📜

2. රූපකණ්ඩං

උද්දෙසවණ්ණනා

ඉදානි රූපමබ්යාකතං භාජෙතබ්බං, තඤ්ච කෙනචි සමයවවත්ථානං කත්වා න සක්කා භාජෙතුං. න හි රූපස්ස චිත්තුප්පාදෙන සමයවවත්ථානං සක්කා කාතුං අචිත්තසමුට්ඨානසබ්භාවතො, චිත්තසමුට්ඨානස්ස ච අනෙකචිත්තසමුට්ඨානතාය රූපසමුට්ඨාපකචිත්තානඤ්ච කෙසඤ්චි කත්ථචි අසමුට්ඨාපනතාය වවත්ථානාභාවතො, විඤ්ඤත්තිද්වයවජ්ජිතස්ස රූපස්ස අචිත්තසහභුභාවතො ච, න ච රූපානං උපසම්පජ්ජ විහරණෙන සමයවවත්ථානං යුජ්ජති මහග්ගතප්පමාණානං ඣානානං විය රූපානං උපසම්පජ්ජ විහාතබ්බතාභාවා, උපාදාරූපෙහි ච න යුජ්ජති තෙසං සහජාතාදිපච්චයභාවෙන අප්පවත්තනතො, නාපි මහාභූතෙහි යුජ්ජති කෙසඤ්චි මහාභූතානං කෙහිචි උපාදාරූපෙහි විනා පවත්තිතො අසමානකාලානඤ්ච සබ්භාවතො. න හි ‘‘යස්මිං සමයෙ පථවීධාතු උප්පන්නා හොති, තස්මිං සමයෙ චක්ඛායතනං හොතී’’ති සක්කා වත්තුං සොතාදිනිස්සයභූතාය පථවියා චිත්තාදිසමුට්ඨානාය ච සහ චක්ඛායතනස්ස අභාවා. එවං සොතායතනාදීසුපි යොජෙතබ්බං.

මහාභූතෙහි අසමානකාලානි විඤ්ඤත්තිඋපචයාදීනිපි තස්මිං සමයෙ හොන්තීති න සක්කා වත්තුන්ති. එකස්මිඤ්ච කාලෙ අනෙකානි කලාපසහස්සානි උප්පජ්ජන්ති පවත්තන්ති ච, න අරූපධම්මානං විය රූපානං කලාපද්වයසහාභාවො අත්ථි. එකස්මිඤ්ච කලාපෙ වත්තමානෙ එව අඤ්ඤස්ස නිරොධො, අඤ්ඤස්ස චුප්පත්ති හොතීති සබ්බථා රූපාබ්යාකතං සමයවවත්ථානං කත්වා න සක්කා විභජිතුං. එකකාදීහි පන නයෙහි න හෙතුආදිනා සභාවෙන විභජිතුං සක්කාති තථා විභජනත්ථං චිත්තුප්පාදකණ්ඩෙ තාව අවිභත්තං අබ්යාකතං අත්ථීති දස්සෙතුං සමයවවත්ථානෙන විනා අබ්යාකතස්ස සභාවතොයෙව නිද්දෙසෙ එකදෙසං නිද්දිසිත්වා නිගමනකරණස්ස අනුපපත්තිතො ච විභත්තඤ්ච අවිභත්තඤ්ච සබ්බං සඞ්ගණ්හන්තො ආහ ‘‘කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? කුසලා…පෙ… අසඞ්ඛතා ච ධාතු. ඉමෙ ධම්මා අබ්යාකතා’’ති. අවිභත්තෙ හි විභජිතබ්බෙ දස්සිතෙ විභජනං යුත්තං ඤාතුං ඉච්ඡාය උප්පාදිතායාති. එත්ථ පන විපාකකිරියාබ්යාකතං විභත්තත්තා න විභජිතබ්බං, අසඞ්ඛතා ච ධාතු භෙදාභාවතො. යං පනෙත්ථ භෙදයුත්තත්තා අවිභත්තත්තා ච විභජිතබ්බං, තං විභජන්තො ආහ ‘‘තත්ථ කතමං සබ්බං රූප’’න්තිආදි. අයමෙත්ථ පාළියොජනා.

නයං දස්සෙත්වාති එත්ථ හෙට්ඨා ගහණමෙව නයදස්සනං. තං විපාකෙසු කත්වා විඤ්ඤාතත්තා කිරියාබ්යාකතෙසු නිස්සට්ඨං. කාමාවචරාදිභාවෙන වත්තබ්බස්ස කිරියාබ්යාකතස්ස වා දස්සනං, තං කත්වා කාමාවචරාතිආදිකං ගහෙත්වා වුත්තත්තා නිස්සට්ඨං. පඤ්චවීසති රූපානීති පාළියං වුත්තානි දසායතනානි පඤ්චදස ච සුඛුමරූපානි, උපචයසන්තතියො වා එකන්ති කත්වා හදයවත්ථුඤ්ච. ඡන්නවුතීති චක්ඛාදිදසකා සත්ත උතුසමුට්ඨානාදයො තයො අට්ඨකා උතුචිත්තජා ද්වෙ සද්දා ච. කලාපභාවෙන පවත්තරූපරූපානි ‘‘රූපකොට්ඨාසා’’ති වුත්තානි රූපකලාපකොට්ඨාසභාවතො. කොට්ඨාසාති ච අංසා, අවයවාති අත්ථො. කොට්ඨන්ති වා සරීරං, තස්ස අංසා කෙසාදයො කොට්ඨාසාති අඤ්ඤෙපි අවයවා කොට්ඨාසා විය කොට්ඨාසා. නිබ්බානං නිප්පදෙසතො ගහිතන්ති සොපාදිසෙසනිරුපාදිසෙසරාගක්ඛයාදිඅසඞ්ඛතාදිවචනීයභාවෙන භින්නං නිප්පදෙසතො ගහිතං. අත්ථතො හි එකාව අසඞ්ඛතා ධාතූති.

584. සබ්බන්ති සකලං චක්කවාළං. පරිමණ්ඩලං පරිමණ්ඩලසණ්ඨානං, පරික්ඛෙපතො ඡත්තිංස සතසහස්සානි දස චෙව සහස්සානි අඩ්ඪචතුත්ථානි ච යොජනසතානි හොන්තීති අත්ථො. එත්ථ ච වට්ටං ‘‘පරිමණ්ඩල’’න්ති වුත්තං. චත්තාරි නහුතානීති චත්තාලීස සහස්සානි. නගව්හයාති නගාති අව්හාතබ්බා නගසද්දනාමාති අත්ථො.

දෙවදානවාදීනං තිගාවුතාදිසරීරවසෙන මහන්තානි පාතුභූතානි. තත්ථායං වචනත්ථො – භූතානි ජාතානි නිබ්බත්තානි මහන්තානි මහාභූතානීති. අනෙකච්ඡරියදස්සනෙන අනෙකාභූතවිසෙසදස්සනවසෙන ච මායාකාරො මහන්තො භූතොති මහාභූතො. යක්ඛාදයො ජාතිවසෙනෙව මහන්තා භූතාති මහාභූතා. නිරුළ්හො වා අයං මහාභූතසද්දො තෙසු දට්ඨබ්බො. පථවියාදයො පන මහාභූතා විය මහාභූතා. භූතසද්දස්ස උභයලිඞ්ගත්තා නපුංසකතා කතා. මහාපරිහාරතොති එත්ථ වචනත්ථං වදන්තො ආහ ‘‘මහන්තෙහි භූතානි, මහාපරිහාරානිවා භූතානී’’ති. තත්ථ පච්ඡිමත්ථෙ පුරිමපදෙ උත්තරපදස්ස පරිහාරසද්දස්ස ලොපං කත්වා ‘‘මහාභූතානී’’ති වුච්චන්ති.

අච්චිමතොති අග්ගිස්ස. කොටිසතසහස්සං එකං කොටිසතසහස්සෙකං. චක්කවාළන්ති තං සබ්බං ආණාක්ඛෙත්තවසෙන එකං කත්වා වොහරන්ති. විලීයති ඛාරොදකෙන. විකීරතීති විද්ධංසති. උපාදින්නකෙසු විකාරං දස්සෙන්තො ‘‘පත්ථද්ධො’’තිආදිමාහ. කට්ඨමුඛෙන වාති වා-සද්දො උපමත්ථො. යථා කට්ඨමුඛසප්පෙන දට්ඨො පත්ථද්ධො හොති, එවං පථවීධාතුප්පකොපෙන සො කායො කට්ඨමුඛෙව හොති, කට්ඨමුඛමුඛගතො විය පත්ථද්ධො හොතීති අත්ථො. අථ වා වා-සද්දො එවසද්දස්සත්ථෙ. ‘‘පථවීධාතුප්පකොපෙනා’’ති එතස්ස ච පරතො ආහරිත්වා වෙදිතබ්බො. තත්රායමත්ථො – ‘‘කට්ඨමුඛෙන දට්ඨොපි කායො පථවීධාතුප්පකොපෙනෙව පත්ථද්ධො හොති, තස්මා පථවීධාතුයා අවියුත්තො සො කායො සබ්බදා කට්ඨමුඛමුඛගතො විය හොතී’’ති. අථ වා අනියමත්ථො වා-සද්දො. තත්රායමත්ථො – ‘‘කට්ඨමුඛෙන දට්ඨො කායො පත්ථද්ධො හොති වා න වා හොති මන්තාගදවසෙන, පථවීධාතුප්පකොපෙන පන මන්තාගදරහිතො සො කායො කට්ඨමුඛමුඛගතො විය හොති එකන්තපත්ථද්ධො’’ති. පූතියොති කුථිතො. මහාවිකාරානි භූතානීති මහාවිකාරානි ජාතානි, විජ්ජමානානීති වා අත්ථො. එත්ථ ච පුරිමපදෙ උත්තරපදස්ස විකාරසද්දස්ස ලොපං කත්වා ‘‘මහාභූතානී’’ති වුත්තානි.

