📜

ပါဋိဒေသနီယကထာဝဏ္ဏနာ

၁၈၃၀-၁။ ဧဝံ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရနယေန ဒွေနဝုတိ ပါစိတ္တိယာနိ ဒဿေတွာ တဒနန္တရံ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ပါဋိဒေသနီယေ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ယော စန္တရဃရ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ အန္တရဃရန္တိ ရထိကာဒိမာဟ။ ယထာဟ ‘‘အန္တရဃရံ နာမ ရထိကာ ဗျူဟံ သိင်္ဃာဋကံ ဃရ’’န္တိ။

ယော ပန ဘိက္ခု အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌာယ အညာတိကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဟတ္ထတော ယံ ကိဉ္စိ ခါဒနံ၊ ဘောဇနမ္ပိ ဝါ သဟတ္ထာ ပဋိဂ္ဂဏှေယျ၊ တဿ ဘိက္ခုနော ဂဟဏေ ဒုက္ကဋံ၊ ဘောဂေ အဇ္ဈောဟာရေ ပါဋိဒေသနီယံ သိယာတိ ယောဇနာ။

ဣတော ပဋ္ဌာယ စတဿော ဂါထာ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ပေါတ္ထကေသု လိခိတာ၊ တာသံ အယံ ပဋိပါဋိ – ‘‘ဧတ္ထန္တရဃရ’’န္တိ တတိယာ၊ ‘‘တသ္မာ ဘိက္ခုနိယာ’’တိ စတုတ္ထီ၊ ‘‘ရထိကာဒီသူ’’တိ ပဉ္စမီ ၊ ‘‘ရထိကာယပိ ဝါ’’တိ ဆဋ္ဌီ။ ပဋိပါဋိ ပနာယံ မာတိကဋ္ဌကထက္ကမေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမာယ ပဋိပါဋိယာ တာသံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဟောတိ –

၁၈၃၂-၃။ ပုရိမဂါထာဒွယေန ပဒဘာဇနာဂတသာမညဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဋ္ဌကထာဂတံ ဝိသေသံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ ပဌမပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒေ။ တဿာတိ အညာတိကဘိက္ခုနိယာ။ ဝါကျတောတိ ‘‘အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌာယာ’’တိ ဝစနတော။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုမှိ။ ယသ္မာ ဘိက္ခုဿ ဌိတဋ္ဌာနံ နပ္ပမာဏန္တိ အဋ္ဌကထာယ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၅၃) ဝဏ္ဏိတံ၊ တသ္မာ အာရာမာဒီသု ဌတွာ ဒေန္တိယာ ဘိက္ခုနိယာ ဟတ္ထတော ဝီထိအာဒီသု ဌတွာ ယော ပဋိဂ္ဂဏှေယျ စေ၊ ဧဝံ ပဋိဂ္ဂဏှတော တဿ ဘိက္ခုနော န ဒေါသောတိ ယောဇနာ။ ပရိဘောဂဿ ပဋိဂ္ဂဟဏမူလကတ္တာ န ဒေါသော။ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှတော’’တိ ဣမိနာ ပရိဘောဂေ ပါဋိဒေသနီယာဘာဝေါ စ ဒီပိတော ဟောတိ။

၁၈၃၄။ သစေ ဘိက္ခုနီ ရထိကာဒီသု ဌတွာ ဘောဇနံ ဒေတိ၊ ဘိက္ခု အန္တရာရာမေ ဌတွာ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ စေ၊ တဿ အာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဂါထာဗန္ဓဝသေန ‘‘ဘိက္ခုနိ ဘောဇန’’န္တိ ရဿတ္တံ။ အာပတ္တီတိ စ ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂေသု ဒုက္ကဋပါဋိဒေသနီယာပတ္တိယော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

