တီကာ > ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) > ခုဒ္ဒသိက္ခာ-မူလသိက္ခာ

(က) ဧတ္ထာဟ – ကတမာ ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊ ကထံ သိက္ခိတဗ္ဗာ၊ ကသ္မာ သိက္ခိတဗ္ဗာ၊ ကေ သိက္ခန္တိ၊ ကေ သိက္ခိတသိက္ခာတိ? ဝုစ္စတေ – အဓိသီလအဓိစိတ္တအဓိပညာဝသေန တိဿော သိက္ခာ၊ ဂန္ထဝသေနေတ္ထ သင်္ခိပိတွာ ဝုတ္တတ္တာ တဒ္ဒီပနော ဂန္ထော ‘‘ခုဒ္ဒသိက္ခာ’’တိ ¶ ဝုစ္စတိ၊ အထ ဝါ ‘‘ခုဒ္ဒံ အနေလကံ မဓုပဋလ’’န္တိအာဒီနိ ဝိယ သိက္ခာကာမာနံ မဓုရတာယ ခုဒ္ဒါ စ တာ သိက္ခာ စာတိ ခုဒ္ဒသိက္ခာ၊ အထ ဝါ ‘‘ခုဒ္ဒပုတ္တမှိ သမဏ ပေါသ မ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ဗဟုဝိဓတ္တာပိ ခုဒ္ဒါ စ တာ သိက္ခိတဗ္ဗတော သိက္ခာ စာတိ ခုဒ္ဒသိက္ခာ။ အဓိသီလသိက္ခာ ပနေတ္ထ စာရိတ္တဝါရိတ္တဝသေန ဒုဝိဓမ္ပိ သီလံ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေန တပ္ပဋိပက္ခေ ကိလေသေ တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝသေန ပဇဟန္တေန သိက္ခိတဗ္ဗာ၊ အဓိစိတ္တသိက္ခာ ပန ယထာဝုတ္တေသု အာရမ္မဏေသု အဘိယောဂကရဏဝသေန ဈာနပ္ပဋိပက္ခာနံ နီဝရဏဂဏာနံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ ကုရုမာနေန သိက္ခိတဗ္ဗာ၊ အဓိပညာသိက္ခာ ပန ယထာနုရူပံ သမုစ္ဆေဒဝသေန သာနုသယေ ကိလေသေ သမုစ္ဆိန္ဒန္တေန သိက္ခိတဗ္ဗာ။

ဇာတိအာဒီဟိ ဒုက္ခေဟိ၊ အနေကေဟိ ဥပဒ္ဒုတံ၊

ခန္ဓလောကံ ဇဟိတွာန၊ ပတ္တုံ ခေမံ ပုရံ သိဝံ။

ကလျာဏပုထုဇ္ဇနေန သဟ သတ္တ သေက္ခာ သိက္ခန္တိ။ အရဟန္တော သိက္ခိတသိက္ခာ။

တေ တီသု သိက္ခာသု သမတ္တသိက္ခာ၊

အာဒိတောတိ ဧတ္ထ အာဒိမှိယေဝါတိ အတ္ထော၊ အာဒိတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝါ။ ဥပသမ္ပန္နေန စ ဥပသမ္ပန္နာယ စ သိက္ခိတဗ္ဗံ ဥပသမ္ပန္နသိက္ခိတဗ္ဗံ။ သဟ မာတိကာယ သမာတိကံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ခုဒ္ဒသိက္ခံ ပဝက္ခာမိ အာဒရေန၊ ပကာရေန ဝါ ဝက္ခာမိ ရတနတ္တယံ ဝန္ဒိတွာတိ အတ္ထော။ အပိစ ထေရော အာဒိတောတိ ဝစနေန သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတာနံ ကုလပုတ္တာနံ အာလသိယဒေါသေန အပ္ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ အညာဏဒေါသေန အညထာ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ ¶ သံဝေဂံ ဇနေတိ။ ကထံ? အတိဒုလ္လဘံ ခဏသမဝါယံ ပဋိလဘိတွာ တင်္ခဏံ န ကုသီတေန ဝါ နိရတ္ထကကထာပသုတေန ဝါ ဝီတိနာမေတဗ္ဗံ၊ ကိံ ကာတဗ္ဗံ? အာဒိတော ပဋ္ဌာယ နိရန္တရမေဝ တီသု သိက္ခာသု အာဒရော ဇနေတဗ္ဗောတိ။ ဧတ္ထာဟ – ကိံ တံ ရတနတ္တယံ နာမ၊ ယံ ဝန္ဒိတွာ ထေရော ခုဒ္ဒသိက္ခံ ပဝက္ခတီတိ? ဝုစ္စတေ – ဗုဒ္ဓရတနံ ဓမ္မရတနံ သင်္ဃရတနန္တိ ဣမာနိ တီဏိ ရတနာနိ။ တာနိ ဟိ ရတိဇနနဋ္ဌေန ‘‘ရတနာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အပိစ –

‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊

အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဒီ။ နီ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၂၂၃၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၄၅) –

ဣမိဿာ ဂါထာယ ဝသေန ရတနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

(ခ-ဇ) ဣဒါနိ ‘‘သမာတိက’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ မာတိကံ တာဝ ဒဿေတုံ ‘‘ပါရာဇိကာ စ စတ္တာရော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သဗ္ဗသိက္ခာနံ ပန မူလဘူတတ္တာ အဓိသီလသိက္ခာဝ ပဌမံ ဝုတ္တာ။ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ (သုံ။ နိ။ ၁။၁။၂၃၊ ၁၉၂၊ ပေဋကော။ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၉) ဟိ ¶ ဝုတ္တံ။ တတြာပိ မဟာသာဝဇ္ဇတ္တာ၊ မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေန ပဝတ္တနတော စ သဗ္ဗပဌမံ ဇာနိတဗ္ဗာတိ ပါရာဇိကာဝ ပဌမံ ဝုတ္တာတိ။ ဣဒါနိ ယထာနိက္ခိတ္တာနိ မာတိကာပဒါနိ ပဋိပါဋိယာ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ပါရာဇိကာ စ စတ္တာရော’’တိ ပဌမပဒံ ဥဒ္ဓဋံ၊ တဿာယမတ္ထော – ပါရာဇိကာတိ ပရာဇိတာ ပရာဇယမာပန္နာ၊ သိက္ခာပဒံ အတိက္ကမိတွာ တေနေဝ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာ၊ တာယ ဝါ ပရာဇယမာပါဒိတာနမေတံ အဓိဝစနံ၊ တေ ပန စတ္တာရောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁-၂။ ဣဒါနိ ¶ တေ ဒဿေတုံ ‘‘မဂ္ဂတ္တယေ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မနုဿာမနုဿတိရစ္ဆာနဂတာနံ ဝသေန တိဿော ဣတ္ထိယော၊ တယော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ၊ တယော ပဏ္ဍကာ၊ တယော ပုရိသာတိ ပါရာဇိကဝတ္ထုဘူတာနံ နိမိတ္တာနံ နိဿယာ ဒွါဒသမတ္တာ ဟောန္တိ၊ တေသံ ဝစ္စမဂ္ဂပ္ပဿာဝမဂ္ဂမုခမဂ္ဂဝသေန တယော မဂ္ဂါ။ တတ္ထ မနုဿိတ္ထိယာ တယော၊ အမနုဿိတ္ထိယာ တယော၊ တိရစ္ဆာနဂတိတ္ထိယာ တယောတိ နဝ၊ တထာ မနုဿဥဘတောဗျဉ္ဇနကာဒီနံ။ မနုဿပဏ္ဍကာဒီနံ ပန ဝစ္စမဂ္ဂမုခမဂ္ဂဝသေန ဒွေ ဒွေ ကတွာ ဆ၊ တထာ မနုဿပုရိသာဒီနန္တိ သဗ္ဗေသံ ဝသေန တိံသ မဂ္ဂါ ဟောန္တိ။ တေ သဗ္ဗေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဣဓ ‘‘မဂ္ဂတ္တယေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မိံ မဂ္ဂတ္တယေတိ အတ္ထော။ အနိက္ခိတ္တသိက္ခောတိ ဘိက္ခုဘာဝတော စဝိတုကာမတာစိတ္တေန ယထာလက္ခဏံ အပစ္စက္ခာတသိက္ခောတိ အတ္ထော။ သန္ထတသန္ထတေတိ ဝတ္ထာဒီသု ယေန ကေနစိ သန္ထတေ ဝါ အသန္ထတေ ဝါ။ အလ္လောကာသေတိ မဂ္ဂတ္တယဿ ပကတိဝါတေန အသမ္ဖုဋ္ဌပ္ပဒေသေ။ နိမိတ္တန္တိ အင်္ဂဇာတံ။ သံသန္ထတံ ဝါ အသန္ထတံ ဝါတိ အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ ဝတ္ထာဒီနံ အညတရေန ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ အပ္ပဋိစ္ဆန္နံ ဝါ။ ဥပါဒိဏ္ဏန္တိ အနဋ္ဌကာယပ္ပသာဒံ။ ဝုတ္တပ္ပကာရေ မဂ္ဂတ္တယေ ပဝေသန္တော စုတော ပါရာဇိကောတိ သမ္ဗန္ဓော။ နဋ္ဌကာယပ္ပသာဒံ ပန ပီဠကံ ဝါ စမ္မခိလံ ဝါ လောမံ ဝါ ပဝေသန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ မနုဿာနံ ပန ဇီဝမာနကသရီရေ အက္ခိနာသာကဏ္ဏစ္ဆိဒ္ဒဝတ္ထိကောသေသု သတ္ထကာဒီဟိ ကတဝဏေ ဝါ မေထုနရာဂေန တိလဗီဇမတ္တမ္ပိ အင်္ဂဇာတံ ပဝေသန္တဿ ထုလ္လစ္စယံ၊ အဝသေသသရီရေသု ဥပကစ္ဆကာဒီသု စ ဒုက္ကဋံ။ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ဟတ္ထိအဿဂေါဏဂဒြဘဩဋ္ဌမဟိံသာဒီနံ နာသာယ ထုလ္လစ္စယံ၊ တထာ တေသံ ဝတ္ထိကောသေသု။ သဗ္ဗေသမ္ပိ တိရစ္ဆာနဂတာနံ အက္ခိကဏ္ဏဝဏေသု ဒုက္ကဋံ၊ တထာ တေသံ အဝသေသသရီရေသုပိ။

ဣဒါနိ ¶ ပဝေသနံ နာမ န ကေဝလံ အတ္တုပက္ကမေနေဝ ဟောတိ၊ ဘိက္ခုပစ္စတ္ထိကာဒီနံ ပန ဝသေန ¶ ပရူပက္ကမေနာပိ ဟောတိ၊ တတ္ထာပိ သေဝနစိတ္တေ သတိ ပါရာဇိကော ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ယော ဘိက္ခု ပဝေသနပဝိဋ္ဌဌိတဥဒ္ဓါရဏက္ခဏေသု သာဒိယတိ၊ တသ္မိံ ခဏေ သေဝနစိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေတိ၊ သောပိ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ ယော ပန ဘိက္ခု သဗ္ဗသော အသာဒိယန္တော အာသီဝိသမုခံ အင်္ဂါရကာသုဉ္စ ပဝိဋ္ဌံ ဝိယ မညတိ၊ သော နိပ္ပရာဓော ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဌိတံ နာမ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိသမယပ္ပဝတ္တိ။

၃-၄။ ဣဒါနိ ဒုတိယံ ဒဿေတုံ ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘အာဒိယေယျာ’’တိအာဒီနံ ပဒါနံ ‘‘အဒိန္နံ ထေယျစိတ္တေန ဘဝေ ပါရာဇိကော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ အာဒိယေယျာတိ အာရာမာဒိံ အဘိယုဉ္ဇိတွာ ယော ဘိက္ခု ဂဏှေယျ၊ သော ဘဝေ ပါရာဇိကောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဟရေယျာတိ ဝေတနေန ဝါ မိတ္တဘာဝေန ဝါ အညဿ ဘဏ္ဍံ ဟရန္တော ပုန ထေယျစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ‘‘သီသေ ဘာရံ ထေယျစိတ္တော အာမသတီ’’တိအာဒိနာ ဂဏှေယျာတိ အတ္ထော။ အဝဟရေယျာတိ ‘‘ဥပနိက္ခိတ္တံ ဘဏ္ဍံ ‘ဒေဟိ မေ ဘဏ္ဍ’န္တိ ဝုစ္စမာနော ‘နာဟံ ဂဏှာမီ’’တိအာဒိနာ အဝဟရေယျ။ ဣရိယာပထံ ကောပေယျာတိ ‘‘သဟဘဏ္ဍဟာရကံ နေဿာမီ’’တိ တေနေဝ ပုရိသေန တံ နေတုံ တဿ ဂမနပထံ ဝါရေတွာ အညေန မဂ္ဂေန တံ သန္တဇ္ဇေတွာ နေတိ၊ ဧဝံ နေန္တဿ တဿ ပုရိသဿ ပဌမပါဒေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ ပါရာဇိကံ။ ‘‘ထလဋ္ဌံ ဘဏ္ဍံ ထေယျစိတ္တော အာမသတီ’’တိအာဒိနာ ဌာနာ စာဝေယျ။ ပရိကပ္ပိတဋ္ဌာနံ ဝါ သုင်္ကဃာတံ ဝါ အတိက္ကာမေန္တော သင်္ကေတံ ဝီတိနာမေယျ။ ယံ ကိဉ္စိ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ သဿာမိကံ ဘဏ္ဍံ တေဟိ သာမိကေဟိ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ န ဒိန္နန္တိ အဒိန္နံ။

ဣဒါနိ ¶ န ဣမိနာဝ အာကာရေန အဝဟာရကော ပါရာဇိကော ဟောတိ၊ အညထာပိ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ထေယျာဝဟာရကော စ ဗလာဝဟာရကော စ ကုသာဝဟာရကော စ ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရကော စ ပရိကပ္ပာဝဟာရကော စ ဘဝေ ပါရာဇိကောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ထေယျာဝဟာရော နာမ သန္ဓိစ္ဆေဒါဒီဟိ ဝါ ကံသကူဋမာနကူဋတုလာကူဋာဒီဟိ ဝါ ဝဉ္စေတွာ ဂဟဏံ။ ပသယှာဝဟာရော ဗလာဝဟာရော။ ကုသသင်္ကမနံ ကတွာ ပရကောဋ္ဌာသဂ္ဂဟဏံ ကုသာဝဟာရော။ ပရဘဏ္ဍံ ပံသုအာဒိနာ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ သာမိကေသု အပဿိတွာ ဂတေသု ပစ္စာဂန္တွာ ဂဟဏံ ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော။ ပရိကပ္ပာဝဟာရော ပန ဒုဝိဓော ဘဏ္ဍောကာသဝသေန။ တတ္ထ ‘‘သာဋကော စေ၊ ဂဏှိဿာမိ၊ သုတ္တဉ္စေ၊ န ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဘဏ္ဍံ ပရိကပ္ပေတွာ အန္ဓကာရေ ပသိဗ္ဗကံ ဂဏှာတိ။ တတ္ထ စေ သာဋကော ဟောတိ၊ ဥဒ္ဓါရေယေဝ ¶ ပါရာဇိကံ။ သစေ သုတ္တံ ဟောတိ၊ ရက္ခတိ၊ ပုန ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဉတွာပိ ‘‘ယံ လဒ္ဓံ၊ တံ ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဥဂ္ဂဏှန္တော ဥဒ္ဓါရေယေဝ ပါရာဇိကံ၊ အယံ ဘဏ္ဍပရိကပ္ပော။ ဩကာသပရိကပ္ပော ဂဗ္ဘဒွါရပ္ပမုခဝိဟာရာဒီနံ ဝသေန ပရိစ္ဆေဒံ ကရောတိ ‘‘သစေ မံ ဧတ္ထန္တရေ ပဿန္တိ၊ ဒဿာမိ၊ နော စေ ပဿန္တိ၊ ဂဏှိတွာ ဂစ္ဆာမီ’’တိ၊ တဿ တံ ပရိကပ္ပိတပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကမန္တဿ ပဒဝါရေန ပါရာဇိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အယံ ဩကာသပရိကပ္ပော။

ဣဒါနိ ဣမသ္မိံ အဒိန္နာဒါနေ ဝိနိစ္ဆယနယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဏ္ဍကာလဂ္ဃဒေသေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာတိ အဒိန္နာဒါနေ။ နိစ္ဆယောတိ ဝိနိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ‘‘မယာ ဣဒံ နာမ ဘဏ္ဍံ ထေယျစိတ္တေန ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဝိနယဓရေန သဟသာဝ တံ အာပတ္တိံ အနာရောပေတွာ တဿ ဘဏ္ဍဿ သာမိကအဿာမိကဘာဝံ ဥပပရိက္ခိတွာ ယဒိ သဿာမိကံ၊ တဿ ဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃဝသေန အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော။ သစေ နိရာလယကာလေ ဂဟိတံ ¶ ၊ ပါရာဇိကေန န ကာရေတဗ္ဗော၊ အယံ ဘဏ္ဍဝသေန ဝိနိစ္ဆယော။

ကာလောတိ အဝဟာရကာလော။ တဒေဝ ဟိ ဘဏ္ဍံ ကဒါစိ မဟဂ္ဃံ ဟောတိ၊ ကဒါစိ အပ္ပဂ္ဃံ၊ တသ္မာ ယသ္မိံ ကာလေ အဝဟဋံ၊ တသ္မိံ ကာလေ ယော တဿ အဂ္ဃော၊ တေန အဂ္ဃေန အာပတ္တိယာ ကာရေတဗ္ဗော၊ အယံ ကာလဝသေန ဝိနိစ္ဆယော။

အဂ္ဃောတိ ဘဏ္ဍဂ္ဃော။ နဝဘဏ္ဍဿ ဟိ ယော အဂ္ဃော၊ သော ပစ္ဆာ ပရိဟာယတိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗဒါ ဘဏ္ဍံ ပကတိအဂ္ဃဝသေနေဝ န ကာရေတဗ္ဗံ၊ အယံ အဂ္ဃဝသေန ဝိနိစ္ဆယော။ ဒေသောတိ အဝဟာရဒေသော။ ဘဏ္ဍုဋ္ဌာနဒေသေ ဟိ ဘဏ္ဍံ အပ္ပဂ္ဃံ ဟောတိ၊ အညတ္ထ မဟဂ္ဃံ၊ တသ္မာ ယသ္မိံ ဒေသေ ဘဏ္ဍံ အဝဟဋံ၊ တသ္မိံယေဝ ဒေသေ အဂ္ဃေန ကာရေတဗ္ဗော၊ အယံ ဒေသဝသေန ဝိနိစ္ဆယော။

ပရိဘောဂေနပိ သာဋကာဒိကဿ ဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃော ပရိဟာယတိ၊ တသ္မာ တဿ ပရိဘောဂဝသေန ပရိဟီနာပရိဟီနဘာဝေါ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗော၊ အယံ ပရိဘောဂဝသေန ဝိနိစ္ဆယော။

၅။ ဣဒါနိ တတိယံ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿဝိဂ္ဂဟ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မနုဿဝိဂ္ဂဟန္တိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန ¶ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နံ ကလလရူပံ အာဒိံ ကတွာ ပကတိယာ ဝီသတိဝဿသတာယုကဿ သတ္တဿ ယာဝ မရဏကာလာ ဧတ္ထန္တရေ အနုပုဗ္ဗေန ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တော အတ္တဘာဝေါ၊ ဧသော မနုဿဝိဂ္ဂဟော နာမ၊ ဧဝရူပံ မနုဿဝိဂ္ဂဟန္တိ အတ္ထော။ စိစ္စာတိ ဝဓကစေတနာဝသေန သဉ္စေတေတွာ ပကပ္ပေတွာ အဘိဝိတရိတွာ ဝီတိက္ကမောတိ အတ္ထော။ ဇီဝိတာ ဝါ ဝိယောဇယေတိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ မနုဿဝိဂ္ဂဟံ ¶ ကလလကာလေပိ တာပနမဒ္ဒနေဟိ ဝါ ဘေသဇ္ဇသမ္ပဒါနေန ဝါ တတော ဝါ ဥဒ္ဓမ္ပိ တဒနုရူပေန ဥပက္ကမေန သန္တတိဝိကောပနဝသေန ယော ဇီဝိတာ ဝိယောဇေယျ၊ သော စုတော ဘဝေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ‘‘သတ္ထဟာရကံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ဟရတီတိ ဟာရကံ၊ ကိံ ဟရတိ? ဇီဝိတံ၊ ဟရိတဗ္ဗန္တိ ဝါ ဟာရကံ၊ ဥပနိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော၊ သတ္ထဉ္စ တံ ဟာရကဉ္စာတိ သတ္ထဟာရကံ။ အဿာတိ မနုဿဝိဂ္ဂဟဿ။ ယထာ မနုဿဝိဂ္ဂဟော ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ တံ အသိအာဒိသတ္ထံ ပဋိလဘတိ၊ တထာ သယံ မရဏစေတနော မရဏာဓိပ္ပာယော ဟုတွာ ဥပနိက္ခိပေယျ။ သောပိ စုတော ဘဝေတိ အတ္ထော။ ဧတေန ထာဝရပ္ပယောဂံ ဒဿေတိ။

၆-၇။ ဣဒါနိ ‘‘မရဏဝဏ္ဏံ ဝါ သံဝဏ္ဏေယျာ’’တိအာဒိဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂါဟေယျ မရဏူပါယံ၊ ဝဒေယျ မရဏေ ဂုဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘သတ္ထံ ဝါ အာဟရ၊ ဝိသံ ဝါ ခါဒ၊ ရဇ္ဇုယာ ဝါ ဥဗ္ဗန္ဓိတွာ ကာလံ ကရောဟီ’’တိအာဒိနာ နယေန မရဏတ္ထာယ ဥပါယံ ဂါဟေယျ။ မရဏသံဝဏ္ဏနာ ပနေတ္ထ ဗဟုဝိဓာ ‘‘ကာယေန သံဝဏ္ဏေတိ၊ ဝါစာယ ကာယဝါစာယ ဒူတေန လေခါယ ဝါ သံဝဏ္ဏေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တတ္ထ ကာယေန သံဝဏ္ဏေတိ နာမ ကာယေန ဝိညာပေတိ။ ‘‘ယော ပပါတေ ပပတနာဒီနိ ကတွာ မရတိ၊ သော ဓနံ ဝါ လဘတိ၊ ယသံ ဝါ လဘတိ၊ သဂ္ဂံ ဝါ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒိနာ နယေန သံဝဏ္ဏေတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ တဿ ဝစနံ သုတွာ ကောစိ ‘‘မရိဿာမီ’’တိ ဒုက္ခံ ဝေဒနံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ ထုလ္လစ္စယံ။ မရတိ စေ၊ ပါရာဇိကံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဒူတေန သံဝဏ္ဏနာယံ ပန ဒူတဿ သာသနံ အာရောစာပေတိ ‘‘ဧဝံ အာရောစေဟီ’’တိ၊ ‘‘ယော ဧဝံ မရတိ၊ သော ဓနံ ဝါ လဘတီ’’တိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။ လေခါယ သံဝဏ္ဏေတိ နာမ ဂိရိပဗ္ဗတပုရာဏာဒိလေခံ လိခတိ၊ ‘‘ယော ဧဝံ မရတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဧတ္ထာပိ ယော မရဏူပါယံ ဝါ ဂါဟေယျ၊ မရဏေ ဝါ ဂုဏံ ဝဒေယျ၊ သော စုတော ဘဝေတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဣဒါနိ ¶ ပန ဣမဿ မနုဿဝိဂ္ဂဟဿ ဆဗ္ဗိဓေ ပယောဂေ ဒဿေတုံ ‘‘ပယောဂါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သာဟတ္ထိကနိဿဂ္ဂိကအာဏတ္တိကထာဝရဣဒ္ဓိမယဝိဇ္ဇာမယာနံ ဝသေန တဿ မနုဿဝိဂ္ဂဟဿ ဆပ္ပယောဂါတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ သာဟတ္ထိကောတိ သယံ မာရေန္တဿ ကာယေန ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ¶ ဝါ ပဟရဏံ။ နိဿဂ္ဂိကောတိ ဒူရေ ဌိတံ မာရေတုကာမဿ ကာယာဒီဟိ ဥသုသတ္တိယန္တပါသာဏာဒီနံ နိဿဇ္ဇနံ။ အာဏတ္တိကောတိ ‘‘အသုကံ နာမ မာရေဟီ’’တိ အညံ အာဏာပေန္တဿ အာဏာပနံ။ ထာဝရောတိ ဩပါတက္ခဏနံ၊ အပဿေနသံဝိဓာနံ၊ အသိအာဒီနံ ဥပနိက္ခိပနံ၊ တဠာကာဒီသု ဝိသသမ္ပယောဇနံ၊ ရူပူပဟာရောတိ ဧဝမာဒိ။ ကမ္မဝိပါကဇာယ ဣဒ္ဓိယာ ပယောဇနံ ဣဒ္ဓိပယောဂံ။ မာရဏတ္ထာယ ဝိဇ္ဇာနံ ပရိဇပ္ပနံ ဝိဇ္ဇာမယောတိ။

ဣဒါနိ ဣမေသု ဆသု ပယောဂေသု အာဏတ္တိယံ သင်္ကေတဝိသင်္ကေတတံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာလဝတ္ထာဝုဓိရိယာပထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကာလောတိ ပုဗ္ဗဏှသာယနှာဒိကာလော စ ယောဗ္ဗနထာဝရိယာဒိကာလောပိ စ။ ဣမေသု ယံ ကိဉ္စိ ကာလံ နိယမေတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ နာမ ကာလေ မာရေဟီ’’တိ အာဏတ္တော သစေ တသ္မိံယေဝ ကာလေ မာရေတိ၊ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ။ သစေ နိယမိတကာလတော ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ မာရေတိ၊ အာဏာပကော မုစ္စတိ။ ဝတ္ထူတိ မာရေတဗ္ဗော ပုဂ္ဂလော။ သစေ အာဏတ္တော တမေဝ မာရေတိ၊ အာဏာပကဿ အာဏတ္တိက္ခဏေယေဝ ပါရာဇိကံ။ အထ အညံ မာရေတိ၊ အာဏာပကော မုစ္စတိ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဝုဓန္တိ အသိအာဒိ။ ဣရိယာပထောတိ မာရေတဗ္ဗဿ ဂမနံ ဝါ နိသဇ္ဇာ ဝါတိ ဧဝမာဒိကော။ ကိရိယာဝိသေသောတိ ဝိဇ္ဈနံ ဝါ ဆေဒနံ ဝါ ဘေဒနံ ဝါ သူလာရောပနံ ဝါတိ ဧဝမာဒိကော။ ဩကာသောတိ ဂါမော ဝါ ဝနံ ဝါ ဂေဟံ ဝါတိ ဧဝမာဒိကော။ ဣမေသု ယထာ ¶ ယထာ ဝဓကော အာဏတ္တော၊ တထာ တထာ ကတေ အာဏာပကဿ အာပတ္တိ၊ အညထာ ကတေ ဝိသင်္ကေတော ဟောတိ။ အာဏတ္တိယံ ပန အယံ ဝိသေသော ‘‘အဓိဋ္ဌာယာတိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အာဏာပေတိ ‘ဧဝံ ဝိဇ္ဈ၊ ဧဝံ ပဟရ၊ ဧဝံ ဃာတေဟီ’’တိ ဝုတ္တာယ ပါဠိယာ လဗ္ဘတီတိ ဉာတဗ္ဗော။

၈-၉။ ဣဒါနိ စတုတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဈာနာဒိဘေဒ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ‘‘ဈာနံ ဝိမောက္ခော သမာဓိ သမာပတ္တိ ဉာဏဒဿနံ မဂ္ဂဘာဝနာ ဖလသစ္ဆိကိရိယာ ကိလေသပ္ပဟာနံ ဝိနီဝရဏတာ စိတ္တဿ သုညာဂါရေ အဘိရတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ အတ္တနိ နတ္ထိတာယ နောသန္တံ ‘‘မယိ အတ္ထီ’’တိ အတ္တနိ ဝါ တံ ‘‘အဟံ ဧတ္ထ သန္ဒိဿာမီ’’တိ အတ္တာနံ ဝါ တတ္ထ ဥပနေတွာ ဒီပေန္တော စုတော ဘဝေ။ ကောဋ္ဌာသံ ဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဈာနလာဘီ၊ ဝိမောက္ခလာဘီ၊ သမာဓိလာဘီ၊ သမာပတ္တိလာဘီမှီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ကောဋ္ဌာသတော ဝါတိ အတ္ထော။ ဧကေကံ ဝါတိ ‘‘ပဌမဿ ¶ ဈာနဿ လာဘီ၊ ဒုတိယဿ ဈာနဿ လာဘီမှီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဧကေကံ ဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘အတီတဘဝေ သောတာပန္နောမှီ’’တိ ဝဒတော အတီတဘဝံ သန္ဓာယ ကထိတတ္တာ ပါရာဇိကံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နဘဝဿိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တဿ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝနိဿိတံ ကတွာတိ အတ္ထော။ အညာပဒေသရဟိတန္တိ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ၊ သော ဘိက္ခု ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘီ’’တိအာဒိနာ နယေန အညာပဒေသံ ဝိနာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဒီပေန္တော ဟိ ထုလ္လစ္စယမာပဇ္ဇတိ။ ဒီပေန္တောတိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိံ၊ သမာပဇ္ဇာမိ၊ သမာပန္နော၊ ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘီမှိ၊ ဝသီမှိ၊ သစ္ဆိကတံ အဿာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဒီပေန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘အဓိဂတော’’တိ မာနော အဓိမာနော၊ သော ယဿ နတ္ထိ၊ သော အနဓိမာနိကော။ ကေန ဧဝံ ဒီပေန္တောတိ စေ? တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာယေန ဝါစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ ¶ ၊ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ တဒုဘယေန ဝါတိ အတ္ထော။ ဝိညတ္တိပထေတိ ယတ္ထ ဌိတော မနုဿဇာတိကော ဂဟဋ္ဌော ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ တဿ ဝစနံ ပကတိသောတေန သုတွာ သမနန္တရမေဝ ‘‘ဣမံ နာမ ဧသ ဝဒတီ’’တိ ဇာနာတိ၊ တတ္ထ ဌတွာ ဒီပေန္တော စုတော ဘဝေ၊ န ဒေဝဗြဟ္မာဒီသု အညတရေန ဉာတေတိ အတ္ထော။

၁၀။ ဣဒါနိ စတုန္နမ္ပိ သာဓာရဏဝိနိစ္ဆယံ ဝတ္တုံ ‘‘ပါရာဇိကေတေ စတ္တာရော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာယံ သင်္ခေပေါ – စတ္တာရောပိ ဧတေ ပါရာဇိကာ ‘‘ဧကကမ္မံ ဧကုဒ္ဒေသော သမသိက္ခတာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တသံဝါသဿ အဘဗ္ဗတာယ အသံဝါသာ၊ ယထာပုရေ ပုဗ္ဗေ ဂိဟိကာလေ စ အနုပသမ္ပန္နကာလေ စ အသံဝါသိကာ၊ ဧဝံ ပစ္ဆာ ပါရာဇိကံ အာပန္နာပိ အသံဝါသာတိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော – အဘဗ္ဗာ ဘိက္ခုဘာဝါယ ပုန တေန အတ္တဘာဝေန ဥပသမ္ပဒါယ အဝတ္ထုတာယ ဥပသမ္ပန္နာ ဘဝိတုမ္ပိ အဘဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ကိံ ဝိယာတိ စေ? သီသစ္ဆိန္နောဝ ဇီဝိတုံ၊ ယထာပိ သီသစ္ဆိန္နော တေန အတ္တဘာဝေန ပုန ဇီဝိတုံ အဘဗ္ဗော၊ ဧဝမိမေ စတ္တာရောတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၁။ ဣဒါနိ ဣမေသု စတူသု ပါရာဇိကေသု ယေ ပရိယာယာဏတ္တီဟိ သမ္ဘဝန္တိ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိယာယော စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပရိယာယောတိ မရဏာဓိပ္ပာယဿ ကာယပယောဂေါ ဝါ ဝစီပယောဂေါ ဝါ။ တသ္မာ ‘‘ယော ဤဒိသေ မုဟုတ္တေ သတ္ထံ ဝါ အာဟရိတွာ ဝိသံ ဝါ ခါဒိတွာ သောဗ္ဘာဒီသု ဝါ ပပတိတွာ မရတိ၊ သော ဓနံ ဝါ လဘတိ၊ ယသံ ဝါ လဘတီ’’တိအာဒိနာ နယေန မရဏံ အဘိနန္ဒန္တော ‘‘ဣဒံ သုတွာ ယော ကောစိ မရတူ’’တိ ယော ပရိယာယေန ဝဒတိ၊ တံ သုတွာ သစေ ¶ ကောစိ တထာ မရတိ၊ ပါရာဇိကံ။ နိယမိတေန ပန ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တဿေဝ မရဏေ ပါရာဇိကံ။ အာဏတ္တိ ¶ ပန ဝုတ္တတ္ထာယေဝ။ တတိယေ မနုဿဝိဂ္ဂဟပါရာဇိကေ လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုတိယေ ပန အဒိန္နာဒါနေ အာဏတ္တိ ဧဝ လဗ္ဘတိ၊ န ပရိယာယောတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ နံ ပရိယာယေန နာပဇ္ဇတီတိ? ယထာ မနုဿဝိဂ္ဂဟေ ‘‘မရဏဝဏ္ဏံ ဝါ သံဝဏ္ဏေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ ဣဓ အဒိန္နာဒါနေ ‘‘ဝဏ္ဏံ ဝါ သံဝဏ္ဏေယျာ’’တိ အဝုတ္တတ္တာ။ သေသေသူတိ ပဌမစတုတ္ထေသု ပရိယာယာဏတ္တိဒွယံ န လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။

၁၂။ ဣဒါနိ စတူသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ အင်္ဂဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘သေဝေတုကာမတာစိတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မေထုနဓမ္မဿာတိ မေထုနဓမ္မပါရာဇိကဿ။ ဗုဓာတိ ဝိနယဓရာ။

၁၃။ မနုဿသန္တိ မနုဿသန္တကတာ။ ဧတေန ပေတတိရစ္ဆာနဂတပရိဂ္ဂဟေသု အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ တထာသညီတိ မနုဿသန္တကဝသေန ပရပရိဂ္ဂဟိတသညီတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထုနော ဂရုတာတိ ပဉ္စမာသကံ ဝါ အတိရေကပဉ္စမာသကံ ဝါ တဒဂ္ဃနကံ ဘဏ္ဍံ ဝါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဝဟာရော စာတိ ပဉ္စဝီသတိယာ အဝဟာရေသု ယေန ကေနစိ အဝဟာရော ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဒိန္နာဒါနဟေတုယောတိ အဒိန္နာဒါနပါရာဇိကဿ ဧတာနိ ပဉ္စ အင်္ဂါနီတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၄။ ပါဏော မာနုဿကောတိ မနုဿဇာတိကပါဏော။ တသ္မိံ ပါဏေ ပါဏသညိတာ။ ဃာတစေတနာတိ ဝဓကစေတနာ။ ပယောဂေါတိ တံသမုဋ္ဌိတော သာဟတ္ထိကာဒီနံ ဆန္နံ ပယောဂါနံ အညတရပယောဂေါ။ တေန ပယောဂေန မရဏံ။ ပဉ္စေတေ ဝဓဟေတုယောတိ မနုဿဝိဂ္ဂဟပါရာဇိကဿ ပဉ္စ အင်္ဂါနီတိ အတ္ထော။

၁၅။ အသန္တတာတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဿ အတ္တနိ အသန္တတာ စာတိ အတ္ထော။ ပါပမိစ္ဆတာယာရောစနာတိ ဣမိနာ ယော ကေဝလံ ¶ ပါပမိစ္ဆတံ ဝိနာ မန္ဒတ္တာ မောမူဟတ္တာ ဘဏတိ၊ တဿ အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ တဿာတိ ယဿ အာရောစေတိ၊ တဿ မနုဿဇာတိတာ စ။ ‘‘ယော တေ ဝိဟာရေ ဝသတိ၊ သော ဘိက္ခု အရဟာ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၁၆၀၊ ၃၃၆) နာညာပဒေသော စ။ တဒေဝါတိ တဒါ ဧဝ တင်္ခဏေယေဝ ဇာနနံ။ အသန္တဒီပနေတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာရောစနပါရာဇိကေတိ အတ္ထော။

၁၆။ ဣဒါနိ ¶ ‘‘ပါရာဇိကာ စ စတ္တာရော’’တိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတေဟိ သဒ္ဓိံ သမောဓာနေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အသာဓာရဏာ စတ္တာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာ ဝဇ္ဇပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာ အဋ္ဌဝတ္ထုကာတိ ဣမေ စတ္တာရော ဘိက္ခုနီနံ ဘိက္ခူဟိ အသာဓာရဏာ နာမ။ ဧတာသု ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလိကာ နာမ ယာ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန အဝဿုတာ တေနေဝ ရာဂေန အဝဿုတဿ မနုဿပုရိသဿ အက္ခကာနံ အဓော၊ ဇာဏုမဏ္ဍလာနံ ကပ္ပရာနဉ္စ ဥပရိ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန အာမသနာဒိံ သာဒိယတိ၊ တဿာ အဓိဝစနံ။ ယာ ပန ဘိက္ခုနီ အညိဿာ ဘိက္ခုနိယာ ပါရာဇိကသင်္ခါတံ ဝဇ္ဇံ ဇာနံ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ သာ ဝဇ္ဇပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ နာမ။ သမဂ္ဂေန ပန သင်္ဃေန ဥက္ခိတ္တံ ဘိက္ခုံ ယာ ဘိက္ခုနီ ယံဒိဋ္ဌိကော သော ဟောတိ၊ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟဏဝသေန အနုဝတ္တတိ၊ သာ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တိကာ နာမ။ ယာ ပန ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန တိန္တာ တထာဝိဓဿေဝ ပုရိသဿ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏံ ဝါ သင်္ဃာဋိကဏ္ဏဂ္ဂဟဏံ ဝါ သာဒိယတိ၊ ကာယသံသဂ္ဂသင်္ခါတဿ အသဒ္ဓမ္မဿ ပဋိသေဝနတ္ထာယ ပုရိသဿ ဟတ္ထပါသေ သန္တိဋ္ဌတိ ဝါ၊ တတ္ထ ဌတွာ သလ္လပတိ ဝါ၊ သင်္ကေတံ ဝါ ဂစ္ဆတိ၊ ပုရိသဿ အာဂမနံ ဝါ သာဒိယတိ၊ ကေနစိ ဝါ ပဋိစ္ဆန္နောကာသံ ပဝိသတိ၊ ဟတ္ထပါသေ ဌတွာ ကာယံ ဥပသံဟရတိ၊ အယံ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အဘဗ္ဗကာ ¶ ဧကာဒသာတိ ဧတ္ထ ပဏ္ဍကော ထေယျသံဝါသကော တိတ္ထိယပက္ကန္တကော တိရစ္ဆာနဂတော မာတုဃာတကော ပိတုဃာတကော အရဟန္တဃာတကော ဘိက္ခုနိဒူသကော သင်္ဃဘေဒကော လောဟိတုပ္ပာဒကော ဥဘတောဗျဉ္ဇနကောတိ ဣမေ ဧကာဒသ အဘဗ္ဗပုဂ္ဂလာ နာမ။ ဝိဗ္ဘန္တာ ဘိက္ခုနီတိ ယဒါ ဘိက္ခုနီ ဝိဗ္ဘမိတုကာမာ ဟုတွာ သေတဝတ္ထံ ဝါ ကာသာယမေဝ ဝါ ဂိဟိနိဝါသနာကာရေန နိဝါသေတိ၊ တဒါ ပါရာဇိကမာပန္နာ နာမ ဟောတိ၊ ပုန ဥပသမ္ပဒံ န လဘတိ၊ သာ စ ပါရာဇိကာတိ အတ္ထော။ မုဒုပိဋ္ဌိကော နာမ ကတပရိကမ္မာယ မုဒုကာယ ပိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော။ သော ဧတ္တာဝတာ န ပါရာဇိကော၊ အထ ခေါ ယဒါ အနဘိရတိယာ ပီဠိတော အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော မုခမဂ္ဂဝစ္စမဂ္ဂေသု အညတရံ ပဝေသေတိ၊ တဒါ ပါရာဇိကော ဟောတိ။

၁၇-၁၈။ လမ္ဗီတိ အင်္ဂဇာတဿ ဒီဃတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တော။ သောပိ ယဒါ အနဘိရတိယာ ပီဠိတော အတ္တနော အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော မုခေ ဝါ ဝစ္စမဂ္ဂေ ဝါ ပဝေသေတိ၊ တဒါ ပါရာဇိကော ဟောတိ။ မုခေန ဂဏှန္တောတိ ဧတ္ထ ယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ပရဿ သုတ္တဿ ဝါ ပမတ္တဿ ဝါ အင်္ဂဇာတံ အတ္တနော မုခေန ဂဏှာတိ၊ သော စာတိ အတ္ထော။ တတ္ထေဝါတိ ပရဿ အင်္ဂဇာတေဝါတိ အတ္ထော ¶ ။ ယော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ပရဿ အင်္ဂဇာတံ ကမ္မနိယံ ဒိသွာ အတ္တနော ဝစ္စမဂ္ဂေန တဿ ဥပရိ နိသီဒတိ၊ တံ အတ္တနော ဝစ္စမဂ္ဂံ ပဝေသေတိ၊ သော စာတိ အတ္ထော။ ဧတေ စတ္တာရော အနုလောမိကာ မေထုနဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထမိတိ စေ? မဂ္ဂေ မဂ္ဂပ္ပဝေသနသဒိသတာယ၊ န ဥဘိန္နံ ရာဂဝသေန သဒိသဘာဝူပဂတာနံ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိသဒိသတာယ။ ဣဓာဂတာ စတ္တာရောတိ မေထုနဓမ္မာဒိဝသေန ပါရာဇိကာ စတ္တာရော စာတိ ဧဝံ သမောဓာနတော စတုဝီသတိ ပါရာဇိကာတိ အတ္ထော။

ဧတ္ထာဟ ¶ – မာတုဃာတကပိတုဃာတကအရဟန္တဃာတကာ တတိယပါရာဇိကံ အာပန္နာ၊ ဘိက္ခုနိဒူသကော လမ္ဗီအာဒယော စတ္တာရော ပဌမပါရာဇိကံ အာပန္နာယေဝါတိ ကတွာ ကုတော စတုဝီသတီတိ? အဓိပ္ပာယော ပနေတ္ထ အတ္ထိ၊ မာတုဃာတကာဒယော ဟိ စတ္တာရော ဣဓ အနုပသမ္ပန္နာယေဝ အဓိပ္ပေတာ၊ လမ္ဗီအာဒယော စတ္တာရော ကိဉ္စာပိ ပဌမပါရာဇိကေန သင်္ဂဟိတာ၊ ယသ္မာ ဧကေန ပရိယာယေန မေထုနဓမ္မံ အပ္ပဋိသေဝိနောပိ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝိသုံ ဝုတ္တာတိ။ ပါရာဇိကဝိနိစ္ဆယော။

ပါရာဇိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၉။ ဣဒါနိ သင်္ဃာဒိသေသံ ပကာသေတုံ ‘‘ဂရုကာ နဝါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဂရုကာတိ သင်္ဃာဒိသေသာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ၊ အညတ္ထ ပန ပါရာဇိကာပိ သင်္ဂယှန္တိ။ ကသ္မာ ‘‘တေရသာ’’တိ အဝတွာ ‘‘နဝါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ စေ? ဝီတိက္ကမက္ခဏေယေဝ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ပဌမာပတ္တိကာ ဝုတ္တာ၊ ယာဝတတိယကာ ပန စတ္တာရော သင်္ဃာဒိသေသာ သင်္ဃာယတ္တတ္တာ စိရေန အာပဇ္ဇန္တီတိ န ဝုတ္တာ။ တတ္ထ မောစေတုကာမတာတိ မောစေတုကာမတာယာတိ အတ္ထော ‘‘အလဇ္ဇိတာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဣမိနာ ပန နယေန မောစနဿာဒေါ မုစ္စနဿာဒေါ မုတ္တဿာဒေါ မေထုနဿာဒေါ ဖဿဿာဒေါ ကဏ္ဍူဝနဿာဒေါ ဒဿနဿာဒေါ နိသဇ္ဇနဿာဒေါ ဝါစဿာဒေါ ဂေဟသိတပေမံ ဝနဘင်္ဂိယန္တိ ဧကာဒသ အဿာဒါ ဝုတ္တာ၊ တေသု ဧကံယေဝ မောစနဿာဒံ ဂဟေတွာ သေသာ ပဋိက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ။

တေသံ အဿာဒါနံ ဝသေန ဧဝံ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော – မောစေတုံ အဿာဒေါ မောစနဿာဒေါ။ မောစနဿာဒစေတနာယ ¶ နိမိတ္တေ ဥပက္ကမတိ၊ မုစ္စတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသော။ န မုစ္စတိ ¶ စေ၊ ထုလ္လစ္စယံ။ မုစ္စနဿာဒေ သစေ အတ္တနော ဓမ္မတာယ မုစ္စမာနံ အဿာဒေတိ၊ န ဥပက္ကမတိ၊ အနာပတ္တိ။ သစေ မုစ္စမာနံ အဿာဒေန္တော ဥပက္ကမိတွာ မောစေတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသောဝ။ အတ္တနော ဓမ္မတာယ မုတ္တေ အဿာဒေါ မုတ္တဿာဒေါ။ ဧတ္ထာပိ ဥပက္ကမဿ နတ္ထိတာယ အနာပတ္တိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ မေထုနဿာဒေန ဣတ္ထိံ ဂဏှန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ၊ အယံ မေထုနဿာဒေါ။ ဖဿဿာဒေါ ဒုဝိဓော အဇ္ဈတ္တိကော ဗာဟိရော စာတိ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တိကေ တာဝ အတ္တနော နိမိတ္တံ ‘‘ထဒ္ဓံ မုဒုကန္တိ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဝါ လောလဘာဝေန ဝါ ကီဠာပယတော သစေ မုစ္စတိ၊ အနာပတ္တိ။ ဗာဟိရဖဿဿာဒေ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန မာတုဂါမံ ဖုသတော အာလိင်္ဂတော စ မုတ္တေ အနာပတ္တိ။ ကဏ္ဍူဝနဿာဒေ ဒဒ္ဒုကစ္ဆာဒီနံ ဝသေန ခဇ္ဇမာနံ နိမိတ္တံ ကဏ္ဍူဝနဿာဒေန ကဏ္ဍူဝတော မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ဒဿနဿာဒေ မာတုဂါမဿ အနောကာသံ ဥပနိဇ္ဈာယတော မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ နိသဇ္ဇနဿာဒေ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ရဟော နိသိန္နဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ဝါစာယ အဿာဒေါ ဝါစဿာဒေါ။ တေန အဿာဒေန မာတုဂါမံ မေထုနပ္ပဋိသံယုတ္တာဟိ ဝါစာဟိ ဩဘာသန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ဂေဟသိတပေမေ မာတာဒီနံ မာတာဒိပေမေန အာလိင်္ဂနာဒိံ ကရောန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ဝနဘင်္ဂေ စ သန္ထဝကရဏတ္ထာယ ဣတ္ထိယာ ပေသိတံ ပုပ္ဖာဒိဝနဘင်္ဂသညိတံ ပဏ္ဏာကာရံ ‘‘ဣတ္ထန္နာမာယ နာမ ဣဒံ မေ ပေသိတ’’န္တိ အဿာဒေန အာမသန္တဿ မုတ္တေပိ အနာပတ္တိ။ ဧတေသု ပန မောစနဿာဒဝသေနေဝ ဥပက္ကမန္တဿ အာပတ္တိ၊ သေသာနံ ဝသေန အနာပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သုက္ကဿာတိ ‘‘နီလံ ပီတကံ လောဟိတကံ ဩဒါတံ တက္ကဝဏ္ဏံ ဒကဝဏ္ဏံ တေလဝဏ္ဏံ ခီရဝဏ္ဏံ ဒဓိဝဏ္ဏံ သပ္ပိဝဏ္ဏ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဧဝံ အာဂတေသု ဒသသု ဝဏ္ဏေသု ယဿ ကဿစိ သုက္ကဿာတိ အဓိပ္ပာယော ¶ ။ ဥပက္ကမ္မာတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပေ မောစေတိ၊ ဗဟိဒ္ဓါရူပေ မောစေတိ၊ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါရူပေ မောစေတိ၊ အာကာသေ ကဋိံ ကမ္ပေန္တော မောစေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဧဝံ ဝုတ္တေသု စတူသု ဥပါယေသု အညတရေန ဥပါယေန ‘‘ရာဂူပတ္ထမ္ဘေ မောစေတိ၊ ဝစ္စူပတ္ထမ္ဘေ မောစေတိ၊ ပဿာဝူပတ္ထမ္ဘေ မောစေတိ၊ ဝါတူပတ္ထမ္ဘေ မောစေတိ၊ ဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကဒဋ္ဌူပတ္ထမ္ဘေ မောစေတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေသု ပဉ္စသု ကာလေသု ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ အင်္ဂဇာတေ ကမ္မနိယံ ပတ္တေ ‘‘အာရောဂျတ္ထာယ မောစေတိ၊ သုခတ္ထာယ မောစေတိ၊ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ၊ ဒါနတ္ထာယ၊ ပုညတ္ထာယ၊ ယညတ္ထာယ၊ သဂ္ဂတ္ထာယ၊ ဗီဇတ္ထာယ၊ ဝီမံသတ္ထာယ၊ ဒဝတ္ထာယ မောစေတီ’’တိ (ပါရာ။ ၂၃၇) ဧဝံ ဝုတ္တေသု ဒသသု အဓိပ္ပာယေသု ယေန ကေနစိ အဓိပ္ပာယေန ဟတ္ထာဒီသု ယေန ကေနစိ ဥပက္ကမိတွာတိ အတ္ထော။ ဝိမောစယန္တိ အန္တမသော ယံ ဧကာ ခုဒ္ဒကမက္ခိကာ ပိဝေယျ၊ တတ္တကမ္ပိ မောစေန္တောတိ အတ္ထော။ အညတြ သုပိနန္တေနာတိ ယာ သုပိနန္တေ ¶ သုက္ကဝိဿဋ္ဌိ ဟောတိ၊ တံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ သမဏောတိ ယော ကောစိ ဥပသမ္ပန္နော။ ဂရုကန္တိ သင်္ဃာဒိသေသံ။ ဖုသေတိ အာပဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။

၂၀။ ဣဒါနိ ကာယသံသဂ္ဂံ ဒီပေတုံ ‘‘ဣတ္ထိသညီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဣတ္ထိသညီတိ တဒဟုဇာတာယပိ မနုဿိတ္ထိယာ ဣတ္ထိသညီယေဝ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ သစေ တတ္ထ ဝေမတိကော ဝါ ပဏ္ဍကပုရိသတိရစ္ဆာနဂတသညီ ဝါ ဟောတိ၊ ထုလ္လစ္စယံ၊ တထာ ဣတ္ထိယာ ကာယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါမသနေ စ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ကာယာမသနေ စ ယက္ခီပေတီပဏ္ဍကာနံ ကာယေန ကာယာမသနေ စ။ ပုရိသတိရစ္ဆာနဂတိတ္ထီနံ ပန ကာယေန ကာယာမသနေပိ ဒုက္ကဋံ၊ တထာ ယက္ခီအာဒီနံ ကာယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါဒီသု ¶ စ။ မတိတ္ထိယာ ပန ထုလ္လစ္စယံ။ ကာယသံသဂ္ဂရာဂဝါတိ ဣမိနာ မာတုပေမာဒိံ မောက္ခာဓိပ္ပာယဉ္စ ပဋိက္ခိပတိ။ သမ္ဖုသန္တောတိ ကာယသံသဂ္ဂရာဂေန ဥပက္ကမ္မ အန္တမသော လောမေနပိ မနုဿိတ္ထိံ သမ္ဖုသန္တောတိ အတ္ထသမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာ ယော ဣတ္ထိယာ အာလိင်္ဂတောပိ ကာယေန န ဝါယမတိ၊ ကေဝလံ ဖဿံယေဝ အနုဘဝတိ၊ တဿ အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။

၂၁။ ဣဒါနိ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစံ ပကာသေတုံ ‘‘တထာ သုဏန္တိ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ တထာတိ ဣတ္ထိသညီ။ မနုဿိတ္ထိံ သုဏန္တိန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သုဏန္တိန္တိ ဣမိနာ ပဋိဗလာယပိ ဣတ္ထိယာ အဝိညတ္တိပထေ ဌိတာယ ဒူတေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ အာရောစေန္တဿ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာပတ္တိန ဟောတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဝိညုဉ္စာတိ ဣမိနာ ယာ မဟလ္လိကာပိ ဗာလာပိ ဧဠမူဂါပိ အသဒ္ဓမ္မပ္ပဋိသံယုတ္တံ ကထံ န ဇာနာတိ၊ သာ ဣဓ နာဓိပ္ပေတာတိ ဒဿေတိ။ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါနံ ဝသေန မဂ္ဂံ ဝါ မေထုနံ ဝါ အာရဗ္ဘာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာယ ရာဂေါ ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာရာဂေါ၊ တေန ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာရာဂေန။ တံ အဿာဒေန္တော ဩဘာသေတွာ ဒုရုတ္တဝစနံ ဝတွာ ဂရုကံ ဖုသေတိ အတ္ထော။

ကထံ ဒွေ မဂ္ဂေ အာရဗ္ဘ ပသံသတိ ဂရဟတိ? တတ္ထ ပသံသာယပိ တာဝ ‘‘ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာသီ’’တိ ဝဒတိ၊ န တာဝသီသံ ဧတိ။ ‘‘တဝ ဝစ္စမဂ္ဂေါ စ ပဿာဝမဂ္ဂေါ စ သုဘော သုသဏ္ဌာနော ဒဿနီယော၊ ဤဒိသေန နာမ ဣတ္ထိလက္ခဏေန သုဘလက္ခဏေန သမန္နာဂတာသီ’’တိ ¶ ဝဒတိ၊ သီသံ ဧတိ၊ သင်္ဃာဒိသေသော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဂရဟဏေ ပန ‘‘သိခရဏီသိ၊ သမ္ဘိန္နာသိ၊ ဥဘတောဗျဉ္ဇနာသီ’’တိ ဣမာနိ တီဏိ သုဒ္ဓါနိယေဝ သီသံ ဧန္တိ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂါနံ နိယတဝစနတ္တာ အစ္စောဠာရိကတ္တာ စ။ အညာနိ ပန ‘‘အနိမိတ္တာသိ၊ နိမိတ္တမတ္တာသီ’’တိအာဒီနိ ¶ မဂ္ဂါနံ အနိယတဝစနတ္တာ မေထုနေန ဃဋေတွာ ဝုတ္တာနိ ဧဝ သီသံ ဧန္တိ။ မေထုနပ္ပဋိသံယုတ္တေ ‘‘ဒေဟိ မေ၊ အရဟသိ မေ ဒါတု’’န္တိအာဒီဟိ ပန သီသံ န ဧတိ၊ ‘‘မေထုနဓမ္မံ ဒေဟီ’’တိအာဒိနာ မေထုနဓမ္မေ ဃဋိတေယေဝ သင်္ဃာဒိသေသော။ ဣတ္ထိယာ ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂေ ဌပေတွာ အဓက္ခကံ ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလံ အာဒိဿ ဝဏ္ဏာဒိဘဏနေ ထုလ္လစ္စယံ၊ တထာ ယက္ခီပေတီပဏ္ဍကေသု ဝစ္စမဂ္ဂပဿာဝမဂ္ဂေ မေထုနေပိ။ ဣမေသံ ပန ယက္ခီအာဒီနံ အဓက္ခကာဒိကေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ပဒေသေ ဒုံက္ကဋံ၊ တထာ ဣတ္ထိယာဒီနံ ဥဗ္ဘက္ခကေ အဓောဇာဏုမဏ္ဍလေ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေ စာတိ။

ဒုဋ္ဌုလ္လဝါစာသိက္ခာပဒံ တတိယံ။

၂၂။ ဣဒါနိ အတ္တကာမပါရိစရိယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝတွာတိ ဒုဋ္ဌုလ္လောဘာသနေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဣတ္ထိံ ဣတ္ထိသညီယေဝ ဟုတွာ ဝတွာတိ အတ္ထော။ အတ္တကာမုပဋ္ဌာနဝဏ္ဏန္တိ ဧတ္ထ မေထုနဓမ္မသင်္ခါတေန ကာမေန ဥပဋ္ဌာနံ ကာမုပဋ္ဌာနံ၊ အတ္တနော အတ္ထာယ ကာမုပဋ္ဌာနံ အတ္တကာမုပဋ္ဌာနံ၊ အတ္တနာ ဝါ ကာမိတံ ဣစ္ဆိတန္တိ အတ္တကာမံ၊ သယံ မေထုနရာဂဝသေန ပတ္ထိတန္တိ အတ္ထော၊ အတ္တကာမဉ္စ တံ ဥပဋ္ဌာနဉ္စာတိ အတ္တကာမုပဋ္ဌာနံ၊ တဿ ဝဏ္ဏော အတ္တကာမုပဋ္ဌာနဝဏ္ဏော၊ တံ အတ္တကာမုပဋ္ဌာနဝဏ္ဏံ။ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘဂိနိ၊ ပါရိစရိယာနံ ယာ မာဒိသံ သီလဝန္တံ ကလျာဏဓမ္မံ ဗြဟ္မစာရိံ ဧတေန ဓမ္မေန ပရိစရေယျာ’’တိ ဧဝံ ဝတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ မေထုနရာဂိနောတိ ဣမိနာ ဂိလာနပစ္စယာဒီဟိ ဥပဋ္ဌာနဿ ဝဏ္ဏံ ဘဏတော အနာပတ္တီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဝါစာ မေထုနယုတ္တေနာတိ ဧတ္ထ မေထုနယုတ္တေနေဝ ဝါစာယ မေထုနယာစနေ ဂရုကံ ဟောတိ၊ န အညထာတိ အဓိပ္ပာယော။

အတ္တကာမပါရိစရိယသိက္ခာပဒံ စတုတ္ထံ။

၂၃။ ဣဒါနိ ¶ သဉ္စရိတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟေတွာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသေန ဝါ ဥဘိန္နံ မာတာဒီဟိ ဝါ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣတ္ထန္နာမံ ဣတ္ထိံ ဝါ ပုရိသံ ဝါ ဧဝံ ဘဏာဟီ’’တိ ဝုတ္တော တေသံ ဝစနံ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝါ ‘‘ဟောတူ’’တိ ဝါ ‘‘ဘဏာမီ’’တိ ဝါ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဝစီဘေဒံ ကတွာ၊ သီသကမ္ပနာဒီဟိ ဝါ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာတိ အတ္ထော။ သန္ဒေသန္တိ ဧတ္ထ ¶ ပန ဣတ္ထီ ဒသဝိဓာ မာတုရက္ခိတာ ပိတုရက္ခိတာ မာတာပိတုရက္ခိတာ ဘာတုရက္ခိတာ ဘဂိနိရက္ခိတာ ဉာတိရက္ခိတာ ဂေါတ္တရက္ခိတာ ဓမ္မရက္ခိတာ သာရက္ခာ သပရိဒဏ္ဍာတိ။ ဒသ ဘရိယာယော ဓနက္ကီတာ ဆန္ဒဝါသိနီ ဘောဂဝါသိနီ ပဋဝါသိနီ ဩဒပတ္တကိနီ ဩဘဋစုမ္ဗဋကာ ဒါသီ စ ဘရိယာ စ ကမ္မကာရီ စ ဘရိယာ စ ဓဇာဟဋာ မုဟုတ္တိကာ စာတိ။

တာသု မာတုရက္ခိတာ ဘိက္ခုံ ပဟိဏတိ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဘန္တေ၊ ဣတ္ထန္နာမံ ဗြူဟိ ‘ဟောမိ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ…ပေ… မုဟုတ္တိကာ စာ’’တိ၊ အယံ ဣတ္ထိယာ သန္ဒေသော နာမ။ သစေ မာတုရက္ခိတာယ မာတာပိတာဘာတာဘဂိနိအာဒယော ဘိက္ခုံ ပဟိဏန္တိ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဘန္တေ၊ ဣတ္ထန္နာမံ ဗြူဟိ ‘ဟောတု ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ…ပေ… မုဟုတ္တိကာ စာ’’တိ၊ အယမ္ပိ ဣတ္ထိယာ သန္ဒေသောယေဝ နာမ။ ဧဝံ ပိတုရက္ခိတာဒီသုပိ နယော နေတဗ္ဗော။ ပုရိသော ဘိက္ခုံ ပဟိဏတိ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဘန္တေ၊ ဣတ္ထန္နာမံ မာတုရက္ခိတံ ဗြူဟိ…ပေ… သပရိဒဏ္ဍံ ဗြူဟိ ‘ဟောတု ကိရ ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ…ပေ… မုဟုတ္တိကာ စာ’’တိ၊ အယံ ပုရိသဿ သန္ဒေသော နာမ။ သစေ ပုရိသဿ မာတာပိတာဘာတာဘဂိနိအာဒယော ဘိက္ခုံ ပဟိဏန္တိ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဘန္တေ၊ ဣတ္ထန္နာမံ မာတုရက္ခိတံ ဗြူဟိ…ပေ… သပရိဒဏ္ဍံ ဗြူဟိ ‘ဟောတု ဣတ္ထန္နာမဿ ဘရိယာ ဓနက္ကီတာ…ပေ… မုဟုတ္တိကာ စာ’’တိ၊ အယမ္ပိ ပုရိသဿ သန္ဒေသောယေဝ နာမ၊ အာဏာပနန္တိ အတ္ထော။

ဝီမံသိတွာတိ ¶ ဧတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရေန သာသနံ ဂဟေတွာ တဿာ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ တေသံ အဝဿာရောစနကာနံ မာတာပိတာဘာတာဘဂိနိအာဒီနံ ဝါ အာရောစေတွာတိ အတ္ထော။ ဟရန္တိ ယတ္ထ ပဟိတော၊ တတ္ထ ဂန္တွာ တဿာ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ အာရောစေတိ၊ သာ ဣတ္ထီ ဝါ ပုရိသော ဝါ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ လဇ္ဇာယ ဝါ တုဏှီ ဟောတု၊ ပုန အာဂန္တွာ တဿာ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ ဟရန္တော ဂရုကံ ဖုသေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှတိ ဝီမံသတိ ပစ္စာဟရတီ’’တိ ဝုတ္တံ အင်္ဂတ္တယံ သမ္ပာဒိတံ ဟောတိ။ ဣမာယ တိဝင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ သင်္ဃာဒိသေသော၊ ဣတော ယေဟိ ကေဟိစိ ဒွီဟိ အင်္ဂေဟိ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဧကေန ဒုက္ကဋံ။ ယက္ခီပေတီပဏ္ဍကေသု အင်္ဂတ္တယေနပိ ထုလ္လစ္စယမေဝ၊ ဧကေန ဝါ ဒွီဟိ ဝါ ဒုက္ကဋန္တိ။

၂၄။ ဣဒါနိ ကုဋိကာရသိက္ခာပဒံ အာဝိ ကာတုံ ‘‘သံယာစိတပရိက္ခာရ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတြာယံ ¶ သင်္ခေပတ္ထော – ‘‘ဝါသိံ ဒေထ၊ ဖရသုံ ဒေထာ’’တိအာဒိနာ သယံ ပဝတ္တိတယာစနာယ ဂဟိတပရိက္ခာရံ သံယာစိတပရိက္ခာရံ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တနယေန သင်္ဃံ တိက္ခတ္တုံ ယာစိတွာ လဒ္ဓဘိက္ခူဟိ ဝါ သင်္ဃေနေဝ ဝါ တတ္ထ ဂန္တွာ သာရမ္ဘာနာရမ္ဘသပရိက္ကမနာပရိက္ကမနဘာဝံ ဉတွာ အဒေသိတဝတ္ထုကံ ‘‘ကုဋိ နာမ ဥလ္လိတ္တာ ဝါ ဟောတိ အဝလိတ္တာ ဝါ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တာ ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၉) ဧဝံ ဝုတ္တလက္ခဏံ ကုဋိံ။ ‘‘တတြိဒံ ပမာဏံ၊ ဒီဃသော ဒွါဒသ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ၊ တိရိယံ သတ္တန္တရာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၄၈) ဧဝံ ဝုတ္တပမာဏာတိက္ကန္တံ၊ ‘‘မယှံ ဝါသာဂါရံ ဧသာ’’တိ ဧဝံ အတ္တာ ဥဒ္ဒေသော ဧတိဿာတိ အတ္တုဒ္ဒေသာ၊ တံ အတ္တုဒ္ဒေသံ ကတွာ ဂရုံ သင်္ဃာဒိသေသံ ဖုသေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အယံ ပနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော – အဒေသိတဝတ္ထုကံ ¶ ပမာဏာတိက္ကန္တံ ကုန္ထကိပိလ္လိကာဒီနံ အာသယေ ကတတ္တာ သာရမ္ဘံ ဒွီဟိ ဗလီဗဒ္ဒေဟိ ယုတ္တေန သကဋေန ဂန္တုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အပရိက္ကမနံ ဥလ္လိတ္တာဒိဘေဒံ ကုဋိံ အတ္တနော ဝသနတ္ထာယ ကရောန္တော ဝါ ကာရာပေန္တော ဝါ ‘‘ဣဒါနိ နိဋ္ဌာနံ ဂမိဿတီ’’တိ ပဌမပိဏ္ဍဒါနေ ထုလ္လစ္စယံ၊ ဒုတိယပိဏ္ဍဒါနေန လေပေ ဃဋိတေ ဒွေ စ သင်္ဃာဒိသေသေ ဒွေ စ ဒုက္ကဋာနိ၊ သစေ ဒေသိတဝတ္ထုကာယေဝ ဝါ ပမာဏာတိက္ကန္တာယေဝ ဝါ ဟောတိ၊ ဧကံ သင်္ဃာဒိသေသံ ဒွေ စ ဒုက္ကဋာနိ အာပဇ္ဇတီတိ။

