟိ ဝါဒါပေတုံ။ ဝါဒေတုန္တိ အတ္တနာ ဝါဒေတုံ။ ဝါဒိတန္တိ ဝါဒနီယံ ယထာ ‘‘ကရဏီယံ ကာရိတ’’န္တိ၊ ဝါဒနာရဟံ တုရိယဘဏ္ဍန္တိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ ဩနဟနာဒိကိရိယာယ ကမ္မံ။

၃၄၉။ ဥပဟာရံ ကရိဿာမာတိ ပူဇံ ကရိဿာမ။ ဣတိ အနုမတိဂ္ဂဟဏတ္ထာယ။ ဝတ္တဗ္ဗာတိ တေ ဝတ္တာရော ဝတ္တဗ္ဗာတိ ယောဇနာ။

၃၅၀-၁။ ဓုတ္တိယာ ဣတ္ထိယာတိ ဝိပန္နာစာရာယ လောဠိတ္ထိယာ။ သယံ ဖုသိယမာနဿာတိ ဘိက္ခုနော ပယောဂံ ဝိနာ ဣတ္ထိယာ အတ္တနာဝ ဖုသိယမာနဿ။ ကာယေန အဝါယမိတွာတိ တဿာ သရီရသမ္ဖဿာနုဘဝနတ္ထံ အတ္တနော ကာယံ အစာလေတွာ။ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနတောတိ ဖဿံ အနုဘဝန္တဿ။

အသဉ္စိစ္စာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဖုသနေ’’တိ ပါဌသေသော၊ ‘‘ဣမိနာ ဥပါယေန ဣမံ ဖုသာမီ’’တိ အစေတေတွာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘ဣမိနာ ပတ္တပဋိဂ္ဂဟဏာဒိနာ ဥပါယေန ဧတိဿာ သရီရသမ္ဖဿံ အနုဘဝိဿာမီ’’တိ အစိန္တေတွာ ပတ္တထာလကတဋ္ဋကပဏ္ဏပုဋဘေသဇ္ဇာဒိံ ပဋိဂ္ဂဏှာပေန္တိယာ ဟတ္ထေ အတ္တနော ဟတ္ထေန ဖုသနာဒီသု အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အဿတိယာ’’တိ ဣဒံ ပန ဣမိနာဝ သင်္ဂဟိတတ္တာ ဣဓ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ၊ မာတုဂါမဿ သရီရေ ဖုသနဘာဝံ အဇာနိတွာ အညဝိဟိတော ဟုတွာ သတိံ အနုပဋ္ဌပေတွာ ဟတ္ထပါဒပသာရဏာဒီသု ဖုသန္တဿာတိ အတ္ထော။

အဇာနန္တဿာတိ ¶ ဒါရကာကာရံ ဒါရိကံ ‘‘မာတုဂါမော’’တိ အဇာနိတွာ ကေနစိ ကရဏီယေန ဖုသန္တဿ ¶ ။ မောက္ခာဓိပ္ပာယိနော စာတိ ‘‘မောက္ခာဓိပ္ပာယော ကာယေန ဝါယမတိ၊ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ၊ အနာပတ္တိ။ မောက္ခာဓိပ္ပာယော ကာယေန ဝါယမတိ၊ န စ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ၊ အနာပတ္တိ။ မောက္ခာဓိပ္ပာယော န စ ကာယေန ဝါယမတိ၊ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ၊ အနာပတ္တိ။ မောက္ခာဓိပ္ပာယော န စ ကာယေန ဝါယမတိ၊ န စ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနာတိ၊ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၇၉) ဝုတ္တမောက္ခာဓိပ္ပာယဝတော စတုဗ္ဗိဓဿ ပုဂ္ဂလဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။

ဣမေသု ယော မာတုဂါမေန အာလိင်္ဂနာဒိပယောဂေန အဇ္ဈောတ္ထရယမာနော တံ အတ္တနော သရီရတော အပနေတွာ မုဉ္စိတုကာမော ဟတ္ထစာလေန၊ မုဋ္ဌိအာဒီဟိ ဝါ ပဋိပဏာမနံ၊ ပဟရဏာဒိကဉ္စ ပယောဂံ ကရောတိ၊ အယံ ပဌမော ပုဂ္ဂလော။ အတ္တာနမဇ္ဈောတ္ထရိတုံ အာဂစ္ဆန္တိံ ဣတ္ထိံ ဒိသွာ ပဟရဏာကာရာဒိသဗ္ဗပယောဂံ ဒဿေတွာ တာသေတွာ အတ္တနော သရီရံ ဖုသိတုံ အဒေန္တော ဒုတိယော။ ဣတ္ထိယာ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အာလိင်္ဂိတော စောပနရဟိတံ မံ ‘‘အနတ္ထိကော’’တိ မန္တွာ ‘‘သယမေဝ ပလာယိဿတီ’’တိ၊ ‘‘အစောပနမေဝ မောက္ခောပါယော’’တိ ဉတွာ နိစ္စလောဝ ဟုတွာ ဖဿံ ပဋိဝိဇာနန္တော တတိယော။ အတ္တာနံ အဇ္ဈောတ္ထရိတုမာဂစ္ဆန္တိံ ဣတ္ထိံ ဒိသွာ ဒုတိယော ဝိယ တာသေတုံ ကာယပ္ပယောဂံ အကတွာ ‘‘အဂတေ ပါတေဿာမိ၊ ပဟရိတွာ တာသေဿာမီ’’တိ ဝါ စိန္တေတွာ နိစ္စလောဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တော စတုတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၅၂။ ပဌမေနာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပါရာဇိကေနာ’’တိ ပါဌသေသော၊ ကာယစိတ္တသမုဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓ စိတ္တံ နာမ ¶ ကာယသံသဂ္ဂရာဂသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ၊ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိမှိ မောစေတုကာမတာယ သမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ။

ကာယသံသဂ္ဂကထာဝဏ္ဏနာ။

၃၅၃-၄။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒေနာတိ ဒုဋ္ဌု ကုစ္ဆိတဘာဝံ ဥလတိ ဂစ္ဆတီတိ ဒုဋ္ဌုလ္လာ၊ ဒုဋ္ဌုလ္လာ စ သာ ဝါစာ စာတိ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာ၊ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂေ မေထုနဓမ္မပဋိသံယုတ္တာ ဝါစာ၊ ယထာဟ ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လာ နာမ ဝါစာ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂမေထုနဓမ္မပဋိသံယုတ္တာ ဝါစာ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅)၊ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာယ အဿာဒေါ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒေါ၊ တထာပဝတ္တဝစီဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ စေတနာ၊ တေန သမ္ပယုတ္တော ရာဂေါ ဣဓ သဟစရိယေန ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒေါ’’တိ ဝုတ္တော၊ တေန၊ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒသမ္ပယုတ္တေန ¶ ရာဂေနာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ‘‘ဩဘာသန္တဿာ’’တိ ဝက္ခမာနဩဘာသနဿ ဟေတု ဒဿိတော။

ဣတ္ထိယာ ဣတ္ထိသညိနော ဘိက္ခုနောတိ ယောဇနာ။ ဣတ္ထိယာ ဣတ္ထိသညိနောတိ ‘‘မာတုဂါမော နာမ မနုဿိတ္ထီ၊ န ယက္ခီ၊ န ပေတီ၊ န တိရစ္ဆာနဂတာ၊ ဝိညူ ပဋိဗလာ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လံ အာဇာနိတု’’န္တိ ပဒဘာဇနေ နိဒ္ဒိဋ္ဌသရူပါယ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ ဇာနန္တိယာ မနုဿိတ္ထိယာ ဣတ္ထိသညိနော ဘိက္ခုနောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒွိန္နံ မဂ္ဂါန’’န္တိ ဧတဿ သမ္ဗန္ဓီဝသေန ‘‘ဣတ္ထိယာ’’တိ ဣဒံ သာမိဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ယထာဝုတ္တသရူပဿ မာတုဂါမဿ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏဝသေန စာတိ ‘‘ဝဏ္ဏံ ဘဏတိ နာမ ဒွေ မဂ္ဂေ ထောမေတိ ဝဏ္ဏေတိ ပသံသတိ။ အဝဏ္ဏံ ဘဏတိ နာမ ဒွေ မဂ္ဂေ ခုံသေတိ ဝမ္ဘေတိ ဂရဟတီ’’တိ နိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေန ဥဘော မဂ္ဂေ ဥဒ္ဒိဿ ထောမနဂရဟဏဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

မေထုနဿ ¶ ယာစနာဒယော မေထုနယာစနာဒယော၊ တေဟိ မေထုနယာစနာဒီဟိ၊ ‘‘ယာစတိပိ အာယာစတိပိ ပုစ္ဆတိပိ ပဋိပုစ္ဆတိပိ အာစိက္ခတိပိ အနုသာသတိပိ အက္ကောသတိပီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ဥဒ္ဒေသေ ဝုတ္တမေထုနယာစနာဒိဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ‘‘ဩဘာသန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တဩဘာသနာ ဒဿိတာ။ ဩဘာသန္တဿာတိ ဥဒ္ဒေသယန္တဿ၊ ပကာသေန္တဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိညု’’န္တိ ဣမိနာ ဩဘာသနကိရိယာယ ကမ္မမာဟ၊ ဣမိနာ ဝိသေသိတဗ္ဗံ ‘‘မနုဿိတ္ထိ’’န္တိ ဣဒံ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ၊ ယထာဒဿိတပဒဘာဇနာဂတသရူပံ ဝိညုံ ပဋိဗလံ မနုဿိတ္ထိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အန္တမသော ဟတ္ထမုဒ္ဒါယပီတိ ဩဘာသနေ အန္တိမပရိစ္ဆေဒဒဿနံ။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝစနဿာဒဘာဝေ သတိ ယော ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂပဋိဗဒ္ဓံ ဂုဏဒေါသံ ဝါ မေထုနဓမ္မယာစနာဒိဝသေန ဝါ ဒုဋ္ဌုလ္လာဒုဋ္ဌုလ္လံ ဇာနန္တိံ မနုဿိတ္ထိံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ဟတ္ထမုဒ္ဒါယပိ ဝဒေယျာတိ အတ္ထော။

ဣမသ္မိံ ဂါထာဒွယေ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစဿာဒေန ဣတ္ထိယာ ဣတ္ထိသညိနော ဝိညုံ တံ ဣတ္ထိံ ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ ဝဏ္ဏဝသေန အန္တမသော ဟတ္ထမုဒ္ဒါယပိ ဩဘာသန္တဿ ဘိက္ခုနော ဂရုကံ သိယာတိ ဧကံ ဝါကျံ၊ တထာ ‘‘ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ အဝဏ္ဏဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ စ ‘‘မေထုနယာစနာဒီဟီ’’တိ ဣမိနာ စ ယောဇနာယ ဝါကျဒွယန္တိ ဧဝံ ယောဇနာဝသေန တီဏိ ဝါကျာနိ ဟောန္တိ။

တတ္ထ ¶ ပဌမဝါကျေ ဝဏ္ဏဝစနေန သင်္ဂဟိတံ ထောမနာဒိကထံ ကထေန္တဿ သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတိ။ ‘‘ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာသီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ထောမနတ္ထံ ဝဒတော သင်္ဃာဒိသေသော န ဟောတိ၊ ‘‘တဝ ဝစ္စမဂ္ဂေါ စ ပဿာဝမဂ္ဂေါ စ ဤဒိသော သုဘော သုသဏ္ဌာနော၊ တေန နာမ ¶ ဤဒိသေန ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာသီ’’တိ ဝဒန္တဿ ဟောတိ။ ‘‘ဝဏ္ဏေတိ၊ ပသံသတီ’’တိ ပဒဒွယဉ္စ ‘‘ထောမေတီ’’တိ ပဒဿ ပရိယာယော။

ဒုတိယဝါကျေ အဝဏ္ဏပဒသင်္ဂဟိတံ ခုံသနာဒိတ္တယေ ခုံသနံ နာမ ပတောဒေါပမေဟိ ဖရုသဝစနေဟိ တုဒနံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ခုံသေတီတိ ဝါစာပတောဒေန ဃဋ္ဋေတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၅)။ ပတုဇ္ဇတေနေနာတိ ‘‘ပတောဒေါ’’တိအဂစ္ဆန္တေ အဿာဒယော ပဝတ္တေတုံ ဝိဇ္ဈနကပါစနဒဏ္ဍော ဝုစ္စတိ။ ဝမ္ဘနံ နာမ အပသာဒနံ။ အပသာဒနံ နာမ ဂုဏတော ပရိဟာပနံ။ ယထာဟ ‘‘ဝမ္ဘေတီတိ အပသာဒေတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၅)။ ဂရဟာ နာမ ဒေါသာရောပနံ။ ယထာဟ ‘‘ဂရဟတီတိ ဒေါသံ ဒေတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၅)။ ဣမံ ခုံသနာဒိပဋိသံယုတ္တဝစနံ ဝက္ခမာနေသု ‘‘သိခရဏီသိ၊ သမ္ဘိန္နာသိ၊ ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသီ’’တိ ဣမေသု တီသု ပဒေသု အညတရေန ယောဇေတွာ ကထေန္တဿေဝ သင်္ဃာဒိသေသော၊ န ဣတရဿ။

တတိယဝါကျေ မေထုနယာစနာဒိဝစနေဟိ သင်္ဂဟိတံ အာယာစနာဒိံ ကရောန္တဿာပိ သင်္ဃာဒိသေသော။ ‘‘ယာစတိ နာမ ဒေဟိ မေ အရဟသိ မေ ဒါတု’’န္တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၂၈၅) နယေန ဧကေကံ ပဒံ ‘‘ဒေဟိ မေ မေထုနံ ဓမ္မ’’န္တိအာဒိဝသေန မေထုနဓမ္မပဒေန သဟ ဃဋေတွာ မေထုနဓမ္မံ ယာစန္တဿေဝ ဟောတိ။

‘‘ကဒါ တေ မာတာ ပသီဒိဿတိ၊ ကဒါ တေ ပိတာ ပသီဒိဿတိ၊ ကဒါ တေ ဒေဝတာယော ပသီဒိဿန္တိ၊ ကဒါ တေ သုခဏော သုလယော သုမုဟုတ္တော ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိအာယာစနပဒနိဒ္ဒေသေ ဧကေကံ ပဒံ တတ္ထေဝ ဩသာနေ ဝုတ္တေန ‘‘ကဒါ တေ မေထုနံ ဓမ္မံ လဘိဿာမီ’’တိ ပဒေန ဃဋေတွာ မေထုနံ ယာစန္တဿေဝ ဟောတိ။

‘‘ကထံ ¶ တွံ သာမိကဿ ဒေသိ၊ ကထံ ဇာရဿ ဒေသီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသဝစနေသု စ အညတရံ မေထုနဓမ္မပဒေန ဃဋေတွာ ပုစ္ဆန္တဿေဝ ဟောတိ။

‘‘ဧဝံ ¶ ကိရ တွံ သာမိကဿ ဒေသိ၊ ဧဝံ ဇာရဿ ဒေသီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၈၅) ပဋိပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသဝစနေသု အညတရံ မေထုနဓမ္မပဒေန ဃဋေတွာ ဝိသေသေတွာ ပဋိပုစ္ဆန္တဿေဝ ဟောတိ။

‘‘ကထံ ဒဒမာနာ သာမိကဿ ပိယာ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆတော မာတုဂါမဿ ‘‘ဧဝံ ဒေဟိ၊ ဧဝံ ဒေန္တီ သာမိကဿ ပိယာ ဘဝိဿတိ မနာပါ စာ’’တိ အာဏတ္တိဝစနေ၊ အနုသာသနိဝစနေ စ ဧသေဝ နယော။

၃၅၅။ အက္ကောသနိဒ္ဒေသာဂတေသု ‘‘အနိမိတ္တာသိ နိမိတ္တမတ္တာသိ အလောဟိတာသိ ဓုဝလောဟိတာသိ ဓုဝစောဠာသိ ပဂ္ဃရန္တီသိ သိခရဏီသိ ဣတ္ထိပဏ္ဍကာသိ ဝေပုရိသိကာသိ သမ္ဘိန္နာသိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသီ’’တိ ဧကာဒသသု ပဒေသု ‘‘သိခရဏီသိ သမ္ဘိန္နာသိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသီ’’တိ ပဒတ္တယံ ပစ္စေကံ အာပတ္တိကရံ၊ ဣမိနာ ပဒတ္တယေန သဟ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနိ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂမေထုနဓမ္မပဒါနိ တီဏိ စာတိ ဆပ္ပဒါနံ ပစ္စေကံ အာပတ္တိကရတ္တာ ဣတော ပရာနိ အနိမိတ္တာဒီနိ အဋ္ဌ ပဒါနိ ‘‘အနိမိတ္တာသိ မေထုနဓမ္မံ ဒေဟီ’’တိအာဒိနာ နယေန မေထုနဓမ္မပဒေန သဟ ဃဋေတွာ ဝုတ္တာနေဝ အာပတ္တိကရာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ၊ ‘‘မေထုနယာစနာဒီဟီ’’တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒသင်္ဂဟိတေသု ‘‘အနိမိတ္တာသီ’’တိအာဒီသု ဧကာဒသသု အက္ကောသပဒေသု အန္တောဂဓတ္တေပိ ကေဝလံ အာပတ္တိကရတ္တာ ဂရုတရံ ပဒတ္တယံ ဝိသုံ သင်္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဉာပေတုမာဟ ‘‘သိခရဏီသီ’’တိအာဒိ။

သိခရဏီသီတိ ဧတ္ထ ‘‘သိခရဏီ အသီ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ‘‘အသီ’’တိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တု-သဒ္ဒေါ ကေဝလယုတ္တမ္ပိ အာပတ္တိကရံ ¶ ဟောတီတိ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။ ကေဝလေနာပိ အက္ကောသဝစနေနာတိ ယောဇနာ။ သိခရဏီသီတိ ဗဟိ နိက္ခန္တအာဏိမံသာ ဘဝသိ။ သမ္ဘိန္နာသီတိ မိဿီဘူတဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါ။ ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသီတိ ဣတ္ထိနိမိတ္တေန၊ ပုရိသနိမိတ္တေန စာတိ ဥဘတောဗျဉ္ဇနေဟိ သမန္နာဂတာ။ ‘‘အယံ ဣတ္ထီ၊ အယံ ပုရိသော’’တိ ဗျဉ္ဇယတီတိ ဗျဉ္ဇနံ၊ မုတ္တကရဏာနိ။ သုဏန္တိယာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိညုမနုဿိတ္ထိယာ’’တိ အဓိကာရတော လဗ္ဘတိ၊ ဣမိနာ အက္ကောသိတဗ္ဗဝတ္ထု ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဘာသိတံ သုဏန္တိယာ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ ဇာနန္တိယာ မနုဿိတ္ထိယာ ဝိသယေ ပဝတ္တအက္ကောသဝစနေန သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတီတိ အတ္ထော။

၃၅၆။ ပုနပ္ပုနံ ဩဘာသန္တဿ ဝါစာနံ ဂဏနာယ ဂရုကာ သိယုန္တိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ‘‘ဧကံ ¶ ဣတ္ထိ’’န္တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ ဧကဝါစာယ ဗဟူ ဩဘာသန္တဿ စ ဣတ္ထီနံ ဂဏနာယ ဂရုကာ သိယုန္တိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဣတ္ထိယောပီ’’တိ လဗ္ဘတိ။

၃၅၇။ သာ စေ နပ္ပဋိဇာနာတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ယံ သုဏန္တိံ မနုဿိတ္ထိံ ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏဝသေန ဩဘာသတိ၊ သာ စေ န ပဋိဇာနာတီ’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘမာနံ အာဒါယ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အတ္တနော ဘာသိတံ ဒုဋ္ဌုလ္လံ ဝုတ္တသမနန္တရမေဝ အတ္ထဝသေန သစေ န ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ တဿာတိ တဿ ဒုဋ္ဌုလ္လဘာသိတဘိက္ခုဿ။ ဥဗ္ဘဇာဏုံ၊ အဓက္ခကံ ဝါ အာဒိဿ ဘဏနေ စာပိ တဿ ထုလ္လစ္စယံ သိယာတိ ယောဇနာ။ ဘဏနေတိ ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ ဝဏ္ဏာဒိကထနေ၊ ‘‘ဘဏတော’’တိပိ လိခန္တိ၊ ဘဏန္တဿ၊ ဘဏနဟေတူတိ အတ္ထော။ ဟေတုမှိ အယမန္တပစ္စယော ‘‘အသမ္ဗုဓ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ဝိယ။ ဥဗ္ဘဇာဏုန္တိ ဇာဏုတော ဥဒ္ဓံ။ အက္ခေကန္တိ အက္ခကတော ဟေဋ္ဌာ။

၃၅၈။ ဥဗ္ဘက္ခကန္တိ ¶ အက္ခကတော ဥဒ္ဓံ။ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလန္တိ ဇာဏုမဏ္ဍလတော အဓော။ ဥဒ္ဒိသန္တိ ဥဒ္ဒိဿ။ ‘‘ဥဒ္ဒိဿုဗ္ဘက္ခံ ဝါ တထာ၊ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလ’’န္တိ စ လိခန္တိ၊ သော ပါဌော သုန္ဒရော။ ဝဏ္ဏာဒိဘဏနေ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဝိညုမနုဿိတ္ထိယာ’’တိ အဓိကာရတော လဗ္ဘတိ။ ကာယပဋိဗဒ္ဓေ ဝဏ္ဏာဒိဘဏနေ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါ သင်္ဃာဒိသေသက္ခေတ္တံ၊ အဓက္ခကံ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလံ ထုလ္လစ္စယက္ခေတ္တံ၊ ဥဒ္ဓက္ခကံ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလံ ဒုက္ကဋက္ခေတ္တန္တိ ဣမေသု တီသု ခေတ္တေသု အက္ခကဉ္စေဝ ဇာဏုမဏ္ဍလဉ္စ ထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋာနံ ဒွိန္နံ အဝဓိဘူတံ ကတ္ထ သင်္ဂယှတီတိ? ဒုက္ကဋက္ခေတ္တေယေဝ သင်္ဂယှတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အက္ခကံ၊ ပန ဇာဏုမဏ္ဍလဉ္စ ဧတ္ထေဝ ဒုက္ကဋက္ခေတ္တေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၆)။

၃၅၉။ ပဏ္ဍကေ ယက္ခိပေတီသု ဒွိန္နံ မဂ္ဂါနံ ဝဏ္ဏာဒိဘဏနေ တဿ ဘဏန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ ဘဝေတိ အဓိကာရဝသေန အာဂတပဒေဟိ သဟ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပဏ္ဍကာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယက္ခိပေတီနံ ဂဟဏံ။

၃၆၀။ ဥဗ္ဘက္ခက…ပေ… အယံ နယောတိ ‘‘ပဏ္ဍကာဒီသူ’’တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အယံ နယောတိ ‘‘ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တော နယော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သင်္ဃာဒိသေသထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋက္ခေတ္တဝသေန သဗ္ဗေသု ခေတ္တေသု။

၃၆၁။ အတ္ထပုရေက္ခာရော ¶ ဟုတွာ ဩဘာသတောပိ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ မာတုဂါမာနံ ‘‘အနိမိတ္တာသီ’’တိအာဒီသု ပဒေသု အတ္ထကထနံ ပုရေက္ခတွာ ‘‘အနိမိတ္တာသီ’’တိအာဒိပဒံ ဘဏန္တဿ ဝါ မာတုဂါမေဟိ သဟ အဋ္ဌကထံ သဇ္ဈာယန္တာနံ ဝါ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မပုရေက္ခာရော ဟုတွာ ဩဘာသတော အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ပါဠိဓမ္မံ ဝါစေန္တဿ ဝါ တာသံ ¶ သုဏန္တီနံ သဇ္ဈာယနံ ဝါ ပုရေက္ခတွာ ‘‘အနိမိတ္တာသီ’’တိအာဒီသု ပဒေသု ယံ ကိဉ္စိ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ ဣတရဿ ဝါ မာတုဂါမဿ ကထေန္တဿ အနာပတ္တီတိ။ ပုရေက္ခတွာနုသာသနိန္တိ ‘‘ဣဒါနိ အနိမိတ္တာသိ…ပေ… ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသိ၊ အပ္ပမာဒံ ဒါနိ ကရေယျာသိ၊ ယထာ အာယတိမ္ပိ ဧဝရူပါ နာဟောသီ’’တိ အနုသာသနိံ ပုရေက္ခတွာ။

၃၆၂။ ဥမ္မတ္တကာဒီနန္တိ ပိတ္တုမ္မတ္တကယက္ခုမ္မတ္တကဝသေန ဒွိန္နံ ဥမ္မတ္တကာနဉ္စ အာဒိ-သဒ္ဒသင်္ဂဟိတဿ ဣမသ္မိံ အာဒိကမ္မိကဿ ဥဒါယိတ္ထေရဿ စ အနာပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဣဒံ သိက္ခာပဒံ တိသမုဋ္ဌာနံ ကာယစိတ္တတော စ ဝါစာစိတ္တတော စ ကာယဝါစာစိတ္တတော စ သမုဋ္ဌာတိ။ ကိရိယံ၊ သညာဝိမောက္ခံ၊ သစိတ္တကံ၊ လောကဝဇ္ဇံ၊ ကာယကမ္မံ၊ ဝစီကမ္မံ၊ အကုသလစိတ္တ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၇) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတိ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒယော…ပေ… တုလျာဝါ’’တိ။ ဝေဒနာယ အဒိန္နာဒါနေန အသမတ္တာ ‘‘ဝေဒနေတ္ထ ဒွိဓာ မတာ’’တိ အာဟ၊ သုခေါပေက္ခာဝေဒနာဝသေန ဒွိဓာ မတာတိ အတ္ထော။

ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာကထာဝဏ္ဏနာ။

၃၆၃။ ကာမပါရိစရိယာယာတိ မေထုနဓမ္မသင်္ခါတေန ကာမေန ပါရိစရိယာယ၊ မေထုနဓမ္မေန ပါရိစရိယာယာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ကာမိတာ ပတ္ထိတာတိ ကာမာ၊ မေထုနရာဂဝသေန ပတ္ထိတာတိ အတ္ထော၊ ကာမာ စ သာ ပါရိစရိယာ စာတိ ကာမပါရိစရိယာ၊ တဿာ ကာမပါရိစရိယာယာတိပိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ မေထုနရာဂစိတ္တေန အဘိပတ္ထိတပါရိစရိယာယာတိအတ္ထော။ ‘‘ဝဏ္ဏံ ဘာသတော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော၊ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ ဘဂိနိ ပါရိစရိယာနံ ယာ မာဒိသံ သီလဝန္တံ ကလျာဏဓမ္မံ ဗြဟ္မစာရိံ ဧတေန ဓမ္မေန ပရိစရေယျာ’’တိ အတ္တနော မေထုနဓမ္မေန ပါရိစရိယာယ ¶ ဂုဏံ အာနိသံသံ ကထေန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တသ္မိံယေဝ ခဏေတိ တသ္မိံ ဘဏိတက္ခဏေယေဝ။ သာ စေ ဇာနာတီတိ ယံ ဥဒ္ဒိဿ အဘာသိ၊ သစေ သာ ဝစနသမနန္တရမေဝ ဇာနာတိ။

၃၆၄။ သာ ¶ မနုဿိတ္ထီ နော ဇာနာတိ စေ၊ တဿ ထုလ္လစ္စယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယက္ခိပေတိဒေဝီသု ဇာနန္တီသု၊ ပဏ္ဍကေ စ ဇာနန္တေ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏံ ဘာသတော တဿ ဘိက္ခုနော ထုလ္လစ္စယံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ သေသေတိ ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတဝိသယေ၊ ယက္ခိအာဒီနံ အဇာနနဝိသယေ စ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏံ ဘာသတော တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၃၆၅။ စီဝရာဒီဟီတိ စီဝရပိဏ္ဍပါတာဒီဟိ။ ဝတ္ထုကာမေဟီတိ တဏှာယ ဝတ္ထုဘာဝေန ဝတ္ထူ စ ကာမိတတ္တာ ကာမာတိ စ သင်္ခါတေဟိ ပစ္စယေဟိ။

၃၆၆။ ရာဂေါ ဧဝ ရာဂတာ။ ‘‘ရာဂိတာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ ရာဂေါ အဿ အတ္ထီတိ ရာဂီ၊ တဿ ဘာဝေါ ရာဂိတာ၊ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ရာဂေါတိ အတ္ထော။ ဩဘာသောတိ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဂုဏဘဏနံ။ တေန ရာဂေနာတိ ကာမပါရိစရိယာယ ရာဂေန။ ခဏေ တသ္မိန္တိ ဘဏိတက္ခဏေ။ ဝိဇာနနန္တိ ယံ မနုဿိတ္ထိံ ဥဒ္ဒိဿ အတ္တကာမပါရိစရိယာယ ဝဏ္ဏံ ဘဏတိ၊ တာယ တဿ ဝစနတ္ထဿ ဝိဇာနနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၆၇။ ပဉ္စင်္ဂါနီတိ မနုဿိတ္ထိတာ၊ တံသညိတာ၊ ပါရိစရိယာယ ရာဂိတာ၊ တေန ရာဂေန ဩဘာသနံ၊ ခဏေ တသ္မိံ ဝိဇာနနန္တိ ဣမာနိ ဧတ္ထ အတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒေ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ¶ ၊ ပဉ္စ အာပတ္တိကာရဏာနီတိ အတ္ထော။ အဿာတိ အတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒဿ။

အတ္တကာမပါရိစရိယကထာဝဏ္ဏနာ။

၃၆၈။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတီ’’တိအာဒိကိရိယာတ္တယောပါဒါနသာမတ္ထိယေန တိက္ခတ္တုံ ပဋိပါဒနကံ ‘‘ယော ဘိက္ခူ’’တိ စ ‘‘ဂရု ဟောတီ’’တိ ပဒသာမတ္ထိယေန ‘‘တဿာ’’တိ စ လဗ္ဘမာနတ္တာ တိဝိဓေဟိ သဟ ‘‘ယော ဘိက္ခု ပုရိသဿ သန္ဒေသံ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ ဝီမံသတိ ပစ္စာဟရတိ စေ၊ တဿ ဂရု ဟောတီ’’တိ ဧကံ ဝါကျံ ဟောတိ။ ဧဝံ ‘‘ဣတ္ထိယာပိ ဝါ’’တိ ဣမိနာ ယောဇနာယပိ ဧကံ ဝါကျံ ဟောတီတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ ဝါကျဒွယံ ယုဇ္ဇတိ။

ဣဓ သန္ဒေသက္ကမဉ္စ ယောဇနာက္ကမဉ္စ ဇာနနတ္ထံ ပဌမံ တာဝ ဣတ္ထီနဉ္စ ဘရိယာနဉ္စ ပဘေဒေါ စ သရူပဉ္စ ဝိဘာဝီယတိ – တေသု ဣတ္ထိယော ဒသဝိဓာ ဟောန္တိ။ ယထာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဒသ ဣတ္ထိယော ¶ မာတုရက္ခိတာ ပိတုရက္ခိတာ မာတာပိတုရက္ခိတာ ဘာတုရက္ခိတာ ဘဂိနိရက္ခိတာ ဉာတိရက္ခိတာ ဂေါတ္တရက္ခိတာ ဓမ္မရက္ခိတာ သာရက္ခာ သပရိဒဏ္ဍာ’’တိ။ ဘရိယာ စ ဒသဝိဓာ ဟောန္တိ။ ယထာဟ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဒသ ဘရိယာယော ဓနက္ကီတာ ဆန္ဒဝါသိနီ ဘောဂဝါသိနီ ဩဒပတ္တကိနီ ဩဘဋစုမ္ဗဋာ ဒါသီ စ ဘရိယာ စ ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ စ ဓဇာဟဋာ မုဟုတ္တိကာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၃)။ ဣမာသံ ပဘေဒေါ စ သရူပါနိ စ သင်္ခေပတော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ –

ပုရိသေဟိ သဟ ယထာ သံဝါသံ န ကရောတိ၊ ဧဝံ မာတရာ ရက္ခိတာ မာတုရက္ခိတာ။ ယထာဟ ‘‘မာတုရက္ခိတာ နာမ မာတာ ရက္ခတိ ဂေါပေတိ ဣဿရိယံ ကာရေတိ ဝသံ ဝတ္တေတီ’’တိ။ ပိတုရက္ခိတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ယသ္မိံ ကောဏ္ဍညာဒိဂေါတ္တေ ဇာတာ၊ တသ္မိံယေဝ ဂေါတ္တေ ဇာတေဟိ ¶ ရက္ခိတာ ဂေါတ္တရက္ခိတာ။ ယထာဟ ‘‘ဂေါတ္တရက္ခိတာ နာမ သဂေါတ္တာ ရက္ခန္တီ’’တိအာဒိ။ ဧကံ သတ္ထာရံ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတေဟိ ဝါ ဧကဂဏပရိယာပန္နေဟိ ဝါ ရက္ခိတာ ဓမ္မရက္ခိတာ နာမ။ ယထာဟ ‘‘ဓမ္မရက္ခိတာ နာမ သဟဓမ္မိကာ ရက္ခန္တီ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ ၃၀၄)။ သာရက္ခာ နာမ ‘‘ဂဗ္ဘေပိ ပရိဂ္ဂဟိတာ ဟောတိ ‘မယှံ ဧသာ’တိ အန္တမသော မာလာဂုဠပရိက္ခိတ္တာပီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တသရူပါ။ သပရိဒဏ္ဍာ နာမ ‘‘ကေဟိစိ ဒဏ္ဍော ဌပိတော ဟောတိ ‘ယော ဣတ္ထန္နာမံ ဣတ္ထိံ ဂစ္ဆတိ၊ တဿ ဧတ္တကော ဒဏ္ဍော’’တိ ဝုတ္တသရူပါတိ အယံ ဒသန္နံ ဣတ္ထီနံ သရူပသင်္ခေပေါ။ ဣမာသု ဒသသု သာရက္ခသပရိဒဏ္ဍာနံ ဒွိန္နံ ပရပုရိသသေဝါယံ မိစ္ဆာစာရော ဟောတိ၊ ဣတရာသံ န ဟောတိ။ ဣမာ ဒသပိ ပဉ္စသီလံ ရက္ခန္တေဟိ အဂမနီယာ။

ဒသသု ဘရိယာသု ‘‘ဓနက္ကီတာ နာမ ဓနေန ကိဏိတွာ ဝါသေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဘရိယဘာဝါယ အပ္ပကံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဓနံ ဒတွာ ဂဟိတာ ဓနက္ကီတာ နာမ။ ‘‘ဆန္ဒဝါသိနီ နာမ ပိယော ပိယံ ဝါသေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အတ္တရုစိယာ သံဝသိတေန ပုရိသေန သမ္ပဋိစ္ဆိတာ ဆန္ဒဝါသိနီ နာမ။ ‘‘ဘောဂဝါသိနီ နာမ ဘောဂံ ဒတွာ ဝါသေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥဒုက္ခလမုသလာဒိဂေဟောပကရဏံ လဘိတွာ ဘရိယဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီ ဇနပဒိတ္ထီ ဘောဂဝါသိနီ နာမ။ ‘‘ပဋဝါသိနီ နာမ ပဋံ ဒတွာ ဝါသေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ နိဝါသနမတ္တံ ဝါ ပါရုပနမတ္တံ ဝါ လဒ္ဓါ ဘရိယဘာဝံ ဂစ္ဆန္တီ ဒလိဒ္ဒိတ္ထီ ပဋဝါသိနီ နာမ။ ဩဒပတ္တကိနီ နာမ ‘‘ဥဒကပတ္တံ အာမသိတွာ ဝါသေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဣဒံ ဥဒကံ ဝိယ သံသဋ္ဌာ အဘေဇ္ဇာ ဟောထာ’’တိ ဝတွာ ဧကသ္မိံ ဥဒကပတ္တေ ပုရိသေန သဒ္ဓိံ ဟတ္ထံ ဩတာရေတွာ ဘရိယဘာဝံ နီတော မာတုဂါမော ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဩဘဋစုမ္ဗဋာ နာမ စုမ္ဗဋံ ဩရောပေတွာ ¶ ဝါသေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တတ္တာ သီသတော စုမ္ဗဋံ ဩရောပေတွာ ဘရိယဘာဝမုပနီတာ ကဋ္ဌဟာရိကာဒိဣတ္ထီ ဩဘဋစုမ္ဗဋာ နာမ။ ဒါသီ ¶ စ ဘရိယာ စ နာမ ‘‘ဒါသီ စေဝ ဟောတိ ဘရိယာ စာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တတ္တာ ဘရိယံ ကတွာ ဝါသိတာ ‘‘တဿေဝ ဒါသီ စ ဘရိယာ စာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ စ နာမ ‘‘ကမ္မကာရီ စေဝ ဟောတိ ဘရိယာ စာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တတ္တာ ပဓာနိတ္ထိနိရပေက္ခေန ကုဋုမ္ဗကိစ္စံ ကာရေတွာ ဘရိယဘာဝံ နီတာ ဘရိယာ ကတကမ္မာ ‘‘ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ စာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဓဇာဟဋာ နာမ ကရမရာနီတာ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တတ္တာ ဓဇံ ဥဿာပေတွာ ဂစ္ဆန္တိယာ မဟာသေနာယ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ပရဝိသယံ ဝိလုမ္ပန္တေန ပစ္ဆိန္ဒိတွာ အာနေတွာ ဘရိယဘာဝမုပနီတာ ဣတ္ထီ ဓဇာဟဋာ နာမ။ ‘‘မုဟုတ္တိကာ နာမ တင်္ခဏိကာ ဝုစ္စတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၀၄) ဝုတ္တတ္တာ အစိရကာလံ သံဝါသတ္ထာယ ဂဟိတာ ဣတ္ထီ မုဟုတ္တိကာ နာမာတိ အယံ ဒသန္နံ ဘရိယာနံ သရူပသင်္ခေပေါ။ ယထာဝုတ္တာသု ဒသသု ဣတ္ထီသု အညတရံ ဒသန္နံ ဘရိယာနံ အညတရဋ္ဌာနေ ဌပနတ္ထမဓိပ္ပေတဘာဝံ ဝတ္တုံ ပုရိသေန ‘‘ဂစ္ဆ ဘန္တေ ဣတ္ထန္နာမံ မာတုရက္ခိတံ ဗြူဟိ ‘ဟောဟိ ကိရ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ’တိ’’အာဒိနာ နယေန ဒိန္နသန္ဒေသံ ‘‘သာဓု ဥပါသကာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဝါ သီသကမ္ပနာဒိဝသေန ဝါ ပဋိဂ္ဂဏှာတီတိ အာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ သန္ဒေသံ ပုရိသဿာ’’တိ။

ဧတ္ထ ပုရိသဿာတိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ‘‘ပုရိသဿ မာတာ ဘိက္ခုံ ပဟိဏတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၃၂၁) နယေန ပါဠိယံ ဝုတ္တပုရိသဿ မာတာပိတုအာဒယော စ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဝီမံသတီတိ ဧဝံ ပဋိဂ္ဂဟိတသာသနံ တဿာယေဝ ဧကံသေန အဝိရာဓေတွာ ဝဒန္တဿ မာတာပိတုအာဒီနမညတရဿ ဝါ အာရောစေတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာပိ ဝီမံသတီတိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ အန္တေဝါသိံ ဝီမံသာပေတွာ အတ္တနာ ပစ္စာဟရတိ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၃၈) ဝုတ္တတ္တာ ဝီမံသာပေတီတိပိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပစ္စာဟရတီတိ တထာ အာဟဋံ သာသနံ သုတွာ တဿာ ဣတ္ထိယာ ¶ သမ္ပဋိစ္ဆိတေ စ အသမ္ပဋိစ္ဆိတေ စ လဇ္ဇာယ တုဏှီဘူတာယ စ တံ ပဝတ္တိံ ပစ္စာဟရိတွာ အာစိက္ခတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓာပိ ပစ္စာဟရတီတိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ ဝီမံသတိ အန္တေဝါသိံ ပစ္စာဟရာပေတိ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၃၈) ဝုတ္တတ္တာ ပစ္စာဟရာပေတီတိ စ ဂဟေတဗ္ဗံ။

‘‘ဣတ္ထိယာပိ ဝါ’’တိ ဣမိနာ ယောဇေတွာ ဂဟိတဒုတိယဝါကျေ စ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ တတ္ထ သန္ဒေသက္ကမော ပန ‘‘မာတုရက္ခိတာ ဘိက္ခုံ ပဟိဏတိ ‘ဂစ္ဆ ဘန္တေ ဣတ္ထန္နာမံ ဗြူဟိ ‘ဟောမိ ဣတ္ထန္နာမဿ ¶ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ’တိ’’အာဒိပါဠိနယေန (ပါရာ။ ၃၃၀) ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဝီမံသာပေတိ ပစ္စာဟရာပေတီ’’တိ ဣဒဉ္စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နိယာမေန ဒသန္နံ ဣတ္ထီနံ နာမံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝတွာ ဒသန္နံ ဘရိယာနံ အညတရတ္ထာယ ဒီယမာနသန္ဒေသက္ကမော ယောဇေတဗ္ဗော။ ဣဓာပိ ဣတ္ထိယာပိ ဝါတိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ‘‘မာတုရက္ခိတာယ မာတာ ဘိက္ခုံ ပဟိဏတိ ‘ဂစ္ဆ ဘန္တေ ဣတ္ထန္နာမံ ဗြူဟိ ‘ဟောတု ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ’’တိအာဒိပါဠိဝသေန (ပါရာ။ ၃၂၄) ဣတ္ထိယာ မာတုပိတုအာဒီနဉ္စ သန္ဒေသက္ကမော ယောဇေတဗ္ဗော။

၃၇၀။ တံ ပဝတ္တိံ။ သဉ္စရိတ္တာ သဉ္စရဏဟေတု။ န မုစ္စတီတိ ဣတ္ထိပုရိသာနံ အန္တရေ သာသနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သဉ္စရဏဟေတု အာပဇ္ဇိတဗ္ဗသင်္ဃာဒိသေသတော န မုစ္စတီတိ အတ္ထော။

၃၇၁။ အညံ ဝါတိ မာတာပိတုရက္ခိတာဒီသု အညတရံ ဝါ။ ‘‘ဘာသတော’’တိ လိခန္တိ။ ‘‘ပေသိတော’’တိ ဣမိနာ ဝိရုဒ္ဓတ္တာ တံ ပဟာယ ‘‘ဘာသတီ’’တိ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ ပါဌသေသော ဝါ ကာတဗ္ဗော။ ‘‘ယော အညံ ဘာသတိ စေ၊ တဿ ဘာသတောတိ ယောဇနာ’’တိ နိဿန္ဒေဟေ ဝုတ္တံ။ ‘‘မာတရာ ရက္ခိတံ ဣတ္ထိံ ‘ဂစ္ဆ ဗြူဟီ’တိ ယော ပေသိတော ဟောတိ၊ တဿ ပိတုရက္ခိတံ ¶ ဝါ အညံ ဝါ ဘာသတော ဝိသင်္ကေတောဝါ’’တိ၊ ‘‘မာတရာ…ပေ… ဗြူဟီ’တိ ပေသိတော ဟုတွာ ပိတုရက္ခိတံ ဝါ အညံ ဝါ ဘာသတော ဝိသင်္ကေတောဝါ’’တိ ယောဇနာ ယုတ္တတရာတိ အမှာကံ ခန္တိ။

၃၇၂။ ပဋိဂ္ဂဏှနတာဒီဟီတိ ပဋိဂ္ဂဏှနမေဝ ပဋိဂ္ဂဏှနတာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝီမံသနပစ္စာဟရဏာနိ ဂဟိတာနိ။ သဉ္စရိတ္တေတိ သဉ္စရဏေ။ သမာပန္နေတိ ဂတေ သတိ။ ဂရုကာပတ္တိမာဒိသေတိ ဧတ္ထ ‘‘တဿာ’’တိ သေသော။ အာဒိသေတိ ကထေယျ။

၃၇၃။ ဒွီဟိ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထ ဒွီဟိ ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ သဉ္စရိတ္တေ သမာပန္နေ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတိ ဝီမံသတိ န ပစ္စာဟရတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ န ဝီမံသတိ ပစ္စာဟရတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿ။ န ပဋိဂ္ဂဏှာတိ ဝီမံသတိ ပစ္စာဟရတိ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၃၈) ဒွီဟိ ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ပဏ္ဍကာဒီသူတိ ပဏ္ဍကယက္ခိပေတီသု။ တီဟိပိ အင်္ဂေဟိ သဉ္စရိတ္တေ သမာပန္နေ ထုလ္လစ္စယံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

ဧကေနေဝါတိ ¶ ဧကေနေဝ အင်္ဂေန။ သဗ္ဗတ္ထာတိ မာတုရက္ခိတာဒီသု သဗ္ဗမာတုဂါမေသု စ ဝိနီတဝတ္ထုမှိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရော ပုရိသော အညတရံ ဘိက္ခုံ အာဏာပေသိ ‘ဂစ္ဆ ဘန္တေ ဣတ္ထန္နာမံ ဣတ္ထိံ ဝီမံသာ’တိ။ သော ဂန္တွာ မနုဿေ ပုစ္ဆိ ‘ကဟံ ဣတ္ထန္နာမာ’တိ။ သုတ္တာ ဘန္တေတိ…ပေ… မတာ ဘန္တေတိ။ နိက္ခန္တာ ဘန္တေတိ။ အနိတ္ထီ ဘန္တေတိ။ ဣတ္ထိပဏ္ဍကာ ဘန္တေတိ။ တဿ ကုက္ကုစ္စံ အဟောသိ။ အနာပတ္တိ ဘိက္ခု သင်္ဃာဒိသေသဿ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၁) အာဂတာသု သုတ္တာဒီသု ပဉ္စသု စ။

၃၇၄။ အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ စေတိယာဒီသု ကတ္တဗ္ဗံ နိဿာယ ဣတ္ထိယာ ပုရိသဿ၊ ပုရိသေန စ ဣတ္ထိယာ ဒိန္နသာသနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ¶ ဝီမံသိတွာ ပစ္စာဟရိတွာ အာရောစေန္တဿ အနာပတ္တိဘာဝေါ ‘‘အနာပတ္တိ သင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ဂိလာနဿ ဝါ ကရဏီယေန ဂစ္ဆတိ၊ ဥမ္မတ္တကဿ အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၀) ပါဠိယံ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။

၃၇၅။ တထာ တဿာတိ မနုဿဇာတိကာယ တဿာ။ နနာလံဝစနီယတာတိ ‘‘မမာယ’’န္တိ ဝါ နိဂ္ဂဟပဂ္ဂဟေ ဝါ နိရာသင်္ကံ ဝတ္တုံ နာဟရတီတိ အလံဝစနီယာ၊ အဿာမိကာ၊ သာ ဟိ ကေနစိ ‘‘မယှံ ဧသာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝါ နိရာသင်္ကေန နိဂ္ဂဟပဂ္ဂဟဝစနံ ဝါ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျာ၊ အလံဝစနီယာ န ဘဝတီတိ နာလံဝစနီယာ၊ သဿာမိကာ၊ သာ ဟိ သာမိကေန တထာ ကာတုံ သက္ကုဏေယျာတိ နာလံဝစနီယာ၊ နာလံဝစနီယာ န ဘဝတီတိ နနာလံဝစနီယာ၊ အလံဝစနီယပဒေန ဝုတ္တာ အဿာမိကာ ဧဝ၊ ပဋိသေဓာ ဒွေ ပကတိမတ္ထံ ဂမယန္တီတိ၊ နနာလံဝစနီယာယ ဘာဝေါ နနာလံဝစနီယတာ၊ နိရာသင်္ကေန အဝစနီယတာ အဿာမိကဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဉ္စရိတ္တဝသေန ဘိက္ခုနာ ဝစနီယာ န ဟောတီတိ ဝါ ‘‘အလံဝစနီယာ’’တိပိ ဂဟေတဗ္ဗမေဝ။ ပဋိဂ္ဂဏှနတာဒီနံ ဝသာတိ ဧတ္ထ စကာရော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ တတော ပဋိဂ္ဂဏှနဝီမံသနပစ္စာဟရဏသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ အင်္ဂါနံ ဝသေန စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမနုဿိတ္ထိတာ နနာလံဝစနီယတာတိ ဝုတ္တာနံ ဒွိန္နံ အင်္ဂါနံ ဝသေန စ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ အာပတ္တိကာရဏေဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။

၃၇၆။ ဣဒံ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒံ။ အထ ဝါ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန စ အယံ သင်္ဃာဒိသေသောတိ ဂဟေတဗ္ဗော။ ကာယတော၊ ဝါစတော၊ ကာယဝါစတော၊ ကာယစိတ္တတော၊ ဝါစာစိတ္တတော၊ ကာယဝါစာစိတ္တတော ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဆသမုဋ္ဌာနံ။ တတော ဧဝ အစိတ္တကမုဒီရိတံ။ မိဿကသမုဋ္ဌာနဉှိ အစိတ္တကံ။ အဝသေသစိတ္တေသုပိ ¶ ယသ္မိံ စိတ္တေ အသတိ အစိတ္တကံ နာမ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘အလံဝစနိယတ္တံ ¶ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ရဿော၊ ‘‘အလံဝစနီယတ္တ’’န္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ယော သန္ဒေသံ ပေသေတိ၊ တသ္မိံ ပဋိဗဒ္ဓဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ပဏ္ဏတ္တိံ ဝါတိ သဉ္စရိတ္တသိက္ခာပဒသင်္ခါတံ ပဏ္ဏတ္တိံ ဝါ အဇာနတော အစိတ္တကမုဒီရိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၃၇၇။ သာသနန္တိ မာတုဂါမဿ၊ ပုရိသဿ ဝါ သာသနံ။ ကာယဝိကာရေနာတိ သီသကမ္ပနာဒိနာ ကာယဝိကာရေန။ ဂဟေတွာတိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ။ တံ ဥပဂမ္မာတိ ပဋိဂ္ဂဟိတသာသနံ ယဿ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟောတိ၊ တံ မာတုဂါမံ၊ ပုရိသံ ဝါ ဥပဂမ္မ။ ဝီမံသိတွာတိ တံ ကိစ္စံ တီရေတွာ။ ဟရန္တဿာတိ ပစ္စာဟရန္တဿ။ ကာယတော သိယာတိ ဝစီဘေဒံ ဝိနာ ပဋိဂ္ဂဟဏာဒီနံ ကာယေနေဝ ကတတ္တာ ကာယသမုဋ္ဌာနတောဝ သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတီတိ အတ္ထော။

၃၇၈။ ဣတ္ထိယာ ဝစနံ သုတွာတိ ယောဇနာ။ ယထာ နိသိန္နောဝါတိ ပကတိယာ နိသိန္နဋ္ဌာနေယေဝ နိသိန္နော။ တံ ဝစနံ။ တတ္ထေဝါဂတဿေဝါတိ ယတ္ထ နိသိန္နော ဣတ္ထိယာ သာသနံ ပဋိဂ္ဂဏှိ၊ တမေဝ အာသနံ အဝိဇဟိတွာ အတ္တနာ နိသိန္နဋ္ဌာနမေဝ အာဂတဿ သန္နိသိတဗ္ဗပုရိသဿေဝ၊ ဧတ္ထ ‘‘အာရောစေတွာ’’တိ ပါဌသေသော။ ပုန ‘‘အာရောစေန္တဿာ’’တိ ဣဒံ တတ္ထေဝါဂတာယ တဿာ ဧဝ ဣတ္ထိယာ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သာသနံ ဒတွာ ဂန္တွာ ပုန တတ္ထေဝ အာဂတဿ မာတုဂါမဿေဝ ဉာတမနန္တရံ ကာယိကကိရိယံ ဝိနာ ဝစနေနေဝ အာရောစေန္တဿာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဣတ္ထိယာ သာသနံ ပဋိဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန ဝုတ္တံ။

အထ ဝါ ပုရိသဿ ဝစနံ သုတွာ ယထာနိသိန္နောဝ တံ ဝစနံ ဣတ္ထိယာ အာရောစေတွာ ပုန တတ္ထေဝါဂတဿေဝ ပုရိသဿ ¶ အာရောစေန္တဿာတိ ဧဝံ ပုရိသသန္ဒေသံ ပဋိဂ္ဂဟဏာဒိဝသေနာပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ စ တတ္ထေဝါဂတဿာတိ ဥပလက္ခဏံ။ သာသနဝစနမတ္တေနေဝ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ၊ ကိစ္စန္တရေန ဂန္တွာ ဝါ ယဒိစ္ဆာဝသေန ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနေ ဝါ ဝတွာ ပုနပိ တတ္ထေဝ ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနေ ပုန အာရောစေန္တဿ စ ဝစနေနေဝ သမုဋ္ဌာနဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၇၉။ ‘‘အလံ…ပေ… အဇာနတော’’တိ အစိတ္တကတ္တကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ၊ ကသ္မာ ပုန ‘‘အဇာနန္တဿ ပဏ္ဏတ္တိ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ စေ? တဒုဘယဿာပိ ဝိသုံ ကာရဏာဘာဝံ ဝိညာပေတုံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နံ ဝိဓိန္တိ သာသနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အာဟရိတွာ အာရောစေတွာ ပစ္စာဟရိတွာ အာရောစနသင်္ခါတံ ¶ ဝိဓာနံ။ အရဟတောပီတိ ခီဏာသဝဿပိ၊ သေခပုထုဇ္ဇနာနံ ပဂေဝါတိ အယမတ္ထော သမ္ဘာဝနတ္ထေန အပိ-သဒ္ဒေန ဇောတိတော။

၃၈၀။ ဇာနိတွာတိ အလံဝစနီယဘာဝံ ဝါ ပဏ္ဏတ္တိံ ဝါ ဥဘယမေဝ ဝါ ဇာနိတွာ။ တထာတိ ကာယဝါစတော ကရောန္တဿာတိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သစိတ္တကေဟီတိ ယထာဝုတ္တစိတ္တေန သစိတ္တကေဟိ။ တေဟေဝါတိ ကာယာဒီဟိ တေဟိ ဧဝ၊ ‘‘တီဟေဝါ’’တိပိ ပါဌော။

သဉ္စရိတ္တကထာဝဏ္ဏနာ။

၃၈၁-၂။ သယံယာစိတကေဟေဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဥပကရဏေဟီ’’တိ ပါဌသေသော၊ ‘‘ပုရိသံ ဒေထာ’’တိအာဒိနာ နယေန အတ္တနာဝ ယာစိတွာ ဂဟိတေဟိ ဥပကရဏေဟေဝါတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘သညာစိကာ နာမ သယံ ယာစိတွာ ပုရိသမ္ပိ ပုရိသတ္တကရမ္ပိ ဂေါဏမ္ပိ သကဋမ္ပိ ဝါသိမ္ပိ ပရသုမ္ပိ ကုဌာရိမ္ပိ ကုဒါလမ္ပိ နိခါဒနမ္ပီ’’တိ ¶ ။ ဧတ္ထ ဧဝ-ကာရေန အယာစိတံ နိဝတ္တေတိ။ တေန အဿာမိကန္တိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ‘‘ကုဋိက’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘ကုဋိ နာမ ဥလ္လိတ္တာ ဝါ ဟောတိ အဝလိတ္တာ ဝါ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တာ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၉) ဝုတ္တတ္တာ ဘူမိတော ပဋ္ဌာယ ဘိတ္တိစ္ဆဒနာနိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ မတ္တိကာယ ဝါ သုဓာယ ဝါ ဒွါရဝါတပါနာဒိအလေပေါကာသံ ဌပေတွာ အန္တော လိတ္တဘာဝေန ဥလ္လိတ္တာနာမကံ ဝါ တထာ ဗဟိ လိတ္တဘာဝေန အဝလိတ္တာနာမကံ ဝါ အန္တော စ ဗဟိ စ လိတ္တဘာဝေန ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တာနာမကံ ဝါ ကုဋိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အပ္ပမာဏိကန္တိ ‘‘တတြိဒံ ပမာဏံ၊ ဒီဃသော ဒွါဒသဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ၊ တိရိယံ သတ္တန္တရာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၈) ဒီဃပုထုလာနံ ဝုတ္တပ္ပမာဏေန အတိရေကတ္တာ အပ္ပမာဏိကန္တိ အတ္ထော။

ဧတ္ထ စ တိလက္ခဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ တီဏိ ကိလေသမူလာနိ ဥပ္ပာဋေတွာ ကာလတ္တယဝတ္တ သဗ္ဗဓမ္မေ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ တိဘုဝနေကပဋိသရဏဘူတဿ ဘဂဝတော ဓမ္မရာဇဿ အင်္ဂုလံ ပမာဏမဇ္ဈိမပုရိသဿ အင်္ဂုလတော တိဝင်္ဂုလံ ဟောတိ၊ ဧကာ ဝိဒတ္ထိ တိဿော ဝိဒတ္ထိယော ဟောန္တိ၊ ဧကံ ရတနံ တီဏိ ရတနာနိ ဟောန္တီတိ ဧဝံ နိယမိတာ သုဂတဝိဒတ္ထိ စ ဝဍ္ဎကိရတနေန ဒိယဍ္ဎရတနပ္ပမာဏာ ဟောတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုဂတဝိဒတ္ထိ နာမ ဣဒါနိ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ တိဿော ဝိဒတ္ထိယော ဝဍ္ဎကိဟတ္ထေန ဒိယဍ္ဎော ဟတ္ထော ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၈-၃၄၉)။ တသ္မာ ¶ သုဂတဝိဒတ္ထိယာ ဒွါဒသ ဝဍ္ဎကိဟတ္ထေန အဋ္ဌာရသ ဟတ္ထာ ဟောန္တိ။ ‘‘ဒီဃသော ဒွါဒသ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာတိ ဗာဟိရိမေန မာနေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၉) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ အန္တိမံ သုဓာလေပံ အဂ္ဂဟေတွာ ထုသမတ္တိကပရိယန္တေန ဝါ မဟာမတ္တိကပရိယန္တေန ဝါ ဗာဟိရန္တတော အဋ္ဌာရသဟတ္ထပ္ပမာဏံ၊ ‘‘တိရိယံ သတ္တန္တရာတိ အဗ္ဘန္တရိမေန မာနေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၉) ¶ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ အဗ္ဘန္တရိမေန ပုထုလတော ဒွါဒသင်္ဂုလာဓိကဒသဟတ္ထပ္ပမာဏဉ္စ ကုဋိယာ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဌိတပမာဏတော ဒီဃတော ပုထုလတော ဝါ ဥဘတော ဝါ ကေသဂ္ဂမတ္တာဓိကာပိ ကုဋိ အာပတ္တိယာ အင်္ဂံ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပမာဏိက’’န္တိ အာဟာတိ သင်္ခေပတော ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အတ္တုဒ္ဒေသန္တိ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗောတိ ဥဒ္ဒေသော၊ အတ္တာ ဥဒ္ဒေသော ဧတိဿာတိ အတ္တုဒ္ဒေသာ၊ ကုဋိ၊ တံ အတ္တုဒ္ဒေသံ။ ‘‘အတ္တုဒ္ဒေသန္တိ အတ္တနော အတ္ထာယာ’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မယှံ ဧသာ ဝါသတ္ထာယ ဘဝိဿတီ’’တိ အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိသိတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ကရောန္တဿာ’’တိ ဣဒံ ‘‘ကာရယမာနေနာတိ ကရောန္တော ဝါ ကာရာပေန္တော ဝါ’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန ပယောဇကကတ္တုနော စ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ဥပလက္ခဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တထာတိ တေနေဝ ပကာရေန၊ ယေဟိ အဿာမိကတာဒီဟိ ပကာရေဟိ ယုတ္တံ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ကုဋိံ ကရောန္တဿ အာပတ္တိ၊ တေဟေဝ ပကာရေဟိ ယုတ္တံ အဒေသိတဝတ္ထုကမ္ပိ ကုဋိံ ကရောန္တဿာတိ။ ဣမိနာ အပ္ပမာဏိကံ ဝိယ အဒေသိတဝတ္ထုကမ္ပိ ဝိသုံယေဝ အာပတ္တိယာ ပဓာနင်္ဂန္တိ။ ဝသတိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္ထု၊ ဘူမိ၊ သာ အဒေသိတာ ဧတိဿာတိ အဒေသိတဝတ္ထုကာ၊ ကုဋိ၊ တံ အဒေသိတဝတ္ထုကံ။

ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? တေန ကုဋိကာရေန ဘိက္ခုနာ ကုဋိဝတ္ထုံ သောဓေတွာ သမတလံ ကာရေတွာ သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဟံ ဘန္တေ သညာစိကာယ ကုဋိံ ကတ္တုကာမော အဿာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ၊ သောဟံ ဘန္တေ သင်္ဃံ ကုဋိဝတ္ထုဩလောကနံ ယာစာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ယာစိတေန သင်္ဃေန ဝါ သင်္ဃေန ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ သမ္မတေဟိ ဗျတ္တေဟိ ¶ ပဋိဗလေဟိ ဒွီဟိ ဘိက္ခူဟိ ဝါ တေန သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ကုဋိဝတ္ထုံ ဩလောကေတွာ သာရမ္ဘဘာဝံ ဝါ အပရိက္ကမနဘာဝံ ဝါ ဥဘယမေဝ ဝါ ပဿန္တေဟိ ‘‘မာယိဓ ကရီ’’တိ နိဝါရေတွာ အနာရမ္ဘံ စေ ဟောတိ သပရိက္ကမနံ၊ အာဂန္တွာ သင်္ဃဿ အာရောစိတေ ကုဋိကာရကေနေဝ ဘိက္ခုနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဟံ ဘန္တေ သညာစိကာယ ကုဋိံ ကတ္တုကာမော အဿာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ၊ သောဟံ ဘန္တေ သင်္ဃံ ကုဋိဝတ္ထုဒေသနံ ယာစာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ယာစိတေ ဝုဍ္ဎာနုမတေန ဗျတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဗလေန ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ ဒေသေတွာ နိယျာဒိတကုဋိဝတ္ထုဿ ¶ အဘာဝါ အဒေသိတဝတ္ထုကံ၊ တေနေဝ အဿာမိကတာဒိပကာရေန ယုတ္တံ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရံ ကုဋိကံ အတ္တနာ ယာစိတေဟိ ဥပကရဏေဟိ ကရောန္တဿ၊ ကာရာပေန္တဿ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဒွေ သင်္ဃာဒိသေသာ ဟောန္တီတိ ‘‘ဘိက္ခူ ဝါ အနဘိနေယျ ဝတ္ထုဒေသနာယ၊ ပမာဏံ ဝါ အတိက္ကာမေယျ၊ သင်္ဃာဒိသေသော’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၈) တုလျဗလတာသူစကေန ဝါ-သဒ္ဒေန သမ္ပိဏ္ဍိတွာ ဝုတ္တအင်္ဂဒွယသဟိတတ္တာ ဒွေ သင်္ဃာဒိသေသာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ အဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏာတိက္ကန္တံ အနာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ ဒွိန္နံ သင်္ဃာဒိသေသာန’’န္တိ (ပါရာ။ ၃၅၅) စ ‘‘ဘိက္ခုကုဋိံ ကရောတိ အဒေသိတဝတ္ထုကံ အနာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၄) စ ‘‘ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ ပမာဏာတိက္ကန္တံ အနာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ သင်္ဃာဒိသေသဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၅) စ ဝုတ္တတ္တာ ဒွီသု အင်္ဂေသု ဧကံ စေ၊ ဧကောဝ သင်္ဃာဒိသေသော ¶ ဟောတီတိ။ တံ ပန ‘‘သစေ ဧကဝိပန္နာ သာ၊ ဂရုကံ ဧကကံ သိယာ’’တိ ဝက္ခတိ။

သာရမ္ဘာဒီသူတိ ဧတ္ထ သာရမ္ဘ-သဒ္ဒေါ သောပဒ္ဒဝပရိယာယော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သာရမ္ဘံ အနာရမ္ဘန္တိ သဥပဒ္ဒဝံ အနုပဒ္ဒဝ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၈-၃၄၉)။ ဧတ္ထ ‘‘သေတံ ဆာဂမာရဘေထ ယဇမာနော’’တိ ပယောဂေ ဝိယ အာ-ပုဗ္ဗဿ ရဘဿ ဟိံသတ္ထေပိ ဒိဿမာနတ္တာ ကတ္တုသာဓနော အာရမ္ဘ-သဒ္ဒေါ ဟိံသကာနံ ကိပိလ္လိကာဒိသတ္တာနံ ဝါစကော ဘဝတီတိ တံသဟိတဋ္ဌာနံ သာရမ္ဘံ နာမ ဟောတိ။ တေနေဝ ပဒဘာဇနေပိ ဝုတ္တံ ‘‘သာရမ္ဘံ နာမ ကိပိလ္လိကာနံ ဝါ အာသယော ဟောတိ၊ ဥပစိကာနံ ဝါ၊ ဥန္ဒူရာနံ ဝါ၊ အဟီနံ ဝါ၊ ဝိစ္ဆိကာနံ ဝါ၊ သတပဒီနံ ဝါ၊ ဟတ္ထီနံ ဝါ၊ အဿာနံ ဝါ၊ သီဟာနံ ဝါ၊ ဗျဂ္ဃာနံ ဝါ…ပေ… အာသယော ဟောတီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၃)။