පථවීතිආදිනා සබ්බලොකස්ස පාකටානිපි විපල්ලාසං මුඤ්චිත්වා යථාසභාවතො පරිග්ගය්හමානානි මහන්තෙන වායාමෙන විනා න පරිග්ගය්හන්තීති පාකටානිපි දුවිඤ්ඤෙය්යසභාවත්තා ‘‘මහන්තානී’’ති වුච්චන්ති. තානි හි සුවිඤ්ඤෙය්යානි අමහන්තානීති ගහෙත්වා ඨිතො තෙසං දුප්පරිග්ගහිතතං දිස්වා ‘‘අහො මහන්තානි එතානී’’ති පජානාති. උපාදායාති එතෙන විඤ්ඤායමානා පච්ඡිමකාලකිරියා පවත්තීති කත්වා ‘‘පවත්තරූප’’න්ති වුත්තං. එවඤ්හි ‘‘උපාදායා’’ති එතෙන පටිච්චසමුප්පන්නතා වුත්තා හොතීති. අථ වා උපාදායති නිස්සයතීති උපාදායං, උපාදායමෙව රූපං උපාදායරූපං, අඤ්ඤනිස්සයස්ස එකන්තනිස්සිතස්ස රූපස්සෙතං අධිවචනං. තං පන න සත්තස්ස, නාපි වෙදනාදිනො තදභාවෙපි භාවතොති දස්සෙතුං ‘‘චතුන්නං මහාභූතාන’’න්තිආදිමාහ. භවති හි නිස්සයරූපානං සාමිභාවොති.

තිවිධරූපසඞ්ගහවණ්ණනා

585. පකිණ්ණකදුකෙසු අජ්ඣත්තිකදුකං මුඤ්චිත්වා අඤ්ඤො සබ්බදුකෙහි තිකවසෙන යොජනං ගච්ඡන්තො නත්ථි, විඤ්ඤත්තිදුකො ච යොජනං න ගච්ඡතීති සබ්බදුකයොගීසු ආදිභූතං අජ්ඣත්තිකදුකමෙව ගහෙත්වා සෙසෙහි සබ්බදුකෙහි යොජෙත්වා තිකා වුත්තා. සක්කා හි එතෙන නයෙන අඤ්ඤෙසම්පි දුකානං දුකන්තරෙහි ලබ්භමානා තිකයොජනා විඤ්ඤාතුන්ති.

චතුබ්බිධාදිරූපසඞ්ගහවණ්ණනා

586. චතුක්කෙසු එකන්තචිත්තසමුට්ඨානස්ස විඤ්ඤත්තිද්වයභාවතො විඤ්ඤත්තිදුකාදීහි සමානගතිකො චිත්තසමුට්ඨානදුකොති තෙන සහ උපාදාදුකස්ස යොජනාය ලබ්භමානොපි චතුක්කො න වුත්තො, තථා සනිදස්සනදුකාදීනං තෙන තස්ස ච ඔළාරිකදූරදුකෙහි යොජනාය ලබ්භමානා න වුත්තා, ධම්මානං වා සභාවකිච්චානි බොධෙතබ්බාකාරඤ්ච යාථාවතො ජානන්තෙන භගවතා තෙන අඤ්ඤෙසං තස්ස ච අඤ්ඤෙහි යොජනා න කතාති කිං එත්ථ කාරණපරියෙසනාය, අද්ධා සා යොජනා න කාතබ්බා, යතො භගවතා න කතාති වෙදිතබ්බා. අඤ්ඤෙ පන පකිණ්ණකදුකා අඤ්ඤෙහි පකිණ්ණකදුකෙහි යොජෙතුං යුත්තා, තෙහි යොජිතා එව. වත්ථුදුකාදීසු පන සොතසම්ඵස්සාරම්මණදුකාදයො වජ්ජෙත්වා අඤ්ඤෙහි ආරම්මණබාහිරායතනාදිලබ්භමානදුකෙහි උපාදින්නකදුකස්ස උපාදින්නුපාදානියදුකස්ස ච යොජනාය චතුක්කා ලබ්භන්ති, චිත්තසමුට්ඨානදුකස්ස ච සබ්බාරම්මණබාහිරායතනාදිලබ්භමානදුකෙහි. අවසෙසෙහි පන තෙසං අඤ්ඤෙසඤ්ච සබ්බවත්ථුදුකාදීහි යොජනාය න ලබ්භන්තීති වෙදිතබ්බා.

උද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

රූපවිභත්ති

එකකනිද්දෙසවණ්ණනා

594. අවිජ්ජමානවිභාගස්ස විභාගාභාවදස්සනමෙව නිද්දෙසො නිච්ඡයකරණතො, තස්මා ‘‘සබ්බං රූපං න හෙතුමෙවා’’තිආදිනා විභාගාභාවාවධාරණෙන එව-සද්දෙන නිද්දෙසං කරොති. හෙතුහෙතූති මූලහෙතු, හෙතුපච්චයහෙතූති වා අයමත්ථො. මහාභූතා හෙතූති අයමෙවත්ථො මහාභූතා පච්චයොති එතෙනපි වුත්තොති. හෙතුපච්චයසද්දානං සමානත්ථත්තා පච්චයො එව හෙතු පච්චයහෙතු. යො ච රූපක්ඛන්ධස්ස හෙතු, සො එව තස්ස පඤ්ඤාපනාය හෙතූති වුත්තො තදභාවෙ අභාවතො. අතීතානාගතපච්චුප්පන්නානං කම්මසමාදානානං ඨානසො හෙතුසො විපාකන්ති එත්ථ විජ්ජමානෙසුපි අඤ්ඤෙසු පච්චයෙසු ඉට්ඨානිට්ඨවිපාකනියාමකත්තා උත්තමං පධානං කුසලාකුසලං ගතිඋපධිකආලපයොගසම්පත්තිවිපත්තිට්ඨානනිප්ඵාදිතං ඉට්ඨානිට්ඨාරම්මණඤ්ච කම්මමිව පධානත්තා ‘‘හෙතූ’’ති වුත්තන්ති ඉමිනා අධිප්පායෙන කම්මාරම්මණානි ‘‘උත්තමහෙතූ’’ති වුත්තානි. වක්ඛති ච ‘‘ගතිඋපධිකාලපයොගා විපාකස්ස ඨානං, කම්මං හෙතූ’’ති. ඉධ පන කම්මමිව උත්තමත්තා ආරම්මණම්පි හෙතුවචනං අරහතීති ‘‘උත්තමහෙතූ’’ති වුත්තං. සඞ්ඛාරානන්ති පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරාදීනං අවිජ්ජා සාධාරණපච්චයත්තා ‘‘හෙතූ’’ති වුත්තා. ඵරතීති ගච්ඡති පාපුණාති. පටික්ඛෙපනිද්දෙසොති ඉදං මාතිකාය ආගතපටික්ඛෙපවසෙන වුත්තං. ඉධ පන මාතිකාය න හෙතුපදාදිසඞ්ගහිතතා ච රූපස්ස වුත්තා තංතංසභාවත්තා, අවධාරිතතා ච අනඤ්ඤසභාවතො.

රූපීදුකෙ රූපීපදමෙව ඉධ ‘‘රූප’’න්ති වුත්තං. තෙන රූපීරූපපදානං එකත්ථතා සිද්ධා හොති රුප්පනලක්ඛණයුත්තස්සෙව රූපීරූපභාවතො. උප්පන්නං ඡහි විඤ්ඤාණෙහි විඤ්ඤෙය්යන්ති අරූපතො විධුරං රූපස්ස සභාවං දස්සෙති. න හි අරූපං උප්පන්නං ඡහි විඤ්ඤාණෙහි විඤ්ඤෙය්යං යථා රූපං, තෙන රූපං උප්පන්නං ඡහි විඤ්ඤාණෙහි විඤ්ඤෙය්යං, න අරූපන්ති අරූපතො නිවත්තෙත්වා රූපෙ එව එතං සභාවං නියමෙති, න රූපං එතස්මිං සභාවෙ. අත්ථි හි රූපං අතීතානාගතං යං උප්පන්නං ඡහි විඤ්ඤාණෙහි විඤ්ඤෙය්යසභාවං න හොතීති. එතමෙව ච නියමං පුන එවසද්දෙන නියමෙති ‘‘යථාවුත්තො නියමො රූපෙ අත්ථි එව, අරූපෙ විය න නත්ථී’’ති. අථ වා සබ්බං රූපන්ති භූතුපාදායරූපං කාලභෙදං අනාමසිත්වා ‘‘සබ්බ’’න්ති වුත්තං, තං සබ්බං අරූපෙහි සමානවිඤ්ඤෙය්යසභාවං අතීතානාගතං නිවත්තෙතුං උප්පන්නන්ති එතෙන විසෙසෙති, තං උප්පන්නං සබ්බං රූපං ඡහි විඤ්ඤාණෙහි විඤ්ඤෙය්යමෙවාති අත්ථො.

