📜

15. පටිසම්භිදාවිභඞ්ගො

1. සුත්තන්තභාජනීයං

1. සඞ්ගහවාරවණ්ණනා

718. ඉදානි තදනන්තරෙ පටිසම්භිදාවිභඞ්ගෙ චතස්සොති ගණනපරිච්ඡෙදො. පටිසම්භිදාති පභෙදා. යස්මා පන පරතො අත්ථෙ ඤාණං අත්ථපටිසම්භිදාතිආදිමාහ, තස්මා න අඤ්ඤස්ස කස්සචි පභෙදා, ඤාණස්සෙව පභෙදාති වෙදිතබ්බා. ඉති ‘‘චතස්සො පටිසම්භිදා’’ති පදෙන චත්තාරො ඤාණප්පභෙදාති අයමත්ථො සඞ්ගහිතො. අත්ථපටිසම්භිදාති අත්ථෙ පටිසම්භිදා; අත්ථප්පභෙදස්ස සල්ලක්ඛණවිභාවනාවවත්ථානකරණසමත්ථං අත්ථෙ පභෙදගතං ඤාණන්ති අත්ථො. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. ධම්මප්පභෙදස්ස හි සල්ලක්ඛණවිභාවනාවවත්ථානකරණසමත්ථං ධම්මෙ පභෙදගතං ඤාණං ධම්මපටිසම්භිදා නාම. නිරුත්තිප්පභෙදස්ස සල්ලක්ඛණවිභාවනාවවත්ථානකරණසමත්ථං නිරුත්තාභිලාපෙ පභෙදගතං ඤාණං නිරුත්තිපටිසම්භිදා නාම. පටිභානප්පභෙදස්ස සල්ලක්ඛණවිභාවනාවවත්ථානකරණසමත්ථං පටිභානෙ පභෙදගතං ඤාණං පටිභානපටිසම්භිදා නාම.

ඉදානි යථානික්ඛිත්තා පටිසම්භිදා භාජෙත්වා දස්සෙන්තො අත්ථෙ ඤාණං අත්ථපටිසම්භිදාතිආදිමාහ. තත්ථ අත්ථොති සඞ්ඛෙපතො හෙතුඵලං. තඤ්හි හෙතුවසෙන අරණීයං ගන්තබ්බං පත්තබ්බං, තස්මා අත්ථොති වුච්චති. පභෙදතො පන යංකිඤ්චි පච්චයසමුප්පන්නං, නිබ්බානං, භාසිතත්ථො, විපාකො, කිරියාති ඉමෙ පඤ්ච ධම්මා අත්ථොති වෙදිතබ්බා. තං අත්ථං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස තස්මිං අත්ථෙ පභෙදගතං ඤාණං අත්ථපටිසම්භිදා.

ධම්මොති සඞ්ඛෙපතො පච්චයො. සො හි යස්මා තං තං විදහති පවත්තෙති චෙව පාපෙති ච, තස්මා ධම්මොති වුච්චති. පභෙදතො පන යො කොචි ඵලනිබ්බත්තකො හෙතු, අරියමග්ගො, භාසිතං , කුසලං, අකුසලන්ති ඉමෙ පඤ්ච ධම්මා ධම්මොති වෙදිතබ්බා. තං ධම්මං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස තස්මිං ධම්මෙ පභෙදගතං ඤාණං ධම්මපටිසම්භිදා.