၂၅။ ဣဒါနိ ဝိဟာရကာရသိက္ခာပဒံ ဒဿေတုံ ‘‘မဟလ္လက’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မဟလ္လကန္တိ သဿာမိကဘာဝေန သံယာစိတကုဋိတော မဟန္တဘာဝေါ ဧတဿ အတ္ထိ၊ ယသ္မာ ဝါ ဝတ္ထုံ ဒေသာပေတွာ ပမာဏာတိက္ကမေနာပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ပမာဏမဟန္တတာယပိ မဟလ္လကော၊ တံ မဟလ္လကံ ဝိဟာရံ ဝါ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန အဒေသိတဝတ္ထုကဘာဝေန ဧကော သင်္ဃာဒိသေသော၊ သေသံ အနန္တရသဒိသမေဝ။ ဣဓ စ တတ္ထ စ ဝါသာဂါရံ ဌပေတွာ ဥပေါသထာဂါရံ ဝါ ဇန္တာဃရံ ဝါ အဂ္ဂိသာလံ ဝါ ဘဝိဿတီတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ကရောန္တဿ အနာပတ္တိ။

၂၆။ ဣဒါနိ အမူလကသိက္ခာပဒံ ပကာသေတုံ ‘‘အမူလကေနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အမူလကေနာတိ ယံ စောဒကေန စုဒိတကမှိ ပုဂ္ဂလေ အဒိဋ္ဌံ အသုတံ အပရိသင်္ကိတံ၊ ဣဒံ ဧတေသံ ဒဿနသဝနပရိသင်္ကာသင်္ခါတာနံ မူလာနံ အဘာဝတော အမူလကံ၊ တေန အမူလကေန ဝတ္ထုနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ¶ အဒိဋ္ဌံ နာမ အတ္တနော ပသာဒစက္ခုနာ ဝါ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဝါ အဒိဋ္ဌံ။ အသုတံ ¶ နာမ တထေဝ ကေနစိ ဝုစ္စမာနံ န သုတံ။ အပရိသင်္ကိတံ နာမ စိတ္တေန အပရိသင်္ကိတံ၊ တံ ပန ဒိဋ္ဌသုတမုတဝသေန တိဝိဓံ။ တတ္ထ ဘိက္ခုဉ္စ မာတုဂါမဉ္စ တထာရူပေ ဌာနေ ဒိသွာ ‘‘အဒ္ဓါ ဣမေဟိ ကတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ကရိဿန္တီ’’တိ ဝါ ပရိသင်္ကတိ၊ ဣဒံ ဒိဋ္ဌပရိသင်္ကိတံ နာမ။ အန္ဓကာရေ ပဋိစ္ဆန္နောကာသေ ဝါ ဘိက္ခုဿ စ မာတုဂါမဿ စ ဝစနံ သုတွာ ဒုတိယဿ အတ္ထိဘာဝံ အဇာနန္တော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ပရိသင်္ကတိ၊ ဣဒံ သုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဓုတ္တေဟိ ဣတ္ထီဟိ သဒ္ဓိံ ပစ္စန္တဝိဟာရေသု ပုပ္ဖဂန္ဓသုရာဒီဟိ အနုဘဝိတွာ ဂတဋ္ဌာနံ ဒိသွာ ‘‘ကေန နု ခေါ ဣဒံ ကတ’’န္တိ ဝီမံသန္တော တတြ ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇာ ကတာ ဟောတိ၊ ဘေသဇ္ဇတ္ထာယ အရိဋ္ဌံ ဝါ ပီတံ၊ သော တဿ ဂန္ဓံ ဃာယိတွာ ‘‘အယံ သော ဘဝိဿတီ’’တိ ပရိသင်္ကတိ၊ ဣဒံ မုတပရိသင်္ကိတံ နာမ။ ဧဝံ တိဝိဓာယ ပရိသင်္ကာယ အဘာဝေန အပရိသင်္ကိတန္တိ အတ္ထော။

စောဒေန္တောတိ ‘‘ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အာပန္နောသိ၊ အဿမဏောသိ၊ အသကျပုတ္တိယောသီ’’တိအာဒီဟိ ဝစနေဟိ သယံ စောဒေန္တောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ စောဒေန္တဿ ဝါစာယ ဝါစာယ သင်္ဃာဒိသေသော။ စောဒါပေန္တော ဝါတိ အတ္တနာ တဿ သမီပေ ဌတွာ အညံ ဘိက္ခုံ အာဏာပေတွာ စောဒါပေန္တော တဿ အာဏတ္တဿ ဝါစာယ ဝါစာယ ဂရုံ ဖုသေတိ အတ္ထော။ အထ သောပိ စာဝနာဓိပ္ပာယေန ‘‘မယာပိ ဒိဋ္ဌံ အတ္ထီ’’တိအာဒိနာ နယေန စောဒေတိ၊ ဒွိန္နမ္ပိ ဝါစာယ အာပတ္တိ။ ဝတ္ထုနာ အန္တိမေန စာတိ ဘိက္ခုနော အနုရူပေသု ဧကူနဝီသတိယာ ပါရာဇိကေသု အညတရေနာတိ အတ္ထော။ စာဝေတုန္တိ ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေတုံ၊ ယော သုဒ္ဓံ ဝါ အသုဒ္ဓံ ဝါ ကတူပသမ္ပဒံ ပုဂ္ဂလံ သုဒ္ဓဒိဋ္ဌိကော သမာနော စာဝနာဓိပ္ပာယေန စောဒေတိ ဝါ စောဒါပေတိ ဝါ၊ တဿ သင်္ဃာဒိသေသောတိ အဓိပ္ပာယော။ သုဏမာနန္တိ ဣမိနာ ပရမ္မုခါ ဒူတေန ဝါ ပဏ္ဏေန ဝါ စောဒေတိ။ စောဒေန္တဿ ¶ န ရုဟတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ပရမ္မုခါ ပန သတ္တဟိ အာပတ္တိက္ခန္ဓေဟိ ဝဒန္တဿ ဒုက္ကဋံ။

၂၇။ ဣဒါနိ အညဘာဂိယသိက္ခာပဒံ ဒဿေတုံ ‘‘အညဿ ကိရိယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အညဿ ကိရိယန္တိ အညဿ ခတ္တိယာဒိဇာတိကဿ ပါရာဇိကဿ ဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ကိရိယံ ဒိသွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေန လေသေနာတိ ‘‘ဒသ လေသာ ဇာတိလေသော နာမလေသော ဂေါတ္တလေသော လိင်္ဂလေသော အာပတ္တိလေသော ပတ္တလေသော စီဝရလေသော ဥပဇ္ဈာယလေသော အာစရိယလေသော သေနာသနလေသော’’တိ (ပါရာ။ ၃၉၄) ဧဝံ ¶ ဝုတ္တေသု ဒသသု လေသေသု ယော တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဒိဿတိ၊ တေန လေသေန တဒညံ ပုဂ္ဂလံ ဗြဟ္မစရိယာ စာဝေတုံ အန္တိမဝတ္ထုနာ စောဒေန္တော ဂရုကံ ဖုသေတိ အတ္ထော။ တတ္ထ အညမ္ပိ ဝတ္ထုံ လိဿတိ သိလိဿတိ ဝေါဟာရမတ္တေနေဝ ဤသကံ အလ္လီယတီတိ လေသော၊ ဇာတိယေဝ လေသော ဇာတိလေသော။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ လေသေန စောဒေန္တော ကထံ စောဒေတိ? အညော ခတ္တိယဇာတိကော ဣမိနာ စောဒကေန ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော ဒိဋ္ဌော ဟောတိ၊ သော အညံ အတ္တနော ဝေရိံ ခတ္တိယဇာတိကံ ဘိက္ခုံ ပဿိတွာ တံ ခတ္တိယဇာတိလေသံ ဂဟေတွာ ဧဝံ စောဒေတိ ‘‘ခတ္တိယော မယာ ဒိဋ္ဌော ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပဇ္ဇန္တော၊ တွမ္ပိ ခတ္တိယော ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အာပန္နောသီ’’တိ ဝါ ‘‘သော တွံ ခတ္တိယော၊ နာညော၊ ပါရာဇိကံ ဓမ္မံ အဇ္ဈာပန္နောသီ’’တိ ဝါ စောဒေတိ။ ဧဝံ နာမလေသာဒယောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၂၈။ ဧတ္တာဝတာ ¶ ‘‘ဂရုကာ နဝါ’’တိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသု အာပန္နေသု ပဋိပဇ္ဇနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဆာဒေတိ ဇာနမာပန္န’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – ယော ဘိက္ခု ‘‘အယံ ဣတ္ထန္နာမာ အာပတ္တီ’’တိ အာပတ္တိဝသေန ဝါ ‘‘ဣဒံ ဘိက္ခူနံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧဝံ ဝတ္ထုဝသေန ဝါ ဇာနမာပန္နံ အာပတ္တိံ ယာဝ ဆာဒေတိ၊ တာဝ တေန ဘိက္ခုနာ အကာမာ ပရိဝါသော ဝသိတဗ္ဗောတိ။ စရေယျာတိ မာနတ္တံ သမာဒါယ ဝသေယျ။ ကိတ္တကံ ဒိဝသန္တိ စေ? ဆ ရတ္တိယော။ မာနတ္တဝါသော ပန သင်္ဃေယေဝ၊ န ဂဏေ၊ န ပုဂ္ဂလေ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ဃေ’’တိ။ ပရိဝုတ္ထောတိ ‘‘တယော ခေါ ဥပါလိ ပါရိဝါသိကဿ ဘိက္ခုနော ရတ္တိစ္ဆေဒါ သဟဝါသော ဝိပ္ပဝါသော အနာရောစနာ’’တိ (စူဠဝ။ ၈၃) ဧဝံ ဝုတ္တံ ရတ္တိစ္ဆေဒံ အကတွာ ပရိဝုတ္ထောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သဟဝါသောတိ ပကတတ္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေ ဥဒကပါတဋ္ဌာနဗ္ဘန္တရေ ဝါသော။ ဝိပ္ပဝါသော နာမ အညံ ပကတတ္တံ ဘိက္ခုံ ဝိနာ ဝါသော။ အနာရောစနာတိ အာဂန္တုကာဒီနံ အနာရောစနာ။ ဧတေသု တီသု ဧကေနာပိ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိ ဧဝ။ ဧတ္ထ ပန ဥပစာရသီမဂတာနံ အာရောစေတဗ္ဗံ၊ န ဗဟိ ဌိတာနံ၊ ဗဟိ ဌိတာနမ္ပိ သစေ သဒ္ဒံ သုဏာတိ၊ ပဿတိ၊ ဒူရံ ဝါ ဂန္တွာ အာရောစေတဗ္ဗမေဝ၊ အနာရောစေန္တဿ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ စေဝ ဝတ္တဘေဒေ ဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတိ။ အဇာနန္တဿေဝ ဥပစာရသီမံ ပဝိသိတွာ ဂစ္ဆန္တိ စေ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါဝ ဟောတိ၊ န ဝတ္တဘေဒေါ။

စိဏ္ဏမာနတ္တန္တိ ‘‘စတ္တာရော ခေါ၊ ဥပါလိ၊ မာနတ္တစာရိကဿ ဘိက္ခုနော ရတ္တိစ္ဆေဒါ သဟဝါသော ¶ ဝိပ္ပဝါသော အနာရောစနာ ဦနေ ဂဏေ စရဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၉၂) ဧဝံ ဝုတ္တံ ရတ္တိစ္ဆေဒံ အကတွာ စိဏ္ဏမာနတ္တံ ပရိနိဋ္ဌိတမာနတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန သဟဝါသာဒယော ပရိဝါသေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဧဝ။ ‘‘ဦနေ ဂဏေ စရဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ဂဏော စတ္တာရော ဝါ အတိရေကာ ဝါ ဘိက္ခူ၊ တသ္မာ ¶ သစေပိ တီဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဝသတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေါ ဟောတိယေဝ၊ ‘‘သစေ ပန တေန တေသံ အတ္ထိဘာဝံ ဒိသွာ အာရောစိတေ ပက္ကမန္တိ၊ ဦနေ ဂဏေ စရဏဒေါသော န ဟောတီ’’တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၉၇) အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ကိရ။ အဗ္ဘေယျာတိ တံ ဘိက္ခုံ ဝီသတိဂဏော သင်္ဃော အဗ္ဘေယျ သမ္ပဋိစ္ဆေယျ၊ အဗ္ဘာနကမ္မဝသေန ဩသာရေယျာတိ အတ္ထော။ သစေ ဧကေနပိ ဦနော ဝီသတိဂဏော ဘိက္ခုသင်္ဃော တံ ဘိက္ခုံ အဗ္ဘေယျ၊ သော စ ဘိက္ခု န အဗ္ဘိတော၊ တေ စ ဘိက္ခူ ဂါရယှာ၊ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။

၂၉။ ဣဒါနိ ယထာ ဆာဒိတာ အာပတ္တိ ဆန္နာ ဟောတိ၊ တံ ပကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘အာပတ္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာယံ ပဒယောဇနာ – အာပတ္တိတာ စ အနုက္ခိတ္တတာ စ အနန္တရာယတာ စ ပဟုတ္တတာ စ အာပတ္တိနုက္ခိတ္တအနန္တရာယပဟုတ္တတာယော၊ ဧတာသု စတူသု တထာသညိတာ စ ဆာဒေတုကာမော ဟုတွာ ဆာဒနာ စာတိ ဧဝံ ဒသဟင်္ဂေဟိ အရုဏုဂ္ဂမမှိ ဆန္နာ ဟောတီတိ။ ဧတ္ထ ပန အာပတ္တိအာဒီသု စတူသု အာပတ္တိသညိတာ စ အနုက္ခိတ္တသညိတာ စ အနန္တရာယသညိတာ စ ပဟုတ္တသညိတာ စာတိ ဧဝံ သညာဝသေန ယောဇေတွာ အဋ္ဌင်္ဂါနိ ဂဟေတဗ္ဗာနိ၊ ဆာဒေတုကာမောတိ ဣဒမေကံ၊ ဆာဒနာတိ ဣဒမေကန္တိ ဧဝံ ဒသ။

ဧတေသု ပန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အယံ ဝိနိစ္ဆယော – ‘‘အာပတ္တိ စ ဟောတိ အာပတ္တိသညီ စာ’’တိ ဧတ္ထ ယံ အာပန္နော၊ သာ တေရသန္နံ အညတရာ ဟောတိ၊ သောပိ စ တတ္ထ ဂရုကာပတ္တိသညီယေဝ ဟုတွာ ဇာနန္တော ဆာဒေတိ၊ ဆန္နာ ဟောတိ။ သစေ တတ္ထ အနာပတ္တိသညီ ဝါ အညာပတ္တိသညီ ဝါ ဝေမတိကော ဝါ ဟောတိ၊ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ တိဝိဓံ ပန ဥက္ခေပနီယကမ္မံ၊ တေန အကတော အနုက္ခိတ္တော။ သော ¶ စေ ပကတတ္တသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ၊ ဆန္နာ ဟောတိ။ သစေ အပကတတ္တသညီ ဆာဒေတိ၊ အစ္ဆန္နာ ဟောတိ။ အပကတတ္တေန ပန ပကတတ္တသညိနာပိ အပကတတ္တသညိနာပိ ဆာဒိတံ အစ္ဆာဒိတမေဝ ဟောတီတိ။ အနန္တရာယိကောတိ ယဿ ဒသသု ရာဇစောရအဂ္ဂိဥဒကမနုဿာမနုဿဝါဠသရီသပဇီဝိတဗြဟ္မစရိယန္တရာယေသုပိ ဧကောပိ နတ္ထိ၊ သော စေ အနန္တရာယိကသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ၊ ဆန္နာ ဟောတိ။ သစေ သော အန္ဓကာရဘီရုကော အနန္တရာယေ ဧဝ ဝါဠာဒိအန္တရာယသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ၊ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ ပဟူတိ ယော သက္ကောတိ သဘာဂဘိက္ခုနော သမီပံ ဂန္တုဉ္စေဝ အာရောစိတုဉ္စ ¶ ၊ သော စေ ပဟုသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ၊ ဆန္နာ ဟောတိ။ ယော ပန အပဟု ဟုတွာ ပဟုသညီ၊ ပဟု ဝါ အပဟုသညီ ဟုတွာ ဆာဒေတိ၊ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတီတိ။

အရုဏုဂ္ဂမမှီတိ ဧတ္ထ ပုရေဘတ္တံ ဝါ အာပတ္တိံ အာပန္နော ဟောတိ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝါ၊ ယာဝ အရုဏံ န ဥဂ္ဂစ္ဆတိ၊ တာဝ အာရောစေတဗ္ဗာ။ သစေ ပန အရုဏဗ္ဘန္တရေ သတက္ခတ္တုမ္ပိ ဆာဒေတုကာမတာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ အာရောစေန္တော ပန သဘာဂသင်္ဃာဒိသေသံ အာပန္နဿ အာရောစေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ အာရောစေတိ၊ အာပတ္တိ ပန အာဝိကတာ ဟောတိ၊ အာရောစနပစ္စယာ ပန အညံ ဒုက္ကဋံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ ဣမိနာ အညမ္ပိ ဝတ္ထုသဘာဂါပတ္တိံ အာရောစေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတော ဟောတိ။ အာရောစေန္တေန ပန ‘‘အဟံ တဝ သန္တိကေ ဧကံ အာပတ္တိံ အာဝိ ကရောမီ’’တိ ဝါ ‘‘အာစိက္ခာမီ’’တိ ဝါ ‘‘အာရောစေမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧကံ အာပတ္တိံ အာပန္နဘာဝံ ဇာနာဟီ’’တိ ဝါ ‘‘ဧကံ ဂရုကာပတ္တိံ အာဝိ ကရောမီ’’တိ ဝါ အာဒိနာ နယေန ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဧတ္တာဝတာ အစ္ဆန္နာဝ ဟောတိ။ သစေ ‘‘လဟုကာပတ္တိံ အာရောစေမီ’’တိ ဝဒတိ၊ ဆန္နာဝ ဟောတီတိ။ သင်္ဃာဒိသေသဝိနိစ္ဆယော။

သင်္ဃာဒိသေသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၀။ ဧဝံ ¶ ဂရုကေ သိက္ခိတဗ္ဗာကာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ စီဝရေသု ဒဿေတုံ ‘‘စီဝရ’’န္တိ ဥဒ္ဓဋံ။ တတ္ထ ဇာတိတော ဆ စီဝရာနိ (မဟာဝ။ ၃၃၉၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၂-၄၆၃၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)၊ တာနိ ကာနီတိ စေ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ခေါမာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ခေါမံ နာမ ခေါမဝါကသုတ္တေဟိ ကတံ ဝတ္ထံ။ သာဏံ နာမ သာဏဝါကေဟိ ကတံ ဝတ္ထံ။ ဘင်္ဂံ နာမ ခေါမသုတ္တာဒီဟိ ပဉ္စဟိ မိဿေတွာ ကတံ ဝတ္ထံ။ ပါဋေက္ကံ ဝါကမယမေဝ ဝါတိ ဝဒန္တိ။ ကမ္ဗလံ နာမ မနုဿလောမံ ဝါဠလောမံ ဌပေတွာ လောမေဟိ ဝါယိတွာ ကတံ ဝတ္ထံ။ ဆဠေတာနီတိ ဆ ဧတာနိ။ သဟ အနုလောမေဟီတိ သာနုလောမာနိ။ ဇာတိတော ပန ကပ္ပိယာနိ ဆ စီဝရာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၁။ ဣဒါနိ ¶ တေသံ အနုလောမာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုကူလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၅) ဒုကူလံ သာဏဿ အနုလောမံ ဝါကမယတ္တာ။ ပဋ္ဋုဏ္ဏန္တိ ပဋ္ဋုဏ္ဏဒေသေ ပါဏကေဟိ သဉ္ဇာတဝတ္ထံ။ သောမာရဒေသေ၊ စီနဒေသေ ဇာတံ သောမာရစီနဇံ ပဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမာနိ တီဏိပိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ။ ဣဒ္ဓိဇန္တိ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တစီဝရံ။ တံ ပန ခေါမာဒီနံ အညတရံ ဟောတိ။ ကပ္ပရုက္ခေဟိ နိဗ္ဗတ္တံ ဇာလိနိယာ ဒေဝကညာယ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ ဒိန္နဝတ္ထာဒိကံ ဒေဝဒိန္နံ။ တမ္ပိ ခေါမာဒီဟိ နိဗ္ဗတ္တဝတ္ထသဒိသတ္တာ ဆန္နမ္ပိ အနုလောမံ ဟောတိယေဝ ကပ္ပာသိကဿ ဝါ၊ ဣဒ္ဓိဇမ္ပိ တထေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဿ တဿာတိ ခေါမာဒိကဿ။ အနုလောမိကန္တိ အနုရူပံ။

၃၂-၃၃။ ဧဝံ ဇာတိတော သာနုလောမာနိ ဆ စီဝရာနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသု အဓိဋ္ဌာနာဒိကံ ဝိဓာနံ ဒဿေတုံ ‘‘တိစီဝရ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိကခါပဒဝဏ္ဏနာ၊ မဟာဝ။ ၃၅၈) ဓိဋ္ဌာနတော ပုဗ္ဗေ တိစီဝရံ နာမ ¶ ပါဋေက္ကံ နတ္ထိ သင်္ဃာဋိအာဒိပ္ပဟောနကဿ ပစ္စတ္ထရဏာဒိဝသေနာပိ အဓိဋ္ဌာတုံ အနုညာတတ္တာ။ တသ္မာ ‘‘တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌေယျ န ဝိကပ္ပေယျာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိ’’န္တိ ဧဝံ နာမေ ဂဟိတေ ‘‘အဓိဋ္ဌာန’’မိစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ‘‘ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ပန န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ မုခပုဉ္ဆနဉ္စ နိသီဒနဉ္စ မုခပုဉ္ဆနနိသီဒနံ။ ကဏ္ဍုစ္ဆာဒိန္တိ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ အဓိဋ္ဌေယျ၊ န ဝိကပ္ပေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထာတိ ဣမေသု နဝသု စီဝရေသု။ တိစီဝရန္တိ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနနယေန အဓိဋ္ဌိတတိစီဝရံ။ ဝိနာ အလဒ္ဓသမ္မုတိကော ဘိက္ခု အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိအလဒ္ဓဋ္ဌာနေ ဧကာဟမ္ပိ ဟတ္ထပါသံ ဝိဇဟိတွာ န ဝသေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ စာတုမာသံ နိသီဒနေန ဝိပ္ပဝသိတဗ္ဗံ၊ ယော ဝိပ္ပဝသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ခုဒ္ဒကက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၂၆၃) ဝုတ္တတ္တာ စာတုမာသံ နိသီဒနံ ဝိနာ န ဝသေယျာတိ အတ္ထော။

၃၄။ ဣဒါနိ အဓိဋ္ဌာနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မိစ္စဓိဋ္ဌယေတိ ဣတိ အဓိဋ္ဌယေ၊ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဧဝံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌယေတိ အတ္ထော။ အဟတ္ထပါသမေတန္တိ ဒူရေ ဌိတံ ပန ဌပိတောကာသံ သလ္လက္ခေတွာ သစေ ဧကံ၊ ‘‘ဧတ’’န္တိ၊ ဗဟူနိ စေ၊ ‘‘ဧတာနီ’’တိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌယေတိ အတ္ထသမ္ဗန္ဓော။ သေသေသုပိ အယံ နယောတိ ယထာ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘ဣမံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ၊ ဣမံ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော နာမေနေဝ ဝတွာ သမ္မုခါပိ ပရမ္မုခါပိ ဝုတ္တနယေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၅။ ဣဒါနိ ¶ သစေ ပုဗ္ဗေ အဓိဋ္ဌိတံ တိစီဝရံ နိသီဒနံ ဝဿိကသာဋိကံ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒီတိ ဣမေသု ဆသု စီဝရေသု အညတရံ စီဝရံ အတ္ထိ၊ ပုန တထာဝိဓံ စီဝရံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဟရိတုံ ဣစ္ဆန္တေန ‘‘ဒွေ ပန န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တတ္တာ ပုဗ္ဗေ အဓိဋ္ဌိတံ ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ¶ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အဓိဋ္ဌဟန္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဥတ္တာနမေဝ။ ပတ္တာဓိဋ္ဌဟနေ တထာတိ ‘‘ဣမံ ပတ္တံ၊ ဧတံ ပတ္တ’’န္တိ ဧဝံ နာမမတ္တမေဝ ဝိသေသော။ သေသံ တာဒိသမေဝါတိ အတ္ထော။

၃၆။ ဧတံ ဣမံ ဝ သင်္ဃာဋိံ သံသေတိ ဧတ္ထ သစေ အန္တောဂဗ္ဘေ ဝါ သာမန္တဝိဟာရေ ဝါ ဟောတိ၊ ဌပိတဋ္ဌာနံ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ဧတံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာ၊ သစေ ဟတ္ထပါသေ ဟောတိ၊ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိ’’န္တိ တေသံ တေသံ နာမဝသေန ဝါစာ ဘိန္ဒိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ပစ္စုဒ္ဓါရေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဒွေ စီဝရဿ အဓိဋ္ဌာနာ ကာယေန ဝါ အဓိဋ္ဌေတိ၊ ဝါစာယ ဝါ အဓိဋ္ဌေတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၂) ဝုတ္တတ္တာ သင်္ဃာဋိအာဒိကံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ‘‘ဣမံ သင်္ဃာဋိံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန စိတ္တေန အာဘောဂံ ကတွာ ကာယဝိကာရံ ကရောန္တေန ကာယေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ၊ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန အဖုသန္တဿ န ဝဋ္ဋတိ။ ဝါစာယ အဓိဋ္ဌဟန္တေန ဝစီဘေဒံ ကတွာဝ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ တထာ ပတ္တေပိ။ ဝိဒူတိ ပဏ္ဍိတော။

၃၇-၈။ ဣဒါနိ တေသံ ပမာဏပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘သင်္ဃာဋိ ပစ္ဆိမန္တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒီဃတော မုဋ္ဌိပဉ္စကတော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကထိနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပဋ္ဌာယ ‘‘တတြိဒံ သုဂတဿ သုဂတစီဝရပ္ပမာဏံ၊ ဒီဃသော နဝ ဝိဒတ္ထိယော သုဂတဝိဒတ္ထိယာ၊ တိရိယံ ဆ ဝိဒတ္ထိယော’’တိ (ပါစိ။ ၅၄၈) ဧဝံ ဝုတ္တသုဂတစီဝရူနာပိ ဝဋ္ဋတိ။ တိရိယံ ပန မုဋ္ဌိတ္တိကံ။ စ-သဒ္ဒေန အတိရေကမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဥတ္တရာသင်္ဂဿပိ ဧတဒေဝ ပမာဏန္တိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ဧကံသိကဿာပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အန္တရဝါသကဿ ပန ‘‘ပါရုပနေနပိ ဟိ သက္ကာ နာဘိံ ပဋိစ္ဆာဒေတု’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) အဋ္ဌကထာဝစနတော ‘‘ဒွိဟတ္ထော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

၃၉။ နိသီဒနဿ ¶ ဒီဃေနာတိ ဧတ္ထ (ပါစိ။ ၅၃၁ အာဒယော၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၁၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိသီဒနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) နိသီဒနန္တိ သန္ထတသဒိသံ သန္ထရိတွာ ဧကသ္မိံ အန္တေ ဝုတ္တပ္ပမာဏေန ဒွီသု ဌာနေသု ဖာလေတွာ ကတာဟိ တီဟိ ဒသာဟိ ယုတ္တဿ ပရိက္ခာရဿေတံ နာမံ။

၄၀။ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိ ¶ (ပါစိ။ ၅၃၈၊ မဟာဝ။ ၃၅၄၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၇၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) နာမ ယဿ အဓောနာဘိဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလံ ကဏ္ဍု ဝါ ပိဠကာ ဝါ အဿာဝေါ ဝါ ထုလ္လကစ္ဆု ဝါ အာဗာဓော၊ တဿ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထာယ အနုညာတံ စီဝရံ။ ဂါထာယော သုဝိညေယျာဝ။

၄၁။ အဍ္ဎတေယျာဝါတိ (ပါစိ။ ၅၄၄) ဧတ္ထ တတော ဥဒ္ဓံ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။

၄၂။ ဧတ္ထာတိ သင်္ဃာဋိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဝဿိကသာဋိကာ၊ တာဝ ဒဿိတစီဝရေသူတိ အတ္ထော။ တဒုတ္တရိန္တိ တတော တေသံ စီဝရာနံ ဝုတ္တပ္ပမာဏတော ဥတ္တရိံ ကရောန္တဿ ဆေဒနပါစိတ္တိ ဟောတီတိ ပါဌသေသော၊ တံ အတိရေကံ ဆိန္ဒိတွာ ပုန ပါစိတ္တိယံ ဒေသေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပစ္စတ္ထရဏမုခစောဠာတိ ဧတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝ မဟန္တံ ပစ္စတ္ထရဏံ အာကင်္ခတိ၊ တာဝ မဟန္တံ ပစ္စတ္ထရဏံ ကာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၃) ဝုတ္တတ္တာ ပစ္စတ္ထရဏဿ ပမာဏပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ၊။ မုခပုဉ္ဆနစောဠဿ ပန ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဝါ အန္တိမဝသေန ဝါ ပမာဏပရိစ္ဆေဒေါ န ဝုတ္တော၊ တသ္မာ တမ္ပိ အပ္ပမာဏိကံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာကင်္ခိတပ္ပမာဏိကာ’’တိ၊ ဣစ္ဆိတပ္ပမာဏိကာတိ အတ္ထော။ ယာဝ ဧကံ ဓောဝီယတိ၊ တာဝ အညံ ပရိဘောဂတ္ထာယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဒွေပိ ဝဋ္ဋန္တိ။

၄၃။ န ¶ ဒီပိတန္တိ ကတ္ထ န ဒီပိတံ? အဋ္ဌကထာသု။ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူနံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ တိစီဝရံ၊ အတ္ထော စ ဟောတိ ပရိဿာဝနေဟိပိ ထဝိကာဟိပိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပရိက္ခာရစောဠက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၇) ဗဟူနံ ပတ္တထဝိကပရိဿာဝနာဒီနံ သင်္ဂဟဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ပါဋေက္ကံ နိဓာနမုခန္တိ။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝတာ ‘‘ယံ ယံ လဗ္ဘတိ၊ တံ တံ ဣမိနာ ဝိဓာနေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပုန ယေန ယေန ပရိဿာဝနာဒိနာ အတ္ထော ဟောတိ၊ တံ တံ ကတွာ ဂဏှန္တူ’’တိ အနုကမ္ပာယ အနုညာတံ၊ တသ္မာ ဝိကပ္ပနုပဂပစ္ဆိမစီဝရပ္ပမာဏံ ထဝိကမ္ပိ ပဋပရိဿာဝနမ္ပိ ဗဟူနိပိ ဧကတော ကတွာ ‘‘ဣမာနိ စီဝရာနိ ပရိက္ခာရစောဠာနိ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဝတွာ အဓိဋ္ဌာတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တထာ ဝတွာ’’တိ၊ ‘‘ပရိက္ခာရစောဠ’’န္တိ ဝတွာတိ အတ္ထော။ ဝိကပ္ပိယန္တိ ဝိကပ္ပနုပဂံ။

၄၄။ အဟတကပ္ပာနန္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၈) ဧကဝါရံ ဓောဝိတကာနံ။

၄၅။ ဥတုဒ္ဓဋာနန္တိ ¶ ဥတုတော ဒီဃကာလတော ဥဒ္ဓဋာနံ၊ ကတဝတ္ထကိစ္စာနံ ပိလောတိကာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသာတိ ဥတ္တရာသင်္ဂအန္တရဝါသကာ။ ပံသု ဝိယ ကုစ္ဆိတဘာဝံ ပဋိက္ကူလဘာဝံ ဥလတိ ဂစ္ဆတီတိ ပံသုကူလံ၊ စောဠခဏ္ဍာနမေတံ နာမံ၊ တသ္မိံ ပံသုကူလေ ယထာရုစီတိ အတ္ထော။ ကသ္မာတိ စေ? ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဟတာနံ ဒုဿာနံ အဟတကပ္ပာနံ ဒိဂုဏံ သင်္ဃာဋိံ ဧကစ္စိယံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဧကစ္စိယံ အန္တရဝါသကံ၊ ဥတုဒ္ဓဋာနံ ဒုဿာနံ စတုဂ္ဂုဏံ သင်္ဃာဋိံ ဒိဂုဏံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဒိဂုဏံ အန္တရဝါသကံ၊ ပံသုကူလေ ယာဝဒတ္ထံ၊ ပါပဏိကေ ဥဿာဟော ကရဏီယော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ တသ္မာ သုသာနာဒီသု ပတိတပံသုကူလေ စ အန္တရာပဏေ ပတိတပိလောတိကစီဝရေ စ ပဋပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ၊ ပဋသတမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓံ။

၄၆။ ဣဒါနိ ¶ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဆိန္နကံ သင်္ဃာဋိံ ဆိန္နကံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ဆိန္နကံ အန္တရဝါသက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၅) ဝတွာ ပုန ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရဿ ဘိက္ခုနော တိစီဝရေ ကယိရမာနေ သဗ္ဗံ ဆိန္နကံ နပ္ပဟောတိ။ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွေ ဆိန္နကာနိ ဧကံ အစ္ဆိန္နကန္တိ။ ဒွေ ဆိန္နကာနိ ဧကံ အစ္ဆိန္နကံ နပ္ပဟောတိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွေ အစ္ဆိန္နကာနိ ဧကံ ဆိန္နကန္တိ။ ဧကံ ဆိန္နကံ နပ္ပဟောတိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနွာဓိကမ္ပိ အာရောပေတုံ။ န စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗံ အစ္ဆိန္နကံ ဓာရေတဗ္ဗံ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၀) ဧဝံ ဝုတ္တဝိဓာနံ ဒဿေတုံ ‘‘တီသူ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တဿ အတ္ထော – တီသု စီဝရေသု ယံ ဆိန္ဒိတွာ သိဗ္ဗိတုံ သဗ္ဗပစ္ဆိမပ္ပမာဏံ ပဟောတိ၊ တံ ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေသု ပန အပ္ပဟောန္တေသု အနွာဓိကံ အာဒိယေယျာတိ။ တတ္ထ အနွာဓိ နာမ အနုဝါတံ ဝိယ သံဟရိတွာ စီဝရဿ ဥပရိ သင်္ဃာဋိအာကာရေန အာရောပေတဗ္ဗံ။ အာဂန္တုကပတ္တန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဣဒံ ပန အပ္ပဟောနကေ အနုညာတံ။ သစေ ပဟောတိ၊ န ဝဋ္ဋန္တိ၊ ဆိန္ဒိတဗ္ဗမေဝ။ အနာဒိဏ္ဏန္တိ အနာရောပိတံ အနွာဓိကံ။ န ဓာရေယျာတိ တိစီဝရာဓိဋ္ဌာနဝသေန အဓိဋ္ဌဟိတွာ န ဓာရေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၄၇-၈။ ဣဒါနိ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒနယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂါမေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန သစေ ဂါမော (ပါရာ။ ၄၇၈၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၇၇-၄၇၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဧကဿ ရညော ဝါ ဘောဇကဿ ဝါ ဝသေန ဧကကုလဿ ဟောတိ၊ ပါကာရာဒိနာ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ ဧကူပစာရော စ၊ ဧဝရူပေ ဂါမေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ တသ္မိံ ဂါမေ ယထာရုစိတဋ္ဌာနေ ¶ ဝသိတုံ လဗ္ဘတိ။ သစေ သော ဂါမော အပရိက္ခိတ္တော၊ ယသ္မိံ ဃရေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဃရေ ဝသိတဗ္ဗံ၊ တဿ ဝါ ဃရဿ သမန္တတော ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။

သစေ ¶ သော ဂါမော ဝေသာလိကုသိနာရာဒယော ဝိယ နာနာရာဇူနံ ဝါ ဘောဇကာနံ ဝါ ဟောတိ၊ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပရိက္ခိတ္တော စ၊ ဧဝရူပေ ဂါမေ ယသ္မိံ ဃရေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မိံ ဃရေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ ယဿာ ဝီထိယာ တံ ဃရံ ဟောတိ၊ တဿာ ဝီထိယာ တဿ ဃရဿ သမ္မုခါဋ္ဌာနေ သဘာယေ ဝါ နဂရဒွါရေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ တေသံ သဘာယဒွါရာနံ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ သစေ အပရိက္ခိတ္တော၊ ယသ္မိံ ဃရေ နိက္ခိတ္တံ၊ တတ္ထ ဝါ တဿ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ။

နိဝေသနာဒယော ဟမ္မိယပရိယောသာနာ ဂါမပရိက္ခေပတော ဗဟိ သန္နိဝိဋ္ဌာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတရထာ တေသံ ဂါမဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတတ္တာ ဂါမဿ ဧကကုလနာနာကုလဧကူပစာရနာနူပစာရတာဝသေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝတ္တဗ္ဗော သိယာ။ နိဝေသနာဒီနံ ဝသေနေဝ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၄၇၈ အာဒယော) အတ္ထော ဝိဘတ္တော၊ န ဂါမဝသေန။ ဥဒေါသိတဝိနိစ္ဆယေ အယံ နယော ဝုတ္တောယေဝ။

နိဝေသနေတိ ဧတ္ထ သစေ ဧကကုလဿ နိဝေသနံ ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တဉ္စ၊ အန္တောနိဝေသနေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အန္တောနိဝေသနေ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ အပရိက္ခိတ္တဉ္စေ ဟောတိ၊ ယသ္မိံ ဂဗ္ဘေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မိံ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ တဿ ဂဗ္ဘဿ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ သစေ နာနာကုလဿ ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တဉ္စ၊ ယသ္မိံ ဂဗ္ဘေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မိံ ဂဗ္ဘေ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ သဗ္ဗေသံ သာဓာရဏဒွါရမူလေ ဝါ တေသံ ဂဗ္ဘဒွါရမူလေ ဝါ တေသံ ဂဗ္ဘဒွါရမူလာနံ ဝါ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ အပရိက္ခိတ္တဉ္စေ ဟောတိ၊ ယသ္မိံ ဂဗ္ဘေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မိံ ဂဗ္ဘေ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။

ဥဒေါသိတောတိ ယာနာဒီနံ ဘဏ္ဍာနံ သာလာ။ ပါသာဒေါတိ ဒီဃပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယန္တိ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ။ နာဝါ ¶ ပန ထလံ အာရောပေတွာ နိက္ခိတ္တာပိ ဟောတိ၊ သမုဒ္ဒေ ဌိတာပိ။ သစေ ဧကကုလဿ နာဝါ ဟောတိ၊ အန္တောနာဝါယ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အန္တောနာဝါယ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ နာနာကုလဿ နာဝါ ဟောတိ နာနာဂဗ္ဘာ နာနာဩဝရကာ၊ ယသ္မိံ ဩဝရကေ စီဝရံ နိက္ခိတ္တံ၊ တသ္မိံ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ စီဝရဿ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။

အဋ္ဋောတိ ¶ ပဋိရာဇာဒီနံ ပဋိဗာဟနတ္ထံ ဣဋ္ဌကာဟိ ကတော ဗဟလဘိတ္တိကော စတုပဉ္စဘူမိကော ပတိဿယဝိသေသော။ မာဠောတိ ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော စတုရဿပါသာဒေါ။ ဣမေသု ပန ဥဒေါသိတာဒီသု မာဠပရိယောသာနေသု နိဝေသနေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိဝေသနန္တိ ပန ဥဒေါသိတာဒီနံ ဝသေန အကတာယ ပတိဿယဝိကတိယာ အဓိဝစနံ။

အာရာမော နာမ ပုပ္ဖာရာမဖလာရာမာဒိကော။ သစေ ဧကကုလဿ အာရာမော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စ၊ အန္တောအာရာမေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ အန္တောအာရာမေ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ သစေ အပရိက္ခိတ္တော၊ စီဝရဿ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ သစေ နာနာကုလဿ အာရာမော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စ၊ ဒွါရမူလေ ဝါ ဝတ္ထဗ္ဗံ၊ ဒွါရမူလဿ ဟတ္ထပါသာ ဝါ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ အပရိက္ခိတ္တော စေ၊ စီဝရဿ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။

သတ္ထော နာမ ဇင်္ဃသတ္ထသကဋသတ္ထာနမညတရော။ သစေ ဧကကုလဿ သတ္ထော ဟောတိ၊ သတ္ထေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ သတ္တဗ္ဘန္တရာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗာ၊ ပဿတော အဗ္ဘန္တရံ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ အဗ္ဘန္တရံ နာမ အဋ္ဌဝီသတိဟတ္ထံ ဟောတိ။ သစေ ဂစ္ဆန္တော သတ္ထော သကဋေ ဝါ ဘဂ္ဂေ၊ ဂေါဏေ ဝါ နဋ္ဌေ အန္တရာ ဆိဇ္ဇတိ၊ ယသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ စီဝရံ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ၊ တတ္ထ ဝသိတဗ္ဗံ။ သစေ နာနာကုလဿ ဟောတိ ¶ ၊ သတ္ထေ စီဝရံ နိက္ခိပိတွာ စီဝရဿ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။

ခေတ္တခလေသု အာရာမေ ဝုတ္တသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယော။ ဒုမေတိ ရုက္ခမူလေ။ သစေ ဧကကုလဿ ရုက္ခမူလံ ဟောတိ၊ ယံ မဇ္ဈနှိကကာလေ သမန္တာ ဆာယာ ဖရတိ၊ တသ္မိံ ဌာနေ အဝိရဠေ ပဒေသေ တဿ ဆာယာယ ဖုဋ္ဌောကာသဿ အန္တော ဧဝ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ သစေ ဝိရဠသာခဿ ပန ရုက္ခဿ အာတပေန ဖုဋ္ဌောကာသေ ဌပေတိ၊ အရုဏုဂ္ဂမနေ သစေ သော ဘိက္ခု တဿ ဟတ္ထပါသေ န ဟောတိ၊ အညသ္မိံ ဝါ ဌာနေ တဿ ဆာယာယပိ ဟောတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိယေဝ။ နာနာကုလဿ စေ ဟောတိ၊ စီဝရဿ ဟတ္ထပါသာ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။

အဇ္ဈောကာသေ ပန ဝိဉ္ဈာဋဝီအာဒီသု အရညေသုပိ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ မစ္ဆဗန္ဓာနံ အဂမနပထေသု ဒီပကေသုပိ စီဝရံ ဌပေတွာ တတော သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရေ ပဒေသေ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသိတဗ္ဗံ။ သစေ သတ္တဗ္ဘန္တရတော ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အတိက္ကမိတွာ အရုဏံ ဥဋ္ဌပေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတိ။

ဧတ္ထ ¶ ပန ပါဠိယံ ‘‘ဂါမော ဧကူပစာရော နာနူပစာရော’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၇၇) အဝိသေသေန မာတိကံ နိက္ခိပိတွာပိ ဂါမနိဝေသနဥဒေါသိတခေတ္တဓညကရဏအာရာမဝိဟာရာနံ ဧကူပစာရနာနူပစာရတာ ‘‘ဂါမော ဧကူပစာရော နာမ ဧကကုလဿ ဂါမော ဟောတိ ပရိက္ခိတ္တော စ အပရိက္ခိတ္တော စာ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၇၈) ပရိက္ခိတ္တာပရိက္ခိတ္တဝသေန ဝိဘတ္တာ။ အဋ္ဋမာဠပါသာဒဟမ္မိယနာဝါသတ္ထရုက္ခမူလအဇ္ဈောကာသာနမ္ပိ ဧဝံ အဝတွာ ‘‘ဧကကုလဿ အဋ္ဋော ဟောတိ၊ နာနာကုလဿ အဋ္ဋော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ပါရာ။ ၄၈၄) နယေန ဧကကုလနာနာကုလဝသေန စ အန္တေ ‘‘အဇ္ဈောကာသော ဧကူပစာရော နာမ အဂါမကေ အရညေ သမန္တာ သတ္တဗ္ဘန္တရာ ဧကူပစာရော၊ တတော ပရံ နာနူပစာရော’’တိ (ပါရာ။ ၄၉၄) စ ဧဝံ ဧကူပစာရနာနူပစာရတာ ဝိဘတ္တာ။ တသ္မာ ဂါမာဒီသု ¶ ပရိက္ခိတ္တံ ဧကူပစာရံ၊ အပရိက္ခိတ္တံ နာနူပစာရန္တိ စ အဋ္ဋာဒီသု ယံ ဧကကုလဿ၊ တံ ဧကူပစာရံ နာနာကုလဿ နာနူပစာရန္တိ စ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အဇ္ဈောကာသပဒေ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဘိက္ခုသမ္မုတိယာညတြာတိ ယံ ဂိလာနဿ ဘိက္ခုနော စီဝရံ အာဒါယ ပက္ကမိတုံ အသက္ကောန္တဿ ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန အဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိ ဒီယတိ၊ တံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ လဒ္ဓသမ္မုတိကဿ ပန ယာဝ ရောဂေါ န ဝူပသမ္မတိ၊ တသ္မိံ ဝူပသန္တေ အညော ဝါ ကုပ္ပတိ၊ အနာပတ္တိယေဝ။

၄၉။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ ယာဝ အာဗာဓာ အဓိဋ္ဌာတုံ၊ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတုံ။ ဝဿိကသာဋိကံ ဝဿာနံ စာတုမာသံ အဓိဋ္ဌာတုံ၊ တတော ပရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝုတ္တတ္တာ ရောဂပရိယန္တာ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိ၊ ဝဿာနပရိယန္တာ ဝဿိကသာဋိကာတိ အတ္ထော။ သေသာတိ တိစီဝရာဒယော ကာလဝသေန အပရိယန္တိကာတိ အတ္ထော။

၅၀။ ပစ္စတ္ထရဏာဒိတ္တယံ သဒသမ္ပိ အဒသမ္ပိ ရတ္တမ္ပိ အရတ္တမ္ပိ အာဒိဏ္ဏကပ္ပမ္ပိ အနာဒိဏ္ဏကပ္ပမ္ပိ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ နိသီဒနန္တိ နိသီဒနဉ္စ ရတ္တံ အနာဒိဏ္ဏကပ္ပဉ္စ လဗ္ဘတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပစ္စတ္ထရဏပရိက္ခာရမုခပုဉ္ဆနစောဠာနိ ပန နီလမ္ပိ ပီတကမ္ပိ လောဟိတကမ္ပိ ပုပ္ဖဒသာဒိကမ္ပိ ဝဋ္ဋန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘သဒသမ္ပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝရူပံ ပန နိဝါသေတုံ ဝါ ပါရုပိတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ၊ ကေဝလံ ပစ္စတ္ထရဏာဒိဝသေန အဓိဋ္ဌာနမတ္တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၅၁။ တိစီဝရံ ¶ ကဏ္ဍုပ္ပဋိစ္ဆာဒိ ဝဿိကသာဋိကာတိ ဣဒံ ပန သေသစီဝရပဉ္စကံ အဒသံ ရဇိတံယေဝ ကပ္ပတိ၊ တဉ္စ အာဒိဏ္ဏကပ္ပမေဝါတိ အတ္ထော။ သဒသံဝ နိသီဒနန္တိ ဣဒံ ပန ပုဗ္ဗေ ‘‘သဒသမ္ပီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တတ္တာ အဒသမ္ပိ နိသီဒနံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္မောဟနိဝါရဏတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။

၅၂။ အနဓိဋ္ဌိတန္တိ ¶ တိစီဝရာဒိဝသေန အနဓိဋ္ဌိတံ။ အနိဿဋ္ဌံ နာမ အညေသံ အဝိဿဇ္ဇိတံ၊ တံ ပန ဝိကပ္ပေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ဝိကပ္ပနုပဂဿ ပမာဏံ ဟေဋ္ဌိမပရိစ္ဆေဒေန ဒဿေတုံ ‘‘ဟတ္ထဒီဃ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာယာမေန အဋ္ဌင်္ဂုလံ သုဂတင်္ဂုလေန စတုရင်္ဂုလဝိတ္ထတံ ပစ္ဆိမံ စီဝရံ ဝိကပ္ပေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၅၈) ဝုတ္တတ္တာ ဒီဃတော ဧကဟတ္ထံ ပုထုလတော ဥပဍ္ဎဟတ္ထံ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၅၃။ တိစီဝရဿာတိ ဝိနယတိစီဝရဿ၊ န ဓုတင်္ဂတိစီဝရဿ။ တဿ ပန ဣမေသု နဝသု စီဝရတ္တယမေဝ လဗ္ဘတိ၊ န အညံ လဗ္ဘတိ။ သဗ္ဗမေတန္တိ သဗ္ဗံ အဓိဋ္ဌာနဝိဓာနဉ္စ ပရိဟရဏဝိဓာနဉ္စာတိ အတ္ထော။ ပရိက္ခာရစောဠိယော သဗ္ဗန္တိ တိစီဝရာဒိကံ နဝဝိဓမ္ပိ စီဝရံ။ တထာ ဝတွာတိ ‘‘ပရိက္ခာရစောဠ’’န္တိ ဝတွာ။ အဓိဋ္ဌတီတိ အဓိဋ္ဌာတိ။ ကိံ ပန တိစီဝရံ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ? အာမ ဝဋ္ဋတိ၊ ‘‘ပရိက္ခာရစောဠံ နာမ ပါဋေက္ကံ နိဓာနမုခမေတန္တိ တိစီဝရံ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဥဒေါသိတသိက္ခာပဒေ ပန တိစီဝရံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပရိဟရန္တဿ ပရိဟာရော ဝုတ္တော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တိစီဝရံ ပရိက္ခာရစောဠံ အဓိဋ္ဌဟန္တေန ပစ္စုဒ္ဓရိတွာ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။

၅၄။ ဣဒါနိ ဧတေသံ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘အစ္ဆေဒဝိဿဇ္ဇနဂါဟဝိဗ္ဘမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အစ္ဆေဒေါတိ စောရာဒီဟိ အစ္ဆိန္ဒနံ။ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ အညေသံ ဒါနံ။ ကထံ ပန ဒိန္နံ၊ ကထံ ဂဟိတံ သုဒိန္နံ သုဂ္ဂဟိတဉ္စ ဟောတီတိ? သစေ ‘‘ဣဒံ တုယှံ ဒေမိ ဒဒါမိ ဒဇ္ဇာမိ ဩဏောဇေမိ ပရိစ္စဇာမိ နိဿဇ္ဇာမိ ဝိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဒေမိ…ပေ… ဝိဿဇ္ဇာမီ’’တိ ¶ ဝါ ဝဒတိ၊ သမ္မုခါပိ ပရမ္မုခါပိ ဒိန္နံယေဝ ဟောတိ။ ‘‘တုယှံ ဂဏှာဟီ’’တိ ¶ ဝုတ္တေ ‘‘မယှံ ဂဏှာမီ’’တိ ဝဒတိ၊ သုဒိန္နံ သုဂ္ဂဟိတဉ္စ။ ‘‘တဝ သန္တကံ ကရောဟိ၊ တဝ သန္တကံ ဟောတု၊ တဝ သန္တကံ ကရိဿတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘မမသန္တကံ ကရောမိ၊ မမ သန္တကံ ဟောတု၊ မမ သန္တကံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝဒတိ၊ ဒုဒ္ဒိန္နံ ဒုဂ္ဂဟိတဉ္စ။ သစေ ပန ‘‘တဝ သန္တကံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ၊ မယှံ ဂဏှာမီ’’တိ ဂဏှာတိ၊ သုဂ္ဂဟိတံ။

ဂါဟောတိ ဝိဿာသဂ္ဂါဟော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၁)။ သော ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဿ ဝိဿာသံ ဂဟေတုံ။ သန္ဒိဋ္ဌော စ ဟောတိ၊ သမ္ဘတ္တော စ၊ အာလပိတော စ၊ ဇီဝတိ စ၊ ဇာနာတိ စ ‘ဂဟိတေ မေ အတ္တမနော ဘဝိဿတီ’’’တိ (မဟာဝ။ ၃၅၆)။ တတ္ထ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တကမိတ္တော။ သမ္ဘတ္တောတိ ဒဠှမိတ္တော။ အာလပိတောတိ ‘‘မမ သန္တကံ ယံ ဣစ္ဆသိ၊ တံ ဂဏှေယျာသိ၊ အာပုစ္ဆိတွာ ဂဟဏေ ကာရဏံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဇီဝတီတိ အနုဋ္ဌာနသေယျာယ သယိတောပိ ယာဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒံ န ပါပုဏာတိ။ ဂဟိတေ စ အတ္တမနောတိ ဂဟိတေ စ တုဋ္ဌစိတ္တော။ ဧဝရူပဿ သန္တကံ ‘‘ဂဟိတေ မေ အတ္တမနော ဘဝိဿတီ’’တိ ဇာနန္တေန ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန စေတာနိ ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ဝုတ္တာနိ၊ ဝိဿာသဂ္ဂါဟော ပန တီဟိ အင်္ဂေဟိ ရုဟတိ။ ကထံ? သန္ဒိဋ္ဌော ဇီဝတိ ဂဟိတေ အတ္တမနော၊ သမ္ဘတ္တော ဇီဝတိ ဂဟိတေ အတ္တမနော၊ အာလပိတော ဇီဝတိ ဂဟိတေ အတ္တမနောတိ ဧဝံ။

ယော ပန ဇီဝတိ၊ န စ ဂဟိတေ အတ္တမနော ဟောတိ၊ တဿ သန္တကံ ဝိဿာသဘာဝေန ဂဟိတမ္ပိ ပုန ဒါတဗ္ဗံ။ ဒဒန္တေန မတကဓနံ တာဝ ယေ တဿ ဓနေ ဣဿရာ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ၊ တေသံ ဒါတဗ္ဗံ။ ယော ပန ပဌမံယေဝ ‘‘သုဋ္ဌု ¶ ကတံ တယာ မမ သန္တကံ ဂဏှန္တေနာ’’တိ ဝစီဘေဒေန ဝါ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေန ဝါ အနုမောဒိတွာ ပစ္ဆာ ကေနစိ ကာရဏေန ကုပိတော၊ သော ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယောပိ အဒါတုကာမော၊ စိတ္တေန ပန အဓိဝါသေတိ၊ န ကိဉ္စိ ဝဒတိ၊ သောပိ ပုန ပစ္စာဟရာပေတုံ န လဘတိ။ ယော ပန ‘‘မယာ တုမှာကံ သန္တကံ ဂဟိတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ပရိဘုတ္တ’’န္တိ ဝါ ဝုတ္တေ နာဓိဝါသေတိ၊ ‘‘ပဋိဒေဟီ’’တိ ဘဏတိ၊ သော ပစ္စာဟရာပေတုံ လဘတိ။

ဝိဗ္ဘမာတိ ဣမိနာ ဘိက္ခုနိယာယေဝ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ဂဟိတံ ဟောတိ။ သာ ပန ယဒါ ဝိဗ္ဘမတိ၊ တဒါ အဿမဏီ ဟောတိ။ ဘိက္ခု ပန ဝိဗ္ဘမန္တောပိ ယာဝ သိက္ခံ န ပစ္စက္ခာတိ၊ တာဝ ဘိက္ခုယေဝါတိ အဓိဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတီတိ။ လိင်္ဂသိက္ခာတိ လိင်္ဂပရိဝတ္တနဉ္စ သိက္ခာပစ္စက္ခာနဉ္စာတိ ¶ အတ္ထော။ သဗ္ဗေသူတိ နဝသု စီဝရေသု။ အဓိဋ္ဌာနဝိယောဂကာရဏာတိ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနကာရဏာ၊ ဣမေသု အညတရေန အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီတိ အတ္ထော။

ကိဉ္စ ဘိယျော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉) – တိစီဝရဿ ပန ဝိနိဗ္ဗိဒ္ဓဆိဒ္ဒဉ္စ အဓိဋ္ဌာနဝိဇဟနံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သင်္ဃာဋိဥတ္တရာသင်္ဂါနံ ဒီဃန္တတော ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏဿ တိရိယန္တတော အဋ္ဌင်္ဂုလပ္ပမာဏဿ ပဒေသဿ ဩရတော ကနိဋ္ဌင်္ဂုလိနခပိဋ္ဌိပ္ပမာဏကံ ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ဘိန္ဒတိ။ အန္တရဝါသကဿ ဒီဃန္တတော ဝိဒတ္ထိပ္ပမာဏဿေဝ တိရိယန္တတော စတုရင်္ဂုလပ္ပမာဏဿ ပဒေသဿ ဩရတော ဆိဒ္ဒံ အဓိဋ္ဌာနံ ဘိန္ဒတိ၊ ပရတော ပန န ဘိန္ဒတိ။ တသ္မာ ဆိဒ္ဒေ ဇာတေ တိစီဝရံ အတိရေကစီဝရံ ဟောတိ၊ သူစိကမ္မံ ကတွာ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ဣတရေသံ ပန ဆိဒ္ဒေန ဝိဇဟနံ နာမ နတ္ထိ။ ယော ပန တိစီဝရေပိ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနေ ပဌမံ အဂ္ဂဠံ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနံ ဆိန္ဒိတွာ အပနေတိ၊ အဓိဋ္ဌာနံ န ဘိဇ္ဇတိ။ မဏ္ဍလပရိဝတ္တနေပိ ဧသေဝ နယော။ ယော ပန ¶ ဥဘော ကောဋိယော မဇ္ဈေ ကရောန္တော သစေ ပဌမံ ဆိန္ဒိတွာ ပစ္ဆာ ဃဋေတိ၊ အဓိဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတိ၊ အထ ဃဋေတွာ ဆိန္ဒတိ၊ န ဝိဇဟတိ။ ရဇကေဟိ ဓောဝါပေတွာ သေတကံ ကရောန္တဿာပိ န ဝိဇဟတိ ဧဝ။

၅၅။ ဣဒါနိ အကပ္ပိယစီဝရာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ကုသဝါကဖလကာနီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကုသစီရံ (မဟာဝ။ ၃၇၁၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ) နာမ ကုသေ ဂန္ထေတွာ ကတစီဝရံ။ ဝါကစီရံ နာမ တာပသာနံ ဝက္ကလံ။ ဖလကစီရံ နာမ ဖလကာနိ သိဗ္ဗိတွာ ကတစီဝရံ။ ကေသကမ္ဗလန္တိ ကေသေဟိ တန္တံ ဝါယိတွာ ကတကမ္ဗလံ။ ဝါလကမ္ဗလန္တိ စမရဝါလေဟိ ဝါယိတွာ ကတကမ္ဗလံ။ ဥလူကပက္ခန္တိ ဥလူကသကုဏဿ ပက္ခေဟိ ကတနိဝါသနံ။ အဇိနက္ခိပန္တိ သလောမံ သခုရံ အဇိနမိဂစမ္မံ။ ဣမေသု သတ္တသု ဝတ္ထေသု ယံ ကိဉ္စိ ဓာရယတော ထုလ္လစ္စယန္တိ အတ္ထော။ ယထာ ဣမေသု ထုလ္လစ္စယံ၊ တထာ အက္ကနာဠံ နိဝါသေန္တဿ။ အက္ကနာဠံ နာမ အက္ကဒဏ္ဍေ ဝါကာဒီဟိ ဂန္ထေတွာ ကတစီဝရံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အက္ကနာဠံ နိဝါသေတဗ္ဗံ၊ ယော နိဝါသေယျ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၇၁) ဟိ ဝုတ္တံ။

၅၆။ ကဒလေရကက္ကဒုဿေ ပေါတ္ထကေ စာပီတိ ဧတ္ထ ကဒလိဧရကအက္ကမကစိဝါကေဟိ ကတာနိ ဝတ္ထာနိ ဧဝံ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧတေသု ပေါတ္ထကောယေဝ ပါဠိယံ အာဂတော၊ ဣတရာနိ တဂ္ဂတိကတ္တာ အဋ္ဌကထာသု ပဋိက္ခိတ္တာနိ။ ဣမေသု စတူသုပိ ဒုက္ကဋမေဝ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ နဂ္ဂိယံ ¶ တိတ္ထိယသမာဒါနံ သမာဒိယိတဗ္ဗံ၊ ယော သမာဒိယေယျ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၇၀) ဝုတ္တတ္တာ နဂ္ဂိယမ္ပိ န ကပ္ပတိ ဧဝ။ သဗ္ဗမေဝ နီလကံ သဗ္ဗနီလကံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဧတ္ထ နီလံ ဥမာပုပ္ဖဝဏ္ဏံ ဟောတိ ¶ ။ မဉ္ဇေဋ္ဌကံ မဉ္ဇေဋ္ဌကဝဏ္ဏမေဝ။ ပီတကံ ကဏိကာရပုပ္ဖဝဏ္ဏံ။ လောဟိတကံ ဇယသုမနပုပ္ဖဝဏ္ဏံ။ ကဏှကံ အဒ္ဒါရိဋ္ဌကဝဏ္ဏံ။

၅၇။ မဟာရင်္ဂံ နာမ သတပဒိပိဋ္ဌိဝဏ္ဏံ။ မဟာနာမံ နာမ ရတ္တသမ္ဘိန္နဝဏ္ဏံ ဟောတိ။ ပဒုမပုပ္ဖဝဏ္ဏန္တိပိ ဝုတ္တံ၊ မန္ဒရတ္တန္တိ အတ္ထော။ တိရီဋကေတိ ရုက္ခတစေ။ အစ္ဆိန္နဒီဃဒသကေတိ သဗ္ဗသော အစ္ဆိန္နဒသကေ စ မဇ္ဈေ ဆိန္နဒသကေ စာတိ အတ္ထော။ အညမညံ သံသိဗ္ဗိတွာ ကတဒသံ ဖလဒသံ နာမ။ ကေတကပုပ္ဖာဒိပုပ္ဖသဒိသာဟိ ဒသာဟိ ယုတ္တံ ပုပ္ဖဒသံ နာမ။ ဧတေသုပိ ‘‘ပေါတ္ထကေ စာပီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တအပိ-သဒ္ဒေန ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာတိ ယထာ ဧတေသု ကဒလိဒုဿာဒီသု ပုပ္ဖဒသာဝသာနေသု ဒုက္ကဋံ၊ တထာ ကဉ္စုကဝေဌနေသုပိ ယံ ကိဉ္စိ ဓာရေန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။

ဧတေသု ပန အယံ ဝိနိစ္ဆယော (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၂) – သဗ္ဗနီလကာဒီနိ ရဇနာနိ ဝမေတွာ ပုန ရဇိတွာ ဓာရေတဗ္ဗာနိ၊ န သက္ကာ စေ ဝမေတုံ၊ ပစ္စတ္ထရဏာဒီနိ ဝါ ကာရေတဗ္ဗာနိ၊ တိပဋ္ဋစီဝရဿ မဇ္ဈေ ဝါ ဒါတဗ္ဗာနိ။ အစ္ဆိန္နဒသကာဒီနိ ဒသာ ဆိန္ဒိတွာ ဓာရေတဗ္ဗာနိ။ ကဉ္စုကံ ဝိဇဋေတွာ ရဇိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဝေဌနေပိ ဧသေဝ နယော။ တိရီဋကံ ပါဒပုဉ္ဆနံ ကာတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗန္တိ ဣမံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ကုသစီရာဒိကံ အကပ္ပိယစီဝရံ အစ္ဆိန္နစီဝရော လဘတီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ပရိဝါရေ။