အာဒိ-သဒ္ဒေန အပရိက္ကမနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘သပရိက္ကမနံ နာမ သက္ကာ ဟောတိ ယထာယုတ္တေန သကဋေန အနုပရိဂန္တုံ၊ သမန္တာ နိဿေဏိယာ အနုပရိဂန္တုံ၊ ဧတံ သပရိက္ကမနံ နာမာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၃) ဝုတ္တလက္ခဏဝိပရိယာယတော နိဗ္ဗကောသဿ ဥဒကပါတဋ္ဌာနေ ဧကံ စက္ကံ ဌပေတွာ ဣတရံ စက္ကံ ဗဟိ ဌပေတွာ ကုဋိံ ပရိက္ခိပိတွာ အာဝဇ္ဇိယမာနဿ ဂေါယုတ္တသကဋဿ ဝါ နိဿေဏိယံ ဌတွာ ကုဋိံ ဆာဒယမာနာနံ နိဿေဏိယာ ဝါ ပရတော ဂမိတုမသက္ကုဏေယျတ္တာ အပရိက္ကမနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ¶ ဝုတ္တသာရမ္ဘအပရိက္ကမနသင်္ခါတအင်္ဂဒွယေန ယုတ္တံ စေ၊ ဒွေ ဒုက္ကဋာနိ ဟောန္တိ။ ယထာဟ ‘‘ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ ဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏိကံ သာရမ္ဘံ အပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ ဒွိန္နံ ဒုက္ကဋာန’’န္တိ (ပါရာ။ ၃၅၅)။ ဧကံ စေ၊ ဧကမေဝ ဟောတိ။ ယထာဟ ‘‘ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ ဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏိကံ သာရမ္ဘံ သပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ ¶ ဒုက္ကဋဿ။ ဘိက္ခု ကုဋိံ ကရောတိ ဒေသိတဝတ္ထုကံ ပမာဏိကံ အနာရမ္ဘံ အပရိက္ကမနံ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၅၅) ဧတံ တယမ္ပိ ‘‘သာရမ္ဘာဒီသု ဒုက္ကဋ’’န္တိ သာမညေန သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧကံ အင်္ဂံ ပမာဏိကတ္တံ ဝါ ဒေသိတဝတ္ထုကတ္တံ ဝါ ဝိပန္နံ ဧတိဿာတိ ဧကဝိပန္နာ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္ထာနံ သင်္ဃာဒိသေသာဒိပဒါနမတ္ထော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သာတိ ယထာဝုတ္တလက္ခဏကုဋိ။

၃၈၃။ ဣဒါနိ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ ‘‘တေ ယာစနဗဟုလာ ဝိညတ္တိဗဟုလာ ဝိဟရန္တိ ‘ပုရိသံ ဒေထ ပုရိသတ္တကရံ ဒေထာ’’တိအာဒိပါဠိယာ (ပါရာ။ ၃၄၂) အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂) အာဂတံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝိနိစ္ဆယံ သင်္ခေပတော ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပုရိသ’’န္တိအာဒိ။ ကမ္မသဟာယတ္ထာယာတိ ကိသ္မိဉ္စိ ကမ္မေ သဟာယဘာဝါယ၊ ကမ္မကရဏတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ ကမ္မံ ကာတုံ ပုရိသံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကမ္မကရဏတ္ထာယ ‘ပုရိသံ ဒေထာ’တိ ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂)။ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေနာတိ သာမိကာနံ အာယတ္တဘာဝသင်္ခါတမူလဿ ဆိန္ဒနဝသေန၊ အတ္တနော အာယတ္တဘာဝကရဏဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၈၄။ အဝဇ္ဇန္တိ ဝဇ္ဇရဟိတံ၊ နိဒ္ဒေါသန္တိ အတ္ထော။ မိဂလုဒ္ဒကမစ္ဆဗန္ဓကာဒီနံ သကကမ္မံ ဝဇ္ဇကမ္မံ နာမ။ တသ္မာ မိဂလုဒ္ဒကာဒယော ဟတ္ထကမ္မံ ယာစန္တေန ပန ‘‘တုမှာကံ ဟတ္ထကမ္မံ ဒေထာ’’တိ၊ ‘‘ဟတ္ထကမ္မံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ သာမညေန အဝတွာ ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ ကမ္မံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိသေသေတွာယေဝ ယာစိတဗ္ဗံ။ လုဒ္ဒကေ ဝါ ဣတရေ ဝါ နိက္ကမ္မေ အယာစိတွာပိ ယထာရုစိ ကမ္မံ ကာရာပေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဟတ္ထကမ္မယာစနာယ သဗ္ဗထာပိ ကပ္ပိယဘာဝံ ဒီပေတုံ တံတံသိပ္ပိကေ ယာစိတွာ မဟန္တမ္ပိ ပါသာဒံ ကာရာပေန္တေန ¶ ဟတ္ထကမ္မေ ယာစိတေ အတ္တနော အနောကာသဘာဝံ ဉတွာ အညေသံ ကရောန္တာနံ ဒါတဗ္ဗံ မူလံ ဒိယျမာနံ အဓိဝါသေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိတ္ထာရတော အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂ အတ္ထတောသမာနံ) ဝုတ္တတ္တာ ကုသလာနံ အတ္ထံ အပရိဟာပေန္တေန ကပ္ပိယေန သာရုပ္ပေန ပယောဂေန ယာစိတဗ္ဗံ။ ယာစိတကမ္မံ ကာတုံ အသမတ္ထေဟိ ကရောန္တာနံ ဒိယျမာနံ ဟတ္ထကမ္မမူလံ ကမ္မံ ကာရာပေတွာ ¶ ကမ္မကာရကေ ဒဿေတွာ ဒါပေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ယာစနာယ အနဝဇ္ဇဘာဝေ အဋ္ဌကထာဂတံ ကာရဏံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဟတ္ထကမ္မမ္ပီ’’တိအာဒိ။ ပိ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ၊ ပဒပူရဏေ ဝါ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ။ ယသ္မာ ဣဒံ ဟတ္ထကမ္မံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထု န ဟောတိ၊ တသ္မာ အနဝဇ္ဇမေဝ ဟတ္ထကမ္မံ ယာစိတုံ ပန ဝဋ္ဋတီတိ။

၃၈၅။ ဉာတကာဒိကေတိ ဉာတကပဝါရိတေ။ ဌပေတွာတိ ဝဇ္ဇေတွာ။ ဂေါဏမာယာစမာနဿာတိ အညာတကအပ္ပဝါရိတေ တာဝကာလိကံ ဝိနာ ကေဝလံ ကမ္မကရဏတ္ထာယ ဂေါဏံ ယာစန္တဿ။ တေသုပီတိ ဉာတကာဒီသုပိ မူလစ္ဆေဇ္ဇေန ဂေါဏမာယာစနဿ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘တာဝကာလိကနယေန သဗ္ဗတ္ထ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂) အဋ္ဌကထာဝစနတော ယာဝ ကမ္မကရဏကာလံ၊ တာဝ နိယမေတွာ ဉာတကအညာတကပဝါရိတအပ္ပဝါရိတေ သဗ္ဗေပိ ယာစိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ တထာ ယာစိတွာ ဝါ အယာစိတွာ ဝါ ဂဟိတော စေ၊ ရက္ခိတွာ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ သာမိကာနံ နိယျာဒေတဗ္ဗော၊ ဂေါဏေ ဝါ နဋ္ဌေ ဝိသာဏေ ဝါ ဘိန္နေ သာမိကေသု အသမ္ပဋိစ္ဆန္တေသု ဘဏ္ဍဒေယျံ။

၃၈၆။ ဒေမာတိ ဧတ္ထ ‘‘တုမှာက’’န္တိ ပါဌသေသော။ ‘‘ဝိဟာရဿ ဒေမာ’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘အာရာမိကာနံ အာစိက္ခထ ပဋိဇဂ္ဂနတ္ထာယာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ သကဋဝိနိစ္ဆယဿာပိ ¶ ဂေါဏဝိနိစ္ဆယေန သမာနတ္တာ တံ အဝတွာ ဝိသေသမတ္တမေဝ ဒဿေတုမာဟ ‘‘သကဋံ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘တုမှာကံ ဒေမာတိ ဝုတ္တေ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တုမှာကမေဝ ဒေမာတိ ဝုတ္တေ ဒါရုဘဏ္ဍံ နာမ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂)။

၃၈၇။ ကုဌာရာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန နိခါဒနံ သင်္ဂဏှာတိ။ အယံ နယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ပါဌသေသော။ ‘‘သကဋံ ဂေါဏော ဝိယ တာဝကာလိကံ အကတွာ အညာတကအပ္ပဝါရိတေ န ယာစိတဗ္ဗံ၊ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန အညာတကအပ္ပဝါရိတေ န ယာစိတဗ္ဗံ၊ တာဝကာလိကံ ယာစိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိနိစ္ဆယော စ ‘‘သကဋံ…ပေ… ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝိသေသဝိနိစ္ဆယော စာတိ အယံ နယော ဝါသိအာဒီသု စ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ အနဇ္ဈာဝုတ္ထကန္တိ ကေနစိ ‘‘မမေတ’’န္တိ အပရိဂ္ဂဟိတံ၊ ‘‘ရက္ခိတဂေါပိတဋ္ဌာနေယေဝ ဟိ ဝိညတ္တိ နာမ ဝုစ္စတီ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနတော အရက္ခိတာဂေါပိတကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဋ္ဌကထာယ ဝလ္လိအာဒိဝိနိစ္ဆယမ္ပိ ဝတွာ ‘‘အနဇ္ဈာဝုတ္ထကံ ပန ယံ ကိဉ္စိ အာဟရာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂) ဝုတ္တတ္တာ သဗ္ဗန္တိ ¶ ဣဓ ဝုတ္တဂေါဏာဒိကဉ္စ ဝက္ခမာနဝလ္လိအာဒိကဉ္စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယဿ ရက္ခိတဂေါပိတဝိသယတ္တံ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဟရာပေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ ကေနစိ ဟရိတွာ ဒိန္နန္တိ ဒီပေတိ။

၃၈၈။ ဝလ္လိအာဒိမှီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေတ္တမုဉ္ဇတိဏမတ္တိကာ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထ မုဉ္ဇပဗ္ဗဇတိဏံ ဝိနာ ဂေဟစ္ဆာဒနတိဏံ တိဏံ နာမ။ ဂရုဘဏ္ဍပ္ပဟောနကေတိ ‘‘ဝလ္လိ အဍ္ဎဗာဟုမတ္တာပီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တလက္ခဏေ ဂရုဘဏ္ဍပ္ပဟောနကေ။ ပရေသံ သန္တကေယေဝါတိ အဝဓာရဏေန န အနဇ္ဈာဝုတ္ထကေ ဒုက္ကဋန္တိ ဗျတိရေကတော ဒီပေတိ။

၃၈၉။ ပစ္စယေသူတိ ¶ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနသင်္ခါတေသု တီသု ပစ္စယေသု။ ဧဝ-ကာရေန ဂိလာနပစ္စယသင်္ခါတေ စတုတ္ထပစ္စယေ ဝိညတ္တိ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ဝိညတ္တိ နာမ ‘‘အာဟရ၊ ဒေဟီ’’တိ ဣစ္ဆိတပစ္စယေ နာမံ ဝတွာ ယာစနာ။ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂) သာဝဓာရဏတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘န စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ နေဝ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။

ဝိညတ္တိယာ အလဗ္ဘမာနဘာဝေန သမတ္တာ ပစ္စယေသု တီသု အနန္တရံ သဟနိဒ္ဒိဋ္ဌပစ္စယတ္တယတော တတိယပစ္စယေယေဝ လဗ္ဘမာနဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘တတိယေ ပရိကထောဘာသနိမိတ္တာနိ စ လဗ္ဘရေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အဝသိဋ္ဌဒွယေ ပန ပရိကထာဒယော န လဗ္ဘန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဝုတ္တေ စတုတ္ထပစ္စယေပိ သမုစ္စယတ္ထေန စ-ကာရေန ပရိကထာဒိတ္တယံ လဗ္ဘတီတိ သိဒ္ဓတ္တာ ‘‘တီသွေဝါ’’တိ ဧဝ-ကာရေန ဗျတိရေကမုခေန ဝိညတ္တိယာ စ အနုညာတတ္တာ စတုတ္ထေ ဂိလာနပစ္စယေ ပရိကထောဘာသနိမိတ္တကမ္မဝိညတ္တိယော ဝဋ္ဋန္တီတိ သိဒ္ဓံ။ ဧတ္တာဝတာ စတုတ္ထေ ပစ္စယေ ပရိကထာဒယော စတ္တာရောပိ ဝဋ္ဋန္တိ၊ တတိယပစ္စယေ ဝိညတ္တိံ ဝိနာ သေသတ္တယံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပုရိမပစ္စယဒွယေ သဗ္ဗမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သေနာသနပစ္စယေ ပရိကထာဒိကန္တိ ဥပေါသထာဂါရာဒိကရဏာရဟဋ္ဌာနံ ဩလောကေတွာ ဥပါသကာနံ သုဏန္တာနံ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝတ ဩကာသေ ဧဝရူပံ သေနာသနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝါ ‘‘ယုတ္တ’’န္တိ ဝါ ‘‘အနုရူပ’’န္တိ ဝါ ပဝတ္တာ ကထာ ပရိကထာ နာမ။ ‘‘ဥပါသကာ တုမှေ ကတ္ထ ဝသထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ပါသာဒေ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခူနံ ပန ဥပါသကာ ပါသာဒေါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တာ ¶ ကထာ ဩဘာသော နာမ။ ဥပါသကေသု ပဿမာနေသု ဘူမိယံ ရဇ္ဇုံ ပသာရေတွာ ဘူမိံ ဘာဇေတွာ ခါဏုကေ အာကောဋေတွာ ‘‘ကိမိဒံ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ¶ ‘‘ဧတ္ထ အာဝါသံ ကရောမ ဥပါသကာ’’တိအာဒိကာ ကထာ နိမိတ္တကထာ နာမ။ ဂိလာနပစ္စယေ စ ဣမိနာ နယေန ယထာရဟံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗမေတံ အဋ္ဌကထာယ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၂) ဝုတ္တံ။

၃၉၀-၃။ ဣဒါနိ ကုဋိကာရဿ ဘိက္ခုနော အာပတ္တိဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘အဒေသိတေ’’တိအာဒိ။ တံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ နိသေန္တဿာတိ ပါသာဏေ ဃံသိတွာ တိခိဏံ ကရောန္တဿ။ ပါစိတ္တိယာ သဟာတိ ‘‘ဘူတဂါမပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၉၀) ဝုတ္တပါစိတ္တိယေန သဒ္ဓိံ။

အာပတ္တိန္တိ ပါစိတ္တိယဋ္ဌာနေ ပါစိတ္တိယဉ္စေဝ ဒုက္ကဋဉ္စ ဣတရတြ သုဒ္ဓပယောဂဒုက္ကဋဉ္စာတိ အာပတ္တိံ။

ယာ ပနာတိ ယာ ကုဋိ။ ပဌမေ ဒုတိယေတိ ဧတ္ထ ‘‘ပိဏ္ဍေဟီ’’တိ ကရဏဗဟုဝစနံ ဝိဘတ္တိဝစနဝိပရိဏာမဝသေန ‘‘ပိဏ္ဍေ’’တိ ဘုမ္မေကဝစနန္တံ ကတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ ‘‘နိက္ခိတ္တေ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ၊ ဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မံ၊ နိက္ခိတ္တေ သတီတိ အတ္ထော။

၃၉၄။ ‘‘သစေ အညဿာ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ ဝိပ္ပကတန္တိ အာရဒ္ဓမနိဋ္ဌိတံ။ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ ဣဒံ နိဋ္ဌိတေ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗသင်္ဃာဒိသေသာဘာဝံ သန္ဓာယာဟ။ ပုဗ္ဗပယောဂမတ္တေန ဟိ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနိပိ ဟောန္တိ၊ တာနိ ပန ဒေသေတဗ္ဗာနိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အနာပတ္တီ’’တိ အာကဍ္ဎတိ၊ တေန သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိယာ အဘာဝတော ပုဗ္ဗဘာဂေ အာပန္နာနံ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနံ ဒေသေတဗ္ဗတာ စ ဒီပိတာ ဟောတိ။ တံ ကုဋိန္တိ တံ ဝိပ္ပကတကုဋိံ။

၃၉၅။ အညံ ဘောဇနသာလာဒိံ။ တထာတိ အနာပတ္တိမာဟ။

၃၉၆။ ‘‘ကရောတော’’တိ ¶ ဣမိနာ ‘‘ကာရာပယတော’’တိပိ လဗ္ဘတိ။ ဥဘယေနာပိ ‘‘ကြိယတော’’တိ ဣမဿ ကာရဏံ ဒဿေတိ။ ‘‘အပ္ပမာဏိက’’န္တိ ဣမိနာ သင်္ဃာဒိသေသဿ အင်္ဂံ ဒဿေတိ။

၃၉၇။ တန္တိ ¶ ‘‘အပ္ပမာဏိက’’န္တိ ဧဝံ ပစ္စာမသတိ။ ‘‘ကြိယာကြိယတော’’တိ ဣဒံ ကုဋိယာ ကရဏဉ္စ ဝတ္ထုဒေသနာယ အကရဏဉ္စ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ။

ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ။

၃၉၈။ ဝတ္ထုံ အဒေသေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ‘‘တေန ဝိဟာရကာရကေန ဘိက္ခုနာ ဝိဟာရဝတ္ထုံ သောဓေတွာ သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၃၆၇) ပဒဘာဇနေ အာဂတနယေန ဝိဟာရံ ကာရာပေန္တေန ဘိက္ခုနာ ဝိဟာရဝတ္ထုံ သောဓေတွာ သမတလံ ကာရေတွာ သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမ္မ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဟံ ဘန္တေ မဟလ္လကံ ဝိဟာရံ ကတ္တုကာမော သဿာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ၊ သောဟံ ဘန္တေ သင်္ဃံ ဝိဟာရဝတ္ထုဩလောကနံ ယာစာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ယာစိတွာ လဒ္ဓေ ဝုဍ္ဎေ ဝါ ဘိက္ခူ ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ သင်္ဃေန သမ္မတေ ဝါ ဘိက္ခူ နေတွာ ကတပရိကမ္မံ ဝိဟာရဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ ကုဋိဝတ္ထုဩလောကနေ ဝိယ ဂတဘိက္ခူဟိ ဩလောကေတွာ သာရမ္ဘာဒိဘာဝံ ဥပပရိက္ခိတွာ အနာရမ္ဘသပရိက္ကမနဘာဝံ ဉတွာ အာဂန္တွာ သင်္ဃဿ အာရောစိတေ ပုန တေန သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝုဍ္ဎာနံ ဘိက္ခူနံ ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဟံ ဘန္တေ မဟလ္လကံ ဝိဟာရံ ကတ္တုကာမော သဿာမိကံ အတ္တုဒ္ဒေသံ၊ သောဟံ ဘန္တေ သင်္ဃံ ဝိဟာရဝတ္ထုဒေသနံ ယာစာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ယာစိတွာ သင်္ဃေန ဉတ္တိဒုတိယာယ ကမ္မဝါစာယ ဝိဟာရဝတ္ထု ဒေသေတဗ္ဗံ ¶ ၊ တထာ အကတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဟ သာရမ္ဘာဒိ ပဌမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

မဟလ္လကန္တိ ‘‘သဿာမိကဘာဝေန သညာစိကကုဋိတော မဟန္တဘာဝေါ ဧတဿ အတ္ထီတိ မဟလ္လကော။ ယသ္မာ ဝါ ဝတ္ထုံ ဒေသာပေတွာ ပမာဏာတိက္ကမေနာပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ပမာဏမဟန္တတာယပိ မဟလ္လကော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၆၆) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန မဟန္တဘာဝေန ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဝိဟာရန္တိ ‘‘ဝိဟာရော နာမ ဥလ္လိတ္တော ဝါ ဟောတိ အဝလိတ္တော ဝါ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တော ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၃၇၁) ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သေနာသနန္တိ အတ္ထော။ ဝိဟရန္တိ အသ္မိန္တိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဥလ္လိတ္တာဒိသရူပံ ပုရိမသိက္ခာပဒေ ဝုတ္တနယမေဝ။ တံ ဝိဟာရံ ယော ကရေယျာတိ ယောဇနာ။ ကရေယျ ဝါ ကာရာပေယျ ဝါတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယမေဝ။ အတ္တဝါသတ္ထန္တိ အတ္တနော ဝါသံ ပဋိစ္စ၊ ဣမိနာ ပရဿ ဝါသတ္ထာယ ကရောတိ၊ အနာပတ္တီတိ ဗျတိရေကတော ဝိညာယတိ။ ‘‘ဂရုက’’န္တိ ဧတ္ထ ဝတ္ထုဒေသနာယ အကာရာပနေန ‘‘ဧကောဝ သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတီ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝိကပ္ပတ္တယံ ¶ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဒဉ္စ ဝက္ခတိ ‘‘ပမာဏာ…ပေ… သင်္ဃာဒိသေသတာ’’တိ (ဝိ။ ဝိ။ ၃၉၉ အာဒယော)။

၃၉၉။ ကြိယာသမုဋ္ဌာနာဘာဝန္တိ ပမာဏာတိက္ကမေပိ အာပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော ကိရိယာသမုဋ္ဌာနဿ ဣဓ အဘာဝေါ ဉာတဗ္ဗော။ ကြိယ…ပေ… လက္ခယေတိ ဧတ္ထ ဗျတိရေကတော အဒေသိတဝတ္ထုကတာယ အကိရိယာသမုဋ္ဌာနတာ အနုညာတာ။

မဟလ္လကဝိဟာရကထာဝဏ္ဏနာ။

၄၀၁-၃။ တေသူတိ စတုဝီသတိယာ ပါရာဇိကေသု။ ဘိက္ခုနော အနုရူပါနိ ဧကူနဝီသတီတိ ဘိက္ခုနီနံ ပဋိနိယတာ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာဒယော ¶ စတ္တာရော တဒနုလောမာယ ဝိဗ္ဘန္တဘိက္ခုနိယာ သဟ ပဉ္စ ပါရာဇိကေ ဝိနာ ဘိက္ခုနော အနုရူပါ သေသာ ဧကူနဝီသတိ ပါရာဇိကာ။

ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ပဒဘာဇနေ ‘‘ပါရာဇိကေန ဓမ္မေနာတိ စတုန္နံ အညတရေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၆) ဝုတ္တနယဿ ဣဓ ‘‘ဧကူနဝီသတီ’’တိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈတီတိ စေ? န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ပဒဘာဇနံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာဂတမတ္တံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တံ၊ ဣဒံ ပန ဗုဒ္ဓါနုမတိံ ဂဟေတွာ ဝိနယပရိယတ္တိပဝတ္တကာနံ အာစရိယာနံ မတံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တံ၊ တသ္မာ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာစရိယော သဗ္ဗပါရာဇိကာနံ ‘‘ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေယျ’’န္တိ (ပါရာ။ ၃၈၅) ဝုတ္တအနုဒ္ဓံသနဿ ဧကန္တသာဓနတ္တာ ဘိက္ခုနီနံ ပဋိနိယတသာနုလောမပါရာဇိကပဉ္စကံ ဝိနာ အဝသေသံ သဗ္ဗံ သင်္ဂဏှိ၊ တေနေဝ ဝိနယဋ္ဌကထာယ ဂဏ္ဌိပဒဝိဝရဏေ ‘‘စတုန္နံ အညတရေနာတိ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေ ဧဝ အာဂတေ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ၊ ဣတရေသံ အညတရေနာပိ အနုဒ္ဓံသေန္တဿ သင်္ဃာဒိသေသောဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘အနုဒ္ဓံသေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၄) ပါဌေ အဓိပ္ပာယံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တတ္တာ ဣမေသံ အာစရိယာနံ မတံ ပမာဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘တေသု အညတရေနာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘ဧကူနဝီသတီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ယာနီ’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။

အညတရေန အမူလကေနာတိ ယောဇနာ။ အမူလကေနာတိ စောဒကဿ ဒဿနာဒီဟိ စောဒနာမူလေဟိ ဝိရဟိတတ္တာ အမူလကံ၊ ပါရာဇိကံ၊ တေန။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယံ ပါရာဇိကံ စောဒကေန စုဒိတကမှိ ပုဂ္ဂလေ နေဝ ဒိဋ္ဌံ န သုတံ န ပရိသင်္ကိတံ၊ ဣဒံ ဧတေသံ ဒဿနသဝနပရိသင်္ကာသင်္ခါတာနံ ¶ မူလာနံ အဘာဝေန အမူလကံ နာမာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆)။ ဧတ္ထ စ မံသစက္ခုနာ ဝါ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဝါ ဒိဋ္ဌံ ဒိဋ္ဌံ နာမ ¶ ။ ပကတိသောတေန ဝါ ဒိဗ္ဗသောတေန ဝါ သုတံ သုတံ နာမ။ စိတ္တေန ပရိသင်္ကိတံ ပရိသင်္ကိတံ နာမ။ တံ တိဝိဓံ ဒိဋ္ဌသုတမုတပရိသင်္ကိတဝသေန။

တတ္ထ တာဒိသေ ကမ္မနိယေ ဩကာသေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုနော အညထိယံ ပယောဂံ ဒိသွာ အညထာ ဂဟေတွာ ‘‘ဝီတိက္ကမနံ နု ခေါယမကာသီ’’တိ ဂဟဏံ ဒိဋ္ဌပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ကုဋ္ဋတိရောဟိတေ ဘိက္ခုမှိ မာတုဂါမဿ သဒ္ဒံ သုတွာ တတ္ထ အညဿ ဝိညုပုရိသဿ သဗ္ဘာဝံ အဇာနိတွာ ‘‘ဝီတိက္ကမနံ နု ခေါယမကာသီ’’တိ ဧဝံ ဂဟဏံ သုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဝိဟာရပရိယန္တေ တရုဏမာတုဂါမပုရိသာနံ ဒိဝသံ ဝီတိနာမေတွာ ဂတဋ္ဌာနေ ဝိပ္ပကိဏ္ဏပုပ္ဖာနိ ဩလောကေတွာ၊ မံသသုရဂန္ဓဉ္စ ဃာယိတွာ ‘‘ဣဒံ ကဿ ကမ္မ’’န္တိ ဥပပရိက္ခန္တေန ဘိက္ခုနော စေတိယပူဇိတမာလာဂန္ဓဿ ပီတာရိဋ္ဌဿ ဘိက္ခုနော သရီရဂန္ဓံ ဃာယိတွာ ‘‘တံ ဧတဿ ကမ္မံ နု ခေါ’’တိ ကိရိယမာနသံသယော မုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဧဝရူပဿ ဒိဋ္ဌသုတပရိသင်္ကိတမူလကဿ အဘာဝတော အမူလကေန ပါရာဇိကေနာတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန သမန္တပါသာဒိကာယ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ဝုတ္တနယေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

စောဒေတီတိ ‘‘ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အာပန္နောသီ’’တိအာဒိဝစနေန သယံ စောဒေတိ။ စောဒါပနံ ပန ဝက္ခတိ။ စာဝနစေတနော ဟုတွာတိ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ နံ ဣမမှာ ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေယျ’’န္တိ ဥပ္ပန္နေန ပရံ သာသနာ စာဝေတုကာမေန စိတ္တေန သမန္နာဂတော ဟုတွာ။ ‘‘သုဒ္ဓံ ဝါ အသုဒ္ဓံ ဝါ’’တိ ဣဒံ ‘‘စောဒေတီ’’တိ ဣမိနာ ဝုတ္တစောဒနာကိရိယာယ ကမ္မနိဒ္ဒေသော၊ ‘‘အညံ ဘိက္ခု’’န္တိ သေသော၊ ပါရာဇိကမနာပန္နံ ဝါ အာပန္နံ ဝါ အညံ ဘိက္ခုန္တိ အတ္ထော။ ယောတိ မာတိကာဂတဘိက္ခု၊ ‘‘ဒုဋ္ဌော ဒေါသော အပ္ပတီတော’’တိ ဣဒံ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ၊ ဥပ္ပန္နေန ဒေါသလေသေန ¶ သယံ ဒူသိတော၊ ပရဉ္စ ဒူသေန္တော ပီတိသုခါဒီဟိ အပဂတော ယော ဘိက္ခူတိ အတ္ထော။ ဝက္ခမာနေန ‘‘တဿာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။

‘‘ကတေ ဩကာသမှီ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ၊ ဩကာသံ ‘‘ကာရာပေတွာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၉) ပါဌတော အန္တောနီတဟေတွတ္ထတာယ ‘‘ကတေ’’တိ ‘‘ကာရိတေ’’တိ ဧတဿ ပရိယာယော ဟောတိ၊ ‘‘ဩကာသံ မေ ကရောဟိ၊ အဟံ တံ ဝတ္တုကာမော’’တိ ဩကာသေ ကာရာပိတေတိ အတ္ထော။ ‘‘အကတေ ဩကာသေ’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ ¶ ၊ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တောယေဝတ္ထော။ ဒုက္ကဋာပတ္တိယာ သဟာတိ ဩကာသဿ အကာရာပိတတ္တာ ဒုက္ကဋာပတ္တိယာ သဒ္ဓိံ။

၄၀၄-၅။ ကောဏ္ဌောသီတိ ဓုတ္တောသိ။ ဇေဋ္ဌဗ္ဗတိကောသီတိ ကာလီဒေဝီဝတနိယုတ္တောသိ။ ကာလီဒေဝီ ကိရ သိရိဒေဝိယာ ဇေဋ္ဌာ၊ တသ္မာ တဿာ ဝတဓရော ဇေဋ္ဌဗ္ဗတိကော ဝုစ္စတိ။ တံ ပန ဝတံ သမာဒိယိတွာ ပူရေန္တော သကလသရီရေ မသိံ မက္ခေတွာ ကာကပတ္တာနိ မုဋ္ဌိယံ ကတွာ ကာလီဒေဝိံ ဖလကေ လိခါပေတွာ တံ ကာဇကောဋိယံ ဗန္ဓိတွာ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကာဒိအသုစိသန္နိစိတဩလိဂလ္လံ ပဝိသိတွာ ‘‘ဒုဿီလောသိ နိဿီလောသိ သီလဝိရဟိတောသီ’’တိ ထောမေန္တော ဝိစရတီတိ။

ဒုဿီလတ္တာ ဧဝ ဟီနဇ္ဈာသယတာယ ပါပဓမ္မော လာမကသဘာဝေါသိ။ ပူတိနာ ကမ္မေန သီလဝိပတ္တိယာ အန္တော ပဝိဋ္ဌတ္တာ အန္တောပူတိ။ ဆဟိ ဒွါရေဟိ ရာဂါဒိကိလေသာနုဿဝနေန တိန္တတ္တာ အဝဿုတော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဂရုကံ နိဒ္ဒိသေတိ ဧတ္ထ ‘‘ကတောကာသမှီ’’တိ စ ‘‘တထေဝ အကတောကာသေ၊ ဒုက္ကဋာပတ္တိယာ သဟာ’’တိ စ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧဝမုတ္တရတြာပိ။

၄၀၆။ သမ္မုခါတိ ¶ စုဒိတကဿ သမ္မုခါ၊ အဝိဒူရေတိ အတ္ထော။ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယာတိ မုတ္တပါဏာဒိဝသေန။ တံ ဟတ္ထမုဒ္ဒါယ ကထိတံ။ ပရောတိ ယံ စောဒေသိ၊ သော စုဒိတကော ပရော။ ဘိက္ခုနောတိ စောဒကဿ ဘိက္ခုနော။

၄၀၇။ သမ္မုခေ ဌတွာတိ စုဒိတကဿ အာသန္နေ ဌတွာ။ ‘‘စောဒါပေန္တဿာ’’တိ ဧတဿ ကမ္မဘာဝတော ပရောတိ ဣဒံ ဥပယောဂန္တဝသေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧဝမုတ္တရတြ။ ကေနစီတိ အညေန ကေနစိ ပုဂ္ဂလေန။ တဿ စောဒကဿ။ ‘‘စောဒါပေန္တဿာ’’တိ ပုန ဝစနံ နိယမတ္ထံ။

၄၀၈။ သောပီတိ ဥဂ္ဂဟာပိတတ္တာ စောဒနံ ကရောန္တော ဣတရော ပယောဇ္ဇကပုဂ္ဂလောပိ။ တေသံ ဒွိန္နမ္ပီတိ ပယောဇကပယောဇ္ဇကာနံ ဒွိန္နမ္ပိ။