၁၈၃၅။ ရထိကာဒီသု ဌတွာ ဘိက္ခုနီ ဘောဇနံ ဒေတိ စေ၊ တံ ရထိကာယပိ ဝါ…ပေ… အယံ နယောတိ ယောဇနာ။ တတ္ထ ရထိကာတိ ရစ္ဆာ။ ဗျူဟန္တိ အနိဗ္ဗိဇ္ဈိတွာ ဌိတာ ဂတပစ္စာဂတရစ္ဆာ။ သန္ဓိ နာမ ဃရသန္ဓိ။ သိင်္ဃာဋကန္တိ စတုက္ကောဏံ ဝါ တိကောဏံ ဝါ မဂ္ဂသမောဓာနဋ္ဌာနံ။ အယံ နယောတိ ‘‘အာပတ္တီ’’တိ အနန္တရဂါထာယ ဝုတ္တနယော။

၁၈၃၇။ အာမိသေန အသမ္ဘိန္နရသံ သန္ဓာယ ဣဒံ ဒုက္ကဋံ ဘာသိတံ။ အာမိသေန သမ္ဘိန္နေ ဧကရသေ ယာမကာလိကာဒိမှိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အဇ္ဈောဟာရေ ပါဋိဒေသနီယာပတ္တိ သိယာတိ ယောဇနာ။

၁၈၃၈။ ဧကတောဥပသမ္ပန္နဟတ္ထတောတိ ဘိက္ခုနီနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာယ ဟတ္ထတော။ ယထာဟ ‘‘ဧကတောဥပသမ္ပန္နာယာတိ ဘိက္ခုနီနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာယာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၅၃)။ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဥပသမ္ပန္နာယ ပန ယထာဝတ္ထုကမေဝါတိ။

၁၈၃၉။ အညာတိကာယ ဉာတိကသညိဿ၊ တထေဝ ဝိမတိဿ စ ဒုက္ကဋန္တိ ယောဇနာ။

၁၈၄၀။ အညာတိကာယ ဒါပေန္တိယာ ဘူမိယာ နိက္ခိပိတွာ ဒဒမာနာယ ဝါ အန္တရာရာမာဒီသု ဌတွာ ဒေန္တိယာ ပဋိဂ္ဂဏှတော ဘိက္ခုဿ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ အန္တရာရာမာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဘိက္ခုနုပဿယတိတ္ထိယသေယျာပဋိက္ကမနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပဋိက္ကမနံ နာမ ဘောဇနသာလာ။

၁၈၄၁။ ဂါမတော ဗဟိ နီဟရိတွာ ဒေတီတိ ယောဇနာ။

၁၈၄၂။ ဟတ္ထတောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဂဟဏေ’’တိ သေသော။ တထာတိ အနာပတ္တိ။ သမုဋ္ဌာနံ ဣဒံ သိက္ခာပဒံ ဧဠကလောမေန သမံ မတန္တိ ယောဇနာ။

ပဌမပါဋိဒေသနီယကထာဝဏ္ဏနာ။

၁၈၄၃-၄။ အဝုတ္တေတိ ဝက္ခမာနနယေန အဝုတ္တေ။ ဧကေနပိ စ ဘိက္ခုနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အပသက္ကာတိ အပဂစ္ဆ။ အာဒိ-အတ္ထဝါစိနာ ဣတိ-သဒ္ဒေန ‘‘အပသက္က တာဝ၊ ဘဂိနိ၊ ယာဝ ဘိက္ခူ ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ ဝါကျသေသော သင်္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣမိနာ အပသာဒနာကာရော သန္ဒဿိတော။ ‘‘ဧကေနပိ စ ဘိက္ခုနာ’’တိ ဣမိနာ အဝကံသော ဒဿိတော။ ဥက္ကံသော ပန ‘‘တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သာ ဘိက္ခုနီ အပသာဒေတဗ္ဗာ’’တိ ပါဠိတောပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘အာမိသ’’န္တိ သာမညဝစနေပိ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရဿေဝ ဂဟဏံ။ ယထာဟ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရေနာ’’တိ။ ဘောဂေတိ စ ဧကတောဥပသမ္ပန္နန္တိ စ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