ပဉှာ မေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။ (ပရိ။ ၄၈၁)၊

အယဉှိ ¶ ပဉှော အစ္ဆိန္နစီဝရဘိက္ခုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ဟိ ယံ ကိဉ္စိ အကပ္ပိယစီဝရံ နိဝါသေတွာ ဝါ ပါရုပိတွာ ဝါ အစ္ဆိန္နစီဝရကေန အညံ ပရိယေသိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ မနုဿာ နိဿီမဂတာနံ ဘိက္ခူနံ စီဝရံ ဒေန္တိ ‘ဣမံ စီဝရံ ဣတ္ထန္နာမဿ ¶ ဒေမာ’တိ၊ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာဒိတုံ၊ န တာဝ တံ ဂဏနူပဂံ၊ ယာဝ န ဟတ္ထံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) ဝုတ္တတ္တာ ယာဝ အာဟရိတွာ တံ န ဒိန္နံ၊ ‘‘တုမှာကံ၊ ဘန္တေ၊ စီဝရံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ ပဟိဏိတွာ ဝါ နာရောစိတံ၊ တာဝ ဂဏနံ န ဥပေတိ၊ အနဓိဋ္ဌိတံ ဝဋ္ဋတိ။ ပတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ အာနေတွာ ဒိန္နေ ဝါ အာရောစိတေ ဝါ ပရိဟာရော နတ္ထိ၊ ဒသာဟံ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ စီဝရဝိနိစ္ဆယော။

၅၈။ ဣဒါနိ တေသံ စီဝရာနံ ရဇနဝိဓာနံ ဒဿေတုံ ‘‘ရဇနာနိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဆ ရဇနာနိ မူလရဇနံ ခန္ဓရဇနံ တစရဇနံ ပတ္တရဇနံ ပုပ္ဖရဇနံ ဖလရဇန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၄၄) ဧဝံ ဘဂဝတာ အနုညာတတ္တာ ‘‘ဆပ္ပကာရာနိ အနုညာတာနိ သတ္ထုနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၅၉။ တတ္ထ မူလေတိ မူလရဇနေတိ အတ္ထော။ ဟလိဒ္ဒိံ ဝိဝဇ္ဇိယ သဗ္ဗံ လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ တုင်္ဂဟာရကော နာမ ဧကော သကဏ္ဋကရုက္ခော၊ တဿ ဟရိတာလဝဏ္ဏံ ခန္ဓရဇနံ ဟောတိ။ ဂိဟိပရိဘုတ္တံ ပန အလ္လိပတ္တေန ဧကဝါရံ ရဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဖလရဇနေ အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ၊ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတီတိ။ ရဇနဝိနိစ္ဆယော။

၆၀။ ဣဒါနိ ¶ ¶ ဘာဇနဝိကတိံ ဒဿေတုံ ‘‘ပတ္တော စာ’’တိ ဥဒ္ဓဋံ။ ဧတ္ထ ပန ပဌမဂါထာ သုဝိညေယျာ။

၆၁။ ဒုတိယေ ‘‘မဂဓနာဠိဒွယတဏ္ဍုလသာဓိတ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိဘတ္တိလောပံ အကတွာ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ‘‘မဂဓေ နာဠိဒွယတဏ္ဍုလသာဓိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ပစိတန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ (ပါရာ။ ၆၀၂၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၂၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) မဂဓနာဠိ နာမ အဍ္ဎတေရသပလံ ဂဏှာတိ။ ဩဒနန္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗပ္ပကာရသမ္ပန္နံ အဝဿာဝိတောဒနံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဩဒနဿ စတုတ္ထဘာဂပ္ပမာဏံ နာတိဃနံ နာတိတနုကံ ဟတ္ထဟာရိယမုဂ္ဂသူပဉ္စ အာလောပဿ အာလောပဿ အနုရူပံ ယာဝ စရိမကာလောပပ္ပဟောနကံ မစ္ဆမံသာဒိဗျဉ္ဇနဉ္စ ယော ပတ္တော ဂဏှာတိ၊ သော ဥက္ကဋ္ဌော နာမာတိ အတ္ထော။ သပ္ပိတေလတက္ကရသကဉ္ဇိကာဒီနိ ပန ဂဏနူပဂါနိ န ဟောန္တိ၊ တာနိ ဟိ ဩဒနဂတိကာနေဝ ဟောန္တိ၊ နေဝ ဟာပေတုံ၊ န ဝဍ္ဎေတုံ သက္ကောန္တိ။ ဧဝမေတံ သဗ္ဗံ ပက္ခိတ္တံ သစေ ပတ္တဿ ဟေဋ္ဌိမရာဇိသမံ တိဋ္ဌတိ၊ သုတ္တေန ဝါ ဟီရေန ဝါ ဆိန္ဒန္တဿ သုတ္တဿ ဝါ ဟီရဿ ဝါ ဟေဋ္ဌိမန္တံ ဖုသတိ၊ အယံ ဥက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ အတိက္ကမိတွာ ထူပီကတံ တိဋ္ဌတိ၊ အယံ ဥက္ကဋ္ဌောမကော နာမ ပတ္တော။ သစေ တံ ရာဇိံ န သမ္ပာပုဏာတိ၊ အန္တောဂတမေဝ ဟောတိ၊ အယံ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော နာမ ပတ္တော။

၆၂။ ‘‘မဇ္ဈိမော နာမ ပတ္တော နာဠိကောဒနံ ဂဏှာတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မဇ္ဈိမော တဿုပဍ္ဎော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန မဇ္ဈိမော မဇ္ဈိမောမကော မဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌောတိ ပတ္တတ္တိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဩမကော နာမ ပတ္တော ပတ္ထောဒနံ ဂဏှာတီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၀၂) ဝစနတော ‘‘တတောပဍ္ဎော’’တိ ဝုတ္တံ။ မဂဓနာဠိယာ ဥပဍ္ဎနာဠိကောဒနဉ္စ တဒူပိယံ သူပံ ဗျဉ္ဇနဉ္စ ဂဏှာတိ၊ သော ¶ ဩမကော နာမ။ ဣဓာပိ ဩမကော ဩမကောမကော ဩမကုက္ကဋ္ဌောတိ ပတ္တတ္တိကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမေသု ပန နဝသု ပတ္တေသု ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော စ ဩမကောမကော စ အပတ္တော။ ဧတေသု အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗကိစ္စံ နတ္ထိ၊ သေသာ သတ္တ ပတ္တာ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာ၊ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗာ စာတိ အတ္ထော။

၆၃။ အတိရေကပတ္တောတိ (ပါရာ။ ၆၀၁) အနဓိဋ္ဌိတော အဝိကပ္ပိတော။ သကောတိ သသန္တကော။ ကပ္ပောတိ ကပ္ပိယော။ အယမေဝေတ္ထ သင်္ခေပေါ – ယော ပတ္တော ကာကဏိကမတ္တဿာပိ မူလဿ ဒါတဗ္ဗဿ နတ္ထိတာယ ¶ သကော။ အယောပတ္တော ပဉ္စဟိ ပါကေဟိ မတ္တိကာပတ္တော ဒွီဟိ ပါကေဟိ ပက္ကတ္တာ ကပ္ပော။ သော ဒသာဟပရမံ ကာလံ အနဓိဋ္ဌိတော အဝိကပ္ပိတော ဓာရေယျောတိ။

၆၄။ အစ္ဆေဒါဒယော စီဝရေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒါယေဝ။ ဆိဒ္ဒေနာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၀၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပတ္တသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဧတ္ထ ယဿ ပတ္တဿ မုခဝဋ္ဋိတော ဟေဋ္ဌာ ဒွင်္ဂုလပ္ပဒေသေ ယေန ဆိဒ္ဒေန ကင်္ဂုသိတ္ထံ နိက္ခမတိ၊ တတ္တကေန ဆိဒ္ဒေန ဘိဇ္ဇတိ။ တသ္မိံ ပန အယစုဏ္ဏာဒီဟိ ပဋိပါကတိကေ ကတေ ဒသာဟဗ္ဘန္တရေ ပုန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗံ။ ပတ္တာဓိဋ္ဌာနမုဇ္ဈတီတိ ပတ္တော အဓိဋ္ဌာနံ ဥဇ္ဈတိ။

၆၅။ ဣဒါနိ ပရိဟရဏဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ပတ္တံ န ပဋိသာမေယျ သောဒက’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သောဒကံ (စူဠဝ။ ၂၅၄) ပတ္တံ န ပဋိသာမေယျ၊ အာတပေ စ သောဒကံ ပတ္တံ န ဩတပေတိ အဓိပ္ပာယော။ န နိဒဟေတိ နိရုဒကံ ကတွာပိ အတိကာလံ န နိဒဟေတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘုမျာတိ ဘူမိယံ။ န ဌပေတိ တဋ္ဋိကာစမ္မခဏ္ဍာဒီသု ယေန ကေနစိ အနတ္ထတာယ ပံသုသက္ခရမိဿာယ ဘူမိယာ န ဌပေယျာတိ အတ္ထော။ နော စ လဂ္ဂယေတိ ဧတ္ထပိ နာဂဒန္တာဒီသု (စူဠဝ။ ၂၅၄) ယတ္ထ ကတ္ထစိ လဂ္ဂန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ။

၆၆။ မိဍ္ဎန္တေတိ (စူဠဝ။ ၂၅၄၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၄) ¶ မိဍ္ဎပရိယန္တေ။ သစေ ပန ပရိဝတ္တေတွာ တတ္ထေဝ ပတိဋ္ဌာတိ၊ ဧဝရူပါယ ဝိတ္ထိဏ္ဏာယ မိဍ္ဎိယာ အဗ္ဘန္တရပရိစ္ဆေဒေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ပရိယန္တေ။ ပရိဘဏ္ဍန္တေတိ ဗာဟိရပဿေ ကတာယ တနုကမိဍ္ဎိယာ အန္တေတိ အတ္ထော။ အင်္ကေ ဝါတိ (စူဠဝ။ ၂၅၄) ဒွိန္နံ ဦရူနံ မဇ္ဈေ။ ဧတ္ထ ပန အံသဗဒ္ဓကေ အံသကူဋေ လဂ္ဂေတွာ အင်္ကေ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဣတရထာ။ အာတပတ္တကေတိ ဆတ္တေ။ ဧတ္ထ ဘတ္တပူရောပိ အံသကူဋေ လဂ္ဂိတပတ္တောပိ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ။

၆၇။ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကံ (စူဠဝ။ ၂၅၅၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၅) နာမ မုခဝိက္ခာလနောဒကံ၊ တံ ပတ္တေ နိဋ္ဌုဘိတွာ ပတ္တေန န နီဟရေယျာတိ အတ္ထော။ စလကဉ္စ အဋ္ဌိကဉ္စ စလကဋ္ဌိကံ။ ဧတေသု ယံ ကိဉ္စိ ပတ္တေန နီဟရန္တဿ ဒုက္ကဋံ။ ပတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟံ ကတွာ ဟတ္ထံ ဓောဝိတုမ္ပိ န လဘတိ။ ဟတ္ထဓောဝိတဝတ္ထဓောဝိတဥဒကမ္ပိ ပတ္တေ အာကိရိတွာ နီဟရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အနုစ္ဆိဋ္ဌပတ္တံ ဥစ္ဆိဋ္ဌဟတ္ထေန ဂဟေတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ဟတ္ထံ ပန ဗဟိ ဓောဝိတွာ ဂဟေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ မစ္ဆမံသဖလာဖလာဒီနိ ခါဒန္တော ယံ မုခေန လုဉ္စိတွာ လုဉ္စိတွာ ခါဒတိ၊ တံ ဝါ တေသံ အဋ္ဌိအာဒိကံ ¶ ဝါ မုခတော နီဟဋံ ပုန အခါဒိတုကာမော ဆဍ္ဍေတုကာမော ပတ္တေ ဌပေတုံ န လဘတိ။ သိင်္ဂိဝေရနာဠိကေရခဏ္ဍာဒီနိ ခါဒန္တေဟိ ဍံသိတွာ ဍံသိတွာ ပုန ဌပေတုံ လဘတိ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ပတ္တဟတ္ထေန ကဝါဋံ ပဏာမေတဗ္ဗံ၊ ယော ပဏာမေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၅၅) ဝုတ္တတ္တာ ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဌိတော ယေန ကေနစိ သရီရာဝယဝေန ကဝါဋံ ပဏာမေတုံ န လဘတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပတ္တဟတ္ထောဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အံသကူဋေ လဂ္ဂိတွာ ဌိတဿ ဝဋ္ဋတိ။

၆၈။ ဘူမိအာဓာရကေတိ ဧတ္ထ ဒန္တဝလ္လိဝေတ္တဝါကာဒီဟိ ကတေ ဝလယာဓာရကေ။ ဒါရုဒဏ္ဍာဓာရေတိ ဧကဒါရုနာ ကတအာဓာရကေ ¶ စ ဗဟူဟိ ဒဏ္ဍေဟိ ကတအာဓာရကေ စာတိ အတ္ထော။ တိဒဏ္ဍေ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧတေသု ပန သုသဇ္ဇိတေသု ဧကံ ပတ္တံ ဌပေတွာဝ တဿုပရိ ဧကံ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တယော ပန န ဝဋ္ဋန္တိ။ ဧကံ နိက္ကုဇ္ဇိတွာဝ ဘူမိယန္တိ ဧတ္ထ ဘူမိယံ ကဋသာရကာဒီသု အညတရံ ပတ္ထရိတွာ တဿုပရိ နိက္ကုဇ္ဇိတွာ ဝါ ဥက္ကုဇ္ဇိတွာ ဝါ ဧကံ ဌပေယျ၊ ဒွေ ဌပေတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒွေ ပန ဌပေန္တေန ဥပရိ ဌပိတပတ္တံ ဧကေန ပဿေန ဘူမိယံ ဖုသာပေတွာ ဌပေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။

၆၉-၇၀။ ဣဒါနိ အကပ္ပိယပတ္တေ ဒဿေတုံ ‘‘ဒါရုရူပိယသောဝဏ္ဏာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မဏိဝေဠုရိယာမယာတိ (စူဠဝ။ ၂၅၂၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၂) မဏီတိ ဣန္ဒနီလကဗရကတာဒိ။ သစေ ဂဟဋ္ဌာ ဘတ္တဂ္ဂေ သုဝဏ္ဏရူပိယတဋ္ဋကာဒီသု သူပဗျဉ္ဇနံ ကတွာ ဥပနာမေန္တိ၊ အာမသိတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ။ ဃဋိကဋာဟဇာ (စူဠဝ။ ၂၅၅၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၅) စ တုမ္ဗကဋာဟဇာ စ ဃဋိတုမ္ဗကဋာဟဇာ။ ဧတ္ထ တုမ္ဗကဋာဟဇာနာမ အလာဗု။ ပတ္တဝိနိစ္ဆယော။

၇၁-၂။ ဣဒါနိ ထာလကေသု ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ထာလကာ စာ’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓဋံ။ တတ္ထ ¶ အကပ္ပာတိ ဒါရုမယာဒယော ထာလကာ အကပ္ပိယာတိ အတ္ထော။ ဖလိကထာလကာဒယော (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၂) ဂိဟိသန္တကာ ဝါ သင်္ဃသန္တကာ ဝါ ကပ္ပိယာ။ ဃဋိတုမ္ဗကဋာဟဇာ (စူဠဝ။ ၂၅၅) တာဝကာလိကာ၊ တာသု ဘုဉ္ဇိတွာ ဆဍ္ဍေတဗ္ဗာ၊ န ပရိဟရိတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။ ထာလကဝိနိစ္ဆယော။

၇၃။ ဣဒါနိ ¶ ပဝါရဏာဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဝါရဏာ’’တိ (ပါစိ။ ၂၃၈-၂၃၉၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပဒံ ဥဒ္ဓဋံ။ တတ္ထ ဣရိယာပထေနာတိ ဌာနဂမနသယနနိသဇ္ဇာနံ အညတရေန ဣရိယာပထေနာတိ အတ္ထော။ တတော ဣရိယာပထတော အညေန ဣရိယာပထေန အနတိရိတ္တကံ ပရိဘုဉ္ဇေယျ စေ၊ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ပါစိတ္တိနတိရိတ္တကန္တိ ပါစိတ္တိ အနတိရိတ္တကံ။

၇၄။ ဣဒါနိ ယေဟိ အင်္ဂေဟိ ပဝါရဏာ ဟောတိ၊ တာနိ အင်္ဂါနိ ဒဿေတုံ ‘‘အသန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အသနန္တိ ဧတေန အဝိပ္ပကတဘောဇနတာ ဝုတ္တာ၊ ဘုဉ္ဇမာနော စ သော ပုဂ္ဂလော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဘောဇနဉ္စေဝါတိ ယံ ဘုဉ္ဇန္တော ပဝါရေတိ၊ တံ ဩဒနော ကုမ္မာသော သတ္တု မစ္ဆော မံသန္တိ ဣမေသု အညတရံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဘိဟာရောတိ ဒါယကော တဿ တံ ဘတ္တံ ကာယေန အဘိဟရတီတိ အတ္ထော၊ ဝါစာဘိဟာရော ပန န ဂဟေတဗ္ဗော။ သမီပတာတိ ဒါယကော ပဝါရဏပ္ပဟောနကဘောဇနံ ဂဟေတွာ အဍ္ဎတေယျဟတ္ထပ္ပမာဏေ ဩကာသေ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကာယဝါစာပဋိက္ခေပေါတိ ဟတ္ထပါသေ ဌိတေန အဘိဟဋံ ဘိက္ခံ ကာယေန ဝါ ဝါစာယ ဝါ ပဋိက္ခိပေယျာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန သစေ ဘိက္ခု နိသိန္နော ဟောတိ၊ အာနိသဒဿ ပါရိမန္တတော ပဋ္ဌာယ၊ သစေ ဌိတော၊ ပဏှိအန္တတော ပဋ္ဌာယ၊ သစေ နိပန္နော၊ ယေန ပဿေန နိပန္နော၊ တဿ ပါရိမန္တတော ပဋ္ဌာယ ဒါယကဿာပိ တထာဝိဓဿ ဌပေတွာ ပသာရိတဟတ္ထံ ယံ တဿ အာသန္နတရံ အင်္ဂံ၊ တဿ ဝသေန ပရိစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ ပဉ္စ အင်္ဂါ ပဝါရဏာတိ ‘‘အသနံ ပညာယတိ၊ ဘောဇနံ ပညာယတိ၊ ဟတ္ထပါသေ ဌိတော အဘိဟရတိ၊ ပဋိက္ခေပေါ ¶ ပညာယတီ’’တိ (ပါစိ။ ၂၃၉၊ ပရိ။ ၄၂၈) ¶ ပါဠိယံ ဝုတ္တေဟိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ ပဝါရဏာ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၇၅။ ဣဒါနိ ဧတေသု ပဉ္စသု ဘောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဩဒနော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ဩဒနာဒယော ဣမေဟိ နိဗ္ဗတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သာလီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သေတရတ္တကာဠဘေဒါ သဗ္ဗာပိ ကင်္ဂုဇာတိယော ကင်္ဂူတိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ကာဠသေတာ ကုဒြူသဝရကာ။ ဣမေသံ သတ္တန္နံ ဓညာနံ ဩဒနော စ ဘောဇ္ဇယာဂု စ ဩဒနော နာမာတိ အတ္ထော။

၇၆။ သာမာကာဒိတိဏံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ကုဒြူသကေ သင်္ဂဟံ ဂတန္တိ အတ္ထော။ ဝရကစောရကော ဝရကေ သင်္ဂဟံ ဂတော၊ သာလိယဉ္စေဝ နီဝါရော သင်္ဂဟံ ဂတော သေတတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ ဣမေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ သာနုလောမာနံ သတ္တန္နံ ဓညာနံ တဏ္ဍုလေ ဂဟေတွာ ‘‘ယာဂုံ ပစိဿာမာ’’တိ ဝါ ‘‘ဘတ္တံ ပစိဿာမာ’’တိ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ သန္ဓာယ ပစန္တိ၊ သစေ ဥဏှံ ဝါ သီတလံ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တာနံ ဘောဇနကာလေ ဂဟိတဂဟိတဋ္ဌာနေ ဩဓိ ပညာယတိ၊ အယံ ဩဒနော နာမ၊ ပဝါရဏံ ဇနေတိ။ ယောပိ ပါယာသော ဝါ အမ္ဗိလယာဂု ဝါ ဥဒ္ဓနတော ဩတာရိတမတ္တာ အဗ္ဘုဏှာ အာဝိဇ္ဈိတွာ ပိဝိတုံ သက္ကာ၊ ဂဟိတောကာသေပိ ဩဓိံ န ဒဿေတိ၊ အယံ ပဝါရဏံ န ဇနေတိ။ ဥသုမာယ ပန ဝိဂတာယ ဃနဘာဝံ ဂစ္ဆတိ၊ ဩဓိ ပညာယတိ၊ ပုန ပဝါရဏံ ဇနေတိ၊ ပုဗ္ဗေ တနုကဘာဝေါ န ရက္ခတိ။ ဘတ္တေ ပန ဥဒကကဉ္ဇိကခီရာဒီနိ အာကိရိတွာ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ကိဉ္စာပိ တနုကာ ဟောတိ၊ ပဝါရဏံ ဇနေတိယေဝ တသ္မိံ ယာဂုယာ နတ္ထိဘာဝတော။ သစေ ပန ပက္ကုထိတေသု ဥဒကာဒီသု ပက္ခိပိတွာ ပစိတွာ ဒေန္တိ၊ ယာဂုသင်္ဂဟမေဝ ဂစ္ဆတိ။

၇၇။ ဘဋ္ဌဓညမယောတိ ¶ သတ္တဝိဓာနိပိ ဓညာနိ ဂဟေတွာ ခရပါကဘဇ္ဇိတာနံ တေသံ တဏ္ဍုလေ ကောဋ္ဋေတွာ ကတစုဏ္ဏကုဏ္ဍကာနိ သတ္တု နာမ။ သမပါကဘဇ္ဇိတာနံ ပန အာတပသုက္ခာနံ ဝါ တဏ္ဍုလာနံ စုဏ္ဏကုဏ္ဍကာနိ သတ္တုသင်္ချံ န ဂစ္ဆန္တိ။ ယဝသမ္ဘဝေါတိ အညေဟိ ပန မုဂ္ဂါဒီဟိ ကတကုမ္မာသော န ပဝါရေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥဒကသမ္ဘဝေါတိ ဣမိနာ ကက္ကဋကသိပ္ပိကသမ္ဗုကာဒယောပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ သစေ ယာဂုပါနကာလေ ဧကသ္မိံ ဘာဇနေ ဌပေတွာ မစ္ဆမံသံ ဝါ ခါဒန္တိ၊ တေ စေ အခါဒန္တော အညံ ပဝါရဏပ္ပဟောနကံ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတိ။ ခါဒိတေပိ သစေ မုခေ အဝသိဋ္ဌံ နတ္ထိ၊ တဒါ ပဋိက္ခိပန္တောပိ န ပဝါရေတိယေဝ။ သစေ ¶ ပတ္တေ အဝသိဋ္ဌံ အတ္ထိ၊ မုခေ နတ္ထိ၊ တဉ္စေ အခါဒိတုကာမော ဟောတိ၊ အညတ္ထ ဝါ ဂန္တွာ ခါဒိတုကာမော၊ တသ္မိံ ခဏေ ပဋိက္ခိပန္တောပိ န ပဝါရေတိယေဝ။

၇၈။ ဘောဇနန္တိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ပဉ္စသု ဘောဇနေသု ယံ ကိဉ္စိ ဘောဇနံ။ ကပ္ပိယံ ဝါ အကပ္ပိယံ ဝါ ဘုဉ္ဇန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ နိသေဓယန္တိ ကာယေနာဘိဟဋံ အင်္ဂုလိစလနာဒိနာ ဝါ ဘမုကဝိကာရေန ဝါ ကုဒ္ဓဘာဝေန ဩလောကေန ဝါ ပဋိက္ခိပန္တော ကာယေန ဝါ ‘‘အလ’’န္တိ ဝါ ‘‘န ဂဏှာမီ’’တိ ဝါ ‘‘မာ အာကိရာ’’တိ ဝါ ‘‘အပဂစ္ဆာ’’တိ ဝါ အာဒိနာ နယေန ပဋိက္ခိပန္တော ဝါစာယ ဝါ နိသေဓယန္တောတိ အတ္ထော။ ကပ္ပန္တိ ကပ္ပိယဘောဇနမေဝ ပဋိက္ခိပန္တော သော ပဝါရေတိ၊ အကပ္ပိယမံသံ ဝါ ဘောဇနံ ဝါ ပဋိက္ခိပန္တော န ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? တဿ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဌိတတ္တာ။ သစေ ကပ္ပိယဘောဇနံ ဘုဉ္ဇမာနော အကပ္ပိယံ ပဋိက္ခိပတိ၊ န ပဝါရေတိ။ ကသ္မာ? တဿ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗတော။ ဣဒါနိ မိဿကနယံ ဒဿေတုံ ‘‘တန္နာမေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – တန္နာမေန ဝါ ဣမန္တိ ဝါ အဘိဟဋံ ¶ ကပ္ပိယံ နိသေဓယံ ပဝါရေယျာတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယော ပန မစ္ဆမံသမိဿံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) ယာဂုံ ဗျဉ္ဇနံ ဝါ အာဟရိတွာ ‘‘မစ္ဆံ ဂဏှထ၊ မံသံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ၊ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိ။ သစေ ‘‘ယာဂုံ ဂဏှထ၊ ရသဗျဉ္ဇနံ ဂဏှထာ’’တိ ဝဒတိ၊ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ န ဟောတိ။ ကသ္မာ? တဿာပိ အတ္ထိတာယ။ သစေ ‘‘ဣမံ ဂဏှထာ’’တိ သဝတ္ထုကံ ကတွာ ဒေတိ၊ တံ ပဋိက္ခိပတော ပဝါရဏာ ဟောတိ။ ဘတ္တမိဿကေပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ အညဿ အဘိဟဋံ ပဋိက္ခိပတိ၊ ပဝါရဏာ နတ္ထိယေဝ။

၇၉-၈၀။ ဣဒါနိ ပဝါရဏံ အဇနေန္တေ ဒဿေတုံ ‘‘လာဇာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ လာဇာ တံသတ္တုဘတ္တာနီတိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပဝါရဏာသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) လာဇာ စ လာဇေဟိ ကတသတ္တုဘတ္တာနိ စာတိ အတ္ထော။ မစ္ဆမံသပူဝေသု ပန ပဝါရဏာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘သုဒ္ဓခဇ္ဇကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘဋ္ဌပိဋ္ဌန္တိ ပုဗ္ဗေ အာမကံ ပစ္ဆာ ဘဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝေဠုအာဒီနံ ဝုတ္တာဝသေသာနံ ဘတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ရသယာဂု ရသော ပက္ကယာဂု။ မံသာဒီဟိ အမိဿိတာ သုဒ္ဓယာဂု။ ပုထုကာမယံ ပန ယံ ကိဉ္စိ ပဝါရဏံ န ဇနေတိ။

၈၁။ ဝုဋ္ဌာယာတိ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၃၈-၂၃၉) အာသနာ ဥဋ္ဌာယ အတိရိတ္တံ န ကာတဗ္ဗန္တိ ¶ သမ္ဗန္ဓော။ သစေ ပဝါရေတွာ အာသနာ န ဝုဋ္ဌာတိ ဘိက္ခု၊ တဿာပိ အတိရိတ္တံ ကာတုံ လဘတိ။ အဘုတ္တေန စ ဘောဇနန္တိ ယေန ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ဘောဇနံ အန္တမသော ကုသဂ္ဂေနာပိ န ဘုတ္တံ၊ တေနာပိ အတိရိတ္တံ န ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ယေန ပန အရုဏုဂ္ဂမေပိ ဘုတ္တံ ဟောတိ၊ သော စေ အပဝါရိတော အာသနာ ဝုဋ္ဌိတောပိ မဇ္ဈနှိကသမယေပိ ပုန ကိဉ္စိ အဘုတွာပိ ကာတုံ လဘတိ။ ယေန ယံ ဝါ ¶ ပုရေ ကတန္တိ ယေန ယံ ဝါ ပုဗ္ဗေ ကတံ၊ တေန တမ္ပိ ပစ္ဆာ န ကာတဗ္ဗံ။ အညေန ပန တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။

၈၂။ ယံ ဖလံ ဝါ ကန္ဒမူလံ ဝါ ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ကတကပ္ပိယံ အညမ္ပိ ကပ္ပိယဘောဇနံ ဝါ ကပ္ပိယမံသံ ဝါ၊ ဣဒံ ကပ္ပိယံ နာမ၊ ဝုတ္တပ္ပကာရဝိပရီတံ အကပ္ပိယံ နာမ၊ တသ္မိံ အတိရိတ္တကရဏံ န ရုဟတိ၊ ယဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ န ဂဟိတံ၊ တသ္မိမ္ပိ န ရုဟတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကပ္ပိယံ ဂဟိတဉ္စေဝါ’’တိ။ ဥစ္စာရိတန္တိ ကပ္ပိယံ ကာရေတုံ အာဂတေန ဘိက္ခုနာ ဤသကမ္ပိ ဥက္ခိတ္တံ ဝါ အပနမိတံ ဝါတိ အတ္ထော။ ဟတ္ထပါသတော ဗဟိ ဌိတံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဟတ္ထပါသဂ’’န္တိ။ အတိရိတ္တံ ကရောန္တေဝန္တိ အတိရိတ္တံ ကရောန္တော ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ဧဝံ ဘာသတူတိ အတ္ထော။ ‘‘အလမေတံ သဗ္ဗ’’န္တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အယံ ကိရ အာစိဏ္ဏော။ ဝိနယဓရာ ကိရ ပန ‘‘သကိံ ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အလမေတံ သဗ္ဗန္တိ ဣဒမ္ပိ ဝေါ အဓိကံ၊ ဣတော အညံ န လစ္ဆသီတိ အတ္ထော။

၈၃။ အနုပသမ္ပန္နဟတ္ထဂန္တိ ကပ္ပိယံ ကရောန္တေန ပန အနုပသမ္ပန္နဿ ဟတ္ထေ ဌိတံယေဝ န ကာတဗ္ဗံ၊ တံ ပန အညေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟာပေတွာ တဿ ဟတ္ထေ ဌိတံ အတိရိတ္တံ ကတွာ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အတ္တနာ အာဂန္တွာ အညဿ ဟတ္ထေ စ ပေသယိတွာပိ ကာရေတုံ လဗ္ဘတေတိ အတ္ထော။ တံ ပန အတိရိတ္တကာရကံ ဌပေတွာ အညော သဗ္ဗော ပဝါရိတောပိ အပ္ပဝါရိတောပိ ဘုဉ္ဇိတုံ လဘတီတိ အတ္ထော။ သစေ ပဝါရိတော ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ ယထာ အကတေန မိဿံ န ဟောတိ၊ တထာ မုခဉ္စ ဟတ္ထဉ္စ သုဒ္ဓံ ကတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဂိလာနဿ ဘုတ္တာဝသေသမ္ပိ တဿ ‘‘အဇ္ဇ ဝါ သွေ ဝါ ခါဒိဿတီ’’တိ အာဟဋမ္ပိ အနတိရိတ္တကတံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ ပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယော။

ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈၄။ ဣဒါနိ ¶ ¶ ယေ တေ စတ္တာရော ကာလိကာ မုနိနာ ဝုတ္တာ ‘‘ယာဝကာလိကံ ယာမကာလိကံ သတ္တာဟကာလိကံ ယာဝဇီဝိက’’န္တိ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘ကာလိကာ စာ’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓဋံ။ တတ္ထ (ပါစိ။ ၂၅၄-၂၅၆၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၃-၂၅၆) ကတမေ တေ ကာလိကာတိ စေ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘ယာဝကာလိက’’န္တိအာဒိမာဟ။ တေသု အရုဏုဂ္ဂမနတော ယာဝ ဌိတမဇ္ဈနှိကာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ယာဝကာလိကံ။ အရုဏုဂ္ဂမနတော ယာဝ ယာမာဝသာနာ ပိပါသာယ သတိ ပိပါသစ္ဆေဒနတ္ထံ ပါတဗ္ဗတော ယာမော ကာလော အဿာတိ ယာမကာလိကံ။ တေန ဥပသမေတဗ္ဗေ အာဗာဓေ သတိ ယာဝ သတ္တာဟာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော သတ္တာဟကာလိကံ။ အာဗာဓေ သတိ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတွာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ယာဝဇီဝိကံ။

၈၅။ တေသု ယာဝကာလိကံ ဒဿေတုံ ‘‘ပိဋ္ဌံ မူလံ ဖလံ ခဇ္ဇ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ (ပါစိ။ ၂၄၈-၂၅၀၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၈-၂၄၉) ပိဋ္ဌခါဒနီယံ နာမ သတ္တန္နံ တာဝ ဓညာနံ ဓညာနုလောမာနံ အပရဏ္ဏာနဉ္စ ပိဋ္ဌံ ပနသပိဋ္ဌံ လဗုဇပိဋ္ဌံ အမ္ဗာဋကပိဋ္ဌံ သာလပိဋ္ဌံ ဓောတကတာလပိဋ္ဌံ ခီရဝလ္လိပိဋ္ဌဉ္စာတိ ဧဝမာဒီနိ တေသု တေသု ဇနပဒေသု ပကတိအာဟာရဝသေန မနုဿာနံ ခါဒနီယတ္ထဉ္စ ဘောဇနီယတ္ထဉ္စ ဖရဏကာနိ ပိဋ္ဌာနိ ယာဝကာလိကာနိ။ ဣမိနာဝ လက္ခဏေန မူလခါဒနီယာဒီသုပိ ယာဝကာလိကလက္ခဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အတိဝိတ္ထာရဘယေန သံခိတ္တံ။ ဂေါရသော နာမ ခီရဒဓိတက္ကရသော။ ဓညဘောဇနန္တိ သာနုလောမာနိ သတ္တဓညာနိ စ ပဉ္စဝိဓဘောဇနဉ္စာတိ အတ္ထော။ ယာဂုသူပပ္ပဘုတယောတိ ဧတ္ထ ပဘုတိ-သဒ္ဒေန ကန္ဒခါဒနီယံ မုဠာလခါဒနီယံ မတ္ထကခါဒနီယံ ခန္ဓခါဒနီယံ တစခါဒနီယံ ပတ္တခါဒနီယံ ပုပ္ဖခါဒနီယံ အဋ္ဌိခါဒနီယံ နိယျာသခါဒနီယန္တိ ဣမာနိ သင်္ဂဟိတာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

တတြိဒံ ¶ မုခမတ္တနိဒဿနံ – ဘိသသင်္ခါတော ပဒုမပုဏ္ဍရီကကန္ဒော ပိဏ္ဍာလုမသာလုကအာဒယော ဝလ္လိကန္ဒော အာလုဝကန္ဒော တာလကန္ဒောတိ ဧဝမာဒိ ကန္ဒခါဒနီယံ။ ပဒုမမုဠာလာဒယော မုဠာလခါဒနီယံ။ တာလဟိန္တာလကုန္တာလကေတကနာဠိကေရပူဂရုက္ခခဇ္ဇူရီအာဒီနံ ကဠီရသင်္ခါတာ မတ္ထကာ မတ္ထကခါဒနီယံ။ ဥစ္ဆုခန္ဓော နီလုပ္ပလရတ္တုပ္ပလကုမုဒသောဂန္ဓိကာနံ ပုပ္ဖဒဏ္ဍကာနီတိ ဧဝမာဒိ ခန္ဓခါဒနီယံ။ တစခါဒနီယံ ဥစ္ဆုတစော ဧဝ ဧကော ယာဝကာလိကော၊ သောပိ သရသော။ မူလကံ ခါရကော စစ္စု တမ္ဗုကော တဏ္ဍုလေယျကောတိ ဧဝမာဒိ ပတ္တခါဒနီယံ။ မူလကပုပ္ဖံ ခါရကပုပ္ဖံ ¶ စစ္စုပုပ္ဖံ တမ္ဗုကပုပ္ဖန္တိ ဧဝမာဒိ ပုပ္ဖခါဒနီယံ၊ အသောကပုပ္ဖံ ပန ယာဝဇီဝိကံ။ လဗုဇပနသဋ္ဌိအာဒိ အဋ္ဌိခါဒနီယံ။ နိယျာသခါဒနီယေ ယာဝကာလိကံ နတ္ထိ။ ဧတေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ယာဝကာလိကာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

၈၆။ ဣဒါနိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဋ္ဌ ပါနာနိ အမ္ဗပါနံ ဇမ္ဗုပါနံ စောစပါနံ မောစပါနံ မဓုကပါနံ မုဒ္ဒိကပါနံ သာလူကပါနံ ဖာရုသကပါန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၀၀) ဧဝံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌဝိဓံ ပါနကံ ယာမကာလိကံ နာမာတိ ဒဿေတုံ ‘‘မဓူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၀) မဓုဇံ မုဒ္ဒိကဇံ သာလူကဇံ စောစဇံ မောစဇံ အမ္ဗုဇံ ဇမ္ဗုဇဉ္စာတိ ဧဝမတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ မဓုဇံ နာမ မဓုကာနံ ဇာတိရသေန ကတံ၊ တံ ပန ဥဒကသမ္ဘိန္နမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ သုဒ္ဓံ န ဝဋ္ဋတိ။ မုဒ္ဒိကပါနံ နာမ မုဒ္ဒိကာ ဥဒကေ မဒ္ဒိတွာ ပရိဿာဝေတွာ ဂဟိတံ။ သာလူကပါနံ နာမ ရတ္တုပ္ပလနီလုပ္ပလာဒီနံ ကိဉ္ဇက္ခရေဟိ ကတံ။ သေသာနိ ပါကဋာနေဝ။ ဧတ္ထ ပန သစေ သယံ ဧတာနိ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဥဒကေ မဒ္ဒိတွာ အာတပေ အာဒိစ္စပါကေန ပစိတွာ ပရိဿာဝေတွာ ပါနကံ ကရောတိ၊ တံ ပုရေဘတ္တမေဝ ကပ္ပတိ။ သစေ အနုပသမ္ပန္နေန ကတံ လဘတိ၊ တဒဟုပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တံ နိရာမိသပရိဘောဂေန ¶ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝဋ္ဋတိ။ ဣမာနိ အဋ္ဌ ပါနာနိ သီတာနိပိ အာဒိစ္စပါကာနိပိ ဝဋ္ဋန္တိ၊ အဂ္ဂိပါကာနိ ပန န ဝဋ္ဋန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘နဂ္ဂိသန္တတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၈၇။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗံ ဖလရသံ ဌပေတွာ ဓညဖလရသ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၀၀) ဝုတ္တတ္တာ ဓညဖလရသော ပန န ဝဋ္ဋတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာနုလောမာနိ ဓညာနိ ဌပေတွာ’’တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗံ ပုပ္ဖရသံ ဌပေတွာ မဓုကပုပ္ဖရသ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ မဓုကပုပ္ဖရသော အာဒိစ္စပါကော ဝါ ဟောတု အဂ္ဂိပါကော ဝါ၊ ပစ္ဆာဘတ္တံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မဓုကပုပ္ဖမညတြာ’’တိ။

၈၈။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗံ ပတ္တရသံ ဌပေတွာ ဍာကရသ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ဥဒကေန ပက္ကာနမ္ပိ ယာဝကာလိကပတ္တာနံ ရသော ပုရေဘတ္တမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ သီတောဒကေန မဒ္ဒိတာနံ ရသော ယာမကာလိကံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဌပေတွာ ပက္ကဍာကဇ’’န္တိ။ ယာဝဇီဝိကပဏ္ဏဿ ဥဒကေန ပက္ကဿ ရသော ယာဝဇီဝိကော ဟောတိ။

၈၉။ ဣဒါနိ ¶ သတ္တာဟကာလိကေ ဒဿေတုံ ‘‘သပ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၂၆၀) ပန –

‘‘သပ္ပိနောနီတတေလာနိ၊ မဓုဖာဏိတမေဝ စ၊

သတ္တာဟကာလိကာ သပ္ပိ၊ ယေသံ မံသမဝါရိတ’’န္တိ။ –

ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ပန ဂဟိတေ ဝသာ တေလဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာဝ ဟောတိ ‘‘တေလံ နာမ တိလတေလံ သာသပတေလံ မဓုကတေလံ ဧရဏ္ဍတေလံ ဝသာတေလ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၃၊ ပါစိ။ ၂၆၀) ဧဝံ ပါဠိယံ ဝိတ္ထာရိတတ္တာ။ ဧဝံ ပန အဂ္ဂဟေတွာ ဝသာ စ ‘‘မဓုဖာဏိတ’’န္တိ ပါဌေ ဂဟိတေ ယာဝကာလိကဘူတာ ဝသာ သတ္တာဟကာလိကာတိ အာပဇ္ဇေယျ၊ ‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ ဂိလာနာနံ ¶ ဘိက္ခူနံ ပဋိသာယနီယာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ၊ သေယျထိဒံ – သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၂) ဧဝံ ပဉ္စေဝ ဘဂဝတာ သတ္တာဟကာလိကဘေသဇ္ဇာနိ အနုညာတာနိ၊ တတော ဥတ္တရိ ဆဋ္ဌဿ သတ္တာဟကာလိကဘေသဇ္ဇဿ အတ္ထိတာပိ အာပဇ္ဇတိ၊ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေပိ ဘဂဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ မစ္ဆဝသံ သုသုကာဝသံ သူကရဝသံ ဂဒြဘဝသံ ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌံ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဧဝံ သတ္တာဟကာလိကဝသေန ဝသံ အနနုဇာနိတွာ တတော နိဗ္ဗတ္တတေလမေဝ အနုညာတံ၊ တသ္မာ ‘‘မဓုဖာဏိတမေဝ စာ’’တိ ပါဌေ အဂ္ဂဟိတေ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ စ ဝိရုဇ္ဈတိ။ ထေရေန ပန ဥတ္တရဝိဟာရဝါသီနံ ခုဒ္ဒသိက္ခာယ အာဂတနယေန ဝုတ္တံ။ တေသံ ပန –

‘‘သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ၊ မဓု ဖာဏိတပဉ္စမံ၊

အစ္ဆမစ္ဆဝသာဒိ စ၊ ဟောန္တိ သတ္တာဟကာလိကာ’’တိ။ –

ဧဝမာဂတံ။ အမှာကံ ပန ဝိသုံ သတ္တာဟကာလိကေ အာဂတဋ္ဌာနံ နတ္ထီတိ ဝဒန္တိ၊ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ တေသု သပ္ပိံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေသံ မံသပဝါရိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သပ္ပိနာမ ဂေါသပ္ပိ ဝါ အဇိကာသပ္ပိ ဝါ မဟိံ သသပ္ပိ ဝါ။ ယေသံ မံသံ ကပ္ပတိ၊ တေသံ သပ္ပိ၊ နဝနီတံ နာမ တေသံယေဝ နဝနီတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၃၊ ပါစိ။ ၂၆၀) ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ နဝနီတံ ပန ဂဟိတန္တိ န ဝိတ္ထာရိတံ ¶ ၊ သပ္ပိ ပန ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ တဒဟု ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိနိရာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ သတ္တာဟံ နိရာမိသံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ သတ္တာဟာတိက္ကမေ သစေ ဧကဘာဇနေ ဌပိတံ၊ ဧကံ နိဿဂ္ဂိယံ။ သစေ ဗဟူသု၊ ဝတ္ထုဂဏနာယ နိဿဂ္ဂိယပါစိတ္တိယာနိ။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ သတ္တာဟံ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ သပ္ပိ တာပေန္တဿ သာမံပါကော န ဟောတိ၊ ‘‘နဝနီတံ ပန တာပေန္တဿ ဟိ သာမံပါကော န ဟောတိ၊ သာမံပက္ကေန ပန ¶ တေန သဒ္ဓိံ အာမိသံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ ‘‘သစေ အနုပသမ္ပန္နော ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတနဝနီတေန သပ္ပိံ ကတွာ ဒေတိ၊ ပုရေဘတ္တံ သာမိသံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ သယံ ကရောတိ၊ သတ္တာဟံ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၂) နဝနီတမှိယေဝ သာမံပါကတာ ဝုတ္တာ၊ န သပ္ပိမှိ။ ယံ ပန ကင်္ခါဝိတရဏိယံ ဝုတ္တံ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိတသပ္ပိ ဝါ နဝနီတံ ဝါ ပစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ၊ ‘‘တံ ပန တဒဟု ပုရေဘတ္တမ္ပိ သာမိသံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘေသဇ္ဇသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) စ၊ တတ္ထ ယာဝကာလိကဝတ္ထုနာ အသမ္မိဿံ သုဓောတံ နဝနီတံ သန္ဓာယ ‘‘ပစိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သယံပစိတသတ္တာဟကာလိကေန သဒ္ဓိံ ယဒိ အာမိသံ ဘုဉ္ဇတိ၊ တံ အာမိသံ သယံပက္ကသတ္တာဟကာလိကေန မိဿိတံ အတ္တနော ယာဝကာလိကဘာဝံ သတ္တာဟကာလိကေန ဂဏှာပေတိ၊ တထာ စ သတိ ယာဝကာလိကံ အပက္ကမ္ပိ သယံပက္ကဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတီတိ ‘‘သာမိသံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ သယံပက္ကသတ္တာဟကာလိကဝသာတေလံ သယံဘဇ္ဇိတသာသပါဒိယာဝဇီဝိကဝတ္ထူနံ တေလဉ္စ သာမိသံ တဒဟု ပုရေဘတ္တမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ တထာ နဝနီတသပ္ပီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝက္ခတိ စ အာစရိယော –

‘‘ယာဝကာလိကအာဒီနိ၊ သံသဋ္ဌာနိ သဟတ္တနာ။ ဂါဟာပယန္တိ သဗ္ဘာဝ’’န္တိ စ၊

‘‘တေဟေဝ ဘိက္ခုနာ ပက္ကံ၊ ကပ္ပတေ ယာဝဇီဝိကံ၊

နိရာမိသဉ္စ သတ္တာဟံ၊ သာမိသေ သာမပါကတာ’’တိ စ။

ယာ ပန သမန္တပါသာဒိကာယံ နဝနီတမှိ သာမံပါကတာ ဝုတ္တာ၊ သာ တက္ကာဒိသမ္မိဿံ အဓောတနဝနီတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တာ။ တသ္မာ ဝိညူနံ သမန္တပါသာဒိကာပိ ကင်္ခါဝိတရဏီပိ သမေန္တိ၊ တံ နဝနီတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ ဣဒမေဝ ယုတ္တံ။ ယဒိ သပ္ပိမှိ သာမံပါကတာ ဟောတိ၊ အဝဿံယေဝ သမန္တပါသာဒိကာယံ ¶ ဝုစ္စေယျ၊ တတ္ထ ပန ‘‘သပ္ပိ တာဝ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ တဒဟု ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ နိရာမိသမ္ပိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၂) ဟိ ¶ ဝုတ္တံ၊ န ပစနဝိဓာနံ။ မနုဿသပ္ပိနဝနီတာနံ၊ အညေသမ္ပိ ဟတ္ထိအဿာဒီနံ အကပ္ပိယမံသသပ္ပိနဝနီတာနံ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဒုက္ကဋံ။ ကိံ ပန တံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ? အာမ ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ? ပဋိက္ခေပါဘာဝါ စ သဗ္ဗအဋ္ဌကထာသု အနုညာတတ္တာ စ။ ‘‘ယေသံ မံသံ ကပ္ပတိ၊ တေသံ သပ္ပိ၊ နဝနီတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) ဣဒံ ပန နိဿဂ္ဂိယဝတ္ထုံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ၊ န အညေသံ ဝါရဏတ္ထာယ။

၉၀။ ဣဒါနိ တေလံ ဒဿေတုံ ‘‘တေလံ တိလဝသေရဏ္ဍမဓုသာသပသမ္ဘဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ တိလာဒီဟိ သမ္ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တံ တေလန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၀) ပန ပုရေဘတ္တံ တိလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကတတေလံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ သဝတ္ထုကပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ အနဇ္ဈောဟရဏီယံ။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ကတတေလံ အနဇ္ဈောဟရဏီယံ၊ သီသမက္ခနာဒီသု ဥပနေတဗ္ဗံ။ ဧရဏ္ဍမဓုကသာသပဋ္ဌီနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သစေ တာနိ ဘဇ္ဇိတွာ တေလံ ကရောတိ၊ တဒဟု ပုရေဘတ္တမ္ပိ သာမိသံ န ဝဋ္ဋတိ၊ သာမံပါကတာ ဟောတိ။ သစေ အဘဇ္ဇိတွာ ကရောတိ၊ တဒဟု ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ၊ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဝတ္ထူနံ ယာဝဇီဝိကတ္တာ သဝတ္ထုကပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေ ဒေါသော နတ္ထီတိ။ တေလဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ဧရဏ္ဍကဋ္ဌိအာဒီနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သတ္တာဟံ အတိက္ကာမယတော ဒုက္ကဋံ။ တထာ ပါဠိယံ အနာဂတာနိ အဒဿိတာနိ ကောသမ္ဗကကုသုမ္ဘာဒီနံ တေလာနိ။

ဣဒါနိ မဓုဝိကတိံ ဒဿေတုံ ‘‘ခုဒ္ဒါဘမရမဓုကရိ-မက္ခိကာဟိ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) ခုဒ္ဒါတိ ခုဒ္ဒမက္ခိကာ။ ဘမရာတိ မဟာဘမရမက္ခိကာ ¶ ။ ဒဏ္ဍကေသု မဓုကရာ မဓုကရိမက္ခိကာ နာမ။ ဧတာဟိ တီဟိ မက္ခိကာဟိ ကတံ မဓု နာမာတိ အတ္ထော။ ‘‘မဓု နာမ မက္ခိကာမဓူ’’တိ ပါဠိယံ (ပါရာ။ ၆၂၃၊ ပါစိ။ ၂၆၀) ဝုတ္တတ္တာ အညေဟိ တုမ္ဗဋကာဒီဟိ ကတံ သတ္တာဟကာလိကံ န ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ ဖာဏိတံ ဒဿေတုံ ‘‘ရသာဒိဥစ္ဆုဝိကတိ၊ ပက္ကာပက္ကာ စ ဖာဏိတ’’န္တိ အာဟ။ ပက္ကာ စ အပက္ကာ စ ရသာဒိဥစ္ဆုဝိကတိ ဖာဏိတန္တိ အတ္ထော။ မဓုကပုပ္ဖဖာဏိတံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ သတ္တာဟံ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ တဿ သတ္တာဟာတိက္ကမေ ဒုက္ကဋံ။ စိဉ္စဖာဏိတဉ္စ အမ္ဗဖာဏိတဉ္စ ယာဝကာလိကမေဝ။

၉၁။ ဣဒါနိ ¶ ဧတေသု ဝသာတေလဿ ဩဒိဿ အနုညာတတ္တာ တံ ဝိသုံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သဝတ္ထုပက္ကာ သာမံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ သတ္တဝိဓဉှိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) ဩဒိဿံ နာမ ဗျာဓောဒိဿံ ပုဂ္ဂလောဒိဿံ ကာလောဒိဿံ သမယောဒိဿံ ဒေသောဒိဿံ ဝသောဒိဿံ ဘေသဇ္ဇောဒိဿန္တိ။

တတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အမနုဿိကာဗာဓေ အာမကမံသံ အာမကလောဟိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၄) ဝုတ္တံ၊ ဣဒံ ဗျာဓောဒိဿံ နာမ။ ဧတ္ထ ပန ကာလေပိ ဝိကာလေပိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယမံသလောဟိတံ ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရောမန္ထကဿ ရောမန္ထန’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၃) ဧဝံ အနုညာတံ ပုဂ္ဂလောဒိဿံ နာမ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတ္တာရိ မဟာဝိကဋာနိ ဒါတုံ ဂူထံ မုတ္တံ ဆာရိကံ မတ္တိက’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၈) ဧဝံ သပ္ပဒဋ္ဌကာလေ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတကံ အနုညာတံ ကာလောဒိဿံ နာမ။ ဂဏဘောဇနာဒိ သမယောဒိဿံ နာမ။ ဂဏင်္ဂဏူပါဟနာနိ ဒေသောဒိဿံ နာမ။ ဝသောဒိဿံ နာမ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဧဝံ ¶ ဝသာနာမေန အနုညာတံ။ တံ ဌပေတွာ မနုဿဝသံ သဗ္ဗေသံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယဝသာနံ တေလံ တံတဒတ္ထိကာနံ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘေသဇ္ဇောဒိဿံ နာမ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တာနိ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနီ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၁) ဧဝံ ဘေသဇ္ဇနာမေန ဝုတ္တာနိ သပ္ပိအာဒီနိ ပဉ္စ။

ယထာ ပန ခီရဒဓိအာဒီဟိ ပက္ကတေလံ ပစ္ဆာဘတ္တံ န ဝဋ္ဋတိ၊ န ဧဝမိဒံ။ ဣဒံ ပန တေလံ သဝတ္ထုကပက္ကမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သဝတ္ထုပက္ကာ သာမံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝသံ ဩလောကေတွာ ‘‘သဝတ္ထုပက္ကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာမံ ပက္ကာ ဝါတိ အတ္ထော။ ယထာ သဝတ္ထုကပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ သာမံပက္ကတ္တာ ဒဓိအာဒီဟိ ပက္ကတေလံ အတ္တနာ ကတံ ပုရေဘတ္တမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ န ဧဝမိဒံ။ ဣဒံ ပန အတ္တနာ သဝတ္ထုကပက္ကမ္ပိ ပုရေဘတ္တမ္ပိ ပစ္ဆာဘတ္တမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ကာရဏူပစာရေန ဝသာတေလံ ‘‘ဝသာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ကာလေတိ ပုရေဘတ္တကာလေ ပရေဟိ ဝါ အတ္တနာ ဝါ ပက္ကာတိ အတ္ထော။ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပန ပစိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ။ တသ္မာ ‘‘ကာလေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယော ပန ဝိကာလေ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝိကာလေ ပစိတွာ ဝိကာလေ ပရိဿာဝေတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ သော တီဏိ ဒုက္ကဋာနိ အာပဇ္ဇတိ။

အမာနုသာတိ ¶ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ပန အစ္ဆဝသာဒီနံ အနုညာတတ္တာ ဌပေတွာ မနုဿဝသံ သဗ္ဗေသံ အကပ္ပိယမံသာနံ ဝသာ အနုညာတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မံသေသု ဟိ မနုဿဟတ္ထိမံသာဒီနိ ဒသ မံသာနိ ပဋိက္ခိတ္တာနိ၊ ဝသာ ပန ဧကာ မနုဿဝသာ ဧဝ။

အနုပသမ္ပန္နေန (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) ကတနိဗ္ဗဋ္ဋိတဝသာတေလံ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပုရေဘတ္တံ သာမိသမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တတော ပဋ္ဌာယ သတ္တာဟံ ¶ နိရာမိသမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ပနေတ္ထ သုခုမရဇသဒိသံ မံသံ ဝါ နှာရု ဝါ အဋ္ဌိ ဝါ လောဟိတံ ဝါ၊ တံ အဗ္ဗောဟာရိကံ။ သစေ သယံ ကရောတိ၊ ပုရေဘတ္တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပစိတွာ ပရိဿာဝေတွာ သတ္တာဟံ နိရာမိသမေဝ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ နိရာမိသပရိဘောဂဉှိ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ နိပ္ပက္ကံ ကာလေ သံသဋ္ဌံ တေလပရိဘောဂေန ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂)။ အညေသန္တိ သပ္ပိအာဒီနံ။ ဝတ္ထုန္တိ ယာဝကာလိကဘူတံ ဝတ္ထုံ။ ယာဝကာလိကဝတ္ထူနံ ဝတ္ထုံ န ပစေတိ သမ္ဗန္ဓော။

၉၂။ ဣဒါနိ ယာဝဇီဝိကဝိကတိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဟလိဒ္ဒီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာယမနုတ္တာနပဒတ္ထော (မဟာဝ။ ၂၆၃၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၈-၂၄၉) – ပဉ္စမူလာဒိကဉ္စာပီတိ ဧတ္ထ ဒွိပဉ္စမူလေန သဒ္ဓိံ အညာနိပိ တဂ္ဂတိကာနိ မူလဘေသဇ္ဇာနိ ဂဟိတာနီတိ ဉာတဗ္ဗံ။

၉၃-၅။ ဗိဠင်္ဂါဒီနိ ဖလဘေသဇ္ဇာနိ။ တတ္ထ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဂေါဋ္ဌဖလန္တိ မဒနဖလန္တိ ဝဒန္တိ။ ကပ္ပာသာဒီနံ ပဏ္ဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမေ ပန ဝုတ္တပ္ပကာရာ မူလဘေသဇ္ဇဖလဘေသဇ္ဇပဏ္ဏဘေသဇ္ဇဝသေန ဝုတ္တာ သဗ္ဗေ ကပ္ပိယာ။ ဣမေသံ ပုပ္ဖဖလပဏ္ဏမူလာ သဗ္ဗေပိ ကပ္ပိယာ ယာဝဇီဝိကာယေဝ။ ဌပေတွာ ဥစ္ဆုနိယျာသံ သဗ္ဗော စ နိယျာသော သရသဉ္စ ဥစ္ဆုဇံ တစံ ဌပေတွာ သဗ္ဗော စ တစောတိ သမ္ဗန္ဓော။

၉၆။ မဓုနာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၃) အမက္ခိတံ သုဒ္ဓသိတ္ထဉ္စ။ မဓုမက္ခိတံ ပန သတ္တာဟကာလိကမေဝ။ ယဉ္စ ကိဉ္စီတိ ဩဒနံ မံသံ အဋ္ဌိအာဒီနီတိ အတ္ထော။

၉၇။ ‘‘ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ နေဝ ခါဒနီယေ ခါဒနီယတ္ထံ ဖရန္တိ၊ န ဘောဇနီယေ ဘောဇနီယတ္ထံ ဖရန္တိ၊ တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ယာဝဇီဝံ ပရိဟရိတုံ၊ သတိ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ¶ ၊ အသတိ ¶ ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၃) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အာဟာရတ္ထမသာဓေန္တံ၊ သဗ္ဗံ တံ ယာဝဇီဝိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၉၈။ သဗ္ဗဿာတိ ဂိလာနဿာပိ အဂိလာနဿပီတိ အတ္ထော။ ကာလိကတ္တယန္တိ ယာဝကာလိကံ ဝဇ္ဇေတွာ အဝသေသံ သတိ ပစ္စယေ ဝိကာလေ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။

၉၉။ ဇနယန္တုဘောတိ ဇနယန္တိ ဥဘော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယာဝကာလိကယာမကာလိကသင်္ခါတာ ဥဘော ကာလိကာ အတ္တနော ကာလမတိက္ကမိတွာ ပရိဘုတ္တာ ပါစိတ္တိံ ဇနယန္တီတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စ ဘိယျော (မဟာဝ။ ၂၇၄၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၄၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) – ဥဘောပိ ပနေတေ အကပ္ပိယကုဋိယံ ဝုတ္တာ အန္တောဝုတ္ထံ ဒုက္ကဋဉ္စ၊ ပုနဒိဝသေ ပရိဘုဉ္ဇတော သန္နိဓိံ ပါစိတ္တိယဉ္စ ဇနယန္တီတိ အတ္ထော။

၁၀၀။ အနာရုဠှေတိ ပါဠိယံ အနာဂတေ မနုဿသပ္ပိအာဒိမှီတိ အတ္ထော။

၁၀၁။ နိဿဋ္ဌလဒ္ဓန္တိ (ပါရာ။ ၆၂၄) ဝိနယကမ္မံ ကတွာ ပုန လဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ဝိကပ္ပေန္တဿ သတ္တာဟေတိ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ သာမဏေရဿ ‘‘ဣဒံ သပ္ပိံ တေလ’’န္တိအာဒိနာ နယေန နာမံ ဂဟေတွာ ‘‘တုယှံ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဣတ္ထန္နာမဿ ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဝါ သမ္မုခါပိ ဝါ ပရမ္မုခါပိ ဝါ ဝိကပ္ပေန္တဿ အနာပတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပါဠိယံ ပန ‘‘အနာပတ္တိ အန္တောသတ္တာဟေ အဓိဋ္ဌေတိ၊ ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ နဿတိ၊ ဝိနဿတိ၊ ဍယှတိ၊ အစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဏှန္တိ၊ ဝိဿာသံ ဂဏှန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၅) ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဝိကပ္ပေမီ’’တိ ဣဒံ ပန နတ္ထိ။ ကိဉ္စာပိ နတ္ထိ၊ အထ ခေါ ‘‘အနဓိဋ္ဌိတေ အဓိဋ္ဌိတသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ¶ ပါစိတ္တိယံ၊ အဝိကပ္ပိတေ ဝိကပ္ပိတသညီ နိဿဂ္ဂိယံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၂၄) အာပတ္တိဝါရေ အာဂတတ္တာ ထေရေန ဒဿိတံ။ တံ ဒဿေန္တေနာပိ သစေ ဥပသမ္ပန္နဿ ဝိကပ္ပေတိ၊ အတ္တနော ဧဝ သန္တကံ ဟောတိ၊ ပဋိဂ္ဂဟဏမ္ပိ န ဝိဇဟတိ၊ တသ္မာ ဥပသမ္ပန္နဝသေန အဒဿေတွာ အနုပသမ္ပန္နဝသေန ဒဿိတံ။ တဿ ဟိ ဝိကပ္ပိတေ ပဋိဂ္ဂဟဏမ္ပိ ဝိဇဟတိ၊ အာပတ္တိပိ န ဟောတီတိ။ အဓိဋ္ဌတောတိ အဗ္ဘဉ္ဇနာဒီနိ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ သစေ ပန သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ နိရပေက္ခော ဟုတွာ အနုပသမ္ပန္နဿ ပရိစ္စဇတိ၊ ပရိစ္စတ္တတ္တာ အနာပတ္တိ၊ ဣတရဿ စ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဥဘိန္နမ္ပိ ကာယိကပရိဘောဂေါ ဝဋ္ဋတိ။ အနိဿဂ္ဂိယတ္တာ ပန ဗာဟိရပရိဘောဂေန ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘တာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ¶ သတ္တာဟပရမံ သန္နိဓိကာရကံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၂၃) ဧဝံ နိယမေတွာ အနုညာတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အညဿ ဒဒတောပိ စ အနာပတ္တီ’’တိ။

၁၀၂။ သဗ္ဘာဝန္တိ အတ္တနော သဘာဝံ။ ယသ္မာ ဂါဟာပယန္တိ၊ တသ္မာ ဧဝမုဒီရိတန္တိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ ဝက္ခမာနံ သန္ဓာယ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၁၀၃-၅။ သတ္တာဟံ ယာဝဇီဝိကန္တိ (မဟာဝ။ ၃၀၅၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) သတ္တာဟကာလိကဉ္စ ယာဝဇီဝိကဉ္စာတိ အတ္ထော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကဒွယံ သေသကာလိကသမ္မိဿံ သမ္ဘိန္နရသံ ကတွာ ပရိဘုဉ္ဇတော သန္နိဓိပါစိတ္တိ ဟောတီတိ ဥဒီရိတန္တိ။ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတံ တဒဟေဝါတိ အတ္ထော။ သေသန္တိ သတ္တာဟကာလိကယာဝဇီဝိကဒွယံ။ ဣတရန္တိ ယာဝဇီဝိကံ။ ပုရေ ပဋိဂ္ဂဟိတံ ဝါ ဟောတု၊ တဒဟု ဝါ ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ ယာဝဇီဝိကံ သတ္တာဟကာလိကေန သတ္တာဟံ ကပ္ပတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယာဝကာလိကေန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာမကာလိကံ၊ သတ္တာဟကာလိကံ၊ ယာဝဇီဝိကံ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတံ ကာလေ ကပ္ပတိ၊ နော ဝိကာလေ။ ယာမကာလိကေန၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာဟကာလိကံ၊ ယာဝဇီဝိကံ ¶ တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတံ ယာမေ ကပ္ပတိ၊ ယာမာတိက္ကန္တေ န ကပ္ပတိ။ သတ္တာဟကာလိကေန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာဝဇီဝိကံ ပဋိဂ္ဂဟိတံ သတ္တာဟံ ကပ္ပတိ၊ သတ္တာဟာတိက္ကန္တေ န ကပ္ပတီ’’တိ ဟိ ဘေသဇ္ဇက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၃၀၅) ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘တဒဟု ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ ဝိသေသဝစနဿ နတ္ထိတာယ ပုရေ ပဋိဂ္ဂဟိတမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ သိဒ္ဓန္တိ။ ကာလိကဝိနိစ္ဆယော။

ကာလိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀၆။ ဣဒါနိ ‘‘ပဋိဂ္ဂါဟော’’တိ ပဒံ ဝိတ္ထာရေတုံ ‘‘ဒါတုကာမာဘိဟာရော စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဒါတုကာမဿ အဘိဟာရော ဒါတုကာမာဘိဟာရော။ ဧတေန အညဿ ပတ္တေ ပက္ခိပိတုံ အာလုလေန္တဿ ဖုသိတာနိ ဥဋ္ဌဟိတွာ အညဿ ပတ္တေ သစေ ပတန္တိ၊ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတီတိ ဒီပိတံ ¶ ဟောတိ။ ဧရဏက္ခမန္တိ ထာမမဇ္ဈိမေန ပုရိသေန ဥက္ခိပနက္ခမံ၊ တတော မဟန္တေ ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတိ။ တိဓာ ဒေန္တေတိ ကာယကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓနိဿဂ္ဂိယာနံ ဝသေန တိဓာ ဒေန္တေ။ တဿ ဘိက္ခုနော ကာယကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေဟိ ဒွိဓာ ဂါဟောတိ အတ္ထော။ ပဉ္စင်္ဂေါ ဧဝံ ပဉ္စင်္ဂေဝံ။ ဒါတုကာမာဘိဟာရော ဧကံ၊ ဟတ္ထပါသော ဧကံ၊ ဧရဏက္ခမတာ ဧကံ၊ ဒေဝမနုဿတိရစ္ဆာနဂတေသု ဧကေန တိဓာ ဒါနမေကံ၊ ဒွိဓာ ဂါဟော ဧကန္တိ ဧဝံ ပဉ္စင်္ဂါနိ ဟောန္တိ။

၁၀၇။ ဣဒါနိ ယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ န ရုဟတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အသံဟာရိယေ’’တိအာဒိမာဟ။ ခါဏုကေ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၅) ဗန္ဓိတွာ ¶ ဌပိတမဉ္စာဒိမှိ ဝါ ဖလကေ ဝါ ပါသာဏေ ဝါ အသံဟာရိယေ န ရုဟတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထဇာတေ ပဒုမိနိပဏ္ဏေ ဝါ ကိံသုကပဏ္ဏာဒိမှိ ဝါ န ဝဋ္ဋတိ၊ သုခုမေ စိဉ္စအာဒီနံ ပဏ္ဏေ ဝါ န ရုဟတိ၊ ယဉ္စ မဇ္ဈိမပုရိသော သန္ဓာရေတုံ န သက္ကောတိ၊ တသ္မိံ အသယှဘာရေ စ ပဋိဂ္ဂဟော န ရုဟတီတိ အတ္ထော။

၁၀၈။ ဣဒါနိ ပဋိဂ္ဂဟဏဝိဇဟနံ ဒဿေတုံ ‘‘သိက္ခာမရဏလိင်္ဂေဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော – သိက္ခာပစ္စက္ခာနေန စ မရဏေန စ လိင်္ဂပရိဝတ္တနေန စ ‘‘န တံ ဒါနိ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘န ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ ဝါ ဧဝံ အနပေက္ခဝိဿဇ္ဇနေန စ စောရာဒီဟိ ဝါ အစ္ဆေဒါ စ အနုပသမ္ပန္နဿ ဒါနာ စ ဂါဟော ပဋိဂ္ဂါဟော ဥပသမ္မတိ ဝိဇဟတီတိ။ ဘိက္ခုနိယာ ပန သိက္ခာပစ္စက္ခာနဿ အဘာဝါ ဝိဗ္ဘမနေန စ ဝိဇဟတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။

။ ဣဒါနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ သဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဒန္တပေါနသိက္ခာပဒ) – စတုကာလိကပရိယာပန္နံ အန္တမသော ရဇရေဏုမ္ပိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ သဗ္ဗံ ပရိဘုဉ္ဇတော ပါစိတ္တိ။ ဣဒါနိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဒ္ဓဉ္စ နာတိဗဟလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုဒ္ဓဉ္စာတိ အညေသံ ရသေန အသမ္မိဿံ။ ဟိမောဒကသမုဒ္ဒေါဒကာဒီသု ပဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ လောဏဉ္စ အဿု စ လောဏဿု။ ဧတ္ထ လောဏံ နာမ သရီရေ ဥဋ္ဌိတံ။ ဧတာနိ ပန သဗ္ဗာနိ အဝိစ္ဆိန္နာနေဝ ကပ္ပန္တိ၊ နေတရာနိ။

၁၁၁။ ဣဒါနိ အနင်္ဂလဂ္ဂါနိပိ ဒဿေတုံ ‘‘ဂူထမတ္တိကမုတ္တာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တထာဝိဓေတိ တထာဝိဓေ ကာလေ၊ သပ္ပဒဋ္ဌကာလေတိ အတ္ထော။ အညေသံ ပန အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ အနင်္ဂလဂ္ဂံ န ဝဋ္ဋတိ။ ကသ္မာ ¶ ? ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယံ ကရောန္တော ¶ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ သွေဝ ပဋိဂ္ဂဟော ကတော၊ န ပုန ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆၈) ဝုတ္တတ္တာ။

၁၁၂။ ဒုရူပစိဏ္ဏေတိ ဒုပ္ပရာမဋ္ဌေ ဖလိကရုက္ခဝလ္လိအာဒိံ စာလေန္တဿ ဝါ အာမိသဘရိတဘာဇနံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတံ ပရာမသန္တဿ ဝါ ဒုရူပစိဏ္ဏဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ရဇောကိဏ္ဏေတိ ဘိက္ခာယ စရန္တဿ ပတ္တေ ပတိတရဇံ အပ္ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပုန ဘိက္ခံ ဂဏှတော ဝိနယဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထုဂ္ဂဟပ္ပဋိဂ္ဂဟေတိ အထ ဥဂ္ဂဟပ္ပဋိဂ္ဂဟေ၊ အတ္တနာ ဧဝ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဂဟိတေတိ အတ္ထော။ အကပ္ပိယကုဋိယံ အန္တောဝုတ္ထေ စ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဘိက္ခုနာ သယံပက္ကေ စ အတ္တနာ ဝါ ပရေန ဝါ အကပ္ပိယကုဋိယံ အန္တောပက္ကေ စာတိ သဗ္ဗတ္ထ ဒုက္ကဋန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပဋိဂ္ဂါဟဝိနိစ္ဆယော။

ပဋိဂ္ဂါဟနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁၃။ ဣဒါနိ မံသေသု ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘မံသေသု စ အကပ္ပိယ’’န္တိ ဥဒ္ဓဋံ။ အကပ္ပိယမံသမှိ ဒဿိတေ ကပ္ပိယမံသံ ဒဿိတမေဝ ဟောတိ ပါရိသေသနယေန။ ဥရဂဿ စာတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗောပိ ဥရဂေါ န ကပ္ပတိ။

၁၁၄။ ဧတ္တာဝတာ ဇာတိဝသေန ဒသဝိဓမ္ပိ အကပ္ပိယမံသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကပ္ပိယမံသေသုပိ အကပ္ပိယဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဒ္ဒိဿကတမံသဉ္စ၊ ယဉ္စ အပ္ပဋိဝေက္ခိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ယဿ ကဿစိ ယံ ကိဉ္စိ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ ဥဒ္ဒိဿကတံ နာမ၊ တံ ပန ဇာနိတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ သဗ္ဗေသမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ အဇာနန္တာနံ အနာပတ္တိ။ မစ္ဆေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အပ္ပဋိဝေက္ခိတန္တိ ¶ အနုပပရိက္ခိတံ၊ အနာပုစ္ဆိတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အပ္ပဋိဝေက္ခိတွာ မံသံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ယော ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၈၁) ¶ ဝုတ္တံ။ မစ္ဆေသု ပန အာပုစ္ဆနကိစ္စံ နတ္ထိ အကပ္ပိယမစ္ဆာနံ နတ္ထိတာယာတိ ဝဒန္တိ။ ဣဒါနိ ဧတေသု အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ထုလ္လစ္စယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တံ သဗ္ဗံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဥတ္တာနမေဝ။

၁၁၅။ ဣဒါနိ န ကေဝလံ ဣမေသံ မနုဿာဒီနံ မံသမေဝ အကပ္ပိယံ၊ အဋ္ဌိအာဒီနိပိ အကပ္ပိယာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌီပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ ၂၈၁) လောမမ္ပေသန္တိ လောမမ္ပိ ဧသံ အကပ္ပိယမံသဝတ္ထူနန္တိ အတ္ထော။ သစိတ္တကံ ဝါတိ ဧတေသု ပန ဥဒ္ဒိဿကတမေဝ သစိတ္တကံ၊ သေသာ အစိတ္တကာတိ။ အကပ္ပိယမံသဝိနိစ္ဆယော။

အကပ္ပိယမံသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁၆-၇။ ဣဒါနိ အစ္စောဠာရိကာနံ ဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘အရူပိယ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အညထာပိ ယုတ္တိ ပရိယေသိတဗ္ဗာ။ တတ္ထာယံ သင်္ခေပတ္ထော (ပါရာ။ ၅၉၁၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဇာတရုပသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) – ယော ရူပိယေန အရူပိယဉ္စ ပရိဝတ္တေယျ၊ ယော စ ဣတရေန စ အရူပိယေန ရူပိယံ ပရိဝတ္တေယျ၊ တဿ နိဿဂ္ဂိယံ ဟောတီတိ။

ဣဒါနိ ရူပိယဉ္စ အရူပိယဉ္စ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓ ရူပိယ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဧတ္ထ (ပါရာ။ ၅၈၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဇာတရုပသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) သဇ္ဈု သိင်္ဂီတိ သဇ္ဈူတိ ရဇတံ။ သိင်္ဂီတိ သုဝဏ္ဏံ။ တမ္ဗလောဟာဒီဟိ ဝါ ဒါရူဟိ ဝါ ပဏ္ဏေဟိ ဝါ လာခါယ ဝါ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ဝါ အသမုဋ္ဌာပေတွာ ဝါ ကတံ စမ္မဗီဇမယမ္ပိယံ ယံ ¶ ဒေသေ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆတိ၊ ဣဒံ ဝေါဟာရူပဂမာသကံ နာမ။ ဣဒမိဓ ရူပိယန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ဝတ္ထာဒိ စ မုတ္တာဒိ စ ဝတ္ထမုတ္တာဒိ။ ဣတရန္တိ အရူပိယံ ကပ္ပိယဝတ္ထုဉ္စ ဒုက္ကဋဝတ္ထုဉ္စ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဝတ္ထံ သုတ္တံ ဖာလော ပဋကော ကပ္ပာသော အနေကပ္ပကာရံ အပရဏ္ဏံ သပ္ပိ နဝနီတံ တေလံ မဓု ဖာဏိတာဒိဘေသဇ္ဇဉ္စာတိ ဣဒံ ကပ္ပိယဝတ္ထု နာမ။ မုတ္တာ မဏိ ဝေဠုရိယော သင်္ခေါသိလာ ပဝါဠံ လောဟိတင်္ဂေါ မသာရဂလ္လံ သတ္တ ဓညာနိ ဒါသီ ဒါသော ခေတ္တံ ဝတ္ထု ပုပ္ဖာရာမဖလာရာမာဒယောတိ ဣဒံ ဒုက္ကဋဝတ္ထု နာမ၊ တဒုဘယံ အရူပိယံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၁၁၈။ ဧတ္တာဝတာ ရူပိယသံဝေါဟာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကယဝိက္ကယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမံ ဂဟေတွာ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ တတ္ထ ဣမန္တိ တဏ္ဍုလာဒိကံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ဝါ ဩဒနာဒိံ ဘုတွာ ဝါ ‘‘ဣမံ ဝတ္ထာဒိကံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ဒေဟိ၊ ဣမံ ရဇနပစနာဒိကံ ကရ၊ ရဇနကဋ္ဌာဒိမာ နယ၊ ဣမံ ဝါ တဝ ဒေမိ၊ တွံ ပန ဣမဉ္စ ဣမဉ္စ အာဟရ၊ ကရ၊ ဒေဟီ’’တိ ဧဝံ ကယဝိက္ကယေ သမာပန္နေ နိဿဂ္ဂီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၁၉။ ဣဒါနိ ပရိဏာမဝသေန အာပတ္တိဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္တနော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတြာယံ ပိဏ္ဍတ္ထော (ပါရာ။ ၆၅၉၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပရိဏတသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) – သင်္ဃဿ ဝါ အညဿ ဝါ နတံ ပရိဏတံ လာဘံ လဘိတဗ္ဗံ စီဝရာဒိပစ္စယံ အတ္တနော ဝါ အညဿ ဝါ ပရိဏာမေယျ၊ နိဿဂ္ဂိယအာဒီနိ ဟောန္တီတိ။ ကထံ? ယော ပန မာတုသန္တကမ္ပိ သင်္ဃဿ ပရိဏတံ အတ္တနော ပရိဏာမေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ။ အညဿ ပုဂ္ဂလဿ ပရိဏာမေတိ၊ သုဒ္ဓိကပါစိတ္တိယံ။ အညဿ သင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ၊ ဒုက္ကဋံ။ ယော ပန အညပုဂ္ဂလဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ပရိဏတံ အတ္တနော ဝါ အညပုဂ္ဂလဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ အညစေတိယဿ ဝါ ပရိဏာမေတိ၊ တဿာပိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ။

၁၂၀။ ယော ¶ ပန နိဿဂ္ဂိံ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ အနိဿဇ္ဇိတွာ ဝိနယကမ္မံ အကတွာ ပရိဘုဉ္ဇေယျ၊ တဿ ဒုက္ကဋံ။ ယော ဝါ ပရေန ဝိနယကမ္မတ္ထာယ နိဿဋ္ဌံ သကသညာယ န ဒဒေယျ၊ တဿာပိ ဒုက္ကဋံ။ အညထေတရန္တိ ဧတ္ထ အညထာတိ ထေယျသညာယ သစေ န ဒဒေယျ၊ ဣတရံ တဿ အဂ္ဃဝသေန ပါရာဇိကဉ္စ ထုလ္လစ္စယဉ္စ ဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတီတိ အတ္ထော။ နိဿဂ္ဂိယဝိနိစ္ဆယော။

နိဿဂ္ဂိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂၁။ ဣဒါနိ ပါစိတ္တိယာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ပါစိတ္တီ’’တိ မာတိကာပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘မုသာဝါဒေါမသာဝါဒေ၊ ပေသုညဟရဏေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မုသာဝါဒေ စ ဩမသဝါဒေ စ ပေသုညဟရဏေ စ ပါစိတ္တိ ဝုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘အဒိဋ္ဌံ၊ အသုတံ၊ အမုတံ ¶ ၊ အဝိညာတံ၊ ဒိဋ္ဌံ၊ သုတံ၊ မုတံ၊ ဝိညာတ’’န္တိ (ပါစိ။ ၃၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၃) ပုဗ္ဗေပိ ‘‘မုသာ ဘဏိဿာမီ’’တိ စေတေတွာ ဝစနက္ခဏေဝ ‘‘မုသာ ဘဏာမီ’’တိ ဇာနိတွာ ဇာနန္တဿေဝ မုသာဘဏနေ ပါစိတ္တိ နာမ အာပတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယဿ ဘဏတိ၊ သော တံ န သုဏာတိ၊ အာပတ္တိ န ဟောတိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ မုသာဝါဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။

‘‘ဩမသဝါဒေါ နာမ ဒသဟိ အာကာရေဟိ ဩမသတိ ဇာတိယာပိ နာမေနပိ ဂေါတ္တေနပိ ကမ္မေနပိ သိပ္ပေနပိ အာဗာဓေနပိ လိင်္ဂေနပိ ကိလေသေနပိ အာပတ္တိယာပိ အက္ကောသေနပီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၅) ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ ဒသဟိ အာကာရေဟိ ဥပသမ္ပန္နံ ယော ခုံသေတိ ဝမ္ဘေတိ၊ အယံ ဩမသတိ နာမ၊ တဿ ပါစိတ္တီတိ ¶ အတ္ထော။ ပရမ္မုခါ ဘဏန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ တထာ ပါဠိယံ အနာဂတေဟိ ‘‘စောရော’’တိ ဝါ ‘‘ဂဏ္ဌိဘေဒကော’’တိ ဝါ အာဒီဟိ ဘဏန္တဿ။ ‘‘သန္တိ ဣဓေကစ္စေ ခတ္တိယာ ဗြာဟ္မဏာ စဏ္ဍာလာ’’တိအာဒိနာ ပရိယာယေန ဘဏန္တဿ စ အနုပသမ္ပန္နံ ဘဏန္တဿ စ သဗ္ဗတ္ထပိ ဒုက္ကဋမေဝ။

ပိယကမျတာယ ဝါ ဘေဒါဓိပ္ပာယေန ဝါ ဥပသမ္ပန္နံ ဇာတိအာဒီဟိ ဩမသန္တဿ ဥပသမ္ပန္နဿ ဝစနံ သုတွာ တဿ ဥပသံဟရဏံ ပေသုညဟရဏံ နာမ။ ဧတ္ထာပိ ပရိယာယဝစနေန စ အနုပသမ္ပန္နဿ ဥပသံဟရဏေန စ ဒုက္ကဋမေဝ။

ပဒသောဓမ္မောတိ ဧတ္ထ ‘‘ဓမ္မော နာမ ဗုဒ္ဓဘာသိတော သာဝကဘာသိတော ဣသိဘာသိတော ဒေဝတာဘာသိတော အတ္ထူပသံဟိတော ဓမ္မူပသံဟိတော’’တိ (ပါစိ။ ၄၆) ဧဝံ ဝုတ္တံ သင်္ဂီတိတ္တယမာရုဠှံ တိပိဋကဓမ္မံ ပဒအနုပဒအနွက္ခရအနုဗျဉ္ဇနဝသေန ဘိက္ခုဉ္စ ဘိက္ခုနိဉ္စ ဌပေတွာ အနုပသမ္ပန္နံ ဧကတော ဝါစေန္တဿ ပါစိတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။

သာဂါရေတိ ယံ ပန သဗ္ဗန္တိမေန ပရိယာယေန ဒိယဍ္ဎဟတ္ထုဗ္ဗေဓေန ပါကာရာဒိနာ ပရိက္ခိတ္တတ္တာ သဗ္ဗပရိစ္ဆိန္နဉ္စ ယေန ကေနစိ ဝိတာနာဒိနာ အန္တမသော ဝတ္ထေနပိ ဆန္နတ္တာ သဗ္ဗစ္ဆန္နဉ္စ သေနာသနံ၊ တထာရူပေ သေနာသနေ ဧကူပစာရဋ္ဌာနေ အနုပသမ္ပန္နေန သဟ ဝသန္တဿ စတုတ္ထဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ နိပဇ္ဇနဂဏနာယ စ အနုပသမ္ပန္နဂဏနာယ စ ဒေဝသိကံ ပါစိတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။

ဥဇ္ဈာပနကခိယျနေတိ ဧတ္ထ ယော ဥပသမ္ပန္နံ သင်္ဃေန သမ္မတံ သေနာသနပညာပကံ ဝါ ဘတ္တုဒ္ဒေသကံ ¶ ဝါ ယာဂုဘာဇကံ ဝါ ဖလဘာဇကံ ဝါ ခဇ္ဇဘာဇကံ ဝါ အပ္ပမတ္တကဝိဿဇ္ဇကံ ဝါ မင်္ကုကတ္တုကာမော ဆန္ဒေန ‘‘ဣတ္ထန္နာမော သေနာသနံ ပညာပေတိ၊ ဘတ္တာနိ စ ဥဒ္ဒိသတီ’’တိ ဝါ ဝဒန္တော အညံ ¶ ဥပသမ္ပန္နံ ဥဇ္ဈာပေတိ တေန အဝဇာနာပေတိ၊ ယော ပန တထေဝ ဝဒန္တော ဥပသမ္ပန္နဿ သန္တိကေ တဿ အယသံ ပကာသေန္တော ခီယတိ၊ တသ္မိံ ဥဇ္ဈာပနကေ စ ခီယနကေ စ ပါစိတ္တိဒွယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၂၂။ တလသတ္တိအနာဒရ-ကုက္ကုစ္စုပ္ပာဒနေသု စာတိ ဧတ္ထ ယော ဘိက္ခု ဥပသမ္ပန္နဿ ပဟရဏာကာရံ ဒဿေန္တော ကာယံ ဝါ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓံ ဝါ ဥစ္စာရေတိ၊ တဿ ပါစိတ္တိယံ။ သစေ ဝိရဒ္ဓါ ပဟာရံ ဒေတိ၊ အပ္ပဟရိတုကာမတာယ ဒုက္ကဋံ၊ တထာ အနုပသမ္ပန္နေသုပိ ဒုက္ကဋမေဝ။

ဥပသမ္ပန္နေန ပညတ္တေန ဝုစ္စမာနော တံ အသိက္ခိတုကာမတာယ ဝါ တဿ ဝစနံ အသောတုကာမတာယ ဝါ ယော အနာဒရိယံ ကရောတိ၊ တဿ အနာဒရကရဏေ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ အပညတ္တေန ဝုစ္စမာနဿ စ အနုပသမ္ပန္နေန ပညတ္တေန ဝါ အပညတ္တေန ဝါ ဝုစ္စမာနဿ ဒုက္ကဋံ။

ဥပသမ္ပန္နဿ ‘‘ဦနဝီသတိဝဿော မညေ တွံ ဥပသမ္ပန္နော၊ ဝိကာလေ မညေ တယာ ဘုတ္တ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သဉ္စိစ္စ ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပာဒေန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဥပ္ပာဒနေ ဒုက္ကဋံ။

ဂါမပ္ပဝေသနာပုစ္ဆာတိ ဧတ္ထ ပန မဇ္ဈနှိကာတိက္ကမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝိကာလော နာမ၊ ဧတ္ထန္တရေ သစေ သမ္ဗဟုလာ ကေနစိ ကမ္မေန ဂါမံ ပဝိသန္တိ၊ ‘‘ဝိကာလေ ဂါမပ္ပဝေသနံ အာပုစ္ဆာမာ’’တိ သဗ္ဗေဟိပိ အညမညံ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗံ။ သစေ အနာပုစ္ဆာ ပရိက္ခိတ္တဿ ပရိက္ခေပံ၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဥပစာရံ အတိက္ကမန္တိ၊ ပဌမပါဒေ ဒုက္ကဋံ၊ ဒုတိယပါဒုဒ္ဓါရေ ပါစိတ္တိယံ။ အာပဒါသု အနာပတ္တိ။

ဘောဇနေ စ ပရမ္ပရာတိ ပရမ္ပရဘောဇနေ စ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ပဉ္စသု ဘောဇနေသု အညတရံ နာမံ ဂဟေတွာ ¶ ‘‘ဩဒနေန ဝါ သတ္တုနာ ဝါ ကုမ္မာသေန ဝါ မံသေန ဝါ မစ္ဆေန ဝါ နိမန္တေမီ’’တိအာဒိနာ နယေန၊ ယေန ကေနစိ ဝေဝစနေန ဝါ အကပ္ပိယနိမန္တနာယ နိမန္တိတဿ ¶ ယေန ယေန ပဌမံ နိမန္တိတော၊ တဿ တဿ ဘောဇနံ ဌပေတွာ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ၊ အဝိကပ္ပေတွာ ဝါ ပဌမနိမန္တနံ ပရဿ ပရဿ ကုလဿ ပဉ္စန္နံ ဘောဇနာနံ အညတရံ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ ပရမ္ပရဘောဇနေ ပါစိတ္တိ ဟောတိ။ ဂိလာနစီဝရဒါနစီဝရကာလသမယေသု အနာပတ္တိ၊ တထာ ပဉ္စ ဘောဇနာနိ ဌပေတွာ သဗ္ဗတ္ထ။

၁၂၃။ အနုဒ္ဓရိတွာ ဂမနေ သေယျန္တိ ဧတ္ထ ဒသဝိဓာ သေယျာ ဘိသိ စိမိလိကာ ဥတ္တရတ္ထရဏံ ဘူမတ္ထရဏံ တဋ္ဋိကာ စမ္မခဏ္ဍော နိသီဒနံ ပစ္စတ္ထရဏံ တိဏသန္ထာရော ပဏ္ဏသန္ထာရောတိ။ ဧတေသု ယံ ကိဉ္စိ သင်္ဃိကေ ဝိဟာရေ ဂုတ္တသေနာသနေ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂေန ဂဟိတံ အတ္တနာ ဝါ သန္ထရိတွာ၊ အနုပသမ္ပန္နေန ဝါ သန္ထရာပေတွာ တံ ဒိဝသံ ဂမိကဝသေန ပက္ကမန္တော နေဝ သယံ ဥဒ္ဓရေယျ န အညံ ဥဒ္ဓရာပေယျ၊ ယထာ ဥပစိကာဒီဟိ န ခဇ္ဇေယျ၊ ဧဝံ န ဌပေယျ၊ အညေန ဝါ န ဥဒ္ဓရာပေယျ၊ ပတိရူပံ ဘိက္ခုံ ဝါ သာမဏေရံ ဝါ အာရာမိကမေဝ ဝါ အနာပုစ္ဆာ ဝါ ဂစ္ဆေယျ၊ တဿ ပရိက္ခိတ္တဿ ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပံ၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ မဏ္ဍပရုက္ခမူလာဒိအဂုတ္တသေနာသနေ သန္ထရိတွာ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋံ၊ တထာ မဉ္စပီဌဘိသိကောစ္ဆကေသု၊ ဂုတ္တသေနာသနေပိ ဒုက္ကဋမေဝ။

သေနာသနာနိ ဝါတိ ဧတ္ထ အနုဒ္ဓရိတွာ ဂမနေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ ပန မဉ္စော ပီဌံ ဘိသိ ကောစ္ဆကန္တိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ သေနာသနံ ဝဿာနဟေမန္တာနံ အဋ္ဌသု မာသေသု အဇ္ဈောကာသေ ဝါ ဩဝဿကမဏ္ဍပေ ဝါ ရုက္ခမူလေ ဝါ သယံ သန္ထရိတွာ ဝါ အနုပသမ္ပန္နေန သန္ထရာပေတွာ ဝါ တံ အနုဒ္ဓရိတွာ ဝါ အနုဒ္ဓရာပေတွာ ဝါ တဿ သေနာသနဿ ဒွိန္နံ လေဍ္ဍုပါတာနံ အတိက္ကမနေ ပါစိတ္တိယံ။ သမ္မုဉ္ဇနီယာဒိ သေသပရိက္ခာရေသု ဒုက္ကဋံ။

ဣတ္ထိယာဒ္ဓါနဂမနေတိ ¶ ဧတ္ထ မာတုဂါမေန ‘‘ဂစ္ဆာမ ဘဂိနိ၊ ဂစ္ဆာမ အယျာ’’တိ ဧဝံ သံဝိဒဟိတွာ ‘‘အဇ္ဇ ဝါ သွေ ဝါ ပရသုဝေ ဝါ’’တိ နိယမိတကာလံ ဝိသင်္ကေတံ အကတွာ ဒွါရဝိသင်္ကေတံ မဂ္ဂဝိသင်္ကေတံ ကတွာပိ ဂစ္ဆတော ဂါမန္တရေ ဂါမန္တရေ ပါစိတ္တိယံ။ အဂါမကေ အရညေ အဒ္ဓယောဇနေ အဒ္ဓယောဇနေ အာပတ္တိ။

ဧကေကာယ နိသီဒနေတိ ဧတ္ထ ဧကော ဧကာယ ဣတ္ထိယာ နိသီဒနေတိ အတ္ထော။

၁၂၄။ ဘိံသာပနေတိ ¶ ဧတ္ထ ဥပသမ္ပန္နော ဥပသမ္ပန္နံ ဘိံသာပေတုကာမော စောရကန္တာရဝါဠကန္တာရာဒီနိ အာစိက္ခတိ၊ ဘယာနကံ ဝါ ရူပသဒ္ဒါဒိံ ဒဿေတိ၊ သော ဘာယတု ဝါ မာ ဝါ၊ တဿ ပယောဂေ ပယောဂေ ပါစိတ္တိယံ။ အနုပသမ္ပန္နေ ဒုက္ကဋံ။

အာကောဋနေတိ ပဟာရဒါနေ။ ဥပသမ္ပန္နော ဥပသမ္ပန္နဿ အနတ္တမနော ဟုတွာ သစေ ဥပ္ပလပတ္တေနပိ ပဟာရံ ဒေတိ၊ ပါစိတ္တိယံ။ အနုပသမ္ပန္နဿ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတဿာပိ ပဟာရံ ဒေတိ၊ ဒုက္ကဋမေဝ။

အနာစာရံ အာစရိတွာ သင်္ဃမဇ္ဈေ အာပတ္တိယာ ဝါ ဝတ္ထုနာ ဝါ အနုယုဉ္ဇိယမာနော တံ အကထေတုကာမော ‘‘ကော အာပန္နော၊ ကိံ အာပန္နော၊ ကိသ္မိံ အာပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန အညေဟိ ဝစနေဟိ တံ ဝစနံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တော သော အညံ ဝဒတိ၊ အယံ အညဝါဒကော၊ တသ္မိံ အညဝါဒကေ စ ကဉ္စိ ဝီတိက္ကမံ ဒိသွာ ‘‘အာဝုသော၊ ဣဒံ နာမ တယာ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တေ တံ န ကထေတုကာမော တုဏှီဘူတောဝ သင်္ဃံ ဝိဟေသတီတိ သင်္ဃဝိဟေသကော၊ တသ္မိံ ဝိဟေသကေ စ ပါစိတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ဉတ္တိဒုတိယေန ကမ္မေန အညဝါဒကေ စ ဝိဟေသကေ ¶ စ အာရောပိတေ ပုန အညံ ဘဏန္တဿ၊ ဝိဟေသန္တဿ ပါစိတ္တိ။ အနာရောပိတေ ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒုဋ္ဌုလ္လပကာသဆာဒေတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဒုဋ္ဌုလ္လာ နာမ အာပတ္တိ စတ္တာရိ စ ပါရာဇိကာနိ တေရသ စ သင်္ဃာဒိသေသာ’’တိ (ပါစိ။ ၃၉၉) ဝုတ္တာ၊ တထာပိ ဣဓ သင်္ဃာဒိသေသာဝ အဓိပ္ပေတာ။ တသ္မာ သင်္ဃသမ္မုတိံ ဝိနာ ဘိက္ခုဿ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အာပတ္တိံ ‘‘အယံ အသုစိံ မောစေတွာ သင်္ဃာဒိသေသံ အာပန္နော’’တိအာဒိနာ နယေန ဝတ္ထုနာ သဒ္ဓိံ အာပတ္တိံ ဃဋေတွာ ဘိက္ခုဉ္စ ဘိက္ခုနိဉ္စ ဌပေတွာ ယဿ ကဿစိ အနုပသမ္ပန္နဿ အာရောစေန္တဿ ပါစိတ္တိယံ။ ထုလ္လစ္စယာဒိအဒုဋ္ဌုလ္လာရောစနေ ဒုက္ကဋံ။ ဒုဋ္ဌုလ္လစ္ဆာဒနေပိ သင်္ဃာဒိသေသောဝ အဓိပ္ပေတော။ ယော ပန ဘိက္ခု ဘိက္ခုဿ ဒုဋ္ဌုလ္လံ အာပတ္တိံ သယံ ဝါ ဇာနိတွာ အညေသံ ဝါ သုတွာ ‘‘ဣမံ ဇာနိတွာ စောဒေဿန္တိ သာရေဿန္တိ မင်္ကုံ ကရိဿန္တိ၊ နာရောစိဿာမီ’’တိ ဓုရံ နိက္ခိပတိ၊ တဿ ပါစိတ္တိယံ။ ဓုရံ နိက္ခိပိတွာ ပစ္ဆာ အာရောစိတေပိ န ရက္ခတိ ဧဝ။

ဟာသောဒကေတိ အင်္ဂုလိပတောဒကေန ဟာသော စ ဥဒကေ ဟာသော စာတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥပသမ္ပန္နော ဥပသမ္ပန္နံ ဟသာဓိပ္ပာယော ကာယေန ကာယံ အာမသတိ၊ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿ၊ ကော ပန ဝါဒေါ ¶ ဥပကစ္ဆကာဒီသု ဃဋ္ဋနေ။ အနုပသမ္ပန္နေ ဒုက္ကဋံ၊ တထာ ဘိက္ခုဿ ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါမသနေ စ နိဿဂ္ဂိယေန ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါမသနေ စ။ ဧတ္ထ ဘိက္ခုနီပိ အနုပသမ္ပန္နဋ္ဌာနေ ဌိတာ။ ဥဒကေ ဟသနဓမ္မော နာမ ဥပရိဂေါပ္ဖကေ ဥဒကေ ကီဠာဓိပ္ပာယဿ နိမ္မုဇ္ဇနဥမ္မုဇ္ဇနပ္လဝနာဒိကံ။ ဣဓ ဟာသော နာမ ကီဠာ ဝုစ္စတိ။

နိစ္ဆုဘနေ ဝိဟာရာတိ သင်္ဃိကာ ဝိဟာရာ နိက္ကဍ္ဎနေတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ယော ကုဒ္ဓါ ဟုတွာ ဥပသမ္ပန္နံ ဟတ္ထာဒီသု ဂဟေတွာ ဝါ ‘‘နိက္ခမာ’’တိ ဝတွာ ဝါ ယတ္တကာနိ ဒွါရာနိ ¶ ဧကေန ပယောဂေန အတိက္ကာမေတိ၊ တတ္ထ ဒွါရဂဏနာယ အာပတ္တိံ အဂ္ဂဟေတွာ ပယောဂဿ ဧကတ္တာ ဧကာ ဧဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။ သစေ နာနာပယောဂေဟိ အတိက္ကာမေတိ၊ တတ္ထ ဒွါရဂဏနာယ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တဿ ပရိက္ခာရနိက္ကဍ္ဎနေ ဒုက္ကဋံ၊ တထာ အနုပသမ္ပန္နေ၊ တဿ ပရိက္ခာရနိက္ကဍ္ဎနေ စ။ အလဇ္ဇိအာဒီသု ပန အနာပတ္တိ။

အနုပခဇ္ဇ သယနေတိ သင်္ဃိကေ ဝိဟာရေ ‘‘ဝုဍ္ဎော’’တိ ဝါ ‘‘ဂိလာနော’’တိ ဝါ ‘‘သင်္ဃေန ဒိန္နော’’တိ ဝါ ဇာနိတွာ မဉ္စဿ ဝါ ပီဌဿ ဝါ ပဝိသန္တဿ ဝါ နိက္ခမန္တဿ ဝါ ဥပစာရေ သေယျံ သန္ထရိတွာ ဝါ သန္ထရာပေတွာ ဝါ ‘‘ယဿ သမ္ဗာဓော ဘဝိဿတိ၊ သော ပက္ကမိဿတီ’’တိ အဓိပ္ပာယေန အဘိနိသီဒန္တဿ စ အဘိနိပဇ္ဇန္တဿ စ ပယောဂဂဏနာယ ပါစိတ္တိယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါစိတ္တိယဝိနိစ္ဆယော။

ပါစိတ္တိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂၅။ ဘူတာနံ ဇာတာနံ နိဗ္ဗတ္တာနံ ဂါမော ဘူတဂါမော (ပါစိ။ ၉၁၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၁၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။ သမာရမ္ဘောတိ ဆေဒနဖာလနပစနာဒိ၊ တသ္မိံ ဘူတဂါမသမာရမ္ဘေ ဘူတဂါမသမာရမ္ဘဟေတု ပါစိတ္တိ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကတကပ္ပိယံ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘူတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ပန သမဏကပ္ပိယံ ဘဝေတိ သမ္ဗန္ဓော။ သမဏာနံ ကပ္ပိယံ သမဏကပ္ပိယံ ¶ ။ ဣဒါနိ ယေန ကတံ ကပ္ပိယံ သမဏကပ္ပိယံ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘နခေန ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ၊ အဂ္ဂိပရိဇိတံ သတ္ထပရိဇိတံ နခပရိဇိတံ အဗီဇံ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇညေဝ ပဉ္စမ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၅၀) ဟိ ဝုတ္တံ။

၁၂၆။ ဣဒါနိ ¶ တံ ဘူတဂါမံ ဒဿေတုံ ‘‘သမူလာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ (ပါစိ။ ၉၁၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၁) သ-ဣတိ သော ဘူတဂါမော နာမာတိ အတ္ထော၊ မူလဗီဇာဒီဟိ ပဉ္စဟိ ဗီဇေဟိ ပဘာဝိတော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ မူလဗီဇံ နာမ ဟလိဒ္ဒိသိင်္ဂိဝေရာဒိ။ ခန္ဓဗီဇံ နာမ အဿတ္ထော နိဂြောဓောတိ ဧဝမာဒိ။ အဂ္ဂဗီဇံ နာမ အဇ္ဇုကဖဏိဇ္ဇကာဒိ။ ဖဠုဗီဇံ နာမ ဥစ္ဆုဝေဠုနဠာဒိ။ ‘‘ဗီဇဗီဇံ နာမ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ အပရဏ္ဏံ၊ ယာနိ ဝါ ပနညာနိပိ အတ္ထိ ဗီဇေ ဇာယန္တိ ဗီဇေ သဉ္ဇာယန္တိ၊ ဧတံ ဗီဇဗီဇံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ‘‘ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၀၊ ၁၉၅၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၃၊ ၄၁၁၊ ၂။၁၁၊ အ။ နိ။ ၁၀။၉၉၊ ပု။ ပ။ ၁၇၉) ဝုတ္တတ္တာ ဓမ္မာနုလောမေန အာဂတံ ဗီဇဂါမသမာရမ္ဘံ ဒဿေတုံ ‘‘အာရမ္ဘေ ဒုက္ကဋ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တသ္မာ ဧတံ ပဌမံ ‘‘ကပ္ပိယံ ကရောဟီ’’တိ ဘူတဂါမပရိမောစနံ ကာရေတွာ ဗီဇဂါမပရိမောစနတ္ထံ ပုန ကပ္ပိယံ ကာရေတဗ္ဗံ။

၁၂၇။ နိဗ္ဗဋ္ဋဗီဇံ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၂၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘုတဂါမသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) နာမ အမ္ဗပနသာဒိ။ နောဗီဇံ နာမ တရုဏမ္ဗဖလာဒိ၊ ဧတံ ပန သဗ္ဗံ အကပ္ပိယမ္ပိ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ကဋာဟဗဒ္ဓဗီဇာနိ ကပိတ္ထဖလာဒီနိ။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါပိ ကာရယေတိ ကပါလေပိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ သစေ ဧကာဗဒ္ဓါနီတိ အတ္ထော။ ကဋာဟမုတ္တံ ပန ဘိန္ဒိတွာ ကာရေတဗ္ဗံ။

၁၂၈။ ဘာဇနေ ဝါ ဘူမိယံ ဝါ ဧကာဗဒ္ဓေသု ဗီဇေသု ဧကသ္မိံ ဗီဇေ ကပ္ပိယေ ကတေ သဗ္ဗေသွေဝ ကတံ ဘဝေတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ဗီဇေ၊ ဧဝံ ရုက္ခသဟဿံ ဝါ ဥစ္ဆုသဟဿံ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဧကာဗဒ္ဓေ ကတေပိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၂၉။ ကပ္ပိယံ ကတွာ နိက္ခိတ္တေ ဗီဇဂါမေ ပုန မူလပဏ္ဏာနိ သစေ ဇာယရုံ၊ ပုန ကပ္ပိယံ ကာရေယျာတိ အတ္ထော။ တဒါတိ မူလေ စ အင်္ကုရေ စ ဇာတေတိ အတ္ထော။

၁၃၀။ ဥဒကသမ္ဘဝေါတိ ¶ ¶ ဥဒကဇာတော။ စေတိယာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂေဟပ္ပမုခပါကာရဝေဒိကာဒီသု နိဗ္ဗတ္တာ ဂဟိတာ။ နိဗ္ဗတ္တဒွတ္တိပတ္တကော ဘူတဂါမောဝ၊ အနိဗ္ဗတ္တကော အဂ္ဂဗီဇေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ။ ဗီဇမ္ပိ ယာဝ မူလံ ဝါ ပဏ္ဏံ ဝါ န နိက္ခမတိ၊ တာဝ ဗီဇဂါမောဝ၊ မူလေ စ နိက္ခန္တေ ပဏ္ဏေ စ ဟရိတေ ဇာတေ ဘူတဂါမောဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၁၃၁။ မကုဠန္တိ အဖုလ္လံ။ အဟိဆတ္တကံ နာမ ရုက္ခေ ဇာတံ အဟိဆတ္တကံ။

၁၃၂။ အလ္လရုက္ခေ ဂဏှတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ အလ္လရုက္ခေ ဆိန္ဒတော ဝါပီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၃၄။ ‘‘ဣမံ ရုက္ခံ၊ ဣမံ လတံ၊ ဣမံ ကန္ဒံ ဆိန္ဒ၊ ဘိန္ဒာ’’တိအာဒိနာ နယေန နိယမေတွာ ဘာသိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ‘‘ဣဒံ၊ ဧတ’’န္တိ အဝတွာ ကေဝလံ ‘‘ရုက္ခံ ဆိန္ဒာ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၂၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဘူတဂါမဟိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) နယေန ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ သမဏကပ္ပဝိနိစ္ဆယော။

သမဏကပ္ပနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃၆။ ဣဒါနိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတဿော ကပ္ပိယဘူမိယော ဥဿာဝနန္တိကံ ဂေါနိသာဒိကံ ဂဟပတိံ သမ္မုတိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၉၅) ဧဝံ ဝုတ္တာ စတဿော ကပ္ပိယဘူမိယော ဒဿေတုံ ‘‘သမ္မုတုဿာဝနန္တာ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယာသူတိ ကပ္ပိယဘူမီသု (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ သန္နိဓိကာရကသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ)။

၁၃၇။ ဣဒါနိ ¶ ယတ္ထ ကပ္ပိယကုဋိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝါသတ္ထာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝါသတ္ထာယာတိ ဣမိနာ ကောဋ္ဌာဂါရဘတ္တသာလာစေတိယဃရသမ္မုဉ္ဇနီမာဠကာဒိ ယံ ယံ အညမ္ပိ ဝါသတ္ထာယ ¶ ကရီယတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ကပ္ပိယကုဋိကရဏကိစ္စံ နတ္ထီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဘောဇနသာလာ ပန သေနာသနမေဝ၊ တသ္မာ တတ္ထ ကာတဗ္ဗာ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။ သင်္ဃိကေဝေကသန္တကေတိ ဧတ္ထ ဧကသန္တကော ဥပသမ္ပန္နသန္တကောဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၃၈။ ဣဒါနိ ကတ္တဗ္ဗာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂေဟေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သင်္ဃဿ ဝါ ဧကဿ ဝါ ဂေဟေ ဝိဟာရေ ကရိယမာနေ ဧဝံ ဤရယံ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမ၊ ကပ္ပိယကုဋိံ ကရောမာ’’တိ ဝါ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိ ကပ္ပိယကုဋီ’’တိ ဝါ ဝဒန္တော ပဌမိဋ္ဌကတ္ထမ္ဘာဒိံ ဌပေယျ၊ ဧဝံ ကတာ ဥဿာဝနန္တိကာ နာမ၊ ဧဝံ ဥဒါဟရိတဝစနန္တိကာတိ အတ္ထော။

၁၃၉။ ယေဘုယျေန ဝါ အပရိက္ခိတ္တော၊ သကလောပိ ဝါ အပရိက္ခိတ္တော အာရာမော ‘‘ဂေါနိသာဒီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ ပန သေနာသနေသု ပရိက္ခိတ္တေသုပိ အာရာမေ အပရိက္ခိတ္တေ ကပ္ပိယကုဋိကရဏကိစ္စံ နတ္ထိ။ သမ္မုတိံ ကရောန္တေဟိ ကတံ ပရိယောသိတံ ‘‘ဣမံ ဝိဟာရံ အဍ္ဎယောဂံ ပါသာဒံ ဟမ္မိယံ ဂုဟံ တိဏကုဋိကံ မဏ္ဍပ’’န္တိ တေသံ နာမံ ဂဟေတွာ တဿာ ကုဋိယာ ဟတ္ထပါသေ ဝါ ဌတွာ၊ တဿာ အန္တော ဝါ ပဝိသိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဉတ္တိဒုတိယကမ္မဝါစာယ သမ္မန္နိတဗ္ဗံ။

၁၄၀။ ‘‘ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အညေဟီ’’တိ ဝစနတော သေသသဟဓမ္မိကေဟိပိ ဒေဝမနုဿေဟိပိ အညေဟိ ကပ္ပိယကုဋိယာ အတ္ထာယ ဒိန္နော ဝါ တေသံ သန္တကော ဝါ ဂေဟော ‘‘ဂဟပတီ’’တိ မတော ဉာတောတိ အတ္ထော၊ သင်္ဃသန္တကဉ္စ ဘိက္ခုသန္တကဉ္စ ဌပေတွာ သဗ္ဗေသံ ဂေဟော ဂဟပတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၄၁။ သပ္ပိအာဒီဟိ ¶ မိဿိတန္တိ သပ္ပိအာဒီဟိ ပဉ္စဟိ စ ဟလိဒ္ဒိသိင်္ဂိဝေရာဒိယာဝဇီဝိကေန စာတိ အတ္ထော။ ဝဇေယျ အန္တောဝုတ္ထတ္တန္တိ ဧတ္ထ ယာဝကာလိကယာမကာလိကသင်္ခါတံ ပုရိမကာလိကဒွယံ သင်္ဃိကံ ဝါ ဘိက္ခုဿ ဝါ ဘိက္ခုနိယာ ဝါ သန္တကံ သယံ ကပ္ပိယကုဋိယာ ဝုတ္ထမ္ပိ ဣတရေဟိ အကပ္ပိယကုဋိယာ ဝုတ္ထေဟိ မိဿိတံ အန္တောဝုတ္ထဘာဝံ အာဂစ္ဆေယျာတိ အတ္ထော။

၁၄၂။ တေဟေဝါတိ အကပ္ပိယကုဋိယံ ဝုတ္ထသပ္ပိတေလာဒီဟိ။ သာမပါကတန္တိ သာမံပက္ကဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။

၁၄၃-၄။ ဣမာ ¶ ပန ကပ္ပိယကုဋိယော ယဒါ ဇဟိတဝတ္ထုကာ ဟောန္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဿာဝနန္တိကာ’’တိအာဒိမာဟ။ သစေ ထမ္ဘေ ဝါ ဘိတ္တိပါဒေ ဝါ ပရိဝတ္တေန္တိ၊ ယော ယော ဌိတော၊ တတ္ထ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာတိ၊ ဧတေနုပါယေန သဗ္ဗေသု ပရိဝတ္တေသုပိ န ဝိဇဟိတဝတ္ထုကာဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပရိက္ခိတ္တေ ဂေါနိသာဒိ ဝိဇဟိတဝတ္ထုကာ။ သေသာ ဆဒနဝိဗ္ဘမာတိ ဆဒနဝိနာသာ ဇဟိတဝတ္ထုကာ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘူမိဝိနိစ္ဆယော။

၁၅။ ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၄၅။ ဥပဇ္ဈာစရိယေတိ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၆၄၊ ၆၇၊ ၇၄၊ ၇၈-၇၉၊ စူဠဝ။ ၃၇၅၊ ၃၇၇၊ ၃၇၉-၃၈၂၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၆၄၊ ၆၇၊ ၇၅၊ ၇၆၊ ၇၇) အာစရိယော နာမ နိဿယာစရိယော ပဗ္ဗဇ္ဇာစရိယော ဥပသမ္ပဒါစရိယော ဓမ္မာစရိယောတိ စတုဗ္ဗိဓော။ ဧတေသု ဟိ နိဿယန္တေဝါသိကေန ယာဝ အာစရိယံ နိဿာယ ဝသတိ၊ တာဝ သဗ္ဗမာစရိယဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဥပသမ္ပဒါဓမ္မန္တေဝါသိကေဟိ ပန နိဿယမုတ္တကေဟိပိ အာဒိတော ¶ ပဋ္ဌာယ ယာဝ စီဝရရဇနံ၊ တာဝ ဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ။ အနာပုစ္ဆိတွာ ပတ္တဒါနာဒိမှိ ပန ဧတေသံ အနာပတ္တိ။ ဧတေသု စ ပဗ္ဗဇ္ဇန္တေဝါသိကော စ ဥပသမ္ပဒန္တေဝါသိကော စ အာစရိယဿ ယာဝဇီဝံ ဘာရော၊ နိဿယန္တေဝါသိကော စ ဓမ္မန္တေဝါသိကော စ ယာဝ သမီပေ ဝသတိ၊ တာဝဒေဝ။ သုဋ္ဌု ပိယသီလော သုပေသလော၊ သိက္ခာကာမောတိ အတ္ထော။ ဒန္တကဋ္ဌံ ဒေန္တေန ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ မဟန္တံ မဇ္ဈိမံ ခုဒ္ဒကန္တိ တီဏိ ဒန္တကဋ္ဌာနိ ဥပနေတဗ္ဗာနိ။ တေသု ယံ တီဏိ ဒိဝသာနိ ဂဏှာတိ၊ တံ သလ္လက္ခေတွာ စတုတ္ထဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ တာဒိသံယေဝ သမ္မာ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ ဒါတဗ္ဗံ။ သစေ ယံ ဝါ တံ ဝါ ဂဏှာတိ၊ ယထာလဒ္ဓံ ဥပနေတဗ္ဗံ။ တောယန္တိ သီတဉ္စ ဥဏှဉ္စ ဥဒကံ ဥပနေတွာ ယံ တီဏိ ဒိဝသာနိ ဝဠဉ္ဇေတိ၊ စတုတ္ထဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ တာဒိသံ ဥပနေတဗ္ဗံ။ သစေ ဒွေပိ ဝဠဉ္ဇေတိ၊ ဒုဝိဓမ္ပိ ဥပနေတဗ္ဗံ။ သစေ ယာဂု ဟောတိ၊ ဘာဇနံ ဓောဝိတွာ ဥပနေတဗ္ဗံ။

၁၄၆။ ပတ္တေ ဝတ္တံ စရေတိ ‘‘ယာဂုံ ပီတဿ ဥဒကံ ဒတွာ ဘာဇနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ နီစံ ကတွာ ¶ သာဓုကံ အပရိဃံသန္တေန ဓောဝိတွာ ပဋိသာမေတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ဝုတ္တံ ပတ္တေ ဝတ္တံ စရေတိ အတ္ထော။ ဂါမပ္ပဝေသေ ဝတ္တံ စရေတိ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ အာစရိယော ဝါ ဂါမံ ပဝိသိတုကာမော ဟောတိ၊ နိဝါသနံ ဒါတဗ္ဗံ၊ ပဋိနိဝါသနံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ကာယဗန္ဓနံ ဒါတဗ္ဗံ၊ သဂုဏံ ကတွာ သင်္ဃာဋိယော ဒါတဗ္ဗာ၊ ဓောဝိတွာ ပတ္တော သောဒကော ဒါတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ဣဒံ ဂါမပ္ပဝေသနေ ဝတ္တံ နာမ။ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ အာစရိယော ဝါ ပစ္ဆာသမဏံ အာကင်္ခတိ၊ တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တေန ပရိမဏ္ဍလံ နိဝါသေတွာ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ သဂုဏံ ကတွာ သင်္ဃာဋိယော ပါရုပိတွာ ဂဏ္ဌိကံ ပဋိမုဉ္စိတွာ ဓောဝိတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဥပဇ္ဈာယဿ ဝါ အာစရိယဿ ဝါ ပစ္ဆာသမဏေန ဟောတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ¶ နယေန ဝုတ္တံ ဂမနေ ဝတ္တံ နာမ။ ‘‘နိဝတ္တန္တေန ပဌမတရံ အာဂန္တွာ အာသနံ ပညာပေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) နယေန ဝုတ္တံ အာဂမေ ဝတ္တံ နာမ။ ‘‘ဥပဇ္ဈာယမှိ ဝုဋ္ဌိတေ အာသနံ ဥဒ္ဓရိတဗ္ဗံ၊ ပါဒေါဒကံ ပါဒပီဌံ ပါဒကထလိကံ ပဋိသာမေတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ဧဝံ ဝုတ္တံ အာသနာဒီသု ဝတ္တံ နာမ။ ဥပါဟနာယ ဝတ္တံ နာမ ‘‘ဥပါဟနာ ပုဉ္ဆိတဗ္ဗာ၊ ဥပါဟနာ ပုဉ္ဆန္တေန ပဌမံ သုက္ခေန စောဠကေန ပုဉ္ဆိတဗ္ဗာ၊ ပစ္ဆာ အလ္လေနာ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၃၅၇၊ ၃၅၉) ဝုတ္တံ။ စီဝရေ ဝတ္တံ နာမ ‘‘သစေ စီဝရံ သိန္နံ ဟောတိ၊ မုဟုတ္တံ ဥဏှေ ဩတာပေတဗ္ဗံ၊ န စ ဥဏှေ စီဝရံ နိဒဟိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ဝုတ္တံ။

၁၄၇။ ပရိဘောဇနီယပါနီယ-ဝစ္စပ္ပဿာဝဌာနိသူတိ ဧတ္ထ သစေ ပါနီယံ န ဟောတိ၊ ပါနီယံ ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗံ။ သစေ ပရိဘောဇနီယံ န ဟောတိ၊ ပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေတဗ္ဗံ။ သစေ ဝစ္စကုဋိ ဥက္လာပါ ဟောတိ၊ ဝစ္စကုဋိ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗာ။ တထာ ပဿာဝဋ္ဌာနေ ဧဝံ ဝတ္တံ စရိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိဟာရံ သောဓေန္တေန ပဌမံ ပတ္တစီဝရံ နီဟရိတွာ ဧကမန္တံ နိက္ခိပိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ ဝိဟာရသောဓနေ ဝတ္တံ နာမ။ ‘‘ဘူမတ္ထရဏံ ဩတာပေတွာ သောဓေတွာ ပပ္ဖောဋေတွာ အတိဟရိတွာ ယထာပညတ္တံ ပညာပေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ဝုတ္တံ ပုန ပညာပနေ ဝတ္တံ နာမ။

၁၄၈။ ဣဒါနိ ဝိဟာရံ သောဓေန္တေန ဧဝံ သောဓေတဗ္ဗန္တိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘န ပပ္ဖောဋေယျာ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ တဿတ္ထော – ဝိဟာရံ သောဓေန္တော ဘိက္ခု ဘူမတ္ထရဏာဒိသယနာသနံ ပဋိဝါတေ ဝါ ပင်္ဂဏေ ဝါ ပါနီယသာမန္တာ ဝါ န ပပ္ဖောဋေယျာတိ။ ပင်္ဂဏေတိ ဗဟူနံ သန္နိပါတေ ဌာနေ။

၁၄၉။ နှာနေတိ ¶ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယော နဟာယိတုကာမော ဟောတိ၊ နဟာနံ ပဋိယာဒေတဗ္ဗံ။ သစေ သီတေန အတ္ထော ဟောတိ၊ သီတံ ပဋိယာဒေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၆၊ စူဠဝ။ ၃၇၆) ဝုတ္တံ နဟာနေ ဝတ္တံ နာမ၊ ‘‘ဥပဇ္ဈာယဿ ဂတ္တတော ဥဒကံ သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ နိဝါသနံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၆၆၊ စူဠဝ။ ၃၇၆) ဝုတ္တံ နဟာတဿ ကာတဗ္ဗံ နာမ။ ရင်္ဂပါကေတိ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယဿ အာစရိယဿ ရဇနံ ပစိတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန အန္တေဝါသိကေန ပစိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ဝုတ္တံ။ ဓောဝနေတိ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယဿ အာစရိယဿ စီဝရံ ဓောဝိတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန အန္တေဝါသိကေန ဓောဝိတဗ္ဗံ၊ ဥဿုက္ကံ ဝါ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ဝုတ္တံ။ သိဗ္ဗနေတိ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယေန အာစရိယေန စီဝရံ ကာတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိကေန အန္တေဝါသိကေန ကာတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ဝုတ္တံ။ စီဝရေ ထေဝေ ဌိတေ ရဇန္တော န ဝဇေ န ပက္ကမေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘စီဝရံ ရဇန္တေန သာဓုကံ သမ္ပရိဝတ္တကံ သမ္ပရိဝတ္တကံ ရဇိတဗ္ဗံ၊ န စ အစ္ဆိန္နေ ထေဝေ ပက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ ၇၈၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၈၀) ဟိ ဝုတ္တံ။

၁၅၀။ ဧကစ္စဿာတိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဝိသဘာဂဿ အနတ္ထကာမဿ ဝေရိပုဂ္ဂလဿ။ အနာပုစ္ဆာတိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ အနာရောစေတွာ။ ကိဉ္စနန္တိ ယံ ကိဉ္စိ။

၁၅၁-၂။ တဿာတိ ဧကစ္စဿ။ နိန္နေတုန္တိ နီဟရိတုံ။ ကိစ္စယံ ပရိကမ္မံ ဝါတိ ဝေယျာဝစ္စံ ဝါ ပိဋ္ဌိပရိကမ္မာဒိပရိကမ္မံ ဝါ အတ္တနာ တဿ ကာတုံ ဝါ တေန အတ္တနော ကာရာပေတုံ ဝါတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၅၃။ သစေ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ အညတ္ထ ဂတာ ဟောန္တိ၊ ပရိဝေဏံ ဂန္တွာ အပဿန္တေဟိ ဂါမံ ပဝိသိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဂါမံ ပဝိသန္တော သစေ ပဿတိ၊ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဥပဇ္ဈာယံ ¶ အနာပုစ္ဆာ န ဒိသာ ပက္ကမိတဗ္ဗာ’’တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ စူဠဝ။ ၃၇၆) ဟိ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော ကိစ္စယံ နာမ အန္တောဝိဟာရေပိ အတ္တနော ပတ္တပစနစီဝရကမ္မကေသစ္ဆေဒနာဒိ။

၁၅၄။ သင်္ဃာယတ္တကမ္မာနိ ¶ နာမ ပရိဝါသမာနတ္တအဗ္ဘာနတဇ္ဇနီယနိယဿပဗ္ဗာဇနီယပဋိသာရဏီယဥက္ခေပနာဒယော။

၁၅၅။ ဝုဋ္ဌာနံ နေသမာဂမေတိ ‘‘သစေ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ အာစရိယော ဝါ ဂိလာနော ဟောတိ၊ ယာဝဇီဝံ ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗော၊ ဝုဋ္ဌာနမဿ အာဂမေတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၆၆၊ စူဠဝ။ ၃၇၆) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တဝိနိစ္ဆယော။

ဥပဇ္ဈာစရိယဝတ္တနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆။ ဝစ္စပ္ပဿာဝဋ္ဌာနိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၁၅၆။ ယထာဝုဍ္ဎံ န ကရေယျ ဝစ္စန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ယထာနုပုဗ္ဗိယာ လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမေသု ပန တီသု ဌာနေသု ယော ယော ပဌမံ အာဂစ္ဆတိ ဝုဍ္ဎော ဝါ နဝေါ ဝါ၊ သော သော အာဂတပဋိပါဋိယာ ကာတုဉ္စ နဟာယိတုဉ္စ လဗ္ဘတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၅၇။ ဥဗ္ဘဇိတွာတိ (စူဠဝ။ ၃၇၃၊ ၃၇၄) နိဝါသနံ ဒူရတောဝ ဥက္ခိပိတွာ နော ပဝိသေယျ။ သဟသာ စ နော ပဝိသေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဗဟိ ဌိတေန ဥက္ကာသိတဗ္ဗ’’န္တိ စ ‘‘သာဓုကံ အတရမာနေန ဝစ္စကုဋိ ပဝိသိတဗ္ဗာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ဥက္ကာသိတွာဝ အတရမာနော ပဝိသေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဥဗ္ဘဇိတွာ ပဝိသိတဗ္ဗာ၊ ဝစ္စပါဒုကာယ ဌိတေန ဥဗ္ဘဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၇၄) ဝစနတော ‘‘ဥဗ္ဘဇေယျ ပါဒုကာသွေဝ သဏ္ဌိတော’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၅၈။ န ¶ ကရေယျ ဥဘယံ န ကရေယျုဘယံ။

၁၅၉။ ကူပေတိ (စူဠဝ။ ၃၇၄) ဝစ္စကူပေ။ ကဋ္ဌန္တိ အဝလေခနကဋ္ဌံ။ ပဿာဝဒေါဏိယာ ခေဠံ န ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ နာဝလေခေယျ ဖရုသေနာတိ ဖာလိတကဋ္ဌေန ဝါ ခရေန ဝါ ဂဏ္ဌိကေန ဝါ ¶ ကဏ္ဋကေန ဝါ သုသိရေန ဝါ ပူတိနာ ဝါ နာဝလေခိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဥဟတဉ္စာပီတိ ဂူထမက္ခိတမ္ပိ ဓောဝယေ အတ္တနာ ဝါ ပရေန ဝါ ကတန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၁၆၀။ ဥဗ္ဘဇိတွာ န နိက္ခမေတိ ဧတ္ထ ‘‘ဝစ္စပါဒုကာယ ဌိတေန ပဋိစ္ဆာဒေတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၇၄) ဟိ ဝုတ္တံ၊ ပုန ‘‘အာစမနပါဒုကာယံ ဌိတေန ဥဗ္ဘဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၇၄) စ ဝုတ္တံ။ ‘‘စပု စပူ’’တိ သဒ္ဒံ ကတွာ နာစမေယျာတိ အတ္ထော။ ဝစ္စပ္ပဿာဝဋ္ဌာနိကဝိနိစ္ဆယော။

ဝစ္စပ္ပဿာဝဋ္ဌာနိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆၁။ ထေရေနာတိ သင်္ဃတ္ထေရေန။

၁၆၂။ တတ္ထ တတ္ထ သန္နိပတိတာနံ သဗ္ဗေသံ ဝုဍ္ဎော ဝုဍ္ဎတရော၊ တသ္မိံ ဝုဍ္ဎတရာဂမေ ပုန အာပုစ္ဆနံ နတ္ထိ။ ဘတ္တဂ္ဂေ စာနုမောဒတောတိ ဧတ္ထ ဒါနပတိနာ ယာစိတေန ဒဟရေန ဝုဍ္ဎေန အနာပုစ္ဆိတွာ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဝဒန္တိ။

၁၆၃။ ဧကဝိဟာရကေတိ ဧကောဝရကေ ဝုဍ္ဎေန ဝသန္တော အနာပုစ္ဆာ န သဇ္ဈာယေယျာတိ အတ္ထော။ ဥဒ္ဒေသံ ပရိပုစ္ဆဉ္စ နော ဒဒေတိ ဥဒ္ဒေသံ ဝါ ပရိပုစ္ဆံ ဝါ နော ဒဒေယျ။

၁၆၄။ န ¶ ဝိဝရေယျ န ထကေယျ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒွါရံ နာမ မဟာဝဠဉ္ဇံ၊ တတ္ထ အာပုစ္ဆနကိစ္စံ နတ္ထိ။

၁၆၅။ ဝုဍ္ဎေန စင်္ကမေ စင်္ကမန္တောပိ ယေန ဝုဍ္ဎော၊ တေန ပရိဝတ္တယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာပုစ္ဆကရဏဝိနိစ္ဆယော။

အာပုစ္ဆကရဏနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၆၆။ ‘‘န ¶ တွေဝ နဂ္ဂေန အာဂန္တဗ္ဗံ၊ ယော အာဂစ္ဆေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၁၇) ဝုတ္တတ္တာ (စူဠဝ။ ၂၆၁၊) ‘‘နဂ္ဂေါ မဂ္ဂံ န ဝဇေ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၆၇။ ပဋိစ္ဆာဒိသူတိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘိက္ခူ ဇန္တာဃရေပိ ဥဒကေပိ ပရိကမ္မံ ကာတုံ ကုက္ကုစ္စာယန္တိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိဿော ပဋိစ္ဆာဒိယော ဇန္တာဃရပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ ဥဒကပ္ပဋိစ္ဆာဒိံ ဝတ္ထပ္ပဋိစ္ဆာဒိ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တာသု တီသု ပဋိစ္ဆာဒီသူတိ အတ္ထော။ ဒုဝေတိ ဧတာသု တီသု ပဋိစ္ဆာဒီသု ဥဒကဇန္တာဃရပ္ပဋိစ္ဆာဒိယော ပရိကမ္မေ ကပ္ပန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝတ္ထစ္ဆာဒီတိ ဝတ္ထပ္ပဋိစ္ဆာဒိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ခါဒနီယသာယနီယာဒီသု သဗ္ဗကမ္မေသု ကပ္ပိယာတိ အတ္ထော။ နဂ္ဂဝိနိစ္ဆယော။

