📜

11. මග්ගඞ්ගවිභඞ්ගො

1. සුත්තන්තභාජනීයවණ්ණනා

486. ඉදානි තදනන්තරෙ මග්ගවිභඞ්ගෙ අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගොතිආදි සබ්බං සච්චවිභඞ්ගෙ දුක්ඛනිරොධගාමිනීපටිපදානිද්දෙසෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. භාවනාවසෙන පාටියෙක්කං දස්සිතෙ දුතියනයෙපි සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතන්තිආදි සබ්බං බොජ්ඣඞ්ගවිභඞ්ගෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. එවමිදං ද්වින්නම්පි නයානං වසෙන සුත්තන්තභාජනීයං ලොකියලොකුත්තරමිස්සකමෙව කථිතං.

2. අභිධම්මභාජනීයවණ්ණනා

490. අභිධම්මභාජනීයෙ ‘අරියො’ති අවත්වා අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගොති වුත්තං. එවං අවුත්තෙපි අයං අරියො එව. යථා හි මුද්ධාභිසිත්තස්ස රඤ්ඤො මුද්ධාභිසිත්තාය දෙවියා කුච්ඡිස්මිං ජාතො පුත්තො රාජපුත්තොති අවුත්තෙපි රාජපුත්තොයෙව හොති, එවමයම්පි අරියොති අවුත්තෙපි අරියො එවාති වෙදිතබ්බො. සෙසමිධාපි සච්චවිභඞ්ගෙ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

493. පඤ්චඞ්ගිකවාරෙපි අට්ඨඞ්ගිකොති අවුත්තෙපි අට්ඨඞ්ගිකො එව වෙදිතබ්බො. ලොකුත්තරමග්ගො හි පඤ්චඞ්ගිකො නාම නත්ථි. අයමෙත්ථ ආචරියානං සමානත්ථකථා. විතණ්ඩවාදී පනාහ – ‘‘ලොකුත්තරමග්ගො අට්ඨඞ්ගිකො නාම නත්ථි, පඤ්චඞ්ගිකොයෙව හොතී’’ති. සො ‘‘සුත්තං ආහරාහී’’ති වුත්තො අද්ධා අඤ්ඤං අපස්සන්තො ඉමං මහාසළායතනතො සුත්තප්පදෙසං ආහරිස්සති ‘‘යා තථාභූතස්ස දිට්ඨි, සාස්ස හොති සම්මාදිට්ඨි. යො තථාභූතස්ස සඞ්කප්පො, වායාමො, සති, යො තථාභූතස්ස සමාධි, ස්වාස්ස හොති සම්මාසමාධි. පුබ්බෙව ඛො පනස්ස කායකම්මං වචීකම්මං ආජීවො සුපරිසුද්ධො හොතී’’ති.

තතො ‘‘එතස්ස අනන්තරං සුත්තපදං ආහරා’’ති වත්තබ්බො. සචෙ ආහරති ඉච්චෙතං කුසලං, නො චෙ ආහරති සයං ආහරිත්වා ‘‘එවමස්සායං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡතී’’ති (ම. නි. 3.431) ‘‘ඉමිනා තෙ සත්ථුසාසනෙන වාදො භින්නො; ලොකුත්තරමග්ගො පඤ්චඞ්ගිකො නාම නත්ථි, අට්ඨඞ්ගිකොව හොතී’’ති වත්තබ්බො.

ඉමානි පන තීණි අඞ්ගානි පුබ්බෙ පරිසුද්ධානි වත්තන්ති, ලොකුත්තරමග්ගක්ඛණෙ පරිසුද්ධතරානි හොන්ති. අථ ‘පඤ්චඞ්ගිකො මග්ගො’ති ඉදං කිමත්ථං ගහිතන්ති? අතිරෙකකිච්චදස්සනත්ථං. යස්මිඤ්හි සමයෙ මිච්ඡාවාචං පජහති, සම්මාවාචං පූරෙති, තස්මිං සමයෙ සම්මාකම්මන්තසම්මාආජීවා නත්ථි. ඉමානි පඤ්චකාරාපකඞ්ගානෙව මිච්ඡාවාචං පජහන්ති; සම්මාවාචා පන සයං විරතිවසෙන පූරෙති. යස්මිං සමයෙ මිච්ඡාකම්මන්තං පජහති, සම්මාකම්මන්තං පූරෙති, තස්මිං සමයෙ සම්මාවාචාසම්මාආජීවා නත්ථි. ඉමානි පඤ්ච කාරාපකඞ්ගානෙව මිච්ඡාකම්මන්තං පජහන්ති; සම්මාකම්මන්තො පන සයං විරතිවසෙන පූරෙති. යස්මිං සමයෙ මිච්ඡාආජීවං පජහති, සම්මාආජීවං පූරෙති, තස්මිං සමයෙ සම්මාවාචාසම්මාකම්මන්තා නත්ථි. ඉමානි පඤ්ච කාරාපකඞ්ගානෙව මිච්ඡාආජීවං පජහන්ති; සම්මාආජීවො පන සයං විරතිවසෙන පූරෙති. ඉමං එතෙසං පඤ්චන්නං කාරාපකඞ්ගානං කිච්චාතිරෙකතං දස්සෙතුං පඤ්චඞ්ගිකො මග්ගොති ගහිතං. ලොකුත්තරමග්ගො පන අට්ඨඞ්ගිකොව හොති, පඤ්චඞ්ගිකො නාම නත්ථි.