၁၈၄၅။ တထေဝါတိ ဒုက္ကဋံ။ တတ္ထာတိ အနုပသမ္ပန္နာယ။

၁၈၄၆။ အတ္တနော ဘတ္တေ ဒိန္နေပိ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိ၊ ပုရိမသိက္ခာပဒေန ပန အာပတ္တိသမ္ဘဝါ ‘‘န ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘အတ္တနော ဘတ္တံ ဒါပေတိ၊ န ဒေတီတိ ဧတ္ထ သစေပိ အတ္တနော ဘတ္တံ ဒေတိ၊ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အနာပတ္တိယေဝ၊ ပုရိမသိက္ခာပဒေန အာပတ္တီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၅၈)။ တထာတိ အနာပတ္တိ။ ဥဘယသိက္ခာပဒေဟိပိ အနာပတ္တိံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ပဒေတိ စေ’’တိ။ ယထာဟ ‘‘အညေသံ ဘတ္တံ ဒေတိ၊ န ဒါပေတီတိ ဧတ္ထ ပန သစေပိ ဒါပေယျ၊ ဣမိနာ သိက္ခာပဒေန အာပတ္တိ ဘဝေယျ၊ ဒေန္တိယာ ပန နေဝ ဣမိနာ၊ န ပုရိမေန အာပတ္တီ’’တိ။

၁၈၄၇။ ဘိက္ခုနီ ယံ န ဒိန္နံ၊ တံ ဒါပေတိ၊ ယတ္ထ ဝါ န ဒိန္နံ၊ တတ္ထ ဒါပေတိ၊ တမ္ပိ သဗ္ဗေသံ မိတ္တာမိတ္တာနံ သမံ ဒါပေတိ၊ တတ္ထာပိ အနာပတ္တိ။

၁၈၄၈။ သိက္ခမာနာ ဝါ သာမဏေရိကာ ဝါ ‘‘ဣဓ သူပံ ဒေထ၊ ဩဒနံ ဒေထာ’’တိ ဝေါသာသန္တီ ဝိဓာနံ ကရောန္တီ ဌိတာ၊ တံ အနပသာဒေန္တဿ အနာပတ္တိ။ ပဉ္စေဝ ဘောဇနာနိ ဝိနာ အညံ ဝေါသာသန္တိံ ဘိက္ခုနိံ အနပသာဒေန္တဿ အနာပတ္တိ။ အနပသာဒေန္တဿ ဥမ္မတ္တကာဒိနောပိ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။

၁၈၄၉။ သမုဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမဿာ’’တိ သေသော။ ဘောဇနံ ကိရိယံ၊ ဝေါသာသန္တိယာ အနိဝါရဏံ အကိရိယန္တိ ဧဝမိဒံ ကြိယာကြိယံ။

ဒုတိယပါဋိဒေသနီယကထာဝဏ္ဏနာ။

၁၈၅၀-၁။ သေက္ခန္တိ သမ္မတေတိ ‘‘သေက္ခသမ္မတံ နာမ ကုလံ ယံ ကုလံ သဒ္ဓါယ ဝဍ္ဎတိ၊ ဘောဂေန ဟာယတိ၊ ဧဝရူပဿ ကုလဿ ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန သေက္ခသမ္မုတိ ဒိန္နာ ဟောတီ’’တိ (ပါစိ။ ၅၆၇) ဝုတ္တံ ဣဒံ ကုလံ သေက္ခသမ္မတံ နာမ။ တေနာဟ ‘‘လဒ္ဓသမ္မုတိကေ ကုလေ’’တိ။ လဒ္ဓါ သမ္မုတိ ယေနာတိ ဝိဂ္ဂဟော။ ဃရူပစာရံ ဩက္ကန္တေ နိမန္တိတောပိ အနိမန္တိတောဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဃရူပစာရောက္ကမနာ ပုဗ္ဗေဝါ’’တိ။ ယထာဟ ‘‘အနိမန္တိတော နာမ အဇ္ဇတနာယ ဝါ သွာတနာယ ဝါ အနိမန္တိတော၊ ဃရူပစာရံ ဩက္ကမန္တေ နိမန္တေတိ၊ ဧသော အနိမန္တိတော နာမာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၆၇)။