၁၆၈။ ပုရတောတိ (စူဠဝ။ ၃၇၂) ထေရာနံ ပုရတော ဥပရိ ဝါ န စ နှာယေယျာတိ အတ္ထော။

၁၆၉-၁၇၁။ ကုဋ္ဋတ္ထမ္ဘတရုဋ္ဋာနေတိ ¶ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ ၂၄၃၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၃) ကုဋ္ဋေ ဝါ ထမ္ဘေ ဝါ တရုမှိ ဝါ အဋ္ဋာနဖလကေ ဝါ ကာယံ န ဃံသယေတိ အတ္ထော။ ဂန္ဓဗ္ဗဟတ္ထော နာမ မက္ကဋဟတ္ထသဒိသော ဒါရုအာဒိမယော။ ကုရုဝိန္ဒကသုတ္တိယာတိ ကုရုဝိန္ဒသုတ္တိယာ။ မလ္လကေန ဝါ အညမညံ ဝါ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဝိဂ္ဂယှ ပရိကမ္မံ ကာရာပေတဗ္ဗံ။ ယော ကာရာပေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၄၃) ဧဝံ ဝုတ္တံ ဝိဂ္ဂဟပရိကမ္မံ သန္ဓာယ ‘‘အညမညံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဣဒါနိ ကပ္ပိယာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ကပါလိဋ္ဌကခဏ္ဍာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗေသံ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော ¶ ။ ဂိလာနဿပိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၃) အဂိလာနဿပိ ဣမာနိ ကပါလိဋ္ဌကခဏ္ဍာဒီနိ ကာယဃံသနေ ဝဋ္ဋန္တိ။ ပုထုပါဏီတိ (စူဠဝ။ ၂၄၄) ဟတ္ထပရိကမ္မံ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ သဗ္ဗေသံ ဟတ္ထေန ပိဋ္ဌိပရိကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အကတမလ္လကံ နာမ ဧကဒါဌိမံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ကတံ။ ပါသာဏာဒယော ပါဒဃံသနေ ဧဝ ကပ္ပိယာ။ နှာနကပ္ပဝိနိစ္ဆယော။

နှာနကပ္ပနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၇၂။ ‘‘နာနာသံဝါသကော ဝုဍ္ဎတရော အဓမ္မဝါဒီ အဝန္ဒိယော’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၂၊ ပရိ။ ၄၆၇) ဧဝံ ဝုတ္တတ္တာ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကော ဣဓ နာနာသံဝါသကော။ ပါရိဝါသိယမူလာယပဋိကဿနာရဟမာနတ္တာရဟမာနတ္တစာရိအဗ္ဘာနာရဟာ ဂရုကဋ္ဌာတိ ဣဓ ဂဟိတာ။ ဣမေ ပန အညမညံ ယထာဝုဍ္ဎံ ဝန္ဒနာဒီနိ လဘန္တိ၊ ပကတတ္တေန အဝန္ဒနီယာတိ အဓိပ္ပာယော။ အဝန္ဒနီယဝိနိစ္ဆယော။

အဝန္ဒိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၇၃။ ဣဒါနိ ¶ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု စမ္မာနိ အတ္ထရဏာနိ ဧဠကစမ္မံ အဇစမ္မံ မိဂစမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) ဧဝံ ဝုတ္တစမ္မာနိ ဒဿေတုံ ‘‘မိဂါဇေဠကစမ္မာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပရိဘုဉ္ဇိတုန္တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၂) မဉ္စာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ အတ္ထရိတွာ နိပဇ္ဇိတုံ ဝါ နိသီဒိတုံ ဝါ ဝဋ္ဋန္တီတိ အတ္ထော။ ရောဟိတေဏီပသဒါ စ ကုရုင်္ဂါ စ စ-သဒ္ဒေန အညေပိ ဝါဠမိဂါ မိဂမာတုကာဒယောပိ မိဂဇာတိကာ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

‘‘မက္ကဋော ¶ ကာဠသီဟော စ၊ သရဘော ကဒလီမိဂေါ၊

ယေ စ ဝါဠမိဂါ ကေစိ၊ တေသံ စမ္မံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ –

ဧတ္ထ ဝါဠမိဂဂ္ဂဟဏေန ဝုတ္တာဝသေသာ အန္တမသော ဂေါမဟိံသာဒယော ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ထဝိကာတိ ဥပါဟနကောသကသတ္ထကောသကကုဉ္စိကကောသကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ပတ္တတ္ထဝိကာဒယော။ စမ္မဝိနိစ္ဆယော။

၁၇၅။ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနာတိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၅) စတုပဋလတော ပဋ္ဌာယ ဝုစ္စတိ၊ န ဧကဒွိတိပဋလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကပလာသိကံ ဥပါဟနံ၊ န ဘိက္ခဝေ ဒိဂုဏာ ဥပါဟနာ ဓာရေတဗ္ဗာ၊ န တိဂုဏာ ဥပါဟနာ ဓာရေတဗ္ဗာ၊ န ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနာ ဓာရေတဗ္ဗာ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၄၅) ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဩမုက္ကံ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနံ၊ န ¶ ဘိက္ခဝေ နဝါ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနာ ဓာရေတဗ္ဗာ၊ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၄၇) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘နဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထာပိ မဇ္ဈိမဒေသေ ဂိလာနောပိ နဝံ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနံ န လဘတိ၊ ဧကဝါရမ္ပိ အညေဟိ ပရိဘုတ္တံ ဩမုက္ကဥပါဟနသင်္ခါတံ လဘတိ၊ ပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု ဂိလာနော နဝမ္ပိ လဘတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟန’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) အဝိသေသေန ဝုတ္တတ္တာ။

သဗ္ဗဿာတိ ဂိလာနဿာပိ အဂိလာနဿာပီတိ အတ္ထော။ မဇ္ဈိမဒေသေပိ ပစ္စန္တိမဒေသေပိ အာရာမေ အာရာမူပစာရေ ဂိလာနဿာပိ အဂိလာနဿာပိ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဇ္ဈာရာမေ ဥပါဟနံ ဓာရေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၄၉) ဝုတ္တတ္တာ ကပ္ပိယန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အာရာမေပိ ဂါမေပိ။ အကလ္လကဿာတိ ဂိလာနဿ။ ဧတ္ထ ပန မဇ္ဈိမဒေသေ ဂိလာနဿ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနာ ပရိဘုတ္တာဝ အာရာမေပိ ဂါမေပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ပစ္စန္တိမဒေသေ အပရိဘုတ္တာပိ။ မဇ္ဈိမဒေသေပိ ပစ္စန္တိမဒေသေပိ ဘဂဝတာ ဂိလာနဿေဝ ဥပါဟနာ အနုညာတာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယဿ ပါဒါ ဝါ ဒုက္ခာ၊ ပါဒါ ဝါ ဖလိတာ၊ ပါဒခိလော ဝါ အာဗာဓော၊ ဥပါဟနံ ဓာရေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၄၉) စ ¶ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနေန ဘိက္ခုနာ သဥပါဟနေန ဂါမံ ပဝိသိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၅၆) ဝုတ္တတ္တာ စ။ မဇ္ဈိမဒေသေ စ ဂိလာနော နဝံ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနံ ဓာရေတုံ ယဒိ လဘတိ၊ ကထံ ပဒေသပညတ္တိ ဟောတီတိ? သဗ္ဗတ္ထ ပန ဘဂဝတာ ဂိလာနဿေဝ ဥပါဟနာ အနုညာတာ၊ တသ္မာ မဇ္ဈိမဒေသေ ဂိလာနော နဝံ ဂုဏင်္ဂုဏူပါဟနံ လဘတီတိ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။

၁၇၆-၉။ သဗ္ဗာဝ နီလကာ (မဟာဝ။ ၂၄၆၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၆) သဗ္ဗနီလကာ။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ ဩဒါတကာဒီသုပိ။ ဩဒါတံ ပန နေဝ ပါဠိယံ၊ န အဋ္ဌကထာယံ ¶ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ အနုလောမဝသေန ပန ဣဓ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာရင်္ဂရတ္တာ သတပဒိပိဋ္ဌိဝဏ္ဏာ။ မဟာနာမရင်္ဂရတ္တာ မန္ဒရတ္တာ။ မဉ္ဇေဋ္ဌိကာ ကဏဝေရပုပ္ဖဝဏ္ဏာ။ ပုပ္ဖလတာဒီဟိ ဝိစိတ္တာ စိတြာ။ နီလပီတာဒိဝဒ္ဓိကာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩဒါတလောဟိတမဉ္ဇေဋ္ဌိကမဟာရင်္ဂမဟာနာမရင်္ဂရတ္တာဒိဝသေန ဝဒ္ဓိကာ ဂဟိတာ။ သီဟဗျဂ္ဃုဒ္ဒါဇိနဒီပီနံ စမ္မေဟိ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကောစီတိ ဂိလာနောပိ အဂိလာနောပိ။

၁၈၀။ သကလံ ဝါ ဧကဒေသကံ ဝါ ရဇနံ စောဠေန (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၆) ပုဉ္ဆိတွာ ဝဠဉ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ ခလ္လကာဒိကံ ပန သဗ္ဗံ ဟာရိတွာ ဝဠဉ္ဇေတဗ္ဗံ။ ဥပါဟနဝိနိစ္ဆယော။

ဥပါဟနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈၁။ ဣတ္ထိယာတိ တဒဟုဇာတာယပိ ဒါရိကာယ။ အာဒါသေ (စူဠဝ။ ၂၄၇) ဝါ ဥဒကပတ္တေ ဝါ အတ္တနော မုခံ အဝလောကေယျ၊ အဿ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဗာဓပစ္စယာ အာဒါသေ ဝါ ဥဒကပတ္တေ ဝါ မုခနိမိတ္တံ ဩလောကေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၄၇) ဝုတ္တတ္တာဝဏာဒီနိ ဝါ ‘‘ဇိဏ္ဏော နု ခေါမှိ၊ နော ဝါ’’တိ ဧဝံ အာယုသင်္ခါရံ ဝါ ဩလောကေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အနောလောကိယဝိနိစ္ဆယော။

အနောလောကိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈၂။ ဝဋ္ဋာ ¶ ¶ ဝါ အဋ္ဌသောဠသံသာ ဝါ မဋ္ဌာ ပုပ္ဖလတာဒီဟိ အစိတ္တကာ အဉ္ဇနီ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ တိဿောပိ ဝဋ္ဋန္တိ၊ ဧကာယ ဝါ ဒွီသု ဝါ ကထာ ဧဝ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ လေခါတိ ဝဋ္ဋလေခါ။ ဗန္ဓိတုန္တိ ပိဓာနကဗန္ဓနတ္ထံ။

၁၈၃။ ရူပန္တိ သကုဏရူပါဒိ။ ယဒိ စ ဧဒိသံ အညေဟိ ကတံ လဘတိ၊ ဃံသိတွာ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဝါ ယထာ ဝါ န ပညာယတိ၊ တထာ သုတ္တေန ဝေဌေတွာ ဝဠဉ္ဇေတဗ္ဗံ။

၁၈၄။ ထဝိကာတိ အဉ္ဇနိထဝိကာ။ အဉ္ဇနိသလာကာပိ လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၈၅-၆။ အဋ္ဌီတိ (မဟာဝ။ ၂၆၆၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၄) မနုဿဋ္ဌိံ ဌပေတွာ အဝသေသဋ္ဌိ။ ဝိသာဏဒန္တေသု အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ။ အာမလကကက္ကာဒီဟိ ကတာ ဖလမယာ။ တမ္မယာတိ ဣဓ ဝုတ္တေဟေဝ နိဗ္ဗတ္တာ။ အဉ္ဇနီဝိနိစ္ဆယော။

အဉ္ဇနီနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၈၇-၉။ ‘‘ဥစ္စကော အာသန္ဒိကော ဥပ္ပန္နော ဟောတိ၊ အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ဥစ္စကမ္ပိ အာသန္ဒိက’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၇) ဝစနတော မဉ္စဿ ဥပဍ္ဎဘာဂပ္ပမာဏေန ဧကတောဘာဂေန ဒီဃမ္ပိ သုဂတင်္ဂုလေန အတိရေကဋ္ဌင်္ဂုလပါဒကံ ဣဓ အာသန္ဒီတိ အဓိပ္ပေတံ၊ စတုရံသာသန္ဒိကော ပန ပမာဏာတိက္ကန္တကောပိ ဝဋ္ဋတိ။ တူလီတိ ¶ ပကတိတူလိကာ။ ပလ္လင်္ကောနာမ အာဟရိမေဟိ ဝါဠေဟိ ကတောတိ ဝုတ္တော။ တတ္ထေဝ ‘‘သီဟရူပါဒိံ ဒဿေတွာ ကတော ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပဋိကန္တိ သေတတ္ထရဏံ။ ဂေါနစိတ္တကန္တိ ဧတ္ထ စတုရင်္ဂုလာဓိကလောမော ကောဇဝေါ ‘‘ဂေါနကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောဇဝ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၃၇) စီဝရက္ခန္ဓကေ ဝုတ္တတ္တာ စတုရင်္ဂုလလောမကံ ပကတိကောဇဝံ ဝဋ္ဋတိ။ ရတနစိတ္တံ စိတ္တကံ န ဝဋ္ဋတိ။ ပဋလီတိ ဃနပုပ္ဖရတ္တအတ္ထရဏံ ¶ ။ ဝိကတီတိ သီဟဗျဂ္ဃာဒိရူပဝိစိတ္တော ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏကော။ ဥဒ္ဒလောမီတိ ဧကတောဥဂ္ဂတပုပ္ဖံ။ ဧကန္တလောမိကာတိ ဥဘတောဥဂ္ဂတပုပ္ဖံ။

ကုတ္တန္တိ သောဠသန္နံ နာဋကိတ္ထီနံ ဌတွာ နစ္စနယောဂ္ဂံ ဥဏ္ဏာမယတ္ထရဏံ။ ကောသေယျန္တိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတံ ကောသေယျသုတ္တမယံ ပစ္စတ္ထရဏံ။ ကဋ္ဋိဿန္တိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတံ ကောသေယျကဋ္ဋိဿမယံ ပစ္စတ္ထရဏံ။ ကောသေယျဉ္စ ကဋ္ဋိဿဉ္စ ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနေဝ န ဝဋ္ဋန္တိ၊ သုဒ္ဓါနိ ဝဋ္ဋန္တိ။ ဟတ္ထိအဿရထတ္ထရာ တေသံ ဥပရိ အတ္ထရဏကအတ္ထရဏာဝ။ အဇိနပ္ပဝေဏီတိ အဇိနစမ္မေဟိ မဉ္စပ္ပမာဏေန သိဗ္ဗိတွာ ကတာ ပဝေဏီ၊ တေန စ ကဒလီမိဂစမ္မံ သေတဝတ္ထဿ ဥပရိ ပတ္ထရိတွာ သိဗ္ဗိတွာ ကတံ ပဝရပ္ပစ္စတ္ထရဏံ ကဒလီမိဂပ္ပဝရပ္ပစ္စတ္ထရဏံ၊ တေန စ အတ္ထတံ အဇိနပ္ပဝေဏီကဒလီမိဂပ္ပဝရပ္ပစ္စတ္ထရဏတ္ထတံ။

သေတဝိတာနမ္ပိ ဟေဋ္ဌာ အကပ္ပိယပ္ပစ္စတ္ထရဏေ သတိ န ဝဋ္ဋတိ၊ ကပ္ပိယပ္ပစ္စတ္ထရဏေ သတိ ဝဋ္ဋတိ၊ ရတ္တဝိတာနဿ ဟေဋ္ဌာ ကပ္ပိယပ္ပစ္စတ္ထရဏေ သတိပိ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ သီသူပဓာနံ ပါဒူပဓာနန္တိ မဉ္စဿ ဥဘတောလောဟိတကံ ဥပဓာနံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ပန ဧကမေဝ ဥပဓာနံ ဟောတိ၊ ဥဘောသု အန္တေသု ရတ္တံ ဝါ ပဒုမဝဏ္ဏံ ဝါ စိတ္တံ ဝါ၊ သစေ ပမာဏယုတ္တံ၊ ဝဋ္ဋတိ၊ မဟာဥပဓာနံ ပန ပဋိက္ခိတ္တံ။

၁၉၀။ အာသန္ဒာဒိတ္တယာတိ ¶ အာသန္ဒီ တူလီ ပလ္လင်္ကောတိ ဣဒံ တယံ နာမံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဌပေတွာ တီဏိ အာသန္ဒိံ ပလ္လင်္ကံ တူလိကံ သေသကံ ဂိဟိဝိကဋံ အဘိနိသီဒိတုံ၊ န တွေဝ အဘိနိပဇ္ဇိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၁၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ သေသေ ဂိဟိသန္တကေ နိသီဒိတုံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ ယဒိ ဓမ္မာသနေ သင်္ဃိကမ္ပိ ဂေါနကာဒိံ ဘိက္ခူဟိ အနာဏတ္တာ အာရာမိကာဒယော သယမေဝ ပညပေန္တိ စေဝ နီဟရန္တိ စ၊ ဧတံ ဂိဟိဝိကဋနီဟာရံ နာမ၊ ဣမိနာ ဂိဟိဝိကဋနီဟာရေန ဝဋ္ဋတိ။ ဘတ္တဂ္ဂံ နာမ ဝိဟာရေ ဧဝ ဒါနဋ္ဌာနံ။

၁၉၁။ စတုန္နံ ပါဒါနံ၊ တီသု ပဿေသု အပဿယာနဉ္စ ဝသေန သတ္တင်္ဂေါ။ ဧကပဿေန ယုတ္တော ပဉ္စင်္ဂေါ။ ဣမေ ပန သတ္တင်္ဂပဉ္စင်္ဂါ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥစ္စကမ္ပိ သတ္တင်္ဂ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၄) ဝုတ္တတ္တာ ပမာဏာတိက္ကန္တာပိ ဝဋ္ဋန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္စပါဒကာ’’တိ။ တူလောနဒ္ဓါ မဉ္စပီဌာ ဃရေယေဝ နိသီဒိတုံ ကပ္ပန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၉၂။ စီဝရစ္ဆဝိယောတိ ¶ ဆန္နံ စီဝရာနံ၊ ဆန္နံ အနုလောမစီဝရာနဉ္စ အညတရစီဝရစ္ဆဝိယောတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ မဉ္စေပိ ပီဌေပိ ဘတ္တဂ္ဂေပိ အန္တရဃရေပီတိ အတ္ထော။ ဣမာသံ ပန ဘိသီနံ ပမာဏပရိစ္ဆေဒေါပိ နတ္ထိ၊ မဉ္စပီဌာဒီနံ ဝသေန အနုရူပံ သလ္လက္ခေတွာ ပမာဏံ ကာတဗ္ဗံ။

၁၉၃။ ‘‘တူလိကာ ဥပ္ပန္နာ ဟောတိ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဇဋေတွာ ဗိမ္ဗောဟနံ ကာတုံ၊ တီဏိ တူလာနိ ရုက္ခတူလံ လတာတူလံ ပေါဋကိတူလ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၇) ဝုတ္တတ္တာ တူလတ္တယဉ္စ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၇၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ တူလောနန္ဒသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ဗိမ္ဗောဟနေ ¶ ဝဋ္ဋတိ။ ဣမေဟိ တီဟိ တူလေဟိ သဗ္ဗေသံ ရုက္ခလတာတိဏာနံ တူလံ အနုညာတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘိသိယံ ပန ကိဉ္စိ တူလံ န ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ဘိသိဂဗ္ဘောတိ ဘိသိယာ ဝုတ္တံ စောဠာဒိပဉ္စကံ ဗိမ္ဗောဟနေ အနုညာတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ မိဂပက္ခိနန္တိ သီဟာဒီနံ သဗ္ဗစတုပ္ပဒါနံ ဟံသမောရာဒီနံ သဗ္ဗပက္ခီနံ လောမာနိ ကပ္ပန္တိ။ မသူရကေ အနုညာတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၁၉၄။ ဣဒါနိ ဘိသိယံ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿလောမ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဥဏ္ဏာယန္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၇၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၉၇) ဥဏ္ဏာဘိသိယံ မနုဿလောမံ န လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ ဥဏ္ဏာဘိသိယမ္ပိ မနုဿလောမံ ဌပေတွာ ယေသံ ကေသဉ္စိ ပက္ခိစတုပ္ပဒါနံ လောမံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ပဏ္ဏေတိ ပဏ္ဏဘိသိယဉ္စ ပုပ္ဖဉ္စ သုဒ္ဓံ တမာလပတ္တဉ္စ န လဗ္ဘံ၊ အဝသေသံ ယံ ကိဉ္စိ ပဏ္ဏံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ တမာလပတ္တကမ္ပိ အညေဟိ မိဿံ ဝဋ္ဋတီတိ။ စောဠဝါကတိဏေသု အကပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ။ အာသနဉ္စေဝ အပ္ပဋိဝေက္ခိတံ န လဗ္ဘန္တိ အာသနသာမညတော ပသင်္ဂေန ဝုတ္တံ။ အကပ္ပိယသယနဝိနိစ္ဆယော။

အကပ္ပိယသယနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၉၅။ တိဏ္ဏံ ဝဿာနံ အန္တရံ တိဝဿန္တရံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိဝဿန္တရေန သဟ ¶ နိသီဒိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၂၀) ဟိ ဝုတ္တံ။ ယော ဒွီဟိ ဝဿေဟိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၀) ဝုဍ္ဎော ဝါ နဝေါ ဝါ၊ သော တိဝဿန္တရော နာမ။

၁၉၆။ မုနီတိ ဗုဒ္ဓမုနိ။ သဗ္ဗေဟေဝါတိ အနုပသမ္ပန္နေဟိပိ။

၁၉၇။ အန္တန္တိ ¶ ပစ္ဆိမံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယံ တိဏ္ဏံ ပဟောတိ၊ ဧတ္တကံ ပစ္ဆိမံ ဒီဃာသန’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၂၀) ဝုတ္တတ္တာ ယံ တိဏ္ဏံ ပဟောတိ၊ ဧတံ သံဟာရိမံ ဝါ ဟောတု အသံဟာရိမံ ဝါ၊ တထာရူပေသု ဖလကခဏ္ဍေသုပိ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဒွိန္နန္တိ ဒွိန္နံ သမာနာသနိကာနံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုဝဂ္ဂဿ မဉ္စံ ဒုဝဂ္ဂဿ ပီဌ’’န္တိ (စုဠဝ။ ၃၂၀) ဝုတ္တတ္တာ ဒွေ သမာနာသနိကာ သဟ နိသီဒိတုံ လဘန္တိ။ အညေဟိ အသမာနာသနိကေဟိ၊ အနုပသမ္ပန္နာဒီဟိ ဝါ ဒွေ ဟုတွာပိ နိသီဒိတုံ န လဘန္တိ။ သမာနာသနိကဝိနိစ္ဆယော။

သမာနာသနိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၉၈။ ဥက္ခိတ္တောတိ အာပတ္တိယာ အဒဿနေ၊ အပ္ပဋိကမ္မေ၊ ပါပိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ အပ္ပဋိနိဿဂ္ဂေ ဝါ ဥက္ခိတ္တကောတိ တိဝိဓောပိ ဣဓ ဥက္ခိတ္တော ဂဟိတော။ အနုပသမ္ပန္နောတိ ဣမိနာ သိက္ခမာနသာမဏေရသာမဏေရီသိက္ခာပစ္စက္ခာတကာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဆိန္နမူလကော နာမ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နကော။ နာနာသံဝါသောတိ လဒ္ဓိနာနာသံဝါသကော။ ‘‘နာနာသီမာယ ဌိတစတုတ္ထော ကမ္မံ ကရေယျ၊ ဣဒ္ဓိယာ ဝေဟာသေ ဌိတစတုတ္ထော ကမ္မံ ကရေယျ၊ အကမ္မံ န စ ကရဏီယ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တတ္တာ ဣမေပိ ‘‘အသံဝါသိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဧတေသု ပန ဥက္ခိတ္တကေဟိ သဒ္ဓိံ ဥပေါသထာဒီနိ ကရောန္တော ပါစိတ္တိယံ အာပဇ္ဇတိ။ နိဿီမဋ္ဌဝေဟာသဋ္ဌေဟိ ကရောန္တဿ ကမ္မံ ကုပ္ပတိ၊ ဒုက္ကဋဉ္စ ဟောတိ၊ ဣတရေဟိ ဒုက္ကဋံ။ အသံဝါသိကဝိနိစ္ဆယော။

အသံဝါသိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၉၉။ အဓမ္မကမ္မန္တိ ¶ ¶ ဧတ္ထ ကထံ အဓမ္မကမ္မံ ဟောတီတိ စေ? ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ကတမဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဓမ္မကမ္မံ? ဉတ္တိဒုတိယေ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မေ ဧကာယ ဉတ္တိယာ ကမ္မံ ကရောတိ၊ န စ ကမ္မဝါစံ အနုဿာဝေတိ၊ အဓမ္မကမ္မံ။ ဒွီဟိ ဉတ္တီဟိ ကမ္မံ ကရောတိ၊ န စ ကမ္မဝါစံ အနုဿာဝေတိ၊ အဓမ္မကမ္မံ။ ဧကာယ ကမ္မဝါစာယ ကမ္မံ ကရောတိ၊ န စ ဉတ္တိံ ဌပေတိ၊ အဓမ္မကမ္မံ။ ဒွီဟိ ကမ္မဝါစာဟိ ကမ္မံ ကရောတိ၊ န စ ဉတ္တိံ ဌပေတိ၊ အဓမ္မကမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၈၇)။ ဣမိနာ နယေန သေသကမ္မေသုပိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အကတွာ အညထာ ကရဏံ အဓမ္မကမ္မန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝဂ္ဂေနာတိ ဝဂ္ဂေန သင်္ဃေန။ ကထဉ္စ ဝဂ္ဂံ ဟောတီတိ စေ? ယာဝတိကာ စ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ၊ တေ အနာဂတာ ဟောန္တိ၊ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒော အနာဟဋော ဟောတိ၊ သမ္မုခီဘူတာ ပဋိက္ကောသန္တိ၊ ဝဂ္ဂကမ္မန္တိ ဣမေသု ယေန ကေနစိ ဧကေနပိ အင်္ဂေန ဝဂ္ဂံ ဟောတိ။

သမဂ္ဂေနာတိ သမဂ္ဂေန သင်္ဃေန။ ကထံ သမဂ္ဂံ ဟောတီတိ စေ? ယာဝတိကာ စ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ၊ တေ အာဂတာ ဟောန္တိ၊ ဆန္ဒာရဟာနံ ဆန္ဒော အာဟဋော ဟောတိ၊ သမ္မုခီဘူတာ နပ္ပဋိက္ကောသန္တိ၊ သမဂ္ဂကမ္မန္တိ ဧဝံ။

စတုတ္ထန္တိ သမဂ္ဂေန ဓမ္မိကံ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မာနိ၊ အဓမ္မေန ဝဂ္ဂကမ္မံ၊ အဓမ္မေန သမဂ္ဂကမ္မံ၊ ဓမ္မေန ဝဂ္ဂကမ္မံ၊ ဓမ္မေန သမဂ္ဂကမ္မ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၈၄) ဧဝံ ဝုတ္တာနိ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ ပရိဂ္ဂဟိတာနိ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

၂၀၀-၂၀၂။ ဒသဝဂ္ဂိကော (မဟာဝ။ ၃၈၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ) ဝီသတိဝဂ္ဂိကော စ ဒသဝီသတိဝဂ္ဂိကော။ အဗ္ဘာနောပသမ္ပဒါပ္ပဝါရဏာ ဌပေတွာ သဗ္ဗကမ္မေသု ကမ္မပ္ပတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဣတရောတိ ဝီသတိဝဂ္ဂေါ စ အတိရေကဝီသတိဝဂ္ဂေါ စ။

၂၀၃။ ဣဒါနိ ¶ ကမ္မပ္ပတ္တေ စ ဆန္ဒာရဟေ စ ဒဿေတုံ ‘‘စတုဝဂ္ဂေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ (ပရိ။ ၄၈၈၊ ၄၉၇၊ ပရိ။ ၄၈၇-၄၈၈) ပကတတ္တာ နာမ ယေ ပါရာဇိကဥက္ခိတ္တလဒ္ဓိနာနာသံဝါသကာ ¶ န ဟောန္တိ။ ပရေတိ ဧကသီမဋ္ဌာ ပကတတ္တာ ဘိက္ခူ။ ယဒိ ပကတတ္တာ ဘိက္ခူပိ အညတရံ ဂါမသီမံ ဝါ နဒီသမုဒ္ဒဇာတဿရခဏ္ဍသီမာသု ဝါ အညတရံ ပဝိသိတွာ ဌိတာ ဟောန္တိ၊ နေဝ ကမ္မပ္ပတ္တာ၊ န ဆန္ဒာရဟာ။ န ဟိ တေသံ ဆန္ဒော ဝါ ပါရိသုဒ္ဓိ ဝါ အာဂစ္ဆတိ အညသီမာယံ ဌိတတ္တာ။ သေသေပီတိ ပဉ္စဝဂ္ဂါဒိကရဏီယေပီတိ အတ္ထော။

၂၀၄။ အသံဝါသဂဏပူရံ ဝါ ကတွာ ကတံ ကမ္မံ ကုပ္ပဉ္စ ဟောတိ၊ ကာရကာနဉ္စ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ယဿ သင်္ဃော ကမ္မံ ကရောတိ၊ တံစတုတ္ထော ကမ္မံ ကရေယျ၊ အကမ္မံ န စ ကရဏီယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၈၉) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ကမ္မာရဟဂဏပူရံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ပရိဝါသာဒိကမ္မာနံယေဝ ပရိသတော ဝိပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂရုကဋ္ဌဂဏပူရံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တမ္ပိ အနိက္ခိတ္တဝတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ နိက္ခိတ္တဝတ္တော ပန သဗ္ဗတ္ထ ဂဏပူရကော ဟောတိ ဧဝ။

၂၀၅။ ဝါရေယျာတိ ပဋိက္ခိပေယျ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဓမ္မကမ္မေ ကယိရမာနေ ပဋိက္ကောသိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ အန္တရာယေ သတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အဓမ္မကမ္မံ ဣဒံ၊ န မေတံ ခမတီ’’တိ ဧဝံ ဒွေ တယော အညမညံ ဒိဋ္ဌိံ အာဝိ ကရေယျုန္တိ အတ္ထော။ ယဒိ ဧကော ဟောတိ၊ ‘‘န မေတံ ခမတီ’’တိ ဧဝံ အဓိဋ္ဌာနံ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ ဧတေ နိရာပတ္တိကာ ဟောန္တိ၊ အန္တရာယာ စ မုစ္စန္တိ၊ ကမ္မံ ပန အဓမ္မတ္တာ ကုပ္ပမေဝ။ ဝါရေန္တေဝ တတောဓိကာတိ ဧတ္ထ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတူဟိ ပဉ္စဟိ ပဋိက္ကောသိတုံ၊ ဒွီဟိ တီဟိ ဒိဋ္ဌိံ အာဝိ ကာတုံ၊ ဧကေန အဓိဋ္ဌာတုံ၊ ‘‘န မေတံ ခမတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ဝုတ္တတ္တာ စတ္တာရော ဝါ ပဉ္စ ဝါ ဝါရေန္တိ ဧဝါတိ အတ္ထော။

၂၀၆။ ဣဒါနိ ¶ ယေဟိ ပဋိက္ခိတ္တံ ဟောတိ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မာရဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ခိတ္တစိတ္တ-ဂ္ဂဟဏေန ဥမ္မတ္တကောပိ ဂဟိတောဝ။ ဧတေသန္တိ ယေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ၊ တေသံ ပဋိက္ခေပေါ န ရုဟတီတိ အတ္ထော။

၂၀၇။ ဣဒါနိ ယဿ ပဋိက္ခေပေါ ရုဟတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပကတတ္တေကသီမဋ္ဌ-သမသံဝါသဘိက္ခုနော’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော (မဟာဝ။ ၃၉၄) – ဧဝရူပဿ ဘိက္ခုနော ပဋိက္ကောသနာ အန္တမသော အာနန္တရဿာပိ အာရောစေန္တဿ ရုဟတီတိ။ ‘‘ဘိက္ခုဿ၊ ဘိက္ခဝေ ¶ ၊ ပကတတ္တဿ သမာနသံဝါသိကဿ သမာနသီမာယံ ဌိတဿ အန္တမသော အာနန္တရိကဿပိ ဘိက္ခုနော ဝိညာပေန္တဿ သင်္ဃမဇ္ဈေ ပဋိက္ကောသနာ ရုဟတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၉၄) ဝုတ္တံ။

၂၀၈။ သမ္မုခါ ယဒိ ပဋိက္ကောသေယျာတိ အတ္ထော။ တိရောက္ခာတိ ပရမ္မုခါ။ ကာယသာမဂ္ဂိံ ဝါ ဆန္ဒံ ဝါ နော ဒဒေယျ၊ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ကမ္မဝိနိစ္ဆယော။

၂၉။ မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၂၀၉။ စုဏ္ဏန္တိ သိရီသစုဏ္ဏာဒိကန္တိ အတ္ထော။ မတ္တိကာတိ ပကတိမတ္တိကာ ဝါ ပဉ္စဝဏ္ဏာ ဝါ သုဒ္ဓါ ကုင်္ကုဋ္ဌအာဒိကာ ဝါ။ ကုလသင်္ဂဟာတိ ဧတေဟိ သင်္ဂဟိတာနံ သန္တိကေ လာဘာသာယ ကုလသင်္ဂဟတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ဣမေဟိ သင်္ဂဟိတာနံ သန္တိကေ ‘‘ကိဉ္စိ လဘိဿာမီ’’တိ သင်္ဃိကံ ဝါ ပုဂ္ဂလိကံ ဝါ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ဣမိနာ ပန နယေန လဒ္ဓံ ပဉ္စန္နမ္ပိ သဟဓမ္မိကာနံ န ဝဋ္ဋတိ၊ မိစ္ဆာဇီဝဉ္စ ဟောတိ။

၂၁၀-၂၁၁။ လာဘာသာယ ¶ ဒါယကာနံ ဒါရကေ ဥက္ခိပိတွာ ပရိဘဋဘာဝေါ ပါရိဘဋကတာ၊ တာယ ပါရိဘဋကတာယ န ဇီဝယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ခေတ္တာဒီသု ပေသိတဿ ဂမနံ ပဟေဏကမ္မံ။ သာသနပ္ပဋိသာသနဟရဏံ ဒူတကမ္မံ။ ပေသိတဿ ဂေဟတော ဂေဟဂမနံ ဇင်္ဃပေသနိယံ။ လာဘာသာယ လဉ္ဇဒါနမနုပ္ပဒါနံ။ အညေန ဝါပီတိ အင်္ဂဝိဇ္ဇာဒိနာ။

၂၁၂။ ဝိညတ္တီတိ (ပါရာ။ ၅၁၅ အာဒယော၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၁၅ အာဒယော) အညာတကဝိညတ္တိ။ အနေသနာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေန ပုပ္ဖဒါနာဒိနာ ပစ္စယေသနာ။ ကုဟနာဒီဟီတိ (ဝိဘ။ ၈၆၁၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၆၁၊ မဟာနိ။ ၈၇) ကုဟနာ လပနာ နေမိတ္တကတာ နိပ္ပေသိကတာ ¶ လာဘေန လာဘံ နိဇိဂီသနတာတိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ဝတ္ထူဟီတိ အတ္ထော။ မိစ္ဆာဇီဝဝိနိစ္ဆယော။

မိစ္ဆာဇီဝဝိဝဇ္ဇနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၁၃။ ဣဒါနိ အာဂန္တုကဝတ္တာဒီနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝတ္တ’’န္တိ မာတိကာပဒံ ဥဒ္ဓဋံ။ ပရိက္ခိတ္တဿ (စူဠဝ။ ၃၅၆ အာဒယော၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၇ အာဒယော) ဝိဟာရဿ ပရိက္ခေပံ၊ အပရိက္ခိတ္တဿ ဒွီဟိ လေဍ္ဍုပါတေဟိ ပရိစ္ဆိန္နဋ္ဌာနံ ပတွာ ဥပါဟနံ ဩမုဉ္စိတွာ နီစံ ကတွာ ပပ္ဖောဋေတွာ ဥပါဟနံ ဒဏ္ဍကေန ဂဟေတွာ ဆတ္တံ အပနာမေတွာ သီသံ ဝိဝရိတွာ သီသေ စီဝရံ ခန္ဓေ ကရိတွာ သာဓုကံ အတရမာနေန အာရာမော ပဝိသိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၂၁၄။ ပုစ္ဆေယျ ¶ သယနာသနန္တိ ‘‘ကတမံ မေ သေနာသနံ ပါပုဏာတိ၊ ကိံ အဇ္ဈာဝုတ္ထံ ဝါ အနဇ္ဈာဝုတ္ထံ ဝါ’’တိ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၂၁၅-၆။ မဉ္စပီဌာဒိဒါရုဘဏ္ဍဉ္စ (စူဠဝ။ ၃၆၀၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၀) ရဇနဘာဇနာဒိမတ္တိကာဘဏ္ဍဉ္စ။ အာပုစ္ဆာတိ ဘိက္ခုဿ ဝါ သာမဏေရဿ ဝါ အာရာမိကဿ ဝါ ‘‘အာဝုသော ဣမံ ဇဂ္ဂါဟီ’’တိ အာရောစေတွာတိ အတ္ထော။ အညထာတိ ဧဝံ အကတွာတိ အတ္ထော။

၂၁၇-၈။ ဝုဍ္ဎာဂန္တုကဿာတိ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ ၃၅၈ အာဒယော၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၉ အာဒယော) ဒူရတောဝ ဒိသွာ ယဒိ ‘‘ဝုဍ္ဎော’’တိ ဇာနာတိ၊ တသ္မိံ အနာဂတေ ဧဝ အာသနပညာပနာဒိဝတ္တံ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပါဒေါဒပ္ပဘုတိန္တိ ပါဒေါဒကံ ပါဒပီဌံ ပါဒကထလိကံ ဥပနိက္ခိပိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပါနီယေန အာပုစ္ဆန္တေန သစေ သကိံ အာနီတံ ပါနီယံ သဗ္ဗံ ပိဝတိ၊ ပုနပိ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗော ဧဝ။ ပညပေတိ ‘‘ဧတံ တုမှာကံ သေနာသနံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဧဝံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၂၁၉-၂၀။ ‘‘ဘိက္ခာစာရဂါမော ¶ ဣတော ဒူရေ’’တိ ဝါ ‘‘သန္တိကေ’’တိ ဝါ ‘‘ကာလဿေဝ ပိဏ္ဍာယ စရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဥပဋ္ဌာကေ စရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝါ ဂေါစရော အာစိက္ခိတဗ္ဗော။ အဂေါစရောတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာနံ ဝါ ဂါမော၊ ပရိစ္ဆိန္နဘိက္ခကော ဝါ ဂါမော၊ ယတ္ထ ဧကဿ ဝါ ဒွိန္နံ ဝါ ဘိက္ခာ ဒီယတိ၊ သော အာစိက္ခိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ကတိကန္တိ သင်္ဃဿ ကတိကဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဣမံ ကာလံ ပဝိသိတဗ္ဗံ၊ ဣမံ ကာလံ နိက္ခမိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ပဝေသနနိက္ခမနကာလံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ကေသုစိ ဌာနေသု အမနုဿာ ဝါ ဝါဠာ ဝါ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဧဝံ အာစိက္ခိတဗ္ဗမေဝ။ နိသိန္နောဝါတိ ဣဒံ အာပတ္တိအဘာဝမတ္တဒီပကံ၊ ဥဋ္ဌဟိတွာပိ သဗ္ဗံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတေဝ။ ဝတ္တဝိနိစ္ဆယော။

၂၂၁။ သမ္မုခါယာတိ ¶ (ပါစိ။ ၃၇၄၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၆၉၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဝိကပ္ပနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) သမ္မုခေ ဌိတဿာတိ အတ္ထော။ ဗျတ္တဿာတိ ဝိကပ္ပနဝိဓာနံ ပစ္စုဒ္ဓရဏာဒိဝိဓာနဉ္စ ဇာနန္တဿ။ အဗျတ္တော ပန ‘‘ဣမိနာ မယှံ ဒိန္န’’န္တိ ဂဟေတွာပိ ဂစ္ဆေယျာတိ အတ္ထော။ ဧကဿာတိ ဧကဿ ဘိက္ခုဿ။

၂၂၂။ နိဓေတုံဝါတိ နိဓေတုံ ဧဝ၊ နိဿဂ္ဂိယံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဝါ အဓိဋ္ဌာတုံ ဝါ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။

၂၂၄-၅။ အပရာ သမ္မုခါ ဝါတိ သမ္မုခါ ဝိကပ္ပနာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဣမာ ဒွေ ဝိကပ္ပနာ အတ္တနာ ဧဝ ဝိကပ္ပေတွာ ပရေန ပစ္စုဒ္ဓရာပိတတ္တာ သမ္မုခါ ဝိကပ္ပနာ ဧဝါတိ ဝုတ္တာ။

၂၂၇။ မိတ္တောတိ ဒဠှမိတ္တော။ သန္ဒိဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌမတ္တော နာတိဒဠှမိတ္တော။ ‘‘ဣတရေန စ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ‘တိဿော ဘိက္ခူ’တိ ဝါ ‘တိဿာ ဘိက္ခုနီ’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပုန တေန ‘အဟံ တိဿဿ ¶ ဘိက္ခုနော၊ တိဿာယ ဘိက္ခုနိယာ ဝါ ဒမ္မီ’တိ ဝိကပ္ပေတွာ တေနေဝ ‘တိဿဿ ဘိက္ခုနော၊ တိဿာယ ဘိက္ခုနိယာ သန္တကံ ပရိဘုဉ္ဇ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေဟိ ဝါ ယထာပစ္စယံ ဝါ ကရောဟီ’တိ ပစ္စုဒ္ဓရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။

၂၂၈။ ဒူရသန္တိကတ္တေကတ္တ-ဗဟုဘာဝံ ဝိဇာနိယာတိ ဧတ္ထ ဒူရတ္တဉ္စ သန္တိကတ္တဉ္စ ဧကတ္တဉ္စ ဗဟုဘာဝဉ္စ ဝိဇာနိတွာတိ အတ္ထော။

၂၂၉။ ‘‘ဒသာဟပရမံ အတိရေကစီဝရံ ဓာရေတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၄၆၂) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဒသာဟံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘စီဝရကာလသမယော နာမ အနတ္ထတေ ကထိနေ ဝဿာနဿ ပစ္ဆိမော မာသော၊ အတ္ထတေ ကထိနေ ¶ ပဉ္စ မာသာ’’တိ (ပါရာ။ ၆၄၉) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မာသမေကံ ဝါ ပဉ္စ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ မာသံ ဝါ ဧကံ ပဉ္စ ဝါ မာသေတိ အတ္ထော။ ‘‘ဘိက္ခုနော ပနေဝ အကာလစီဝရံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ အာကင်္ခမာနေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ခိပ္ပမေဝ ကာရေတဗ္ဗံ။ နော စဿ ပါရိပူရိ၊ မာသပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တံ စီဝရံ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ ဦနဿ ပါရိပူရိယာ သတိယာ ပစ္စာသာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၄၉၉) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပစ္စာသာ သတိ မာသက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နုပ္ပာဒယတီတိ အနဓိဋ္ဌိတံ အဝိကပ္ပိတံ နိဿဂ္ဂိံ န ဇနယတီတိ အတ္ထော။ ဝိကပ္ပနာဝိနိစ္ဆယော။

ဝိကပ္ပနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၃၀။ ဗျတ္တဿာတိ ဧတ္ထ ကိတ္တာဝတာ ဗျတ္တော ဟောတီတိ စေ? နိဿယမုစ္စနကေန ပန သဗ္ဗန္တိမေန ဓမ္မပရိစ္ဆေဒေန အတ္ထတော စ ဗျဉ္ဇနတော စ ဒွေ မာတိကာ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ ကာတဗ္ဗာ၊ ပက္ခဒိဝသေသု ဓမ္မဿာဝနတ္ထာယ သုတ္တန္တတော စတ္တာရော ဘာဏဝါရာ၊ သမ္ပတ္တာနံ ပရိသာနံ ပရိကထနတ္ထာယ အန္ဓကဝိန္ဒမဟာရာဟုလောဝါဒဓမ္မက္ခန္ဓသဒိသော ဧကော ကထာမဂ္ဂေါ၊ သင်္ဃဘတ္တမင်္ဂလာမင်္ဂလေသု အနုမောဒနတ္ထာယ တိဿော အနုမောဒနာ၊ ဥပေါသထပ္ပဝါရဏာဒိဝိဇာနနတ္ထံ ကမ္မာကမ္မဝိနိစ္ဆယော ¶ ၊ သမဏဓမ္မကရဏတ္ထံ သမာဓိဝသေန ဝါ ဝိပဿနာဝသေန ဝါ အရဟတ္တပရိယောသာနံ ဧကံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဧတ္တကံ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧတ္တာဝတာ ဗျတ္တော နာမ ဟောတိ စာတုဒိသော၊ ဣတရထာ အဗျတ္တော။

၂၃၁။ ဣဒါနိ နိဿယဂ္ဂဟဏာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၁၀၃) အာယသ္မတောတိ အာယသ္မန္တံ။

၂၃၂။ ဣဒါနိ ¶ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဓာနံ ဒဿေတုံ ‘‘ပက္ကန္တေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ပဉ္စိမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နိဿယပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယော ဥပဇ္ဈာယမှာ။ ဥပဇ္ဈာယော ပက္ကန္တော ဝါ ဟောတိ ဝိဗ္ဘန္တော ဝါ ကာလကတော ဝါ ပက္ခသင်္ကန္တော ဝါ အာဏတ္တိယေဝ ပဉ္စမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၈၃)၊ ‘‘ဆယိမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နိဿယပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယော အာစရိယမှာ။ အာစရိယော ပက္ကန္တော ဝါ ဟောတိ ဝိဗ္ဘန္တော ဝါ ကာလကတော ဝါ ပက္ခသင်္ကန္တော ဝါ အာဏတ္တိယေဝ ပဉ္စမီ၊ ဥပဇ္ဈာယေန ဝါ သမောဓာနဂတော ဟောတီ’’တိ ဣဒံ ပန ဥဘယံ ဣဓ ဒဿိတံ။ သစေ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ သာမန္တဝိဟာရေသုပိ အပရိက္ခိတ္တေသု လေဍ္ဍုပါတဒွယဗ္ဘန္တရေ ဝသန္တိ၊ နိဿယော န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ ပရိက္ခိတ္တေသုပိ န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတီတိ ဧကေ။ အာစရိယာ ပန န ဣစ္ဆန္တိ။ ကသ္မာတိ စေ? နိဿယဂ္ဂဟဏပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓီနံ ဥပစာရသီမာယ ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ။ လေဍ္ဍုပါတေန ဥပစာရသီမာပရိစ္ဆေဒေါ ပန အပရိက္ခိတ္တေသု ဧဝ လဗ္ဘတိ၊ န ပရိက္ခိတ္တေသု။ တသ္မာ အာစရိယာနံ ဝိနိစ္ဆယေဝ ဌာတဗ္ဗံ။

ပက္ကန္တေတိ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၈၃) သစေ အာစရိယော အန္တေဝါသိကံ အနာမန္တေတွာဝ ဥပစာရသီမံ အတိက္ကမတိ၊ နိဿယော ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ သစေ ဥပစာရသီမံ အနတိက္ကမိတွာဝ နိဝတ္တတိ၊ န ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ အာစရိယံ အနာမန္တေတွာ အန္တေဝါသိကဿ ဂမနေပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ အာစရိယော ကတ္ထစိ ဂန္တုကာမော အန္တေဝါသိကံ အာပုစ္ဆတိ၊ အန္တေဝါသိကောပိ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆတိ၊ တင်္ခဏေ ဧဝ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ ဧဝံ အာစရိယံ အာပုစ္ဆိတွာ အန္တေဝါသိကဿ ဂမနေပိ။ ဒွီသုပိ အန္တောဝိဟာရေယေဝ ဌိတေသု အာစရိယော ဝါ အန္တေဝါသိကံ၊ အန္တေဝါသိကော ဝါ အာစရိယံ အနာပုစ္ဆိတွာဝ သစေ ဒွေ လေဍ္ဍုပါတေ အတိက္ကမတိ၊ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ။ ပက္ခသင်္ကန္တေ ဝါ ဝိဗ္ဘန္တေ ဝါ ကာလကတေ ဝါ တင်္ခဏေယေဝ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ ¶ ။ အာဏတ္တိ နာမ နိဿယပ္ပဏာမနာ။ ဒဿနသဝနဝသေန ဒုဝိဓံ သမောဓာနံ။

‘‘သဉ္စိစ္စ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊

ဧဒိသော ဝုစ္စတိ အလဇ္ဇိပုဂ္ဂလော’’တိ။ (ပရိ။ ၃၅၉) –

ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အလဇ္ဇိနံ နိဿာယ ဝတ္ထဗ္ဗံ။ ယော ဝသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၀) ဟိ ဝုတ္တံ။

၂၃၄။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နေန ဘိက္ခုနာ နိဿယံ အလဘမာနေန အနိဿိတေန ဝတ္ထု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၂၁) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အဒ္ဓိကဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဿ စ ယာစိတဿာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနုပဋ္ဌာကေန ဘိက္ခုနာ နိဿယံ အလဘမာနေန ယာစိယမာနေန အနိဿိတေန ဝတ္ထု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၂၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ သလ္လက္ခေန္တေန ဖာသုကန္တိ ဖာသုဝိဟာရံ သလ္လက္ခေန္တေန။ ဣဒံ ပန ပရိဟာရံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၁) သောတာပန္နာဒိအရိယသာဝကော ဝါ ထာမဂတသမထဝိပဿနာလာဘီ ဝါ ဗာလပုထုဇ္ဇနော ဝါ န လဘတိ။ ယဿ ခေါ ပန သမထဝိပဿနာ တရုဏာ ဟောတိ၊ န ထာမဂတာ၊ အယံ လဘတိ။ အသန္တေ နိဿယဒါယကေ ‘‘ယဒါ ပဋိရူပေါ နိဿယဒါယကော အာဂစ္ဆိဿတိ၊ တဒါ တဿ နိဿာယ ဝသိဿာမီ’’တိ အာဘောဂံ ကတွာ ယာဝ အာသာဠှီပုဏ္ဏမာ၊ တာဝ ဝသိတုံ လဘတိ။ သစေ ပန အာသာဠှီမာသေ နိဿယဒါယကံ န လဘတိ၊ ယတ္ထ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ အန္တောဝဿေ ပန အနိဿိတေန ဝတ္ထုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သဘာဂေ ¶ ဒါယကေ အသန္တေ ဝသိတုံ လဗ္ဘတီတိ သဗ္ဗပဒေသု ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ နိဿယဝိနိစ္ဆယော။

၂၃၅။ အကာယဗန္ဓနောတိ ¶ ကာယဗန္ဓနံ အဗန္ဓိတွာတိ အတ္ထော။ တတော ပဋ္ဌာယ စီဝရံ ပါရုပိတဗ္ဗံ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ဧဝ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အကာယဗန္ဓနေန ဂါမော ပဝိသိတဗ္ဗော။ ယော ပဝိသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၇၈) ဟိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထေဝါသတိယာ ဂတောတိ အသတိယာ ဂတော ယတ္ထ သရတိ၊ တတ္ထေဝ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ သရိတွာ ပန ယာဝ န ဗန္ဓတိ၊ တာဝ ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယဒိ အန္တောဂါမေ သရတိ၊ ကာယဗန္ဓနေ သတိ ဧကမန္တေ ဌတွာ ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ အသတိ စေ နိက္ခမိတွာ ဗန္ဓိတွာ ပုန ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။

၂၃၆။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွေ ကာယဗန္ဓနာနိ ပဋ္ဋိကံ သူကရန္တက’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၈) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဒုဝိဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သူကရန္တံ နာမ ကုဉ္စိကာကောသကာ ဝိယ အန္တေ သုသိရံ ကတွာ ကောဋ္ဋိတံ။ ရဇ္ဇု စ ဧကာတိ ဧကဝဋ္ဋာ ရဇ္ဇု စ။ တဒနုလောမိကာတိ တေသံ ဒွိန္နံ အနုလောမိကာ။

၂၃၇။ မစ္ဆကဏ္ဍကခဇ္ဇုရီ-ပတ္တာ မဋ္ဌာ စ ပဋ္ဋိကာတိ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၈) ဧတေ မစ္ဆကဏ္ဋကာဒယော မဋ္ဌာ ဝိကာရရဟိတာ ပဋ္ဋိကာ စ တဒန္တောဂဓာတိ အဓိပ္ပာယော။ လဗ္ဘာ ဒသာ စတဿောတိ ဧကာယ ဝါ ဒွီသု ဝါ တီသု ဝါ ကထာ ဧဝ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော၊ တတော ပရံ န ဝဋ္ဋတိ။ အန္တေသူတိ ဥဘောသု အန္တေသု။ ဂုဏသုတ္တကန္တိ ဒိဂုဏသုတ္တကံ။

၂၃၉။ မကရမုခါဒိန္တိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒေဍ္ဍုဘသီသံ ဂဟိတံ။ ဥဘန္တေတိ ဥဘောသု အန္တေသု။ ကဿာတိ? ဝိဓဿ။ ဃဋကာတိ ဃဋကတော။ လေခါတိ လေခါယ။ ဃဋကတော စ လေခါယ စ အညံ စိတ္တကံ န ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။

၂၄၀။ ဒေဍ္ဍုဘကန္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၈၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၇၈) ဥဒကသပ္ပသိရသဒိသံ။ မုရဇန္တိ ဗဟုရဇ္ဇုကေ ဧကတော သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဧကာယ ရဇ္ဇုယာ ပလိဝေဌေတွာ ကတရဇ္ဇု။ မဒ္ဒဝီဏန္တိ ပါမင်္ဂသဒိသံ။ ကလာဗုကန္တိ အနေကဝဋ္ဋံ။ ဧတာနိ ပန သဗ္ဗာနိ န ကပ္ပန္တိ။ ဒသာသု ဒွေ မဇ္ဈိမာတိ မုရဇံ မဒ္ဒဝီဏန္တိ ဒွေ မဇ္ဈိမာ ဧဝ။ ကပ္ပရေတိ ကပ္ပန္တီတိ အတ္ထော။

၂၄၁။ ဂဏ္ဌိယော ¶ စာပီတိ (စူဠဝ။ ၂၇၉) စီဝရဂဏ္ဌိယောပိ။ ဝေဠုအာဒိမယာ ကပ္ပန္တီတိ ပသင်္ဂေန ဝုတ္တံ။ ကာယဗန္ဓနဝိနိစ္ဆယော။

ကာယဗန္ဓနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၄၂။ ဇာတာ (ပါစိ။ ၈၆၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၈၆-၈၈၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပထဝီခဏနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) အဇာတာတိ ဒုဝိဓာ ပထဝီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဒ္ဓမတ္တိကပံသုကာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဒ္ဓမတ္တိကပံသုကာ စ အဒဍ္ဎာ စ ဗဟုမတ္တိကပံသုကာ စ စာတုမာသာဓိကောဝဋ္ဌပံသုမတ္တိကရာသိ စ ဇာတပထဝီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ ပန အဒဍ္ဎာတိ ဥဒ္ဓနပစနကုမ္ဘကာရာဝါပဘာဇနပစနာဒိဝသေန တထာ တထာ အဒဍ္ဎာ။ အယံ ပန ဝိသုံ နတ္ထိ၊ သုဒ္ဓပံသုအာဒီသု အညတရာဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုဒ္ဓပံသု သုဒ္ဓမတ္တိကာ ¶ ယေဘုယျေနပံသု ယေဘုယျေနမတ္တိကာ အတိရေကစာတုမာသာဓိကောဝဋ္ဌမတ္တိကာပံသုပုဉ္ဇာ စ အဒဍ္ဎာ စာတိ အယံ သဗ္ဗာပိ ဇာတပထဝီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၂၄၃။ ဒုတိယာတိ အဇာတပထဝီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တရာသီတိ မတ္တိကရာသိ စ ပံသုရာသိ စ စာတုမာသောမဝဋ္ဌကော အဇာတပထဝီတိ အတ္ထော။

၂၄၄။ ဣဒါနိ ယေဘုယျေနမတ္တိကာ ယေဘုယျေနပံသုကာ ယေဘုယျေနသက္ခရာတိ ဧဝံ ဝုတ္တာသု ကိတ္တာဝတာ ယေဘုယျတာ ဟောတီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွေ ဘာဂါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တီသု ဘာဂေသု ဒွေ ဘာဂါ မတ္တိကာ ယဿာ ဘူမိယာ၊ ဧသာ ယေဘုယျမတ္တိကာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပဍ္ဎပံသုအာဒယောပိ ကပ္ပိယာ ဧဝ အကပ္ပိယဘာဂဿ အနတိရေကတော။ ‘‘ယေဘုယျေနမတ္တိကာ ယေဘုယျေနပံသုကာ’’တိ (ပါစိ။ ၈၆) ဟိ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘ဥပဍ္ဎမတ္တိကာ၊ ဥပဍ္ဎပံသုကာ’’တိ။ သေသေသုပီတိ ယေဘုယျပံသုကာဒီသုပိ။

၂၄၅။ ဇာတသညိဿ ¶ ပါစိတ္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒွေဠှဿ ဝိမတိဿ ဒုက္ကဋံ။ ဇာတေ အဇာတသညိဿ အနာပတ္တိ။

၂၄၆။ ဧကာယာဏတ္တိယာ ဧကာတိ သစေ သကိံ အာဏတ္တော ဒိဝသမ္ပိ ခဏတိ၊ အာဏာပကဿ ဧကာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဝါစသောတိ ဝါစာယ ဝါစာယာတိ အတ္ထော။

၂၄၇။ ဧတ္ထ ‘‘ဇာလေဟိ အဂ္ဂိ’’န္တိ ဝါ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အနိယမေတွာ ပန ‘‘ပေါက္ခရဏိံ ခဏ၊ ပထဝိံ ခဏ၊ ဝါပိံ ခဏ၊ အာဝါဋံ ခဏ၊ ကန္ဒံ ခဏာ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။

၂၄၈။ ဧဒိသန္တိ ဧတ္ထ အညမ္ပိ ဧဝရူပံ ကပ္ပိယဝေါဟာရဝစနံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၄၉။ ကောပေတုံ ¶ လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဃဋာဒီဟိ ဂဟေတုံ သက္ကုဏေယျကံ ဥဿိဉ္စနီယကဒ္ဒမံ။

၂၅၁-၂။ ဥဒကသန္တိကေ ပတိတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဥဒကေ ပတိတံ ပန သဗ္ဗကာလံ ကပ္ပိယမေဝ၊ တသ္မာ အကပ္ပိယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဒကသန္တိကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါသာဏေ လဂ္ဂေ ရဇေ စ နဝသောဏ္ဍိယာ ပတိတေ ရဇေ စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဗ္ဘောကာသုဋ္ဌိတေ ဝမ္မိကေ စ မတ္တိကာကုဋ္ဋေ စာတိ အတ္ထော၊ တထာ ဧတေပိ သဗ္ဗေ စာတုမာသာဓိကောဝဋ္ဌာ န ကောပေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

၂၅၃-၅။ ဘူမိံ ဝိကောပယံ ထမ္ဘာဒိံ ဂဏှိတုံ န စ ကပ္ပတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓာရာယာတိ ပဿာဝဓာရာယ။ ပဒံ ဒဿေဿာမီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၂၅၇။ သေကောတိ သိဉ္စနံ။ ဘူမိယာ အလ္လဟတ္ထံ ဌပေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။

၂၅၈။ အဝသေ သတီတိ ဟတ္ထဒါဟာဒီသု အာပဒါသူတိ အတ္ထော။ ပထဝီဝိနိစ္ဆယော။

၂၅၉-၂၆၀။ ဂိရိကူဋန္တိ ¶ မကရဒန္တကံ။ သိဗ္ဗိတုဉ္စ ဆိန္ဒိတုဉ္စ န ဝဋ္ဋတီတိ သဗ္ဗတ္ထ ယောဇနာ။ ဒဏ္ဍေတိ ဆတ္တဒဏ္ဍေ။

၂၆၁။ သိဗ္ဗိတုံ ဝါ ပဉ္ဇရံ ဝိနန္ဓိတုံ ဝါ ထိရတ္ထံ ဆတ္တေ ဗန္ဓိတုံ ဒဏ္ဍေ လေခါ ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သစေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အကပ္ပိယဆတ္တံ ¶ လဘတိ၊ ဃဋကမ္ပိ ဝါဠရူပမ္ပိ ဆိန္ဒိတွာ ဓာရေတဗ္ဗံ၊ လေခါပိ ဃံသေတွာ အပနေတဗ္ဗာ၊ သုတ္တကေန ဝါ ဒဏ္ဍော ဝေဌေတဗ္ဗော။

၂၆၂။ အနုဝါတံ သန္ဓာယ ‘‘အန္တေ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒွိန္နံ ပဋ္ဋာနံ သင်္ဃဋိတဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ‘‘ပဋ္ဋမုခေ ဝါပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝရကသီသာကာရေန သိဗ္ဗနံ သန္ဓာယ ‘‘ဝေဏိကာ’’တိ စ သတပဒါကာရေန သိဗ္ဗနံ သန္ဓာယ ‘‘သင်္ခလိကာပိ ဝါ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ သတပဒိသဒိသံ အညံ ဝါ သူစိဝိကာရံ န ကပ္ပတိ၊ ပကတိသူစိကမ္မမေဝ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ပါဠိကဏ္ဏိကအာဒိကံ စီဝရေ န စ ကပ္ပတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၂၆၃-၄။ စတုကောဏာဝ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) ကပ္ပရေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဂ္ဃိကန္တိ အဂ္ဃိယံ စေတိယသဒိသံ။ ဧတ္ထာတိ ဂဏ္ဌိပါသကပဋ္ဋေ။ ကောဏသုတ္တာ စ ပီဠကာတိ န ကေဝလံ စတုကောဏာ ဂဏ္ဌိကပါသကပဋ္ဋာဝ ကပ္ပန္တိ၊ အထ ခေါ ဒုဝိညေယျာ ကောဏသုတ္တပီဠကာ စ ကပ္ပရေတိ အတ္ထော။ ဂန္ဓံ တေလံ ဝါတိ ဂန္ဓံ ဝါ တေလံ ဝါ။

၂၆၅။ ရတ္တန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) ရဇိတံ။ အညေန ဝါတိ မုဂ္ဂရာဒိနာ ဝါ။ ကတွာတိ ဌပေတွာ။ ပဟာရေ န စ မုဋ္ဌိနာတိ မုဋ္ဌိနာ န ပဟာရေယျာတိ အတ္ထော။

၂၆၆-၇။ ဆတ္တဝဋ္ဋိယံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) လေခံ ဌပေတွာ ဓမ္မကရဏေ လေခါ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကုဉ္စိကာယ စ ပိပ္ဖလေ စ မဏိကာ စ ပီဠကာ စ န ဝဋ္ဋတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ မဏိကာတိ ဧကာ ဧဝ ဝဋ္ဋမဏိကာ။ ပီဠကာ မုတ္တရာဇိသဒိသာ ဗဟူ။

၂၆၈-၉။ မာလာဒျရဏိယန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) အရဏိယံ မာလာဒိ ဝဏ္ဏမဋ္ဌံ န ဝဋ္ဋတီတိ ¶ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ တိပုသီသမယေ ပတ္တမဏ္ဍလေ ဘိတ္တိကမ္မဉ္စ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဟိတွာတိ ဌပေတွာ။ သူစိသဏ္ဍာသကော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) ¶ နာမ သူစိံ ဍံသာပေတွာ ဃံသိတုံ ကတော ဒါရုမယော။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မကရဒန္တကံ ဆိန္ဒိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၅၃) ဝုတ္တတ္တာ ပတ္တမဏ္ဍလေ မကရဒန္တကံ ဝဋ္ဋတိ၊ အညံ ဘိတ္တိကမ္မာဒိဝိကာရမေဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ ဂိရိကူဋံ ပတ္တမဏ္ဍလေ ဌပေတွာ အဝသေသေ န ဝဋ္ဋတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၇၂။ သေနာသနေတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၅) ပါသာဒါဒိသေနာသနေတိ အတ္ထော။

၂၇၃။ ပုမိတ္ထိရူပရဟိတန္တိ ပုရိသရူပဣတ္ထိရူပရဟိတန္တိ အတ္ထော။ ပရိက္ခာရဝိနိစ္ဆယော။

ပရိက္ခာရနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၇၄-၅။ သဟဓမ္မိနံ လဗ္ဘံ ဘေသဇ္ဇကရဏန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ န ကေဝလံ ပဉ္စန္နံ သဟဓမ္မိကာနံယေဝ ဘိက္ခာစရိယဝိညတ္တိသကေဟိ ဘေသဇ္ဇကရဏံ လဗ္ဘတိ၊ အထ ခေါ အပရေသမ္ပိ ပဉ္စန္နံ လဗ္ဘတိ၊ တေ ဒဿေန္တော ‘‘ပိတူန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ပိတူနန္တိ မာတာပိတူနန္တိ အတ္ထော။ ယေ မာတာပိတရော ဇဂ္ဂန္တိ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ တေ တဒုပဋ္ဌာကာ နာမ။ ဘိက္ခုံ ဧဝ နိဿာယ ဇီဝန္တော ဘိက္ခုနိဿိတကော နာမ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခော ‘‘ဘဏ္ဍူ’’တိ ဝုစ္စတိ။