නනු එවං රූපායතනස්සපි සොතවිඤ්ඤාණාදීහි විඤ්ඤෙය්යතා ආපජ්ජතීති? නාපජ්ජති රූපං සබ්බං සම්පිණ්ඩෙත්වා එකන්තලක්ඛණදස්සනවසෙන එකීභාවෙන ගහෙත්වා අරූපතො විධුරස්ස ඡහි විඤ්ඤාණෙහි විඤ්ඤෙය්යසභාවස්ස දස්සනතො. පච්චුප්පන්නරූපමෙව ඡහි විඤ්ඤාණෙහි විඤ්ඤෙය්යන්ති එතස්මිං පන නියමෙ ‘‘සබ්බං රූප’’න්ති එත්ථායං විඤ්ඤෙය්යභාවනියමො න වුත්තො, අථ ඛො පච්චුප්පන්නන්ති සබ්බරූපස්ස එකන්තලක්ඛණනියමො දස්සිතො න සියා. පාළියඤ්ච විඤ්ඤෙය්යමෙවාති එව-කාරො වුත්තො, න උප්පන්නමෙවාති. තස්මා උප්පන්නස්සෙව මනොවිඤ්ඤෙය්යනියමාපත්ති නත්ථීති කිං සොතපතිතත්තෙන, තස්මා වුත්තනයෙනත්ථො යොජෙතබ්බො.

කථංවිධන්ති ගුණෙහි කථං සණ්ඨිතං. ඤාණමෙව ඤාණවත්ථු. සමානජාතිකානං සඞ්ගහො, සමානජාතියා වා සඞ්ගහො සජාතිසඞ්ගහො. සඤ්ජායන්ති එත්ථාති සඤ්ජාති, සඤ්ජාතියා සඞ්ගහො සඤ්ජාතිසඞ්ගහො, සඤ්ජාතිදෙසෙන සඞ්ගහොති අත්ථො. අඤ්ඤමඤ්ඤොපකාරවසෙන අවිප්පයොගෙන ච සමාධිදෙසෙ ජාතා සම්මාසතිආදයො සමාධික්ඛන්ධෙ සඞ්ගහිතා. යත්ථ ච සතිආදිසහායවතො සමාධිස්ස අත්තනො කිච්චකරණං, සො චිත්තුප්පාදො සමාධිදෙසො. සම්මාසඞ්කප්පස්ස ච අප්පනාභාවතො පටිවෙධසදිසං කිච්චන්ති සමානෙන පටිවෙධකිච්චෙන දිට්ඨිසඞ්කප්පා පඤ්ඤක්ඛන්ධෙ සඞ්ගහිතා.

රූපවිභත්තිඑකකනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දුකනිද්දෙසො

උපාදාභාජනීයකථාවණ්ණනා

596. අප්පරජක්ඛාදිසත්තසමූහදස්සනං බුද්ධචක්ඛු, ඡසු අසාධාරණඤාණෙසු ඉන්ද්රියපරොපරියත්තඤාණං දට්ඨබ්බං. සබ්බසඞ්ඛතාසඞ්ඛතදස්සනං සමන්තචක්ඛු. ‘‘දුක්ඛං පරිඤ්ඤෙය්යං පරිඤ්ඤාත’’න්ති (සං. නි. 5.1081; මහාව. 15) එවමාදිනා ආකාරෙන පවත්තං ඤාණදස්සනං ඤාණචක්ඛු, තම්පි පුරිමද්වයමිව කාමාවචරං. චතුසච්චධම්මදස්සනං ධම්මචක්ඛු. උපත්ථම්භභූතා චතුසමුට්ඨානිකරූපසන්තතියො සම්භාරා. සහ සම්භාරෙහි සසම්භාරං, සම්භාරවන්තං. සම්භවොති ආපොධාතුමෙව සම්භවසම්භූතමාහ. සණ්ඨානන්ති වණ්ණායතනමෙව පරිමණ්ඩලාදිසණ්ඨානභූතං. තෙසං පන විසුං වචනං තථාභූතානං අතථාභූතානඤ්ච ආපොධාතුවණ්ණායතනානං යථාවුත්තෙ මංසපිණ්ඩෙ විජ්ජමානත්තා. චුද්දසසම්භාරො හි මංසපිණ්ඩො. සම්භවස්ස චතුධාතුනිස්සිතෙහි සහ වුත්තස්ස ධාතුත්තයනිස්සිතතා යොජෙතබ්බා. ආපොධාතුවණ්ණායතනානමෙව වා සම්භවසණ්ඨානාභාවා විසුං වුත්තාති චතුධාතුනිස්සිතතා ච න විරුජ්ඣති. යං මංසපිණ්ඩං සෙතාදිනා සඤ්ජානන්තො න පසාදචක්ඛුං සඤ්ජානාති, පත්ථිණ්ණතාදිවිසෙසං වත්තුකාමො ‘‘පථවීපි අත්ථී’’තිආදි වුත්තම්පි වදති.

සරීරසණ්ඨානුප්පත්තිදෙසභූතෙති එතෙන අවසෙසං කණ්හමණ්ඩලං පටික්ඛිපති. ස්නෙහමිව සත්තක්ඛිපටලානි බ්යාපෙත්වා ඨිතාහෙව අත්තනො නිස්සයභූතාහි චතූහි ධාතූහි කතූපකාරං තංනිස්සිතෙහි එව ආයුවණ්ණාදීහි අනුපාලිතපරිවාරිතං තිසන්තතිරූපසමුට්ඨාපකෙහි උතුචිත්තාහාරෙහි උපත්ථම්භියමානං තිට්ඨති. සත්තක්ඛිපටලානං බ්යාපනවචනෙන ච අනෙකකලාපගතභාවං චක්ඛුස්ස දස්සෙති. පමාණතො ඌකාසිරමත්තන්ති ඌකාසිරමත්තෙ පදෙසෙ පවත්තනතො වුත්තං. රූපානි මනුපස්සතීති ම-කාරො පදසන්ධිකරො. අථ වා මනූති මච්චො. උපකාරභූතෙහි සඞ්ගහිතො. පරියායෙනාති චතුන්නං පසාදො තෙසු එකස්ස ද්වින්නඤ්චාතිපි වත්තුං යුත්තො සමානධනානං ධනං වියාති එතෙන පරියායෙන. සරීරං රූපක්ඛන්ධො එව. පටිඝට්ටනමෙව නිඝංසො පටිඝට්ටනානිඝංසො. රූපාභිමුඛභාවෙන චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස නිස්සයභාවාපත්තිසඞ්ඛාතො පටිඝට්ටනතො ජාතො වා නිඝංසො පටිඝට්ටනානිඝංසො.

පරිකප්පවචනං ‘‘සචෙ ආපාථං ආගච්ඡෙය්යා’’ති හෙතුකිරියං, ‘‘පස්සෙය්යා’’ති ඵලකිරියඤ්ච පරිකප්පෙත්වා තෙන පරිකප්පෙන වචනං. එත්ථ ච හෙතුකිරියා අනෙකත්තා අවුත්තාපි විඤ්ඤායතීති දට්ඨබ්බා. ‘‘පස්සෙ වා’’ති ඉමිනා වචනෙන තීසුපි කාලෙසු චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස නිස්සයභාවං අනුපගච්ඡන්තං චක්ඛුං සඞ්ගණ්හාති. දස්සනෙ පරිණායකභාවො දස්සනපරිණායකට්ඨො. යථා හි ඉස්සරො ‘‘ඉදඤ්චිදඤ්ච කරොථා’’ති වදන්තො තස්මිං තස්මිං කිච්චෙ සපුරිසෙ පරිණායති පවත්තයති, එවමිදම්පි චක්ඛුසම්ඵස්සාදීනං නිස්සයභාවෙන තෙ ධම්මෙ දස්සනකිච්චෙ ආණාපෙන්තං විය පරිණායතීති චක්ඛූති වුච්චති. චක්ඛතීති හි චක්ඛු, යථාවුත්තෙන නයෙන ආචික්ඛති පරිණායතීති අත්ථො. අථ වා සමවිසමානි රූපානි චක්ඛති ආචික්ඛති, පකාසෙතීති වා චක්ඛු. සඤ්ජායන්ති එත්ථාති සඤ්ජාති. කෙ සඤ්ජායන්ති? ඵස්සාදීනි . තථා සමොසරණං. චක්ඛුසම්ඵස්සාදීනං අත්තනො තික්ඛමන්දභාවානුපවත්තනෙන ඉන්දට්ඨං කාරෙතීති. නිච්චං ධුවං අත්තාති ගහිතස්සපි ලුජ්ජනපලුජ්ජනට්ඨෙන. වළඤ්ජන්ති පවිසන්ති එතෙනාති වළඤ්ජනං, තංද්වාරිකානං ඵස්සාදීනං වළඤ්ජනට්ඨෙන.

597. පුබ්බෙ වුත්තො පරිකප්පො එව විකප්පනත්ථො. ඝට්ටයමානමෙවාති පසාදස්ස අභිමුඛභාවවිසෙසං ගච්ඡන්තමෙව.