තත්ර ධම්මනිරුත්තාභිලාපෙ ඤාණන්ති තස්මිං අත්ථෙ ච ධම්මෙ ච යා සභාවනිරුත්ති, තස්සා අභිලාපෙ තං සභාවනිරුත්තිං සද්දං ආරම්මණං කත්වා පච්චවෙක්ඛන්තස්ස තස්මිං සභාවනිරුත්තාභිලාපෙ පභෙදගතං ඤාණං නිරුත්තිපටිසම්භිදා. එවමයං නිරුත්තිපටිසම්භිදා සද්දාරම්මණා නාම ජාතා, න පඤ්ඤත්තිආරම්මණා. කස්මා? යස්මා සද්දං සුත්වා ‘‘අයං සභාවනිරුත්ති, අයං න සභාවනිරුත්තී’’ති ජානන්ති. පටිසම්භිදාප්පත්තො හි ‘‘ඵස්සො’’ති වුත්තෙ ‘‘අයං සභාවනිරුත්තී’’ති ජානාති, ‘‘ඵස්සා’’ති වා ‘‘ඵස්ස’’න්ති වා වුත්තෙ පන ‘‘අයං න සභාවනිරුත්තී’’ති ජානාති. වෙදනාදීසුපි එසෙව නයො. අඤ්ඤං පනෙස නාමආඛ්යාතඋපසග්ගබ්යඤ්ජනසද්දං ජානාති න ජානාතීති? යදග්ගෙන සද්දං සුත්වා ‘‘අයං සභාවනිරුත්ති, අයං න සභාවනිරුත්තී’’ති ජානාති, තදග්ගෙන තම්පි ජානිස්සතීති. තං පන නයිදං පටිසම්භිදාකිච්චන්ති පටික්ඛිපිත්වා ඉදං වත්ථු කථිතං –

තිස්සදත්තත්ථෙරො කිර බොධිමණ්ඩෙ සුවණ්ණසලාකං ගහෙත්වා අට්ඨාරසසු භාසාසු ‘කතරභාසාය කථෙමී’ති පවාරෙසි. තං පන තෙන අත්තනො උග්ගහෙ ඨත්වා පවාරිතං, න පටිසම්භිදාය ඨිතෙන. සො හි මහාපඤ්ඤතාය තං තං භාසං කථාපෙත්වා කථාපෙත්වා උග්ගණ්හි; තතො උග්ගහෙ ඨත්වා එවං පවාරෙසි.

භාසං නාම සත්තා උග්ගණ්හන්තීති වත්වා ච පනෙත්ථ ඉදං කථිතං. මාතාපිතරො හි දහරකාලෙ කුමාරකෙ මඤ්චෙ වා පීඨෙ වා නිපජ්ජාපෙත්වා තං තං කථයමානා තානි තානි කිච්චානි කරොන්ති. දාරකා තෙසං තං තං භාසං වවත්ථාපෙන්ති – ඉමිනා ඉදං වුත්තං, ඉමිනා ඉදං වුත්තන්ති. ගච්ඡන්තෙ ගච්ඡන්තෙ කාලෙ සබ්බම්පි භාසං ජානන්ති. මාතා දමිළී, පිතා අන්ධකො. තෙසං ජාතො දාරකො සචෙ මාතුකථං පඨමං සුණාති, දමිළභාසං භාසිස්සති; සචෙ පිතුකථං පඨමං සුණාති, අන්ධකභාසං භාසිස්සති. උභින්නම්පි පන කථං අස්සුණන්තො මාගධභාසං භාසිස්සති.

යොපි අගාමකෙ මහාරඤ්ඤෙ නිබ්බත්තො, තත්ථ අඤ්ඤො කථෙන්තො නාම නත්ථි, සොපි අත්තනො ධම්මතාය වචනං සමුට්ඨාපෙන්තො මාගධභාසමෙව භාසිස්සති. නිරයෙ, තිරච්ඡානයොනියං, පෙත්තිවිසයෙ, මනුස්සලොකෙ, දෙවලොකෙති සබ්බත්ථ මාගධභාසාව උස්සන්නා. තත්ථ සෙසා ඔට්ටකිරාතඅන්ධකයොනකදමිළභාසාදිකා අට්ඨාරස භාසා පරිවත්තන්ති . අයමෙවෙකා යථාභුච්චබ්රහ්මවොහාරඅරියවොහාරසඞ්ඛාතා මාගධභාසා න පරිවත්තති. සම්මාසබුද්ධොපි තෙපිටකං බුද්ධවචනං තන්තිං ආරොපෙන්තො මාගධභාසාය එව ආරොපෙසි. කස්මා? එවඤ්හි අත්ථං ආහරිතුං සුඛං හොති. මාගධභාසාය හි තන්තිං ආරුළ්හස්ස බුද්ධවචනස්ස පටිසම්භිදාප්පත්තානං සොතපථාගමනමෙව පපඤ්චො; සොතෙ පන සඞ්ඝට්ටිතමත්තෙයෙව නයසතෙන නයසහස්සෙන අත්ථො උපට්ඨාති. අඤ්ඤාය පන භාසාය තන්තිං ආරුළ්හං පොථෙත්වා පොථෙත්වා උග්ගහෙතබ්බං හොති. බහුම්පි උග්ගහෙත්වා පන පුථුජ්ජනස්ස පටිසම්භිදාප්පත්ති නාම නත්ථි. අරියසාවකො නො පටිසම්භිදාප්පතො නාම නත්ථි.