၂၇၆။ အပရေသမ္ပိ ဒသန္နံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘မဟာစူဠပိတာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၅-၁၈၇) ပန မဟာပိတာ စူဠပိတာ မဟာမာတာ စူဠမာတာ မဟာဘာတာ စူဠဘာတာ မဟာဘဂိနီ စူဠဘဂိနီတိ ဣမေဟိ အဋ္ဌဟိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပိတုဘဂိနိဉ္စ ¶ မာတုဘာတိကဉ္စ ဂဟေတွာ ဒသ။ ဧတေသံ ပန သကေန ဘေသဇ္ဇေန ကာတဗ္ဗံ။ အတ္တနိယေ စ အသတီတိ ပါဌသေသော။

၂၇၇။ န ကေဝလဉ္စ ဧတေသံ ဒသန္နံ၊ ဣမေဟိ သမ္ဗန္ဓာနံ ပုတ္တနတ္တာဒီနံ ယာဝသတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ¶ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ကုလဒူသနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အညောပိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၅-၂၈၇) ယော အာဂန္တုကော ဝါ စောရော ဝါ ယုဒ္ဓပရာဇိတော ဝါ ဣဿရော ဉာတကေဟိ ပရိစ္စတ္တော ဝါ ဂမိယမနုဿော ဝါ ဂိလာနော ဟုတွာ ဝိဟာရံ ပဝိသတိ၊ သဗ္ဗေသမ္ပိ အပစ္စာသီသန္တေန ဘေသဇ္ဇံ ကာတဗ္ဗံ။

၂၇၈။ မာတာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၅-၁၈၇) ပိတာ တဒုပဋ္ဌာကော ဘိက္ခုနိဿိတကော ပဏ္ဍုပလာသော ဝေယျာဝစ္စကရောတိ ဣမေသံ ဆန္နံ အနာမဋ္ဌပိဏ္ဍပါတော အဝါရိတောတိ အတ္ထော။ ကိဉ္စ ဘိယျော – ဒါမရိကစောရဿ စ ဣဿရိယဿ စ ဒါတုမဝါရိတောတိ အတ္ထော။

၂၇၉။ တေသန္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၅-၁၈၇) ဂဟဋ္ဌာနံ။ သာသနောဂဓန္တိ ရတနပရိတ္တအာဋာနာဋိယပရိတ္တာဒိပရိတ္တံ ဘဏိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၂၈၀။ ‘‘အာဂန္တွာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၅-၁၈၇) သီလံ ဒေတု၊ ဓမ္မဉ္စ ပရိတ္တဉ္စ ဘာသတူ’’တိ ကေနစိ ပေသိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒါတုံ ဝတ္တုန္တိ သီလံ ဒါတုံ၊ ဓမ္မဉ္စ ပရိတ္တဉ္စ ဝတ္တုံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ ဘေသဇ္ဇဝိနိစ္ဆယော။

ဘေသဇ္ဇနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၈၁။ ဒသဘေဒမ္ပီတိ ¶ သစေ ကေနစိ ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတံ ဒသဝိဓံ ရတနံ အာနေတွာ ‘‘ဣဒံ သင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ နဝကမ္မဿ ဝါ အညပုဂ္ဂလဿ ဝါ သုတ္တန္တိကဂဏဿ ဝါ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၂၈၂-၃။ တေသု ဒသဝိဓေသု ရတနေသူတိ အတ္ထော။ ဒွီသူတိ ရဇတဇာတရူပေသု။ ဂဏသင်္ဃပုဂ္ဂလေ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၃၈-၅၃၉) အနာမသိတွာ ‘‘ဣဒံ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ စေတိယဿ ဒမ္မိ၊ နဝကမ္မဿ ¶ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ န ပဋိက္ခိပေတိ အတ္ထော။ ကိံ ကာတဗ္ဗန္တိ စေ? တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝဒေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣမေ ဧဝံ ဝဒန္တီ’’တိ ကပ္ပိယကာရာနံ အာစိက္ခိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၂၈၄။ န ကေဝလံ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိကမေဝ၊ အညမ္ပိ ခေတ္တဝတ္ထာဒိကံ အကပ္ပိယံ န သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ခေတ္တံ ဝတ္ထု’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဒါသပသုအာဒိကံ ဒါသပသွာဒိကံ။ သစေ ဟိ ကောစိ ‘‘မယှံ သဿသမ္ပာဒကံ မဟာတဠာကံ အတ္ထိ၊ တံ သင်္ဃဿ ဒမ္မီ’’တိ ဝဒတိ၊ တဉ္စေ သင်္ဃော သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏေပိ ပရိဘောဂေပိ အာပတ္တိယေဝ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။

ကပ္ပိယေန ကမေန ဂဏှေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ခေတ္တံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘ဣတော စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝါ ‘‘စတုပစ္စယပရိဘောဂတ္ထာယ ဒမ္မီ’’တိ ဝါ ဝဒတိ စေ၊ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဝတ္ထုမှိပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘တဠာကံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘စတ္တာရော ပစ္စယေ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝါ ‘‘သင်္ဃော ဥဒကံ ပရိဘုဉ္ဇိဿတိ၊ ဘဏ္ဍကံ ဓောဝိဿတီ’’တိ ဝါ အာဒိနာ နယေန ဝုတ္တေ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒါသံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အာရာမိကံ၊ ဝေယျာဝစ္စကရံ၊ ကပ္ပိယကာရကံ ဒမ္မီ’’တိ ¶ ဝုတ္တေ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဂေါမဟိံသအဇေဠကာဒယော ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘ပဉ္စဂေါရသပရိဘောဂတ္ထာယာ’’တိ ဝုတ္တေ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဧဒိသံ ဂဟဏံ သန္ဓာယ ‘‘ပဋိက္ခိပိတွာ ဂဏှေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၈၅-၆။ နဝမာတိကကေဒါရတဠာကကိရိယာ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၈-၂၃၉) စ အနဝေ ပုဗ္ဗေ ကပ္ပိယဝေါဟာရေန ပဋိက္ခိပိတွာ ဂဟိတတဠာကေ မတ္တိကုဒ္ဓရဏဉ္စ ဘိန္နဋ္ဌာနေ ပါဠိဗန္ဓော စ ဒုဗ္ဗလဋ္ဌာနေ အာဠိယာ ထိရကာရော စ အနဝေ ကေဒါရေ ပုရာဏဘာဂတော အတိရေကဘာဂဂ္ဂဟဏဉ္စ နဝေ ကေဒါရေ အပရိစ္ဆိန္နဘာဂေ ‘‘သဿေ ဒေထ ဧတ္တကေ’’တိ ကဟာပဏုဋ္ဌာပနဉ္စာပီတိ ဣဒံ သဗ္ဗံ ဘိက္ခုဿ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ကရောတိ၊ ဧဝမာဒိကံ သဗ္ဗေသမ္ပိ အကပ္ပိယန္တိ အတ္ထော။

၂၈၇-၉။ ဣဒါနိ တံယေဝ အကပ္ပိယံ ဒဿေတုံ ‘‘အဝတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၈-၂၃၉) – ယော ပန ‘‘ကသ၊ ဝပ္ပ’’ ဣစ္စာဒိကံ အဝတွာ ‘‘ဧတ္တိကာယ ဘူမိယာ ဧတ္တကော ဘာဂေါ ဒေယျော’’တိ ဘူမိံ ဝါ ပတိဋ္ဌာပေတိ၊ ‘‘ဧတ္တကေ ဘူမိဘာဂေ သဿံ ကတံ၊ ဧတ္တကံ ဂဏှထာ’’တိ ကဿကေ ဝဒန္တေ ပမာဏဂဏှနတ္ထံ ဒဏ္ဍရဇ္ဇုဘိ မိနတိ၊ ခလေ ဌတွာ ရက္ခဏာဒီနိ ကရောတိ၊ တဿေဝ အကပ္ပိယန္တိ။

၂၉၀။ ဘဏ္ဍာဂါရိကသီသေန ¶ ပိတုသန္တကမ္ပိ သစေ ပဋိသာမေယျ၊ ပါစိတ္တိယန္တိ အတ္ထော။

၂၉၁-၂။ ပိတူနန္တိ မာတာပိတူနံ။ သာဋကာဒိကပ္ပိယံ ဝတ္ထုံ။ ‘‘ပဋိသာမေတွာ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပါတေတွာန ဂတေ ယသ္မာ အဇ္ဈာရာမသိက္ခာပဒဝသေန (ပါစိ။ ၅၀၅-၅၀၆) ပလိဗောဓော၊ တသ္မာ ဂေါပိတုံ လဗ္ဘန္တိ အတ္ထော။

၂၉၃-၄။ သကံ ¶ ဝါသိအာဒိပရိက္ခာရန္တိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဌာနံ ဂုတ္တန္တိ ဒဿေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဧတ္ထ ဌပေထာ’’တိ ပန န ဝတ္တဗ္ဗံ။

၂၉၅။ ဧတ္ထ ‘‘အညော ကောစိ န ပဝိသတိ၊ ဘိက္ခူဟိ ဝါ သာမဏေရေဟိ ဝါ ဂဟိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ သင်္ကန္တီတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထုမှီတိ အလင်္ကာရာဒိဝတ္ထုမှီတိ အတ္ထော။ တာဒိသေတိ ယာဒိသေ ဝတ္ထုမှိ နဋ္ဌေ အာသင်္ကာ ဟောတိ၊ တာဒိသေ ဝတ္ထုမှိ နဋ္ဌေတိ သမ္ဗန္ဓော။

၂၉၆။ ဣဒါနိ အသင်္ကိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိဟာရာဝသထဿန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိဟာရဿ စ ဃရဿ စာတိ အတ္ထော။ ရတနန္တိ ဒသဝိဓံ ရတနံ။ ရတ္နသမ္မတန္တိ သာဋကဝေဌနာဒိကံ။ ဂဟေတွာနာတိ ကပ္ပိယကာရကေ အသတိ အတ္တနာပိ ဂဟေတွာန နိက္ခိပေယျာတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂေရညေပီတိ မဂ္ဂေပိ အရညေပိ။ တာဒိသေတိ ‘‘ဘိက္ခူဟိ ဂဟိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ အာသင်္ကိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ။ ပတိရူပံ ကရီယတီတိ မဂ္ဂေ ဝါ အရညေ ဝါ တာဒိသံ ဘဏ္ဍံ ပဿိတွာ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ နိသီဒိတဗ္ဗံ၊ သာမိကေသု အာဂတေသု တံ ဌာနံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ သစေ သာမိကေ န ပဿတိ၊ ရတနသမ္မတံ ပံသုကူလံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ရတနဉ္စေ ဟောတိ၊ တုဏှီဘူတေန ဂန္တဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အယံ မဂ္ဂါရညကေသု ပဋိပတ္တိ။ ဝိဟာရာဝသထာနံ ပန အန္တော တာဒိသံ ဒိသွာ ဘဏ္ဍကံ မုဉ္စိတွာ ‘‘ဧတ္ထ ဧတ္တကာ ကဟာပဏာ’’တိအာဒိနာ နယေန ရူပေန ဝါ လဉ္ဆနာယ ဝါ ပိလောတိကာယ ဝါ သညာဏံ ကတွာ နိက္ခိပိတဗ္ဗံ၊ တတော ပက္ကမန္တေန ပတိရူပါနံ ဘိက္ခူနံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ဥဂ္ဂဟဝိနိစ္ဆယော။

ဥဂ္ဂဟနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၉၇။ ‘‘ကုလာနိ ¶ ¶ ဒူသေတိ ပုပ္ဖေန ဝါ ဖလေန ဝါ စုဏ္ဏေန ဝါ မတ္တိကာယ ဝါ ဒန္တကဋ္ဌေန ဝါ ဝေဠုယာ ဝါ ဝေဇ္ဇိကာယ ဝါ ဇင်္ဃပေသနိယေန ဝါ’’တိ (ပါရာ။ ၄၃၇) ဝုတ္တတ္တာ တာနိ အဋ္ဌ ဝတ္ထူနိ ဒဿေတုံ ‘‘ပုပ္ဖ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဣမာယ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိယာ ကုလာနံ အညေသု သီလဝန္တေသု ပသာဒံ ဒူသေတိ ဝိနာသေတီတိ ကုလဒူသနံ ဒုက္ကဋံ အာပဇ္ဇတိ။ တံ ပန အတ္တနော သန္တကေ စ ပရသန္တကေ စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၉၈။ ဣဒါနိ ဣမေသု ဝတ္ထူသု န ကေဝလံ ကုလဒူသနဒုက္ကဋမေဝ အာပဇ္ဇတိ၊ ထုလ္လစ္စယာဒီနိပိ အာပဇ္ဇတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ထုလ္လစ္စယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ သင်္ဃိကံ ဂရုဘဏ္ဍံ ဣဿရေန ဒေန္တဿ ထုလ္လစ္စယန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သေနာသနတ္ထာယ နိယမိတံ ပန ပုပ္ဖာဒိ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ။ သင်္ဃဿ ဝါ အညဿ ဝါ သန္တကံ ထေယျစိတ္တေန ဒေန္တဿ ဒုက္ကဋာဒီနိ ဟောန္တီတိ ပါဌသေသော၊ တဿ ဘဏ္ဍဿ အဂ္ဃဝသေန ဒုက္ကဋထုလ္လစ္စယပါရာဇိကာနိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

၂၉၉-၃၀၀။ သဗ္ဗထာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၁) ကပ္ပိယဝေါဟာရအကပ္ပိယဝေါဟာရပရိယာယဩဘာသနိမိတ္တကမ္မာဒီဟိ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ဝတိအာဒီနိ ကတွာ ဇဂ္ဂိတုဉ္စ။ အတ္တနော ပရိဘောဂတ္ထန္တိ ဖလပရိဘောဂတ္ထံ။ ရောပနာဒီနီတိ ရောပါပနာဒီနိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သိဉ္စာပနဩစိနာပနာဒီနိ ဂဟိတာနိ။ ကုဒ္ဒါလခဏိတ္တိဝါသိဖရသုဥဒကဘာဇနာဒီနိ အာဟရိတွာ သမီပေ ဌပနဝသေန နိမိတ္တတော စ ကုဒ္ဒါလခဏိတ္တာဒီနိ စ မာလာဝစ္ဆေ စ ဂဟေတွာ ဌိတေ ‘‘သာမဏေရာဒယော ဒိသွာ ‘ထေရော ကာရာပေတုကာမော’တိ အာဂန္တွာ ကရောန္တီ’’တိ သညာယ ဩဘာသတော စ ‘‘ဣမံ ရုက္ခံ ဇာန၊ ဣမံ အာဝါဋံ ဇာနာ’’တိအာဒိကပ္ပိယဝေါဟာရတော ¶ စ ‘‘ပဏ္ဍိတေန မာလာဝစ္ဆာဒယော ရောပါပေတဗ္ဗာ၊ န စိရဿေဝ ဥပကာရာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိအာဒိပရိယာယတော စ ရောပနာဒီနိ လဗ္ဘရေတိ သမ္ဗန္ဓော။

၃၀၁-၂။ ဣဒါနိ အဋ္ဌသု ဝတ္ထူသု အဝသေသာနိ ဒွေ ဝတ္ထူနိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တာဝ ဝေဇ္ဇိကာ ဇင်္ဃပေသနေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝေဇ္ဇိကာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာဝ၊ ဣဒါနိ ဇင်္ဃပေသနာဒိဝိနိစ္ဆယံ ဝက္ခာမီတိ အတ္ထော။ ပိတရောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) မာတာပိတရော။ ဘဏ္ဍုန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခံ။ ဘိက္ခုဿ သကံ ဝေယျာဝစ္စကရဉ္စာတိ ဧတေ ဌပေတွာ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိဂိဟိကမ္မေသု ဒူတသာသနံ ဟရဏေ ¶ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ပဌမံ သာသနံ အဂ္ဂဟေတွာ ပုန တံ ဒိသွာ ဝါ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝါ ဝဒတောပိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္ထော။ သာသနံ အဂ္ဂဟေတွာ အာဂတာနံ ပန ‘‘ဘန္တေ၊ တသ္မိံ ဂါမေ ဣတ္ထန္နာမဿ ကာ ပဝတ္တီ’’တိ ပုစ္ဆိယမာနေ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ပုစ္ဆိတပဉှေ ဒေါသော နတ္ထိ။

၃၀၃။ ဧဝံ ကုလဒူသနေန ဥပ္ပန္နပစ္စယာ။ ‘‘ပဉ္စန္နမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အနုပသမ္ပန္နေန ကတမ္ပိ ဧဒိသံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ မိစ္ဆာဇီဝတ္တာ။ အာတုမာဝတ္ထု (မဟာဝ။ ၃၀၃) စေတ္ထ နိဒဿနံ။ ကိံ ဝိယာတိ စေ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အဘူတာရောစနာရူပ-သဗျောဟာရုဂ္ဂဟာဒိသာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဂ္ဂဟာဒိသာတိ ဧတေဟိ ဥပ္ပန္နပစ္စယသဒိသာတိ အတ္ထော။

၃၀၄။ ဣဒါနိ ပုပ္ဖာဒီနိ ကေသံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋန္တိ၊ ကေသံ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋန္တီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဟရာပေတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပိတူနံ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇) ဒါတုံ လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သေသဉာတီနံ ပတ္တာနံ ဧဝ။ လိင်္ဂန္တိ သိဝလိင်္ဂံ။

၃၀၅။ တထာ ¶ ဖလန္တိ ဖလမ္ပိ မာတာပိတူနံ ဟရိတွာပိ ဟရာပေတွာပိ ဒါတုံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ န ကေဝလံ မာတာပိတူနံယေဝ၊ အညေသမ္ပိ ဒါတုံ လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဂိလာနာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ သပရသန္တကန္တိ ဧတ္ထ ပရောတိ အတ္တနော ဝိဿာသညာတကော ဧဝ အဓိပ္ပေတော။

၃၀၆။ ဘာဇေန္တေတိ သင်္ဃဿ ဖလပုပ္ဖမှိ ဘာဇိယမာနေ သမ္မတေန ဒေယျန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣတရေန အသမ္မတေန အပလောကေတွာ ဒါတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၃၀၇။ ပရိစ္ဆိဇ္ဇာတိ အာဂတာနံ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဖလဝသေန ဝါ ရုက္ခဝသေန ဝါ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ အတ္ထော။ ဣတရဿာတိ ဣဿရာဒိကဿ။ ကတိကံ ဝတွာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ရုက္ခေ ဧတ္တကာနိ ဖလာနိ လဗ္ဘန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝတွာ။

၃၀၈။ သေသေတိ မတ္တိကာဒန္တကဋ္ဌဝေဠုမှိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၃၆-၄၃၇)။ ယထာဝုတ္တနယော ဧဝါတိ ဧတ္ထ အတ္တနော စ ပရဿ စ သန္တကံ ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယ ဒဒတော ဒုက္ကဋန္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ¶ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ပဏ္ဏမ္ပီတိ ကိဉ္စာပိ ပါဠိယံ ပဏ္ဏဒါနံ န ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ကုလဒူသနေ ပဝေသယေတိ အတ္ထော။ ကုလဒူသနဝိနိစ္ဆယော။

ကုလဒူသနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၀၉-၃၁၀။ ဣဒါနိ ဝဿူပဂမနံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုရိမိကာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပုရိမိကာ ပစ္ဆိမိကာ (မဟာဝ။ ၁၈၄၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၅) စေတိ ဒွေ ဝဿူပနာယိကာတိ အတ္ထော။ အာလယပရိဂ္ဂါဟော ဝါ ဝစီဘေဒေါ ဝါ ¶ ဝဿူပနာယိကာတိ ပါဌသေသော။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သန္ဓာယ ‘‘ဧဒိသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဝသိဿာမီ’’တိ စိတ္တုပ္ပာဒေတ္ထ အာလယော (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၃)။ အာလယပရိဂ္ဂါဟော ပန ဝဇေ ဝါ သတ္ထေ ဝါ နာဝါယ ဝါ ဝဿံ ဥပဂန္တုကာမဿ တတ္ထ သေနာသနံ အလဘန္တဿ လဗ္ဘတိ၊ သတ္ထာဒီသု ပန ဝဿံ ဥပဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီတိ ကတွာ။ ယဒိ သတ္ထာဒီသု ကဝါဋဗန္ဓံ သေနာသနံ လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထ ဥပဂန္တဗ္ဗံ။ ဥပဂစ္ဆန္တေန စ ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဥပေမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝိဟာရေ ပန ဝစီဘေဒေါ ဝါ ကာတဗ္ဗော။ သစေ ‘‘ဣဓ ဝဿံ ဝသိဿာမီ’’တိ အာလယော အတ္ထိ၊ အသတိယာ ပန ဝဿံ န ဥပေတိ၊ ဆိန္နဝဿော န ဟောတိ၊ ပဝါရေတုဉ္စ လဘတိ ဧဝ။

၃၁၁။ နောပေတုကာမော အာဝါသံ၊ တဒဟူတိက္ကမေယျ ဝါတိ ပါဌေ (မဟာဝ။ ၁၈၆) အတိက္ကမန္တဿ အာဝါသံ တဒဟု ဝဿူပနာယိကာတိပိ အတ္ထော။ အာဝါသံ အတိက္ကမေယျ ဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဇာနံ ဝါနုပဂစ္ဆတောတိ ဧတ္ထ ဝိဟာရေ နိသီဒိတွာပိ အနုပဂစ္ဆတော ဒုက္ကဋာပတ္တိ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၃၁၂။ ဆိန္နဝဿော (ဝဇိရ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၂၀၈) ဝါ ကေနစိ အန္တရာယေန ပဌမံ အနုပဂတော (မဟာဝ။ ၁၈၅-၁၈၆) ဝါ ဒုတိယံ ဥပဂစ္ဆေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေမာသန္တိ ပုရိမံ ဝါ တေမာသံ ပစ္ဆိမံ ဝါ တေမာသံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ပုရိမံ ဝါ ပစ္ဆိမံ ဝါ တေမာသံ ¶ အဝသိတွာ စာရိကာ ပက္ကမိတဗ္ဗာ။ ယော ပက္ကမေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၅) ဟိ ဝုတ္တံ။

၃၁၃-၅။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တန္နံ သတ္တာဟကရဏီယေန အပ္ပဟိတေပိ ဂန္တုံ၊ ပဂေဝ ပဟိတေ၊ ‘ဘိက္ခုဿ ဘိက္ခုနိယာ သိက္ခမာနာယ သာမဏေရဿ သာမဏေရိယာ မာတုယာ စ ပိတုဿ စ၊ ဂိလာနဘတ္တံ ဝါ ပရိယေသိဿာမိ၊ ဂိလာနုပဋ္ဌာကဘတ္တံ ဝါ ပရိယေသိဿာမိ၊ ဂိလာနဘေသဇ္ဇံ ¶ ဝါ ပရိယေသိဿာမိ၊ ပုစ္ဆိဿာမိ ဝါ ဥပဋ္ဌဟိဿာမိ ဝါ’တိ သတ္တာဟံ သန္နိဝတ္တော ကာတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၉၈) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မာတာပိတူနမတ္ထာယ…ပေ… ဥပဋ္ဌိဿ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာယံ သင်္ခေပေါ – ‘‘မာတာဒီနံ ဂိလာနဘတ္တံ ဝါ တဒုပဋ္ဌာကဘတ္တံ ဝါ ဂိလာနာနံ ဩသဓံ ဝါ ဧသိဿံ ပရိယေသိဿ’’န္တိ ဝါ ‘‘တေ ဂိလာနေ ဂန္တွာ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘ဥပဋ္ဌိဿ’’န္တိ ဝါ ပဟိတေပိ အပ္ပဟိတေပိ သတ္တာဟကိစ္စေန ဂန္တုံ လဘတိ။

ဣဒါနိ သဟဓမ္မိကေ ဧဝ သန္ဓာယ ‘‘အနဘိရတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိသဘာဂရူပံ ဒိသွာ အနဘိရတိ၊ တတော ဝူပကာသိဿံ၊ တံ ဂဟေတွာ အညတ္ထ ဂမိဿ’’န္တိ အဓိပ္ပာယေန ဂန္တုမ္ပိ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ ကုက္ကုစ္စံ ဝိနောဒနဉ္စ ဒိဋ္ဌိံ ဝိဝေစနဉ္စ အဟံ ဝါ ကရေယျံ အညေဟိ ဝါ ကာရေယျန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပရိဝါသမာနတ္တအာဒီဟိ ဝုဋ္ဌာနံ ဝါ ဂရုကာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သစေ သင်္ဃေန ကမ္မံ ကတံ ဟောတိ၊ တဿ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ အနုဿာဝနကရဏာဒီသု ဥဿုက္ကံ ကရေယျန္တိ ဂန္တုံ လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။ သတ္တာဟကိစ္စေနာတိ သတ္တာဟကရဏီယေန။

၃၁၆။ ဓမ္မသဝနတ္ထံ နိမန္တိတော ဧဝံ ဝဇေတိ အတ္ထော။ ဂရူ နာမ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ၊ တေဟိ ဘဏ္ဍဓောဝနကိစ္စေန ပဟိတဿ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။

၃၁၇။ န ဘဏ္ဍဓောဝန…ပေ… ဒဿနေတိ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၉၉) ဧတေသုပိ န ဝဇေတိ သမ္ဗန္ဓော။ လဗ္ဘန္တိ ဧတ္ထ ‘‘အဇ္ဇေဝ အာဂမိဿ’’န္တိ အဒူရဂေါ ယဒိ န ပါပုဏေယျ၊ လဗ္ဘန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ‘‘အဇ္ဇေဝ အာဂမိဿာမီ’’တိ သာမန္တဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပုန အာဂစ္ဆန္တဿ အန္တရာမဂ္ဂေ သစေ အရုဏုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ဝဿစ္ဆေဒေါပိ ¶ န ဟောတိ၊ ရတ္တိစ္ဆေဒေန ဒုက္ကဋမ္ပိ နာပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၁၈။ သေသဉာတိဟီတိ ¶ ဘာတုဘဂိနီအာဒီဟိ။ ဘိက္ခုနိဿိတကေန စ ပဟိတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ နိဒ္ဒိသိတွာတိ ‘‘အာဂစ္ဆန္တု ဘဒန္တာ၊ ဣစ္ဆာမိ ဒါနဉ္စ ဒါတုံ ဓမ္မဉ္စ သောတုံ ဘိက္ခုဉ္စ ပဿိတု’’န္တိအာဒိနာ ယံ ကိဉ္စိ နိဒ္ဒိသိတွာဝ ပေသိတေ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကေဝလံ ‘‘အာဂစ္ဆန္တု ဘိက္ခူ၊ ဣစ္ဆာမိ ဘိက္ခူနံ အာဂမန’’န္တိ ဧဝံ အနိဒ္ဒိသိတွာ ဝုတ္တေ ဂန္တုံ န လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။

၃၁၉။ အစ္ဆရာယေ သတတ္တနောတိ ဒသဝိဓေသု အန္တရာယေသု ဧကသ္မိမ္ပိ အန္တရာယေ အတ္တနော သတီတိ အတ္ထော။ သင်္ဃသာမဂ္ဂိယာ ဝါ ဝဿစ္ဆေဒေ အနာပတ္တီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဿူပဂတော ဘိက္ခု ပဿတိ သမ္ဗဟုလေ ဘိက္ခူ သင်္ဃဘေဒါယ ပရက္ကမန္တေ။ တတြ စေ ဘိက္ခုနော ဧဝံ ဟောတိ၊ ‘ဂရုကော ခေါ သင်္ဃဘေဒေါ ဝုတ္တော ဘဂဝတာ။ မာ မယိ သမ္မုခီဘူတေ သင်္ဃော ဘိဇ္ဇီ’တိ ပက္ကမိတဗ္ဗံ၊ အနာပတ္တိ ဝဿစ္ဆေဒဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၀၂)။ ဧဝံ ဆိန္နဝဿော နော ပဝါရယေတိ အတ္ထော။

၃၂၀။ ရုက္ခဿ သုသိရေတိ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၂၀၄၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၃) ပန သုဒ္ဓေ ရုက္ခသုသိရေ ဧဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ မဟန္တဿ ပန သုသိရဿ အန္တော ပဒရစ္ဆဒနံ ကုဋိကံ ကတွာ ပဝိသနဒွါရံ ယောဇေတွာ ဥပဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ရုက္ခဿ ဝိဋပေတိ ဧတ္ထာပိ သုဒ္ဓဝိဋပမတ္တေ န ဝဋ္ဋတိ၊ မဟာဝိဋပေ ပန အဋ္ဋကံ ဗန္ဓိတွာ ဝုတ္တနယေန ကုဋိကံ ကတွာ ဥပဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဆဝကုဋိ နာမ ပါသာဏကုဋိကန္တိ ဝဒန္တိ။ တီသု ပဿေသု ပါသာဏေ ဥဿာပေတွာ ဥပရိ ပါသာဏေန ပဋိစ္ဆန္နာ။

၃၂၁။ နာဝါဒီသု ¶ ပန ဥပဂတော ပဝါရေတုဉ္စ လဗ္ဘတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝဿူပနာယိကဝိနိစ္ဆယော။

ဝဿူပနာယိကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၂၂-၄။ အာရာမာရာမဝတ္ထူနီတိ ¶ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ ၃၂၁၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) အာရာမော နာမ ပုပ္ဖာရာမော ဝါ ဖလာရာမော ဝါ။ မဉ္စော ပီဌံ ဘိသိ ဗိဗ္ဗောဟနာဒိသယနာသနံ။ လောဟကုမ္ဘီအာဒယော ကာဠလောဟတမ္ဗလောဟာဒိမယာ။ ဘာဏကော ဥဒကစာဋိ။ ပဉ္စေတေ အဝိဘာဇိယာတိ ဘာဇေတွာ န ဂဟေတဗ္ဗာ၊ ဂဟိတာပိ သင်္ဃသန္တကာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန အာရာမော အာရာမဝတ္ထူတိ ပဌမံ၊ ဝိဟာရော ဝိဟာရဝတ္ထူတိ ဒုတိယံ၊ မဉ္စော ပီဌံ ဘိသိ ဗိဗ္ဗောဟနန္တိ တတိယံ၊ လောဟကုမ္ဘီ…ပေ… နိခါဒနန္တိ စတုတ္ထံ၊ ဝလ္လိ…ပေ… ဒါရုဘဏ္ဍံ မတ္တိကဘဏ္ဍန္တိ ပဉ္စမန္တိ ဧဝံ ဣမာနိ ရာသိဝသေန ပဉ္စ ဟောန္တိ၊ သရုပဝသေန အနေကာနိ ဟောန္တိ။ ဟောန္တိ စေတ္ထ –

‘‘ဒွိသင်္ဂဟာနိ ဒွေ ဟောန္တိ၊ တတိယံ စတုသင်္ဂဟံ၊

စတုတ္ထံ နဝကောဋ္ဌာသံ၊ ပဉ္စမံ အဋ္ဌဘေဒန’’န္တိ။ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁)၊

၃၂၅။ ‘‘ပဉ္စိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဝိဿဇ္ဇိယာနိ န ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗာနိ သင်္ဃေန ဝါ ဂဏေန ဝါ ပုဂ္ဂလေန ဝါ၊ ဝိဿဇ္ဇိတာနိပိ အဝိဿဇ္ဇိတာနိ ဟောန္တိ။ ယော ဝိဿဇ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ထုလ္လစ္စယဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၂၁) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဘာဇိတာပိ အဘာဇိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတေတိ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ပဉ္စပိ ‘‘ဂရုဘဏ္ဍာနီ’’တိ စ ‘‘အဝိဿဇ္ဇိယာနီ’’တိ စ စ-သဒ္ဒေန ‘‘အဝေဘင်္ဂိယာနီ’’တိ စ ဝုစ္စန္တီတိ အတ္ထော။

၃၂၆-၈။ ဣဒါနိ ¶ ပုရိမေသု တီသု ရာသီသု သဗ္ဗဿ ဂရုဘဏ္ဍတ္တာ တေ အနာမသိတွာ ပစ္ဆိမေသု ဒွီသု ရာသီသု ဧကစ္စဿ အဂရုဘဏ္ဍဿာပိ အတ္ထိတာယ တံ ဒဿေတုံ အာရဘန္တောပိ တေသု ဒွီသု ဗဟုဝိသယံ ပဌမံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝလ္လိဍ္ဎဗာဟုမတ္တာပီ’’တိအာဒိမာဟာတိ ဉာတဗ္ဗံ။ တဿာယံ သင်္ခေပေါ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) – ဝလ္လိ အဍ္ဎဗာဟုမတ္တာပိ ဝေဠု အဋ္ဌင်္ဂုလာယတောပိ တိဏာဒိ မုဋ္ဌိမတ္တမ္ပီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန မုဉ္ဇပဗ္ဗဇံ သင်္ဂဏှာတိ၊ ပဏ္ဏံ ဧကမ္ပိ မတ္တိကာ ပါကတာ ဝါ ပဉ္စဝဏ္ဏာ ဝါ သုဓာကင်္ဂုဋ္ဌအာဒိကာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဇ္ဇုလသဇာတိဟိင်္ဂုလကာဒိ ဝါ တာလပက္ကပ္ပမာဏာပိ ယေဟိ ကေဟိစိ သင်္ဃဿ ဒိန္နာ ဝါ သင်္ဃိကေ တိဏခေတ္တာဒိမှိ ဇာတာ ဝါ ရက္ခိတဂေါပိတဘူမိဘာဂေ ဥပ္ပန္နာ တတ္ထဇာတကာ ဝါ သင်္ဃိကာ ရက္ခိတာ ဧဝ အဘာဇိယာတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ¶ ယေ စေတ္ထ ဘာဇိတဗ္ဗာ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘နိဋ္ဌိတေ’’တိအာဒိမာဟ၊ သင်္ဃဿ ဝါ စေတိယဿ ဝါ ကမ္မေ နိဋ္ဌိတေ ဘာဇိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထ ပန ယံ ကိဉ္စိ ဝလ္လိဝေဠုတိဏပဏ္ဏမတ္တိကာဒိ သင်္ဃဿ ဒိန္နံ ဝါ သင်္ဃိကေ တိဏခေတ္တာဒိမှိ ဇာတကံ ဝါ ရက္ခိတဂေါပိတံ ဂရုဘဏ္ဍံ၊ တံ သင်္ဃကမ္မေ စ စေတိယကမ္မေ စ နိဋ္ဌိတေ အဝသေသံ ပုဂ္ဂလိကကမ္မေပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အဂရုဘဏ္ဍတ္တာ ဘာဇိတုမ္ပိ လဗ္ဘတိ။ သေနာသနတ္ထာယ ရက္ခိတဂေါပိတမေဝ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ၊ န ဣတရံ။ သီဟဠဒီပေ တုမူလသောမဝိဟာရေ သင်္ဃဿ ပါကဝတ္တမ္ပိ တာလပဏ္ဏံ ဝိက္ကိဏိတွာ ကရီယတိ။ ကသ္မာ? န ဟိ တတ္ထ ပဏ္ဏေန အတ္ထော အတ္ထိ၊ သဗ္ဗေပိ ဣဋ္ဌကစ္ဆန္နာ ပါသာဒါဒယောတိ။ ဧဝံ အညတ္ထာပိ ကရီယတိ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။

၃၂၉။ ဣဒါနိ လောဟဘဏ္ဍာဒီသု ဧကန္တဘာဇေတဗ္ဗဘဏ္ဍံ ဒဿေတုံ ‘‘ပတ္တာဒီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၁) ပန အာဒိ-သဒ္ဒေန လောဟထာလကတမ္ဗ ¶ ကုဏ္ဍိကာ ကဋစ္ဆု သရက အဉ္ဇနိ အဉ္ဇနိသလာကာကဏ္ဏမလဟရဏီသူစိသဏ္ဍာသကတ္တရယဋ္ဌိအာဒီနိ ဂဟိတာနေဝ။ တထာတိ ဘာဇိယမေဝါတိ အတ္ထော။ ဝိပ္ပကတဉ္စ အဝိပ္ပကတဉ္စ။ ပါဒဂဏှကန္တိ မဂဓနာဠိယာ ပဉ္စနာဠိယာ ဂဏှနံ။

၃၃၁-၂။ အနုညာတဝါသိ ယံ သက္ကာ သိပါဋိကာယ ပက္ခိပိတွာ ပရိဟရိတုန္တိ ဝုတ္တာ။ တစ္ဆိတာနိဋ္ဌိတန္တိ ဝိပ္ပကတံ။ ယဒိ တစ္ဆိတံ၊ ဂရုဘဏ္ဍမေဝ။ ဒန္တံ ပန အတစ္ဆိတဉ္စ အနိဋ္ဌိတဉ္စ ဘာဇိယမေဝ။ အနိဋ္ဌိတံ မဉ္စပါဒါဒိကံ ဂရုဘဏ္ဍံ။ ဣဒါနိ မတ္တိကဘဏ္ဍံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘိက္ခူပကရဏေ’’တိအာဒိမာဟ။ ပတ္တထာလကကုဏ္ဍိကာဒိဘိက္ခူပကရဏေ စ။ ပါဒဃဋကောတိ ပါဒဂဏှနကော ဃဋကော စ မတ္တိကာမယော ဘာဇိယော ဘာဇေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ သင်္ခထာလကမ္ပိ ဘာဇိယမေဝ။

၃၃၃-၄။ မိဂစမ္မာဒိကံ ကပ္ပိယစမ္မံ ဘာဇိယံ၊ သီဟစမ္မာဒိကံ အကပ္ပိယစမ္မံ ဂရုဘဏ္ဍံ။ တံ ပန ဘူမတ္ထရဏံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဠစမ္မံ ပန ပစ္စတ္ထရဏဂတိကတ္တာ ဂရုဘဏ္ဍံ ဟောတိ။ ဣဒါနိ ဣမာနိ ပန ပဉ္စ စီဝရပိဏ္ဍပါတဘေသဇ္ဇာနံ အတ္ထာယ ပရိဝတ္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဂရုဘဏ္ဍေန ပန ဂရုဘဏ္ဍဉ္စ ထာဝရဉ္စ ထာဝရေန ထာဝရမေဝ ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဂရုနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) ဂရုနာတိ ဂရုဘဏ္ဍေန ဂရုဘဏ္ဍဉ္စ ထာဝရဉ္စ ပရိဝတ္တေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ထာဝရေန စ ထာဝရမေဝ ပရိဝတ္တေယျ၊ န ဂရုဘဏ္ဍန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပဉ္စသု ကောဋ္ဌာသေသု ပစ္ဆိမတ္တယံ ဂရုဘဏ္ဍံ၊ ပုရိမဒွယံ ထာဝရန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ။ တထာ ကတွာ စ ဘုဉ္ဇတူတိ ဧဝံ ပရိဝတ္တေတွာ တတော အာဘတံ ကပ္ပိယဘဏ္ဍံ ပရိဘုဉ္ဇတူတိ အတ္ထော။ ကထံ ဉာယတီတိ စေ? ဝုတ္တဉှေတံ ပရိဝါရေ-

‘‘အဝိဿဇ္ဇိယံ ¶ အဝေဘင်္ဂိယံ၊ ပဉ္စ ဝုတ္တာ မဟေသိနာ၊

ဝိဿဇ္ဇေန္တဿ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တိ၊

ပဉှာ မေသာ ကုသလေဟိ စိန္တိတာ’’တိ။ (ပရိ။ ၄၇၉)၊

ဧတ္ထ ပန ဂရုဘဏ္ဍေန ဂရုဘဏ္ဍဉ္စ ထာဝရဉ္စ ထာဝရေန ထာဝရမေဝ ပရိဝတ္တနဝိဓိံ သန္ဓာယ ‘‘ဝိဿဇ္ဇန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုန တတော နိဗ္ဗတ္တဉ္စ စတုပစ္စယံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ လဗ္ဘတီတိ ဒီပေတုံ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ဣမိဿာ ဂါထာယ အဓိပ္ပာယော။ သေသန္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၁) အာရာမာဒိ အဘာဇိယန္တိ အတ္ထော။ အဝေဘင်္ဂိယဝိနိစ္ဆယော။

အဝေဘင်္ဂိယနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၃၅-၆။ သဒွါရဗန္ဓနေ ဌာနေ…ပေ… သယန္တော ဒုက္ကဋံ ဖုသေတိ ဧဝရူပေ ဌာနေ ဒိဝါ သယန္တေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဒွါရဗန္ဓနေ (ပါရာ။ ၇၇၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၇) ပန ဌာနေ ယေန ကေနစိ ပရိက္ခိတ္တေ အဗ္ဘောကာသေပိ ရုက္ခမူလေပိ အန္တမသော ဣမိနာ လက္ခဏေန ယုတ္တေ အာကာသင်္ဂဏေပိ သယန္တေန ဒွါရံ ဗန္ဓိတဗ္ဗမေဝ။ ဝိညုမှိ ပုရိသေတိ ဘိက္ခုမှိ ဝါ သာမဏေရေ ဝါ အန္တမသော ဥပါသကအာရာမိကေသုပိ အညတရသ္မိံ သတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဧသ ဇဂ္ဂိဿတီ’’တိ အာဘောဂေါ စာပိ ကပ္ပတီတိ ကေဝလံ ဘိက္ခုနိံ ဝါ မာတုဂါမံ ဝါ အာပုစ္ဆိတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ သဝသေတိ အတ္တနော ဝသေ၊ အဗဟုသာဓာရဏဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။ တံ ဝိနာကာရန္တိ တံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဒွါရထကနအာဘောဂကရဏသင်္ခါတံ အာကာရံ ဝိနာတိ အတ္ထော။ အစိတ္တကာပတ္တိကိရိယာယံ သင်္ခေပေါ။

၃၃၇။ ရတနာနီတိ ¶ မုတ္တာဒိဒသဝိဓရတနာနိ။ ဓညန္တိ သတ္တဝိဓံ ဓညံ။

၃၃၈။ သိတ္ထတေလောဒတေလေဟီတိ ¶ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ ၂၄၆၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၄၆) ပန ယော မဓုသိတ္ထကတေလေန ဝါ ဥဒကမိဿကတေလေန ဝါ အညေန ကေနစိ ဝိကာရေန ဝါ ကေသေ ဩသဏ္ဌေတိ၊ ဒန္တမယာဒီသု ယေန ကေနစိ ဖဏေန ဝါ ကောစ္ဆေန ဝါ ဟတ္ထေန ဝါ ဖဏကိစ္စံ ကရောန္တော အင်္ဂုလီဟိ ဝါ ဩသဏ္ဌေတိ၊ တဿ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။

၃၃၉။ နေကပါဝုရဏာတိ (စူဠဝ။ ၂၆၄) န ဧကပါဝုရဏာ။ တုဝဋ္ဋယုန္တိ နိပဇ္ဇေယျုံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယဒိ ဧကပါဝုရဏာ ဝါ ဧကတ္ထရဏာ ဝါ ဧကမဉ္စေ ဝါ တုဝဋ္ဋေယျုံ၊ န ဝဋ္ဋတိ၊ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကမှိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၆၄) ဝါ ဘာဇနေ န ဘုဉ္ဇေယျုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၃၄၀။ စတုရင်္ဂုလတော (စူဠဝ။ ၂၈၂၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၂) ဦနံ ဒန္တကဋ္ဌံ န ခါဒေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဓိကဋ္ဌင်္ဂုလန္တိ အဋ္ဌင်္ဂုလတော အဓိကံ။ တထာတိ န ခါဒေယျာတိ အတ္ထော။ အကလ္လကော (စူဠဝ။ ၂၈၉) လသုဏံ န ခါဒေယျ။

၃၄၁။ ဟီနေဟိ (ပါစိ။ ၃၁ အာဒယော) ဝါ ဥက္ကဋ္ဌေဟိ ဝါ ဇာတိအာဒီဟိ ဧဝ ဥက္ကဋ္ဌံ ဝါ ဟီနံ ဝါ ‘‘စဏ္ဍာလောသီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဥဇုံ ဝါ ‘‘သန္တိ ဝါ ဣဓေကစ္စေ စဏ္ဍာလာ၊ ဝေနာ၊ နေသာဒါ’’တိအာဒိနာ နယေန အညာပဒေသေန ဝါ ဥပသမ္ပန္နံ ဝါ အနုပသမ္ပန္နံ ဝါ အက္ကောသာဓိပ္ပာယံ ဝိနာ ကေဝလံ ဒဝါဓိပ္ပာယေန ဝဒေ၊ ဒုဗ္ဘာသိတန္တိ အတ္ထော။

၃၄၂။ နခေ ¶ ဝါ ကေသေ ဝါ နာသလောမေ (စူဠဝ။ ၂၇၅) ဝါ ဒီဃေ န ဓာရယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မံသပ္ပမာဏေန နခေ ဆိန္ဒိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၄) စ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုမာသိကံ ဝါ ဒုဝင်္ဂုလံ ဝါ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၄၆) စ ဝုတ္တံ။ န လဗ္ဘံ ဝီသတိမဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ ဧကနခမ္ပိ မဋ္ဌံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဝီသတိမဋ္ဌံ ကာရာပေတဗ္ဗံ။ ယော ကာရာပေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ (စူဠဝ။ ၂၇၄)။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မလမတ္တံ အပကဍ္ဎိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ နခတော မလမတ္တံ အပကဍ္ဎိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သမ္ဗာဓေ လောမဟာရဏန္တိ ဧတ္ထ သမ္ဗာဓော နာမ ဥဘော ဥပကစ္ဆကာ မုတ္တကရဏဉ္စ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဗာဓပစ္စယာ သမ္ဗာဓေ လောမံ သံဟရာပေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၇၅) ဟိ ဝုတ္တံ။

၃၄၃။ ယထာဝုဍ္ဎန္တိ ¶ ဝုဍ္ဎပဋိပါဋိယာ လဒ္ဓဗ္ဗံ။ န ဗာဓေယျာတိ န ဝါရေယျ။ သင်္ဃုဒ္ဒိဋ္ဌံဝါတိ ဥပါသကာဒီဟိ ယထာဝုဍ္ဎံ ‘‘အယျာ ပရိဘုဉ္ဇန္တူ’’တိ နိဿဇ္ဇိတွာဝ ဒိန္နံ သေနာသနာဒိ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဥဒ္ဒိဿကတမ္ပိ ယထာဝုဍ္ဎံ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗံ။ ယော ပဋိဗာဟေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၃) ဟိ ဝုတ္တံ။ အဓောတပါဒေဟိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၄) ဝါ အလ္လပါဒေဟိ ဝါ နက္ကမေတိ သမ္ဗန္ဓော။ သုဓောတပါဒကံ ဝါပီတိ ဓောတပါဒေဟေဝ အက္ကမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ တထေဝါတိ နက္ကမေယျ သဥပါဟနောတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အဓောတေဟိ ပါဒေဟိ၊ အလ္လေဟိ ပါဒေဟိ၊ သဥပါဟနေန သေနာသနံ အက္ကမိတဗ္ဗံ။ ယော အက္ကမေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၂၄)၊ ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပစ္စတ္ထရိတွာ နိပဇ္ဇိတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၂၄) ဝုတ္တတ္တာ ပရိဘဏ္ဍကတံ ဘူမိံ ဝါ ဘူမတ္ထရဏသေနာသနံ ဝါ သင်္ဃိကံ မဉ္စပီဌံ ဝါ အတ္တနော သန္တကေန ပစ္စတ္ထရဏေန ပစ္စတ္ထရိတွာဝ နိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။

၃၄၄။ သင်္ဃာဋိယာ ¶ န ပလ္လတ္ထေတိ အဓိဋ္ဌိတစီဝရေန ဝိဟာရေ ဝါ အန္တရဃရေ ဝါ ပလ္လတ္ထိကာ န ကာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ပရိကမ္မကတံ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၄) ဘိတ္တိအာဒိံ န အပဿယေ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ပရိကမ္မကတာ ဘိတ္တိ အပဿေတဗ္ဗာ။ ယော အပဿေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၂၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ သေတဘိတ္တိ ဝါ စိတ္တကမ္မကတာ ဝါ ဘိတ္တိ န အပဿယိတဗ္ဗာ။ န ကေဝလံ ဘိတ္တိယေဝ၊ ပရိကမ္မကတာ ဒွါရကဝါဋဝါတပါနတ္ထမ္ဘာဒယောပိ န အပဿယိတဗ္ဗာ။ ဧတ္ထပိ လောမဂဏနာယ ဧဝ အာပတ္တိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သန္တေ ဥဒကေ နော န အာစမေတိ (စူဠဝ။ ၃၇၃၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၇၃) နော န အာစမေတုံ၊ ဥဒကသုဒ္ဓိံ အကာတုံ န ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ သန္တေတိ ဝစနေန အသန္တေ အနာပတ္တီတိ ဒီပေတိ။

၃၄၅။ အကပ္ပိယသမာဒါနေတိ ဘိက္ခုံ ဝါ သာမဏေရာဒိကေ သေသသဟဓမ္မိကေ ဝါ အကပ္ပိယေ နိယောဇေန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဗ္ဗဇိတေန အကပ္ပိယေ သမာဒပေတဗ္ဗံ။ ယော သမာဒပေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၃) ဟိ ဝုတ္တံ။ သဘာဂါယ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၉) အာပတ္တိယာ ဒေသနာယာတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထုသဘာဂတာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ၊ န အာပတ္တိသဘာဂတာ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ သဘာဂါ အာပတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗာ။ ယော ဒေသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၉) စ ‘‘န ဘိက္ခဝေ သဘာဂါ အာပတ္တိ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာ။ ယော ပဋိဂ္ဂဏှေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၉) စ ဝုတ္တံ။ ဝတ္ထုသဘာဂံ အာပတ္တိံ အာဝိ ကာတုမ္ပိ န ဝဋ္ဋတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာဝိကမ္မေ စ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ ‘‘အဟံ၊ အာဝုသော၊ ဣတ္ထန္နာမံ ¶ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ၊ တံ ဣတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ အညဿ ဝစနံ အာဝိကမ္မံနာမ။

၃၄၆။ ဣတရဿ ¶ တူတိ အသုဒ္ဓစိတ္တဿ။

၃၄၇။ ပေါရိသန္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၄) ပုရိသပ္ပမာဏံ အဘိရုဟိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတိ ကရဏီယေ ပေါရိသံ ရုက္ခံ အဘိရုဟိတုံ၊ အာပဒါသု ယာဝဒတ္ထ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၈၄) ဟိ ဝုတ္တံ။

၃၄၈။ ပရိဿာဝနံ (စူဠဝ။ ၂၅၉၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၉) ဝိနာ အဍ္ဎယောဇနံ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘အဒ္ဓါနဂမနသမယော နာမ အဍ္ဎယောဇနံ ဂစ္ဆိဿာမီတိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ ၂၁၈) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အဍ္ဎယောဇနမေဝ အန္တိမံ အဒ္ဓါနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုနိယာ စ မာတုဂါမေန စ သံဝိဓာနသိက္ခာပဒေ ‘‘ဧကဒ္ဓါနမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇေယျ၊ အန္တမသော ဂါမန္တရမ္ပီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၈၂၊ ၄၁၃) ဧဝံ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ကုက္ကုဋသမ္ပာတေ ဂါမေ ဂါမန္တရေ ဂါမန္တရေ အာပတ္တိ ပါစိတ္တိယဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၈၃၊ ၄၁၄) ဝုတ္တံ၊ န အဒ္ဓါနလက္ခဏေန။ ယဒိ ဂါမန္တရပရိစ္ဆေဒေန အဒ္ဓါနံ ဝုစ္စတိ၊ ဂဏဘောဇနသိက္ခာပဒေပိ ‘‘အဒ္ဓါနဂမနသမယော နာမ ဂါမန္တရမ္ပိ ဂစ္ဆိဿာမီတိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝဒေယျ၊ န စ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အပရိဿာဝနကေန အဒ္ဓါနော ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗော။ ယော ပဋိပဇ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ သစေ န ဟောတိ ပရိဿာဝနံ ဝါ ဓမ္မကရဏော ဝါ၊ သင်္ဃာဋိကဏ္ဏောပိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗော ဣမိနာ ပရိဿာဝေတွာ ပိဝိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေပိ အဍ္ဎယောဇနဝသေနေဝ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဘယဂိရိဝါသီနံ ပန ‘‘ဒွိဂါဝုတဝသေန အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါ’’တိ ပါဠိယံ ဧဝ အတ္ထိ။ ယာစမာနဿာတိ ယာစန္တဿ။ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ အဒ္ဓါနပ္ပဋိပန္နေန ဘိက္ခုနာ ပရိဿာဝနံ ယာစိယမာနေန န ဒါတဗ္ဗံ။ ယော န ဒဒေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။

၃၄၉။ အညတြ ¶ အာဗာဓပ္ပစ္စယာ ကဏ္ဏနာသာဒိကေ သေသင်္ဂေ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အာဗာဓေ သတိ အင်္ဂုလိအာဒီနိ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အင်္ဂဇာတံ ဝါ ဗီဇာနိ ဝါ ဆိန္ဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ ဧဝ။ အတ္တဃာတနေ ¶ စ ဒုက္ကဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ အတ္တာနံ ဃာတေတဗ္ဗံ။ ယော ဃာတေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။

၃၅၀။ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ ပဋိဘာနစိတ္တံ ကာရာပေတဗ္ဗံ ဣတ္ထိရူပကံ ပုရိသရူပကံ။ ယော ကာရာပေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာလာကမ္မံ လတာကမ္မံ မကရဒန္တကံ ပဉ္စပဋိက’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၉) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘စိတ္တပေါတ္ထကရူပါနိ၊ န ကရေ န စ ကာရယေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘုဉ္ဇန္တန္တိ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၁၆) ဝိပ္ပကတဘောဇနံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဝိပ္ပကတဘောဇနော ဘိက္ခု ဝုဋ္ဌာပေတဗ္ဗော။ ယော ဝုဋ္ဌာပေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၆) ဟိ ဝုတ္တံ။

၃၅၁။ ယာနာနီတိ ဝယှံ ရထော သကဋံ သန္ဒမာနိကာဒီနိ ဂိလာနဿ အဘိရုဟိတုံ ကပ္ပန္တိ၊ သိဝိကော စ ကပ္ပတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနဿ ယာနံ၊ ပုရိသယုတ္တံ ဟတ္ထဝဋ္ဋကံ၊ သိဝိကံ ပါဋင်္ကိ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၅၃) ဟိ ဝုတ္တံ။

၃၅၂။ ဒဝန္တိ ကေဠိံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဗုဒ္ဓံ ဝါ ဓမ္မံ ဝါ သင်္ဃံ ဝါ အာရဗ္ဘ ဒဝေါ ကာတဗ္ဗော။ ယော ကရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၆၂၇) ဟိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ‘‘ကိံ ဗုဒ္ဓါ သိလကဗုဒ္ဓါ၊ ဥဒါဟု ပဋိဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝါ ‘‘ကိံ ဓမ္မော ဂေါဓမ္မော အဇဓမ္မော’’တိ ဝါ ‘‘ကိံ သင်္ဃော အဇသင်္ဃော မိဂသင်္ဃော’’တိ ဝါ ဧဝမာဒိနာ နယေန ယော ဒဝံ ကရောတိ၊ တဿ ဒုက္ကဋန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘တုမှာကံ ¶ စီဝရံ ဒဿာမ၊ ပတ္တံ ဒဿာမာ’’တိအာဒိနာ နယေန သာမဏေရံ ဝါ ဥပသမ္ပန္နံ ဝါ အညဿ အန္တမသော ဒုဿီလဿာပိ ပရိသဘူတံ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကကရဏတ္ထံ ဥပလာဠနေ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အညဿ ပရိသာ အပလာဠေတဗ္ဗာ။ ယော အပလာဠေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။

၃၅၃။ ကာယံ (စူဠဝ။ ၄၁၁) ဝါ ဦရုံ ဝါ နိမိတ္တံ ဝါ ဝိဝရိတွာ ဘိက္ခုနီနံ န ဒဿယေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကဒ္ဒမုဒကာဒိနာ တာ ဘိက္ခုနိယော န သိဉ္စေယျာတိ အတ္ထော။ န ကေဝလံ ကဒ္ဒမုဒကာဒိကေနေဝ၊ ဝိပ္ပသန္နဥဒကရဇနကဒ္ဒမာဒီသုပိ ယေန ကေနစိ ဩသိဉ္စန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝ။

၃၅၄။ ဗာလန္တိ ဧတ္ထ ဗာလော နာမ ယော ဩဝါဒံ ဂဟေတွာ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကဿ အာရောစေတွာ ပါဋိပဒေ ¶ ပစ္စာဟရိတဗ္ဗန္တိ န ဇာနာတိ။ ဂိလာနော နာမ ယော ဩဝါဒံ ဂဟေတွာ ဥပေါသထဂ္ဂံ ဂန္တွာ အာရောစေတုဉ္စ ပစ္စာဟရိတုဉ္စ န သက္ကောတိ။ ဂမိယော နာမ ယော ပဋိဒေသံ ဂန္တုကာမော။

‘‘န ဘိက္ခဝေ ဩဝါဒေါ န ဂဟေတဗ္ဗော။ ယော န ဂဏှေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၄၁၄) စ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဌပေတွာ ဗာလံ၊ ဌပေတွာ ဂိလာနံ၊ ဌပေတွာ ဂမိကံ၊ အဝသေသေဟိ ဩဝါဒံ ဂဟေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၄၁၄) စ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဩဝါဒေါ န ပစ္စာဟရိတဗ္ဗော။ ယော န ပစ္စာဟရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၁၅) စ ဝုတ္တတ္တာ ဘိက္ခုနီဟိ တေရသိယံ ဝါ စာတုဒ္ဒသိယံ ဝါ အာဂန္တွာ ‘‘အယံ ဥပေါသထော စာတုဒ္ဒသော’’တိ ဝါ ‘‘ပန္နရသော’’တိ ဝါ ‘‘ကဒါ အယျ ဥပေါသထော’’တိ ဝါ ပုစ္ဆိတေ ‘‘စာတုဒ္ဒသော’’တိ ဝါ ‘‘ပန္နရသော’’တိ ဝါ ‘‘သွေ ဘဂိနိ ဥပေါသထော’’တိ ¶ ဝါ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ တာဟိ ဘိက္ခုနီဟိ ဥပေါသထဒိဝသေ အာဂန္တွာ ‘‘ဘိက္ခုနိသင်္ဃော အယျ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ပါဒေ ဝန္ဒတိ၊ ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစတိ၊ လဘတု ကိရ အယျ ဘိက္ခုနိသင်္ဃော ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ ဧဝံ ယာစိတဗ္ဗံ၊ တံ ဝစနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဥပေါသထဂ္ဂေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကဿ ‘‘ဘိက္ခုနိသင်္ဃော၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ပါဒေ ဝန္ဒတိ၊ ဩဝါဒူပသင်္ကမနဉ္စ ယာစတိ၊ လဘတု ကိရ၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခုနိသင်္ဃော ဩဝါဒူပသင်္ကမန’’န္တိ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ။ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေနာပိ သစေ တတ္ထ ဘိက္ခုနောဝါဒကော အတ္ထိ၊ ‘‘ဣတ္ထန္နာမော ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော၊ တံ ဘိက္ခုနိသင်္ဃော ဥပသင်္ကမတူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ နတ္ထိ၊ ‘‘ကော အာယသ္မာ ဥဿဟတိ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတု’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ သစေ အတ္ထိ အဋ္ဌဟင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု၊ တံ တတ္ထေဝ သမ္မန္နိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဩဝါဒပ္ပဋိဂ္ဂါဟကဿ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ယဒိ နတ္ထိ ကောစိ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော၊ ‘‘ပါသာဒိကေန ဘိက္ခုနိသင်္ဃော သမ္ပာဒေတူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေန ဘိက္ခုနာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပါဋိပဒေ ဘိက္ခုနီနံ ‘‘နတ္ထိ ကောစိ ဘိက္ခု ဘိက္ခုနောဝါဒကော သမ္မတော၊ ပါသာဒိကေန ဘိက္ခုနိသင်္ဃော သမ္ပာဒေတူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တာဟိပိ ‘‘သာဓု အယျာ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန ဂဏပုဂ္ဂလေသုပိ ဝစနဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၅၅။ လောကာယတံ (စူဠဝ။ ၂၈၆၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၆) နာမ ဝိတဏ္ဍသတ္ထံ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အာသိတ္တကူပဓာနေ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယော ဘုဉ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၆၄) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ပေဠာယပိ န ဘုဉ္ဇေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၃၅၆။ ဂိဟိပါရုတံ ¶ န ပါရုပေယျ၊ ဂိဟိနိဝါသနံ န နိဝါသေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဂိဟိနိဝတ္ထံ နိဝါသေတဗ္ဗံ ဟတ္ထိသောဏ္ဍကံ ¶ မစ္ဆဝါဠကံ စတုကဏ္ဏကံ တာလဝဏ္ဋကံ သတဝလိကံ။ ယော နိဝါသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၈၀) ဟိ ဝုတ္တံ။ ပရိမဏ္ဍလတော အညထာ ပါရုပနံ၊ သဗ္ဗမေတံ ဂိဟိပါရုတံ နာမ။ တံ ပန န ပါရုပေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ သံဝေလ္လိယန္တိ ဧတ္ထ ကစ္ဆံ ဗန္ဓိတွာ န နိဝါသေယျာတိ အတ္ထော။ ဒါယန္တိ (စူဠဝ။ ၂၈၃၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၈၃) အရညံ။ နာလိမ္ပယေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။

၃၅၇။ ဝဍ္ဎိဉ္စ န ပယောဇယေ၊ နောဉာတကေ နပ္ပဝါရိတေ န ယာစေတိ အတ္ထော။ အညဿာတိ ဧတ္ထ (စူဠဝ။ ၄၂၀၊ စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၄၂၀) ‘‘တုမှေ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ နိယမေတွာ ဒိန္နံ သဟဓမ္မိကာနမ္ပိ ဒါတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ အဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဝါ ကတိပါဟံ ဘုတွာ ဝါ ပုန ဒဒေယျာတိ အတ္ထော။

၃၅၈။ ဥဒ္ဒိဿ ယာစနေတိ ဧတ္ထ (ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၆၇၉) ‘‘အမှာကံ ဝိဟာရေ ဣတ္ထန္နာမေန ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကတ’’န္တိ ဝါ ‘‘ကရိဿန္တီ’’တိ ဝါ ဧဝံ ဥဒ္ဒိဿ ရက္ခံ ယာစနေတိ အတ္ထော။ ဉတွာဉတွာ ဝါတိ ဧဝံ ‘‘အမှေဟိ ယာစိယမာနာ ဣမေသံ ဒဏ္ဍေဿန္တီ’’တိ တေသံ ဒဏ္ဍိနံ ဉတွာ ဝါ အဉတွာ ဝါတိ အတ္ထော။ တေဟိ ပန ဒဏ္ဍိတေ သော ဒဏ္ဍော ဥဒ္ဒိဿ ယာစန္တာနံ ဂီဝါဝ ဘဏ္ဍဒေယျံ ဟောတိ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ဣဒဉ္စ ဣဒဉ္စ ကတံ၊ ဧတ္တကံ ဒဏ္ဍံ ဂဏှထာ’’တိ သယံ ဒဏ္ဍာပနေ ပန အဿ ဒဏ္ဍဿ အဂ္ဃဘေဒေန ပါရာဇိကထုလ္လစ္စယဒုက္ကဋာ ဉေယျာတိ အတ္ထော။

၃၅၉။ အနတ္ထာယ အဿ စောရဿ ဘာသိတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒီဟိ တဿ စောရဿ ဒဏ္ဍံ ဂဏှန္တေ အဿ ဘိက္ခုဿ တတ္တကံ ဂီဝါတိ အတ္ထော။

၃၆၀။ ဝိဃာသံ ¶ (ပါစိ။ ၈၂၅-၈၂၆) ဝါ ဥစ္စာရံ ဝါ သင်္ကာရံ ဝါ မုတ္တံ ဝါ ပါကာရကုဋ္ဋာနံ ဗဟိ ဆဍ္ဍေယျ၊ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ဝဠဉ္ဇေ နာဝလောကိယာတိ ဣမိနာဝ အဝဠဉ္ဇနကာလေ နာဝလောကေတွာ ဆဍ္ဍေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ န ကေဝလံ တတ္ထေဝ၊ အထ ခေါ ဟရိတေ ဝါပိ ဝီဟာဒိနာဠိကေရာဒိရောပိမေ ဆဍ္ဍေန္တဿ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္ထော။