၄၀၉။ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ ပဏ္ဏံ ဝါ သန္ဒေသံ ဝါ ဟရန္တော ဒူတော နာမ၊ သော ‘‘ပဏ္ဏံ ဝါ သာသနံ ဝါ ပေသေတွာ’’တိ ဣမိနာ သင်္ဂယှတီတိ တသ္မိံ ဝိသုံ အဝတ္တဗ္ဗေပိ ‘‘ဒုတ’’န္တိ ဝစနေန နိဿဋ္ဌဒူတမာဟ ¶ ။ ပဏ္ဏံ ဝါ အဒတွာ ‘‘ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ ဝဒါ’’တိ သာသနဉ္စ အဒတွာ ‘‘တံ စောဒေဟီ’’တိ အတ္ထမတ္တမေဝ ဒတွာ နိဿဋ္ဌော ဘိက္ခု ဣဓ ‘‘နိဿဋ္ဌဒူတော’’တိ ဂဟေတဗ္ဗော။

အထ ဝါ ‘‘ဒူတ’’န္တိ ဣမိနာ စောဒေတုံ ဥဂ္ဂဟာပေတွာ၊ တမနုဂ္ဂဟာပေတွာ ဝါ နိဿဋ္ဌော ဘိက္ခု ဒူတောယေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။ ‘‘ပဏ္ဏ’’န္တိ ဣမိနာ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ အပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ ကဿစိ ဟတ္ထေ စောဒနံ လိခိတွာ ဒိန္နပဏ္ဏံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သာသနန္တိ ‘‘ပါရာဇိကံ အာပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝတွာ ပေသိယမာနံ သာသနံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဒံ တယမ္ပိ ဒူရေ နိသီဒိတွာ အညေဟိ ကာရာပနတော ‘‘စောဒါပေန္တဿာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ပရ’’န္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ဩကာသကာရာပနံ နတ္ထိ။

၄၁၀။ တထာတိ ¶ ယထာ အမူလကေန ပါရာဇိကေန သမ္မုခါ ဩကာသေ ကာရိတေ၊ အကာရိတေ စ၊ တထာ အမူလကေဟိ သင်္ဃာဒိသေသေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဝုတ္တေ သမ္မုခါ ပရေ’’တိ ဘုမ္မဝသေန အဓိကတေန ယောဇေတဗ္ဗံ၊ စောဒေတိ စောဒါပေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။ ပါစိတ္တိယာပတ္တီတိ ဩကာသေ ကာရိတေ ကေဝလာ၊ အကာရိတေ ဒုက္ကဋေန သဟာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သမ္မုခါ သေသာပတ္တီဟိ ပရေ ဝုတ္တေ စာဝနသညိနော ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ဩကာသာကာရာပနေနပိ ဒုက္ကဋမေဝ ဟောတိ။

၄၁၁။ အက္ကောသနာဓိပ္ပာယဿာတိ ခုံသနာဓိပ္ပာယဿ။ အကတောကာသန္တိ အကာရိတောကာသံ၊ ‘‘ပရ’’န္တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အတ္တနာတိ စောဒကေန၊ ‘‘သယံ အကာရိတောကာသ’’န္တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဟ ပါစိတ္တိယေနာတိ ‘‘ဩမသဝါဒေ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၄) ဝုတ္တပါစိတ္တိယေန သဟ။ ဝဒန္တဿာတိ စောဒေန္တဿ ဝါ စောဒါပေန္တဿ ဝါ၊ ဧတ္ထ ‘‘သမ္မုခါ’’တိ ဣဒံ ဝက္ခမာနဿ ‘‘အသမ္မုခါ’’တိ ဧတဿ ဝိပရိယာယတော လဗ္ဘတိ၊ စ-ကာရေန ကာရိတောကာသပက္ခေ ဒုက္ကဋေန ပါစိတ္တိယသမ္ဗန္ဓီ။

၄၁၂။ အသမ္မုခါ ဝဒန္တဿာတိ ဧတ္ထ ‘‘အက္ကောသနာဓိပ္ပာယဿာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘အကတောကာသမတ္တနာ’’တိ နာနုဝတ္တတိ။ သတ္တဟိ အာပတ္တီဟီတိ ပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသထုလ္လစ္စယပါစိတ္တိယပါဋိဒေသနီယဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတသင်္ခါတေသု သတ္တသု အာပတ္တိက္ခန္ဓေသု ယေန ကေနစီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အသမ္မုခါ’’တိ ဣဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကမ္မန္တိ တဇ္ဇနီယာဒိသတ္တဝိဓံ ကမ္မံ။

၄၁၃။ ဥမ္မတ္တကာဒီနန္တိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘အနာပတ္တိ သုဒ္ဓေ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိဿ အသုဒ္ဓေ အသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိဿ ဥမ္မတ္တကဿ အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ ¶ (ပါရာ။ ၃၉၀) ဝုတ္တေ သင်္ဂဏှာတိ။ ပဉ္စင်္ဂသံယုတန္တိ ယံ စောဒေတိ၊ တဿ ‘‘ဥပသမ္ပန္နော’’တိ သင်္ချူပဂမနံ၊ တသ္မိံ သုဒ္ဓသညိတာ၊ ယေန ပါရာဇိကေန စောဒေတိ၊ တဿ ဒိဋ္ဌာဒိဝသေန အမူလကတာ၊ စာဝနာဓိပ္ပာယေန သမ္မုခါ စောဒနာ၊ တဿ တင်္ခဏဝိဇာနနန္တိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ ယုတ္တံ ဟောတိ။

၄၁၅။ ဣဒန္တိ ‘‘သိက္ခာပဒ’’န္တိ သေသော၊ ‘‘သိက္ခာပဒ’’န္တိ စ ဣမိနာ တပ္ပဋိပါဒနီယာ အာပတ္တိယေဝ ဂယှတိ။ တိသမုဋ္ဌာနန္တိ ကာယစိတ္တတော၊ ဝါစာစိတ္တတော၊ ကာယဝါစာစိတ္တတောတိ သစိတ္တကေဟိ တီဟိ သမုဋ္ဌာနတော တိသမုဋ္ဌာနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သစိတ္တ’’န္တိ။ ပဋိဃစိတ္တာနံ ဒွိန္နံ အညတရေန သဟိတတ္တာ သစိတ္တကံ။ တံသမ္ပယုတ္တာယ ဒေါမနဿဝေဒနာယ ဝသေန ဒုက္ခဝေဒနံ။

ဒုဋ္ဌဒေါသကထာဝဏ္ဏနာ။

၄၁၆။ လေသမတ္တန္တိ ‘‘အညမ္ပိ ဝတ္ထုံ လိဿတိ သိလိဿတိ ဝေါဟာရမတ္တေနေဝ ဤသကံ အလ္လီယတီတိ လေသော၊ ဇာတိအာဒီနံယေဝ အညတရကောဋ္ဌာသဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၉၁) အဋ္ဌကထာယ ဒဿိတနိဗ္ဗစနေသု ‘‘လေသော နာမ ဒသ လေသာ ဇာတိလေသော နာမလေသော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၃၉၄) နယေန ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တေသု ဇာတိနာမဂေါတ္တာဒီသု ဒသသု လေသေသု အညတရလေသမတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တတ္ထ ဇာတိ နာမ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာဒိဇာတိ။ နာမံ နာမ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ‘‘ဆဂလကော ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော နာမ၊ ဆဂလိကာ မေတ္တိယာ ဘိက္ခုနီ နာမာ’’တိ ဌပိတံ နာမံ ဝိယ စောဒကေဟိ ဌပိတနာမဉ္စ ဗုဒ္ဓရက္ခိတာဒိသကနာမဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ နာမံ။ ဂေါတ္တံ နာမ ဂေါတမမောဂ္ဂလ္လာနာဒိဂေါတ္တံ။ လိင်္ဂံ နာမ ¶ ဒီဃတာဒိသဏ္ဌာနနာနတ္တဉ္စ ကဏှတာဒိဝဏ္ဏနာနတ္တဉ္စာတိ ဣဒံ ဒုဝိဓလိင်္ဂံ။ အာပတ္တိလေသော နာမ လဟုကာဒိရူပေန ဌိတပါစိတ္တိယာဒိအာပတ္တိ။ ပတ္တော နာမ လောဟပတ္တာဒိ။ စီဝရံ နာမ ပံသုကူလာဒိ။ ဥပဇ္ဈာယော နာမ စုဒိတကဿ ဥပဇ္ဈာယော။ အာစရိယော နာမ စုဒိတကဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာစရိယာဒိကော။ သေနာသနံ နာမ စုဒိတကဿေဝ နိဝါသပါသာဒါဒိကံ။

စောဒေယျာတိ အညခတ္တိယဇာတိကံ ပုဂ္ဂလံ ပါရာဇိကံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တံ ဒိသွာ အတ္တနော ဝေရိခတ္တိယဇာတိကံ ¶ ပုဂ္ဂလံ ‘‘ခတ္တိယော မယာ ဒိဋ္ဌော၊ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နောသီ’’တိအာဒိနာ နယေန စောဒေတိ။ ဂရုကာပတ္တိ နာမ သင်္ဃာဒိသေသော။ သစေ စာဝနစေတနောတိ ‘‘အပ္ပေဝ နာမ နံ ဣမမှာ ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေယျ’’န္တိ (ပါရာ။ ၃၉၂) ဝုတ္တတ္တာ သစေ ဣမံ သာသနာ စာဝေယျာမီတိ အဓိပ္ပာယော ဟုတွာ စောဒေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဣမိနာ ဗျတိရေကဝသေန န အညာဓိပ္ပာယောတိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ပုရိမသိက္ခာပဒဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတေသု ‘‘စာဝနာဓိပ္ပာယော အက္ကောသာဓိပ္ပာယော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၉) ဧဝမာဒိနာနပ္ပကာရာဓိပ္ပာယေသု အာပတ္တိယာ အင်္ဂဘူတံ စာဝနာဓိပ္ပာယံ ဒဿေတွာ သေသာဓိပ္ပာယေ ပဋိက္ခိပတိ။

၄၁၇။ တထာသညီတိ အယံ ပါရာဇိကမဇ္ဈာပန္နောယေဝါတိ တထာသညီ။ ‘‘စောဒေတိ ဝါ စောဒါပေတိ ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တထာသညီ’’တိ ဣဒံ ‘‘စောဒါပေတီ’’တိ ဣမိနာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သေသောတိ ဧတ္ထ ‘‘ပါရာဇိကာနိ ဝုတ္တာနီ’’တိအာဒိံ ကတွာ ‘‘သစိတ္တံ ဒုက္ခဝေဒန’’န္တိ ပရိယန္တံ ကတွာ ဒဿိတပဌမသိက္ခာပဒဝိနိစ္ဆယသင်္ဂါဟကကထာပဗန္ဓေန ဝုတ္တသဗ္ဗဝိနိစ္ဆယေသု တံသိက္ခာပဒနိယတံ ‘‘အမူလကေနာ’’တိ ဣဒဉ္စ ဣမသ္မိံ သိက္ခာပဒေ ‘‘ဘိက္ခုမန္တိမဝတ္ထုနာ…ပေ… အနာပတ္တိ သိယာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထဉ္စ ¶ ဌပေတွာ အဝသိဋ္ဌသဗ္ဗဝိနိစ္ဆယောတိ အတ္ထော။ အနန္တရသမော မတော ဟေဋ္ဌာ အနန္တရံ ဝုတ္တသိက္ခာပဒေနေဝ သဒိသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒုတိယဒုဋ္ဌဒေါသကထာဝဏ္ဏနာ။

၄၁၈။ သမဂ္ဂဿ သင်္ဃဿာတိ ‘‘သမဂ္ဂေါ နာမ သင်္ဃော သမာနသံဝါသကော သမာနသီမာယံ ဌိတော’’တိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တတ္တာ စိတ္တေန စ ကာယေန စ ဧကီဘူတဿ သင်္ဃဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စ-ကာရော ပဒပူရဏော၊ ဧဝ-ကာရတ္ထော ဝါ၊ နသမဂ္ဂဿာတိ ဗျတိရေကတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘေဒတ္ထံ ဝါယမေယျာတိ ‘‘ဣမေ ကထံ ကဒါ ဘိဇ္ဇိဿန္တီ’’တိ ရတ္တိန္ဒိဝံ စိန္တေတွာ ဥပါယံ ဂဝေသိတွာ ပက္ခပရိယေသနာဒိံ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှိ ပါဠိယံ ‘‘ဘေဒါယ ပရက္ကမေယျာတိ ကထံ ဣမေ နာနာ အဿု ဝိနာ အဿု ဝဂ္ဂါ အဿူတိ ပက္ခံ ပရိယေသတိ ဂဏံ ဗန္ဓတီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၂)။

ဘေဒဟေတုန္တိ ‘‘ဣဓုပါလိ ဘိက္ခု အဓမ္မံ ‘ဓမ္မော’တိ ဒီပေတိ၊ ဓမ္မံ ‘အဓမ္မော’တိ ဒီပေတီ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၄၅၉) နယေန ခန္ဓကေ ဝုတ္တံ အဋ္ဌာရသဘေဒကရဝတ္ထုသင်္ခါတံ သင်္ဃဘေဒကာရဏမာဟ ¶ ။ ဣဒမေဝ ဟိ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တံ ‘‘ဘေဒနသံဝတ္တနိကံ ဝါ အဓိကရဏန္တိ အဋ္ဌာရသဘေဒကရဝတ္ထူနီ’’တိ။ ဂဟေတွာတိ ပဂ္ဂယှ။ တိဋ္ဌေယျာတိ နပ္ပဋိနိဿဇ္ဇေယျ။ ပရိဒီပယန္တိ ဧတ္ထ ပရိဒီပေန္တော၊ န ပဋိနိဿဇ္ဇန္တောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘တိဋ္ဌေယျာတိ န ပဋိနိဿဇ္ဇေယျာ’’တိ။

၄၁၉။ ဘိက္ခူဟီတိ တဿ သင်္ဃဘေဒကဿ ပရက္ကမနံ ပဿန္တေဟိ ဝါ ဒူရေ စေ၊ ဌိတံ ပဝတ္တိံ သုဏန္တေဟိ ဝါ လဇ္ဇီဟိ သုပေသလေဟိ သေသဘိက္ခူဟိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဘိက္ခူဟီတိ အညေဟိ ဘိက္ခူဟိ။ ယေ ပဿန္တိ ယေ သုဏန္တိ၊ တေဟိ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ ¶ (ပါရာ။ ၄၁၂)။ တဿ ဝဒန္တေဟိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဝစနာကာရဒဿနတ္ထမာဟ ‘‘မာယသ္မာ သမဂ္ဂဿ သင်္ဃဿ ဘေဒါယ ပရက္ကမိ၊ ဘေဒနသံဝတ္တနိကံ ဝါ အဓိကရဏံ သမာဒါယ ပဂ္ဂယှ အဋ္ဌာသိ၊ သမေတာယသ္မာ သင်္ဃေန၊ သမဂ္ဂေါ ဟိ သင်္ဃော သမ္မောဒမာနော အဝိဝဒမာနော ဧကုဒ္ဒေသော ဖာသု ဝိဟရတီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၁) ပါဌံ၊ တံ ဧကဒေသသင်္ဂဟဝသေန ဥပလက္ခေတုမာဟ ‘‘ဘေဒတ္ထံ…ပေ… ဘေဒကာရဏ’’န္တိ။ ဣတိ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။

၄၂၀။ ဝုစ္စမာနော ဟီတိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ အပိ-သဒ္ဒတ္ထော။ ‘‘ပီ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ တေဟိ လဇ္ဇိဘိက္ခူဟိ ‘‘မာယသ္မာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိသုံ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တောပီတိ အတ္ထော။ နိဿဇ္ဇေယျ န စေဝ နန္တိ တံ ဘေဒါယ ပရက္ကမနံ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနပစ္စယာ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာပိ န ဝိဿဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘နော စေ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၂)။ တထာ ဟိ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇန္တော ဟတ္ထေသု၊ ပါဒေသု စ ဂဟေတွာ သင်္ဃမဇ္ဈေ အာနေတွာ တထေဝ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တောပိ တံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒုက္ကဋာပတ္တိံ အာပန္နောတိ ဣမိနာ စ သင်္ဂဟိတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘သော ဘိက္ခု သင်္ဃမဇ္ဈမ္ပိ အာကဍ္ဎိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော ‘မာယသ္မာ…ပေ… ဖာသု ဝိဟရတီ’တိ။ ဒုတိယမ္ပိ ဝတ္တဗ္ဗော။ တတိယမ္ပိ ဝတ္တဗ္ဗော။ သစေ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ ဣစ္စေတံကုသလံ။ နော စေ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ။ ဣဒံ ဥဘယတ္ထ ဒုက္ကဋံ သာမညေန ဝက္ခတိ ‘‘တိက္ခတ္တုံ ပန ဝုတ္တဿ၊ အပရိစ္စဇတောပိ တ’’န္တိ။

သမနုဘာသိတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ‘‘သော ဘိက္ခူ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ယာဝတတိယ’’န္တိ သေသော၊ ယထာဟ ‘‘သော ဘိက္ခု ¶ ဘိက္ခူဟိ ယာဝတတိယံ သမနုဘာသိတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၁)၊ တထာ သင်္ဃမဇ္ဈေပိ တိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနောပိ နော ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒုက္ကဋံ အာပန္နော သော အာဓာနဂ္ဂါဟီ ဘိက္ခု ¶ သင်္ဃေန တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ ကမ္မဝါစံ ဝတွာ သမနုဘာသိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယာဝတတိယံ သမနုဘာသိတဗ္ဗောတိ ယာဝ တတိယံ သမနုဘာသနံ၊ တာဝ သမနုဘာသိတဗ္ဗော၊ တီဟိ သမနုဘာသနကမ္မဝါစာဟိ ကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၁)။ တန္တိ ဘေဒါယ ပရက္ကမနံ၊ ဘေဒနသံဝတ္တနိကံ အဓိကရဏံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဌာနဉ္စ။ အစ္စဇန္တိ၊ ဉတ္တိစတုတ္ထာယ ကမ္မဝါစာယ ဝုစ္စမာနာယပိ အစ္စဇန္တော။ ဂရုကံ ဖုသေတိ တတိယာယ ကမ္မဝါစာယ ‘‘သော ဘာသေယျာ’’တိ ယျကာရပ္ပတ္တာယ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇတိ။

၄၂၁။ သင်္ဃဿ ဘေဒါယ ပရက္ကမန္တံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ၊ သုတွာ၊ ဉတွာ စ အဝဒန္တဿ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။

၄၂၂။ ကီဝဒူရေ ဝသန္တေဟိ သုတွာ ဂန္တွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဂန္တွာ’’တိအာဒိ။ အဒ္ဓယောဇနမေဝ အဒ္ဓယောဇနတာ၊ တတော အဓိကံ ဝါ။ ဂိလာနံ ပဋိစ္စ အဒ္ဓယောဇနံ ဝုတ္တံ၊ ဣတရံ ပဋိစ္စ ‘‘အဓိကံ ဒူရမ္ပိ ပန ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘သစေ သက္ကောတီ’’တိ။ တာဝဒေတိ တဒါ ဧဝ၊ အစိရာယိတွာတိ အတ္ထော။

၄၂၃။ တိက္ခတ္တုံ ပန ဝုတ္တဿာတိ ‘‘မာယသ္မာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိသုဉ္စ သင်္ဃမဇ္ဈေ စ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တဿာပိ အပရိစ္စဇန္တဿ။ တံ ဘေဒါယ ပရက္ကမာဒိကံ။ ဘေဒပ္ပဝတ္တိယာ သုတက္ခဏေ သယံ အဂန္တွာ ပဏ္ဏံ ဝါ သာသနံ ဝါ ပေသေန္တဿ အာပတ္တိံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒူတံ ဝါ’’တိအာဒိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ¶ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၁) ‘‘ဒူတံ ဝါ ပဏ္ဏံ ဝါ ပေသေတွာ ဝဒတောပိ အာပတ္တိမောက္ခော နတ္ထီ’’တိအာဒိ။

၄၂၅။ ယျကာရေ ပန သမ္ပတ္တေတိ ‘‘ယဿ နက္ခမတိ၊ သော ဘာသေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၃) တတိယကမ္မဝါစာယ အန္တေ ယျကာရေ ဥစ္စာရိတေ။ ပဿမ္ဘန္တီတိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ၊ ဝူပသမန္တီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ကဋာဒယောတိ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ဒွေ စ ထုလ္လစ္စယာ။ ယထာဟ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တဿ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ထုလ္လစ္စယာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၄)။ တသ္မာ ဉတ္တိယာ ပုဗ္ဗေ ဗဟိ စ သင်္ဃမဇ္ဈေ စ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တေပိ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနေန အာပန္နာနိ ဒွေ ဒုက္ကဋာနိ ဒေသေတဗ္ဗာနီတိ ဝိညာယတိ။

ဣမိဿာ ¶ ကမ္မဝါစာယ ကိံ အာပန္နာပတ္တိယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ၊ ဥဒါဟု အနာပန္နာတိ ဝိစာရဏာယ ‘‘ယော အဝသာနေ ပဋိနိဿဇ္ဇိဿတိ၊ သော တာ အာပတ္တိယော န အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ အနာပန္နာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၄) မဟာသုမတ္ထေရဿ ဝါဒံ ‘‘ကိမနာပန္နာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ’’တိ ပဋိဗာဟိတွာ ‘‘လိင်္ဂပရိဝတ္တနေ အသာဓာရဏာပတ္တိယော ဝိယ အာပန္နာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီ’’တိ မဟာပဒုမတ္ထေရဿ ဝါဒေါ ဌိတော။

၄၂၆။ အကတေ ပန ကမ္မသ္မိန္တိ ယထာဝုတ္တသမနုဘာသနကမ္မေ အကတေ။ အပရိစ္စဇတောပိ စာတိ တံ သင်္ဃဘေဒါယ ပရက္ကမနံ အပရိစ္စဇန္တဿာပိ။ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသေနာ’’တိ ဣမိနာ ကမ္မံ အကတွာ သင်္ဃမဇ္ဈေ စ ဗဟိ စ တိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနဿ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇနေန ဒုက္ကဋံ ပန ဟောတီတိ ဗျတိရေကတောဝ ဒဿေတိ။

၄၂၇။ ပုဗ္ဗေ ဝါတိ ဉတ္တိယာ ပုဗ္ဗေ ဝိသုံ၊ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝါ တိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနေပိ။ တင်္ခဏေပီတိ ဉတ္တိက္ခဏေ ဝါ။ ဉတ္တိယာ ¶ အနိဋ္ဌိတာယပိ ပစ္ဆာပိ၊ ဣမဿ အဝဓိံ ဒဿေတိ ‘‘အသမ္ပတ္တေ ယျကာရသ္မိ’’န္တိ။ ပဋိနိဿဇ္ဇတောပိ စ တဿ သင်္ဃာဒိသေသေန အနာပတ္တိ ပကာသိတာတိ ပဌမဂါထာယ ပစ္ဆိမဍ္ဎံ ဣဓာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၄၂၈။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘အနာပတ္တိ အသမနုဘာသန္တဿ ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿ ဥမ္မတ္တကဿ ခိတ္တစိတ္တဿ ဝေဒနာဋ္ဋဿ အာဒိကမ္မိကဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၁၆) ပါဌေ ‘‘ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿာ’’တိ ပဒေန ဂဟိတေသု ‘‘ဉတ္တိတော’’တိအာဒီသု ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ တံ နိဂမေတုံ ‘‘ပဋိနိဿဇ္ဇတော ဝါပိ တ’’န္တိ အာဟ။ နိဂမနတ္ထဇောတကော ဧဝံ-သဒ္ဒေါ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ၊ ဧဝံ ‘‘ဉတ္တိတော’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တနယေန ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿ ဝါတိ အတ္ထော။ တန္တိ သင်္ဃဘေဒပ္ပယောဂံ။ အသမနုဘာသတော ဝါတိ အသမနုဘာသိယမာနဿ။ ‘‘အသမနုဘာသိယတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိကရဏပစ္စယလောပေန ‘‘အသမနုဘာသတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အသမနုဘာသန္တဿာတိ အသမနုဘာသိယမာနဿာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၆)။ ‘‘သင်္ဃာဒိသေသေန အနာပတ္တိ ပကာသိတာ’’တိ အနုဝတ္တမာနတ္တာ ဣစ္ဆိတတ္ထေ သိဒ္ဓေပိ ပုန ‘‘အနာပတ္တိ ပကာသိတာ’’တိ ဝစနေ ပုနရုတ္တတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ၊ ပဒါဝုတ္တိ နာမ အလံကာရော ဟောတီတိ။

၄၂၉။ ဣမဿ ¶ သိက္ခာပဒဿ အတ္ထုပ္ပတ္တိယံ သင်္ဃဘေဒတ္ထံ ပဉ္စ ဝတ္ထူနိ ယာစန္တေန ဒေဝဒတ္တေန ‘‘သာဓု ဘန္တေ ဘိက္ခူ ယာဝဇီဝံ မစ္ဆမံသံ န ခါဒေယျုံ၊ ယော မစ္ဆမံသံ ခါဒေယျ၊ ဝဇ္ဇံ နံ ဖုသေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၀၉) ဝုတ္တေ ‘‘အလံ ဒေဝဒတ္တ မယာ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓံ မစ္ဆမံသံ အနုညာတံ အဒိဋ္ဌံ အသုတံ အပရိသင်္ကိတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၀၉) အနုညာတေသု မစ္ဆမံသေသု ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝိနိစ္ဆယံ ပုဗ္ဗေ အနောကာသာဘာဝေန အဝတွာ ပကတံ သိက္ခာပဒဝိနိစ္ဆယံ နိဋ္ဌာပေတွာ ဣဒါနိ ပတ္တာဝသေသံ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ ¶ ။ ‘‘တံ တဿာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘ယ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ဘိက္ခု’’န္တိ ဣမိနာ စ ‘‘မစ္ဆမံသ’’န္တိ ဧတေန စ ယောဇေတဗ္ဗံ။ မစ္ဆန္တိ ဩဒကံ။ မံသန္တိ ထလဇာနံ မံသံ။ နိဗ္ဗေမတိကောတိ ‘‘မံ ဥဒ္ဒိဿ ကတ’’န္တိ ဝါ ‘‘သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ကတ’’န္တိ ဝါ ဥပ္ပန္နာယ ဝိမတိယာ ဝိရဟိတော။

၄၃၀။ သမုဒ္ဒိဿ ကတန္တိ သင်္ဃံ ဝါ အတ္တာနံ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ။ ‘‘ဉတွာ’’တိ ဣမိနာ အဇာနိတွာ ဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိဘာဝမာဟ။

၄၃၁။ ဟတ္ထီနံ အဿာနံ အစ္ဆာနံ မနုဿာနံ အဟီနံ ကုက္ကုရာနံ ဒီပီနံ သီဟာနံ ဗျဂ္ဃာနံ တရစ္ဆာနံ မံသံ အကပ္ပိယံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၄၃၂။ သစိတ္တကတာ အာပတ္တိယာယေဝ ယုဇ္ဇတိ၊ ဣဓ ပန တံဟေတုကံ မံသမေဝ ဟေတုမှိ ဖလူပစာရေန သစိတ္တကန္တိ ဂဟိတံ။ ဧတ္ထ စိတ္တံ နာမ အတ္တာနံ ဝါ သင်္ဃံ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ ကတဘာဝဇာနနစိတ္တံ။ သေသန္တိ အနုဒ္ဒိဿကတံ အကပ္ပိယမံသံ။ အစိတ္တကန္တိ ဝုတ္တနယမေဝ။

၄၃၃။ ပုစ္ဆိတွာယေဝါတိ အကပ္ပိယမံသပရိဟာရတ္ထံ ဒသသု မံသေသု နာမဉ္စ ဥဒ္ဒိဿကတဿ ပရိဟာရတ္ထံ ဥဘယဿာပိ ပဋိလဒ္ဓါကာရဉ္စ ပုစ္ဆိတွာယေဝါတိ အတ္ထော။ ဩဒကေသု မစ္ဆေသု အကပ္ပိယာဘာဝတော လဒ္ဓါကာရောဝ ဉာတဗ္ဗော။ မံသေ ဒိဋ္ဌမတ္တေယေဝ ‘‘ဣဒံ အသုကမံသ’’န္တိ ဇာနန္တိ စေ၊ အပုစ္ဆိတေပိ ဒေါသော နတ္ထိ။ ဒါယကေသု မံသဿာဘာဝေ လဒ္ဓနိယာမေ အပုစ္ဆိတေပိ ဒေါသော နတ္ထိ။ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ ဝိမတိယာ ဥပ္ပန္နာယ အပ္ပဋိဂ္ဂါဟေတွာ နိသိန္နေ ‘‘ကသ္မာ န ပဋိဂ္ဂဏှထာ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ဝိမတိယာ ဥပ္ပန္နာကာရံ ဝတွာ ‘‘မယံ တုမှေ ဝါ ဣတရေ ဘိက္ခူ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ န ကရိမှာ’’တိ ¶ ဝတွာ ‘‘အမှာကမေဝ သန္ဓာယ ကတံ၊ ပဏ္ဏာကာရတ္ထာယ ကတံ၊ အတိထီနံ ဝါ အတ္ထာယ ကတ’’န္တိအာဒိနာ ¶ အတ္တနာ လဒ္ဓပ္ပကာရံ ဝတွာ ‘‘သံသယံ အကတွာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒေယျုံ စေ၊ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သဗ္ဗမိဒံ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တံ။

ဘိက္ခူနံ ဧတံ ဝတ္တန္တိ ယောဇနာ။ ဝတ္တဋ္ဌာတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန မဟာကရုဏာယ ဒေသိတံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ဝိသောဓေတွာ ပဋိပဇ္ဇနေ ပတိဋ္ဌိတာ။ ‘‘ဝိနယညုနော’’တိ ဣမိနာ ဝိနယံ အဇာနိတွာ ဥပဒေသပ္ပမာဏေနေဝ ဝတ္တံ ပူရေန္တေဟိ ဝတ္တဿ ဝိရောဓောပိ သိယာတိ တေ နိဝတ္တေတိ။ ‘‘ဝတ္တဋ္ဌာ’’တိ ဝိသေသနေန ဝိနယံ ဉတွာပိ အပူရဏေ နိဝတ္တေတိ။ ဥဘယေနပိ အတ္တနာ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယဿ ပရိသုဒ္ဓဘာဝံ ဒီပေတိ။

၄၃၄။ ဣဒံ သမနုဘာသနန္တိ ယထာဝုတ္တသိက္ခာပဒမာဟ။ သမနုဘာသနေန သာဓေတဗ္ဗာ အာပတ္တိ သမနုဘာသနာ ကာရဏူပစာရေန။ အညထာ ဧကသမုဋ္ဌာနာဒိဘာဝေါ န ယုဇ္ဇတိ။ ဧကသမုဋ္ဌာနံ ကာယဝါစာစိတ္တသင်္ခါတံ ဧကံ သမုဋ္ဌာနံ ဧတဿာတိ ကတွာ။ ကာယကမ္မန္တိ ဟတ္ထမုဒ္ဒါဝသေန ကာယေန ကာတဗ္ဗဿ ပဋိနိဿဇ္ဇနဿ အကတတ္တာ ကာယကမ္မံ။ ဝစီကမ္မန္တိ ဝစသာ ကာတဗ္ဗဿ အကတတ္တာ ဝစီကမ္မံ။ အကြိယန္တိ ယထာဝုတ္တနယေန ‘‘သင်္ဃဘေဒေါပက္ကမနိဝါရဏာယ ပရက္ကမနံ ပဋိနိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ကာယဝိကာရေန ဝါ ဝစီဘေဒေန ဝါ အဝိညာပနတော အကိရိယံ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သင်္ဃဘေဒကထာဝဏ္ဏနာ။