ඤාණෙසු ඤාණන්ති සබ්බත්ථකඤාණං ආරම්මණං කත්වා ඤාණං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස පභෙදගතං ඤාණං පටිභානපටිසම්භිදාති. ඉමා පන චතස්සොපි පටිසම්භිදා ද්වීසු ඨානෙසු පභෙදං ගච්ඡන්ති, පඤ්චහි කාරණෙහි විසදා හොන්තීති වෙදිතබ්බා. කතමෙසු ද්වීසු? සෙක්ඛභූමියඤ්ච අසෙක්ඛභූමියඤ්ච. තත්ථ සාරිපුත්තත්ථෙරස්ස මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරස්ස මහාකස්සපත්ථෙරස්ස මහාකච්චායනත්ථෙරස්ස මහාකොට්ඨිතත්ථෙරස්සාති අසීතියාපි මහාථෙරානං පටිසම්භිදා අසෙක්ඛභූමියං පභෙදං ගතා. ආනන්දත්ථෙරස්ස චිත්තස්ස ගහපතිනො ධම්මිකස්ස උපාසකස්ස උපාලිස්ස ගහපතිනො ඛුජ්ජුත්තරාය උපාසිකායාති එවමාදීනං පටිසම්භිදා සෙක්ඛභූමියං පභෙදං ගතාති ඉමාසු ද්වීසු භූමීසු පභෙදං ගච්ඡන්ති.