၃၆၁။ ‘‘ဥပဟာရံ ကရောမာ’’တိ ဝုတ္တေတိ ပုစ္ဆိတေတိ အဓိပ္ပာယော။

၃၆၂။ ကီဠတ္ထံ (ပါစိ။ ၉၇၉၊ ပါစိ။ အဋ္ဌ။ ၉၇၈) ¶ ကတံ ရာဇာဂါရံ ဝါ ပေါက္ခရဏိံ ဝါ ဥယျာနံ ဝါ စိတ္တာဂါရံ ဝါ အာရာမံ ဝါ ဒဋ္ဌုံ ဂစ္ဆတော ပဒေ ပဒေ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။

၃၆၃။ အာသနေန (စူဠဝ။ ၃၆၄) နဝေ န ပဋိဗာဟေယျ၊ ဥဏှေ (မဟာဝ။ ၆၇၊ ၇၈၊ ၇၉၊ စူဠဝ။ ၃၇၆၊ ၃၇၈၊ ၃၈၀၊ ၃၈၂) စီဝရံ န နိဒဟေယျ။ ဂုရုနာတိ အာစရိယာဒိနာ ပဏာမိတော ခမာပေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။

၃၆၄။ အာပတ္တီဟိ စ သတ္တဟီတိ (ဝဇိရ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၂၆) သတ္တဟိ အာပတ္တီဟိ ဘိက္ခုံ ပရမ္မုခါ အက္ကောသနေန စ ‘‘အဿဒ္ဓါ အပ္ပသန္နော ဗီဇဘောဇီ’’တိအာဒိနာ အညေနေဝ ဝါ အက္ကောသနေန စ ဒုက္ကဋန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၃၆၅။ သဒ္ဓါဒေယျံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၆၁) စီဝရံ ဝါ ပိဏ္ဍပါတံ ဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ သဒ္ဓါဒေယျံ ဝိနိပါတေတဗ္ဗံ။ ယော ဝိနိပါတေယျ၊ အာပတ္တိ ¶ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၁) ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာတာပိတူနံ ဒါတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၃၆၁) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘လဗ္ဘံ ပိတူန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၃၆၆။ ဝဿံဝုတ္ထော အညတြာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ အညသ္မိံ ဝိဟာရေတိ အတ္ထော။ အညတောတိ အညဝိဟာရတော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ အညတြ ဝဿံဝုတ္ထေန အညတြ စီဝရဘာဂေါ သာဒိတဗ္ဗော။ ယော သာဒိယေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ တေသန္တိ တသ္မိံ ဝိဟာရေ တံ စီဝရံ ဘာဇေတွာ ဂဏှိတုံ ယုတ္တာနံ ဘိက္ခူနံ ဓုရနိက္ခေပတော ဟောတိ ဘဏ္ဍဂ္ဃေန ကာရိယောတိ အတ္ထော။

၃၆၇။ သဟ အန္တရေန ဥတ္တရောတိ သန္တရုတ္တရော၊ ဂါမံ န ပဝိသေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ သန္တရုတ္တရေန ဂါမော ပဝိသိတဗ္ဗော။ ယော ပဝိသေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၆၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ ကလ္လော ဝါတိ အဂိလာနော။ သဥပါဟနော ဂါမံ န ပဝိသေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ စာမရိဗီဇနီ ဓာရေတဗ္ဗာ။ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၆၉)၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိဿော ဗီဇနိယော ဝါကမယံ ဥသီရမယံ မောရပိဉ္ဆမယ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၆၉) ¶ စ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘န ဓာရေယျ စာမရီမကသဗီဇနိ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ မကသဗီဇနီ ပန ဒန္တဝိသာဏဒါရုဒဏ္ဍကာပိ ဝဋ္ဋတိ။

၃၆၈။ အာရာမတော ဗဟီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဆတ္တံ ဓာရေတဗ္ဗံ။ ယော ဓာရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂိလာနဿ ဆတ္တ’’န္တိ စ ဝုတ္တတ္တာ အဂိလာနော အာရာမတော ဗဟိ န လဘတိ၊ စီဝရဂုတ္တိယာဒိအတ္ထာယ အဂိလာနောပိ လဘတီတိ အတ္ထော။

၃၆၉။ ဂါဟေယျ နုဘတောကာဇန္တိ န ဂါဟေယျ ဥဘတောကာဇံ။ ဧကန္တရိကကာဇကန္တိ ဧကတောကာဇဉ္စ အန္တရကာဇဉ္စ ¶ ။ သီသဘာရော စ ခန္ဓဘာရော စ ကဋိဘာရော စ သီသက္ခန္ဓကဋိဘာရာ။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ဥဘတောကာဇံ ဟရိတဗ္ဗံ။ ယော ဟရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (စူဠဝ။ ၂၈၁)၊ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကတောကာဇံ အန္တရကာဇံ သီသဘာရံ ခန္ဓဘာရံ ကဋိဘာရံ ဩလမ္ဗက’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၈၁) စ ဝုတ္တတ္တာ ဥဘတောကာဇမေဝ န ဝဋ္ဋတိ၊ သေသာနိ ဝဋ္ဋန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၃၇၀။ အနောကာသကတန္တိ (မဟာဝ။ ၁၅၃) ယော ပဌမမေဝ ‘‘ကရောဟိ မေ အာဝုသော ဩကာသံ၊ အဟံ တံ ဝတ္တုကာမော’’တိ ဧဝံ အကတောကာသံ အာပတ္တိယာ စောဒေယျ၊ တဿ ဒုက္ကဋံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တထာတိ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္ထော။

၃၇၁။ ပကတင်္ဂုလေန၊ န သုဂတင်္ဂုလေနာတိ အတ္ထော။

၃၇၂။ မူဂဗ္ဗတာဒိံ (မဟာဝ။ ၂၀၉၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၉) တိတ္ထိယဗ္ဗတံ ယဒိ ဂဏှေယျ၊ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂေါဝတကုက္ကုရဝတာဒယော သင်္ဂဟိတာ။ တထာတိ (မဟာဝ။ ၃၀၃၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၃) နှာပိတပုဗ္ဗကော ခုရဘဏ္ဍံ ယဒိ ပရိဟရေယျ၊ ဒုက္ကဋမေဝါတိ အတ္ထော။

၃၇၃။ ယံ ကိဉ္စီတိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ကုဋိကာရသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) နှာပိတတုဏ္ဏကာရကမ္မာဒိ ယံ ကိဉ္စိ ဟတ္ထကမ္မန္တိ အတ္ထော။ တဒနုသာရတောတိ ဟတ္ထကမ္မယာစနာနုသာရတောတိ အတ္ထော။ သစေ ဧဝံ ယာစတော ဟတ္ထကမ္မမူလမေဝ ဒေတိ၊ တံ အညဿ ဒါပေတွာ ¶ ကာရေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။ နိက္ကမ္မံ ပန ဟတ္ထကမ္မဝသေန အယာစိတွာပိ ‘‘ဧဟိ ဣမံ ကရောဟီ’’တိ ကာရေတုံ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။ ယံ ကိဉ္စိပရသန္တကန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဒါရုတိဏာဒိကံ အပရသန္တကံ အပရိဂ္ဂဟိတံ အာဟရာပေတုံ ကပ္ပတီတိ အဓိပ္ပာယော။

၃၇၄။ ဂိဟီနန္တိ ¶ ဂိဟီနံ သန္တကံ။ ဂေါပကေတိ ရက္ခကေ။ ယတ္တကံ ဒေတိ၊ တတ္တကံ ဂဟေတုံ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။ ယထာပရိစ္ဆေဒန္တိ ‘‘ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဧတ္တကံ ဥစ္ဆုနာဠိကေရံ အမ္ဗပက္ကံ တုမှေ ခါဒထာ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒိန္နမေဝ တေသု ဒေန္တေသု လဗ္ဘတီတိ အတ္ထော။

၃၇၅။ ဒွိဟာပဇ္ဇေယျာတိ ဒွီဟိ အာပဇ္ဇေယျ။ ကတမေဟိ ဒွီဟီတိ စေ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘ကာယဝါစာဟီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဒွီဟာကာရေဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊ ကာယေန အာပဇ္ဇတိ၊ ဝါစာယ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၂၂) ဟိ ဝုတ္တံ။ ကာယဝါစာဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇန္တော စ ဆဟိ အာကာရေဟိ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊ တာနိ ဒဿေတုံ ‘‘အလဇ္ဇိဉာဏကုက္ကုစ္စပကတတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ (ပရိ။ ၂၉၅) ပန အကပ္ပိယဘာဝံ ဇာနန္တော ဧဝ ဝီတိက္ကမံ ကရောန္တော အလဇ္ဇိတာယ အာပဇ္ဇတိ နာမ။ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ အဇာနိတွာ အာပဇ္ဇန္တော အညာဏတာယ။ ကပ္ပိယံ နု ခေါ၊ နော နု ခေါ’’တိ သံသယေ ဥပ္ပန္နေ တမဘိဝိတရိတွာ ဝီတိက္ကမံ ကရောန္တော ကုက္ကုစ္စပကတတ္တာ အာပဇ္ဇတိ။ သဟသေယျာဒိံ အာပဇ္ဇန္တော သတိပ္လဝါ၊ သတိသမ္မောသာတိ အတ္ထော။ အစ္ဆမံသံ ‘‘သူကရမံသ’’န္တိ ဝါ သူကရမံသံ ‘‘အစ္ဆမံသ’’န္တိ ဝါ ခါဒန္တော အကပ္ပိယေ ကပ္ပိယသညိတာယ စ ကပ္ပိယေ အကပ္ပိယသညိတာယ စ အာပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၇၆။ အလဇ္ဇိတာယ ဝါ အညာဏတာယ ဝါ အာပတ္တိံ ကာယဝါစာဟိ ဆာဒယေတိ အတ္ထော။ ဧကေ ဝါ ဧကသ္မိံ ဝါ။ လိင်္ဂေတိ လိင်္ဂပရိဝတ္တနတော။ ဧဝံ စတုဓာ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တိဏဝတ္ထာရကသမထအဗ္ဘာနာဒီနံ ဝသေန သင်္ဃေ အာပတ္တိ ဝုဋ္ဌာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ နိဿဇ္ဇနာဒီသု ဂဏေ။ ဧကဿ သန္တိကေ ဝုဋ္ဌာနံ ပါကဋမေဝ။ ‘‘ယာ အာပတ္တိယော ¶ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခုနီဟိ အသာဓာရဏာ၊ တာဟိ အာပတ္တီဟိ အနာပတ္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၆၉) ဝစနတော လိင်္ဂပရိဝတ္တနေ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနံ ဉာတဗ္ဗံ။

၃၇၇။ ပစ္စယဒွယေတိ စီဝရေ စ ပိဏ္ဍပါတေ စ။ န ကေဝလဉ္စ ဣမေ ဧဝ၊ နိမိတ္တကမ္မမ္ပိ န လဗ္ဘတေဝ၊ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ပန န ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိမိတ္တကမ္မံ နာမ ယံ ကိဉ္စိ ¶ ပရေသံ ပစ္စယဒါနသံယောဇနကံ ကာယဝစီကမ္မံ။ ခါဒနီယံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ခါဒနီယံ လဘိတ္ထာ’’တိအာဒိနာ နယေန တဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရိကထာ နာမ ယထာ ယထာ တံ လဘတိ၊ တထာ တထာ ပရိဝတ္တေတွာ ကထနံ။ ‘‘ဧတရဟိ ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍပါတေန ကိလမန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေန တဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဩဘာသော နာမ ပစ္စယပ္ပဋိသံယုတ္တကထာ။ ဝိညတ္တိ ပန ပါကဋာ ဧဝ။ တတိယေတိ သေနာသနေ။ သေနာသနေ ပန နိမိတ္တောဘာသပရိကထာ ဝဋ္ဋန္တိ၊ ဝိညတ္တိ ဧဝ ဧကာ န ဝဋ္ဋတိ။ တတ္ထ နိမိတ္တကမ္မံ နာမ ဥပါသကေ ဒိသွာ သေနာသနတ္ထံ ဘူမိပရိကမ္မကရဏာဒိ။ ဩဘာသော နာမ ‘‘ဥပါသကာ၊ တုမှေ ကုဟိံ ဝသထာ’’တိ ‘‘ပါသာဒေ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ ဘိက္ခူနံ ပါသာဒေါ န ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိကံ ဝစနံ။ ပရိကထာ နာမ ‘‘ဘိက္ခူနံ သေနာသနံ သမ္ဗာဓ’’န္တိ ဝစနံ။ သေသေတိ ဂိလာနပစ္စယေ။

၃၇၈။ န ရုဟတီတိ န ဟောတိ။ အစ္စယေ ဒါနန္တိ အစ္စယဒါနံ။ ပဉ္စသု သဟဓမ္မိကေသု ယေန ကေနစိ ကာလံ ကရောန္တေန ‘‘မမစ္စယေန မယှံ ပရိက္ခာရော ဥပဇ္ဈာယဿ ဟောတု၊ အာစရိယဿ ဟောတု၊ အညဿ ဝါ ကဿစိ ဟောတူ’’တိ ဝုတ္တေ တေသံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘န ရုဟတီ’’တိ။ သင်္ဃဿေဝ စ တံ ဟောတီတိ ယဒိ ဘိက္ခုသာမဏေရေဟိ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မိံ မတေပိ ဘိက္ခုသင်္ဃဿေဝ ဟောတိ၊ ဘိက္ခုနိသိက္ခမာနသာမဏေရီဟိ ¶ စေ ဝုတ္တံ၊ တသ္မိံ မတေ ဘိက္ခုနိသင်္ဃဿ တံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဂိဟီနံ ပန ရူဟတီတိ ဂိဟီနံ ပန အစ္စယဒါနံ ဧဝ သဗ္ဗေသံ ရုဟတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၇၉။ ဥပဿယေတိ ဘိက္ခုနိဝိဟာရေ။ ဒါယဇ္ဇောတိ တဿ ပရိက္ခာရဿ ဒါယဇ္ဇော။ သေသေပီတိ သစေ ဘိက္ခုနိသိက္ခမာနသာမဏေရိယော ဘိက္ခုဝိဟာရေ ကာလံ ကရောန္တိ၊ တာသံ ပရိက္ခာရာနံ ဘိက္ခုသင်္ဃောဝ ဒါယဇ္ဇောတိ အတ္ထော။

၃၈၀။ ပုရိမဿေဝါတိ ဧတ္ထ ‘‘ဣမံ ပရိက္ခာရံ နေတွာ အသုကဿ ဒေဟီ’’တိ ဒိန္နံ ပုရိမဿေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အသုကဿ ဒမ္မီ’’တိ ဒိန္နံ ပန ပစ္ဆိမဿေဝ ဟောတိ ပရိစ္စဇိတွာ ဒိန္နတ္တာ။ ဣမံ ဝိဓိံ ဉတွာဝ ဝိဿာသဂ္ဂါဟံ ဝါ ဂဏှေယျ၊ မတကစီဝရံ ဝါ အဓိဋ္ဌေတိ သမ္ဗန္ဓော။ မတကစီဝရအဓိဋ္ဌာနံ နာမ ဃဏ္ဋိံ ပဟရိတွာ ကာလံ ဃောသေတွာ ထောကံ အာဂမေတွာ သစေ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆန္တိ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဘာဇေတဗ္ဗာနိ၊ နော စေ အာဂစ္ဆန္တိ၊ ‘‘မယှိမာနိ စီဝရာနိ ပါပုဏန္တီ’’တိ အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနိ။ ဧဝံ အဓိဋ္ဌိတေ သဗ္ဗာနိ တဿေဝ ဟောန္တိ၊ ဌိတိကာ ပန န တိဋ္ဌတိ။ သစေ ဧကေကံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘အယံ ပဌမဘာဂေါ မယှံ ပါပုဏာတိ၊ အယံ ဒုတိယဘာဂေါ’’တိ ¶ ဧဝံ ဂဏှာတိ၊ ဂဟိတာနိ စ သုဂဟိတာနိ ဟောန္တိ၊ ဌိတိကာ စ တိဋ္ဌတိ။ ဧဝံ ပါပေတွာ ဂဏှန္တေနာပိ အဓိဋ္ဌိတမေဝ ဟောတိ။

၃၈၁။ လောဟဘဏ္ဍေ ပဟရဏိံ ဌပေတွာ သဗ္ဗံ ကပ္ပတိ၊ ဒါရုဘဏ္ဍေ စ ဒါရုဇံ ပတ္တဉ္စ ပါဒုကဉ္စ၊ ပလ္လင်္ကဉ္စ အာသန္ဒိဉ္စ ဌပေတွာ သဗ္ဗံ ကပ္ပတိ၊ မတ္တိကာမယေ ကတကဉ္စ ကုမ္ဘကာရိကဉ္စ ဌပေတွာ သဗ္ဗံ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဌပေတွာ ပဟရဏိံ သဗ္ဗံ လောဟဘဏ္ဍံ၊ ဌပေတွာ အာသန္ဒိံ ပလ္လင်္ကံ ဒါရုပတ္တံ ဒါရုပါဒုကံ သဗ္ဗံ ဒါရုဘဏ္ဍံ၊ ဌပေတွာ ကတကဉ္စ ¶ ကုမ္ဘကာရိကဉ္စ သဗ္ဗံ မတ္တိကာဘဏ္ဍ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၂၉၃) ဟိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ကတကန္တိ ပဒုမကဏ္ဏိကာကာရေန ကတမလ္လကန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ဓနိယဿေဝ သဗ္ဗမတ္တိကာမယာ ကုဋိ ကုမ္ဘကာရိကန္တိ။ ပကိဏ္ဏကဝိနိစ္ဆယော။

ပကိဏ္ဏကနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၈၂။ ဘိက္ခုဘာဝဿ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၉၈) ယော စာဂေါ၊ သာ ပါရာဇိကဒေသနာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဝိသုဒ္ဓါပေက္ခောတိ ဂိဟိ ဝါ ဟောတုကာမော ဥပါသကော ဝါ ဟောတုကာမော အာရာမိကော ဝါ ဟောတုကာမော သာမဏေရော ဝါ ဟောတုကာမော’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၈)။ တသ္မာ ဂိဟိဘာဝါဒိကံယေဝ ပါရာဇိကံ အာပန္နဿ ဝိသုဒ္ဓိ နာမ၊ အညတရဿ ဝိသုဒ္ဓိ ဧဝ နတ္ထိ။ ‘‘ဆာဒေတိ ဇာနမာပန္နံ၊ ပရိဝသေယျ တာဝတာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဝိဓိံ သန္ဓာယ ‘‘ယထာဝုတ္တေန ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၃၈၃။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗတံ သန္ဓာယ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၃၈၄။ ပဋိဒေသေမီတိ အာရောစေမိ။ ဧတာနိ အဟံ ဧတာနာဟံ။

၃၈၆။ (က) ယံ ¶ သင်္ဃော ဂိလာနဿ တိစီဝရေန ဝိပ္ပဝါသသမ္မုတိံ ဒေတိ၊ တံ အညတြာတိ အတ္ထော။

(ခ) အကာလစီဝရံ (ပါရာ။ ၅၀၀) ¶ နာမ ‘‘အနတ္ထတေ ကထိနေ ဧကာဒသမာသေ ဥပ္ပန္နံ၊ အတ္ထတေ ကထိနေ သတ္တမာသေ ဥပ္ပန္နံ၊ ကာလေပိ အာဒိဿ ဒိန္နံ၊ ဧတံ အကာလစီဝရံ နာမာ’’တိ။

(ဂ) ပုရာဏစီဝရံ (ပါရာ။ ၅၀၅) နာမ ‘‘သကိံ နိဝတ္ထမ္ပိ သကိံ ပါရုတမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညာတိကာ နာမ မာတိတော ဝါ ပိတိတော ဝါ ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ အသမ္ဗန္ဓာ။ နိသီဒနပစ္စတ္ထရဏဓောဝါပနေ ဒုက္ကဋံ။

(ဃ) အညတြ ပါရိဝတ္တကာတိ (ပါရာ။ ၅၁၂) ဧတ္ထ ဟရီတကီခဏ္ဍမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ စီဝရံ နာမ ဣဓ ဝိကပ္ပနူပဂပစ္ဆိမတော ပဋ္ဌာယ အဓိပ္ပေတံ။

(င) အညတြ သမယာတိ (ပါရာ။ ၅၁၉) ဧတ္ထ ‘‘အစ္ဆိန္နစီဝရော ဝါ ဟောတိ ဘိက္ခု နဋ္ဌစီဝရော ဝါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ သမယန္တိ အတ္ထော။

(စ) ‘‘သန္တရုတ္တရပရမံ တေန ဘိက္ခုနာ တတော စီဝရံ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၂၄) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တတုတ္တရီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘သစေ တီဏိ နဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ၊ ဒွေ သာဒိတဗ္ဗာနိ။ ဒွေ နဋ္ဌာနိ၊ ဧကံ သာဒိတဗ္ဗံ၊ ဧကံ နဋ္ဌံ၊ န ကိဉ္စိ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၂၄) ဝုတ္တံ။

(ဆ-ဇ) ‘‘ကီဒိသေန တေ (ပါရာ။ ၅၂၉)၊ ဘန္တေ၊ စီဝရေန အတ္ထော၊ ကီဒိသံ တေ စီဝရံ စေတာပေမီ’’တိ ဧဝံ အပ္ပဝါရိတောတိ အတ္ထော။ ဝိကပ္ပန္တိ ဝိသိဋ္ဌကပ္ပံ အဓိကဝိဓာနံ အာပန္နံ။ ဣဓ ပုရိမံ ဧကဿ၊ ဒုတိယံ ဗဟူနံ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဧတ္တကံ နာနတ္တံ။

(ဈ) အတိရေကတိက္ခတ္တုန္တိ ဧတ္ထ ကေနစိ ယံ ကိဉ္စိ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ အာနေတွာ ‘‘ဣဒံ ခေါ မေ၊ ဘန္တေ၊ အာယသ္မန္တံ ဥဒ္ဒိဿ စီဝရစေတာပန္နံ အာဘတံ၊ ပဋိဂ္ဂဏှတု အာယသ္မာ စီဝရစေတာပန္န’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ခေါ မယံ၊ အာဝုသော၊ စီဝရစေတာပန္နံ ပဋိဂ္ဂဏှာမ၊ စီဝရဉ္စ ခေါ မယံ ပဋိဂ္ဂဏှာမ ကာလေန ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သစေ သော ‘‘အတ္ထိ ကောစိ ကပ္ပိယကာရကော’’တိ ¶ ¶ ဝဒတိ၊ စီဝရတ္ထိကေန ဌပေတွာ ပဉ္စ သဟဓမ္မိကေ ယော ကောစိ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗော ‘‘ဧသော ခေါ၊ အာဝုသော၊ ဘိက္ခူနံ ဝေယျာဝစ္စကရော’’တိ၊ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သစေ ဒါယကော တဿ ဟတ္ထေ အကပ္ပိယဝတ္ထုံ ဒတွာ ‘‘ဧသော အယျဿ စီဝရံ စေတာပေတွာ ဒဿတီ’’တိ ဝတွာ ဂစ္ဆတိ၊ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ စောဒေတဗ္ဗော သာရေတဗ္ဗော ‘‘အတ္ထော မေ၊ အာဝုသော၊ စီဝရေနာ’’တိ၊ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ‘‘ဒေဟိ မေ စီဝရ’’န္တိအာဒိနာ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ စောဒနာယ တံ စီဝရံ လဘတိ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ။ နော စေ လဘတိ၊ ဆက္ခတ္တုပရမံ တုဏှီဘူတေန ဌာတဗ္ဗံ၊ န အာသနေ နိသီဒိတဗ္ဗံ၊ န အာမိသံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ န ဓမ္မော ဘာသိတဗ္ဗော။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ အာဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဇာနာဟိ၊ အာဝုသော’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သစေ နိသဇ္ဇာဒီနိ ကရောတိ၊ ဌာနံ ဘဉ္ဇတိ။ ဝတ္တဘေဒဒုက္ကဋဉ္စ အာပဇ္ဇတီတိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ပန အပ္ပဋိပဇ္ဇိတွာ အတိရေကတိက္ခတ္တုံ စောဒနာယ အတိရေကဆက္ခတ္တုံ ဌာနေန သစေ နိပ္ဖာဒေတိ၊ နိဿဂ္ဂိယန္တိ အတ္ထော။

(ဉ) သန္ထတံ (ပါရာ။ ၅၄၄) နာမ သန္ထရိတွာ ကတံ ဟောတိ အဝါယိမံ။ ဧကကောသိယံသုနာပိ စေ မိဿေတွာ ကရောတိ၊ နိဿဂ္ဂိယံ။

(ဋ) သုဒ္ဓကာဠကာနန္တိ (ပါရာ။ ၅၄၇-၅၄၉) အညေဟိ အမိဿိတာနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ကာဠကံ နာမ ဒွေ ကာဠကာနိ ဇာတိကာဠကံ ဝါ ရဇနကာဠကံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

(ဌ) အနာဒိယိတွာ…ပေ… တုလန္တိ (ပါရာ။ ၅၅၄) ဧတ္ထ ပန ယတ္တကေဟိ ဧဠကလောမေဟိ ကတ္တုကာမော ဟောတိ၊ တေသု ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ကာဠကာနံ၊ ဧကော ဩဒါတာနံ၊ ဧကော ဂေါစရိယာနံ အာဒါတဗ္ဗောတိ ဝိနိစ္ဆယော။ ဧကဿာပိ ကာဠကလောမဿ အတိရေကဘာဂေ သတိ နိဿဂ္ဂိယမေဝ။

(ဍ) ဦနကဆဗ္ဗဿာနီတိ ¶ (ပါရာ။ ၅၆၂) ဆဗ္ဗဿတော ဩရဘာဂေ။

(ဎ) နိသီဒနသန္ထတံ (ပါရာ။ ၅၆၇) ပန ကာရာပေန္တေန ပုရာဏသန္ထတဿ ဧကပဿတော ဝဋ္ဋံ ဝါ စတုရဿံ ဝါ ဆိန္ဒိတွာ ဂဟိတဋ္ဌာနံ ယထာ ဝိဒတ္ထိမတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဂဟေတွာ ဧကဒေသံ ဝါ သန္ထရိတဗ္ဗံ၊ ဝိဇဋေတွာ ဝါ သန္ထရိတဗ္ဗံ။

(တ) န ¶ ကေဝလံ ဓောဝါပနေ (ပါရာ။ ၅၇၈) ဧဝ နိဿဂ္ဂိယံ၊ ရဇနေပိ နိဿဂ္ဂိယမေဝ။

(ဒ) ရူပိယပဋိဂ္ဂဟဏဿေဝ (ပါရာ။ ၅၈၉) ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟိတပရိဝတ္တနေ ဒေါသံ အပဿန္တာ ကတာကတာဒိဝသေန အနေကဝိဓံ ဇာတရူပပရိဝတ္တနံ ကရောန္တိ၊ တံ သန္ဓာယ ‘‘နာနပ္ပကာရက’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၃၈၇-၉။ အာပတ္တိံ ဒေသေတွာ ပစ္ဆာ ကတ္တဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘အထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဂိဟိံ ဝဒေတိ သစေ တတ္ထ အာဂစ္ဆတိ အာရာမိကော ဝါ ဥပါသကော ဝါ၊ တံ ဝဒေယျာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝုတ္တော သော ‘‘ဣမိနာ ကိံ အာဟရာမီ’’တိ စေ ဝဒေယျာတိ အတ္ထော။ အဝတွာမန္တိ ‘‘ဣမံ ဝါ ဣမံ ဝါ အာဟရာ’’တိ အဝတွာတိ အတ္ထော။ ဝဒေတိ ‘‘ကပ္ပိယံ အာစိက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၈၄၊ ၅၈၉) ဝစနတော ‘‘ပဗ္ဗဇိတာနံ သပ္ပိ ဝါ တေလံ ဝါ မဓု ဝါ ဖာဏိတံ ဝါ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧဝံ အာစိက္ခိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ဣမံ နာမ အာဟရာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ ဒွေပေတေတိ ဒွေပိ ဧတေ ရူပိယပဋိဂ္ဂါဟကဉ္စ ရူပိယသဗျောဟာရိကဉ္စာတိ အတ္ထော။ အညေနာတိ အန္တမသော အာရာမိကေနာပိ လဒ္ဓဘာဂေါ န ကပ္ပတိ ဧဝ။

၃၉၀။ အန္တမသော (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၃-၄) တန္နိဗ္ဗတ္တာ ရုက္ခစ္ဆာယာပိ န ကပ္ပတီတိ။ နိဿဋ္ဌံ ပဋိလဒ္ဓမ္ပီတိ ဧတ္ထ ယထာ ရူပိယသံဝေါဟာရံ ကတွာ လဒ္ဓဝတ္ထုတော ¶ အာဘတံ န ကပ္ပတိ၊ တထာ ကောသိယမိဿကသန္ထတာဒိတ္တယမ္ပိ န ကပ္ပတိ။ န ကေဝလံ တဿေဝ၊ အညေသမ္ပိ န ကပ္ပတေဝ ‘‘အညေန ကတံ ပဋိလဘိတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (ပါရာ။ ၅၄၅၊ ၅၅၀၊ ၅၅၅) ဝုတ္တတ္တာ။

၃၉၁။ ဧဝံ နော စေ လဘေထ၊ သော အာရာမိကာဒိကော ‘‘ဣမံ ဆဍ္ဍေဟီ’’တိ သံသိယော ဝတ္တဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ နော စေ လဘေယျ၊ သမ္မတော ဘိက္ခု ဆဍ္ဍေယျာတိ အတ္ထော။

၃၉၂။ ပဋိဂ္ဂဟိတရူပိယဉ္စ ပရိဝတ္တိတရူပိယဉ္စ သန္ဓာယ ‘‘ဧတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယပတ္တော နာမ ‘‘ဦနပဉ္စဗန္ဓနေန ပတ္တေန အညံ နဝံ ပတ္တံ စေတာပေယျ၊ နိဿဂ္ဂိယ’’န္တိ (ပါရာ။ ၆၁၂) ဝုတ္တပတ္တော။ သော စ ဧတာနိ စ သင်္ဃေ နိဿဋ္ဌုံ လဗ္ဘရေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘သင်္ဃမဇ္ဈေ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခုပရိသာယ နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါရာ။ ၅၈၄၊ ၅၈၉) စ ဝုတ္တတ္တာ န ဂဏပုဂ္ဂလာနံ ¶ နိဿဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သေသာနိ ပန တီဏိ စီဝရာဒိဝတ္ထူနိ ‘‘နိဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ သင်္ဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ (ပါရာ။ ၄၆၃) သင်္ဃာဒီနံ နိဿဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဘာသန္တရေနပီတိ ပါဠိယာ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တေန ဒမိဠဘာသာဒီသု အညတရာယပိ နိဿဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အတ္ထော။

၃၉၃။ (က-ဂ) နာနပ္ပကာရကံ နာမ ‘‘စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာ၊ ‘‘အန္တမသော စုဏ္ဏပိဏ္ဍောပိ ဒန္တကဋ္ဌမ္ပိ ဒသိကသုတ္တမ္ပီ’’တိ (ပါရာ။ ၅၉၅) ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ စေတာပိတောတိ (ပါရာ။ ၆၁၃) ယာစိတွာ ဂဟိတော။

၃၉၄။ သမ္မန္နိတွာန ပတ္တဂါဟကံ သင်္ဃဿ ပတ္တန္တန္တိ (ပါရာ။ ၆၁၄၊ ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ဦနပဉ္စဗဒ္ဓနသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ယ အန္တိမံ ပတ္တံ၊ တံ တဿ ဒါပယေတိ အတ္ထော။

၃၉၅။ (ခ) ပရိဒဟိတံ ¶ နိဿဂ္ဂိယန္တိ ဧတ္ထ (ပါရာ။ ၆၂၆-၆၂၈၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၂၈) ပန ဌတွာ ဝဿိကသာဋိကာယ ပရိယေသနက္ခေတ္တံ ကရဏက္ခေတ္တံ နိဝါသနက္ခေတ္တံ အဓိဋ္ဌာနက္ခေတ္တန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ ခေတ္တဉ္စ ကုစ္ဆိသမယော ပိဋ္ဌိသမယောတိ ဒုဝိဓော သမယော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ? ဂိမှာနမာသေသု ပစ္ဆိမမာသဿ ပုရိမော အဍ္ဎမာသော ပရိယေသနက္ခေတ္တံ၊ ပစ္ဆိမော ကရဏက္ခေတ္တဉ္စ နိဝါသနက္ခေတ္တဉ္စ၊ ပရိယေသိတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ၊ အဓိဋ္ဌာတုံ ပန န ဝဋ္ဋတိ။ ဝဿိကာ ပန စတ္တာရော မာသာ ပရိယေသနာဒီနံ စတုန္နမ္ပိ ခေတ္တံ။ ဧတေ ဧဝ ပဉ္စ မာသာ ကုစ္ဆိသမယော နာမ။ ဣတရေ သတ္တ မာသာ ပိဋ္ဌိသမယော၊ တတ္ထ သတုပ္ပာဒကရဏံ န ဝဋ္ဋတိ။

(ဂ) အစ္ဆိန္နန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယော ပန မမ ပတ္တစီဝရာဒီနိ ဝဟန္တော မယာ သဒ္ဓိံ စရိဿတီ’’တိ သညာယ စီဝရံ ဒတွာ ပုန သကသညာယ ဧဝ အတ္တနော ဝေယျာဝစ္စံ အကရောန္တံ ဒိသွာ အစ္ဆိန္ဒတိ၊ သော ဣမံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ။ ကေဝလံ ပရိစ္စဇိတွာ ဒိန္နံ ဂဟေတုမေဝ န လဘတိ။

(ဃ) သုတ္တံ ဝိညာပေတွာတိ ဧတ္ထ စီဝရကာရသမယာဒီသု စီဝရသိဗ္ဗနာဒီနမတ္ထာယ သုတ္တံ ဝိညာပေတွာတိ အတ္ထော။ အညထာ သုတ္တံ ဝိညာပေတုမေဝ န ဝဋ္ဋတိ။ ဝိညတ္တိယာ ဧဝ လဒ္ဓတန္တဝါယေဟီတိ ¶ အတ္ထော။ သုတ္တတန္တဝါယာနံ အကပ္ပိယဘာဝေ သတိ ဒီဃတော ဝိဒတ္ထိမတ္တေ၊ တိရိယန္တတော ဟတ္ထမတ္တေ ဝီတေ နိဿဂ္ဂိယံ၊ ဧကတော အကပ္ပိယပက္ခေ ဒုက္ကဋံ။

(င) ဝိကပ္ပံ အာပန္နန္တိ (ပါရာ။ ၆၄၃) ‘‘ဣဒံ ခေါ၊ အာဝုသော၊ စီဝရံ မံ ဥဒ္ဒိဿ ဝိယျတိ၊ အာယတဉ္စ ကရောထ ဝိတ္ထတဉ္စာ’’တိအာဒိနာ အဓိကံ ဝိဓာနံ အာပန္နန္တိ အတ္ထော။

(စ) အစ္စေကစီဝရံ (ပါရာ။ ၆၄၉-၆၅၀) နာမ သေနာယ ဂန္တုကာမာဒီဟိ ဒိန္နံ။

(ဆ) အတိရေကဆာရတ္တန္တိ (ပါရာ။ ၆၅၄-၆၅၅) ¶ ဆဒိဝသတော အတိရေကံ။ ‘‘အတ္ထတကထိနာနံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စ ကပ္ပိဿန္တိ၊ အနာမန္တစာရော အသမာဒါနစာရော ဂဏဘောဇနံ ယာဝဒတ္ထစီဝရံ ယော စ တတ္ထ စီဝရုပ္ပာဒေါ၊ သော နေသံ ဘဝိဿတီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၀၆) ဝုတ္တအာနိသံသေသု စီဝရမာသေ အသမာဒါနစာရံ ဌပေတွာ သေသာနိသံသာ လဗ္ဘန္တိ။ ယဒိ အသမာဒါနစာရော လဗ္ဘေယျ၊ ပါဝေယျကာ ဘိက္ခူ ဝဿံဝုတ္ထာ ဩကပုဏ္ဏေဟိ စီဝရေဟိ န ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမေယျုံ၊ ယသ္မာ တံ န လဘန္တိ၊ တသ္မာ စီဝရမာသေပိ တိစီဝရံ အာဒါယ ဧဝ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိံသု။ တသ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗံ အသမာဒါနစာရပရိဟာရံ အတ္ထတကထိနာ ဧဝ လဘန္တိ၊ န ဣတရေတိ ဝဒန္တိ။

၃၉၇။ (ခ) ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဧကံ ပါဋိဒေသနီယာပတ္တိံ၊ ဒွေ၊ သမ္ဗဟုလာ ပါဋိဒေသနီယာပတ္တိယော အာပဇ္ဇိ’’န္တိ ဣမံ ပန ယေသု ပေါတ္ထကေသု လိခိတံ၊ တံ အဘယဂိရိဝါသီနံ ခုဒ္ဒသိက္ခာဝသေန ဒဿိတံ ကိရ။ တတ္ထ ‘‘အဟံ၊ အာယသ္မာ၊ သမ္ဗဟုလာ ပါဋိဒေသနီယာ အာပတ္တိယော အာပန္နော၊ တာယော ပဋိဒေသေမိ။ အဟံ၊ အာယသ္မာ၊ ဧကံ ပါဋိဒေသနီယံ အာပတ္တိံ အာပန္နော၊ တံ ပဋိဒေသေမီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အမှာကံ ပန ဧဝံ ဒေသနာဝိဓာနံ နတ္ထိ။ ‘‘ဂါရယှံ၊ အာဝုသော၊ ဓမ္မံ အာပဇ္ဇိံ အသပ္ပာယံ ပါဋိဒေသနီယံ၊ တံ ပဋိဒေသေမီ’’တိ (ပါစိ။ ၅၅၃) ဝုတ္တံ။ သမန္တပါသာဒိကာယံ (ပါစိ။ ၅၅၃) ‘‘ဂါရယှံ အာဝုသော’တိအာဒိ ပဋိဒေသေတဗ္ဗာကာရဒဿန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကင်္ခါဝိတရဏိယမ္ပိ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ ပဌမပါဋိဒေသနီယသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘တဿာ ဒေသေတဗ္ဗာကာရော ဂါရယှံ အာဝုသော’တိအာဒိနာ နယေန သိက္ခာပဒေ ဒဿိတောယေဝါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပါဌေ အာဂတနယေနေဝ ဒေသနာဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစေ ဒွေ ဟောန္တိ၊ ‘‘ဂါရယှေ၊ အာဝုသော၊ ဒွေ ဓမ္မေ အာပဇ္ဇိံ အသပ္ပာယေ ပါဋိဒေသနီယေ၊ တေ ပဋိဒေသေမီ’’တိ၊ ‘‘ပဿထ၊ ဘန္တေ၊ တေ ဓမ္မေ’’တိ ¶ စ ‘‘ဂါရယှေ ¶ ၊ အာဝုသော၊ သမ္ဗဟုလေ ဓမ္မေ အာပဇ္ဇိံ အသပ္ပာယေ ပါဋိဒေသနီယေ၊ တေ ပဋိဒေသေမီ’’တိ၊ ‘‘ပဿထ၊ ဘန္တေ၊ တေ ဓမ္မေ’’တိ စ ဧဝံ ယထာနုရူပံ ဒေသနာဝိဓာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသံ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝါတိ။

၃၉၈။ အဒေသနာဂါမိနိယန္တိ (ပရိ။ ၄၂၄ အာဒယော၊ ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၂၅) ပါရာဇိကဉ္စ သင်္ဃာဒိသေသဉ္စ န ဒေသယေတိ အတ္ထော။ အနာပတ္တိဉ္စာတိ အနာပတ္တိံ ဧဝ ‘‘အာပတ္တိ’’န္တိ န ဒေသယေ။ လဟုကာပတ္တိမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ဒေသိတံ ပုန န ဒေသယေတိ သမ္ဗန္ဓော၊ နာနာသံဝါသနိဿီမဋ္ဌိတာနံ သန္တိကေ န ဒေသယေတိ အတ္ထော။ စတုပဉ္စဟီတိ ဧတ္ထ သမာနဝဿိကပဝါရဏာယံ ဝိယ စတူဟိ ဝါ ပဉ္စဟိ ဝါ ဧကတော ဟုတွာ ဧကဿ သန္တိကေ န ဒေသယေတိ အတ္ထော။ ဒွိန္နံ ဝါ တိဏ္ဏံ ဝါ ဝဋ္ဋတိ။ ကထံ ဒေသေတဗ္ဗန္တိ စေ? ဧကဿ သန္တိကေ တီဟိပိ ဧကတော နိသီဒိတွာ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဧကံ ပါစိတ္တိယာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိံ၊ တံ တုမှမူလေ ပဋိဒေသေမီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနာ အာပန္နအာပတ္တိဝသေန ဝုတ္တေ တေန ‘‘ပဿသိ၊ အာဝုသော၊ တံ အာပတ္တိ’’န္တိ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တေ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ ပဿာမီ’’တိ ဝါ ‘‘အာမာဝုသော ပဿာမီ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ပုန တေန ‘‘အာယတိံ သံဝရေယျာထာ’’တိ ဝါ ‘‘သံဝရေယျာသီ’’တိ ဝါ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌု သံဝရိဿာမီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဧဝံ ဒေသေတဗ္ဗံ။ မနသာတိ ဝစီဘေဒံ အကတွာ ကေဝလံ စိတ္တေနေဝ န ဒေသယေတိ အတ္ထော။ အပကတတ္တာနန္တိ အန္တိမဝတ္ထုံ အဇ္ဈာပန္နဿ ဝါ ဥက္ခိတ္တကဿ ဝါ ဥပေါသထော ပဝါရဏာ ဝါ ဌပိတာ ဟောန္တိ၊ တဿ သန္တိကေ န ဒေသယေတိ အတ္ထော။ နာနေကာတိ နာနာပတ္တိယော ‘‘ဧကာ’’တိ ဝတွာ န ဒေသယေတိ အတ္ထော။ ဧကာ ပန ‘‘သမ္ဗဟုလာ’’တိ ဒေသိတာ ဟောတီတိ။ ဒေသနာဝိနိစ္ဆယော။

ဒေသနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃၉၉။ ကမ္မပ္ပတ္တေ ¶ သင်္ဃေ သမာဂတေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတေန သင်္ဃေ အသမာဂတေ ဆန္ဒဒါနံ န ရုဟတီတိ ဒီပိတံ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္ထာယံ ဝိစာရဏာ – ပဉ္စဘိက္ခုကေ ဝိဟာရေ ဧကဿ ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ ¶ အာဟရိတွာ သေသာနံ ဥပေါသထာဒိကရဏံ အနုညာတံ ပါဠိယံ (ပရိ။ ၄၉၆-၄၉၇) အဋ္ဌကထာယဉ္စ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၄၈၇-၄၈၈)။ တေသု ဧကော ဆန္ဒဒါယကော၊ ဧကော ဆန္ဒဟာရကော၊ တေ မုဉ္စိတွာ န ဧတ္ထ သန္နိပတိတော သင်္ဃော တိဏ္ဏံ သမူဟဘာဝတော၊ တသ္မာ အသမာဂတေပိ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အာရောစေန္တေန ပန သမာဂတေ ဧဝ အာရောစေတဗ္ဗံ။ ဣဓာပိ ‘‘ဟရေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘ဒေသေယျာ’’တိ။ တတ္ထ ဆန္ဒဟာရကေန သဒ္ဓိံ ကမ္မပ္ပတ္တာနံ သန္နိပါတော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၄၀၀။ ဣဒါနိ ဆန္ဒဒါနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံ ဘိက္ခု’’န္တိအာဒိမာဟ (ကင်္ခါ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ)။

၄၀၁။ (က) ‘‘ဆန္ဒံ ဒမ္မီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ အလံ၊ ‘‘ဟရ၊ အာရောစေဟီ’’တိ ဣမေဟိ ကိံပယောဇနန္တိ စေ? ဝုစ္စတေ – ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒဟုပေါသထေ ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေန္တေန ဆန္ဒမ္ပိဒါတုံ၊ သန္တိ သင်္ဃဿ ကရဏီယ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ဘဂဝတော အာဏံ ကရောန္တေန ‘‘ဆန္ဒံ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဆန္ဒဟာရကော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိန္နေ ဆန္ဒေ အန္တရာမဂ္ဂေ ပက္ကမတိ၊ အနာဟဋောဝ ဟောတိ ဆန္ဒော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ဆန္ဒဟာရကဿ အညဿ အပက္ကမနတ္ထာယ ပါရိသုဒ္ဓိံ ဒေန္တေန ‘‘ဣဒံ ကရောဟိ ဧဝါ’’တိ အာဏာပေန္တေန ‘‘ဆန္ဒံ မေ ဟရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဆန္ဒဟာရကော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိန္နေ ဆန္ဒေ သင်္ဃပ္ပတ္တော သဉ္စိစ္စ နာရောစေတိ၊ အာဟဋော ဟောတိ ဆန္ဒော၊ ဆန္ဒဟာရကဿ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၅) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယဒိတွံ သဉ္စိစ္စ နာရောစေဿသိ၊ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိဿသိ ¶ ၊ အာရောစေဟိ ဧဝါ’’တိ တဿ အာစိက္ခန္တော ‘‘အာရောစေဟီ’’တိ အာဟာတိ ဧဝမေတ္ထ ဣမေသံ ပဒါနံ သပ္ပယောဇနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ပါရိသုဒ္ဓိဒါနေပီတိ။

၄၀၂။ သေသကမ္မန္တိ ယဒိ သင်္ဃော ဥပေါသထဂ္ဂေ အညံ အပလောကနာဒိကမ္မံ ကရောတိ၊ တံ ကမ္မံ ဝိဗာဓတိ၊ ဝိကောပေတီတိ အတ္ထော။

၄၀၃။ ဒွယန္တိ ဥပေါသထဉ္စ သေသကမ္မဉ္စာတိ အတ္ထော။ နတ္တနောတိ အတ္တနော ဥပေါသထံ န သမ္ပာဒေတိ။

၄၀၅။ ‘‘ဧကံသံ ¶ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ’’တိအာဒိကံ (မဟာဝ။ ၂၁၃) သဗ္ဗူပစာရံ ကတွာနာတိ အတ္ထော။

၄၀၆။ ‘‘ဣတ္ထန္နာမေန ပဝါရဏာ ဒိန္နာ’’တိ အာရောစေတွာ။

၄၀၈။ ပဋိဇာနေယျ နာဟဋာတိ (မဟာဝ။ ၁၆၄-၁၆၅၊ ၂၁၃) ပါဌေ န အာဟဋာတိ နာဟဋာ၊ အာဟဋာ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ တထာ ဟေယျာတိ ဝိဗ္ဘမနာဒီနိ ကရေယျာတိ အတ္ထော။

၄၀၉။ သုတ္တော ဝါ နာရောစယေယျ၊ အာဟဋာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အနာပတ္တိဝါတိ အနာပတ္တိ ဧဝ။ ဆန္ဒဒါနဝိနိစ္ဆယော။

ဆန္ဒဒါနနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၁၁။ သုတ္တုဒ္ဒေသော သင်္ဃဿေဝ။ သေသာနန္တိ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ဝါ။

၄၁၂။ ပုဗ္ဗကရဏေ ¶ ပုဗ္ဗကိစ္စေ၊ ပတ္တကလ္လေ သမာနိတေတိ သဗ္ဗပဌမံ ကတ္တဗ္ဗံ ပုဗ္ဗကရဏံ။ တဒနန္တရံ ကတ္တဗ္ဗံ ပုဗ္ဗကိစ္စံ နာမ။ ဧတ္ထ –

‘‘သမ္မဇ္ဇနီ ပဒီပေါ စ၊ ဥဒကံ အာသနေန စ၊

ဥပေါသထဿ ဧတာနိ၊ ပုဗ္ဗကရဏန္တိ ဝုစ္စတိ။

‘‘ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိဥတုက္ခာနံ၊ ဘိက္ခုဂဏနာ စ ဩဝါဒေါ၊

ဥပေါသထဿ ဧတာနိ၊ ပုဗ္ဗကိစ္စန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ –။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈)၊

ဧဝံ ¶ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန ပုဗ္ဗကရဏဉ္စ ပုဗ္ဗကိစ္စဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘ဥပေါသထော ယာဝတိကာ စ ဘိက္ခူ ကမ္မပ္ပတ္တာ၊

ဝဇ္ဇနီယာ စ ပုဂ္ဂလာ တသ္မိံ န ဟောန္တိ၊

ပတ္တကလ္လန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိ –။ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၈)၊

ဝုတ္တဝသေန ပတ္တကလ္လေ သမာနိတေ၊ ပဇ္ဇိတေတိ အတ္ထော။ ‘‘ပဉ္စိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာ။ နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ၊ အယံ ပဌမော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ၊ အယံ ဒုတိယော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ တေရသ သင်္ဃာဒိသေသေ ဥဒ္ဒိသိတွာ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ၊ အယံ တတိယော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ နိဒါနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ စတ္တာရိ ပါရာဇိကာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ တေရသ သင်္ဃာဒိသေသေ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒွေ အနိယတေ ဥဒ္ဒိသိတွာ အဝသေသံ သုတေန သာဝေတဗ္ဗံ၊ အယံ စတုတ္ထော ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ ဝိတ္ထာရေနေဝ ပဉ္စမော။ ဣမေ ခေါ ဘိက္ခဝေ ပဉ္စ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၅၀) ဝုတ္တတ္တာ သော သုတ္တုဒ္ဒေသော ပဉ္စဓာ ဝိဘာဝိတောတိ အတ္ထော။

၄၁၃။ ဝိနာန္တရာယန္တိ (မဟာဝ။ ၁၅၀) ¶ ရာဇန္တရာယာဒိဒသဝိဓံ အန္တရာယံ ဝိနာ သင်္ခေပေနုဒ္ဒေသော ဝိနိဝါရိတော ပဋိက္ခိတ္တောတိ အတ္ထော။ ထေရောဝါတိ သင်္ဃတ္ထေရောဝ။ ဧတ္ထာတိ ပဉ္စသု ဥဒ္ဒေသေသု။ ‘‘ဒွီသု ဝါ တီသု ဝါ ဝိသဒေသု ထေရောဝ ဣဿရော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ အဝတ္တန္တေပိ အန္တရာယေ သံခိတ္တေန ဥဒ္ဒိသိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကတ္ထ ဝုတ္တန္တိ စေ? ‘‘ယော တတ္ထ ဘိက္ခု ဗျတ္တော ပဋိဗလော၊ တဿာဓေယျ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၅၅) ဝုတ္တပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယော တတ္ထ ဘိက္ခု ဗျတ္တော ပဋိဗလောတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဒဟရဿာပိ ဗျတ္တဿ ပါတိမောက္ခော အနုညာတော၊ အထ ခေါ ဧတ္ထ အယမဓိပ္ပာယော – သစေ သင်္ဃတ္ထေရဿ ပဉ္စ ဝါ စတ္တာရော ဝါ တယော ဝါ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာ နာဂစ္ဆန္တိ၊ ဒွေ ပန အခဏ္ဍာ သုဝိသဒါ ဝါစုဂ္ဂတာ ဟောန္တိ၊ ထေရာယတ္တောဝ ပါတိမောက္ခော။ သစေ ပန ဧတ္တကမ္ပိ ဝိသဒံ ကာတုံ န သက္ကောတိ၊ ဗျတ္တဿ ဘိက္ခုနော အာယတ္တောဝ ဟောတီ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ပါဠိယမ္ပိ ဝုတ္တမေဝ ‘‘တေဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူဟိ ဧကော ဘိက္ခု သာမန္တာ ¶ အာဝါသာ သဇ္ဇုကံ ပါဟေတဗ္ဗော ‘ဂစ္ဆ၊ အာဝုသော၊ သံခိတ္တေန ဝါ ဝိတ္ထာရေန ဝါ ပါတိမောက္ခံ ပရိယာပုဏိတွာ အာဂစ္ဆာ’’’တိ (မဟာဝ။ ၁၆၃)။

၄၁၄။ ဥဒ္ဒိသန္တေ ဝါတိ (မဟာဝ။ ၁၇၂) ပါတိမောက္ခေ ဥဒ္ဒိသိယမာနေ သမာ ဝါ ထောကတရာ ဝါ ယဒိ အာဂစ္ဆေယျုံ၊ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ သုဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ နိသီဒိတွာ အဝသေသကံ သောတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။

၄၁၅။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တေ (မဟာဝ။ ၁၇၂) ဝါ သကလာယ ဝါ ဧကစ္စာယ ဝါ ပရိသာယ ဝုဋ္ဌိတာယ သမာ ဝါ ထောကတရာ ဝါ ယဒိ အာဂစ္ဆေယျုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ပါရိသုဒ္ဓိန္တိ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ။ ကရေယျေသန္တိ ကရေယျ ဧသံ၊ ဧတေသံ သန္တိကေတိ အတ္ထော။ ဗဟုကာထ စေတိ အထ ဗဟုကာ စေ၊ ပုန အာဂတာ ဗဟုကာ စေတိ အတ္ထော ¶ ၊။ ‘‘ဥဒ္ဒိဿမာနေ၊ ဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တေ ဧကစ္စာယ ဝုဋ္ဌိတာယ သကလာယ ဝုဋ္ဌိတာယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၇၂) အာဂတေသု သဗ္ဗဝိကပ္ပေသု ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကတွာ ပုန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေတိ အတ္ထော။

၄၁၆။ ဣတရာနန္တိ အာဂန္တုကာနံ။ သစေတရောတိ သစေ စာတုဒ္ဒသိကောတိ အတ္ထော။ သမာနေတရေနုဝတ္တန္တူတိ သမာ ဝါ ဦနာ ဝါ ဣတရေ အာဂန္တုကာ ပုရိမာနံ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တန္တူတိ အတ္ထော။ သစေဓိကာတိ အာဂန္တုကာ သစေ အဓိကာ၊ ပုရိမာ အာဝါသိကာ အနုဝတ္တန္တူတိ အတ္ထော။ သေသေပျယံ နယောတိ ‘‘အာဂန္တုကာနံ ပန္နရသော ဟောတိ၊ အာဝါသိကာနံ စာတုဒ္ဒသော’’တိ ဣတရေပိ သမထောကာ အာဂန္တုကာ အာဝါသိကာနံ အနုဝတ္တန္တူတိအာဒိနာ နယေန ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

၄၁၇။ မူလဋ္ဌာတိ အာဝါသိကာ။ သမထောကာနံ အာဂန္တုကာနံ။ သာမဂ္ဂိံ ဒေန္တု ကာမတောတိ ယဒိ ဣစ္ဆန္တိ၊ ဒေန္တူတိ အတ္ထော။

၄၁၈။ နော စေ ဒေန္တိ၊ အာဂန္တုကေဟိ ဗဟိ ဂန္တွာန ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ အနိစ္ဆာယ သာမဂ္ဂီ ဒေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။

၄၁၉။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန သဉ္စိစ္စ န သာဝေတဗ္ဗံ။ ယော န သာဝေယျ၊ အာပတ္တိ ¶ ဒုက္ကဋဿာ’’တိဝုတ္တတ္တာ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ‘‘သာဝေယျ သုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသကေန ဝါယမိတုံ ကထံ သာဝေယျန္တိ၊ ဝါယမန္တဿ အနာပတ္တီ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၅၄) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သဉ္စိစ္စ အဿာဝေန္တဿ ဒုက္ကဋ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၄၂၀။ တထာတိ ¶ ဒုက္ကဋန္တိ အတ္ထော။ ကလ္လောတိ အဂိလာနော။ ပေသိတောတိ အာဏတ္တော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ထေရေန အာဏတ္တေန အဂိလာနေန န သမ္မဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ယော န သမ္မဇ္ဇေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒိ (မဟာဝ။ ၁၅၉) ဝုတ္တံ။

၄၂၁-၃။ ဣဒါနိ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ဒဿေတုံ ‘‘သမ္မဇ္ဇိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဉ္ဇလိံ (မဟာဝ။ ၁၆၈) ပဂ္ဂယှာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေတိ အဝသေသာ ဒွေ ဧဝံ သမုဒီရိယာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂါဒိကရဏဝသေန သမတ္တပုဗ္ဗာရမ္ဘေန တေ ဒွေ ဘိက္ခူ နဝေန ဧဝမီရိယာ ဝတ္တဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

၄၂၄-၅။ ဣဒါနိ ဒွီဟိ ကတ္တဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွီသု ထေရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၄၂၆။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတုန္နံ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၆၈) စ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိဏ္ဏံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၆၈) စ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွိန္နံ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထံ ကာတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၆၈) စ ဝုတ္တံ သင်္ဃုပေါသထဉ္စ ပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယတ္ထ ဧကော ဘိက္ခု ဝိဟရတိ၊ တဿ အနုညာတံ အဓိဋ္ဌာနုပေါသထံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဗ္ဗကိစ္စ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ ပုဗ္ဗကိစ္စံ နာမ သမ္မဇ္ဇနာဒိကံယေဝ။

၄၂၇။ သင်္ဃုပေါသထပါရိသုဒ္ဓိဥပေါသထအဓိဋ္ဌာနဥပေါသထာနံ ဝသေန တံ တံ ဥပေါသထံ ယဒိ ကယိရုန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၄၂၈။ ဝဂ္ဂေ (မဟာဝ။ ၁၇၃) စ သမဂ္ဂေ စ ‘‘ဝဂ္ဂေါ’’တိ သညိနော စ ‘‘ဝဂ္ဂေါ နု ခေါ၊ သမဂ္ဂေါ နု ခေါ’’တိ ဧဝံ ဝိမတိဿ စ ဒုက္ကဋံ၊ ‘‘နဿန္တေတေ ဝိနဿန္တေတေ၊ ကော တေဟိ အတ္ထော’’တိ ¶ ဧဝံ ¶ အနာဂတာနံ ဘိက္ခူနံ အတ္ထိဘာဝံ ဉတွာ ဘေဒါဓိပ္ပာယေန ဥပေါသထံ ကရောတော ထုလ္လစ္စယံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တဒုဘယေပိ ‘‘သမဂ္ဂေါ’’တိ သညိနော အနာပတ္တိ။

၄၂၉-၄၃၀။ သေသသဟဓမ္မိကာ နာမ ဘိက္ခုံ ဌပေတွာ အဝသေသာ စတ္တာရော။ အဘဗ္ဗဿာတိ ဧတ္ထ ပဏ္ဍကထေယျသံဝါသက တိတ္ထိယပက္ကန္တက တိရစ္ဆာနဂတ မာတုဃာတက ပိတုဃာတက အရဟန္တဃာတက ဘိက္ခုနိဒူသက သင်္ဃဘေဒက လောဟိတုပ္ပာဒကဥဘတောဗျဉ္ဇနကာ အဘဗ္ဗာ ဂဟိတာ။ ဧတ္ထ ပန နာဂမာဏဝကာဒယော တိရစ္ဆာနဂတပက္ခိကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတေသံ နိသိန္နပရိသာယဉ္စ ပါတိမောက္ခံ န ဥဒ္ဒိသေတိ သမ္ဗန္ဓော။

တထာတိ ယော ပန သင်္ဃော သဘာဂါပတ္တိကော၊ သောပိ န ဥဒ္ဒိသေ၊ ပရိဝုတ္ထေန ဆန္ဒေနပိ န ဥဒ္ဒိသေတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန စတုဗ္ဗိဓံ ပါရိဝါသိယံ ပရိသပါရိဝါသိယံ ရတ္တိပါရိဝါသိယံ ဆန္ဒပါရိဝါသိယံ အဇ္ဈာသယပါရိဝါသိယန္တိ။

ဧတ္ထ ပန ဘိက္ခူ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန သန္နိပတိတာ မေဃာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတာ ‘‘အနောကာသာ မယံ၊ အညတြ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဆန္ဒံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဥဋ္ဌဟန္တိ။ ဣဒံ ပရိသပါရိဝါသိယံ။ ကိဉ္စာပိ ပရိသပါရိဝါသိယံ၊ ဆန္ဒဿ ပန အဝိဿဋ္ဌတ္တာ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။

ပုနပိ ဘိက္ခူနံ ‘‘ဥပေါသထာဒီနိ ကရိဿာမာ’’တိ ရတ္တိံ သန္နိပတိတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တာနံယေဝ အရုဏော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ သစေ ‘‘စာတုဒ္ဒသိကံ ကရိဿာမာ’’တိ နိသိန္နာ၊ ‘‘ပန္နရသော’’တိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ပန္နရသိကံ ကာတုံ နိသိန္နာ၊ ပါဋိပဒေ အနုပေါသထေ ဥပေါသထံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ အညံ ပန သင်္ဃကိစ္စံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒံ ရတ္တိပါရိဝါသိယံ နာမ။

ပုန ¶ ဘိက္ခူ ‘‘ယံကိဉ္စိဒေဝ အဗ္ဘာနာဒိကမ္မံ ကရိဿာမာ’’တိ သန္နိပတိတာ ဟောန္တိ၊ တတြေကော နက္ခတ္တပါဌကော ဧဝံ ဝဒတိ ‘‘အဇ္ဇ နက္ခတ္တံ ဒါရုဏ’’န္တိ၊ တေ တဿ ဝစနေန ဆန္ဒံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တတ္ထေဝ နိသိန္နာ ဟောန္တိ။ အထညော အာဂန္တွာ ‘‘ကိံ နက္ခတ္တေန၊ ကရောထာ’’တိ ဝဒတိ။ ဣဒံ ဆန္ဒပါရိဝါသိယဉ္စေဝ အဇ္ဈာသယပါရိဝါသိယဉ္စ။ တသ္မိံ ပါရိဝါသိယေ ပုန ဆန္ဒပါရိသုဒ္ဓိံ အနာနေတွာ ကမ္မံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဣဒံ သန္ဓာယ ‘‘ဆန္ဒေန ပရိဝုတ္ထေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၄၃၁။ အာပန္နမာပတ္တိံ (မဟာဝ။ ၁၆၉၊ မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၆၉) ¶ အဒေသယိတွာန ဝါ ‘‘အဟံ၊ အာဝုသော၊ ဣတ္ထန္နာမာယ အာပတ္တိယာ ဝေမတိကော၊ ယဒါ နိဗ္ဗေမတိကော ဘဝိဿာမိ၊ တံ အာပတ္တိံ ပဋိကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဝိမတိံ အနာဝိကတွာန ဝါ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော အညတြ သင်္ဃသာမဂ္ဂိယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၃) ဝုတ္တတ္တာ အနုပေါသထေပိ ဝါ ကာတုံ န စ ကပ္ပတီတိ အတ္ထော။

၄၃၂။ ‘‘န စ ဘိက္ခဝေ တဒဟုပေါသထေ သဘိက္ခုကာ အာဝါသာ အဘိက္ခုကော အာဝါသော ဝါ အနာဝါသော ဝါ ဂန္တဗ္ဗော အညတြ သင်္ဃေန အညတြ အန္တရာယာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၁) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အဋ္ဌိတောပေါသထာဝါသာ’’တိ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၁) ဝုတ္တံ။ န ဝဇေ န ဂစ္ဆေ။ အဓိဋ္ဌာတုံ သီမမေဝ ဝါတိ သစေ ဝိဟာရေ ဥပေါသထံ ကရောန္တိ၊ ဥပေါသထာဓိဋ္ဌာနတ္ထံ သီမာပိ နဒီပိ န ဂန္တဗ္ဗာ။ သစေ ပနေတ္ထ ကောစိ ဘိက္ခု ဟောတိ၊ တဿ သန္တိကံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝိဿဋ္ဌဥပေါသထာပိ အာဝါသာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ ဂတော အဓိဋ္ဌာတုမ္ပိ လဘတီတိ။ ဥပေါသထဝိနိစ္ဆယော။

ဥပေါသထနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၃၃။ ‘‘အနုဇာနာမိ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စန္နံ သင်္ဃေ ပဝါရေတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၁၅) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သေသာ သင်္ဃပ္ပဝါရဏာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၁၅ အာဒယော) ဝုတ္တာ။

၄၃၄။ အဇ္ဇ ပဝါရဏာတိ ဧတ္ထ (မဟာဝ။ ၂၁၅ အာဒယော) ပန စာတုဒ္ဒသိကာယ ပဝါရဏာယ ‘‘အဇ္ဇ ပဝါရဏာ စာတုဒ္ဒသီ’’တိ ပုဗ္ဗကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ၊ ပန္နရသိယံ ‘‘အဇ္ဇ ပဝါရဏာ ပန္နရသီ’’တိ။

၄၃၇။ ထေရေသု ဥက္ကုဋိကံ နိသဇ္ဇ ပဝါရေန္တေသု သယံ ပန နဝေါ ယာဝ ပဝါရေတိ၊ တာဝ ဥက္ကုဋိကောဝ အစ္ဆတူတိ အတ္ထော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ ထေရေသု ဥက္ကုဋိကံ နိသိန္နေသု ပဝါရယမာနေသု အာသနေသု ¶ အစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ယော အစ္ဆေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿ။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒမန္တရာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတုံ၊ ယာဝ ပဝါရေတိ၊ ပဝါရေတွာ အာသနေ နိသီဒိတု’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၁၁) ဟိ ဝုတ္တံ။