599. රූපං ආරබ්භ චක්ඛුසම්ඵස්සාදීනං උප්පත්තිවචනෙනෙව තෙසං තංද්වාරිකානං අඤ්ඤෙසඤ්ච රූපං ආරබ්භ උප්පත්ති වුත්තා හොති. යථා ච තෙසං රූපං පච්චයො හොති, තෙන පච්චයෙන උප්පත්ති වුත්තා හොතීති අධිප්පායෙන ‘‘ඉමිනා’’තිආදිමාහ. තත්ථ චක්ඛුපසාදවත්ථුකානං ඵස්සාදීනන්ති ඉමිනා වචනෙන තදාලම්බනරූපාරම්මණතාය තංසදිසානං මනොධාතුආදීනඤ්ච පුරෙජාතපච්චයෙන උප්පත්ති දස්සිතාති දට්ඨබ්බා. යත්ථ පන විසෙසො අත්ථි, තං දස්සෙතුං ‘‘චක්ඛුද්වාරජවනවීථිපරියාපන්නාන’’න්තිආදිමාහ. තානි හි රූපං ගරුං කත්වා පවත්තමානස්සාදනාභිනන්දනභූතානි තංසම්පයුත්තානි ච ආරම්මණාධිපතිආරම්මණූපනිස්සයෙහි උප්පජ්ජන්ති, අඤ්ඤානි ආරම්මණපුරෙජාතෙනෙවාති එවං ‘‘ආරබ්භා’’ති වචනං ආරම්මණපච්චයතො අඤ්ඤපච්චයභාවස්සපි දීපකං, ආරම්මණවචනං ආරම්මණපච්චයභාවස්සෙවාති අයමෙතෙසං විසෙසො.

600. සුණාතීති සොතවිඤ්ඤාණස්ස නිස්සයභාවෙන සුණාති. ජිව්හාසද්දෙන විඤ්ඤායමානා කිරියා සායනන්ති කත්වා ‘‘සායනට්ඨෙනා’’ති ආහ. කුච්ඡිතානං දුක්ඛසම්පයුත්තඵස්සාදීනං ආයොති කායො, දුක්ඛදුක්ඛවිපරිණාමදුක්ඛානං වා. කායායතනස්ස බ්යාපිතාය චක්ඛුපසාදෙ කායපසාදභාවොපි අත්ථි, තෙන චක්ඛුපසාදස්ස අනුවිද්ධත්තා නො බ්යාපිතා ච න සියා, වුත්තා ච සා. තස්මා චක්ඛුපසාදස්ස ඵොට්ඨබ්බාවභාසනං කායපසාදස්ස ච රූපාවභාසනං ආපන්නන්ති ලක්ඛණසම්මිස්සතං චොදෙති. චක්ඛුකායානං අඤ්ඤනිස්සයත්තා කලාපන්තරගතතාය ‘‘අඤ්ඤස්ස අඤ්ඤත්ථ අභාවතො’’ති ආහ. රූපරසාදිනිදස්සනං සමානනිස්සයානඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤසභාවානුපගමෙන අඤ්ඤමඤ්ඤස්මිං අභාවො, කො පන වාදො අසමානනිස්සයානන්ති දස්සෙතුං වුත්තං.

රූපාභිඝාතාරහො ච සො භූතප්පසාදො චාති රූපාභිඝාතාරහභූතප්පසාදො. එවංලක්ඛණං චක්ඛු. රූපාභිඝාතොති ච රූපෙ, රූපස්ස වා අභිඝාතොති අත්ථො. පරිපුණ්ණාපරිපුණ්ණායතනත්තභාවනිබ්බත්තකස්ස කම්මස්ස නිදානභූතා කාමතණ්හා රූපතණ්හා ච තදායතනිකභවපත්ථනාභාවතො දට්ඨුකාමතාදිවොහාරං අරහතීති දුතියො නයො සබ්බත්ථ වුත්තො. තත්ථ දට්ඨුකාමතානිදානං කම්මං සමුට්ඨානමෙතෙසන්ති දට්ඨුකාමතානිදානකම්මසමුට්ඨානානි, එවංවිධානං භූතානං පසාදලක්ඛණං චක්ඛු, එවංවිධො වා භූතප්පසාදො දට්ඨුකාමතානි…පෙ… පසාදො. එවංලක්ඛණං චක්ඛු. රූපෙසු පුග්ගලස්ස වා විඤ්ඤාණස්ස වා ආවිඤ්ඡනරසං.

කායො සබ්බෙසන්ති කො එත්ථ විසෙසො, නනු තෙජාදිඅධිකානඤ්ච භූතානං පසාදා සබ්බෙසංයෙවාති? සච්චමෙතං, ඉදං පන ‘‘සබ්බෙස’’න්ති වචනං ‘‘සමානාන’’න්ති ඉමමත්ථං දීපෙති අනුවත්තමානස්ස එකදෙසාධිකභාවස්ස නිවාරණවසෙන වුත්තත්තා. තෙජාදීනන්ති පදීපසඞ්ඛාතස්ස තෙජස්ස ඔභාසෙන වායුස්ස සද්දෙන පථවියා ගන්ධෙන ඛෙළසඞ්ඛාතස්ස උදකස්ස රසෙනාති පුරිමවාදෙ පච්ඡිමවාදෙ ච යථායොගං තංතංභූතගුණෙහි අනුග්ගය්හභාවතො රූපාදිග්ගහණෙ උපකරිතබ්බතොති අත්ථො. රූපාදීනං අධිකභාවදස්සනතොති අග්ගිම්හි රූපස්ස පභස්සරස්ස වායුම්හි සද්දස්ස සභාවෙන සුය්යමානස්ස පථවියා සුරභිආදිනො ගන්ධස්ස ආපෙ ච රසස්ස මධුරස්ස විසෙසයුත්තානං දස්සනතො ‘‘රූපාදයො තෙසං ගුණා’’ති පඨමවාදී ආහ. තස්සෙව ච ‘‘ඉච්ඡෙය්යාමා’’තිආදිනා උත්තරමාහ. ඉමිනාවුපායෙන දුතියවාදිස්සපි නිග්ගහො හොතීති.

අථ වා රූපාදිවිසෙසගුණෙහි තෙජආකාසපථවීආපවායූහි චක්ඛාදීනි කතානීති වදන්තස්ස කණාදස්ස වාදං තතියං උද්ධරිත්වා තං නිග්ගහෙතුං ‘‘අථාපි වදෙය්යු’’න්තිආදි වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. ආසවෙ උපලබ්භමානොපි ගන්ධො පථවියා ආපොසංයුත්තාය කප්පාසතො විසදිසායාති න කප්පාසගන්ධස්ස අධිකභාවාපත්තීති චෙ? න, අනභිභූතත්තා. ආසවෙහි උදකසංයුත්තා පථවී උදකෙන අභිභූතා, න කප්පාසපථවීති තස්සායෙව අධිකෙන ගන්ධෙන භවිතබ්බන්ති. උණ්හොදකසඤ්ඤුත්තො ච අග්ගි උපලබ්භනීයො මහන්තොති කත්වා තස්ස ඵස්සො විය වණ්ණොපි පභස්සරො උපලබ්භිතබ්බොති උණ්හොදකවණ්ණතො අග්ගිනා අනභිසම්බන්ධස්ස සීතුදකස්ස වණ්ණො පරිහායෙථ. තස්මාති එතස්සුභයස්ස අභාවා. තදභාවෙන හි රූපාදීනං තෙජාදිවිසෙසගුණතා නිවත්තිතා, තංනිවත්තනෙන ‘‘තෙජාදීනං ගුණෙහි රූපාදීහි අනුග්ගය්හභාවතො’’ති ඉදං කාරණං නිවත්තිතන්ති. එවං පරම්පරාය උභයාභාවො විසෙසකප්පනප්පහානස්ස කාරණං හොතීති ආහ ‘‘තස්මා පහායෙථෙත’’න්තිආදි. එකකලාපෙපි රූපරසාදයො විසදිසා, කො පන වාදො නානාකලාපෙ චක්ඛාදයො භූතවිසෙසාභාවෙපීති දස්සෙතුං රූපරසාදිනිදස්සනං වුත්තං.