၄၃၅။ ကိဉ္စိပိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ‘‘ဧကော ဝါ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ’တိ ဝုတ္တသင်္ဃဘေဒါနုဝတ္တကဘိက္ခုံ ပဿန္တေဟိ သုဏန္တေဟိ လဇ္ဇိဘိက္ခူဟိ ¶ ဝိသုဉ္စ သင်္ဃမဇ္ဈေ စ နေတွာ တိက္ခတ္တုံယေဝ သင်္ဃဘေဒါနုဝတ္တနဿ အကတ္တဗ္ဗတံ ဝတွာ တတော အနောရမန္တာနံ ဉတ္တိစတုတ္ထာယ ကမ္မဝါစာယ သမနုဘာသနကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒဉ္စ ‘‘တတိယာနုဿာဝနာယ ယျ-ကာရပ္ပတ္တာယ အာပဇ္ဇနကသင်္ဃာဒိသေသတော ပုဗ္ဗေ အာပန္နာ ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယာ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တီ’’တိ ဣဒဉ္စ အနာပတ္တိပကာရော စာတိ ဣမံ သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယံ သန္ဓာယာဟ။ ဝစနပ္ပကာရဘေဒေါ ပန အတ္ထေဝ၊ သော သင်္ခေပတော မာတိကာယ (ပါရာ။ ၄၁၈-၄၁၉) ဝိတ္ထာရတော ပဒဘာဇနေ (ပါရာ။ ၄၁၈-၄၁၉) အာဂတနယေန ဝတ္တဗ္ဗော။ အဿာတိ ဒုတိယသင်္ဃဘေဒသိက္ခာပဒဿ။ ‘‘သမုဋ္ဌာနာ…ပေ… မတာ’’တိ ဣမိနာ သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယော အတိဒိဋ္ဌောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဒုတိယသင်္ဃဘေဒကထာဝဏ္ဏနာ။

၄၃၆။ ဥဒ္ဒေသပရိယာပန္နေတိ ¶ ဧတ္ထ ‘‘သိက္ခာပဒေ’’တိ သေသော၊ နိဒါနပါရာဇိကသင်္ဃာဒိသေသအနိယတဝိတ္ထာရသင်္ခါတေ ပဉ္စဝိဓဥဒ္ဒေသလက္ခဏပါတိမောက္ခေ အန္တောဂဓသိက္ခာပဒဝိသယေတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥဒ္ဒေသပရိယာပန္နေ သိက္ခာပဒေ’’တိ ဣမိနာ ‘‘အဝစနီယမတ္တာနံ ကရောတီ’’တိ ဣမဿ ဝိသယံ ဒဿေတိ။ ဘိက္ခု ဒုဗ္ဗစဇာတိကောတိ ဧတ္ထ ‘‘ယော’’တိ အဇ္ဈာဟာရော။ ‘‘ဒုဗ္ဗစဇာတိကောတိ ဒုဗ္ဗစသဘာဝေါ၊ ဝတ္တုံ အသက္ကုဏေယျောတိ အတ္ထော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅-၄၂၆) အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တဒေါဝစဿတာယ ဟေတုဘူတပါပိစ္ဆတာဒီဟိ ဧကူနဝီသတိယာ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ဟုတွာ အတ္တနိ ဝုတ္တံ အနုသိဋ္ဌိံ သာဒရမဂ္ဂဟဏေန နာသနတာ ဒေါဝစဿသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဒဘာဇနေ ‘‘ဒုဗ္ဗစဇာတိကော ဟောတီတိ ဒုဗ္ဗစော ဟောတိ ဒေါဝစဿကရဏေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော အက္ခမော အပ္ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ အနုသာသနိ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၂၆)။

အဝစနီယမတ္တာနံ ¶ ကရောတီတိ ‘‘မာ မံ အာယသ္မန္တော ကိဉ္စိ အဝစုတ္ထ ကလျာဏံ ဝါ ပါပကံ ဝါ၊ အဟမ္ပာယသ္မန္တေ န ကိဉ္စိ ဝက္ခာမိ ကလျာဏံ ဝါ ပါပကံ ဝါ၊ ဝိရမထာယသ္မန္တော မမ ဝစနာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၂၅) ဝုတ္တနယေန အတ္တာနံ အဝစနီယံ ကရောတိ။ ဂရုကံ သိယာတိ ဧတ္ထ ‘‘တဿာ’’တိ ဣဒံ အဇ္ဈာဟာရနယသမ္ဗန္ဓေန လဗ္ဘတိ။ တတြာယံ ယောဇနာ – ဒုဗ္ဗစဇာတိကော ယော ဘိက္ခု ဥဒ္ဒေသပရိယာပန္နေ သိက္ခာပဒေ အတ္တာနံ အဝစနီယံ ကရောတိ၊ တဿ ဂရုကံ သိယာတိ။

ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယော ဘိက္ခု အတ္တနော ဒေါဝစဿတံ ပဿန္တေဟိ၊ သုဏန္တေဟိ စ လဇ္ဇိဘိက္ခူဟိ ‘‘မာ အာယသ္မာ အတ္တာနံ အဝစနီယံ အကာသိ…ပေ… အညမညဝုဋ္ဌာပနေနာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၂၅) ဝုတ္တနယေန တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တောပိ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇိတွာပိ န ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ ‘‘သော ဘိက္ခု သင်္ဃမဇ္ဈမ္ပိ အာကဍ္ဎိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ ၄၂၆) ဝုတ္တတ္တာ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိတွာပိ သင်္ဃမဇ္ဈံ နေတွာ တထေဝ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တေ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇိတွာပိ န ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ တဿ ဒုဗ္ဗစဇာတိကဿ ဉတ္တိစတုတ္ထာယ ကမ္မဝါစာယ ကရိယမာနေ သမနုဘာသနကမ္မေ တတိယာယ ကမ္မဝါစာယ ယျကာရပ္ပတ္တာယ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ထုလ္လစ္စယေ စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘယမာနော သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၃၇။ ဒုဗ္ဗစေတိ ဧတ္ထ ‘‘သိက္ခာပဒေ’’တိ သေသော၊ တထာ သင်္ဃဘေဒကဝဏ္ဏနေတိ ဧတ္ထာပိ။ သင်္ဃဘေဒေါ ဧဝ သင်္ဃဘေဒကော၊ တံ ဝဏ္ဏေတိ ကထေတီတိ သင်္ဃဘေဒကဝဏ္ဏနံ၊ ကိံ တံ? သိက္ခာပဒံ၊ တဉ္စ ¶ ပဌမမေဝ သင်္ဃဘေဒကသိက္ခာပဒံ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ တသ္မိံ ဝုတ္တနယေနာတိ ယောဇနာ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမသင်္ဃဘေဒသဒိသာနေဝါ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅-၄၂၆)။ ‘‘သဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော’’တိ ဧတေန ဣဓ ဒဿိတေန ¶ ‘‘ဂရုကံ သိယာ’’တိ ဧတေန သင်္ဂဟိတံ သင်္ဃာဒိသေသာဝသာနဝိနိစ္ဆယံ ဝဇ္ဇေတွာ ‘‘အကတေ ပနာ’’တိအာဒိဂါထာတ္တယေန ဝုတ္တအနာပတ္တိပ္ပကာရေ စ ‘‘ဣဒမေကသမုဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိဂါထာယ ဝုတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိကေ စ အတိဒိသတိ။

ဒုဗ္ဗစကထာဝဏ္ဏနာ။

၄၃၈။ ယော ကုလဒူသကော ဘိက္ခု၊ သော ဆန္ဒဂါမိတာဒီဟိ ပါပေန္တော ဘိက္ခုဟိ ကမ္မေ ကရိယမာနေ တံ ဆန္ဒဂါမိတာဒီဟိ ပါပနံ အစ္စဇန္တော ဂရုကံ ဖုသေ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ကုလဒူသကောတိ ကုလာနိ ဒူသေတိ ပုပ္ဖေန ဝါ ဖလေန ဝါ စုဏ္ဏေန ဝါ မတ္တိကာယ ဝါ ဒန္တကဋ္ဌေန ဝါ ဝေဠုယာ ဝါ ဝေဇ္ဇိကာယ ဝါ ဇင်္ဃပေသနိကေန ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၄၃၇) ဝစနတော သဒ္ဓါသမ္ပန္နကုလာနိ လာဘံ နိဿာယ ပုပ္ဖဒါနာဒီဟိ သင်္ဂဏှိတွာ တထာ အကရောန္တေသု လဇ္ဇိဘိက္ခူသု ကုလာနံ သဒ္ဓါဒူသနတော ကုလဒူသကော၊ ဘိက္ခု။

ဆန္ဒဂါမိတာဒီဟိ ပါပေန္တောတိ ကုလဒူသနကမ္မံ ကရောန္တံ ဒိသွာ ဝါ သုတွာ ဝါ အဝစနတော အာပဇ္ဇိတဗ္ဗဒုက္ကဋတော မုစ္စနတ္ထာယ ‘‘အာယသ္မာ ခေါ…ပေ… အလန္တေ ဣဓ ဝါသေနာ’’တိ ဝဒန္တေ လဇ္ဇီ ပေသလေ ဘိက္ခူ ‘‘ဆန္ဒဂါမိနော စ ဘိက္ခူ…ပေ… ဧကစ္စံ န ပဗ္ဗာဇေန္တီ’’တိ ဆန္ဒဂါမိတာဒီဟိ စတူဟိ အဂတိဂမနေဟိ ယောဇေန္တောတိ အတ္ထော။ ကမ္မေ ကရိယမာနေတိ ယထာဝုတ္တနယေန အတ္တာနံ ဂရဟန္တာနံ ဘိက္ခူနံ ကရိယမာနံ အက္ကောသနဉ္စ ပရိဘာသနဉ္စ ယေ ပဿန္တိ၊ ယေ စ သုဏန္တိ၊ တေဟိ ‘‘မာယသ္မာ ဧဝံ အဝစ၊ န စ ဘိက္ခူ ဆန္ဒဂါမိနော…ပေ… အလန္တေ ဣဓ ဝါသေနာ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနောပိ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇိတွာပိ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇန္တံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိတွာ သင်္ဃမဇ္ဈံ အာနေတွာ ‘‘မာယသ္မာ ဧဝံ အဝစာ’’တိအာဒိနာ နယေနေဝ ¶ ပုနပိ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တေ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇိတွာပိ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇန္တဿ ဉတ္တိစတုတ္ထာယ ကမ္မဝါစာယ သမနုဘာသနကမ္မေ ကရိယမာနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂရုကံ ဖုသေတိ ဉတ္တိယာ ဒုက္ကဋံ၊ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ထုလ္လစ္စယေ စ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေန္တော တတိယကမ္မဝါစာယ အန္တေ ယျကာရေ သမ္ပတ္တေ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၃၉-၄၀။ ‘‘ကုလာနိ ¶ ဒူသေတိ ပုပ္ဖေန ဝါ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၃၇) နယေန ဝုတ္တကုလဒူသနောပကရဏဘူတစုဏ္ဏပဏ္ဏာဒီသု ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘စုဏ္ဏ’’န္တိအာဒိ။ စုဏ္ဏန္တိ သိရီသပဏ္ဏာဒိစုဏ္ဏံ။ ပဏ္ဏန္တိ တမ္ဗူလပဏ္ဏတာလပဏ္ဏာဒိခါဒိတဗ္ဗာခါဒိတဗ္ဗပဏ္ဏံ။ ဖလန္တိ တာလပနသာဒိဖလံ။ ပုပ္ဖန္တိ စမ္ပကာဒိပုပ္ဖံ။ ဝေဠုန္တိ အန္ဒောဠိကာပါဋံ ကိရဏ္ဍာဒိကံ ဝေဠုံ။ ကဋ္ဌန္တိ ဂေဟဒါရုံ၊ ဣန္ဓနဉ္စ။ မတ္တိကန္တိ ပါကတိကံ၊ ပဉ္စဝဏ္ဏံ ဝါ မတ္တိကံ။

အတ္တနော သန္တကံ၊ တာဝကာလိကာဒိဝသေန ဂဟိတံ ဝါ စုဏ္ဏံ…ပေ… မတ္တိကံ ကုလသင်္ဂဟဏတ္ထာယ ဒဒတော ကုလဒူသနဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ထေယျာတိ စောရိကာ။ ‘‘ဒဒတော’’တိ ဣဒံ သာမိဝစနံ ‘‘ကာတဗ္ဗော’’တိ ပစ္စတ္တဝစနန္တံ ဝိသေသိတဗ္ဗမပေက္ခိတွာ ‘‘ဒဒန္တော’’တိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမေန ပစ္စတ္တဝစနန္တံ အနုဝတ္တေတဗ္ဗံ။ ကာတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ကာရေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ သင်္ဃသန္တကံ၊ ဂဏသန္တကံ၊ အညပုဂ္ဂလသန္တကဉ္စ စုဏ္ဏာဒိံ ကုလသင်္ဂဟတ္ထံ စောရိကာယ ဒေန္တော ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗောတိ ဣမံ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတိ။ သင်္ဃညသန္တကေတိ သင်္ဃညသန္တကစုဏ္ဏာဒိကေတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ အည-သဒ္ဒေန ဂဏပုဂ္ဂလာနံ ဂဟဏံ။

၄၄၁။ သင်္ဃိကံ ဂရုဘဏ္ဍံ ဝါတိ သင်္ဃသန္တကံ ဂရုဘဏ္ဍပဟောနကံ ဝါ ပဏ္ဏာဒိကံ။ သေနာသနနိယာမိတန္တိ ‘‘ဧတ္တကာ ဖလရုက္ခာဒယော သေနာသနေ နဝကမ္မတ္ထာယာ’’တိ ဧဝံ နိယမိတံ ¶ ဝါ။ ဣဿရဝတာယေ ဝါတိ ဧဝကာရေန ‘‘ထေယျာ’’တိ ဣဒံ နိဝတ္တိတံ။

၄၄၂။ ဟရိတွာ ဝါတိ အတ္တနာယေဝ ဟရိတွာ ဝါ။ ‘‘ပုပ္ဖံ ဒေန္တဿာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဧသ နယော ဥပရိပိ။ ဟရာပေတွာ ဝါတိ အညဿ ဟတ္ထေ ပေသေတွာ ဝါ။ ပက္ကောသိတွာ ဝါတိ အာမန္တေတွာ ဝါ ပက္ကောသာပေတွာ ဝါတိ ဥပလက္ခဏတော လဗ္ဘတိ။ အာဂတဿ ဝါတိ အတ္တနာ ဧဝ အာဂတဿ ဝါ။ ‘‘ကုလသင်္ဂဟဏတ္ထာယာ’’တိ ဝစနေန ‘‘ဧဝရူပေ အဓိပ္ပာယေ အသတိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘စေတိယံ ပူဇံ ကရောန္တာပိ ‘ပူဇေဿာမာ’တိ ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တာပိ တတ္ထ တတ္ထ သမ္ပတ္တာနံ စေတိယပူဇနတ္ထာယ ဒေန္တိ၊ ဧတမ္ပိ ပုပ္ဖဒါနံ နာမ န ဟောတီ’’တိအာဒိကံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) အဋ္ဌကထာဂတံ သဗ္ဗံ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿိတံ ဟောတိ။

၄၄၃။ ဧဝံ ဥဿဂ္ဂံ ဒဿေတွာ အပဝါဒံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဟရိတွာ ဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဟရာပေတွာ’’တိ ဣမိနာ ယောဇေတဗ္ဗဿ ဝါ-သဒ္ဒဿ အဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထတာယ ‘‘ပက္ကောသိတွာ ဝါ ပက္ကောသာပေတွာ ¶ ဝါ၊ အာဂတာနံ ဝါ’’တိ စ သင်္ဂယှတိ။ အာဂတဿေဝါတိ ဧဝကာရေန ဟရိတွာ ဒါနာဒိံ နိဝတ္တေတိ။

၄၄၄။ တဉ္စာတိ မာတာပိတုအာဒီနံ တံ ပုပ္ဖဒါနဉ္စ။ ဝတ္ထုပူဇတ္ထန္တိ ရတနတ္တယပူဇနတ္ထံ။ န ပနညထာတိ အညေန ပကာရေန ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယေန ပကာရေန ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ကောယံ ပကာရောတိ အာဟ ‘‘သိဝါဒီ’’တိအာဒိ။ သိဝါဒိပူဇနတ္ထန္တိ မဟိဿရာဒိဒေဝတာပူဇနတ္ထဉ္စ။ မဏ္ဍနတ္ထန္တိ ပိဠန္ဓနတ္ထံ။ ဧဝံ အဒါတဗ္ဗပ္ပကာရနိယမနေန ‘‘ဣမံ ဝိက္ကိဏိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေဿန္တီ’’တိ မာတာပိတုအာဒီနံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။

၄၄၅။ ‘‘ဖလာဒီသု ¶ …ပေ… ဝိနိစ္ဆယော’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဟရိတွာ ဝါ ဟရာပေတွာ ဝါ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝိနိစ္ဆယော ဖလပဏ္ဏာဒီသု သဗ္ဗတ္ထ သမာနောတိ ဒဿေတိ။

၄၄၆။ ‘‘ပုပ္ဖာဒိဘာဇနေ’’တိ ပုပ္ဖဖလာဒီနံ ဘာဇနကာလေ။ သမ္မတေနာတိ ပုပ္ဖာဒိဘာဇနတ္ထံ ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေန သင်္ဃေန သမ္မတေန ဘိက္ခုနာ။ အဿာတိ ဘာဇနဋ္ဌာနံ အာဂတဿ။ ဣတရေနာတိ သင်္ဃသမ္မုတိံ ဝိနာ ပုပ္ဖာဒီနိ ဘာဇာပေန္တေန။ ဉာပေတွာ ဒါတဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗံ သင်္ဃံ ဇာနာပေတွာ ဒါတဗ္ဗံ။

၄၄၇။ ဥပဍ္ဎဘာဝန္တိ ဧကေန ဘိက္ခုနာ လဒ္ဓဗ္ဗဘာဂတော ဥပဍ္ဎံ။ ‘‘ထောကံ ထောက’’န္တိ ဣမိနာ ဥပဍ္ဎတောပိ အပ္ပတရံ ဂဟိတံ။

၄၄၈။ ပရိဗ္ဗယဝိဟီနဿာတိ တဏ္ဍုလာဒိဇီဝိတဝုတ္တိဝယမူလရဟိတဿ။ သမ္ပတ္တိဿရိယဿာပီတိ အတ္တနော သမီပမုပဂတဿ ဣဿရဿ စ။ ‘‘ဒါတဗ္ဗံ တု သကံ ဖလ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ပရိဗ္ဗယဝိဟီနာနံ၊ ဒါတုံ သပရသန္တက’’န္တိ ခုဒ္ဒသိက္ခာယ အာဂတံ၊ ဣဓ ‘‘သကံ ဖလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပရဝစနေန ဝိဿာသိကာနံ ဂဟဏံ၊ ဣဓ ပန ဝိဿာသဂ္ဂါဟေန ဂဟေတွာ ဒီယမာနမ္ပိ သသန္တကမေဝါတိ ‘‘သက’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

၄၄၉-၅၀။ ယတြ သင်္ဃာရာမေ သင်္ဃေန ဖလရုက္ခပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ကတိကာ ကတာတိ ယောဇနာ၊ ‘‘အာဂန္တုကာနံ ဧတ္တကံ ဖလံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဖလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝါ ‘‘ဧတ္တကေသု ရုက္ခေသု ဖလံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ¶ ရုက္ခပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ဝါ သင်္ဃေန ကတိကာ ယေန ပကာရေန ကတာတိ အတ္ထော။ တတြာဂတဿပီတိ ဧဝံ ဌပိတကတိကဝတ္တံ တံ သင်္ဃာရာမံ ဖလတ္ထာယ အာဂတဿာပိ။

ယထာပရိစ္ဆေဒန္တိ ¶ သင်္ဃေန တထာကတဖလရုက္ခပရိစ္ဆေဒမနတိက္ကမ္မ။ ဒဒတောတိ ဩစိနိတွာ ဌပိတဖလံ၊ ကပ္ပိယကာရကေဟိ ဩစိနာပေတွာ ဝါ ဒေန္တဿ။ ဩစိတဖလေ စ ကပ္ပိယကာရကေ စ အသတိ ဖလတ္ထာယ အာဂတေသု ဝတ္တိတဗ္ဗဝိဓိံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒဿေတဗ္ဗာပိ ဝါ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဝတွာ’’တိ သေသော။ စ-ကာရံ အပိ-သဒ္ဒေန ဧကတော ကတွာ ‘‘အပိစာ’’တိ ယောဇနာ။ ဧဝံ ဝတွာ သင်္ဃေန ပရိစ္ဆိန္နရုက္ခာ ဒဿေတဗ္ဗာတိ ဣမိနာ ‘‘ဣဓ ဖလာနိ သုန္ဒရာနိ၊ ဣတော ဂဏှထာ’တိ ဧဝံ ပန န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) အဋ္ဌကထာ ဗျတိရေကတော ဒဿိတာ ဟောတိ။

၄၅၁။ ‘‘ခဏိတွာ’’တိ ဧတေန ‘‘ခဏာပေတွာ’’တိ ဣဒမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ၊ ‘‘ကပ္ပိယဘူမိ’’န္တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ပထဝိန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အကပ္ပိယ’’န္တိ လဗ္ဘတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပါစိတ္တိယေနာ’’တိ။ ‘‘မာလာဂစ္ဆ’’န္တိ ဣမိနာ ပုပ္ဖူပဂေ တရုဏဂစ္ဆေ စ မလ္လိကာသုမနာဒိဂုမ္ဗဂါဂစ္ဆေ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယ ‘‘တရုဏကာ ဟိ ပုပ္ဖရုက္ခာပိ ပုပ္ဖဂစ္ဆာပိ ‘မာလာဝစ္ဆာ’တွေဝ ဝုစ္စန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁)။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဖလူပဂရုက္ခေ စ ဘေသဇ္ဇရသေ ဩသဓဂစ္ဆေ စ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ရောပါပနေ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘သယ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ရောပနေ’’တိ ဣမိနာ ယုဇ္ဇတိ။

‘‘သယံ ခဏိတွာ’’တိ ကသ္မာ န ယုဇ္ဇတီတိ? ‘‘ခဏာပေတွာ’’တိ ဝက္ခမာနဿ အဘာဝါ စ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ပထဝိံ ခဏေယျ ဝါ ခဏာပေယျ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၈၅) ဝစနတော ခဏာပနေ ပါစိတ္တိယေန ဘဝိတဗ္ဗတ္တာ စ ‘‘ခဏိတွာ’’တိ ဣမိနာ စ ခဏနခဏာပနာနံ ဒွိန္နမေဝ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ န ယုဇ္ဇတိ။ ကုလဒူသနေတိ ကုလဒူသနနိမိတ္တံ။ အကပ္ပိယပထဝိံ ခဏိတွာ၊ ခဏာပေတွာ စ သယံ မာလာဂစ္ဆာဒိရောပနေ ကတေ အဿ မာလာဂစ္ဆာဒိရောပကဿ ¶ ဘိက္ခုနော အကပ္ပိယပထဝီခဏနပစ္စယေန ပါစိတ္တိယေန သဒ္ဓိံ ကုလဒူသနေ ကုလဒူသနနိမိတ္တံ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

၄၅၂။ ‘‘တထာ’’တိ ¶ ဣမိနာ ‘‘သယံ ရောပနေ’’တိ ဣဒံ ဝိနာ အဝသေသပ္ပကာရံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘အကပ္ပိယေန ဝါကျေနာ’’တိ ဣဒံ ‘‘အကပ္ပိယပထဝိံ ခဏာပေတွာ’’တိ ဣမိနာ စ ‘‘ရောပါပနေ’’တိ ဣမိနာ စ ယုဇ္ဇတိ။ ‘‘ဣမံ ဘူမိံ ခဏ၊ ဣမံ ဂစ္ဆံ ရောပေဟီ’’တိအာဒိကံ အကပ္ပိယံ ဝေါဟာရံ ဝတွာ အကပ္ပိယပထဝိံ ခဏာပေတွာ မာလာဂစ္ဆာဒိရောပနံ ကာရာပေန္တဿာပိ တထေဝ ပါစိတ္တိယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတီတိ အတ္ထော။

ခဏနရောပနေဟိ ဒွီဟိ ပါစိတ္တိယဒုက္ကဋာနိ အဝသိဋ္ဌေဟိ တဒတ္ထိကေဟိ သဗ္ဗဝေါဟာရပယောဂဘေဒေဟိ ကိံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ကုလဒူသနေတိ နိမိတ္တေ၊ ဝိသယေ ဝါ ဘုမ္မံ။ အကပ္ပိယေန ဝါကျေန ပန ပထဝိံ ခဏာပေတွာ အကပ္ပိယေန ဝါကျေန ရောပါပနေပိ တထာ ပါစိတ္တိယေန သဟ ကုလဒူသနေ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထ ဣတော ပရေသုပိ တဒတ္ထိကေန သဗ္ဗဝေါဟာရဗျာပါရေသု ကုလဒူသနနိမိတ္တံ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

၄၅၃။ ကပ္ပိယဘူမိယာ အတ္တနာ ခဏနေ၊ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ခဏာပနေ စ ပါစိတ္တိယာဘာဝတော ဒုက္ကဋံယေဝ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥဘယတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ‘‘ဧဝ’’န္တိ သေသော၊ သော ယထာဝုတ္တမတ္ထံ နိဂမေတိ။ ဧဝံ ယထာဝုတ္တနယေန ကပ္ပိယဘူမိယမ္ပိ မာလာဂစ္ဆာဒိရောပနရောပါပနသင်္ခါတေသု ဒွီသု ဌာနေသု စ ဘိက္ခုနော ဒုက္ကဋံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

၄၅၄။ သဒုက္ကဋာ ¶ ပါစိတ္တီတိ ‘‘အာဝါဋံ ခဏ၊ ဂစ္ဆံ ရောပေဟီ’’တိ ဧကဝါရံ အာဏတ္တေ ဗဟူ အာဝါဋေ ခဏိတွာ ဗဟူသု ဂစ္ဆေသု ရောပိတေသုပိ အာဏတ္တိယာ ဧကတ္တာ ဒုက္ကဋေန သဟ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ အယမတ္ထော အကပ္ပိယဘူမိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။ ‘‘သုဒ္ဓံ ဝါ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဣဒံ အကပ္ပိယဘူမိယံ ကပ္ပိယေန ဝေါဟာရေန အာဝါဋံ ခဏာပကဿ စ ကပ္ပိယဘူမိယံ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန အာဝါဋံ ခဏာပကဿ စ ‘‘ဣမံ ဂစ္ဆံ ရောပေဟီ’’တိ ဧကဝါရာဏတ္တပစ္စယာ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ကုလဒူသနဒုက္ကဋံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၄၅၅။ ကပ္ပိယေနေဝ ဝါကျေနာတိ ဧတ္ထ ကပ္ပိယဝါကျံ နာမ ‘‘ဧတ္ထ အာဝါဋံ ဇာန၊ ဧတ္ထ အာဝါဋံ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ ဧတ္ထ အာဝါဋေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝရူပံ ဝါကျဉ္စ ‘‘ဣမံ ဂစ္ဆံ ဧတ္ထ ဇာန၊ အယံ ဂစ္ဆော ဧတ္ထ ဇာနိတဗ္ဗော’’တိအာဒိဝါကျဉ္စ။ ဧဝကာရေန အကပ္ပိယဝေါဟာရဉ္စ ကပ္ပိယာကပ္ပိယမိဿကဝေါဟာရဉ္စ နိဝတ္တေတိ။ ပရိယာယောဘာသနိမိတ္တကမ္မံ ပန ‘‘ဣတရတ္တယံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ¶ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဝဋ္ဋတိ။ ဥဘယတ္ထ စ ဘူမိယာတိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဘူမီသု ဒွီသု။ ရောပနေတိ ဧတ္ထ သမ္ဗန္ဓတော၊ ပကရဏတော စ ‘‘မာလာဂစ္ဆာဒီန’’န္တိ လဗ္ဘတိ။

‘‘ဝါကျေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ရောပါပနေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော၊ ‘‘ရောပနေ’’တိ ကိမတ္ထမာဟာတိ စေ? သုဒ္ဓကတ္တုနိဒ္ဒေသေန ပယောဇကဿာပိ သင်္ဂဟေတဗ္ဗတော ဂါထာဗန္ဓဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ဥပရိဂါထာယ ‘‘သယံ ရောပေတု’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘သယ’’န္တိ ဣမိနာ ဝိသေသေတွာ ‘‘ရောပါပေတု’’န္တိ ဣဒံ နိဝတ္တေတိ။ ‘‘ပရိဘောဂတ္ထာယ ဟိ ကပ္ပိယဘူမိယံ ဝါ အကပ္ပိယဘူမိယံ ဝါ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ရောပါပနေ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာဝိနိစ္ဆယော ဣမာယ ဂါထာယ သင်္ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကောစိ ဒေါသောတိ ပါစိတ္တိယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စာတိ ဝုတ္တဒေါသေသု ဧကောပိ ဒေါသော န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။

၄၅၆-၇။ ‘‘သယံ ¶ ရောပေတု’’န္တိ ဣဒံ ‘‘အာရာမာဒီနမတ္ထာယာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သယံ ရောပိတဿ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေန ‘‘ရောပါပိတဿာ’’တိ ဣဒံ သင်္ဂဏှာတိ၊ ဧတဿ ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ကပ္ပိယေန ဝေါဟာရေနာ’’တိ ပါဌသေသော။ အယံ ပန ဝိနိစ္ဆယော ‘‘အာရာမတ္ထာယ ပန ဝနတ္ထာယ စ ဆာယတ္ထာယ စ အကပ္ပိယဝေါဟာရမတ္တမေဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ သေသံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အန္တော အာရာမဘူသနတ္ထာယ၊ ဗဟိ အရညတ္ထာယ ဝိယ ဆာယတ္ထာယ သုဒ္ဓစိတ္တေန ‘‘ဣမံ ဇာနာ’’တိအာဒိကပ္ပိယဝေါဟာရေန ရောပါပိတရုက္ခေ စ ကပ္ပိယဘူမိယဉ္စ အတ္တနာ ကတေ ဝါ အကပ္ပိယဝေါဟာရေန ကာရာပိတေ ဝါ အကပ္ပိယဘူမိယဉ္စ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန အတ္တနာ ကာရာပိတေ ဝါ အညေဟိ ကတေ ဝါ အာဝါဋေ အတ္တနာ ရောပိတေ ရုက္ခေ စ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဣစ္ဆတိ စေ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။

အာရာမာဒီနမတ္ထာယ ကပ္ပိယဘူမိယံ သယံ ရောပိတဿ ဝါ ကပ္ပိယဘူမိယံ ဝါ အကပ္ပိယဘူမိယံ ဝါ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ရောပါပိတဿ ဝါ ရုက္ခဿ ယဉ္စ ဖလံ၊ တံ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဘိက္ခူနံ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ကတ္ထစိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘အာရာမာဒီနမတ္ထာယာ’’တိ ဂါထာယ လိခိတဋ္ဌာနေ ¶ ‘‘ကုလသင်္ဂဟဏတ္ထာယာ’’တိအာဒိဂါထာ ဒိဿတိ။ သာ ပါဠိက္ကမဝိရုဒ္ဓတ္တာ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တာ၊ ‘‘ပုပ္ဖာန’’န္တိအာဒိဂါထာယ ပုရတော ဝုစ္စမာနာ ပန ဌာနပ္ပယုတ္တာ ဟောတိ။

၄၅၈။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အာရာမာဒိအတ္ထာယ ပုဗ္ဗေ ဝိယ အတ္တနာ ရောပိတေသု၊ ရောပါပိတေသု စ သဗ္ဗေသု မာလာဂစ္ဆာဒီသု။ အကပ္ပိယောဒကေနေဝ ပါစိတ္တီတိ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ဇာနံ သပ္ပာဏကံ ¶ ဥဒကံ တိဏံ ဝါ မတ္တိကံ ဝါ သိဉ္စေယျ ဝါ သိဉ္စာပေယျ ဝါ၊ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၁၄၀) ဝုတ္တာ ပါစိတ္တိ ဧဝ၊ န ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။

၄၅၉။ ဣဒါနိ ဒုက္ကဋေန သဒ္ဓိံ ပါစိတ္တိယဝိသယံ ဒဿေတိ ‘‘ကုလ…ပေ… ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ သိဉ္စတောတိ ကပ္ပိယောဒကေနေဝ သိဉ္စတော၊ သိဉ္စာပယတော စ။

၄၆၀။ တေသံယေဝ ဒွိန္နံ ပန အတ္ထာယာတိ ကုလဒူသနပရိဘောဂါနံ ဒွိန္နမတ္ထာယ။ သိဉ္စနေ သိဉ္စာပနေတိ ဧတ္ထ ‘‘မာလာဂစ္ဆာဒီန’’န္တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ ဒုက္ကဋန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ကေဝလ’’န္တိ သေသော။