‘‘အဂိလာနော နာမ ယော သက္ကောတိ ပိဏ္ဍာယ စရိတု’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဘိက္ခာယ စရိတုံ သမတ္ထော အဂိလာနော နာမ။ ဂဟေတွာတိ သဟတ္ထာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ။ ‘‘အာမိသ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာဟ ‘‘ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ သဟတ္ထာ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၆၇)။ ဂဟဏေတိ ဧတ္ထ ‘‘အာဟာရတ္ထာယာ’’တိ သေသော။

၁၈၅၃။ တတ္ထာတိ အသေက္ခသမ္မတေ ကုလေ။ တထေဝ ပရိဒီပိတန္တိ ဒုက္ကဋံ ပရိဒီပိတံ။

၁၈၅၄။ နိမန္တိတဿ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေန နိမန္တိတဿ အဝသေသံ ဂဏှာတိ။ ယထာဟ ‘‘နိမန္တိတဿ ဝါ ဂိလာနဿ ဝါ သေသကံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ။ အညေသံ ဘိက္ခာ တတ္ထ ဒီယတီတိ ယောဇနာ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ သေက္ခသမ္မတေ ကုလေ။

၁၈၅၅။ ယတ္ထကတ္ထစီတိ အာသနသာလာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ။ နိစ္စဘတ္တာဒိကေ ဝါပီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သလာကဘတ္တပက္ခိကဥပေါသထိကပါဋိပဒိကဘတ္တာနံ ဂဟဏံ။

၁၈၅၆။ ဒွါရေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဌပေတွာ’’တိ သေသော။ သမ္ပတ္တေတိ ဧတ္ထ ‘‘ပစ္ဆာ’’တိ သေသော။ ယထာဟ ‘‘သစေပိ အနာဂတေ ဘိက္ခုမှိ ပဌမံယေဝ နီဟရိတွာ ဒွါရေ ဌပေတွာ ပစ္ဆာ သမ္ပတ္တဿ ဒေန္တိ၊ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၆၉)။

၁၈၅၇။ မဟာပစ္စရိယာ(ပအာစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၆၉) ဂတဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဘိက္ခု’’န္တိအာဒိ။ သမုဋ္ဌာနေဠကူပမန္တိ သမုဋ္ဌာနတော ဧဠကလောမသိက္ခာပဒသဒိသန္တိ အတ္ထော။

တတိယပါဋိဒေသနီယကထာဝဏ္ဏနာ။

၁၈၅၈-၉။ ‘‘ပဉ္စန္နံ ပဋိသံဝိဒိတံ၊ ဧတံ အပ္ပဋိသံဝိဒိတံ နာမာ’’တိ ဝစနတော စ ဣဓာပိ ‘‘သဟဓမ္မိကဉာပိတ’’န္တိ ဝက္ခမာနတ္တာ စ အဂဟဋ္ဌ-သဒ္ဒေန ပရိဗ္ဗာဇကာနံ ဂဟဏံ။ ဝုတ္တမေဝ နယံ ဝေါဟာရန္တရေန ဒဿေတုမာဟ ‘‘ဣတ္ထိယာ ပုရိသေန ဝါ’’တိ။ ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ အာရညကာနိ သေနာသနာနီ’’တိ (ပါစိ။ ၅၇၃) ဝစနတော အာရာမန္တိ အာရညကာရာမမာဟ။ သစေ ဧဝမာရောစိတံ ပဋိသံဝိဒိတန္တိ ဟိ ဝုတ္တံ ပဒဘာဇနေတိ (ပါစိ။ ၅၇၃) ယောဇနာ။ ပဋိသံဝိဒိတန္တိ ပဂေဝ နိဝေဒိတံ။

၁၈၆၀။ ပစ္ဆာ ယထာရောစိတံ တမေဝ ဝါ တဿ စ ပရိဝါရံ ကတွာ အညံ ဗဟုံ ဝါ အာဟရီယတု၊ တမ္ပိ ပဋိသံဝေဒိတံ နာမာတိ ယောဇနာ။

၁၈၆၁။ ယာဂုယာ ဝိဒိတံ ကတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘တံ ဌပေတွာ’’တိ ဣဒံ သာမတ္ထိယာ လဗ္ဘတိ။ ဣဒမ္ပိ ဝိဒိတံ ကုရုန္ဒိယံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။