කතමෙහි පඤ්චහි කාරණෙහි පටිසම්භිදා විසදා හොන්තීති? අධිගමෙන, පරියත්තියා, සවනෙන, පරිපුච්ඡාය, පුබ්බයොගෙනාති. තත්ථ ‘අධිගමො’ නාම අරහත්තං. තඤ්හි පත්තස්ස පටිසම්භිදා විසදා හොන්ති. ‘පරියත්ති’ නාම බුද්ධවචනං. තඤ්හි උග්ගණ්හන්තස්ස පටිසම්භිදා විසදා හොන්ති. ‘සවනං’ නාම ධම්මස්සවනං. සක්කච්චඤ්හි ධම්මං සුණන්තස්ස පටිසම්භිදා විසදා හොන්ති. ‘පරිපුච්ඡා’ නාම අට්ඨකථා. උග්ගහිතපාළියා අත්ථං කථෙන්තස්ස හි පටිසම්භිදා විසදා හොන්ති. ‘පුබ්බයොගො’ නාම පුබ්බයොගාවචරතා, අතීතභවෙ හරණපච්චාහරණනයෙන පරිග්ගහිතකම්මට්ඨානතා; පුබ්බයොගාවචරස්ස හි පටිසම්භිදා විසදා හොන්ති . තත්ථ අරහත්තප්පත්තියා පුනබ්බසුකුටුම්බිකපුත්තස්ස තිස්සත්ථෙරස්ස පටිසම්භිදා විසදා අහෙසුං. සො කිර තම්බපණ්ණිදීපෙ බුද්ධවචනං උග්ගණ්හිත්වා පරතීරං ගන්ත්වා යොනකධම්මරක්ඛිතත්ථෙරස්ස සන්තිකෙ බුද්ධවචනං උග්ගණ්හිත්වා ආගච්ඡන්තො නාවං අභිරුහනතිත්ථෙ එකස්මිං පදෙ උප්පන්නකඞ්ඛො යොජනසතමග්ගං නිවත්තිත්වා ආචරියස්ස සන්තිකං ගච්ඡන්තො අන්තරාමග්ගෙ එකස්ස කුටුම්බිකස්ස පඤ්හං කථෙසි. සො පසීදිත්වා සතසහස්සග්ඝනිකං කම්බලං අදාසි. සොපි තං ආහරිත්වා ආචරියස්ස අදාසි. ථෙරො වාසියා කොට්ටෙත්වා නිසීදනට්ඨානෙ පරිභණ්ඩං කාරෙසි. කිමත්ථායාති? පච්ඡිමාය ජනතාය අනුග්ගහත්ථායාති. එවං කිරස්ස අහොසි – ‘‘අම්හාකං ගතමග්ගං ආවජ්ජෙත්වා අනාගතෙ සබ්රහ්මචාරිනො පටිපත්තිං පූරෙතබ්බං මඤ්ඤිස්සන්තී’’ති. තිස්සත්ථෙරොපි ආචරියස්ස සන්තිකෙ කඞ්ඛං ඡින්දිත්වා ජම්බුකොලපට්ටනෙ ඔරුය්හ චෙතියඞ්ගණං සම්මජ්ජනවෙලාය වාලිකවිහාරං පත්වා සම්මජ්ජි. තස්ස සම්මජ්ජිතට්ඨානං දිස්වා ‘ඉදං වීතරාගස්ස භික්ඛුනො සම්මට්ඨට්ඨාන’න්ති ථෙරස්ස වීමංසනත්ථාය පඤ්හං පුච්ඡිංසු. ථෙරො පටිසම්භිදාප්පත්තතාය පුච්ඡිතපුච්ඡිතෙ පඤ්හෙ කථෙසීති.

පරියත්තියා පන තිස්සදත්තත්ථෙරස්ස චෙව නාගසෙනත්ථෙරස්ස ච පටිසම්භිදා විසදා අහෙසුං. සක්කච්චධම්මසවනෙන සුධම්මසාමණෙරස්ස පටිසම්භිදා විසදා අහෙසුං. සො කිර තලඞ්ගරවාසී ධම්මදින්නත්ථෙරස්ස භාගිනෙය්යො ඛුරග්ගෙයෙව අරහත්තං පත්තො මාතුලත්ථෙරස්ස ධම්මවිනිච්ඡයට්ඨානෙ නිසීදිත්වා සුණන්තොයෙව තීණි පිටකානි පගුණානි අකාසි. උග්ගහිතපාළියා අත්ථං කථෙන්තස්ස පන තිස්සදත්තත්ථෙරස්ස එව පටිසම්භිදා විසදා අහෙසුං. ගතපච්චාගතවත්තං පන පූරෙත්වා යාව අනුලොමං කම්මට්ඨානං උස්සුක්කාපෙත්වා ආගතානං විසදභාවප්පත්තපටිසම්භිදානං පුබ්බයොගාවචරානං අන්තො නත්ථි.

එතෙසු පන කාරණෙසු පරියත්ති, සවනං, පරිපුච්ඡාති ඉමානි තීණි පභෙදස්සෙව බලවකාරණානි. පුබ්බයොගො අධිගමස්ස බලවපච්චයො, පභෙදස්ස හොති න හොතීති? හොති, න පන තථා. පරියත්තිසවනපරිපුච්ඡා හි පුබ්බෙ හොන්තු වා මා වා, පුබ්බයොගෙන පුබ්බෙ චෙව එතරහි ච සඞ්ඛාරසම්මසනං විනා පටිසම්භිදා නාම නත්ථි. ඉමෙ පන ද්වෙපි එකතො හුත්වා පටිසම්භිදා උපත්ථම්භෙත්වා විසදා කරොන්තීති.