‘‘යදි සම්මාවාචාදීහි සද්ධිං අට්ඨඞ්ගිකොති වදථ, චතස්සො සම්මාවාචාචෙතනා, තිස්සො සම්මාකම්මන්තචෙතනා, සත්ත සම්මාආජීවචෙතනාති ඉමම්හා චෙතනාබහුත්තා කථං මුච්චිස්සථ? තස්මා පඤ්චඞ්ගිකොව ලොකුත්තරමග්ගො’’ති. ‘‘චෙතනාබහුත්තා ච පමුච්චිස්සාම; අට්ඨඞ්ගිකොව ලොකුත්තරමග්ගොති ච වක්ඛාම’’. ‘‘ත්වං තාව මහාචත්තාරීසකභාණකො හොසි, න හොසී’’ති පුච්ඡිතබ්බො. සචෙ ‘‘න හොමී’’ති වදති, ‘‘ත්වං අභාණකත්තා න ජානාසී’’ති වත්තබ්බො. සචෙ ‘‘භාණකොස්මී’’ති වදති, ‘‘සුත්තං ආහරා’’ති වත්තබ්බො. සචෙ සුත්තං ආහරති ඉච්චෙතං කුසලං, නො චෙ ආහරති සයං උපරිපණ්ණාසතො ආහරිතබ්බං –

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, සම්මාවාචා? සම්මාවාචංපහං, භික්ඛවෙ, ද්වායං වදාමි – අත්ථි, භික්ඛවෙ, සම්මාවාචා සාසවා පුඤ්ඤභාගියා උපධිවෙපක්කා; අත්ථි, භික්ඛවෙ, සම්මාවාචා අරියා අනාසවා ලොකුත්තරා මග්ගඞ්ගා.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, සම්මාවාචා සාසවා පුඤ්ඤභාගියා උපධිවෙපක්කා? මුසාවාදා වෙරමණී, පිසුණාය වාචාය වෙරමණී, ඵරුසාය වාචාය වෙරමණී, සම්ඵප්පලාපා වෙරමණී – අයං, භික්ඛවෙ, සම්මාවාචා සාසවා පුඤ්ඤභාගියා උපධිවෙපක්කා.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, සම්මාවාචා අරියා අනාසවා ලොකුත්තරා මග්ගඞ්ගා? යා ඛො, භික්ඛවෙ, අරියචිත්තස්ස අනාසවචිත්තස්ස අරියමග්ගසමඞ්ගිනො අරියමග්ගං භාවයතො චතූහි වචීදුච්චරිතෙහි ආරති විරති පටිවිරති වෙරමණී – අයං, භික්ඛවෙ, සම්මාවාචා අරියා අනාසවා ලොකුත්තරා මග්ගඞ්ගා…පෙ….

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාකම්මන්තො? සම්මාකම්මන්තංපහං, භික්ඛවෙ, ද්වයං වදාමි…පෙ… උපධිවෙපක්කො.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාකම්මන්තො අරියො අනාසවො ලොකුත්තරො…පෙ….

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාආජීවො? සම්මාආජීවංපහං, භික්ඛවෙ, ද්වායං වදාමි…පෙ… උපධිවෙපක්කො.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාආජීවො අරියො අනාසවො ලොකුත්තරො මග්ගඞ්ගො? යා ඛො, භික්ඛවෙ, අරියචිත්තස්ස අනාසවචිත්තස්ස අරියමග්ගසමඞ්ගිනො අරියමග්ගං භාවයතො මිච්ඡාආජීවා ආරති විරති පටිවිරති වෙරමණී – අයං, භික්ඛවෙ, සම්මාආජීවො අරියො අනාසවො ලොකුත්තරො මග්ගඞ්ගො’’ති (ම. නි. 3.138 ආදයො).

