📜

13. අප්පමඤ්ඤාවිභඞ්ගො

1. සුත්තන්තභාජනීයවණ්ණනා

642. ඉදානි තදනන්තරෙ අප්පමඤ්ඤාවිභඞ්ගෙ චතස්සොති ගණනපරිච්ඡෙදො. අප්පමඤ්ඤායොති ඵරණඅප්පමාණවසෙන අප්පමඤ්ඤායො. එතා හි ආරම්මණවසෙන අප්පමාණෙ වා සත්තෙ ඵරන්ති, එකසත්තම්පි වා අනවසෙසඵරණවසෙන ඵරන්තීති ඵරණඅප්පමාණවසෙන අප්පමඤ්ඤායොති වුච්චන්ති. ඉධ භික්ඛූති ඉමස්මිං සාසනෙ භික්ඛු. මෙත්තාසහගතෙනාති මෙත්තාය සමන්නාගතෙන. චෙතසාති චිත්තෙන. එකං දිසන්ති එකිස්සා දිසාය. පඨමපරිග්ගහිතං සත්තං උපාදාය එකදිසාපරියාපන්නසත්තඵරණවසෙන වුත්තං. ඵරිත්වාති ඵුසිත්වා ආරම්මණං කත්වා. විහරතීති බ්රහ්මවිහාරාධිට්ඨිතං ඉරියාපථවිහාරං පවත්තෙති. තථා දුතියන්ති යථා පුරත්ථිමාදීසු දිසාසු යං කිඤ්චි එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථෙව තදනන්තරං දුතියං තතියං චතුත්ථඤ්චාති අත්ථො.

ඉති උද්ධන්ති තෙනෙව ච නයෙන උපරිමං දිසන්ති වුත්තං හොති. අධො තිරියන්ති අධොදිසම්පි තිරියංදිසම්පි එවමෙව. එත්ථ ච අධොති හෙට්ඨා, තිරියන්ති අනුදිසා. එවං සබ්බදිසාසු අස්සමණ්ඩලෙ අස්සමිව මෙත්තාසහගතං චිත්තං සාරෙතිපි පච්චාසාරෙතිපීති එත්තාවතා එකමෙකං දිසං පරිග්ගහෙත්වා ඔධිසො මෙත්තාඵරණං දස්සිතං. සබ්බධීතිආදි පන අනොධිසො දස්සනත්ථං වුත්තං. තත්ථ සබ්බධීති සබ්බත්ථ. සබ්බත්තතායාති සබ්බෙසු හීනමජ්ඣිමුක්කට්ඨමිත්තසපත්තමජ්ඣත්තාදිප්පභෙදෙසු අත්තතාය ‘අයං පරසත්තො’ති විභාගං අකත්වා අත්තසමතායාති වුත්තං හොති; අථ වා සබ්බත්තතායාති සබ්බෙන චිත්තභාවෙන ඊසකම්පි බහි අවික්ඛිපමානොති වුත්තං හොති. සබ්බාවන්තන්ති සබ්බසත්තවන්තං, සබ්බසත්තයුත්තන්ති අත්ථො. ලොකන්ති සත්තලොකං.

විපුලෙනාතිඑවමාදිපරියායදස්සනතො පනෙත්ථ පුන ‘‘මෙත්තාසහගතෙනා’’ති වුත්තං. යස්මා වා එත්ථ ඔධිසො ඵරණෙ විය පුන ‘තථා’සද්දො ‘ඉති’සද්දො වා න වුත්තො, තස්මා පුන ‘‘මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා’’ති වුත්තං; නිගමනවසෙන වා එතං වුත්තං. විපුලෙනාති එත්ථ ච ඵරණවසෙන විපුලතා දට්ඨබ්බා. භූමිවසෙන පන තං මහග්ගතං, පගුණවසෙන අප්පමාණං, සත්තාරම්මණවසෙන ච අප්පමාණං, බ්යාපාදපච්චත්ථිකප්පහානෙන අවෙරං, දොමනස්සප්පහානතො අබ්යාපජ්ඣං, නිද්දුක්ඛන්ති වුත්තං හොති. අයං තාව ‘‘මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා’’තිආදිනා නයෙන ඨපිතාය මාතිකාය අත්ථො.