၄၄၀-၂။ ဧဝံ တေဝါစိကပ္ပဝါရဏံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဒွေဝါစိကဧကဝါစိကသမာနဝဿိကပ္ပဝါရဏာသု ကတ္တဗ္ဗံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒါနေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒါနေနာတိ ဒါနေန ဝါ။ ဓမ္မသာကစ္ဆာတိ ဣမိနာ ဓမ္မကထာသုတ္တသင်္ဂါယနာဝိနယဝိနိစ္ဆယာဒယော ဂဟိတာ။ ဒါနေန ဝါ ဓမ္မသာကစ္ဆာယ ဝါ ကလဟေန ဝါ ရတ္တိယာ ခေပိတဘာဝတော တေဝါစိကာယ ဩကာသေ အသတိ ဒသဝိဓေ ဝါ အန္တရာယေ အနုရူပတော ဥတ္တိံ ဌပေတွာ ပဝါရေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဣဒါနိ ယထာနုရူပတော ဉတ္တိ ဌပိတာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဏာတု မေ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာဌပိတဉတ္တိယာတိ ဧတ္ထ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာစေဉတ္တိဌပိတာ၊ တေဝါစိကဒွေဝါစိကဧကဝါစိကာနံ ဝသေန ပဝါရေတဗ္ဗံ၊ သမာနဝဿိကပ္ပဝါရဏာဝ ဧကာ န ဝဋ္ဋတိ။ သစေ ‘‘သင်္ဃော တေဝါစိကံ ပဝါရေယျာ’’တိ ဌပိတာ၊ တေဝါစိကာ ¶ ဧဝ ဝဋ္ဋတိ၊ ဒွေဝါစိကာဒယော န ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘‘ဒွေဝါစိကံ ပဝါရေယျာ’’တိ ဝုတ္တေ ဒွေဝါစိကဉ္စ တေဝါစိကဉ္စ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧကဝါစိကသမာနဝဿိကာ န ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘‘ဧကဝါစိကံ ပဝါရေယျာ’’တိ ဝုတ္တေ ပန သမာနဝဿိကံ ဌပေတွာ သေသာ ဝဋ္ဋန္တိ။ ‘‘သမာနဝဿိက’’န္တိ ပန ဝုတ္တေ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋတီတိ။ အာဒိကေ စေတ္ထ အာဟရေတိ ဧတ္ထ ပဝါရဏာယပိ ပုဗ္ဗေ ဥပေါသထေ ဝုတ္တေ ‘‘ယဒိ သမာ အာဂစ္ဆေယျု’’န္တိအာဒိကေ ဝါရေ အာဟရေတိ အတ္ထော။

၄၄၃။ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သန္ဓာယ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တိဝဂ္ဂေါ စ စတုဝဂ္ဂေါ စ တိစတုဝဂ္ဂေါ။

၄၅၀။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ သာပတ္တိကေန ပဝါရေတဗ္ဗံ။ ယော ပဝါရေယျ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၃၅) ဝုတ္တတ္တာ သာပတ္တိကေနပိ ဝေမတိကေနပိ ပဝါရိယမာနေ အာပတ္တိံ သရန္တေနပိ ဥပေါသထေ ဝုတ္တနယေန ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဝဂ္ဂေ သမဂ္ဂေ ဝဂ္ဂေါတိ-သညိနော ဝိမတိဿ ဝါ’’တိအာဒိဂါထာတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ‘‘အန္တရာယံ ဝ သင်္ဃံ ဝါ-ဓိဋ္ဌာတုံ သီမမေဝ ဝါ’’တိ အဝသာနဂါထာ၊ တာဝ သေသာ ဥပေါသထေ ဝုတ္တာ ဂါထာယောတိ အဓိပ္ပေတာ။

၄၅၁။ ပဝါရိတေ ¶ စာတိ (မဟာဝ။ ၂၁၃ အာဒယော) ပဌမပဝါရဏာယ သင်္ဃမှိ ပဝါရိတေတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထ အဝုတ္ထောတိ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတော အပရိနိဋ္ဌိတတ္တာ ‘‘အဝုတ္ထော’’တိ ဝုစ္စတိ။

၄၅၂။ စာတုမာသိနီတိ ကတ္တိကပုဏ္ဏမီ။ ဧတ္ထ ဝုတ္ထဝဿာ နာမ ပစ္ဆိမိကာယ ဥပဂတာ။ ပဝါရဏာဝိနိစ္ဆယော။

ပဝါရဏာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၅၃။ စက္ခုသောတာဒိဘေဒေဟီတိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ ၄၅၄၊ မ။ နိ။ ၁။၄၁၁၊ အ။ နိ။ ၄။၁၉၈၊ ဓ။ သ။ ၁၃၅၂-၁၃၅၄၊ မဟာနိ။ ၁၉၆) ¶ စက္ခုသောတဃာနဇိဝှာကာယမနသင်္ခါတေဟိ ဆဟိ ဣန္ဒြိယေဟီတိ အတ္ထော။ ရူပသဒ္ဒါဒိဂေါစရေတိ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဓမ္မသင်္ခါတေသု ဆသု ဂေါစရေသူတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ဟတ္ထပါဒဟသိတကထိတဝိလောကိတာဒိဘေဒံ သုဘာကာရံ ဂဟေတွာ အယောနိသော မနသိ ကရောန္တဿ အဘိဇ္ဈာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရိ၊ စရတိ၊ စရိဿတီ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၉) နယေန ပဋိဃနိမိတ္တံ ဂဟေတွာ အယောနိသော မနသိ ကရောန္တဿ ဗျာပါဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧတ္ထ ပန ဣတ္ထိပုရိသနိမိတ္တံ ဝါ သုဘနိမိတ္တာဒိကံ ကိလေသဝတ္ထုဘူတံ နိမိတ္တံ အဂ္ဂဏှိတွာ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌမတ္တာဒိနာ ပဋိပဇ္ဇိတွာ အသုဘနိမိတ္တေ ယောနိသော မနသိကာရံ ဗဟုလီကရောန္တဿ အဘိဇ္ဈာယ ပဟာနံ ဟောတိ။ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရိ၊ တံ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာ’’တိအာဒိနာ ဝါ မေတ္တာဘာဝနာဒိဝသေန ဝါ ယောနိသော မနသိ ကရောန္တဿ ဗျာပါဒပ္ပဟာနံ ဟောတိ။ ဧဝမိဒံ သင်္ခေပတော ရူပါဒီသု ကိလေသာနုဗန္ဓနိမိတ္တာဒိဂ္ဂါဟပရိဝဇ္ဇနလက္ခဏံ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိံ၊ (အဇိတာတိ ဘဂဝါ၊)

ပညာယေတေ ပိဓိယျရေ’’တိ –။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁)၊

ဝုတ္တတ္တာ ¶ ‘‘သတိမာ သမ္ပဇာနော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ ပန စတုဗ္ဗိဓံ သမ္ပဇညံ သာတ္ထကသပ္ပာယဂေါစရအသမ္မောဟဝသေန။ သံဝရဝိနိစ္ဆယော။

၄၅၅။ ဒေသနာ ¶ သံဝရော ဧဋ္ဌိ၊ ပစ္စဝေက္ခဏ ဘေဒတောတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၈၅၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၉) ဒေသနာသုဒ္ဓိ သံဝရသုဒ္ဓိ ပရိယေဋ္ဌိသုဒ္ဓိ ပစ္စဝေက္ခဏသုဒ္ဓီတိ ဧဝံ စတုဗ္ဗိဓာ သုဒ္ဓီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တာဟိ သုဒ္ဓီဟိ ဝိသုဇ္ဈနကေ ဒဿေတုံ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသမ္မတ’’န္တိအာဒိမာဟ။

၄၅၆။ ‘‘ပုန ဧဝံ န ကရိဿ’’န္တိ စိတ္တာဓိဋ္ဌာနသံဝရာ ယသ္မာ သုဇ္ဈတိ ဣန္ဒြိယသံဝရော၊ တသ္မာ ဣန္ဒြိယသံဝရော ‘‘သံဝရသုဒ္ဓီ’’တိ ဝုတ္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။

၄၅၇။ ပဟာယာနေသနန္တိ အနေသနံ ပဟာယ ဓမ္မေန ဥပ္ပာဒေန္တဿ ပစ္စယေတိ ပါဌသေသော။

၄၅၈။ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝါမိ…ပေ… ဥပ္ပန္နာနံ ဝေယျာဗာဓိကာနံ…ပေ… ပရမတာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈) စ ဧဝံ စတူသုပိ ပစ္စယေသု ယထာဝုတ္တပစ္စဝေက္ခဏသုဇ္ဈနာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ပန ဒုဝိဓံ ပစ္စဝေက္ခဏံ ပဋိလာဘကာလေ စ ပရိဘောဂကာလေ စ။ ပဋိလာဘကာလေ ဟိ ဓာတုဝသေန ဝါ ပဋိက္ကူလဝသေန ဝါ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ဌပိတစီဝရာဒီနိ တတော ဥတ္တရိ ပရိဘုဉ္ဇန္တဿ အနဝဇ္ဇောဝ ပရိဘောဂေါ၊ ပရိဘောဂကာလေပိ။ သုဒ္ဓိဝိနိစ္ဆယော။

သုဒ္ဓိနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၅၉။ ‘‘စတ္တာရိမာနိ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပ္ပာနိ စေဝ သုလဘာနိ စ၊ တာနိ စ အနဝဇ္ဇာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ပံသုကူလံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စီဝရာနံ အပ္ပဉ္စ သုလဘဉ္စ၊ တဉ္စ အနဝဇ္ဇံ။ ပိဏ္ဍိယာလောပေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘောဇနာနံ အပ္ပဉ္စ သုလဘဉ္စ၊ တဉ္စ အနဝဇ္ဇံ။ ရုက္ခမူလံ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သေနာသနာနံ အပ္ပဉ္စ သုလဘဉ္စ၊ တဉ္စ အနဝဇ္ဇံ။ ပူတိမုတ္တဘေသဇ္ဇံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘေသဇ္ဇာနံ အပ္ပဉ္စ သုလဘဉ္စ၊ တဉ္စ အနဝဇ္ဇံ။ ဣမာနိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတ္တာရိ အပ္ပာနိ စေဝ သုလဘာနိ စ၊ တာနိ စ အနဝဇ္ဇာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၇၊ ဣတိဝု။ ၁၀၁) ဝစနတော ‘‘အပ္ပေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သန္တုဋ္ဌောတိ ဧတ္ထ ယထာလာဘယထာဗလယထာသာရုပ္ပသန္တောသာနံ ဝသေန ဧကေကသ္မိံ ပစ္စယေ တယော တယော ကတွာ စတူသု ပစ္စယေသု ဒွါဒသ သန္တောသာ ဟောန္တိ။ မတ္တညူတိ ဧတ္ထ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၂၂၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၁၆၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၂၈၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၂၄-၁၃၄) စတ္တာရော မတ္တာ ပရိယေသနမတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တာ ပရိဘောဂမတ္တာ ဝိဿဇ္ဇနမတ္တာတိ။ ဣတရီတရေန ယာပေန္တော သုဘရော နာမ။ သန္တောသဝိနိစ္ဆယော။

သန္တောသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၆၁-၂။ အသုဘန္တိ အသုဘဘာဝနာ။ ဣမေ စတ္တာရော စတုရာရက္ခာ နာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ တေ ဒဿေတုံ ‘‘အာရကတ္တာဒိနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာရကတ္တာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာရကတ္တာ၊ အရီနံ အရာနဉ္စ ဟတတ္တာ၊ ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ၊ ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝါတိ ဣမေဟိ တာဝ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သော ဘဂဝါ အရဟန္တိ အနုဿရိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အာရကတ္တာ ¶ ဟတတ္တာ စ၊ ကိလေသာရီန သော မုနိ၊

ဟတသံသာရစက္ကာရော၊ ပစ္စယာဒီန စာရဟော၊

န ရဟော ကရောတိ ပါပါနိ၊ အရဟံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၀)၊

ဘဂဝါ ¶ ပန သဗ္ဗကိလေသေဟိ သုဝိဒူရဝိဒူရေ ဌိတော မဂ္ဂေန သဝါသနကိလေသာနံ ဟတတ္တာ၊ တသ္မာ ‘‘အာရကတ္တာ အရဟ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

နာထော တေနာရဟံ မတော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၅)၊

ဘဂဝတာ ပန သဗ္ဗကိလေသာရယော ဟတာ၊ တသ္မာ ‘‘အရီနံ ဟတတ္တာပိ အရဟ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယသ္မာ ရာဂါဒိသင်္ခါတာ၊ သဗ္ဗေပိ အရယော ဟတာ၊

ပညာသတ္ထေန နာထေန၊ တသ္မာပိ အရဟံ မတော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၆)၊

ယံ ပနေတံ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာမယနာဘိပုညာဘိသင်္ခါရအပုညာဘိသင်္ခါရအာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရာရံ ဇရာမရဏနေမိ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃) ဝစနတော အာသဝသမုဒယမယေန အက္ခေန ဝိဇ္ဈိတွာ တိဘဝရထေ ယောဇိတံ အနာဒိကာလပ္ပဝတ္တံ သံသာရစက္ကံ၊ တဿ ဘဂဝတော ဗောဓိရုက္ခမူလေ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယပါဒေဟိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ သဒ္ဓါဟတ္ထေန ကမ္မက္ခယကရဉာဏဖရသုံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗေ အရာ ဟတာ။ တသ္မာ ‘‘အရာနံ ဟတတ္တာ အရဟ’’န္တိ ဝုတ္တော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အရာ သံသာရစက္ကဿ၊ ဟတာ ဉာဏာသိနာ ယတော၊

လောကနာထေန တေနေသ၊ အရဟန္တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၈)၊

အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျတ္တာ ¶ စီဝရာဒီနံ ပစ္စယာနံ ဥတ္တမပူဇာယ စ ယုတ္တော ဘဂဝါ၊ တသ္မာ ‘‘ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ စ အရဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

တသ္မာ ဇိနော အရဟတိ နာမမေတ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၉)၊

ယထာ လောကေ ကေစိ ပဏ္ဍိတမာနိနော အသိလောကဘယေန ရဟော ပါပါနိ ကရောန္တိ၊ တထာ ဘဂဝါ ကဒါစိပိ န ကရောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပါပကရဏေ ရဟာဘာဝါ စ အရဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယသ္မာ နတ္ထိ ရဟော နာမ၊ ပါပကမ္မေသု တာဒိနော၊

ရဟာဘာဝေန တေနေသ၊ အရဟံ ဣတိ ဝိဿုတော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၀) –

ဧဝံ အာရကတ္တာဒိနာ အရဟန္တိ ဘာဝေတဗ္ဗံ။

သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ သမ္မာတိ ဉာယေနေဝ၊ အဘိညေယျေ ဓမ္မေ အဘိညေယျတော ပရိညေယျေ ဓမ္မေ ပရိညေယျတော ပဟာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ပဟာတဗ္ဗတော သစ္ဆိကာတဗ္ဗေ ဓမ္မေ သစ္ဆိကာတဗ္ဗတော ဘာဝေတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ဘာဝေတဗ္ဗတော ဧဝါတိ အတ္ထော။ သာမဉ္စာတိ အတ္တနာဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အဘိညေယျံ အဘိညာတံ၊ ဘာဝေတဗ္ဗဉ္စ ဘာဝိတံ၊

ပဟာတဗ္ဗံ ပဟီနံ မေ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓါသ္မိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၆၃)၊

‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော သုဂတော လောကဝိဒူ အနုတ္တရော ပုရိသဒမ္မသာရထိ သတ္ထာဒေဝမနုဿာနံ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ နဝဘေဒေ ဘဂဝတော ဂုဏေ ယာ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သတိယေဝ အနုဿတိ၊ ပဝတ္တိတဗ္ဗဋ္ဌာနမှိယေဝ ဝါ ပဝတ္တတ္တာ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဿ ¶ ကုလပုတ္တဿ အနုရူပါ သတီတိ အနုဿတိ၊ ဗုဒ္ဓံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနုဿတိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ၊ ယာ ဧဝံ နဝဝိဓေန ပဝတ္တာ သတိ ¶ ၊ သာ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ နာမာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗာကာရေန ပန အာစရိယေန ဗုဒ္ဓဃောသေန ဗုဒ္ဓါနုဿတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၃ အာဒယော) ဝုတ္တာ၊ အတ္ထိကေန ပန တတော ပစ္စာသီသိတဗ္ဗာ။

၄၆၃-၄။ စတုရာရက္ခာယ သာယံပါတံ ဘာဝေတဗ္ဗတ္တာ မေတ္တာဘာဝနံ ဒဿေန္တေန ထေရေန သဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာဝသေန ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတရထာ ‘‘အတ္တာနံ ဥပမံ ကတွာ၊ န ဟနေယျ န ဃာတယေ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၂၉-၁၃၀) ဝစနတော သဗ္ဗပဌမံ ‘‘အဟံ သုခိတော ဟောမိ၊ အဝေရော’’တိအာဒိနာ နယေန ဘာဝေတွာဝ အတ္တနိ စိတ္တံ နိပရိဗန္ဓမာနံ ကတွာ ပစ္ဆာ အာစရိယုပဇ္ဈာယာဒီသု ကမေန ဘာဝေတဗ္ဗာ။ အတ္တနိ ပန အပ္ပနာ န ဟောတိ။ ဂေါစရဂါမမှိ ဣဿရေ ဇနေတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၆၅) ဂေါစရဂါမေ။ သီမဋ္ဌသင်္ဃတော ပဋ္ဌာယ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ပရိစ္ဆိဇ္ဇာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ မေတ္တံ ဘာဝေန္တော ဘိက္ခုသင်္ဃေ မေတ္တာယ သဟဝါသီနံ မုဒုစိတ္တံ ဇနေတိ၊ အထဿ သုခသံဝါသတာ ဟောတိ။ သီမဋ္ဌကဒေဝတာသု မေတ္တာယ မုဒုကတစိတ္တာဟိ ဒေဝတာဟိ ဓမ္မိကာယ ရက္ခာယ သုသံဝိဟိတရက္ခော ဟောတိ။ ဂေါစရဂါမမှိ ဣဿရဇနေ မေတ္တာယ မုဒုကတစိတ္တသန္တာနေဟိ ဣဿရေဟိ ဓမ္မိကာယ ရက္ခာယ သုရက္ခိတပရိက္ခာရော ဟောတိ။ တတ္ထ မနုဿေ မေတ္တာယ ပသာဒိတစိတ္တေဟိ တေဟိ အပရိဘူတော ဟုတွာ ဝိစရတိ။ သဗ္ဗသတ္တေသု မေတ္တာယ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတစာရော ဟောတိ။

၄၆၅-၆။ ဝဏ္ဏတော စ သဏ္ဌာနတော စ ဩကာသတော စ ဒိသတော စ ပရိစ္ဆေဒတော စ ကေသာဒိကောဋ္ဌာသေ ဝဝတ္ထပေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ ဝဏ္ဏတောတိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၁၀) ကေသာဒီနံ ဝဏ္ဏတော။ သဏ္ဌာနတောတိ တေသံယေဝ သဏ္ဌာနတော။ ဩကာသတောတိ ‘‘အယံ ကောဋ္ဌာသော ဣမသ္မိံ နာမ ဩကာသေ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ ဧဝံ တဿ တဿ ဩကာသတော။ ဒိသတောတိ ¶ ဣမသ္မိံ သရီရေ နာဘိတော ဥဒ္ဓံ ဥပရိမာ ဒိသာ၊ အဓော ဟေဋ္ဌိမာ ဒိသာ၊ တသ္မာ ‘‘အယံ ကောဋ္ဌာသော ဣမိဿာ နာမ ဒိသာယာ’’တိ ဒိသာ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာ။ ပရိစ္ဆေဒတောတိ သဘာဂပရိစ္ဆေဒတော ဝိသဘာဂပရိစ္ဆေဒတောတိ ဒွေ ပရိစ္ဆေဒါ။ တတ္ထ ‘‘အယံ ကောဋ္ဌာသော ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ တိရိယဉ္စ ဣမိနာ နာမ ပရိစ္ဆေဒေါ’’တိ ဧဝံ သဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ကေသာ န လောမာ၊ လောမာ န ကေသာ’’တိ ဧဝံ အမိဿကဝသေန ဝိသဘာဂပရိစ္ဆေဒေါ။

ဧဝံ ¶ ပဉ္စဟိ အာကာရေဟိ ဝဝတ္ထာနာကာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ မနသိ ကရောန္တေန ဧဝံ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အနုပုဗ္ဗတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနုပုဗ္ဗတောတိ သဇ္ဈာယကရဏကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ကေသာ နခါ’’တိ ဧဝံ ဧကန္တရိကာယ ဝါ ‘‘လောမာ ကေသာ’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ဝါ န မနသိ ကာတဗ္ဗံ၊ အထ ခေါ ‘‘ကေသာ လောမာ’’တိအာဒိနာ နယေန အနုပဋိပါဋိယာ မနသိ ကာတဗ္ဗံ၊ အနုပဋိပါဋိယာ မနသိ ကရောန္တေနာပိ နာတိသီဃံ နာတိသဏိကံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ စေတသော ဝိက္ခေပေါ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗော။ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိံ သမတိက္ကမ္မ၊ မုဉ္စန္တဿာနုပုဗ္ဗတော’’တိ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ သတိ ဘာဝနာက္ကမေန အတ္ထော သုဝိညေယျော ဟောတိ။ ‘‘ကေသာ လောမာ’’တိအာဒိပညတ္တိံ အမနသိကတွာ ပဋိက္ကူလဘာဝေန ဧဝံ စိတ္တံ ဌပေတဗ္ဗံ။ မုဉ္စန္တဿာနုပုဗ္ဗတောတိ ယော ယော ကောဋ္ဌာသော အာပါထံ နာဂစ္ဆတိ၊ တံ တံ အနုပုဗ္ဗတော မုဉ္စန္တဿာတိ အတ္ထော။

၄၆၇။ ဣဒါနိ ယထာ ပဋိက္ကူလမနသိကာရော ကာတဗ္ဗော၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝဏ္ဏအာသယသဏ္ဌာနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတေဟိ ဝဏ္ဏာဒီဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ ပဋိက္ကူလာတိ ဘာဝနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၆၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၇၈) ကေသာ တာဝ ဝဏ္ဏတောပိ ပဋိက္ကူလာ။ တထာ ¶ ဟိ ယာဂုဘတ္တာဒီသု ကေသဝဏ္ဏံ ကိဉ္စိ ဒိသွာ ဇိဂုစ္ဆန္တိ။ သဏ္ဌာနတောပိ ပဋိက္ကူလာ။ တထာ ဟိ ရတ္တိံ ဘုဉ္ဇန္တာ ကေသသဏ္ဌာနံ မကစိဝါကာဒိကံ ဆုပိတွာ ဇိဂုစ္ဆန္တိ။ တေလမက္ခနာဒိဝိရဟိတာနဉ္စ အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိတ္တာနဉ္စ ဂန္ဓော အတိဝိယ ပဋိက္ကူလောတိ ဂန္ဓတောပိ ပဋိက္ကူလာ။ အသုစိဋ္ဌာနေ ဇာတသူပေယျပဏ္ဏံ ဝိယ ပုဗ္ဗလောဟိတမုတ္တကရီသပိတ္တသေမှာဒိနိဿန္ဒေန ဇာတတ္တာ အာသယတောပိ ပဋိက္ကူလာ။ ဂူထရာသိမှိ ဥဋ္ဌိတကဏ္ဏိကံ ဝိယ ဧကတိံသကောဋ္ဌာသရာသိမှိ ဇာတတ္တာ ဩကာသတောပိ ပဋိက္ကူလာ။ ဥဒ္ဓုမာတကံ ဝိနီလကံ ဝိပုဗ္ဗကံ ဝိစ္ဆိဒ္ဒကံ ဝိက္ခာယိတကံ ဝိက္ခိတ္တကံ ဟတဝိက္ခိတ္တကံ လောဟိတကံ ပုဠဝကံ အဋ္ဌိကန္တိ ဣမေသု ဥဒ္ဓုမာတကာဒီသု ဝတ္ထူသု အသုဘာကာရံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာ ဘာဝနာ ဝါ အသုဘံ နာမာတိ အတ္ထော။

၄၆၈။ ယံ ပနေတံ အရဟန္တာနံ ဝဋ္ဋဒုက္ခသမုစ္ဆေဒသင်္ခါတံ သမုစ္ဆေဒမရဏံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၆၇)၊ သင်္ခါရာနံ ခဏဘင်္ဂသင်္ခါတံ ခဏိကမရဏံ၊ ‘‘ရုက္ခော မတော၊ လောဟံ မတ’’န္တိအာဒိ သမ္မုတိမရဏဉ္စ၊ န တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။ ဣဓ ပန မရဏန္တိ ဧကဘဝပရိယာပန္နဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒေါ အဓိပ္ပေတော။ တမ္ပိ ကာလမရဏံ အကာလမရဏန္တိ ဒုဝိဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ကာလမရဏံ ပုညက္ခယေန ဝါ အာယုက္ခယေန ဝါ ဥဘယက္ခယေန ဝါ ဟောတိ၊ အကာလမရဏံ ဥပပီဠကဥပစ္ဆေဒကကမ္မဝသေန ¶ ။ ‘‘မရဏံ မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝါ ‘‘ဇီဝိတံ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဝါ ‘‘မရဏံ မရဏ’’န္တိ ဝါ ယောနိသော ဘာဝယိတွာနာတိ သမ္ဗန္ဓော။

၄၆၉-၇၀။ ယဿ ပန ဧတ္တာဝတာ ဥပစာရဇ္ဈာနံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေန ဝဓကပစ္စုပဋ္ဌာနတော သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိတော ဥပသံဟရဏတော ကာယဗဟုသာဓာရဏတော အာယုဒုဗ္ဗလတော အနိမိတ္တတော အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒတော ခဏပရိတ္တတောတိ ဣမေဟိ အဋ္ဌဟိ အာကာရေဟိ မရဏံ အနုဿရိတဗ္ဗံ၊ ဣဒါနိ ¶ တေ ဒဿေတုံ ‘‘ဝဓကဿေဝုပဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ အသိံ ဥက္ခိပိတွာ သီသံ ဆိန္ဒိတုံ ဌိတဝဓကော ဝိယ မရဏံ ပစ္စုပဋ္ဌိတမေဝါတိ ဘာဝနာ မရဏဿတိ နာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ သဗ္ဗံ အာရောဂျံ ဗျာဓိပရိယောသာနံ၊ သဗ္ဗံ ယောဗ္ဗနံ ဇရာပရိယောသာနံ၊ သဗ္ဗံ ဇီဝိတံ မရဏပရိယောသာနံ၊ တသ္မာ ‘‘အယံ ယောဗ္ဗနာဒိကာယသမ္ပတ္တိ တာဝဒေဝ သောဘတိ၊ ယာဝ မရဏသင်္ခါတာ ဝိပတ္တိ န ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိတော စ၊ သတ္တဟာကာရေဟိ ဥပသံဟရဏတော မရဏံ အနုဿရိတဗ္ဗံ ယသမဟတ္တတော ပုညမဟတ္တတော ထာမမဟတ္တတော ဣဒ္ဓိမဟတ္တတော ပညာမဟတ္တတော ပစ္စေကဗုဒ္ဓတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတောတိ။ တတ္ထ ‘‘ဣဒံ မရဏံ နာမ မဟာယသာနံ မဟာပရိဝါရာနံ မဟာသမ္မတမန္ဓာတာဒီနမ္ပိ ဥပရိ ပတတိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန မယှံ ဥပရိ န ပတိဿတီ’’တိ ဧဝံ ယသမဟတ္တတော၊

‘‘ဝါသုဒေဝေါ ဗလဒေဝေါ၊ ဘီမသေနာဒယော မဟာ၊

ဗလာ မစ္စုဝသံ ပတ္တာ၊ မာဒိသေသု ကထာဝ ကာ’’တိ။ –

‘‘မဟာမောဂ္ဂလ္လာနာဒီနံ မဟိဒ္ဓိကာနမ္ပိ ဥပရိ ပတတိ၊ မာဒိသေသု ကထာဝ ကာ’’တိ ဧဝံ ဣဒ္ဓိမဟတ္တတော၊ ‘‘သာရိပုတ္တာဒီနံ မဟာပညာနမ္ပိ ဥပရိ ပတတိ၊ မာဒိသေသု ကထာဝ ကာ’’တိ ¶ ဧဝံ ပညာမဟတ္တတော။ ဧဝံ ဣတရေသမ္ပိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ မဟန္တဘာဝံ စိန္တေတွာ ‘‘တေသမ္ပိ ဥပရိ မရဏံ ပတတိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန မယှံ ဥပရိ န ပတိဿတီ’’တိ ဧဝံ ဥပသံဟရဏတော စ၊ ‘‘အယံ ကာယော ဗဟုသာဓာရဏော အဇ္ဈတ္တိကာနံယေဝ အနေကသတာနံ ရောဂါနံ ဗာဟိရာနံ အဟိဝိစ္ဆိကာဒီနဉ္စာ’’တိ ကာယဗဟုသာဓာရဏတော စ၊ ‘‘အဿာသပဿာသပဋိဗဒ္ဓံ ဇီဝိတ’’န္တိအာဒိနာ နယေန အာယုဒုဗ္ဗလတော စ၊

အနိမိတ္တာ န နာယရေ’’တိ။ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၀၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၃၄) –

ဧဝံ ကာလဝဝတ္ထာနဿ အဘာဝတော စ၊ ‘‘ယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိရံ ဇီဝတိ၊ သော ဝဿသတံ ဇီဝတိ အပ္ပံ ဝါ ဘိယျော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၄၅) ဝုတ္တတ္တာ ဧဝမာဒိနာ နယေန အဒ္ဓါနဿ ပရိစ္ဆေဒါစ ဘာဝနာ မရဏဿတိ နာမာတိ အတ္ထော။ ခဏပရိတ္တတော စ မရဏဿတိ ဘာဝေတဗ္ဗာ။

လဟု သော ဝတ္တတေ ခဏော’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၇၆) –

ဟိ ဝုတ္တံ။ စတုရာရက္ခဝိနိစ္ဆယော။

စတုရာရက္ခနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၇၁-၂။ နာမရူပံ ¶ ¶ ပရိဂ္ဂယှာတိ ဧတ္ထ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၆၂ အာဒယော) နာမရူပပရိဂ္ဂဟံ ကာတုကာမေန တာဝ ဌပေတွာ နေဝသညာနာသညာယတနံ အဝသေသေသု ယံ ကိဉ္စိ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ ဝိတက္ကာဒီနိ ဈာနင်္ဂါနိ စ တံသမ္ပယုတ္တေ စ ဖဿာဒယော ဓမ္မေ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနဝသေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘သဗ္ဗမေတံ အာရမ္မဏာဘိမုခံ နမနတော နမနဋ္ဌေန နာမ’’န္တိ ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗံ။ တတော တဿ ပစ္စယံ ပရိယေသန္တော ‘‘ဟဒယဝတ္ထုံ နိဿာယ ဝတ္တတီ’’တိ ပဿတိ၊ ပုန ဝတ္ထုဿ ပစ္စယဘူတာနိ စ ဥပါဒါရူပါနိ စ ပဿိတွာ ‘‘ဣဒံ သဗ္ဗံ ရုပ္ပနတော ဝိကာရာပတ္တိတော ရူပ’’န္တိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ပုန တဒုဘယံ ‘‘နမနလက္ခဏံ နာမံ၊ ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရူပ’’န္တိ ဧဝံ သင်္ခေပတော နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတိ။ ဣဒံ သဗ္ဗံ သမထယာနိကဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနာယာနိကော ပန စတုဓာတုဝဝတ္ထာနမုခေန ဘူတုပါဒါယရူပါနိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘သဗ္ဗမေတံ ရုပ္ပနတော ရူပ’’န္တိ ပဿတိ။ တတော ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္နရူပဿ စက္ခာဒီနိ နိဿာယ ပဝတ္တမာနာ အရူပဓမ္မာပိ အာပါထမာဂစ္ဆန္တိ။ တတော သဗ္ဗေပိ တေ အရူပဓမ္မေ နမနလက္ခဏေန ဧကတော ကတွာ ‘‘ဧတံ နာမ’’န္တိ ပဿတိ။ သော ‘‘ဣဒံ နာမံ၊ ဣဒံ ရူပ’’န္တိ ဒွေဓာ ဝဝတ္ထပေတိ။ ဧဝံ ဝဝတ္ထပေတွာ ‘‘နာမရူပတော ဥဒ္ဓံ အညော သတ္တော ဝါ ပုဂ္ဂလော ဝါ ပေါသော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ နတ္ထီ’’တိ ပဿတိ။

ယထာဟိ အင်္ဂသမ္ဘာရာ၊ ဟောတိ သဒ္ဒေါ ရထော ဣတိ၊

ဧဝံ ခန္ဓေသု သန္တေသု၊ ဟောတိ သတ္တောတိ သမ္မုတိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၁)၊

ဧဝမေဝ ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု သတိ သတ္တော၊ ပုဂ္ဂလောတိ ဝါ ဝေါဟာရမတ္တော ဟောတီတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန နာမရူပါနံ ယာထာဝဒဿနသင်္ခါတေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဘူတေန ဉာဏေန နာမရူပံ ပရိဂ္ဂယှာတိ အတ္ထော။

တတော ¶ တဿ စ ပစ္စယန္တိ ပုန တဿ နာမရူပဿ ပစ္စယံ ပရိဂ္ဂယှာတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တနယေန နာမရူပံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ ‘‘ကော နု ခေါ ဣမဿ ဟေတူ’’တိ ပရိယေသန္တော အဟေတုဝါဒဝိသမဟေတုဝါဒေသု ဒေါသံ ဒိသွာ ရောဂံ ဒိသွာ တဿ နိဒါနသမုဋ္ဌာနံ ပရိယေသန္တော ဝေဇ္ဇော ဝိယ တဿ ဟေတုဉ္စ ပစ္စယဉ္စ ပရိယေသန္တော အဝိဇ္ဇာ တဏှာ ဥပါဒါနံ ကမ္မန္တိ ဣမေ စတ္တာရော ဓမ္မေ နာမရူပဿ ဥပ္ပာဒပစ္စယတ္တာ ‘‘ဟေတူ’’တိ စ အာဟာရံ ဥပတ္ထမ္ဘနဿ ပစ္စယတ္တာ ‘‘ပစ္စယော’’တိ ¶ စ ပဿတိ။ ‘‘ဣမဿ ကာယဿ အဝိဇ္ဇာဒယော တယော ဓမ္မာ မာတာ ဝိယ ဒါရကဿ ဥပနိဿယာ ဟောန္တိ၊ ကမ္မံ ပိတာ ဝိယ ပုတ္တဿ ဇနကံ၊ အာဟာရော ဓာတိ ဝိယ ဒါရကဿ သန္ဓာရကော’’တိ ဧဝံ ရူပကာယဿ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟံ ကတွာ ပုန ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၄၃) နယေန နာမကာယဿပိ ဟေတုပစ္စယံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။

ဧဝံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော ‘‘အတီတာနာဂတာပိ ဓမ္မာ ဧဝမေဝ ပဝတ္တန္တီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကရောတိ။ တဿ ယာ သာ ပုဗ္ဗန္တံ အာရဗ္ဘ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါနံ၊ န နု ခေါ အဟောသိံ၊ ကိံ နု ခေါ၊ ကထံ နု ခေါ၊ ကိံ ဟုတွာ ကိံ အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါန’’န္တိ ပဉ္စဝိဓာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝုတ္တာ၊ ယာပိ အပရန္တံ အာရဗ္ဘ ‘‘ဘဝိဿာမိ နု ခေါ အဟံ အနာဂတမဒ္ဓါနံ၊ န နု ခေါ၊ ကိံ နု ခေါ၊ ကထံ နု ခေါ၊ ကိံ ဟုတွာ ကိံ ဘဝိဿာမိ နု ခေါ အဟံ အနာဂတမဒ္ဓါန’’န္တိ ပဉ္စဝိဓာ ဝုတ္တာ၊ ယာပိ ဧတရဟိ ဝါ ပန ပစ္စုပ္ပန္နံ အဒ္ဓါနံ အာရဗ္ဘ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ကထံကထီ ဟောတိ၊ အဟံ နု ခေါသ္မိ၊ နော နု ခေါသ္မိ၊ ကိံ နု ခေါသ္မိ၊ ကထံ နု ခေါသ္မိ၊ အယံ နု ခေါ သတ္တော ကုတော အာဂတော၊ သော ကုဟိံ ဂါမီ ဘဝိဿတီ’’တိ ဆဗ္ဗိဓာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝုတ္တာ၊ တာ သဗ္ဗာပိ ပဟီယန္တိ။ ဧဝံ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဏေန တီသု အဒ္ဓါသု ¶ ကင်္ခံ ဝိတရိတွာ ဌိတံ ဉာဏံ ‘‘ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓီ’’တိပိ ‘‘ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏ’’န္တိပိ ‘‘သမ္မာဒဿန’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။

ဧတ္ထ ပန တိဿော လောကိယပရိညာ ဉာတပရိညာ တီရဏပရိညာ ပဟာနပရိညာတိ။ တတ္ထ ‘‘ရုပ္ပနလက္ခဏံ ရူပံ၊ ဝေဒယိတလက္ခဏာ ဝေဒနာ’’တိ ဧဝံ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ပစ္စတ္တလက္ခဏသလ္လက္ခဏဝသေန ပဝတ္တာ ပညာ ဉာတပရိညာနာမ။ ‘‘ရူပံ အနိစ္စံ၊ ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ တေသံယေဝ ဓမ္မာနံ သာမညလက္ခဏံ အာရောပေတွာ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာပညာ တီရဏပရိညာ နာမ။ တေသု ဧဝံ ပန ဓမ္မေသု နိစ္စသညာဒိပဇဟနဝသေန ပဝတ္တာ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာ ပဟာနပရိညာ နာမ။ တတ္ထ သင်္ခါရပရိဂ္ဂဟတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟာ ဉာတပရိညာယ ဘူမိ။ ကလာပသမ္မသနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာ တီရဏပရိညာယ ဘူမိ။ ဘင်္ဂါနုပဿနတော ပဋ္ဌာယ ပဟာနပရိညာယ ဘူမိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ‘‘အနိစ္စတော အနုပဿန္တော နိစ္စသညံ ပဇဟတိ၊ ဒုက္ခတော အနုပဿန္တော သုခသညံ၊ အနတ္တတော အနုပဿန္တော အတ္တသညံ၊ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော နန္ဒိံ၊ ဝိရဇ္ဇန္တော ရာဂံ၊ နိရောဓေန္တော သမုဒယံ၊ ပဋိနိဿဇ္ဇန္တော ¶ အာဒါနံ ပဇဟတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၂) ဧဝံ ပဇဟန္တော နိစ္စသညာဒိပဟာနသာဓိကာနံ သတ္တန္နံ အနုပဿနာနံ အာဓိပစ္စံ ဟောတိ။ ဣတိ ဣမာသု ပရိညာသု သင်္ခါရပရိစ္ဆေဒဿ စေဝ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဿ စ သာဓိတတ္တာ ဣမိနာ ယောဂိနာ ဉာတပရိညာ အဓိဂတာ ဟောတိ။

ပုန ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ ဩဠာရိကံ ဝါ သုခုမံ ဝါ ဟီနံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ ယံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝါ၊ သဗ္ဗံ ရူပံ ဟုတွာ အဘာဝတော အနိစ္စံ၊ ဥဒယဗ္ဗယပ္ပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခံ၊ အဝသဝတ္တိတ္တာ အနတ္တာ။ ယာ ကာစိ ဝေဒနာ၊ ယာ ကာစိ သညာ၊ ယေ ကေစိ သင်္ခါရာ၊ ယံ ကိဉ္စိ ဝိညာဏံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နံ ¶ အဇ္ဈတ္တံ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ ဩဠာရိကံ ဝါ သုခုမံ ဝါ ဟီနံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ ယံ ဒူရေ သန္တိကေ ဝါ၊ သဗ္ဗံ ဝိညာဏံ ဟုတွာ အဘာဝတော အနိစ္စံ၊ ဥဒယဗ္ဗယပ္ပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခံ၊ အဝသဝတ္တိတ္တာ အနတ္တာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ကလာပသမ္မသနံ ကရောတိ။ ဣဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာန သင်္ခါရေ သမ္မသန္တော’’တိ။

ဧဝံ သင်္ခါရေသု အနိစ္စဒုက္ခအနတ္တဝသေန ကလာပသမ္မသနံ ကတွာ ပုန သင်္ခါရာနံ ဥဒယဗ္ဗယမေဝ ပဿတိ။ ကထံ? ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀) ရူပသမုဒယော၊ တဏှာကမ္မအာဟာရသမုဒယာ ရူပသမုဒယော’တိ ဧဝံ ရူပက္ခန္ဓဿ ပစ္စယသမုဒယဒဿနဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ၊ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတီ’’တိ ဧဝံ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ရူပနိရောဓော၊ တဏှာကမ္မအာဟာရနိရောဓာ ရူပနိရောဓော’တိ ဧဝံ ရူပက္ခန္ဓဿ ပစ္စယနိရောဓဒဿနဋ္ဌေန ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ၊ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတီ’’တိ ဧဝံ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝယံ ပဿတိ။ တထာ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယော၊ တဏှာကမ္မဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာသမုဒယော’’တိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ၊ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ဝေဒနာနိရောဓော၊ တဏှာကမ္မဖဿနိရောဓာ ဝေဒနာနိရောဓော’’တိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ၊ ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿ ဝယံ ပဿတိ။ ဧဝံ သညာက္ခန္ဓာဒီသုပိ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဝိညာဏက္ခန္ဓဿ ဖဿဋ္ဌာနေ နာမရူပသမုဒယာ၊ နာမရူပနိရောဓာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဧကေကသ္မိံ ခန္ဓေ ပစ္စယသမုဒယဝသေန စ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏဝသေန စ ပစ္စယနိရောဓဝသေန စ ဝိပရိဏာမလက္ခဏဝသေန စ ဥဒယဗ္ဗယဒဿနေန ဒသ ¶ ဒသ ကတွာ ပညာသ လက္ခဏာနိ ¶ ဝုတ္တာနိ။ တေသံ ဝသေန ဧဝံ ရူပဿ ဥဒယော ရူပဿ ဝယောတိ ပစ္စယတော စေဝ လက္ခဏတော စ ဝိတ္ထာရေန မနသိကာရံ ကရောတိ။

တဿေဝံ ကရောတော ‘‘ဣတိ ကိရ ဣမေ ဓမ္မာ အဟုတွာ သမ္ဘောန္တိ၊ ဟုတွာ ပဋိဝေန္တီ’’တိ ဉာဏံ ဝိသဒံ ဟောတိ။ ‘‘ဧဝံ ကိရ ဣမေ ဓမ္မာ အနုပ္ပန္နာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိ နိစ္စံ နဝါဝ ဟုတွာ သင်္ခါရာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ န ကေဝလဉ္စ နိစ္စံ နဝါ၊ သူရိယုဂ္ဂမနေ ဥဿာဝဗိန္ဒု ဝိယ၊ ဥဒကဗုဗ္ဗုဠော ဝိယ၊ ဥဒကေ ဒဏ္ဍရာဇိ ဝိယ၊ အာရဂ္ဂေ သာသပေါ ဝိယ၊ ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒေါ ဝိယ စ ပရိတ္တဋ္ဌာယိနော။ မာယာမရီစိသုပိနအလာတစက္ကဂန္ဓဗ္ဗနဂရဖေဏပိဏ္ဍကဒလိအာဒယော ဝိယ နိဿာရာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ စာနေန ဝယဓမ္မမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နဉ္စ ဝယံ ဥပေတီတိ ဣမိနာ အာကာရေန သမပညာသ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတံ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနံ နာမ ပဌမံ တရုဏဝိပဿနာဉာဏံ အဓိဂတံ ဟောတိ၊ ယဿာဓိဂမာ အာရဒ္ဓဝိပဿကောတိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။

အထဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ကုလပုတ္တဿ ဩဘာသော ဉာဏံ ပီတိ ပဿဒ္ဓိ သုခံ အဓိမောက္ခော ပဂ္ဂဟော ဥပဋ္ဌာနံ ဥပေက္ခာ နိကန္တီတိ ဒသ ဝိပဿနုပက္ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧတ္ထ ဩဘာသော နာမ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဉာဏဿ ဗလဝတ္တာ လောဟိတံ ပသီဒတိ၊ တေန ဆဝိတော ဩဘာသော နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တံ ဒိသွာ အယံ ယောဂီ ‘‘မဂ္ဂေါ မယာ ပတ္တော’’တိ တမေဝ ဩဘာသံ အဿာဒေတိ။ ဉာဏန္တိ ဝိပဿနာဉာဏမေဝေတံ၊ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တဿ သူရံ ပသန္နံ ဟုတွာ ပဝတ္တမာနံ ဒိသွာ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ အဿာဒေတိ။ ပီတီတိ ဝိပဿနာပီတိ ဧဝ။ တဿ ဟိ တသ္မိံ ခဏေ ပဉ္စဝိဓာ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဿဒ္ဓီတိ ဝိပဿနာပဿဒ္ဓိ။ တသ္မိံ သမယေ နေဝ ကာယစိတ္တာနံ ဒရထော ဂါရဝတာ ကက္ခဠတာ အကမ္မညတာ ဂေလညတာ ဝင်္ကတာ ဟောတိ။ သုခံ ဝိပဿနာသုခမေဝ။ တဿ ကိရ တသ္မိံ ¶ သမယေ သကလသရီရံ ဌပိတဝဋ္ဋိ ဝိယ အဘိသန္ဒယမာနံ အတိပဏီတံ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

အဓိမောက္ခော နာမ ဝိပဿနာက္ခဏေ ပဝတ္တာ သဒ္ဓါ။ တသ္မိံ ခဏေ စိတ္တစေတသိကာနံ အတိဝိယ ပသာဒဘူတာ ဗလဝတီ သဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပဂ္ဂဟော နာမ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တံ ဝီရိယံ။ တသ္မိဉှိ ခဏေ အသိထိလမနစ္စာရဒ္ဓံ သုပဂ္ဂဟိတံ ဝီရိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာ သတိ။ တသ္မိဉှိ ခဏေ သုပဋ္ဌိတာ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥပေက္ခာတိ ဒုဝိဓာ ဝိပဿနာဝဇ္ဇနဝသေန ¶ ။ တသ္မိံ ခဏေ သဗ္ဗသင်္ခါရဂ္ဂဟဏေ မဇ္ဈတ္တဘူတဝိပဿနုပေက္ခာသင်္ခါတံ ဉာဏံ ဗလဝန္တံ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ မနောဒွါရေ အာဝဇ္ဇနုပေက္ခာ စ၊ သာဝ တံ တံ ဌာနံ အာဝဇ္ဇေန္တဿ သူရာ တိခိဏာ ဟုတွာ ဝဟတိ။ နိကန္တိ ဝိပဿနာနိကန္တိ။ ဩဘာသာဒီသု အာလယံ ကုရုမာနာ သုခုမာ သန္တာကာရာ နိကန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧတ္ထ ဩဘာသာဒယော ကိလေသဝတ္ထုဘူတတာယ ‘‘ဥပက္ကိလေသာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ န အကုသလတ္တာ။ နိကန္တိ ပန ဥပက္ကိလေသော စေဝ ကိလေသဝတ္ထု စ။ ပဏ္ဍိတော ပန ဘိက္ခု ဩဘာသာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ဝိက္ခေပံ အဂစ္ဆန္တော ‘‘ဩဘာသာဒယော ဓမ္မာ န မဂ္ဂေါ၊ ဥပက္ကိလေသဝိနိမုတ္တံ ပန ဝီထိပ္ပဋိပန္နံ ဝိပဿနာဉာဏံ မဂ္ဂေါ’’တိ မဂ္ဂဉ္စ အမဂ္ဂဉ္စ ဝဝတ္ထပေတိ။ တဿေဝံ ‘‘အယံ မဂ္ဂေါ၊ အယံ န မဂ္ဂေါ’’တိ ဉတွာ ဌိတံ ဉာဏံ ‘‘မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဣတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌဝိဓဿ ဉာဏဿ ဝသေန သိခါပ္ပတ္တံ ဝိပဿနာဉာဏံ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ နာမ ဟောတိ။ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဉာဏံ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏံ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏန္တိ ဣမာနိ အဋ္ဌ ဉာဏာနိ နာမ။ ဧတာနိ နိဗ္ဗတ္တေတုကာမေန ယသ္မာ ဥပက္ကိလေသေဟိ အဘိဘူတံ ဟုတွာ လက္ခဏပ္ပဋိဝေဓံ ကာတုံ အသမတ္ထံ ¶ ဟောတိ စိတ္တံ၊ တသ္မာ ပုနပိ ဥဒယဗ္ဗယမေဝ ပဿိတဗ္ဗံ။ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿန္တဿ အနိစ္စလက္ခဏံ ယထာဘူတံ ဥပဋ္ဌာတိ၊ ဥဒယဗ္ဗယပ္ပဋိပီဠိတတ္တာ ဒုက္ခလက္ခဏဉ္စ ‘‘ဒုက္ခမေဝ စ သမ္ဘောတိ၊ ဒုက္ခံ တိဋ္ဌတိ ဝေတိ စာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၁) ပဿတော အနတ္တလက္ခဏဉ္စ။

ဧတ္ထ စ အနိစ္စံ အနိစ္စလက္ခဏံ၊ ဒုက္ခံ ဒုက္ခလက္ခဏံ၊ အနတ္တာ အနတ္တလက္ခဏန္တိ အယံ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ အနိစ္စန္တိ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ကသ္မာ? ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တဘာဝါ ဟုတွာ အဘာဝတော ဝါ။ အညထတ္တံ နာမ ဇရာ၊ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တံ အနိစ္စလက္ခဏံ၊ ဟုတွာ အဘာဝသင်္ခါတော ဝါ ဧကော အာကာရဝိကာရော။ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅) ဝစနတော တဒေဝ ခန္ဓပဉ္စကံ ဒုက္ခံ။ ကသ္မာ? အဘိဏှံ ပဋိပီဠိတတ္တာ။ အဘိဏှပ္ပဋိပီဠနာကာရော ဒုက္ခလက္ခဏံ။ ‘‘ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ ဝစနတော တဒေဝ ခန္ဓပဉ္စကံ အနတ္တာ။ ကသ္မာ? အဝသဝတ္တနတော။ အဝသဝတ္တနာကာရော အနတ္တလက္ခဏံ။ ဣမာနိပိ တီဏိ လက္ခဏာနိ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿန္တဿေဝ အာရမ္မဏာနိ ဟောန္တိ။

ပုနပိ ¶ သော ရူပါရူပဓမ္မေသု ဧဝ ‘‘အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ ဝိပဿတိ၊ တဿ သင်္ခါရာ လဟုံ လဟုံ အာပါထံ ဂစ္ဆန္တိ။ တတော ဥပ္ပာဒံ ဝါ ဌိတိံ ဝါ အာရမ္မဏံ အကတွာ တေသံ ခယဝယနိရောဓေ ဧဝ ပဿတော သတိ သန္တိဋ္ဌတီတိ ဣဒံ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ နာမ။ ဣမဿ ဥပ္ပာဒတော ပဋ္ဌာယ အဿ ယောဂိနော ‘‘ယထာ ဣမေ သင်္ခါရာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဘိဇ္ဇန္တိ၊ ဧဝံ အတီတေပိ သင်္ခါရာ ဘိဇ္ဇိံသု၊ အနာဂတေပိ ဘိဇ္ဇိဿန္တီ’’တိ နိရောဓမေဝ ပဿတော သတိ သန္တိဋ္ဌတိ၊ တဿ ဘင်္ဂါနုပဿနာဉာဏံ အာသေဝန္တဿ ဗဟုလီကရောန္တဿ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေသု သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဇလိတအင်္ဂါရကာသုအာဒယော ဝိယ မဟာဘယံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဧတံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ နာမ။ တဿ တံ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏံ အာသေဝန္တဿ ¶ သဗ္ဗေ ဘဝါဒယော အာဒိတ္တအင်္ဂါရာ ဝိယ၊ သမုဿိတခဂ္ဂါ ဝိယ ပစ္စတ္ထိကာ အပ္ပဋိသရဏာ သာဒီနဝါ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ ဣဒံ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏံ နာမ။ တဿ ဧဝံ သင်္ခါရေ အာဒီနဝတော ပဿန္တဿ ဘဝါဒီသု သင်္ခါရာနံ အာဒီနဝတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဥက္ကဏ္ဌနာ အနဘိရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဉာဏံ နာမ။ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒန္တဿ ဥက္ကဏ္ဌန္တဿ သဗ္ဗသ္မာ သင်္ခါရဂတာ မုဉ္စိတုကာမတာ နိဿရိတုကာမတာဝ ဟောတိ။ ဣဒံ မုဉ္စိတုကမျတာဉာဏံ နာမ။ ပုန တသ္မာ သင်္ခါရဂတာ မုဉ္စိတုံ ပုန တေ ဧဝ သင်္ခါရေ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏေန တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ တီရဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာဉာဏံ နာမ၊ ယော ဧဝံ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ ပရိဂ္ဂဏှန္တော တေသု အနတ္တလက္ခဏဿ သုဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝါ ‘‘အတ္တနိယ’’န္တိ ဝါ အဂ္ဂဏှန္တော သင်္ခါရေသု ဘယဉ္စ နန္ဒိဉ္စ ပဟာယ သင်္ခါရေသု ဥဒါသိနော ဟောတိ မဇ္ဈတ္တော၊ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘မမ’’န္တိ ဝါ န ဂဏှာတိ၊ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု ဥဒါသိနော မဇ္ဈတ္တော တီသု ဘဝေသု ဥပေက္ခကော၊ တဿ တံ ဉာဏံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ နာမ။ တံ ပနေတံ သဗ္ဗသင်္ခါရပ္ပဝတ္တံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ နိဗ္ဗာနနိန္နံ နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒံ ဟောတိ၊ နော စေ နိဗ္ဗာနံ သန္တတော ပဿတိ၊ ပုနပ္ပုနံ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ဝါ ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝါ တိဝိဓာနုပဿနာဝသေန သင်္ခါရာရမ္မဏမေဝ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။

ဧဝံ တိဋ္ဌမာနဉ္စ ဧတံ အနိမိတ္တော အပ္ပဏိဟိတော သုညတောတိ တိဏ္ဏံ ဝိမောက္ခာနံ ဝသေန ဝိမောက္ခမုခဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ တိဋ္ဌတိ။ တိဿော ဟိ အနုပဿနာ တီဏိ ဝိမောက္ခမုခါနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတ္ထ စ အနိစ္စတော မနသိ ကရောန္တော (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၂၃-၂၂၄) အဓိမောက္ခဗဟုလော အနိမိတ္တံ ဝိမောက္ခံ ပဋိလဘတိ။ ဒုက္ခတော မနသိ ကရောန္တော ပဿဒ္ဓိဗဟုလော အပ္ပဏိဟိတံ ဝိမောက္ခံ ပဋိလဘတိ။ အနတ္တတော မနသိ ကရောန္တော ဝေဒဗဟုလော သုညတဝိမောက္ခံ ပဋိလဘတိ။ ဧတ္ထ စ အနိမိတ္တော ¶ ဝိမောက္ခောတိ အနိမိတ္တာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော ¶ အရိယမဂ္ဂေါ။ သော ဟိ အနိမိတ္တာယ ဓာတုယာ ဥပ္ပန္နတ္တာ အနိမိတ္တော၊ ကိလေသေဟိ စ ဝိမုတ္တတ္တာ ဝိမောက္ခော။ ဧတေနေဝ နယေန အပ္ပဏိဟိတာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော အပ္ပဏိဟိတော၊ သုညတာကာရေန နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တော သုညတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဓိဂတသင်္ခါရုပေက္ခဿ ကုလပုတ္တဿ ဝိပဿနာ သိခါပ္ပတ္တာ ဟောတိ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာတိ ဧတဒေဝ။ ဧတံ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏံ အာသေဝန္တဿ ဘာဝေန္တဿ တိက္ခတရာ သင်္ခါရုပေက္ခာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

တဿ ဣဒါနိ မဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီတိ သင်္ခါရုပေက္ခာ သင်္ခါရေ ‘‘အနိစ္စာ’’တိ ဝါ ‘‘ဒုက္ခာ’’တိ ဝါ ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝါ သမ္မသိတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ။ ဘဝင်္ဂါ ဝုဋ္ဌာယ သင်္ခါရုပေက္ခာယ အာဂတနယေနေဝ အနိစ္စာဒိအာကာရေန မနသိ ကရိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ၊ တဒေဝ မနသိ ကရောတော ပဌမံ ဇဝနစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယံ ‘‘ပရိကမ္မ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဒနန္တရံ တထေဝ ဒုတိယံ ဇဝနစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယံ ‘‘ဥပစာရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဒနန္တရမ္ပိ တထေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဇဝနစိတ္တံ၊ ယံ ‘‘အနုလောမ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒံ တေသံ ပါဋိယေက္ကံ နာမံ။ အဝိသေသေန ပန တိဝိဓမေတံ အာသေဝနန္တိပိ ပရိကမ္မန္တိပိ ဥပစာရန္တိပိ အနုလောမန္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒံ ပန အနုလောမဉာဏံ သင်္ခါရာရမ္မဏာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ဝိပဿနာယ ပရိယောသာနံ ဟောတိ။ နိပ္ပရိယာယေန ပန ဂေါတြဘုဉာဏမေဝ ဝိပဿနာပရိယောသာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တတော ပရံ နိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကုရုမာနံ ပုထုဇ္ဇနဂေါတ္တံ အတိက္ကမမာနံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ ပဌမသမန္နာဟာရဘူတံ အပုနရာဝဋ္ဋကံ ဂေါတြဘုဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ပန ဉာဏံ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉ္စ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိဉ္စ န ဘဇတိ၊ အန္တရာ အဗ္ဗောဟာရိကမေဝ ဟောတိ၊ ဝိပဿနာသောတေ ပတိတတ္တာ ပန ဝိပဿနာတိ ဝါ ¶ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဂေါတြဘုဉာဏေ နိရုဒ္ဓေ တေန ဒိန္နသညာယ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနံ သီလဗ္ဗတပရာမာသသံယောဇနံ ဝိစိကိစ္ဆာသံယောဇနန္တိ တီဏိ သံယောဇနာနိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ဝိဒ္ဓံသေန္တော သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တဒနန္တရံ တဿေဝ ဝိပါကဘူတာနိ ဒွေ တီဏိ ဝါ ဖလစိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အနန္တရဝိပါကတ္တာ လောကုတ္တရာနံ။ ဖလပရိယောသာနေ ပနဿ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ။

တတော ဘဝင်္ဂံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပစ္စဝေက္ခဏတ္ထာယ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ဟိ ‘‘ဣမိနာ ဝတာဟံ မဂ္ဂေန အာဂတော’’တိ မဂ္ဂံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တတော ‘‘အယံ မေ အာနိသံသော လဒ္ဓါ’’တိ ¶ ဖလံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တတော ‘‘ဣမေ နာမ မေ ကိလေသာ ပဟီနာ’’တိ ပဟီနကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တတော ‘‘ဣမေ နာမ မေ ကိလေသာ အဝသိဋ္ဌာ’’တိ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယဝဇ္ဈေ ကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ အဝသာနေ ‘‘အယံ မေ ဓမ္မော အာရမ္မဏတော ပဋိဝိဒ္ဓါ’’တိ အမတံ နိဗ္ဗာနံ ပစ္စဝေက္ခတိ။ ဣတိ သောတာပန္နဿ အရိယသာဝကဿ ပဉ္စ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ ဟောန္တိ။ တထာ သကဒါဂါမိအနာဂါမီနံ။ အရဟတော ပန အဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧဝံ သဗ္ဗာနိပိ ဧကူနဝီသတိ ဟောန္တိ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေါဝ စေသော။ ပဟီနာဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဉှိ သေက္ခာနံ ဟောတိ ဝါ၊ န ဝါ။ ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ သော သောတာပန္နော အရိယသာဝကော တသ္မိံယေဝ ဝါ အာသနေ နိသိန္နော အပရေန ဝါ သမယေန ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ တနုဘာဝံ ကရောန္တော ဒုတိယမဂ္ဂံ ပါပုဏာတိ၊ တဒနန္တရံ ဝုတ္တနယေန ဖလဉ္စ။ တတော ဝုတ္တနယေန ကာမရာဂဗျာပါဒါနံ အနဝသေသပ္ပဟာနံ ကရောန္တော တတိယမဂ္ဂံ ပါပုဏာတိ၊ ဝုတ္တနယေန ဖလဉ္စ။ တတော တသ္မိံယေဝ ဝါ အာသနေ နိသိန္နော အပရေန ဝါ သမယေန ရူပရာဂအရူပရာဂမာနဥဒ္ဓစ္စအဝိဇ္ဇာနံ အနဝသေသပ္ပဟာနံ ကရောန္တော စတုတ္ထမဂ္ဂံ ¶ ပါပုဏာတိ၊ ဝုတ္တနယေန ဖလဉ္စ။ ဧတ္တာဝတာ စေသ အရဟာ နာမ အဋ္ဌမော အရိယပုဂ္ဂလော ဟောတိ မဟာခီဏာသဝေါ။ ဣတိ ဣမေသု စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏံ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ နာမ။

ဧတ္တာဝတာ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလာဒီနံ ဝုတ္တတ္တာ သီလဝိသုဒ္ဓိ စ မေတ္တာသုဘာဒီနံ ဝုတ္တတ္တာ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ စ နာမရူပပရိဂ္ဂဟာဒီနံ ဝသေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယော စာတိ သတ္တ ဝိသုဒ္ဓိယော ဝုတ္တာ ဟောန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပဋိပဒါက္ကမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပါပုဏေယျာနုပုဗ္ဗေန၊ သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယ’’န္တိ။ ဧတ္ထ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ဝိစိကိစ္ဆာ သီလဗ္ဗတပရာမာသော ကာမရာဂေါ ပဋိဃော ရူပရာဂေါ အရုပရာဂေါ မာနော ဥဒ္ဓစ္စံ အဝိဇ္ဇာတိ ဣမေ ဒသ ဓမ္မာ သဗ္ဗသံယောဇနာ နာမ။ ဧတေသု သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဝဇ္ဈာ၊ ကာမရာဂပဋိဃာ ဒုတိယမဂ္ဂေန တနုဘူတာ ဟုတွာ တတိယေန သမုဂ္ဃာတံ ဂစ္ဆန္တိ၊ သေသာနိ ပဉ္စ စတုတ္ထေနာတိ။ ဧဝံ အနုပုဗ္ဗေန သဗ္ဗသံယောဇနက္ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝိပဿနာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၇၃-၅။ အဓိသီလအဓိစိတ္တာနံ ¶ အဓိပညာယ စ သိက္ခနာ ဥတ္တရိ ဘိက္ခုကိစ္စံ နာမ နတ္ထိ ယသ္မာ၊ အတော အယံ ခုဒ္ဒသိက္ခာ သမုဒါဟဋာ။

ကေနာတိ စေ? ယဿ ထေရဿ လောကဝိစာရိနော လောကေ ဝိစရန္တဿ မဟတော ကိတ္တိသဒ္ဒဿ ပရိဿမော န သမ္ဘောတိ န ဟောတိ၊ ကိံ ဝိယ? မာလုတဿေဝ နိစ္စသော၊ ယထာ ¶ နိစ္စံ ဝိစရန္တဿ မာလုတဿ ပရိဿမော နတ္ထိ၊ ဧဝံ ဝိစရန္တဿ ကိတ္တိသဒ္ဒဿ ပရိဿမော နတ္ထိ၊ တေန ဓမ္မသိရိကေန သမုဒါဟဋာတိ သမ္ဗန္ဓော။

နိဋ္ဌိတော ခုဒ္ဒသိက္ခာယ၊ သမာသေန ဝိနိစ္ဆယော၊

ဝိတ္ထာရော ပန ဧတိဿာ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ပိဋကတ္တယံ။

တသ္မာ ဝိတ္ထာရကာမေန၊ သကလေ ပိဋကတ္တယေ၊

ကတ္တဗ္ဗော သာဒရော ဧတ္ထ၊ ဣတရေန ဝိသေသတောတိ။

ခုဒ္ဒသိက္ခာ-ပုရာဏဋီကာ နိဋ္ဌိတာ။

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