එවමෙත්ථ චතූහි වචීදුච්චරිතෙහි, තීහි කායදුච්චරිතෙහි, මිච්ඡාජීවතො චාති එකෙකාව විරති අරියා අනාසවා ලොකුත්තරා මග්ගඞ්ගාති වුත්තා. ‘‘කුතො එත්ථ චෙතනාබහුත්තං? කුතො පඤ්චඞ්ගිකො මග්ගො? ඉදං තෙ සුත්තං අකාමකස්ස ලොකුත්තරමග්ගො අට්ඨඞ්ගිකොති දීපෙති’’. සචෙ එත්තකෙන සල්ලක්ඛෙති ඉච්චෙතං කුසලං, නො චෙ සල්ලක්ඛෙති අඤ්ඤානිපි කාරණානි ආහරිත්වා සඤ්ඤාපෙතබ්බො. වුත්තඤ්හෙතං භගවතා –

‘‘යස්මිං ඛො, සුභද්ද, ධම්මවිනයෙ අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො න උපලබ්භති, සමණොපි තත්ථ න උපලබ්භති…පෙ… ඉමස්මිං ඛො, සුභද්ද, ධම්මවිනයෙ අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො උපලබ්භති; ඉධෙව , සුභද්ද, සමණො…පෙ… සුඤ්ඤා පරප්පවාදා සමණෙහි අඤ්ඤෙහීති (දී. නි. 2.214).

අඤ්ඤෙසුපි අනෙකෙසු සුත්තසතෙසු අට්ඨඞ්ගිකොව මග්ගො ආගතො. කථාවත්ථුප්පකරණෙපි වුත්තං –

‘‘මග්ගානං අට්ඨඞ්ගිකො සෙට්ඨො, සච්චානං චතුරො පදා;

විරාගො සෙට්ඨො ධම්මානං, ද්විපදානඤ්ච චක්ඛුමා’’ති (කථා. 872) –

‘‘අත්ථෙව සුත්තන්තොති’’? ‘‘ආමන්තා’’‘‘තෙන හි අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො’’ති. සචෙ පන එත්තකෙනාපි සඤ්ඤත්තිං න ගච්ඡති, ‘‘ගච්ඡ, විහාරං පවිසිත්වා යාගුං පිවාහී’’ති උය්යොජෙතබ්බො. උත්තරිම්පන කාරණං වක්ඛතීති අට්ඨානමෙතං. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙව.

නයා පනෙත්ථ ගණෙතබ්බා. අට්ඨඞ්ගිකමග්ගස්මිඤ්හි එකතො පුච්ඡිත්වා එකතො විස්සජ්ජනෙ චතූසු මග්ගෙසු චත්තාරි නයසහස්සානි විභත්තානි. පඤ්චඞ්ගිකමග්ගෙ එකතො පුච්ඡිත්වා එකතො විස්සජ්ජනෙ චත්තාරි; පාටියෙක්කං පුච්ඡිත්වා පාටියෙක්කං විස්සජ්ජනෙ චත්තාරි චත්තාරීති පඤ්චසු අඞ්ගෙසු වීසති. ඉති පුරිමානි අට්ඨ ඉමානි ච වීසතීති සබ්බානිපි මග්ගවිභඞ්ගෙ අට්ඨවීසති නයසහස්සානි විභත්තානි. තානි ච ඛො නිබ්බත්තිතලොකුත්තරානි කුසලානෙව. විපාකෙ පන කුසලතො තිගුණා නයා කාතබ්බාති.

අභිධම්මභාජනීයවණ්ණනා.

3. පඤ්හාපුච්ඡකවණ්ණනා

504. පඤ්හාපුච්ඡකෙ පාළිඅනුසාරෙනෙව මග්ගඞ්ගානං කුසලාදිභාවො වෙදිතබ්බො. ආරම්මණත්තිකෙසු පන සබ්බානිපෙතානි අප්පමාණං නිබ්බානං ආරබ්භ පවත්තිතො අප්පමාණාරම්මණානෙව, න මග්ගාරම්මණානි. නෙව හි මග්ගො න ඵලං මග්ගං ආරම්මණං කරොති. සහජාතහෙතුවසෙන පනෙත්ථ කුසලානි මග්ගහෙතුකානි; වීරියං වා වීමංසං වා ජෙට්ඨකං කත්වා මග්ගභාවනාකාලෙ මග්ගාධිපතීනි; ඡන්දචිත්තජෙට්ඨිකාය මග්ගභාවනාය න වත්තබ්බානි මග්ගාධිපතීනීති; ඵලකාලෙපි න වත්තබ්බානෙව.

අතීතාදීසු එකාරම්මණභාවෙනපි න වත්තබ්බානි; නිබ්බානස්ස පන බහිද්ධාධම්මත්තා බහිද්ධාරම්මණානි නාම හොන්තීති එවමෙතස්මිං පඤ්හාපුච්ඡකෙපි නිබ්බත්තිතලොකුත්තරානෙව මග්ගඞ්ගානි කථිතානි. සම්මාසම්බුද්ධෙන හි සුත්තන්තභාජනීයස්මිංයෙව ලොකියලොකුත්තරානි මග්ගඞ්ගානි කථිතානි; අභිධම්මභාජනීයෙ පන පඤ්හාපුච්ඡකෙ ච ලොකුත්තරානෙවාති එවමයං මග්ගවිභඞ්ගොපි තෙපරිවට්ටං නීහරිත්වාව භාජෙත්වා දස්සිතොති.

සම්මොහවිනොදනියා විභඞ්ගට්ඨකථාය

මග්ගඞ්ගවිභඞ්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.