යදි භූතවිසෙසො නත්ථි, කිං පන චක්ඛාදිවිසෙසස්ස කාරණන්ති තං දස්සෙතුං ‘‘යං අඤ්ඤමඤ්ඤස්සා’’තිආදිමාහ. එකම්පි කම්මං පඤ්චායතනිකත්තභාවපත්ථනානිප්ඵන්නං චක්ඛාදීනං විසෙසහෙතුත්තා ‘‘අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස අසාධාරණ’’න්ති ච ‘‘කම්මවිසෙසො’’ති ච වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං. න හි තං යෙන විසෙසෙන චක්ඛුස්ස පච්චයො, තෙනෙව සොතස්ස හොති ඉන්ද්රියන්තරාභාවප්පත්තිතො. ‘‘පටිසන්ධික්ඛණෙ මහග්ගතා එකා චෙතනා කටත්තාරූපානං කම්මපච්චයෙන පච්චයො’’ති (පට්ඨා. 2.12.78) වචනෙන පටිසන්ධික්ඛණෙ විජ්ජමානානං සබ්බෙසං කටත්තාරූපානං එකා චෙතනා කම්මපච්චයො හොතීති විඤ්ඤායති. නානාචෙතනාය හි තදා ඉන්ද්රියුප්පත්තියං සති පරිත්තෙන ච මහග්ගතෙන ච කම්මුනා නිබ්බත්තිතං කටත්තාරූපං ආපජ්ජෙය්යාති න චෙකා පටිසන්ධි අනෙකකම්මනිබ්බත්තා හොතීති සිද්ධමෙකෙන කම්මෙන අනෙකින්ද්රියුප්පත්ති හොතීති. අනල්ලීනො නිස්සයො එතස්සාති අනල්ලීනනිස්සයො, රූපසද්දසඞ්ඛාතො විසයො. ගන්ධරසානං නිස්සයා ඝානජිව්හානිස්සයෙ අල්ලීයන්තීති තෙ නිස්සයවසෙන අල්ලීනා, ඵොට්ඨබ්බං සයං කායනිස්සයඅල්ලීනං භූතත්තයත්තා. දූරෙ…පෙ… සම්පත්තො එව නාම පටිඝට්ටනනිඝංසජනකතොති අධිප්පායො. සද්දො පන ධාතුපරම්පරාය වායු විය ආගන්ත්වා නිස්සයවසෙන සොතනිස්සයෙ අල්ලීයිත්වා සොතං ඝට්ටෙත්වා වවත්ථානං ගච්ඡන්තො සණිකං වවත්ථානං ගච්ඡතීති වුත්තො. එවං පන සතිචිත්තසමුට්ඨානං සද්දායතනං සොතවිඤ්ඤාණස්ස කදාචිපි ආරම්මණපච්චයො න සියා. න හි බහිද්ධා චිත්තසමුට්ඨානුප්පත්ති උපපජ්ජතීති.

චිරෙන සුය්යෙය්යාති කස්මා එතං වුත්තං, නනු දූරෙ ඨිතෙහි රජකාදිසද්දා චිරෙන සුය්යන්තීති? න, දූරාසන්නානං යථාපාකටෙ සද්දෙ ගහණවිසෙසතො. යථා හි දූරාසන්නානං වචනසද්දෙ යථා පාකටීභූතෙ ගහණවිසෙසතො ආකාරවිසෙසානං අග්ගහණං ගහණඤ්ච හොති, එවං රජකාදිසද්දෙපි ආසන්නස්ස ආදිතො පභුති යාවාවසානා කමෙන පාකටීභූතෙ දූරස්ස චාවසානෙ මජ්ඣෙ වා පිණ්ඩවසෙන පවත්තිපාකටීභූතෙ නිච්ඡයගහණානං සොතවිඤ්ඤාණවීථියා පරතො පවත්තානං විසෙසතො ලහුකං සුතො චිරෙන සුතොති අභිමානො හොති. සො පන සද්දො යත්ථ උප්පන්නො, තං නිස්සිතොව අත්තනො විජ්ජමානක්ඛණෙ සොතස්ස ආපාථමාගච්ඡති. දූරෙ ඨිතො පන සද්දො අඤ්ඤත්ථ පටිඝොසුප්පත්තියා භාජනාදිචලනස්ස ච අයොකන්තො විය අයොචලනස්ස පච්චයො හොතීති දට්ඨබ්බො. යථා වා ඝණ්ටාභිඝාතානුජානි භූතානි අනුරවස්ස නිස්සයභූතානි ඝට්ටනසභාවානි, එවං ඝට්ටනානුජානි යාව සොතප්පසාදා උප්පත්තිවසෙන ආගතානි භූතානි ඝට්ටනසභාවානෙවාති තංනිස්සිතො සද්දො නිස්සයවසෙන ධාතුපරම්පරාය ඝට්ටෙත්වා සණිකං වවත්ථානං ගච්ඡතීති වුත්තො. අසුකදිසාය නාමාති න පඤ්ඤායෙය්ය. කස්මා? සොතප්පදෙසස්සෙව සද්දස්ස ගහණතො.

විසමෙ අජ්ඣාසයො එතස්සාති විසමජ්ඣාසයො, අජ්ඣාසයරහිතම්පි චක්ඛු විසමනින්නත්තා විසමජ්ඣාසයං විය හොතීති ‘‘විසමජ්ඣාසය’’න්ති වුත්තං. චක්ඛුමතො වා පුග්ගලස්ස අජ්ඣාසයවසෙන චක්ඛු ‘‘විසමජ්ඣාසය’’න්ති වුත්තං.

කණ්ණකූපඡිද්දෙයෙව පවත්තනතො ආරම්මණග්ගහණහෙතුතො ච තත්ථෙව ‘‘අජ්ඣාසයං කරොතී’’ති වුත්තං. තස්ස සොතස්ස සොතවිඤ්ඤාණනිස්සයභාවෙන සද්දසවනෙ. අජටාකාසොපි වට්ටතීති එතස්ස අට්ඨකථාධිප්පායෙන අත්ථං වදන්තො ‘‘අන්තොලෙණස්මි’’න්තිආදිමාහ. අත්තනො අධිප්පායෙන වදන්තො ‘‘කිං එතාය ධම්මතායා’’තිආදිමවොච.

වාතූපනිස්සයො ගන්ධො ගොචරො එතස්සාති වාතූපනිස්සයගන්ධගොචරං. එත්ථ ච ගන්ධග්ගහණස්ස වාතො උපනිස්සයො, තබ්බොහාරෙන පන ගන්ධො ‘‘වාතූපනිස්සයො’’ති වුත්තො. අථ වා වාතො එව උපනිස්සයො වාතූපනිස්සයො. කස්සාති? ඝානවිඤ්ඤාණස්ස. සො සහකාරීපච්චයන්තරභූතො එතස්ස අත්ථීති වාතූපනිස්සයො, ගන්ධො පච්චයො.

ආපො ච සහකාරීපච්චයන්තරභූතො ඛෙළාදිකො. තථා පථවී. ගහෙතබ්බස්ස හි ඵොට්ඨබ්බස්ස උප්පීළියමානස්ස ආධාරභූතා පථවී කායස්ස ච ඵොට්ඨබ්බෙන උප්පීළියමානස්ස නිස්සයභූතානං ආධාරභූතා සබ්බදා ඵොට්ඨබ්බගහණස්ස උපනිස්සයොති. උප්පීළනෙන පන විනා ඵොට්ඨබ්බගහණෙ කායායතනස්ස නිස්සයභූතා පථවී උපනිස්සයොති දට්ඨබ්බා. සබ්බදාපි ච තස්සා උපනිස්සයභාවො යුත්තො එව.

පඤ්චවණ්ණානන්ති වචනං තදාධාරානං සුත්තානං නානත්තදස්සනත්ථං. පඤ්චප්පකාරා පඤ්චවණ්ණා. එකන්තතොති ඉදං සබ්බදා උප්පීළනෙන විනිබ්භුජ්ජිතුං අසක්කුණෙය්යානං කලාපන්තරරූපානං සබ්භාවා තෙසං නිවත්තනත්ථං වුත්තං. න හි තානි එකන්තෙන අවිනිභුත්තානි කලාපන්තරගතත්තාති.

616. වණ්ණනිභාති රූපායතනමෙව නිද්දිට්ඨන්ති තදෙව අපෙක්ඛිත්වා ‘‘සනිදස්සන’’න්ති නපුංසකනිද්දෙසො කතො. තස්මාති නිප්පරියායරූපානං නීලාදීනං ඵුසිත්වා අජානිතබ්බතො දීඝාදීනඤ්ච ඵුසිත්වා ජානිතබ්බතො න නිප්පරියායෙන දීඝං රූපායතනං. තං තං නිස්සායාති දීඝාදිසන්නිවෙසං භූතසමුදායං නිස්සාය. තථා තථා ඨිතන්ති දීඝාදිසන්නිවෙසෙන ඨිතං වණ්ණසමුදායභූතං රූපායතනමෙව දීඝාදිවොහාරෙන භාසිතං. අඤ්ඤමඤ්ඤපරිච්ඡින්නං එකස්මිං ඉතරස්ස අභාවා. විසයගොචරානං විසෙසො අනඤ්ඤත්ථභාවො තබ්බහුලචාරිතා ච චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස.

620. භෙරිසද්දාදීනඤ්ච වාදිතසද්දත්තා ‘‘වුත්තාවසෙසාන’’න්ති ආහ. අමනුස්සවචනෙන න මනුස්සෙහි අඤ්ඤෙ පාණිනො එව ගහිතා, අථ ඛො කට්ඨාදයොපීති අධිප්පායෙන ‘‘සෙසො සබ්බොපී’’ති ආහ. එවං සන්තෙපි වත්ථුවිසෙසකිත්තනවසෙන පාළියං අනාගතො තථා කිත්තෙතබ්බො යෙ වා පනාති වුත්තොති අධිප්පායො.

624. විස්සගන්ධොති විරූපො මංසාදිගන්ධො. ලම්බිලන්ති මධුරම්බිලං.