සඞ්ගහවාරවණ්ණනා.

2. සච්චවාරාදිවණ්ණනා

719. ඉදානි යෙ සඞ්ගහවාරෙ පඤ්ච අත්ථා ච ධම්මා ච සඞ්ගහිතා, තෙසං පභෙදදස්සනනයෙන පටිසම්භිදා විභජිතුං පුන චතස්සොතිආදිනා නයෙන පභෙදවාරො ආරද්ධො. සො සච්චවාරහෙතුවාරධම්මවාරපච්චයාකාරවාරපරියත්තිවාරවසෙන පඤ්චවිධො. තත්ථ පච්චයසමුප්පන්නස්ස දුක්ඛසච්චස්ස පච්චයෙන පත්තබ්බස්ස නිබ්බානස්ස ච අත්ථභාවං, ඵලනිබ්බත්තකස්ස සමුදයස්ස නිබ්බානසම්පාපකස්ස අරියමග්ගස්ස ච ධම්මභාවඤ්ච දස්සෙතුං ‘සච්චවාරො’ වුත්තො. යස්ස කස්සචි පන හෙතුඵලනිබ්බත්තකස්ස හෙතුනො ධම්මභාවං, හෙතුඵලස්ස ච අත්ථභාවං දස්සෙතුං ‘හෙතුවාරො’ වුත්තො. තත්ථ ච හෙතුඵලක්කමවසෙන උප්පටිපාටියා පඨමං ධම්මපටිසම්භිදා නිද්දිට්ඨා. යෙ පන ධම්මා තම්හා තම්හා රූපාරූපප්පභෙදා හෙතුතො ජාතා, තෙසං අත්ථභාවං, තස්ස තස්ස ච රූපාරූපධම්මප්පභෙදස්ස හෙතුනො ධම්මභාවං දස්සෙතුං ‘ධම්මවාරො’ වුත්තො. ජරාමරණාදීනං පන අත්ථභාවං, ජරාමරණාදිසමුදයසඞ්ඛාතානං ජාතිආදීනඤ්ච ධම්මභාවං දස්සෙතුං ‘පච්චයාකාරවාරො’ වුත්තො. තතො පරියත්තිසඞ්ඛාතස්ස තස්ස තස්ස භාසිතස්ස ධම්මභාවං, භාසිතසඞ්ඛාතෙන පච්චයෙන පත්තබ්බස්ස භාසිතත්ථස්ස ච අත්ථභාවං දස්සෙතුං ‘පරියත්තිවාරො’ වුත්තො.

තත්ථ ච යස්මා භාසිතං ඤත්වා තස්සත්ථො ඤායති, තස්මා භාසිතභාසිතත්ථක්කමෙන උප්පටිපාටියා පඨමං ධම්මපටිසම්භිදා නිද්දිට්ඨා. පරියත්තිධම්මස්ස ච පභෙදදස්සනත්ථං ‘‘තත්ථ කතමා ධම්මපටිසම්භිදා’’ති පුච්ඡාපුබ්බඞ්ගමො පටිනිද්දෙසවාරො වුත්තො. තත්ථ සුත්තන්තිආදීහි නවහි අඞ්ගෙහි නිප්පදෙසතො තන්ති ගහිතා. අයං ඉමස්ස භාසිතස්ස අත්ථො, අයං ඉමස්ස භාසිතස්ස අත්ථොති ඉමස්මිම්පි ඨානෙ භාසිතවසෙන නිප්පදෙසතො තන්ති එව ගහිතාති.

සුත්තන්තභාජනීයවණ්ණනා.