၁၈၆၂။ ပနာတိ အပိ-သဒ္ဒတ္ထော။ အညာနိပိ ကုလာနီတိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ ‘‘အသုကံ နာမ ကုလံ ပဋိသံဝေဒိတံ ကတွာ ခါဒနီယာဒီနိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတီတိ သုတွာ’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၇၃) အဋ္ဌကထာသေသော။ တေနာတိ ကတပဋိသံဝေဒိတေန။ တမ္ပိ စ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတီတိ ယောဇနာ။

၁၈၆၃။ ဧဝံ ယံ အနာရောစိတန္တိ ‘‘အာရာမံ ဝါ ဥပစာရံ ဝါ ပဝိသိတွာ’’တိအာဒိနာ နယေန ယံ ပဌမံ အနိဝေဒိတံ။ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ယံ အာရာမမနာဘတ’’န္တိ ဣမိနာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝန္တိ ‘‘တဿ ပရိဝါရံ ကတွာ’’တိအာဒိနာ ပကာရေန။ ‘‘တံ အသံဝိဒိတံ နာမာ’’တိ ဣဒံ ‘‘သဟဓမ္မိကဉာပိတ’’န္တိ ဣမိနာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယထာဟ ‘‘ပဉ္စန္နံ ပဋိသံဝိဒိတံ၊ ဧတံ အပ္ပဋိသံဝိဒိတံ နာမာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၇၃)။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘ပဉ္စန္နံ ပဋိသံဝိဒိတန္တိ ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ယံ ကိဉ္စိ ပေသေတွာ ‘ခါဒနီယံ ဝါ ဘောဇနီယံ ဝါ အာဟရိဿာမာ’တိ ပဋိသံဝိဒိတံ ကတမ္ပိ အပ္ပဋိသံဝိဒိတမေဝါတိ အတ္ထော’’တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၇၃) ဝုတ္တံ။

၁၈၆၄။ ကာရာပေတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဋိသံဝိဒိတ’’န္တိ သေသော။

၁၈၆၅။ ဘိက္ခုနာ ဝါ ဂန္တွာ အန္တရာမဂ္ဂေ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ ဧဝမကတွာတိ ‘‘ဗဟိအာရာမံ ပေသေတွာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝိဓာနံ အကတွာ။ ဥပစာရတောတိ ဧတ္ထ ဘုမ္မတ္ထေ တော-ပစ္စယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၈၆၈။ ‘‘ပဋိသံဝိဒိတေ’’တိအာဒီနံ ပဒါနံ ‘‘အနာပတ္တေ ဝါ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ပဋိသံဝိဒိတေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဂိလာနဿာ’’တိ သေသော။ ပဋိသံဝိဒိတေ အနာပတ္တိ၊ ဂိလာနဿာပိ အနာပတ္တိ၊ အပ္ပဋိသံဝိဒိတေပိ တဿ ပဋိသံဝိဒိတဿ အဝသေသကေ ဝါ ဂိလာနဿ အဝသေသကေ ဝါ အနာပတ္တိ ဧဝါတိ သမ္ဗန္ဓော ။ ယထာဟ အနာပတ္တိဝါရေ ‘‘ပဋိသံဝိဒိတဿ ဝါ ဂိလာနဿ ဝါ သေသကံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ (ပါစိ။ ၅၇၅)။ ဗဟာရာမေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ အန္တောယေဝ ဘုဉ္ဇတော အဿ အနာပတ္တီတိ ယောဇနာ။ ဂဟေတွာ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ‘‘တဿာ’’တိအာဒီသုပိ ယောဇေတဗ္ဗော။

၁၈၆၉။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ အာရညကာရာမေ။ ခါဒတော အနာပတ္တိ ဧဝါတိ ယောဇနာ၊ တတ္ထ ‘‘အညေန ကပ္ပိယံ ကတွာ ဒိန္နာနီ’’တိ သေသော။

စတုတ္ထပါဋိဒေသနီယကထာဝဏ္ဏနာ။

ဣတိ ဝိနယတ္ထသာရသန္ဒီပနိယာ ဝိနယဝိနိစ္ဆယဝဏ္ဏနာယ

ပါဋိဒေသနီယကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။