632. සඤ්ජානන්ති එතෙනාති සඤ්ජානනං, උපලක්ඛණං. සකෙන සකෙන කම්මචිත්තාදිනා පච්චයෙන සමුට්ඨිතානිපි ඉත්ථිලිඞ්ගාදීනි ඉන්ද්රියසහිතෙ සරීරෙ උප්පජ්ජමානානි තංතදාකාරානි හුත්වා උප්පජ්ජන්තීති ‘‘ඉත්ථින්ද්රියං පටිච්ච සමුට්ඨහන්තී’’ති වුත්තානි. ඉත්ථිලිඞ්ගාදීසු එව ච අධිපතිභාවා එතස්ස ඉන්ද්රියතා වුත්තා, ඉන්ද්රියසහිතෙ සන්තානෙ ඉත්ථිලිඞ්ගාදිආකාරරූපපච්චයානං අඤ්ඤථා අනුප්පාදනතො ඉත්ථිග්ගහණස්ස ච තෙසං රූපානං පච්චයභාවතො. යස්මා පන භාවදසකෙපි රූපානං ඉත්ථින්ද්රියං න ජනකං, නාපි අනුපාලකං උපත්ථම්භකං වා, න ච අඤ්ඤකලාපරූපානං, තස්මා තං ජීවිතින්ද්රියං විය සකලාපරූපානං ආහාරො විය වා කලාපන්තරරූපානඤ්ච ඉන්ද්රියඅත්ථිඅවිගතපච්චයොති න වුත්තං. එස නයො පුරිසින්ද්රියෙපි. ලිඞ්ගාදිආකාරෙසු රූපෙසු රූපායතනස්ස චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යත්තා ලිඞ්ගාදීනං චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යතා වුත්තා.

633. උභයම්පි…පෙ… කුසලෙන පතිට්ඨාතීති සුගතිං සන්ධාය වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. දුග්ගතියඤ්හි පටිසන්ධි අකුසලෙනෙවාති තදා උප්පජ්ජමානො භාවොපි අකුසලෙනෙව භවෙය්ය, පටිසන්ධියං විය පවත්තෙපීති. තයිදං ද්වයං යස්මා සන්තානෙ සහ න පවත්තති ‘‘යස්ස ඉත්ථින්ද්රියං උප්පජ්ජති, තස්ස පුරිසින්ද්රියං උප්පජ්ජතීති? නො’’තිආදිවචනතො (යම. 3.ඉන්ද්රියයමක.188), තස්මා උභතොබ්යඤ්ජනකස්සපි එකමෙවින්ද්රියං හොතීති වුත්තං.

635. එකන්තං කායවිඤ්ඤත්තියං කායවොහාරස්ස පවත්තිදස්සනත්ථං ‘‘කායෙන සංවරො සාධූ’’ති (ධ. ප. 361; සං. නි. 1.116) සාධකසුත්තං ආහටං. භාවස්ස ගමනං පකාසනං චොපනං. ථම්භනාති වායොධාතුඅධිකානං භූතානං ථම්භනාකාරො විඤ්ඤත්තීති අත්ථො. උද්ධඞ්ගමවාතාදයො විය හි යො වාතාධිකො කලාපො, තත්ථ භූතානං විඤ්ඤත්තිආකාරතා හොතීති. තෙනෙව ‘‘කායං ථම්භෙත්වා ථද්ධං කරොතීති ථම්භනා’’ති වායොධාතුකිච්චවසෙන විඤ්ඤත්ති වුත්තා. තතො එව ච ‘‘වායොධාතුයා ආකාරො කායවිඤ්ඤත්තී’’ති ච වත්තුං වට්ටති, තථා ‘‘පථවීධාතුයා වචීවිඤ්ඤත්තී’’ති පථවීධාතුඅධිකභූතවිකාරතො.

636. පභෙදගතා වාචා එවාති තිස්ස ඵුස්සාති පභෙදගතා. අථ වා වචීසඞ්ඛාරෙහි විතක්කවිචාරෙහි පරිග්ගහිතා සවනවිසයභාවං අනුපනීතතාය අභින්නා තබ්භාවං නීයමානා වාචා ‘‘වචීභෙදො’’ති වුච්චති. ඉරියාපථම්පි උපත්ථම්භෙන්තීති යථාපවත්තං ඉරියාපථං උපත්ථම්භෙන්ති. යථා හි අබ්බොකිණ්ණෙ භවඞ්ගෙ වත්තමානෙ අඞ්ගානි ඔසීදන්ති පවිට්ඨානි විය හොන්ති, න එවං ‘‘ද්වත්තිංස ඡබ්බීසා’’ති වුත්තෙසු ජාගරණචිත්තෙසු වත්තමානෙසු. තෙසු පන වත්තමානෙසු අඞ්ගානි උපත්ථද්ධානි යථාපවත්තිරියාපථභාවෙනෙව පවත්තන්තීති. ඛීණාසවානං චුතිචිත්තන්ති විසෙසෙත්වා වුත්තං, ‘‘කාමාවචරානං පච්ඡිමචිත්තස්ස උප්පාදක්ඛණෙ යස්ස චිත්තස්ස අනන්තරා කාමාවචරානං පච්ඡිමචිත්තං උප්පජ්ජිස්සති, රූපාවචරෙ අරූපාවචරෙ පච්ඡිමභවිකානං, යෙ ච රූපාවචරං අරූපාවචරං උපපජ්ජිත්වා පරිනිබ්බායිස්සන්ති, තෙසං චවන්තානං තෙසං වචීසඞ්ඛාරො නිරුජ්ඣිස්සති, නො ච තෙසං කායසඞ්ඛාරො නිරුජ්ඣිස්සතී’’ති (යම. 2.සඞ්ඛාරයමක.88) පන වචනතො අඤ්ඤෙසම්පි චුතිචිත්තං රූපං න සමුට්ඨාපෙතීති විඤ්ඤායති. න හි රූපසමුට්ඨාපකචිත්තස්ස ගබ්භගමනාදිවිනිබද්ධාභාවෙන කායසඞ්ඛාරාසමුට්ඨාපනං අත්ථි, න ච යුත්තං ‘‘චුතො ච චිත්තසමුට්ඨානඤ්චස්ස පවත්තතී’’ති, නාපි ‘‘චුතිචිත්තං රූපං සමුට්ඨාපෙතී’’ති පාළි අත්ථීති.

637. න කස්සතීති න විලෙඛියති. ගතන්ති විඤ්ඤාතං. අසම්ඵුට්ඨං චතූහි මහාභූතෙහීති යස්මිං කලාපෙ භූතානං පරිච්ඡෙදො, තෙහෙව අසම්ඵුට්ඨං. විජ්ජමානෙපි හි කලාපන්තරභූතානං කලාපන්තරභූතසම්ඵුට්ඨභාවෙ තංතංභූතවිවිත්තතා රූපපරියන්තො ආකාසොති යෙසං යො පරිච්ඡෙදො, තෙහි සො අසම්ඵුට්ඨොව, අඤ්ඤථා පරිච්ඡින්නභාවො න සියා තෙසං භූතානං බ්යාපිතභාවාපත්තිතො. අබ්යාපිතා හි අසම්ඵුට්ඨතාති.

638. ලහුතාදීනං අඤ්ඤමඤ්ඤාවිජහනෙන දුබ්බිඤ්ඤෙය්යනානත්තතා වුත්තාති තංතංවිකාරාධිකරූපෙහි තංතංනානත්තප්පකාසනත්ථං ‘‘එවං සන්තෙපී’’තිආදිමාහ. යථාවුත්තා ච පච්චයා තංතංවිකාරස්ස විසෙසපච්චයභාවතො වුත්තා, අවිසෙසෙන පන සබ්බෙ සබ්බෙසං පච්චයාති.

641. ආදිතො චයො ආචයො, පඨමුප්පත්ති. උපරි චයො උපචයො. පබන්ධො සන්තති. තත්ථ උද්දෙසෙ අවුත්තොපි ආචයො උපචයසද්දෙනෙව විඤ්ඤායතීති ‘‘යො ආයතනානං ආචයො පුනප්පුනං නිබ්බත්තමානානං, සොව රූපස්ස උපචයො’’ති ආහ. පාළියං පන උප-සද්දො පඨමත්ථො උපරිඅත්ථො ච හොතීති ‘‘ආදිචයො උපචයො, උපරිචයො සන්තතී’’ති අයමත්ථො විඤ්ඤායතීති. අඤ්ඤථා හි ආචයසඞ්ඛාතස්ස පඨමුප්පාදස්ස අවුත්තතා ආපජ්ජෙය්ය.

එවන්ති ‘‘යො ආයතනානං ආචයො’’තිආදිනිද්දෙසෙන කිං කථිතං හොති? ආයතනෙන ආචයො කථිතො. ආචයූපචයසන්තතියො හි නිබ්බත්තිභාවෙන ආචයො එවාති ආයතනෙහි ආචයාදීනං පකාසිතත්තා තෙහි ආචයො කථිතො. ආයතනානං ආචයාදිවචනෙනෙව ආචයසභාවානි උප්පාදධම්මානි ආයතනානීති ආචයෙන තංපකතිකානි ආයතනානි කථිතානි. ලක්ඛණඤ්හි උප්පාදො, න රූපරූපන්ති. තෙනෙවාධිප්පායෙනාහ ‘‘ආයතනමෙව කථිත’’න්ති. ආචයඤ්හි ලක්ඛණං කථයන්තෙන තංලක්ඛණානි ආයතනානෙව කථිතානි හොන්තීති. එවම්පි කිං කථිතං හොතීති ආයතනාචයෙහි ආචයායතනෙහි ආචයමෙව ආයතනමෙව කථෙන්තෙන උද්දෙසෙ නිද්දෙසෙ ච ආචයොති ඉදමෙව අවත්වා උපචයසන්තතියො උද්දිසිත්වා තෙසං විභජනවසෙන ආයතනෙන ආචයකථනාදිනා කිං කථිතං හොතීති අධිප්පායො. ආචයොති උපචයමාහ, උපචයොති ච සන්තතිං. තදෙවුභයං යථාක්කමං විවරන්තො ‘‘නිබ්බත්ති වඩ්ඪි කථිතා’’ති ආහ. උපචයසන්තතියො හි අත්ථතො එකත්තා ආචයොවාති තදුද්දෙසවිභජනවසෙන ආයතනෙන ආචයකථනාදිනා නිබ්බත්තිවඩ්ඪිආකාරනානත්තං ආචයස්ස කථිතන්ති අත්ථො. ඉමමෙවත්ථං විභාවෙතුං ‘‘අත්ථතො හී’’තිආදිමාහ. යස්මා ච උභයම්පි එතං ජාතිරූපස්සෙවාධිවචනං, තස්මා ජාතිරූපස්ස ලක්ඛණාදිවිසෙසෙසු ආචයාදීසු පවත්තිආදීසු ච ආචයාදිලක්ඛණාදිකො උපචයො, පවත්තිආදිලක්ඛණාදිකා සන්තතීති වෙදිතබ්බාති අත්ථො.