2. අභිධම්මභාජනීයවණ්ණනා

725. තත්ථ තිස්සො පටිසම්භිදා ලොකියා. අත්ථපටිසම්භිදා ලොකියලොකුත්තරමිස්සකා . සා හි නිබ්බානාරම්මණානං මග්ගඵලඤාණානං වසෙන ලොකුත්තරාපි හොති. අභිධම්මභාජනීයෙ කුසලාකුසලවිපාකකිරියානං වසෙන චතූහි වාරෙහි විභත්තං. තත්ථ යත්තකානි හෙට්ඨා චිත්තුප්පාදකණ්ඩෙ (ධ. ස. 1 ආදයො) කුසලචිත්තානි විභත්තානි, තෙසං සබ්බෙසම්පි වසෙන එකෙකස්මිං චිත්තනිද්දෙසෙ චතස්සො චතස්සො පටිසම්භිදා විභත්තාති වෙදිතබ්බා. අකුසලචිත්තෙසුපි එසෙව නයො. විපාකකිරියවාරෙසු විපාකකිරියානං අත්ථෙන සඞ්ගහිතත්තා, ධම්මපටිසම්භිදං ඡඩ්ඩෙත්වා, එකෙකස්මිං විපාකචිත්තෙ ච කිරියචිත්තෙ ච තිස්සො තිස්සොව පටිසම්භිදා විභත්තා. පාළි පන මුඛමත්තමෙව දස්සෙත්වා සංඛිත්තා. සා හෙට්ඨා ආගතවිත්ථාරවසෙනෙව වෙදිතබ්බා.

කස්මා පන යථා කුසලාකුසලවාරෙසු ‘‘තෙසං විපාකෙ ඤාණං අත්ථපටිසම්භිදා’’ති වුත්තං, එවමිධ ‘‘යෙසං ධම්මානං ඉමෙ විපාකා, තෙසු ඤාණං ධම්මපටිසම්භිදා’’ති එවං න වුත්තන්ති? හෙට්ඨා වුත්තත්තා. යදි එවං, ‘‘තෙසං විපාකෙ ඤාණං අත්ථපටිසම්භිදා’’ති හෙට්ඨා වුත්තත්තා අයං අත්ථපටිසම්භිදාපි ඉධ න වත්තබ්බා සියාති? නො න වත්තබ්බා. කස්මා? හෙට්ඨා විපාකකිරියචිත්තුප්පාදවසෙන අවුත්තත්තා. කිරියවාරෙ ච ‘‘යෙසං ධම්මානං ඉමෙ කිරියා’’ති වචනමෙව න යුජ්ජතීති ද්වීසුපි ඉමෙසු වාරෙසු තිස්සො තිස්සොව පටිසම්භිදා විභත්තා.

තත්ථ යාය නිරුත්තියා තෙසං ධම්මානං පඤ්ඤත්ති හොතීති යාය නිරුත්තියා තෙසං ඵස්සො හොතීතිආදිනා නයෙන වුත්තානං ධම්මානං ‘‘අයං ඵස්සො, අයං වෙදනා’’ති එවං පඤ්ඤත්ති හොති. තත්ථ ධම්මනිරුත්තාභිලාපෙ ඤාණන්ති තස්මිං අත්ථෙ ධම්මෙ ච පවත්තමානාය තස්සා ධම්මනිරුත්තියා සභාවපඤ්ඤත්තියා අභිලාපෙ ඤාණං. අභිලාපසද්දං ආරම්මණං කත්වා උප්පන්නඤාණමෙව ඉධාපි කථිතං. යෙන ඤාණෙනාති යෙන පටිභානපටිසම්භිදාඤාණෙන. තානිඤාණානි ජානාතීති ඉතරානි තීණි පටිසම්භිදාඤාණානි ජානාති.

ඉදානි යථා යං ඤාණං තානි ඤාණානි ජානාති, තථා තස්ස තෙසු පවත්තිං දස්සෙතුං ඉමානි ඤාණානි ඉදමත්ථජොතකානීති වුත්තං. තත්ථ ඉදමත්ථජොතකානීති ඉමස්ස අත්ථස්ස ජොතකානි පකාසකානි; ඉමං නාම අත්ථං ජොතෙන්ති පකාසෙන්ති පරිච්ඡින්දන්තීති අත්ථො. ඉති ඤාණෙසු ඤාණන්ති ඉමිනා ආකාරෙන පවත්තං තීසු ඤාණෙසු ඤාණං පටිභානපටිසම්භිදා නාම.