643. ඉදානි යදෙතං ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා’’තිආදිනා නයෙන වුත්තං පදභාජනීයං, තත්ථ යස්මා ඉදං කම්මට්ඨානං දොසචරිතස්ස සප්පායං, තස්මා යථාරූපෙ පුග්ගලෙ අයං මෙත්තා අප්පනං පාපුණාති, තං මෙත්තාය වත්ථුභූතං පුග්ගලං තාව දස්සෙතුං සෙය්යථාපි නාම එකං පුග්ගලන්තිආදි වුත්තං. තත්ථ සෙය්යථාපි නාමාති ඔපම්මත්ථෙ නිපාතො, යථා එකං පුග්ගලන්ති අත්ථො. පියන්ති පෙමනීයං. මනාපන්ති හදයවුඩ්ඪිකරං. තත්ථ පුබ්බෙව සන්නිවාසෙන පච්චුප්පන්නහිතෙන වා පියො නාම හොති, සීලාදිගුණසමායොගෙන මනාපො නාම; දානසමානත්තතාහි වා පියතා, පියවචනඅත්ථචරියතාහි මනාපතා වෙදිතබ්බා. යස්මා චෙත්ථ පියතාය ඉමස්ස බ්යාපාදස්ස පහානං හොති, තතො මෙත්තා සුඛං ඵරති, මනාපතාය උදාසීනතා න සණ්ඨාති, හිරොත්තප්පඤ්ච පච්චුපට්ඨාති, තතො හිරොත්තප්පානුපාලිතා මෙත්තා න පරිහායති, තස්මා තං උපමං කත්වා ඉදං වුත්තං – පියං මනාපන්ති. මෙත්තායෙය්යාති මෙත්තාය ඵරෙය්ය; තස්මිං පුග්ගලෙ මෙත්තං කරෙය්ය පවත්තෙය්යාති අත්ථො. එවමෙවසබ්බෙ සත්තෙති යථා පියං පුග්ගලං මෙත්තායෙය්ය, එවං තස්මිං පුග්ගලෙ අප්පනාප්පත්තාය වසීභාවං උපගතාය මෙත්තාය මජ්ඣත්තවෙරිසඞ්ඛාතෙපි සබ්බෙ සත්තෙ අනුක්කමෙන ඵරතීති අත්ථො. මෙත්ති මෙත්තායනාතිආදීනි වුත්තත්ථානෙව.

644. විදිසං වාති පදං තිරියං වාති එතස්ස අත්ථවිභාවනත්ථං වුත්තං.

645. ඵරිත්වාති ආරම්මණකරණවසෙන ඵුසිත්වා. අධිමුඤ්චිත්වාති අධිකභාවෙන මුඤ්චිත්වා, යථා මුත්තං සුමුත්තං හොති සුප්පසාරිතං සුවිත්ථතං තථා මුඤ්චිත්වාති අත්ථො.

648. සබ්බධිආදිනිද්දෙසෙ යස්මා තීණිපි එතානි පදානි සබ්බසඞ්ගාහිකානි, තස්මා නෙසං එකතොව අත්ථං දස්සෙතුං සබ්බෙන සබ්බන්තිආදි වුත්තං. තස්සත්ථො හෙට්ඨා වුත්තොයෙව.

650. විපුලාදිනිද්දෙසෙ යස්මා යං අප්පනාප්පත්තං හුත්වා අනන්තසත්තඵරණවසෙන විපුලං, තං නියමතො භූමිවසෙන මහග්ගතං හොති. යඤ්ච මහග්ගතං තං අප්පමාණගොචරවසෙන අප්පමාණං. යං අප්පමාණං තං පච්චත්ථිකවිඝාතවසෙන අවෙරං. යඤ්ච අවෙරං තං විහතබ්යාපජ්ජතාය අබ්යාපජ්ජං. තස්මා ‘‘යං විපුලං තං මහග්ගත’’න්තිආදි වුත්තං. අවෙරො අබ්යාපජ්ජොති චෙත්ථ ලිඞ්ගවිපරියායෙන වුත්තං. මනෙන වා සද්ධිං යොජනා කාතබ්බා – යං අප්පමාණං චිත්තං, සො අවෙරො මනො; යො අවෙරො සො අබ්යාපජ්ජොති. අපිචෙත්ථ හෙට්ඨිමං හෙට්ඨිමං පදං උපරිමස්ස උපරිමස්ස, උපරිමං වා උපරිමං හෙට්ඨිමස්ස හෙට්ඨිමස්ස අත්ථොතිපි වෙදිතබ්බො.