643. පකතිනිද්දෙසාති ඵලවිපච්චනපකතියා නිද්දෙසා, ජරාය පාපුණිතබ්බං ඵලමෙව වා පකති. න ච ඛණ්ඩිච්චාදීනෙව ජරාති කලලකාලතො පභුති පුරිමරූපානං ජරාපත්තක්ඛණෙ උප්පජ්ජමානානි පච්ඡිමරූපානි පරිපක්කරූපානුරූපානි පරිණතපරිණතානි උප්පජ්ජන්තීති අනුක්කමෙන සුපරිණතරූපපරිපාකකාලෙ උප්පජ්ජමානානි ඛණ්ඩිච්චාදිසභාවානි උප්පජ්ජන්ති. තානි උදකාදිමග්ගෙසු තිණරුක්ඛසංභග්ගතාදයො විය පරිපාකගතමග්ගසඞ්ඛාතෙසු පරිපක්කරූපෙසු උප්පන්නානි ජරාය ගතමග්ගොඉච්චෙව වුත්තානි, න ජරාති. අවිඤ්ඤායමානන්තරජරා අවීචිජරා. මරණෙ උපනයනරසා.

644. තං පත්වාති තං අත්තනො එව ඛයවයසඞ්ඛාතං සභාවං පත්වා රූපං ඛීයති වෙති භිජ්ජති. පොථෙත්වා පාතිතස්ස දුබ්බලතා පරාධීනතා සයනපරායණතා ච හොති, තථා ජරාභිභූතස්සාති පොථකසදිසී ජරා.

645. කත්තබ්බතොති කත්තබ්බසභාවතො. විසාණාදීනං තරච්ඡඛෙළතෙමිතානං පාසාණානං විය ථද්ධභාවාභාවතො අහිවිච්ඡිකානං විය සවිසත්තාභාවතො ච සුඛුමතා වුත්තා. ඔජාලක්ඛණොති එත්ථ අඞ්ගමඞ්ගානුසාරිනො රසස්ස සාරො උපත්ථම්භබලකාරො භූතනිස්සිතො එකො විසෙසො ඔජාති.

උපාදාභාජනීයකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නොඋපාදාභාජනීයකථාවණ්ණනා

646. න උපාදියතෙවාති න නිස්සයති එව, කින්තු නිස්සයති ච නිස්සීයති චාති අත්ථො.

647. පුරිමා පනාති පඤ්චවිධසඞ්ගහෙ පථවීධාතුආපොධාතුතෙජොධාතුවායොධාතූනං පුරිමුද්දෙසවසෙන වුත්තං. ඵොට්ඨබ්බායතනනිද්දෙසෙ වා වුත්තානං පථවීධාතුආදීනං පුරිමා උද්දෙසෙ වුත්තා ආපොධාතූති අධිප්පායො, වුත්තස්ස වා ඵොට්ඨබ්බායතනස්ස අතීතතාය පච්ඡිමතා, අනාගතතාය ච ආපොධාතුයා පුරිමතා වුත්තාති දට්ඨබ්බා. ආයූති ජීවිතින්ද්රියං. කම්මජතෙජං උස්මා. යං කිඤ්චි ධාතුං…පෙ… එකප්පහාරෙන නුප්පජ්ජතීති එකස්මිං ඛණෙ අනෙකාසු පථවීසු ආපාථගතාසු තාසු තාසු සහ නුප්පජ්ජති, තථා තෙජවායූසු චාති අත්ථො. අනෙකෙසු ආරම්මණෙසු සන්නිපතිතෙසු ආභුජිතවසෙන ආරම්මණපසාදාධිමත්තතාවසෙන ච පඨමං කත්ථචි උප්පත්ති දස්සිතා, අඤ්ඤත්ථ ච පන උප්පත්ති අත්ථි එව. සායං ආරම්මණතො ආරම්මණන්තරසඞ්කන්ති යෙන උපායෙන හොති, තස්ස විජානනත්ථං පුච්ඡති ‘‘කථං පන චිත්තස්ස ආරම්මණතො සඞ්කන්ති හොතී’’ති.

651. අයපිණ්ඩිආදීසු පථවීධාතු තාදිසාය ආපොධාතුයා අනාබද්ධා සන්තී විසරෙය්ය, තස්මා ‘‘තානි ආපොධාතු ආබන්ධිත්වා බද්ධානි කරොතී’’ති වුත්තං. යථා හි යුත්තප්පමාණං උදකං පංසුචුණ්ණානි ආබන්ධිත්වා මත්තිකාපිණ්ඩං කත්වා ඨපෙති, එවං අයොපිණ්ඩිආදීසුපි තදනුරූපපච්චයෙහි තත්ථෙව උප්පන්නා ආපොධාතු තථා ආබන්ධිත්වා ඨපෙතීති දට්ඨබ්බා.

අඵුසිත්වා පතිට්ඨා හොතීති ආපොධාතුයා අඵොට්ඨබ්බභාවතො වුත්තං, තථා ‘‘අඵුසිත්වාව ආබන්ධතී’’ති. න හි යථා ඵොට්ඨබ්බධාතූනං ඵොට්ඨබ්බභාවෙන අඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයතා, එවං ඵොට්ඨබ්බාඵොට්ඨබ්බධාතූනං හොතීති අධිප්පායො වෙදිතබ්බො. අවිනිබ්භොගවුත්තීසු හි භූතෙසු අඤ්ඤමඤ්ඤනිස්සයතා අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයභූතෙසු න සක්කා නිවාරෙතුං, නාපි සහජාතෙසු අවිනිබ්භොගතාය එකීභූතෙසු ඵුසනාඵුසනානි විචාරෙතුං යුත්තානීති. න උණ්හා හුත්වා ඣායතීති තෙජොසභාවතංයෙව පටික්ඛිපති, න සීතත්තං අනුජානාති, තෙජොසභාවපටික්ඛෙපෙනෙව ච සීතත්තඤ්ච පටික්ඛිත්තං හොති. තෙජො එව හි සීතං හිමපාතසමයාදීසු සීතස්ස පරිපාචකතාදස්සනතො, සීතුණ්හානඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤපටිපක්ඛභාවතො උණ්හෙන සහ න සීතං භූතන්තරං පවත්තතීති යුජ්ජති. උණ්හකලාපෙ පන සීතස්ස අප්පවත්ති සීතකලාපෙ ච උණ්හස්ස ද්වින්නං අඤ්ඤමඤ්ඤපටිපක්ඛත්තා තෙජොවිසෙසභාවෙ යුජ්ජතීති. භාවඤ්ඤථත්තන්ති ඛරානං ගුළාදීනං දවතා මුදුතා රසාදීනඤ්ච දවානං ඛරතා පච්චයවිසෙසෙහි ඔමත්තාධිමත්තපථවීධාතුආදිකානං උප්පත්ති. ලක්ඛණඤ්ඤථත්තං කක්ඛළාදිලක්ඛණවිජහනං, තං එතෙසං න හොති, ඔමත්තාධිමත්තතාසඞ්ඛාතං භාවඤ්ඤථත්තංයෙව හොතීති අත්ථො.

652. අනුපාදින්නාදීනංයෙවාති එකන්තඅනුපාදින්නඑකන්තනචිත්තසමුට්ඨානාදීනං නිද්දෙසෙසු ගහණෙසු ගහිතාති අත්ථො. යං වා පනඤ්ඤම්පීති පන වචනෙන පුරිමානම්පි නකම්මස්සකතත්තාභාවාදිකං දීපෙති. තා හි අනුපාදින්නාදිනකම්මස්සකතත්තාදිවචනානං සමානත්ථත්තා එකෙන අවත්තබ්බත්තෙ ඉතරෙනපි අවත්තබ්බා සියුං, වත්තබ්බත්තෙ වා වත්තබ්බා. තස්මා එකන්තාකම්මජාදීස්වෙව ගහෙතබ්බත්තා තා අනෙකන්තෙසු න ගහිතාති දට්ඨබ්බා.

666. එකන්ත…පෙ… පඤ්ඤායති තෙසං විකාරත්තා, අනිප්ඵන්නත්තා පන තස්ස උප්පාදො න කෙනචි සක්කා වත්තුන්ති අධිප්පායො.