၄၆၁။ ဩစိနာပနေတိ အညေဟိ ပုပ္ဖာနံ ဩစိနာပနေ။ သယမောစိနနေ စာပီတိ အတ္တနာဝ ဩစိနနေ စ။ သပါစိတ္တိယဒုက္ကဋန္တိ ‘‘ဘူတဂါမပါတဗျတာယ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါစိ။ ၉၀) ဝုတ္တတ္တာ ပုပ္ဖောစိနနဟေတု ပါစိတ္တိယဉ္စ ကုလဒူသနဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၆၂။ ပူဇာဒိအတ္ထာယ၊ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ စ ပုပ္ဖာနံ ဩစိနနဩစိနာပနာနိ ကာရာပေန္တဿ အာပတ္တိယာ အာပဇ္ဇနပ္ပကာရံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပုပ္ဖာန’’န္တိ။ ‘‘ပုပ္ဖာနံ ဂဏနာယ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုပ္ဖမောစိနတောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိသုံ ဝိသု’’န္တိ သေသော။ ဧကေကပုပ္ဖံ ဩစိနန္တဿ ပုပ္ဖဂဏနာယ ပါစိတ္တိယံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧကေန ပယောဂေန ဗဟူနိ ပုပ္ဖာနိ ဩစိနန္တဿ ပန ပယောဂဂဏနာယ ဟောတီ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ဣဓ ဗျတိရေကတော လဗ္ဘတိ။ ‘‘ဩစိနတော’’တိ ဣမိနာ ‘‘ဩစိနာပယတော’’တိ ဣဒဉ္စ ကိရိယာသာမညေ ဝိသေသဿ အန္တောဂဓဘာဝတော ဝါ ဥပလက္ခဏတော ဝါ ဒဿိတန္တိ။

တတ္ထ ¶ စ ပုပ္ဖာနိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝတွာ ဩစိနာပေန္တဿ ပုပ္ဖာနံ ဂဏနာယ ဟောတီတိ ဣဒမေဝ ¶ အာပဇ္ဇတိ။ ဧကဝါရမာဏတ္တေန ဗဟူနိ ပုပ္ဖာနိ ဗဟူသု စ ဝါရေသု ဩစိတေသု အာဏတ္တိဂဏနာယ ဟောတီတိ ဝိနိစ္ဆယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဒံ သဗ္ဗပ္ပကာရံ အနန္တရဝုတ္တဂါထာယ ဒဿိတဝိဓိမှိ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဉာပေတုမာဟ ‘‘ကုလတ္ထံ စေ သဒုက္ကဋာ’’တိ။ ကုလတ္ထန္တိ ကုလသင်္ဂဟတ္ထံ။ ‘‘သဒုက္ကဋာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပါစိတ္တိယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စ ပုပ္ဖဂဏနာယ ဟောတီတိ သိဒ္ဓံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပုပ္ဖဂဏနာယ ဒုက္ကဋပါစိတ္တိယာနီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁)။

၄၆၃။ ဂန္ထနံ ဂန္ထော၊ တေန နိဗ္ဗတ္တံ ဂန္ထိမံ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ ဂန္ထိမာဒိသရူပံ သယမေဝ ဝက္ခတိ။ သင်္ဂဟဏံ သင်္ဂဟော၊ ပုပ္ဖာနံ သင်္ဂဟောတိ ဝိဂ္ဂဟော။

၄၆၄။ ဣမာနိ ဂန္ထိမာဒီနိ သရူပတော ဒဿေတုမာဟ ‘‘တတ္ထ ဒဏ္ဍေန ဒဏ္ဍံ ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တေသု ဆသု ပုပ္ဖသင်္ဂဟေသု။ ‘‘ဒဏ္ဍေန ဒဏ္ဍံ ဝါ’’တိ ဣဒံ သဒဏ္ဍဥပ္ပလာဒိကုသုမံ သန္ဓာယာဟ။ ‘‘ဝဏ္ဋေနပိ စ ဝဏ္ဋက’’န္တိ ဣဒံ သဝဏ္ဋကရတ္တကုသုမာဒိံ သန္ဓာယာဟ။ ကရဏံ သဗ္ဗန္တိ ကတံ သဗ္ဗံ။ ဣဓ သဗ္ဗတ္ထ ကပ္ပိယဝိဓိဝိဘာဂံ ‘‘သဗ္ဗမေတ’’မိစ္စာဒိဂါထာယံ ဝက္ခတိ။

၄၆၅။ သုတ္တာဒီဟိ ဂေါပ္ဖေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝဿိကပုပ္ဖာဒီနီ’’တိ သေသော။ သုတ္တေန ဝါ ကဒလိဝါကာဒီဟိ ဝါ ဝဿိကာဒိပုပ္ဖေ ဂန္ထိတွာ ကတပုပ္ဖဝိကာရော ဂေါပ္ဖိမံ နာမ။ ဧကတော ဝဏ္ဋာနိ ယဿာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဥဘတောဝဏ္ဋိကာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အပ္ပတ္ထေ ဝါ သကတ္ထေ ဝါ က-ကာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝိသယေ က-ကာရတော ပုဗ္ဗာကာရဿ ဣ-ကာရာဒေသော။

သဗ္ဗပုပ္ဖာနံ ဝဏ္ဋာနိ ဧကဒိသာယ ကတွာ ဂန္ထိတပုပ္ဖာဝလိ ဧကတောဝဏ္ဋိကာ နာမ၊ ဝဏ္ဋာနိ ဥဘယဒိသာယ ကတွာ ဂန္ထိတပုပ္ဖာဝလိ ¶ ဥဘတောဝဏ္ဋိကာ နာမာတိ တံ ဂေါပ္ဖိမံ ဧဝံ ဒုဝိဓံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝါကံ ဝါ ဝလ္လိံ ဝါ ရဇ္ဇုံ ဝါ ဒိဂုဏံ ကတွာ တတ္ထ နီပကဒမ္ဗာဒိဝဏ္ဋရဟိတာနိ ပုပ္ဖာနိ ဝေဌေတွာ ဂဟဏံ ဂေါပ္ဖိမံ နာမာ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁ အတ္ထတော သမာနံ) အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တံ။

၄၆၆။ ဗုန္ဒေသူတိ မူလေသု။ မကုလာဒိကန္တိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝဏ္ဋရဟိတမဓုကာဒိပုပ္ဖဉ္စ ဝဏ္ဋသဟိတမလ္လိကာဒိပုပ္ဖဉ္စ သင်္ဂဟိတံ။ သူစိအာဒီဟီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန တာလဟီရာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ ¶ ။ မာလာဝိကတီတိ ပုပ္ဖမာလာဝိကတိ။ သူစိအာဒီဟိ မကုလာဒိကံ ပုပ္ဖံ ဗုန္ဒေသု ဝိဇ္ဈိတွာ အာဝုတာ မာလာဝိကတိ ဝေဓိမံ နာမာတိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။

၄၆၇။ ‘‘ဝေဌိမံ နာမ ပုပ္ဖဒါမပုပ္ဖဟတ္ထကေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာယ ဒဿိတပ္ပကာရေသု ပဌမပ္ပကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဝေဌေတွာ ကတံ မာလာဂုဏေဟိ ဝါ’’တိ။ ဓမ္မဒေသနာယ ဝါ ပဋိမာယ ဝါ ဓာတုယာ ဝါ ပူဇံ ကတ္တုကာမာ မုဒ္ဓနိ ဥဇုကံ ကတွာ မာလာဒါမကလာပံ ဩလမ္ဗိတွာ အဂ္ဂေ ဃဋိကာကာရဒဿနတ္ထံ မာလာဝလိယော အနေကက္ခတ္တုံ ပရိက္ခိပန္တာ ဝေဌေန္တိ၊ ဣဒံ ဧဝရူပံ မာလာဂုဏကရဏမ္ပိ ဝေဌိမံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အညပ္ပကာရံ ဒဿေတိ ‘‘ဝါကာဒီဟိ စ ဗဒ္ဓံ ဝါ’’တိ၊ ‘‘ဗန္ဓိတွာ’’တိပိ ပါဌော၊ ‘‘ကတ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဧကစ္စေ ဥပ္ပလာဒိဒီဃဒဏ္ဍကုသုမာနိ အဋ္ဌ ဝါ နဝ ဝါ ဒသ ဝါ ကလာပံ ကတွာ တေသမေဝ ဒဏ္ဍာနံ ဝါကေဟိ ဝါ အညေန ယေန ကေနစိ ဒဏ္ဍကဂ္ဂေ ဌပေတွာ ဝါ ဝိသုံ ဝါ ဗန္ဓိတွာ ဥပ္ပလဟတ္ထာဒိံ ကရောန္တိ၊ တဉ္စ ဝေဌိမံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတံ ဒွယမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။

ကပ္ပိယကာရကေဟိ ¶ ဩစိနိတွာ ဌပိတပုပ္ဖာနိ သာဋကေ ပက္ခိပိတွာ ဘဏ္ဍိကံ ကတွာ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တေသုယေဝ ပုပ္ဖေသု အစ္ဆိန္နေန ဒဏ္ဍေန ဝါ တသ္မိံယေဝ ဒဏ္ဍေ အစ္ဆိန္နဝါကေန ဝါ ကလာပံ ကတွာ ဗန္ဓိတုံ၊ အံသဘဏ္ဍိကာယ ပက္ခိပိတွာ ဂဟေတုဉ္စ ဝဋ္ဋတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တေသံယေဝ ပန ဝါကေန ဝါ ဒဏ္ဍေန ဗန္ဓိတုံ အံသဘဏ္ဍိကံ ဝါ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ဝါကေန ဝါ ဒဏ္ဍေန ဝါ’တိ စ ဣဒံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိက္ခိပိတွာ ဗန္ဓနံ သန္ဓာယ ဝဒန္တီ’’တိ သီဟဠဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တံ။ ပဒုမာဒိပုပ္ဖာနိ ပဒုမာဒိပဏ္ဏေသု နာဠေဟိ ပဝေသေတွာ နာဠေဟိ ဗဟိ ကတွာ ပဏ္ဏေန ပုပ္ဖာနိ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပဏ္ဏဂ္ဂေ ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဒဏ္ဍေ ပန ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) စ အဋ္ဌကထာယမေဝ ဝုတ္တံ။

၄၆၈။ ပုပ္ဖမာလာဟိ ပူရဏေတိ ပုပ္ဖာဝလီဟိ ပူရဏေ။ ဣဒံ ကတ္ထ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဗောဓိ’’န္တိအာဒိ။ ပုပ္ဖပဋံ နာမ မာလာဝလိယော တန္တံ ဝိယ ပသာရေတွာ ဝတ္ထံ ဝါယန္တေဟိ ဝိယ တိရိယဉ္စ မာလာဝလီဟိ ဝါယိတပဋံ ဝုစ္စတိ။ ဣဒံ ပုပ္ဖပဋံ မာလာဝလီဟိ ဒီဃသော ပူရဏံ သန္ဓာယ ¶ ပုရိမေ ဂဟိတံ၊ တိရိယတော ဝါယနံ သန္ဓာယ ဝက္ခမာနေ ဝါယိမေပိ ဂဟိတန္တိ ပုနရုတ္တာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဋာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန စေတိယဓာတုကရဏ္ဍကဝေဒိကာဒီနံ ဂဟဏံ။

ပရိက္ခေပေသု လဗ္ဘတီတိ ဗောဓိက္ခန္ဓာဒီနံ ပုနပ္ပုနံ ပရိက္ခိပနေသု လဗ္ဘတိ။ ဗောဓိက္ခန္ဓာဒယော ပုပ္ဖာဝလီဟိ ပရိက္ခိပန္တေဟိ ပဌမဝဒ္ဓဋ္ဌာနေ ပုပ္ဖာဝလိယာ အနတိက္ကာမိတေ ပုရိမံ နာမ ဌာနံ ယာဝ ပါပုဏာတိ၊ တာဝ အညေန ဂဟေတွာ ပရိက္ခိပန္တေန အာဟရိတွာ ပုနပိ တသ္မိံ ဌာနေ ပတ္တေ အညဿ ဒါနဝသေန ဗောဓိက္ခန္ဓံ၊ စေတိယံ၊ ဓာတုကရဏ္ဍကံ ဝါ ပုပ္ဖကဉ္စုကေန ဆာဒေတုံ ¶ ဝဋ္ဋတီတိ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တံ။ သစေပိ ဒွေယေဝ ဘိက္ခူ ဥဘောသု ပဿေသု ဌတွာ ပရိယာယေန ဟရန္တိ၊ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ပုပ္ဖပဋဝါယနတ္ထံ ပသာရိယမာနပုပ္ဖာဝလီသု စ ဧသေဝ ဝိနိစ္ဆယော။

ဒီဃပုပ္ဖာဝလိံ နာဂဒန္တေသု ပက္ခိပိတွာ ပုန ပက္ခိပိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘နာဂဒန္တေသု ပန ပုပ္ဖဝလယံ ပဝေသေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အညေဟိ ဝလယံ ကတွာ ဒိန္နပုပ္ဖာဝလိဝလယံ ဓာတုကရဏ္ဍထုပိကာယ ပဝေသေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘မာလာဂုဏေဟိ ပန ဗဟူဟိပိ ကတံ ပုပ္ဖဒါမံ လဘိတွာ အာသနမတ္ထကာဒီသု ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပုပ္ဖဒါမပုပ္ဖာဝလီနံ ပုပ္ဖရဟိတာယ သုတ္တကောဋိယာ ရဇ္ဇုဒဏ္ဍာဒီသု ဗန္ဓိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၄၆၉။ ပုပ္ဖရူပံ နာမ ‘‘ဂေါပ္ဖိမပုပ္ဖေဟေဝ ဟတ္ထိအဿာဒိရူပကာနိ ကရောန္တိ၊ တာနိပိ ဝါယိမဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) ဝုတ္တတ္တာ တံတံရူပသဏ္ဌာနံ ကတွာ ပုပ္ဖာဝလိယော နိဝေသေတွာ ကရိယမာနံ ဟတ္ထိအဿာဒိရူပံ။ ဣမသ္မိံ အဋ္ဌကထာပါဌေ ‘‘တာနိပိ ဝါယိမဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ စ ‘‘အညေဟိ ကတပရိစ္ဆေဒေ ပန ပုပ္ဖာနိ ဌပေန္တေန ဟတ္ထိအဿာဒိရူပကမ္ပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာပါဌဿ သာရတ္ထဒီပနိယံ ‘‘ပုပ္ဖာနိ ဌပေန္တေနာတိ အဂန္ထိတာနိ ပါကတိကပုပ္ဖာနိ ဌပေန္တေန။ ပုပ္ဖဒါမံ ပန ပူဇနတ္ထာယ ဘူမိယံ ဌပေန္တေန ဖုသာပေတွာ ဝါ အဖုသာပေတွာ ဝါ ဒိဂုဏံ ကတွာ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၃၁) ဝုတ္တတ္တာ စ ဣမံ ဟတ္ထိအာဒိရူပံ ပူရေန္တေန မာလာဝလိံ အညေဟိ ကတပရိစ္ဆေဒေ သမ္ဗန္ဓိတွာ ပါသာဏအာသနမဉ္စပီဌဟတ္ထိရူပါဒိမတ္ထကေ ဌပေတွာ ပူဇနပ္ပကာရော ဝါယိမန္တိ ဝိညာယတိ။

ပုပ္ဖပဋန္တိ ¶ ¶ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပုပ္ဖပဋံ ပူရေန္တေန ဧကာပိ ပုပ္ဖာဝလိ ပရိဝတ္တေတွာ န ဌပေတဗ္ဗာ၊ ဝါယန္တေန အညေဟိ ပူရိတေပိ ဧကာပိ ပုပ္ဖာဝလိ န ပါတေတဗ္ဗာ၊ ဣဒံ ပူရိမဝါယိမာနံ နာနာကရဏံ။ အာဒိဂ္ဂဟဏေန ပုပ္ဖဇာလံ သင်္ဂဏှာတိ၊ တံ ကရောန္တဿ ဇာလစ္ဆိဒ္ဒဂဏနာယ ဒုက္ကဋံ ဟောတိ။ ‘‘ဘိတ္တိစ္ဆတ္တဗောဓိတ္ထမ္ဘာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဆတ္တာဒီသု စ ပုပ္ဖဇာလံ န ဒါတဗ္ဗံ။

၄၇၀။ ဣမဿ သိက္ခာပဒဿ သာဓာရဏတ္တာ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီနဉ္စာ’’တိ အာဟ။ ဗုဒ္ဓဿပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ၊ ‘‘ပူဇတ္ထ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဗုဒ္ဓဿ ပူဇတ္ထာယပိ ကာတုံ ဝါ ကာရာပေတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မသင်္ဃရတနာနိပိ ဥပလက္ခဏတော သင်္ဂယှန္တိ။ သေသေ ကိမေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဗျတိရေကတ္ထော။

၄၇၁။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘သယံ ပရေဟိ ဝါ ကာရာပေတုံ ဘိက္ခူနဉ္စ ဘိက္ခုနီနဉ္စ ဗုဒ္ဓဿပီ’’တိ အနန္တရဂါထာယ ဝုတ္တမတိဒိသတိ။ ကလမ္ဗကန္တိ ဒွိန္နံ ဓနုကာနမန္တရေ ဩလမ္ဗကဒါမံ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကလမ္ဗကောတိ အဍ္ဎစန္ဒနာဂဒန္တန္တရေ ဃဋိကာဒါမဩလမ္ဗကော ဝုတ္တော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁)။ ဧတ္ထ စ ဃဋိကာဒါမဩလမ္ဗကော နာမ အန္တေ ဃဋိကာကာရယုတ္တော ယမကဒါမဩလမ္ဗကော။ ကာတုန္တိ ဗန္ဓိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။ ဧကေကပုပ္ဖဒါမံ ပန နိက္ခန္တသုတ္တကောဋိယာ ပဗန္ဓိတွာ ဩလမ္ဗိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပုပ္ဖဒါမဒွယံ သင်္ဃဋိတုကာမေနပိ နိက္ခန္တသုတ္တကောဋိယာဝ သုတ္တကောဋိ သင်္ဃဋိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အဍ္ဎစန္ဒကမေဝ ဝါတိ ‘‘အဍ္ဎစန္ဒာကာရေန မာလာဂုဏပရိက္ခေပေါ’’တိ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တသရူပံ ဝါ။

ဧတ္ထ စ အဍ္ဎစန္ဒာကာရေန မာလာဂုဏပရိက္ခေပေါ နာမ အဍ္ဎစန္ဒာကာရေန မာလာဂုဏဿ ပုနပ္ပုနံ ဟရဏပစ္စာဟရဏဝသေန ပူရေတွာ ပရိက္ခိပနံ။ တေနေဝ တံ ပူရိမေ ပဝိဋ္ဌံ။ တသ္မာ ဧတမ္ပိ ¶ အဍ္ဎစန္ဒာကာရံ ပုနပ္ပုနံ ဟရဏပစ္စာဟရဏဝသေန ပူရိတံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဧကဝါရံ ပန အဍ္ဎစန္ဒာကာရေန မာလာဂုဏံ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တဒုဘယမ္ပိ ပူရိမေယေဝ ပဝိဋ္ဌ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အညေဟိ ပူရိတန္တိ အညေဟိ အာယတံ ပသာရေတွာ ပူရိတံ ပုပ္ဖပဋံ။ ဝါယိတုမ္ပိ စာတိ တိရိယံ ဧကပုပ္ဖာဝလိမ္ပိ ဝါယိတုံ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣမိနာဝ သမ္ဗန္ဓော။

၄၇၂။ ပိဋ္ဌကာစမယန္တိ ¶ တဏ္ဍုလပိဋ္ဌာဒီဟိ ကတဉ္စေဝ ကာစမတ္တိကာယ စ ကတံ ပုပ္ဖဒါမံ။ ဘေဏ္ဍုပုပ္ဖမယမ္ပိ စာတိ ဘေဏ္ဍုဒဏ္ဍကေဟိ မလ္လိကာသုမနစမ္ပကာဒိသဒိသံ ကတွာ ဆိဒ္ဒေဟိ ကတဒါမဉ္စ။ ‘‘ဂေဏ္ဍုပုပ္ဖမယ’’န္တိပိ လိခန္တိ။ ခရပတ္တမယန္တိ ဧတ္ထ ခရပတ္တံ နာမ ကုင်္ကုဋ္ဌခစိတံ ပုပ္ဖပဋန္တိ ဝဒန္တိ။ ကာတုန္တိ ဂန္ထနဂန္ထာပနာဒီနိ ကာတုံ။ ဘေဏ္ဍုခရပတ္တဒါမာနံ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ စေလာဒီဟိ ကတဒါမမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ အကပ္ပိယာနုလောမတ္တာတိ ဝဒန္တိ။

၄၇၃။ ဟီရာဒီဟီတိ တာလနာဠိကေရဟီရာဒီဟိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန တိဏသလာကာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပဋာကတ္ထန္တိ ပဋာကာကာရေန ပူဇနတ္ထံ။ ‘‘ဝိဇ္ဈန္တဿာ’’တိ ဣမိနာ ကဏ္ဋကေဟိ ဝိဇ္ဈနံ၊ ဟီရာဒီဟိ အာဝုဏနဉ္စ သင်္ဂဟိတံ။

၄၇၅။ အသောကပိဏ္ဍိအာဒီနန္တိ အသောကပုပ္ဖမဉ္ဇရိကာဒီနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) ဧတေဟေဝ သဒ္ဓိံ ဒဿိတံ ဇာလဝိတာနံ၊ ဆိဒ္ဒါနိ ဒဿေတွာ ကတဝေဒိကာ၊ နာဂဒန္တကံ၊ ပုပ္ဖစင်္ကောဋကာပိဓာနံ၊ တာလပဏ္ဏဝလယာဒိဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဓမ္မရဇ္ဇုယာတိ ဧတ္ထ သာရတ္ထဒီပနိယံ ‘‘ဓမ္မရဇ္ဇု နာမ စေတိယံ ဝါ ဗောဓိံ ဝါ ပုပ္ဖပဝေသနတ္ထ အာဝဇ္ဇိတွာ ဗဒ္ဓရဇ္ဇူ’တိ မဟာဂဏ္ဌိပဒေ၊ မဇ္ဈိမဂဏ္ဌိပဒေ စ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တထာ ဗဒ္ဓါယ ရဇ္ဇုယာ စေတိယဿ စ အန္တရေ ပုပ္ဖာနိ ပဝေသေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ¶ ဝိညာယတိ။ ဂဏ္ဌိပဒေ ပန ‘ဓမ္မရဇ္ဇုန္တိ သိထိလဝဋ္ဋိတံ ရဇ္ဇုံ ကတွာ ဗောဓိံ ဝါ စေတိယံ ဝါ ပရိက္ခိပိတွာ ဓမ္မာသနေ ဝါ လမ္ဗိတွာ တတ္ထ ပုပ္ဖာနိ ပဝေသေန္တီ’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ သိထိလဝဋ္ဋိတာယ ရဇ္ဇုယာ အန္တရေပိ ပုပ္ဖာနိ ပဝေသေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝိညာယတိ၊ ဝီမံသိတွာ ယုတ္တတရံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဥဘယတ္ထာပိ ပနေတ္ထ နေဝတ္ထိ ဝိရောဓောတိ အမှာကံ ခန္တီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၂။၄၃၁) လိခိတံ။

၄၇၆။ ဝိဇ္ဈန္တဿပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဓမ္မာသနဝိတာနာဒီသု ပုပ္ဖပူဇနတ္ထံ သယံ ကဏ္ဋကဟီရာဒိပ္ပဝေသနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ဝိတာနာဒီသု ပုပ္ဖပူဇနတ္ထံ ကဏ္ဋကဟီရာဒိပ္ပဝေသနံ န ဝဋ္ဋတီ’တိ ဣဒံ အဋ္ဌကထာစရိယပ္ပမာဏတော ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ သာရတ္ထဒီပနိယံ ဝုတ္တံ။

၄၇၇။ ကပ္ပိယဝစနံ နာမ ‘‘ဧဝံ ဇာန၊ ဧဝံ ကတေ သောဘေယျ၊ ယထာ ဧတာနိ ပုပ္ဖာနိ န ဝိကိရိယန္တိ၊ တထာ ကရောဟီ’’တိအာဒိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) အဋ္ဌကထာဂတံ ကပ္ပိယဝစနံ။ ဝတ္ထုပူဇနေတိ ရတနတ္တယပူဇနေ။ နိမိတ္တာဒီသု နိမိတ္တံ နာမ ပုပ္ဖာနိ စ ဂန္ထနဝါကေ ¶ စ ဂဟေတွာ ဂန္ထိတုံ ဇာနန္တာနံ သမီပေ ဌပနံ။ ဩဘာသော နာမ ‘‘တုမှေဟိ ပိဠန္ဓိတကုသုမာနိ ကသ္မာ န ဝိကိရန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဂန္ထိတတ္တာ’’တိ စေ ဝဒတိ၊ နနု ပူဇနကပုပ္ဖာနိ ဂန္ထိတုံ န ဝဋ္ဋတီတိအာဒိဝစနာနိ။ ပရိယာယော နာမ ပဏ္ဍိတေဟိ ပုပ္ဖာနိ ယထာ န ဝိကိရိယန္တိ၊ တထာ ဂန္ထိတွာ ပူဇေတုံ မနာပန္တိအာဒိဝစနံ။ ပကာသိတာ အဋ္ဌကထာယံ။

၄၇၈။ ‘‘ကုလာနိ ဒူသေတိ ပုပ္ဖေန ဝါ’’တိအာဒိပါဌေ (ပါရာ။ ၄၃၇) ‘‘ဝေဇ္ဇိကာယ ဝါ ဇင်္ဃပေသနိကေန ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၄၃၇) ဝုတ္တံ ဝေဇ္ဇကမ္မာဒိံ ကုလဒူသနတော ဝိသုံ ကတွာ ‘‘န ကေဝလံ…ပေ… ကုဒါစန’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? ဝိသုံ ကာတုံ န ဝုတ္တံ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ ¶ ‘‘န ကေဝလမိဒမေဝ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပုပ္ဖဒါနာဒိကုလဒူသနံ ကုဒါစနံ အကတ္တဗ္ဗံ၊ အထ ခေါ ဝေဇ္ဇကမ္မာဒိ ကုလဒူသနမ္ပိ ကုဒါစနံ န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ ဝေဇ္ဇကမ္မာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝက္ခမာနပရိတ္တောဒကသုတ္တဒါနအနာမဋ္ဌပိဏ္ဍဒါနဒူတေယျဇင်္ဃပေသနိကေ သင်္ဂဏှာတိ။

၄၇၉။ ‘‘ကုဒါစနံ န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ သာမညေန နိသေဓေတွာ ဣဒါနိ ‘‘ကတ္တဗ္ဗ’’မိစ္စာဒိနာ အပဝါဒဝိဓိံ ဒဿေတိ။ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိနန္တိ ဘိက္ခုဘိက္ခုနိသိက္ခမာနသာမဏေရသာမဏေရီနံ ပဉ္စန္နံ သဟ သဒ္ဓိံ စရိတဗ္ဗော ပဗ္ဗဇ္ဇာသာသနဓမ္မော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ‘‘သဟဓမ္မိကာ’’တိ သင်္ခံ ဂတာနံ။ အကတဝိညတ္တိံ ကတွာပီတိ အညာတကအပ္ပဝါရိတေ ဘေသဇ္ဇံ ယာစိတွာပိ ‘‘ဝဒေယျာထ ဘန္တေ ယေနတ္ထော’’တိ ဧဝံ အကတဋ္ဌာနေ ဝိညတ္တိ အကတဝိညတ္တိ။ အတ္တနော ဓနေတိ သသန္တကဝိသယေ။

၄၈၀။ ‘‘တထာ’’တိ သဟဓမ္မိကာနံ ဝုတ္တမတိဒိသတိ။ တဒုပဋ္ဌာကဇန္တုနောတိ တေသံ ဒွိန္နံ မာတာပိတူနံ ဝေယျာဝစ္စကရဿ။ ဘဏ္ဍုကဿာတိ ဂိဟိလိင်္ဂေ ဌိတဿာပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခဿ။ အတ္တနော ဝေယျာဝစ္စကရဿပီတိ အတ္တနော ကမ္မကရဿပိ။ ဧတ္တကာနဉ္စ ဇနာနံ ပဉ္စသဟဓမ္မိကာနံ ဝိယ အကတဝိညတ္တိယာပိ ဘေသဇ္ဇံ ကာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၈၁။ ဇေဋ္ဌဘာတာတိ အတ္တနော ပုဗ္ဗဇော ဘာတာ။ ကနိဋ္ဌောတိ အနုဇော ဘာတာ။ တထာ ဘဂိနိယော ဒုဝေတိ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌာ ဒွေ ဘဂိနိယော။ စူဠမာတာတိ မာတု ကနိဋ္ဌာ။ စူဠပိတာတိ ပိတု ကနိဋ္ဌော။ မဟာမာတာတိ မာတု ဇေဋ္ဌာ။ မဟာပိတာ ပိတု ဇေဋ္ဌဘာတာ။

၄၈၂။ ပိတုစ္ဆာတိ ပိတုဘဂိနီ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌာ။ မာတုလောတိ မာတု ဘာတာ။ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌေ ဒွေ ပိတုစ္ဆာ ¶ ၊ ဒွေ မာတုလေ ¶ စ ဧကတော ကတွာ ‘‘ဒသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘေသဇ္ဇံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၄၈၄။ ‘‘ဒဿန္တိ မေ ဣမေ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ဝါ ဒါတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။

၄၈၅။ ဧတေသံ ဒသန္နံ ဉာတီနံ။ ယာဝ သတ္တမာ ကုလာတိ ဧတ္ထ ကုလပရိစ္ဆေဒေါ ကထံ ဂဟေတဗ္ဗောတိ? ‘‘သပုတ္တဒါရံ ဘာတု ကုဋုမ္ဗံ ဧကံ ကုလံ၊ ဧဝံ တဿ ပုတ္တဿ ဝါ ဓီတု ဝါ ကုဋုမ္ဗံ ဧကံ ကုလ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ‘‘သပုတ္တပတိဘဂိနိယာ ကုဋုမ္ဗံ ဧကံ ကုလံ၊ တထာ တဿ ပုတ္တဿ ဝါ ဓီတု ဝါ ကုဋုမ္ဗံ ဧကံ ကုလ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ စူဠမာတာဒီနမ္ပိ ကုလပရမ္ပရာ ဣမိနာ နိယာမေန ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဝဒန္တိ။ ကုလဒူသနံ န ရူဟတီတိ ‘‘ဒါတုံ ပုပ္ဖံ ပနညဿ၊ အာဂတဿေဝ ဉာတိနော’’တိအာဒိနာ (ဝိ။ ဝိ။ ၄၄၃) နယေန ကထိတဝိဓိနာ ဧတေသု ပဝတ္တန္တဿ ကုလဒူသနံ န ရုဟတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၈၆။ ဘာတုဇာယာတိ အတ္တနော ဇေဋ္ဌဿ ဝါ ကနိဋ္ဌဿ ဝါ ဘာတု ဘရိယာ။ ဘဂိနိသာမိကောတိ အတ္တနော ဇေဋ္ဌာယ ဝါ ကနိဋ္ဌာယ ဝါ ဘဂိနိယာ သာမိကော။

၄၈၇။ ဘာတုနောတိ ဇေဋ္ဌဿ၊ ကနိဋ္ဌဿ စ ဘာတုနော။ အနု ပစ္ဆာ ဇာတာတိ အနုဇာ၊ ကနိဋ္ဌဘဂိနီ။ ‘‘အနုဇာ’’တိ ဥပလက္ခဏန္တိ ဇေဋ္ဌာယပိ သင်္ဂဟော။ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌဘာတူနံ ဘရိယာ စ ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌဘဂိနီနံ သာမိကာ စ သစေ အညာတကာ ဟောန္တီတိ ယောဇနာ။ ဒေထာတိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမံ ဘေသဇ္ဇ’’န္တိ ပါဌသေသော။

၄၈၈။ တေသမ္ပိ ¶ ဘာတုဘဂိနီနံ။ ‘‘ပုတ္တာန’’န္တိ ဣမိနာ ဓီတူနမ္ပိ သင်္ဂဟော။ ကတွာတိ ဝတွာ။ တုမှာကံ မာတာပိတူနံ ဒေထာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဣမံ ဘေသဇ္ဇ’’န္တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ။ မာတာပိတူနန္တိ ဥဘယသင်္ဂါဟကဝစနတော ‘‘တုယှံ မာတု ဝါ၊ တုယှံ ပိတု ဝါ’’တိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝိသုံ ဝိသုဉ္စ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေသန္တိ စ တုမှာကန္တိ စ သာမိဝစနံ။ ပုတ္တာနန္တိ စ မာတာပိတူနန္တိ စ သမ္ပဒါနဝစနံ။