653. සෙය්යථාපි නාම එකං පුග්ගලං දුග්ගතං දුරුපෙතන්ති ඉදම්පි කරුණාය වත්ථුභූතං පුග්ගලං දස්සෙතුං වුත්තං. එවරූපස්මිඤ්හි පුග්ගලෙ බලවකාරුඤ්ඤං උප්පජ්ජති. තත්ථ දුග්ගතන්ති දුක්ඛෙන සමඞ්ගීභාවං ගතං. දුරුපෙතන්ති කායදුච්චරිතාදීහි උපෙතං. ගතිකුලභොගාදිවසෙන වා තමභාවෙ ඨිතො පුග්ගලො දුග්ගතො, කායදුච්චරිතාදීහි උපෙතත්තා තමපරායණභාවෙ ඨිතො දුරුපෙතොති එවමෙත්ථ අත්ථො වෙදිතබ්බො.

663. එකං පුග්ගලං පියං මනාපන්ති ඉදම්පි මුදිතාය වත්ථුභූතං පුග්ගලං දස්සෙතුං වුත්තං. තත්ථ ගතිකුලභොගාදිවසෙන ජොතිභාවෙ ඨිතො පියො, කායසුචරිතාදීහි උපෙතත්තා ජොතිපරායණභාවෙ ඨිතො මනාපොති වෙදිතබ්බො.

673. නෙව මනාපං න අමනාපන්ති ඉදම්පි උපෙක්ඛාය වත්ථුභූතං පුග්ගලං දස්සෙතුං වුත්තං. තත්ථ මිත්තභාවං අසම්පත්තතාය නෙව මනාපො, අමිත්තභාවං අසම්පත්තතාය න අමනාපොති වෙදිතබ්බො. සෙසමෙත්ථ යං වත්තබ්බං සියා, තං සබ්බං හෙට්ඨා චිත්තුප්පාදකණ්ඩෙ වුත්තමෙව. භාවනාවිධානම්පි එතෙසං කම්මට්ඨානානං විසුද්ධිමග්ගෙ විත්ථාරතො කථිතමෙවාති.

සුත්තන්තභාජනීයවණ්ණනා.

2. අභිධම්මභාජනීයවණ්ණනා

අභිධම්මභාජනීයං කුසලතොපි විපාකතොපි කිරියතොපි හෙට්ඨා චිත්තුප්පාදකණ්ඩෙ භාජිතනයෙනෙව භාජිතං. අත්ථොපිස්ස තත්ථ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

3. පඤ්හාපුච්ඡකවණ්ණනා

පඤ්හාපුච්ඡකෙ පාළිඅනුසාරෙනෙව මෙත්තාදීනං කුසලාදිභාවො වෙදිතබ්බො. ආරම්මණත්තිකෙසු පන සබ්බාපි තීසු තිකෙසු නවතබ්බාරම්මණා එව. අජ්ඣත්තාරම්මණත්තිකෙ බහිද්ධාරම්මණාති. ඉමස්මිං පන අප්පමඤ්ඤාවිභඞ්ගෙ සම්මාසම්බුද්ධෙන සුත්තන්තභාජනීයෙපි ලොකියා එව අප්පමඤ්ඤායො කථිතා, අභිධම්මභාජනීයෙපි පඤ්හාපුච්ඡකෙපි. තයොපි හි එතෙ නයා ලොකියත්තා එකපරිච්ඡෙදා එව. එවමයං අප්පමඤ්ඤාවිභඞ්ගොපි තෙපරිවට්ටං නීහරිත්වාව භාජෙත්වා දස්සිතොති.

සම්මොහවිනොදනියා විභඞ්ගට්ඨකථාය

අප්පමඤ්ඤාවිභඞ්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.