දුකනිද්දෙසවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

චතුක්කනිද්දෙසවණ්ණනා

966. පච්ඡිමපදස්සාති විඤ්ඤාතපදස්ස. සබ්බමෙව හි රූපං විඤ්ඤාතන්ති තස්ස අභින්දිතබ්බත්තා විඤ්ඤාතතො අඤ්ඤං දිට්ඨං සුතං මුතඤ්ච න හොතීති පුච්ඡං අකත්වාව විස්සජ්ජිතං. න හි සක්කා විඤ්ඤාතතො අඤ්ඤං ‘‘කතමං රූපං දිට්ඨ’’න්ති පුච්ඡිතුන්ති අධිප්පායො. යථා හි ද්වීසු උද්දිට්ඨෙසු නොපාදතො අඤ්ඤත්තං සන්ධාය ‘‘කතමං තං රූපං උපාදා’’ති පුච්ඡිතං, එවං දිට්ඨාදීසු චතූසු උද්දිට්ඨෙසු සුතාදීහි තීහිපි අඤ්ඤත්තං සන්ධාය ‘‘කතමං තං රූපං දිට්ඨ’’න්ති පුච්ඡිතබ්බං සියා, තදභාවො න පුච්ඡිතං, එවං සුතාදීසුපීති. දස්සනාදිග්ගහණවිසෙසතො පන දිට්ඨාදීහි අඤ්ඤස්ස විඤ්ඤාතස්ස සබ්භාවතො ච චතුක්කො වුත්තො.

පඤ්චකනිද්දෙසවණ්ණනා

969. තෙජොභාවං ගතන්ති සභාවෙනෙව තෙජොභාවං පත්තන්ති අත්ථො. වුත්තස්සපි අඤ්ඤෙන පකාරෙන සඞ්ගහාරහස්ස සඞ්ගණ්හනං නයකරණං ඉධ දට්ඨබ්බං, තයිදං ‘‘විඤ්ඤාත’’න්ති චතුක්කපදෙපි යොජෙතබ්බං. ඵොට්ඨබ්බස්ස භෙදසබ්භාවො අට්ඨකෙ නයො.

පකිණ්ණකකථාවණ්ණනා

975. නත්ථි නීවරණාති වචනෙන මිද්ධස්සපි නීවරණස්ස පහානං වුත්තං, න ච රූපං පහාතබ්බං, න ච රූපකායගෙලඤ්ඤං මුනිනො නත්ථීති සක්කා වත්තුං ‘‘පිට්ඨි මෙ ආගිලායති, තමහං ආයමිස්සාමී’’ති (ම. නි. 2.22) වචනතො. සවිඤ්ඤාණකසද්දොති විඤ්ඤාණෙන පවත්තිතො වචීඝොසාදිසද්දො. න හි එතානි ජායන්තීති පරිපච්චමානස්ස රූපස්ස පරිපච්චනං ජරා , ඛීයමානස්ස ඛයො අනිච්චතාති රූපභාවමත්තානි එතානි, න සයං සභාවවන්තානීති සන්ධාය වුත්තං. තථා ජායමානස්ස ජනනං ජාති, සා ච රූපභාවොව, න සයං සභාවවතීති ‘‘න පන පරමත්ථතො ජාති ජායතී’’ති වුත්තං.

තෙසං පච්චයො එතිස්සාති තප්පච්චයා, තප්පච්චයාය භාවො තප්පච්චයභාවො, තප්පච්චයභාවෙන පවත්තො වොහාරො තප්පච්චයභාවවොහාරො, තං ලභති. අභිනිබ්බත්තිතධම්මක්ඛණස්මින්ති අභිනිබ්බත්තියමානධම්මක්ඛණස්මින්ති අධිප්පායො. න හි තදා තෙ ධම්මා න ජායන්තීති ජායමානභාවොව ජාතීති යුත්තා තස්සා කම්මාදිසමුට්ඨානතා තංනිබ්බත්තතා ච, න පන තදා තෙ ධම්මා ජීයන්ති ඛීයන්ති ච, තස්මා න තෙසං තෙ ජීරණභිජ්ජනභාවා චිත්තාදිසමුට්ඨානා තංනිබ්බත්තා චාති වචනං අරහන්ති. එවමපි උපාදින්න-සද්දො උපෙතෙන කම්මුනා ආදින්නතං වදති, න නිබ්බත්තින්ති උපාදින්නපාකභෙදානං උපාදින්නතා තෙසං වත්තබ්බාති චෙ? න, ආදින්න-සද්දස්ස නිබ්බත්තිවාචකත්තා. උපෙතෙන නිබ්බත්තඤ්හි උපාදින්නන්ති පච්චයානුභාවක්ඛණඤ්ච නිබ්බත්තිඤ්ච ගහෙත්වාව පවත්තො අයං වොහාරො තදා අභාවා ජරාමරණෙ න පවත්තතීති. පටිච්චසමුප්පන්නානං ධම්මානං ජරාමරණත්තා තෙසං උප්පාදෙ සති ජරාමරණං හොති, අසති න හොති. න හි අජාතං පරිපච්චති භිජ්ජති වා, තස්මා ජාතිපච්චයතං සන්ධාය ‘‘ජරාමරණං පටිච්චසමුප්පන්න’’න්ති වුත්තං.

නිස්සයපටිබද්ධවුත්තිතොති ජායමානපරිපච්චමානභිජ්ජමානානං ජායමානාදිභාවමත්තත්තා ජායමානාදිනිස්සයපටිබද්ධවුත්තිකා ජාතිආදයොති වුත්තං හොති. යදි එවං උපාදායරූපානඤ්ච චක්ඛායතනාදීනං උප්පාදාදිසභාවභූතා ජාතිආදයො තංනිස්සිතා හොන්තීති භූතනිස්සිතානං තෙසං ලක්ඛණානං උපාදායභාවො විය උපාදායරූපනිස්සිතානං උපාදායුපාදායභාවො ආපජ්ජතීති චෙ? න, භූතපටිබද්ධඋපාදායරූපලක්ඛණානඤ්ච භූතපටිබද්ධභාවස්ස අවිනිවත්තනතො. අපිච එකකලාපපරියාපන්නානං රූපානං සහෙව උප්පාදාදිප්පවත්තිතො එකස්ස කලාපස්ස උප්පාදාදයො එකෙකාව හොන්තීති යථා එකෙකස්ස කලාපස්ස ජීවිතින්ද්රියං කලාපානුපාලකං ‘‘උපාදායරූප’’න්ති වුච්චති, එවං කලාපුප්පාදාදිසභාවා ජාතිආදයො ‘‘උපාදායරූපානි’’ච්චෙව වුච්චන්ති. එවං විකාරපරිච්ඡෙදරූපානි ච යොජෙතබ්බානි.

කම්මසමුට්ඨානසම්බන්ධං උතුසමුට්ඨානං කම්මවිසෙසෙන සුවණ්ණදුබ්බණ්ණසුසණ්ඨිතදුස්සණ්ඨිතාදිවිසෙසං හොතීති ‘‘කම්මපච්චය’’න්ති වුත්තං. කම්මවිපාකානුභවනස්ස කාරණභූතං බාහිරඋතුසමුට්ඨානං කම්මපච්චයඋතුසමුට්ඨානං. කම්මසහායො පච්චයො, කම්මස්ස වා සහායභූතො පච්චයො කම්මපච්චයො, සොව උතු කම්මපච්චයඋතු, සො සමුට්ඨානං එතස්සාති කම්මපච්චයඋතුසමුට්ඨානන්ති වචනත්ථො. සීතෙ උණ්හෙ වා කිස්මිඤ්චි උතුම්හි සමාගතෙ තතො සුද්ධට්ඨකං උප්පජ්ජති, තස්ස සො උතු සමුට්ඨානං. දුතියස්ස සුද්ධට්ඨකස්ස උතුසමුට්ඨානිකපටිබන්ධකස්ස සො එව පුරිමො උතු පච්චයො. තතියං පන සුද්ධට්ඨකං පුරිමඋතුසහායෙන උතුනා නිබ්බත්තත්තා පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව ‘‘උතුපච්චයඋතුසමුට්ඨාන’’න්ති වුත්තං. එවමයං පුරිමො උතු තිස්සො සන්තතියො ඝට්ටෙති, තතො පරං අඤ්ඤඋතුසමාගමෙ අඤ්ඤසන්තතිත්තයං, තතො ච අඤ්ඤෙන අඤ්ඤන්ති එවං පවත්ති දට්ඨබ්බා. තදෙතං සීතුණ්හානං අප්පබහුභාවෙ තංසම්ඵස්සස්ස අචිරප්පවත්තියා චිරප්පවත්තියා ච වෙදිතබ්බං, අනුපාදින්නෙන දීපනා න සන්තතිත්තයවසෙන, අථ ඛො මෙඝසමුට්ඨාපකමූලඋතුවසෙන පකාරන්තරෙන දට්ඨබ්බා, තං දස්සෙතුං ‘‘උතුසමුට්ඨානො නාම වලාහකො’’තිආදිමාහ. රූපරූපානං විකාරාදිමත්තභාවතො අපරිනිප්ඵන්නතා වුත්තා. තෙසඤ්හි රූපවිකාරාදිභාවතො රූපතාති අධිප්පායො. රූපවිකාරාදිභාවතො එව පන රූපෙ සති සන්ති, අසති න සන්තීති අසඞ්ඛතභාවනිවාරණත්ථං පරිනිප්ඵන්නතා වුත්තාති.

රූපකණ්ඩවණ්ණනා නිට්ඨිතා.