၄၈၉။ ဘေသဇ္ဇကရဏာရဟာနံ ¶ ဝတ္တဗ္ဗတာယ ‘‘အကလ္လကော’’တိ ဣဒံ ဣဿရာဒိပဒေဟိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အကလ္လကောတိ အာတုရော။ ကလ္လံ ဝုစ္စတိ သုခံ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ကလ္လကော၊ န ကလ္လကော အကလ္လကော။ ဉာတိဇနုဇ္ဈိတော ဝါတိ ဉာတိဇနေန ပရိစ္စတ္တော ဝါ။

၄၉၀။ ဧတေသံ သဗ္ဗေသန္တိ ဣဿရာဒိအာတုရာနံ သဗ္ဗေသမေတေသံ ဇနာနံ။ ‘‘သာဓုနာ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ အပစ္စာသီသတာ သတာတိ ဧတ္ထ သတာတိ ကိရိယာပဒံ။ ‘‘ဣမသ္မိံ ကတေ ဣမေ မယှံ ဧဝရူပံ ဒဿန္တီ’’တိ အတ္တနော အတ္ထာယ ပစ္စာသီသနံ အကရောန္တေနာတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဥပကာရတံ ပစ္စာသီသန္တေန ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပဋိသန္ထာရောတိ အာမိသပဋိသန္ထာရော၊ ဓမ္မပဋိသန္ထာရောတိ ဒုဝိဓော ပဋိသန္ထာရော။ ဧတ္ထ အာမိသပဋိသန္ထာရော ဂယှတိ။ ဘေသဇ္ဇံ အာမိသေနပိ ဟောတီတိ ဓမ္မကထာယ သင်္ဂဟောပိ ယုဇ္ဇတေဝ။ ပဋိသန္ထရဏံ ပဋိသန္ထာရော။ ပဋိလဒ္ဓါမိသဿ စ ဓမ္မဿ စ တေသု စ အတ္တနိ စ ပတိရူပေနာကာရေန သမံ အတ္ထရဏံ ပဝတ္တနန္တိ အတ္ထော။

အပရော နယော – အာမိသဿ စ ဓမ္မဿ စ အလာဘေန အတ္တနော၊ ပရဿ စ အန္တရေ သမ္ဘဝန္တဿ ဆိဒ္ဒဿ ဝိဝရဿ ဘေဒဿ ပဋိသန္ထရဏံ ပိဒဟနံ သင်္ဂဟဏံ ပဋိသန္ထာရော။ အယဉှိ လောကသန္နိဝါသော အလဗ္ဘမာနေန အာမိသေန စ ဓမ္မေန ¶ စာတိ ဒွီဟိ ဆိဒ္ဒေါ၊ တဿ တံ ဆိဒ္ဒံ ယထာ န ပညာယတိ၊ ဧဝံ ပီဌဿ ဝိယ ပစ္စတ္ထရဏေန အာမိသေန၊ ဓမ္မေန စ ပဋိသန္ထရဏံ ‘‘အာမိသပဋိသန္ထာရော၊ ဓမ္မပဋိသန္ထာရော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ သာဓုနာတိ သာမီစိပ္ပဋိပန္နတာဒိအရိယဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတုကာမေန အရိယာစာရေန ဘိက္ခုနာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဓုနာ’’တိ ဣဒံ ဣမိဿာ ပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗကာလံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတာယပိ ပါပဇနကဏှကသံဂါမေ ဣမသ္မိံ ဝိပန္နကာလေ ဝိသေသေန အပ္ပမတ္တေန ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။

၄၉၁-၂။ ကေနစီတိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ဥပါသကေန ဝါ ဥပါသိကာယ ဝါတိ အတ္ထော။ ဟတ္ထေနာတိ ဟတ္ထာဝယဝါ အင်္ဂုလိယော ဝုတ္တာ သမုဒါယေ ပဝတ္တဿ ဝေါဟာရဿ အဝယဝေ ပဝတ္တနတော။ ကတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပရိတ္တ’’န္တိ ပါဌသေသော၊ ကရောတိဿ ကိရိယာသာမညေ ဝတ္တနတော ဘဏိတွာတိ အတ္ထော။ တေသမေဝ စ သန္တကန္တိ ပရိတ္တံ ဘဏာပေန္တာနမေဝ သန္တကံ သုတ္တောဒကံ။ ဧဝံ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အတ္တနော သုတ္တောဒကံ အာဟရိတွာ ပုညတ္ထာယ ဣဒံ ဟတ္ထေန စာလေတွာ၊ အာမသိတွာ ဝါ ပရိတ္တံ ဘဏထာ’’တိ ဝုတ္တေ ကေနစိ ပရိတ္တောဒကံ သုတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ ကေနစိ ‘‘ပရိတ္တောဒကသုတ္တာနိ ဒေထာ’’တိ ဝုတ္တေ ¶ ဘိက္ခုနာ တေသမေဝ သန္တကံ ဇလံ ဟတ္ထေန စာလေတွာ သုတ္တကံ မဒ္ဒိတွာ ပရိတ္တံ ကတွာ ဒါတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။

၄၉၃။ အနာမဋ္ဌောပီတိ ဟတ္ထေန အနာမသိတောပိ၊ အပဗ္ဗဇိတဿ ဟတ္ထတော လဒ္ဓါ အတ္တနာ ဝါ အညေန ဝါ ဘိက္ခုနာ အဂဟိတဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၄၉၄။ စောရဒါမရိကဿ စာတိ ဂါမဝိလောပကဿ စောရဿ စ။

၄၉၅။ ပဏ္ဍုပလာသဿာတိ ¶ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခဿ ဘဏ္ဍုကဿ၊ ပဏ္ဍုဝဏ္ဏော ပလာသော ပဏ္ဍုပလာသော၊ သော ဝိယာတိ ပဏ္ဍုပလာသော၊ တံသဒိသေ တဗ္ဗောဟာရော ‘‘သီဟောယံ မာဏဝကော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ယထာ ပဏ္ဍုပလာသော ရုက္ခာ ပတနာဘိမုခေါ တိဋ္ဌတိ နိယတပါတော၊ ဧဝမယမ္ပိ ဂိဟိလိင်္ဂတော အပဂမာဘိမုခေါ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂမနေ နိယတောဝ တိဋ္ဌတီတိ ‘‘ပဏ္ဍုပလာသသဒိသော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ထာလကေပိ စာတိ အတ္တနော ပရိဘောဂထာလကေပိ။ ဣဒဉ္စ နိဒဿနမတ္တံ၊ ပတ္တောပိ ဂဟိတောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဌပေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပိဏ္ဍပါတ’’န္တိ ဥပယောဂဝသေန သမ္ဗန္ဓနီယံ။ တံ ပနာတိ အတ္တနော ပရိဘောဂထာလကေ ဌပေတွာ ဒိယျမာနံ ပိဏ္ဍပါတံ။ ‘‘မာတာပိတူန’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဧတ္ထ ‘‘ပိတုနော’’တိ ဥပလက္ခဏန္တိ မာတာပိတူနမ္ပီတိ အတ္ထော။ သစေ ဧကသေသော ဣစ္ဆိတော၊ ‘‘ပိတူနမ္ပီ’’တိ ပါဌော ယုဇ္ဇတိ။

၄၉၆။ ဇင်္ဃပေသနိယန္တိ ဂိဟီနံ ဒူတေယျသာသနဟရဏကမ္မံ ‘‘ဇင်္ဃပေသနိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အပိ စာတိ ဝုတ္တသမုစ္စယော။

၄၉၇။ ဧတ္တာဝတာ သာမညဝိဓိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အပဝါဒဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဏ္ဍူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာသနန္တိ သန္ဒေသံ။ ဟရိတုန္တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ နေတုံ။

၄၉၈။ အဋ္ဌဝိဓေနပီတိ ပုပ္ဖဒါနာဒိဇင်္ဃပေသနိယာဝသာနေန အဋ္ဌပ္ပကာရေနပိ။ ကုလဒူသနကမ္မေနာတိ ကုလာနံ သဒ္ဓါဝိနာသကေန အနာစာရကမ္မေန။ လဒ္ဓန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဘောဇန’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ စ ‘‘အဇ္ဈောဟာရေသူ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ၊ ‘‘သေသေသုပိ အယံ နယော’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ¶ စ လဗ္ဘတိ။ ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ဧကေနာပိ ကုလဒူသနေန ကမ္မေန ဥပ္ပာဒိတပစ္စယော ¶ သဗ္ဗေသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မီနံ န စ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သဗ္ဗပဋိသေဓော ကတော။

၄၉၉။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘အဇ္ဈောဟာရေသူ’’တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ၊ သဗ္ဗေသူတိ အတ္ထော။ ‘‘အဇ္ဈောဟာရေ အဇ္ဈောဟာရေ’’တိ အဋ္ဌကထာဂတံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘အဇ္ဈောဟာရေသူ’’တိ ဣဒံ ပရဂလံ ကာတဗ္ဗံ အာမိသံ သန္ဓာယာဟ။ သေသပစ္စယေ ပဋိစ္စ ပရိဘောဂဝသေနေဝ ‘‘သေသေသူ’’တိ အာဟ၊ အနဇ္ဈောဟရဏီယေသု သေသပစ္စယေသူတိ အတ္ထော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? စီဝရပစ္စယေ သရီရတော မောစေတွာ ပရိဘောဂဂဏနာယ၊ သေနာသနပစ္စယေ နိဗ္ဗကောသေ ဥဒကပတနဋ္ဌာနတော အဗ္ဘန္တရံ ပဝိဋ္ဌဝါရဂဏနာယ၊ မဉ္စပီဌာဒိသေနာသနေ နိသီဒနသယနာဒိပရိဘောဂဂဏနာယ၊ အနဇ္ဈောဟရိတွာ အဗ္ဘဉ္ဇနာလေပနာဒိဝသေန ကာတဗ္ဗဘေသဇ္ဇေ သရီရတော မောစေတွာ ဝါရဂဏနာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယံ နယောတိ ‘‘ဒုက္ကဋံ ပရိဒီပိတ’’န္တိ ဝုတ္တော နယော။

၅၀၀။ ‘‘ဥပ္ပန္နပစ္စယာ’’တိ ဣဒံ ‘‘အဘူတာရောစနေနာ’’တိ ဣဒမပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကတွာ ရူပိယဝေါဟာရ’’န္တိ ဣဒမပေက္ခိတွာ ‘‘ဥပ္ပာဒိတပစ္စယာ’’တိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ရူပိယဝေါဟာရဝိနိစ္ဆယော နိဿဂ္ဂိယေ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ အဘူတာရောစနဝိနိစ္ဆယော စတုတ္ထပါရာဇိကေ ဝုတ္တော။ သမာနာတိ ပကာသိတာတိ ကုလဒူသနကမ္မေန ဥပ္ပာဒိတပစ္စယေဟိ သဒိသာတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ တတ္ထာပိ ဝိနိစ္ဆယော ဧတ္တကောယေဝါတိ အတိဒိသတိ။

၅၀၁။ ‘‘သံသာရဝါသော ဒုက္ခ’’န္တိ ဉတွာ နိဗ္ဗာနာဓိဂမေ မာနသံ ဗန္ဓိတွာ နိဗ္ဗာနဂါမိနိံ ပဋိပဒံ သန္ဓာယ သာသနာဝတိဏ္ဏေန သိက္ခာကာမေန ကုလပုတ္တေန သေဝိတက္ခဏေယေဝ ဇီဝိတဟရဏသမတ္ထဝိသမိဿပူတိမုတ္တံ ¶ ဝိယ ဝဇ္ဇနီယံ အကပ္ပိယပစ္စယံ ဥပ္ပာဒေတုံ ကရိယမာနံ အကပ္ပိယောပါယပ္ပကာရံ ဧကတော ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝိညတ္တီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိညတ္တိ ယာစနာ။ အနုပ္ပဒါနန္တိ ပိဏ္ဍပဋိပိဏ္ဍဒါနံ။ ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အနေသနံ နာမ အပ္ပိစ္ဆတာယ အနနုရူပေန ပယောဂေန ပစ္စယပရိယေသနံ။

ပါရိဘဋျတာ နာမ ဣဿရေ သေဝိတုံ ပရိဝါရေတွာ တေသံ စိတ္တရုစိတံ ဝိလပန္တာနံ ပရိဘဋာနံ သေဝကဇနာနံ ဝိယ လာဘတ္ထိကဿ ဘိက္ခုနော ပစ္စယဒါယကေသု ပဝတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိ သမန္တတော ဘဋတိ သေဝတီတိ ပရိဘဋော၊ ဣဿရဇနာနံ သမီပါဝစရော သေဝကဇနော၊ ပရိဘဋော ဝိယာတိ ¶ ပရိဘဋော၊ ဘိက္ခု၊ ပရိဘဋဿ ကမ္မံ ပါရိဘဋျံ၊ တဿ ဘာဝေါ ပါရိဘဋျတာ။ အထ ဝါ ပရိဘဋတိ ဓာတိ ဝိယ ကုလဒါရကေ အင်္ကေ ကရဏာဒိဝသေန ဓာရေတီတိ ပရိဘဋော၊ ပရိဘဋဿ ကမ္မံ ပါရိဘဋျံ၊ တဿ ဘာဝေါ ပါရိဘဋျတာတိ လာဘာသာယ ဘိက္ခုနော ကုလဒါရကေသု အနနုလောမိကာ ပဝတ္တိ ဝုစ္စတိ။

မုဂ္ဂသူပတာ နာမ ပက္ကမုဂ္ဂါ ဝိယ ပက္ကာပက္ကဗီဇမိဿာ လာဘာသာယ ဒါယကာနံ စိတ္တာရာဓနတ္ထာယ သစ္စာလီကမိဿကတာ။ ယထာ မုဂ္ဂေသု ပစ္စမာနေသု ကောစိဒေဝ န ပစ္စတိ၊ ဗဟဝေါ ပစ္စန္တိ၊ ဧဝမေဝ ယဿ ဒါယကေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေန္တဿ ကိဉ္စိဒေဝ သစ္စံ ဟောတိ၊ အသစ္စမေဝ ဗဟုကံ ဟောတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ မုဂ္ဂသူပသဒိသတ္တာ ‘‘မုဂ္ဂသူပေါ’’တိ၊ တဿ ကမ္မံ မုဂ္ဂသူပံ၊ တဿ ဘာဝေါ မုဂ္ဂသူပတာ။ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇကံ နာမ ကူပဝတ္ထုဂေဟဝတ္ထုအာဒီနံ အာစိက္ခနံ။ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာယကာနံ ကတံ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇကံ။

၅၀၂။ ဇင်္ဃပေသနိယံ၊ ဒူတကမ္မဉ္စ ဝုတ္တနယမေဝ။ ကုလဒူသနန္တိ ဝုတ္တာဝသေသံ။ အဘူတာရောစနဉ္စ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌန္တိ ¶ ဗုဒ္ဓေဟိ ပဋိက္ကောသိတံ ဂရဟိတံ ယထာဝုတ္တံ မိစ္ဆာဇီဝဉ္စ အဝုတ္တဉ္စ အင်္ဂဝိဇ္ဇာနက္ခတ္တဝိဇ္ဇာဥက္ကာပါတဒိသာဍာဟဘူမိစာလာဒိဘေဒံ မိစ္ဆာဇီဝနူပါယံ သဗ္ဗံ။ ဝိဝဇ္ဇယေတိ ဝိသမိဝ၊ ဂူထမုတ္တံ ဝိယ စ အာရကာ ပရိဝဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘သိက္ခာကာမော ကုလပုတ္တော’’တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။

၅၀၃။ ပဋိနိဿဇ္ဇတောပိ တန္တိ သမနုဘာသနကမ္မတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ဉတ္တိစတုတ္ထာသု ကမ္မဝါစာသု အန္တကမ္မဝါစာယ ယျ-ကာရံ အပ္ပတ္တာယ ဝါ ကုလဒူသနကမ္မံ ပဇဟန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သင်္ဃဘေဒသမန္တိ ပဌမသင်္ဃဘေဒေန သမန္တိ။

ကုလဒူသနကထာဝဏ္ဏနာ။

၅၀၄။ ‘‘ဇာန’’န္တိ ဣမဿ ‘‘ဘိက္ခုနာ’’တိ ဧတဿ ဝိသေသနတ္တာ ဇာနတာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပါဠိယာ လိခိတေ သီဟဠဂဏ္ဌိပဒေ ပန ဧဝရူပံ အာပတ္တိံ အာပန္နောသ္မီတိ ဉတွာတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ယာဝတီဟန္တိ ယတ္တကာနိ အဟာနိ၊ ‘‘ဆာဒိတာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော၊ ဆာဒနကိရိယာအစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ဆာဒိတာတိ ‘‘အဟံ ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပန္နော’’တိ သဗြဟ္မစာရီနံ အနာရောစနဒိဝသေန ¶ ပဋိစ္ဆာဒိတာ။ အာပတ္တီတိ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ။ အကာမာတိ အရုစိယာဝ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပဇ္ဇိတွာ အကတပဋိကမ္မဿ သဂ္ဂမောက္ခာနံ အန္တရာယကရတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိဝတ္ထဗ္ဗန္တိ ပရိဝါသံ သမာဒါယ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ ကိတ္တကံ ကာလန္တိ အာဟ ‘‘တာဝတီဟ’’န္တိ၊ တတ္တကာနိ အဟာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာပဇ္ဇိတွာ ယတ္တကာနိ အဟာနိ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ တတ္တကာနေဝ အဟာနီတိ အတ္ထော။

၅၀၅-၆။ အာပတ္တိ ကိတ္တကေန ပဋိစ္ဆန္နာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာပတ္တိ စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အာပတ္တိ စာတိ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိ စ။ အနုက္ခိတ္တော စာတိ ဥက္ခေပနီယကမ္မေန သယံ အနိဿာရိတော ¶ စ။ ပဟူ စာတိ သယံ သဗြဟ္မစာရီနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ အာရောစေတုံ ပဟောတိ စ။ အနန္တရာယိကော စာတိ ဂမနဝိဗန္ဓကေန ရာဇစောရာဒိအန္တရာယေန ဝိရဟိတော စ။ စတုသွ ပီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧတေသူ’’တိ သေသော၊ ဧတေသု စတူသူတိ အတ္ထော။ တံသညီတိ အာပတ္တိသညီ အနုက္ခိတ္တသညီ ပဟုသညီ အနန္တရာယိကသညီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တဿ ဧဝံသညိနော ဣမေသု စတူသု တထာသညိနော ပုဂ္ဂလဿ။ ဆာဒေတုကာမတာတိ အာစရိယာဒီသု ဂါရဝေန ဝါ ဂရဟာဒိဘယာ ဝါ ‘‘န အာရောစေဿာမီ’’တိ ပဋိစ္ဆာဒေတုကာမတာ စ။ ဆာဒနန္တိ တထာ စိန္တေတွာ ‘‘အဟံ ဣတ္ထန္နာမံ အာပန္နော’’တိ အဝတွာ ပဋိစ္ဆာဒနဉ္စာတိ ဣမေဟိ ဒသဟိ အင်္ဂေဟိ။ ‘‘ဘိက္ခုနာ’’တိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသတ္တာ ဆန္နာတိ ဧတ္ထ ဆာဒိတာတိ အတ္ထော။ ကာလဝိဓိံ ဒဿေတိ ‘‘အရုဏုဂ္ဂမနေနာ’’တိ၊ အာပတ္တိအာပန္နဒိဝသံ ခေပေတွာ အရုဏုဋ္ဌာနေန သဒ္ဓိံ ဆန္နာ ဟောတီတိ အတ္ထော။

ဒွေဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅၀၇။ ဧဝံ ပဋိစ္ဆန္နသင်္ဃာဒိသေသပဋိကမ္မတ္ထံ ‘‘အကာမာ ပရိဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိ ဝိဟိတဿ ပရိဝါသဿ ကော ဘေဒေါ၊ ကော ပဝတ္တိက္ကမောတိ အာဟ ‘‘တိဝိဓော’’တိအာဒိ။ သော ပရိဝါသော တိဝိဓော ဒီပိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကေနာတိ အာဟ ‘‘တိဝိဓာပေတစေတသာ’’တိ။ ‘‘တိဿော ဝိဓာ၊ သေယျောဟမသ္မီတိ ဝိဓာ၊ သဒိသောဟမသ္မီတိ ဝိဓာ၊ ဟီနောဟမသ္မီတိ ဝိဓာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) ဝုတ္တဝိဓာယ မာနနာမဓေယျတော တိဝိဓမာနတော အပဂတစိတ္တေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာတိ အတ္ထော။

ပဋိစ္ဆန္နာ အာပတ္တိ ဧတဿာတိ ပဋိစ္ဆန္နော။ အရိသာဒီနံ အာဂတိဂဏတ္တာ တတ္ထ ပက္ခိပနေန အ-ကာရပစ္စယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝ ဝက္ခတိ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နာယ ဒါတဗ္ဗော’’တိအာဒိ။

သုဒ္ဓန္တောတိ ¶ ¶ ‘‘ဥဘော ကောဋိယော သောဓေတွာ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသော သုဒ္ဓန္တော နာမာ’’တိ ပါဠိဂဏ္ဌိပဒေ ဝုတ္တတ္တာ ဥပသမ္ပဒါကာလသင်္ခါတော သုဒ္ဓါ ပုဗ္ဗန္တော၊ အာရောစိတကာလသင်္ခါတော သုဒ္ဓါ အပရန္တော စ ပရိဝါသသမာဒါနကာလေ ဝါ ပရိဝသနကာလေ ဝါ ဥပပရိက္ခိတွာ ဒိဋ္ဌာ သုဒ္ဓါ အန္တာ အနာပတ္တိကာလသင်္ခါတာ ဥဘော ကောဋိယော အဿာတိ ကတွာ သုဒ္ဓန္တနာမကော ပရိဝါသော စ။ ဧတ္ထ စ ဘေဒါဒိံ ဝက္ခတိ။

သမ္မာ ဒိဝသာဒီနံ ဩဓာနံ ပက္ခေပေါ ယတ္ထ သော သမောဓာနော၊ ပရိဝါသော။ ဒိဝသေသု ဒိဝသေ ဝါ အာပတ္တီသု အာပတ္တိယော ဝါ သဗ္ဗာ နာနာဝတ္ထုကာ အာပတ္တိယော ဧကတော ကတွာ ဩဓာယ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသောတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထာပိ ဘေဒါဒိံ ဝက္ခတိ။

၅၀၈။ တတြာတိ တေသု တီသု ပရိဝါသေသု။ ‘‘ယော’’တိ သေသော။ ဣတီတိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယော ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသော၊ အယန္တိ ဧဝံ ပကာသိတောတိ ယောဇနာ။

၅၀၉-၁၀။ ပရိဝါသဒါနကာလေ ဝုစ္စမာနာယ ကမ္မဝါစာယ ပဓာနလက္ခဏံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဝတ္ထုဂေါတ္တဝသေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ သုက္ကမောစနာဒိကော ဝီတိက္ကမော ဝုစ္စတိ။ အယမေဝ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒိကံ ဂံ ဝါစံ သညဉ္စ တာယတိ ရက္ခတီတိ ကတွာ ‘‘ဂေါတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဉှိ သဇာတိယသာဓာရဏဝိဇာတိယဝိနိဝတ္တနဝသေန အညတ္ထ ဂန္တုံ အဒတွာ ဝါစံ သဒ္ဒံ၊ တဗ္ဗိသယံ သညဉ္စ ရက္ခတိ။ ဣဒံ ဝတ္ထုဂေါတ္တဒွယဝါစကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိကာယသံသဂ္ဂဝိသေသဝစနဉ္စ ‘‘နာနာဝတ္ထုကာ’’တိ သာမညဝစနဉ္စာတိ ဣမိနာ ဝစနဒွယေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ ကာယသံသဂ္ဂ’န္တိအာဒိဝစနေနာပိ ‘နာနာဝတ္ထုကာယော’တိအာဒိဝစနေနာပိ ဝတ္ထုစေဝ ¶ ဂေါတ္တဉ္စ သင်္ဂဟိတ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။ နာမာပတ္တိဝသေန ဝါတိ ဧတ္ထ သင်္ဃာဒိသေသောတိ သဇာတိသာဓာရဏနာမံ၊ အာပတ္တီတိ သဗ္ဗသာဓာရဏနာမန္တိ ဒွီဟိ နာမေဟိ တံတံဝီတိက္ကမဝသေန အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော တဒေဝ အာပတ္တီတိ ဧဝမုဘိန္နံ နာမာပတ္တီနံ ဝသေန ဝါတိ အတ္ထော။

ကမ္မဝါစာ ဟိ ကာတဗ္ဗာတိ ‘‘ဝတ္ထုဂေါတ္တဝသေနာပီ’’တိ ဧတ္ထ အပိ-သဒ္ဒေါ ‘‘နာမာပတ္တိဝသေန ဝါ’’တိ ဧတ္ထ သင်္ဃာဒိသေသောတိ သဇာတိသာဓာရဏနာမံ၊ အာပတ္တီတိ သဗ္ဗသာဓာရဏနာမန္တိ ဒွီဟိ နာမေဟီတိ ဣဒံ သမုစ္စိနောတီတိ ဥဘယံ ဧကတော ယောဇေတွာ ကမ္မဝါစာ ကာတဗ္ဗာတိ။ ‘‘နာမာပတ္တိဝသေန ¶ ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ဝိကပ္ပတ္ထေန ဝါ-သဒ္ဒေန၊ ‘‘အဟံ ဘန္တေ သမ္ဗဟုလာ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ ဧကာဟပဋိစ္ဆန္နာယော’တိ ဧဝံ နာမမတ္တဝသေန ဝါ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ အဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တဝိသေသနိဝတ္တနတ္ထမတ္တသဒ္ဒဝသေန စ ဝတ္ထုဂေါတ္တဝိရဟိတေန ကေဝလေန နာမာပတ္တိမတ္တေန ပယောဇေတွာ ကာတဗ္ဗာယေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကမ္မဝါစာယ ကရဏပ္ပကာရော ပန သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ အာဂတနယေန အာပန္နပုဂ္ဂလနာမေန စ ဧကာဟပဋိစ္ဆန္နာဒိဝစနေန စ ယောဇေတွာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဿ ဒါတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ ‘‘ပရိဝါသော’’တိ ပကရဏတော လဗ္ဘတိ၊ ပဋိစ္ဆန္နာပတ္တိကဿ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဝါသော ဒါတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

တေန စာတိ လဒ္ဓပရိဝါသေန အန္တောသီမာယ ဥက္ကုဋိကံ နိသိန္နေန ပဂ္ဂဟိတဉ္ဇလိနာ ဘိက္ခုနာ စ။ သမာဒိယိတွာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဝတ္တ’’န္တိ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ ‘‘သမာဒါနေပျယံ နယော’’တိ (ဝိ။ ဝိ။ ၅၁၄) ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘ဝတ္တံ သမာဒိယာမိ၊ ပရိဝါသံ သမာဒိယာမီ’’တိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ အညတရံ ဝါ ဒွယမေဝ ဝါ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တဝတ္တပူရဏတ္ထံ သမာဒိယိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာဒိတော သင်္ဃဿ အာရောစေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ တထာ ¶ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ နိသိန္နေန ပဌမံ သင်္ဃဿ ‘‘အဟံ ဘန္တေ ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ သဉ္စေတနိကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ ဧကာဟပဋိစ္ဆန္နံ၊ သောဟံ သင်္ဃံ ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ ဧကာဟပဋိစ္ဆန္နာယ ဧကာဟပရိဝါသံ ယာစိံ၊ တဿ မေ သင်္ဃော ဧကိဿာ အာပတ္တိယာ သဉ္စေတနိကာယ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိယာ ဧကာဟပဋိစ္ဆန္နာယ ဧကာဟပရိဝါသံ အဒါသိ၊ သောဟံ ပရိဝသာမိ၊ ဝေဒယာမာဟံ ဘန္တေ၊ ဝေဒယတီတိ မံ သင်္ဃော ဓာရေတူ’’တိ ဧဝံ အာရောစေတဗ္ဗံ။

‘‘ဣမဉ္စ ပနတ္ထံ ဂဟေတွာ ယာယ ကာယစိ ဝါစာယ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အဋ္ဌကထာဝစနတော ယာယ ကာယစိ ဘာသာယပိ အာရောစေတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၅၁၁။ ပုနပ္ပုနာဂတာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခူန’’န္တိ သေသော။ ပုဗ္ဗေ အာရောစနဋ္ဌာနံ အသမ္ပတ္တာနံ အာဂန္တုကာနံ ဘိက္ခူနမ္ပိ။ အာရောစေန္တောဝါတိ ဧကဿ အာရောစနေ သော စေ ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ၊ ‘‘ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝတွာ၊ နဝကော စေ၊ ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝတွာ အဝသာနေ ‘‘မံ အာယသ္မာ ဓာရေတူ’’တိ၊ ဒွေ စေ ဟောန္တိ၊ ‘‘မံ အာယသ္မန္တာ ဓာရေန္တူ’’တိ၊ တယော စေ၊ ‘‘မံ အာယသ္မန္တော ဓာရေန္တူ’’တိ ဝတွာ အာရောစေန္တောဝ။ ရတ္တိယာ ဆေဒံ အကတွာတိ ‘‘ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၈၁) နယေန ဝုတ္တဧကသေနာသနေ ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ အရုဏုဋ္ဌာပနဝသေန ¶ ကရိယမာနေန သဟဝါသေန ဝါ ‘‘ပကတတ္တဘိက္ခူဟိ ဝိနာ ဧကကေန ဝါသော’’တိ ဝုတ္တဝိပ္ပဝါသေန ဝါ ‘‘အာဂန္တုကာနံ အာရောစနာယ အကရဏ’’န္တိ ဝုတ္တအနာရောစနေန ဝါ သမ္ဘဝန္တံ ရတ္တိစ္ဆေဒမကတွာ။ ဝတ္တဘေဒံ အကတွာ ဝါ ပါရိဝါသိကက္ခန္ဓကေ ပါရိဝါသိကဿ ပညတ္တဝတ္တတော ဧကမ္ပိ အဟာပေတွာ စ။ သဒါ ဝသေတိ ပရိဝါသံ ဝသိတုံ ¶ ပရိကပ္ပိတာ သဗ္ဗဒိဝသာ ယာဝ ခိဏန္တိ၊ တာဝ ဝသေယျာတိ အတ္ထော။

၅၁၂။ တတ္ထ ပရိဝါသော ဝိသောဓေတုံ န သက္ကာ စေတိ တဿ ဝိဟာရဿ မဟန္တတ္တာ အာဂတေ အာဂန္တုကဘိက္ခူ ပရိယေသိတွာ အာရောစေန္တေန ရတ္တိစ္ဆေဒံ အကတွာ ပရိဝါသံ သောဓေတုံ န သက္ကာ စေ ဟောတိ။ တံ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာနာတိ တထာ သမာဒိန္နံ ဝတ္တံ ဥပရိ ဝက္ခမာနနယေန နိက္ခိပိတွာ။

၅၁၃။ ကတ္ထ နိက္ခိပေယျာတိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထေဝ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝါတိ အတ္တနော ယသ္မိံ ဝတ္တံ သမာဒိန္နံ၊ တသ္မိံယေဝ သင်္ဃမဇ္ဈေ ဝါ။ ပုဂ္ဂလေ ဝါတိ ဘိက္ခူသု ဥဋ္ဌာယ တတ္ထ တတ္ထ ဂတေသု အန္တောသီမာယယေဝ ဩဟီနေ ဧကဘိက္ခုမှိ ဝါ အသတိယာ ဗဟိသီမံ ဂတေန သရိတက္ခဏေ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တေ တဿာယေဝ ပရိသာယ ပရိဝါသဒါနေ သမ္မုခီဘူတေ ပုဂ္ဂလေ ဝါ အာဂန္တုကဘိက္ခု စေ၊ တဿ ဝါ သန္တိကေ အာရောစေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကထံ နိက္ခိပေ’တိ အာဟ ‘‘နိက္ခိပါမီ’’တိအာဒိ။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘နိက္ခိပါမီ’’တိ ဧတံ ပစ္စာမသတိ။ တံ ဝတ္တန္တိ အတ္တနာ သမာဒိန္နံ တံ ဝတ္တံ။

၅၁၄။ အယံ နယောတိ ‘‘ဧကပဒေနာပိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ဝါ ပနာ’’တိ ဧဝံ အနန္တရောဒိတနယော။

၅၁၅-၂၀။ ပကတတ္တောတိ ဝုစ္စတီတိ သဂ္ဂမောက္ခာဝရဏာဘာဝေန ပကတော ပုဗ္ဗသရူပေနေဝ ဌိတော အတ္တာ ဧတဿာတိ ‘‘ပကတတ္တော’’တိ ကထီယတိ။ ပစ္စူသကာလသ္မိန္တိ အရုဏတော ပုရိမကာလေ။

ပရိက္ခိတ္တဝိဟာရဿာတိ ဧတ္ထ ပါကာရာဒီဟိ ပရိက္ခိတ္တံ ဧကမ္ပိ သေနာသနံ ဝိဟရန္တိ အသ္မိန္တိ ကတွာ တထာ ဝုစ္စတိ။ ဒွေ ¶ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမ္မာတိ ယောဇနာ။ လေဍ္ဍုပါတဒွယဿ အဝဓိံ ဒဿေတိ ‘‘ပရိက္ခေပတော ဗဟီ’’တိ၊ ‘‘အပရိက္ခိတ္တတော ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနာ ဗဟီ’’တိ စ။

ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ ¶ နာမ ကတမန္တိ? ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၁) ဓုတင်္ဂနိဒ္ဒေသေ ‘‘မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယံ ပန ဝိဟာရဿာပိ ဂါမဿေဝ ဥပစာရံ နီဟရိတွာ ဥဘိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ အဗ္ဘန္တရာ မိနိတဗ္ဗ’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒမေတ္ထပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ အပရိက္ခိတ္တဿ ပဌမလေဍ္ဍုပါတံ ဟောတိ၊ ဂါမေ ဝုတ္တေန ဝိဓိနာ ဝိဟာရပရိယန္တေ ဌိတဘတ္တသာလဂိလာနသာလာဒိသေနာသနေ စေ ပရိက္ခေပေါ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ဝါ၊ နတ္ထိ စေ၊ နိဗ္ဗကောသဿ ဥဒကပါတဋ္ဌာနေ ဌိတေန မာတုဂါမေန ဆဍ္ဍိတဘာဇနဓောဝနောဒကပတနဋ္ဌာနေ ဝါ သေနာသနတော ဒူရေ စေတိယင်္ဂဏေ၊ ဗောဓိယင်္ဂဏေ ဝါ ဌတွာ ဗလမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ အတ္တနော ဗလပ္ပမာဏေန ခိတ္တဿ မုဋ္ဌိယာ ဂဟိတပါသာဏဿ ပတနဋ္ဌာနံ ဝိဟာရူပစာရော နာမ၊ တဒေဝ ပါကာရာဒီဟိ ပရိက္ခေပါရဟဋ္ဌာနံ နာမ။ တတ္ထ ဌတွာ တထေဝ ခိတ္တဿ ပါသာဏဿ ပတနဋ္ဌာနံ ဧကော လေဍ္ဍုပါတော၊ တတ္ထာပိ ဌတွာ တထေဝ ခိတ္တဿ ပါသာဏဿ ပတနဋ္ဌာနံ ဧကော လေဍ္ဍုပါတောတိ ဧဝံ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတာ ဂဟေတဗ္ဗာ။

မဂ္ဂတော ဩက္ကမိတွာတိ မဂ္ဂတော အပသက္ကိတွာ။ ဂုမ္ဗေနာတိ ရုက္ခဂဟနေန ဝါ လတာဂဟနေန ဝါ။ ဝတိယာတိ ကဏ္ဋကသာခါဒီဟိ ကတာယ ဝတိယာ။

ဝတ္တမာဒါယာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ။ အာရောစေတွာတိ ယထာဝုတ္တနယေန အာရောစေတွာ။

နိက္ခိပိတွာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဝတ္တံ နိက္ခိပိတွာ။ ဘိက္ခူတိ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဟတ္ထပါသဒါနတ္ထာယ အာဂတော ဘိက္ခု။ ယဿ ကဿစီတိ ဧတ္ထ ‘‘သန္တိကေ’’တိ သေသော။

အာရောစေတွာ ¶ ဝါတိ အတ္တနော နဝကတရော စေ၊ ‘‘အာဝုသော’’တိ၊ ဝုဍ္ဎော စေ၊ ‘‘ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ အာရောစေတွာ။ သေသန္တိ အဝသေသဝိနိစ္ဆယံ။ သမုစ္စယဿာတိ စူဠဝဂ္ဂါဂတဿ တတိယသမုစ္စယက္ခန္ဓကဿ။ အဋ္ဌကထာယစာတိ ‘‘သစေ အညော ကောစိ ဘိက္ခု ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေနာ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အဋ္ဌကထာဂတဝိနိစ္ဆယေနာပိ။

ဝိဘာဝယေတိ ‘‘သစေ ယံ ဘိက္ခုံ တတ္ထ အာဂတံ ပဿတိ၊ ဘာသမာနဿ သဒ္ဒံ သုဏာတိ၊ တဿ အာရောစေတဗ္ဗံ။ တထာ အကရောန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စ ဝတ္တဘေဒေါ စ ဟောတိ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ သစေ သော ဒွါဒသရတနဗ္ဘန္တရံ ပတွာ တဿ အဇာနန္တဿေဝ ပက္ကန္တော ဟောတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ၊ န ဝတ္တဘေဒေါ ¶ ။ သစေ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ အာဂတော ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဂတော ဟောတိ၊ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ယံ ပဌမံ ပဿတိ၊ တဿ သန္တိကေ အာရောစေတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပရိကပ္ပိတဒိဝသေ ပုဏ္ဏေ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထံ အတိရေကေ စ ဒိဝသေ ဝတ္တံ ပူရေတွာ ပရိယောသာနေ ဝတ္တေ အသမာဒိန္နေ မာနတ္တာရဟော န ဟောတီတိ သင်္ဃံ ဥပသင်္ကမ္မ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာ ခန္ဓကေ အာဂတနယေနေဝ မာနတ္တံ ယာစိတဗ္ဗံ။ အနိက္ခိတ္တဝတ္တေန စရိတုကာမဿ ပုန ဝတ္တသမာဒါနံ ကာတဗ္ဗံ န ဟောတီ’’တိ ဧတ္တကော ဝိသေသော၊ ဣမံ အဋ္ဌကထာဂတံ ဝိနိစ္ဆယံ ပကာသေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ။

ပဋိစ္ဆန္နပရိဝါသကထာဝဏ္ဏနာ။

၅၂၁။ န ဇာနတီတိ ဧတ္ထ ဆန္ဒဝသေန ရဿော ကတော။ အာပတ္တီနဉ္စ ရတ္တီနံ၊ ပရိစ္ဆေဒံ န ဇာနတီတိ ဗဟူ သင်္ဃာဒိသေသေ အာပဇ္ဇိတွာပိ ‘‘ဧတ္တကာဟံ အာပတ္တိယော အာပန္နော’’တိ အတ္တနော အာပန္နသင်္ဃာဒိသေသာပတ္တီနံ ပရိစ္ဆေဒံ ¶ န ဇာနာတိ၊ ‘‘မယာ အာပန္နာပတ္တိ ဧတ္တကေ ဒိဝသေ ပဋိစ္ဆန္နာ’’တိ ဒိဝသပရိစ္ဆေဒံ န ဇာနာတိ။

၅၂၂။ ဣဒါနိ တဿ ပဘေဒံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဧသေဝါ’’တိအာဒိ။ ပရိသုဒ္ဓေဟီတိ သကလသံကိလေသပ္ပဟာနေန ပရိသုဒ္ဓသန္တာနေဟိ ဥပါလိတ္ထေရာဒိပုဗ္ဗာစရိယေဟိ။ ဧသောဝ သုဒ္ဓန္တောတိ ဧသော ယထာဝုတ္တသရူပေါ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော။ စူဠသုဒ္ဓန္တနာမော စာတိ ‘‘ယော ဥပသမ္ပဒတော ပဋ္ဌာယ အနုလောမက္ကမေန ဝါ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန ဥပသမ္ပဒမာဠကတော ပဋ္ဌာယ အနုလောမဝသေန ဝါ အာရောစိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ပဋိလောမဝသေန ဝါ သရန္တေ ‘‘ကိတ္တကာနိ ဒိဝသာနိ ပရိသုဒ္ဓါတိ သရသီ’’တိ ဝိနယဓရေဟိ ပုစ္ဆိတေ ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ ပရိသုဒ္ဓါသ္မီ’’တိ ဝုတ္တဝတော တေန ဝုတ္တသုဒ္ဓဒိနာနိ ပရိယန္တံ ကတွာ ဒိန္နော ယာဝ ဥပသမ္ပန္နဒိဝသော၊ တာဝ ဗဟုဒိဝသေသု နေတဗ္ဗံ မဟာသုဒ္ဓန္တံ သန္ဓာယ ဣတရဒိနာနံ ပူရေတဗ္ဗတ္တာ စူဠသုဒ္ဓန္တော နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

‘‘အယဉှိ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော နာမ ဥဒ္ဓမ္ပိ အာရောဟတိ၊ ဟေဋ္ဌာပိ ဩရောဟတိ၊ ဣဒမဿ လက္ခဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ဝုတ္တတ္တာ ဣမံ ပရိဝါသံ ပရိဝသနတော ပစ္ဆာ ဒိဝသံ သရန္တော ပရိကပ္ပေတွာ ယောဇေတွာ ဂဟိတဒိဝသတော ဝဍ္ဎေတိ ဝါ ဟာပေတိ ဝါ၊ ဥဘယတ္ထာပိ ‘‘ပုန ပရိဝါသဒါနကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ဝစနတော ပုဗ္ဗေ ဒိန္နပရိဝါသောယေဝ ပမာဏံ ¶ ။ ‘‘ဧတဿ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ‘ပဋိစ္ဆန္နာ’တိ ဝါ အစိရပဋိစ္ဆန္နံ ‘စိရပဋိစ္ဆန္နာ’တိ ဝါ အသမ္ဗဟုလမ္ပိ ‘သမ္ဗဟုလာ’တိ ဝါ ဝိပရီတတော ဂဟေတွာ ဝိနယကမ္မံ ကရောန္တဿ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ပဋိစ္ဆန္နံ ‘အပ္ပဋိစ္ဆန္နာ’တိအာဒိဝိပရိယာယေန န ဟောတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂ အတ္ထတော သမာနံ) အဋ္ဌကထာဂတနယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

မဟာသုဒ္ဓန္တနာမကောတိ ¶ ‘‘ယော ပန ယထာဝုတ္တေန အနုလောမပဋိလောမနယေန ပုစ္ဆိယမာနောပိ ရတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတိ၊ နေဝ သရတိ၊ ဝေမတိကော ဝါ ဟောတိ၊ တဿ ဒိန္နော သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော မဟာသုဒ္ဓန္တောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အဋ္ဌကထာယံ နိဒ္ဒိဋ္ဌသရူပေါ မဟာသုဒ္ဓန္တော နာမ။ ‘‘အယံ ဥဒ္ဓံ နာရောဟတိ၊ ဟေဋ္ဌာ ပန ဩရောဟတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အယံ ပရိဝါသော ယာဝ ဥပသမ္ပန္နဒိဝသော၊ တာဝ ပူရေတဗ္ဗတော တတော ဥဒ္ဓံ နာရောဟတိ။ အန္တရာဠေ အတ္တနော သုဒ္ဓကာလံ ပရိကပ္ပေတွာ သရတိ စေ၊ တတော ပဋ္ဌာယ နိဝတ္တနတော ဒိဝသဟာနံ ပန ဟောတေဝ။

၅၂၃။ ‘‘အညတရော ဘိက္ခု သမ္ဗဟုလာ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပန္နော ဟောတိ၊ သော အာပတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတိ၊ ရတ္တိပရိယန္တံ န ဇာနာတီ’’တိ (စူဠဝ။ ၁၅၆) အာဂတဝတ္ထုမှိ ဣမဿ ပရိဝါသဿ အနုညာတတ္တာ တံ ဝတ္ထုံ သင်္ဂဟေတုံ ‘‘အာပတ္တီနံ စာ’’တိအာဒိံ ဝတွာပိ ‘‘အာပတ္တိပရိယန္တံ ပန ‘ဧတ္တကာ အဟံ အာပတ္တိယော အာပန္နော’တိ ဇာနာတု ဝါ မာ ဝါ၊ အကာရဏမေတ’’န္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) ပဋိသေဓေတွာ အဋ္ဌကထာယံ ပဓာနဘာဝေန ဝုတ္တရတ္တိပရိယန္တဿ အပရိဇာနနမတ္တမေဝ ပမာဏန္တိ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဒုဝိဓောပီ’’တိအာဒိ။ ဒုဝိဓောပိ အယံ သုဒ္ဓန္တပရိဝါသော ဧကစ္စံ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒံ၊ သကလံ ဝါ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒံ အဇာနတော ဝါ ဝိမတိဿ ဝါ ဒါတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။

သုဒ္ဓန္တပရိဝါသကထာဝဏ္ဏနာ။

၅၂၄။ ဣတရောပိ သော သမောဓာနပရိဝါသော တိဓာ မတောတိ ယောဇနာ။ ဓာတုသဒ္ဒါနံ အနေကတ္ထတ္တာ ‘‘ဩဓာန’’န္တိ မက္ခနံ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဩဓုနိတွာ ¶ မက္ခေတွာ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။ ‘‘သမောဓာန’’န္တိ ပက္ခေပေါ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သမောဒဟိတွာ’’တိ။ ဩဓာနဉ္စ သမောဓာနဉ္စ ဩဓာနသမောဓာနံ၊ တံ ယတ္ထ သော ပရိဝါသော ‘‘ဩဓာနသမောဓာနော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အရိသာဒိဂဏေ အန္တောဂဓတ္တာ ဟေတ္ထ၊ ဥပရိ စ ဧဝရူပေ ဌာနေ အ-ကာရပစ္စယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ¶ ။ ပရိဝုတ္ထဒိဝသာနံ မက္ခနဉ္စ မူလာပတ္တိယံ အန္တရာပတ္တီနံ ပက္ခိပနဉ္စ ယသ္မိံ သော ပရိဝါသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနေဝေတ္ထ ‘‘ဒိဝသေ ပရိဝုတ္ထေ တု၊ ဩဓုနိတွာ ပဒီယတေ’’တိ ဝက္ခတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပရိဝုတ္ထဒိဝသေ ဩဓုနိတွာ မက္ခေတွာ ပုရိမာယ အာပတ္တိယာ မူလဒိဝသပရိစ္ဆေဒေ ပစ္ဆာ အာပန္နံ အာပတ္တိံ သမောဒဟိတွာ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။

အဂ္ဃပုဗ္ဗကော မိဿကပုဗ္ဗကော သမောဓာနပရိဝါသောတိ ယောဇနာ၊ အဂ္ဃသမောဓာနပရိဝါသော မိဿကသမောဓာနပရိဝါသောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဂ္ဃော စ မိဿကော စ အဂ္ဃမိဿကာ၊ တေ ပုဗ္ဗကာ ဧတဿာတိ အဂ္ဃမိဿကပုဗ္ဗကော၊ သမောဓာနော။ အဂ္ဃေန သမောဓာနံ အဂ္ဃသမောဓာနံ၊ တံ ယတ္ထ သော အဂ္ဃသမောဓာနော၊ အာပန္နာသု ဗဟူသု သဗ္ဗစိရပဋိစ္ဆန္နာပတ္တီနံ ဒိဝသဂဏနဂ္ဃေနေဝ ပစ္ဆာ အာပန္နအာပတ္တီနံ ပက္ခေပယုတ္တပရိဝါသောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အဂ္ဃသမောဓာနော နာမ သမ္ဗဟုလာသု အာပတ္တီသု ယာ ဧကာ ဝါ ဒွေ ဝါ တိဿော ဝါ သမ္ဗဟုလာ ဝါ အာပတ္တိယော သဗ္ဗစိရပဋိစ္ဆန္နာယော၊ တာသံ အဂ္ဃေန သမောဓာယ တာသံ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒဝသေန အဝသေသာနံ ဦနတရပဋိစ္ဆန္နာနံ အာပတ္တီနံ ပရိဝါသော ဒိယျတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ အဂ္ဃသမောဓာနော’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။ မိဿကာနံ နာနာဝတ္ထုကာနံ အာပတ္တီနံ သမောဓာနံ မိဿကသမောဓာနံ၊ တံ ယတ္ထ သော ပရိဝါသော မိဿကသမောဓာနော။ မိဿကာနံ နာနာဝတ္ထုကာနံ အာပတ္တီနံ ဧကတော ပက္ခေပယုတ္တော ပရိဝါသောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘မိဿကသမောဓာနော ¶ နာမ ယော နာနာဝတ္ထုကာ အာပတ္တိယော ဧကတော ကတွာ ဒိယျတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။

၅၂၅-၇။ ဧဝံ တိဝိဓေ သမောဓာနပရိဝါသေ ပဌမပရိဝါသဿ ဝိသေသနဘူတတာယ အဝယဝါနံ ဒွိန္နံ ဩဓာနသမောဓာနသဒ္ဒါနံ အတ္ထာနုဝါဒေန တဒုဘယဩဓာနသမောဓာနသရူပံ ဝိဓာတုမာဟ ‘‘အာပဇ္ဇိတွာ…ပေ… ပကာသိတော’’တိ။ တတ္ထ ပဌမဿ ဩဓာန-သဒ္ဒသင်္ခါတဿ အဝယဝဿ အတ္ထသရူပါနုဝါဒမာဟ ‘‘အာပဇ္ဇိတွာ…ပေ… ပဒီယတေ’’တိ။ ဒုတိယာဝယဝသင်္ခါတသမောဓာန-သဒ္ဒဿ အတ္ထသရူပါနုဝါဒမာဟ ‘‘ပုရိမာပတ္တိယာ…ပေ… ဘိက္ခုနော’’တိ။ တေနေဝ ဥဘယတ္ထာနုဝါဒေ ‘‘ဘိက္ခုနော’’တိ ပဒဒွယဿ၊ ‘‘ပဒီယတေ ဒါတဗ္ဗော’’တိ ကိရိယာပဒဒွယဿ စ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ပုနရုတ္တိဒေါသာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အဝယဝတ္ထာနုဝါဒေန ဝိဓာတဗ္ဗသမုဒါယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဧသောဓာနသမောဓာနပရိဝါသော ပကာသိတော’’တိ။ ဧတ္ထ ဆာဒေန္တဿ ဟီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ။ ဧသောဓာနသမောဓာနောတိ ဧတ္ထ ဧတ-သဒ္ဒသမ္ဗန္ဓေန ‘‘ယော’’တိ လဗ္ဘတိ။

တတြာယံ ¶ ယောဇနာ – အာပဇ္ဇိတွာ…ပေ… ဩဓုနိတွာ ယော ယသ္မာ ပဒီယတေ၊ ပုရိမာပတ္တိယာ…ပေ… ယော ယသ္မာ ဒါတဗ္ဗော၊ တသ္မာ ဧသောဓာနသမောဓာနပရိဝါသော ပကာသိတောတိ။

တတ္ထ အန္တရာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာတိ ပဋိစ္ဆန္နာပတ္တိယာ ပရိဝသန္တော ဝါ မာနတ္တာရဟော ဝါ မာနတ္တံ စရန္တော ဝါ အဗ္ဘာနာရဟော ဝါ ဟုတွာ ကဒါစိ အညံ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ။ ဆာဒေန္တဿာတိ ပဌမံ အာပန္နာပတ္တိယာပဋိစ္ဆာဒိတကာလေန သမံ ဝါ ဦနံ ဝါ ကာလံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တဿ။ ‘‘မူလာယပဋိကဿနေန တေ ပရိဝုတ္ထဒိဝသေ စ မာနတ္တစိဏ္ဏဒိဝသေ ¶ စ သဗ္ဗေ ဩဓုနိတွာ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂) အဋ္ဌကထာဝစနတော ဧတ္ထ ‘‘ပရိဝုတ္ထေ’’တိ ဥပလက္ခဏတ္တာ ‘‘မာနတ္တစိဏ္ဏေ စာ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဩဓုနိတွာတိ စ မူလာယပဋိကဿနဝသေန မက္ခေတွာ၊ အဒိဝသေ ကတွာတိ အဓိပ္ပာယော။

ယော ယသ္မာ ပဒီယတေ၊ သော ပရိဝါသော သဋ္ဌိဝဿာနိ ပရိဝသိတွာ မာနတ္တာရဟော ဟုတွာပိ အန္တရာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ဧကာဟမ္ပိ ပဋိစ္ဆာဒိတေ မူလာယပဋိကဿနေန တေ ဒိဝသေ သဗ္ဗေ မက္ခေတွာ တာနေဝ သဋ္ဌိဝဿာနိ ပုနပိ ယသ္မာ ပဒီယတေတိ အတ္ထော။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဋ္ဌိဝဿာနိ ပရိဝသိတွာ မာနတ္တာရဟော ဟုတွာပိ ဟိ ဧကဒိဝသံ အန္တရာပတ္တိံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပုနပိ သဋ္ဌိဝဿာနိ ပရိဝါသာရဟော ဟောတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။

ပုရိမာပတ္တိယာတိ တေန အာပန္နာသု သမ္ဗဟုလာသု အာပတ္တီသု သဗ္ဗာပတ္တီနံ ပုရေတရမေဝ ပဋိစ္ဆန္နာယ အာပတ္တိယာ။ မူလဒိဝသေတိ ပဌမံ ဝီတိက္ကမဒိဝသေ။ ဝိနိစ္ဆိတေတိ ‘‘အသုကသံဝစ္ဆရေ အသုကမာသေ အသုကဒိဝသေ’’တိ နိယမိတေ။ သမောဓာယ ပက္ခိပိတွာ ဒါတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိဓာနတော ယာစမာနဿာတိ ဝိဓာနတော သင်္ဃေန ဒါတဗ္ဗောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တေန ဝိဓိနာ ယာစမာနဿ တတ္ထေဝ ဝုတ္တဝိဓိနာ သင်္ဃေန ဒါတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧသော ဩဓာနသမောဓာနပရိဝါသော’’တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။

၅၂၈-၉။ တထာ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တာသံ အဂ္ဃဝသေန ဟီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ။ ‘‘သောတိ တံသဒ္ဒသမ္ဗန္ဓေန ‘‘ယော’’တိ လဗ္ဘတိ။ တတြာယံ ယောဇနာ – သမ္ဗဟုလာ…ပေ… တာသံ အဂ္ဃဝသေန တတော ဦနပဋိစ္ဆန္နာနံ အာပတ္တီနံ ¶ သမောဓာယ ယော ယသ္မာ ပဒါတဗ္ဗော ပရိဝါသော၊ တသ္မာ သော ယထာ အဝယဝတ္ထဝသေန ¶ ‘‘ဩဓာနသမောဓာနော’’တိ ပရိဝါသော ဝုတ္တော၊ တထာ ‘‘အဂ္ဃသမောဓာနော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။

တတ္ထ သမ္ဗဟုလာသူတိ ယာသံ အာပတ္တီနံ ပရိဝသိတုကာမော၊ တာသု သမ္ဗဟုလာသု အာပတ္တီသု၊ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ‘‘ဧကာ ဝါ’’တိအာဒိ နိဒ္ဓါရိယနိဒ္ဒေသော။ တာသံ အာပတ္တီနံ။ အဂ္ဃဝသေနာတိ ဂဏနဝသေန၊ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယထာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တာသံ ရတ္တိပရိစ္ဆေဒဝသေနာ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၂)။ ‘‘ပဒါတဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တတောတိ စိရပဋိစ္ဆန္နာပတ္တိတော။ ဦနပဋိစ္ဆန္နာနံ အာပတ္တီနန္တိ ဧတ္ထ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ ဦနပဋိစ္ဆန္နာယော အာပတ္တိယော သမောဓာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၅၃၀။ နာနာ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒီနိ ဝတ္ထူနိ ယာသံ တာ နာနာဝတ္ထုကာ၊ နာနာဝတ္ထုကာ သညာ ယာသံ အာပတ္တီနံ တာ နာနာဝတ္ထုကသညာယော။ သဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ‘‘ယာ’’တိ သေသော၊ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိအာဒိကုလဒူသနာဝသာနာ ယာ သဗ္ဗာ တေရသ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယောတိ အတ္ထော။ တာ သဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ ဒါတဗ္ဗောတိ ဧတ္ထ ‘‘ပရိဝါသော’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တာ သဗ္ဗာပိ ဧကတော ကတွာ ဒါတဗ္ဗော ပရိဝါသောတိ ယောဇနာ။ တဿ တေရသ သင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိယောပိ ဧကတော ကတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဟံ ဘန္တေ သမ္ဗဟုလာ သင်္ဃာဒိသေသာ အာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိံ ဧကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိံ…ပေ… ဧကံ ကုလဒူသကံ၊ သောဟံ ဘန္တေ သင်္ဃံ တာသံ အာပတ္တီနံ သမောဓာနပရိဝါသံ ယာစာမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ယာစနာယ စ တဒနုရူပါယ ဉတ္တိယာ စ ကမ္မဝါစာသု စ နာမံ ¶ ဝတွာ ဒါတဗ္ဗပရိဝါသော မိဿကော မတော ‘‘မိဿကသမောဓာနပရိဝါသော’’တိ ဉာတော။ ဒွေ၊ တိဿော၊ စတဿော၊ အတိရေကာ စ အာပန္နဿာပိ ပရိဝါသံ ဒေန္တေန ဣမိနာ နိယာမေန ဝတ္ထုံ၊ နာမံ ဝိသေသေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

သမောဓာနပရိဝါသကထာဝဏ္ဏနာ။

၅၃၁။ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသဿာတိ တိဝိဓေ ပရိဝါသေ အညတရဿ ဝသေန ပရိဝုတ္ထပရိဝါသဿ။ ဥတ္တရိ ဆ ရတ္တိယောတိ ပရိဝါသတော ဥတ္တရိ ဆ ရတ္တိယော၊ ဆ ဒိဝသေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ‘‘စရိတု’’န္တိ သေသော၊ စရဏကိရိယာယ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ မာနတ္တံ ဒေယျန္တိ ယောဇနာ၊ ‘‘သင်္ဃေနာ’’တိ သာမတ္ထိယာ ¶ လဗ္ဘတိ။ သမုစ္စယက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတွာ ဆာရတ္တဉ္စ ဒါတဗ္ဗော၊ ဘိက္ခုမာနနဝိဓိ ဘိက္ခုဿ ဒါတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

‘‘ပရိဝုတ္ထပရိဝါသဿာ’’တိ ဣမိနာ ပဋိစ္ဆန္နမာနတ္တံ ပကတံ၊ တတ္ထ ပဘေဒေ အသတိ ကသ္မာ ‘‘ပဋိစ္ဆန္နာပဋိစ္ဆန္နဝသာ ဒုဝေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? ပကတဘေဒမနပေက္ခိတွာ ဆာရတ္တမာနတ္တေ လဗ္ဘမာနဝိသယဘေဒံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ သတိ သမောဓာနမာနတ္တေ စ ‘‘ဆာရတ္တံ မာနတ္တံ ဒေတူ’’တိ (စူဠဝ။ ၁၂၈) ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ တမ္ပိ ဂဟေတွာ ‘‘တိဓာ’’တိ ကသ္မာ န ဝုတ္တန္တိ? တမ္ပိ ပဋိစ္ဆန္နာပတ္တိယာ ပရိဝုတ္ထပရိဝါသဿေဝ ဒါတဗ္ဗမာနတ္တန္တိ ပဋိစ္ဆန္နမာနတ္တဝစနေနေဝ သင်္ဂဟိတတ္တာ ဝိသုံ န ဝုတ္တံ။ တေနေဝ စတုဗ္ဗိဓေ မာနတ္တေ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ဝိနာ ဒဿေတဗ္ဗေသု ဒွီသု မာနတ္တေသု ပက္ခမာနတ္တမတ္တံ ‘‘ဆာဒေန္တိယာ’’တိအာဒိဂါထာယ ဒဿေတွာ သမောဓာနမာနတ္တံ ဝိသုံ န ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၅၃၄-၆။ ဝိနိဒ္ဒိဋ္ဌပ္ပကာရန္တိ ‘‘ပရိက္ခိတ္တဝိဟာရဿာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တဂါထာဒွယေန နိဒ္ဒိဋ္ဌပ္ပကာရံ။ အာဒိယိတွာန တံ ¶ တေသန္တိ ဧတ္ထ ‘‘သန္တိကေ’’တိ ဝက္ခမာနတော လဗ္ဘတိ။ တေသံ စတုန္နံ သမ္မုခါ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ တံ ဝတ္တံ သမာဒိယိတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘တံ တေသံ သန္တိကေ’’တိ ဣဒံ ‘‘အာရောစေတွာ’’တိ ဣမိနာပိ ယုဇ္ဇတိ။ တေသမေဝ သမ္မုခါ နိသိန္နေန ‘‘အဟံ ဘန္တေ ဧကံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ သဉ္စေတနိကံ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သမုစ္စယက္ခန္ဓကာဂတံ အာရောစနံ ကတွာ။ ဣမိနာ အန္တောအရုဏေ ဒိဋ္ဌာနံ အညေသမ္ပိ အာရောစနံ ဥပလက္ခိတံ။

နိက္ခိပေ သန္တိကေ တေသံ ဝတ္တန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အရုဏေ ဥဋ္ဌိတေ’’တိ အဇ္ဈာဟရိတဗ္ဗံ။ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ တေသံ ဘိက္ခူနံ သမ္မုခါ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ နိသီဒိတွာ ‘‘ဝတ္တံ နိက္ခိပါမိ၊ မာနတ္တံ နိက္ခိပါမီ’’တိ ဣမေသု ဒွီသု ဧကံ ဝါ ဒွယမေဝ ဝါ ဝတွာ ဝတ္တံ နိက္ခိပေ။

၅၃၇။ တဿ မာနတ္တဿ။ ရတ္တိစ္ဆေဒါဒိကောတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝတ္တဘေဒေါ ဂဟိတော။ အဋ္ဌကထာဝသေန ပါဠိဝသေနာတိ ယောဇနာ။

၅၃၈။ ဝီသတိယာ ¶ ဘိက္ခူနံ ဝဂ္ဂေါ သမူဟော ဝီသတိဝဂ္ဂေါ၊ သော ဧဝ ဝီသတိဝဂ္ဂိကော။ အဗ္ဘေယျာတိ ဩသာရေယျ၊ အဗ္ဘန္တရံ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဝိဓိနာတိ သမုစ္စယက္ခန္ဓကာဂတက္ကမေန။ အဗ္ဘိတောတိ သံဝါသေန အန္တော ကတော၊ ပကတတ္တောတိ ပကတိသဘာဝေါ၊ အာပတ္တိံ အနာပန္နကာလသဒိသော ဟောတီတိ အတ္ထော။

၅၃၉။ အာပတ္တိံ ဆာဒေန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာတိ ယောဇနာ၊ ‘‘အာပဇ္ဇိတွာ’’တိ သေသော၊ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ ‘‘အာပတ္တိ စာ’’တိအာဒိနာ (ဝိ။ ဝိ။ ၅၀၅) နယေန ပုဗ္ဗေ ဒဿိတေဟိ ဒသဟိ အင်္ဂေဟိ ပဋိစ္ဆာဒေန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာ အတ္တနော အာပတ္တိံ ဆာဒေန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာ။ န စ အာပတ္တီတိ ဧတ္ထ ‘‘အတ္တနော’’တိ ဣမိနာ အညိဿာ ¶ အာပတ္တိံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တိယာ ဝဇ္ဇပဋိစ္ဆာဒိကာသင်္ခါတပါရာဇိကာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ‘‘ဘိက္ခုနိယာ’’တိ ဣမိနာ ဘိက္ခုဿ ဒုက္ကဋာပတ္တိဘာဝံ ဒီပေတိ။

၅၄၁။ ဝိရုဒ္ဓမတ္ထံ နယတိ ပဇဟတီတိ ဝိနယော၊ ဝိနိစ္ဆယော၊ တံ ဝိနယပိဋကတ္ထဝိနိစ္ဆယဝိသေသဝိသယံ သမ္မောဟသင်္ခါတံ ဝိရုဒ္ဓံ ပစ္စတ္ထိကံ တဒင်္ဂဝသေန ပဇဟနတော ဝိနယနယသင်္ခါတံ တတော ဧဝ အတိဗုဒ္ဓိဒီပနံ၊ အတိသယေန ဗုဒ္ဓိံ ဒီပေတီတိ အတိဗုဒ္ဓိဒီပနံ၊ တံ ဝိနယတ္ထဝိနိစ္ဆယကံ ဉာဏပဒီပံ ဝိသေသေန ဇာလေန္တံ။ ဝိဝိဓေဟိ နယေဟိ ယုတ္တတာယ ဝိဝိဓနယယုတံ။ ဝိနယနယေတိ ဝိနယပိဋကဿ ပရသန္တာနပါပနေ၊ ဝိနယဝဏ္ဏနာယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဣတိ ဝိနယတ္ထသာရသန္ဒီပနိယာ

ဝိနယဝိနိစ္ဆယဝဏ္ဏနာယ

သင်္ဃာဒိသေသကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။