තත්ථ කිඤ්චාපි අයං පටිභානපටිසම්භිදා ‘ඉමිස්සා ඉදං කිච්චං, ඉමිස්සා ඉදං කිච්ච’න්ති ඉතරාසං පටිසම්භිදානං කිච්චං ජානාති, සයං පන තාසං කිච්චං කාතුං න සක්කොති, බහුස්සුතධම්මකථිකො විය අප්පස්සුතධම්මකථිකස්ස. ද්වෙ කිර භික්ඛූ. එකො බහුස්සුතො, එකො අප්පස්සුතො. තෙ එකතොව එකං ධම්මකථාමග්ගං උග්ගණ්හිංසු. තත්ථ අප්පස්සුතො සරසම්පන්නො අහොසි, ඉතරො මන්දස්සරො. තෙසු අප්පස්සුතො ගතගතට්ඨානෙ අත්තනො සරසම්පත්තියා සකලපරිසං ඛොභෙත්වා ධම්මං කථෙසි. ධම්මං සුණමානා හට්ඨතුට්ඨමානසා හුත්වා – ‘යථා එස ධම්මං කථෙසි, එකො තිපිටකධරො මඤ්ඤෙ භවිස්සතී’ති වදන්ති. බහුස්සුතභික්ඛු පන – ‘ධම්මසවනෙ ජානිස්සථ අයං තිපිටකධරො වා නො වා’ති ආහ. සො කිඤ්චාපි එවමාහ, යථා පන සකලපරිසං ඛොභෙත්වා ධම්මං කථෙතුං සක්කොති, එවමස්ස කථනසමත්ථතා නත්ථි. තත්ථ කිඤ්චාපි පටිභානපටිසම්භිදා, බහුස්සුතො විය අප්පස්සුතස්ස, ඉතරාසං කිච්චං ජානාති, සයං පන තං කිච්චං කාතුං න සක්කොතීති වෙදිතබ්බං. සෙසං උත්තානත්ථමෙව.

746. එවං කුසලචිත්තුප්පාදාදිවසෙන පටිසම්භිදා විභජිත්වා ඉදානි තාසං උප්පත්තිට්ඨානභූතං ඛෙත්තං දස්සෙතුං පුන චතස්සො පටිසම්භිදාතිආදිමාහ. තත්ථ තිස්සො පටිසම්භිදා කාමාවචරකුසලතො චතූසු ඤාණසම්පයුත්තෙසු චිත්තුප්පාදෙසූති ඉදං සෙක්ඛානං වසෙන වුත්තං. තෙසඤ්හිපි ධම්මපච්චවෙක්ඛණකාලෙ හෙට්ඨා වුත්තං පඤ්චප්පකාරං ධම්මං ආරම්මණං කත්වා චතූසු ඤාණසම්පයුත්තකුසලචිත්තෙසු ධම්මපටිසම්භිදා උප්පජ්ජති. තථා නිරුත්තිපච්චවෙක්ඛණකාලෙ සද්දං ආරම්මණං කත්වා නිරුත්තිපටිසම්භිදා; ඤාණං පච්චවෙක්ඛණකාලෙ සබ්බත්ථකඤාණං ආරම්මණං කත්වා පටිභානපටිසම්භිදාති.

කිරියතො චතූසූති ඉදං පන අසෙක්ඛානං වසෙන වුත්තං. තෙසඤ්හි ධම්මං පච්චවෙක්ඛණකාලෙ හෙට්ඨා වුත්තං පඤ්චප්පකාරං ධම්මං ආරම්මණං කත්වා චතූසු ඤාණසම්පයුත්තකිරියචිත්තෙසු ධම්මපටිසම්භිදා උප්පජ්ජති. තථා නිරුත්තිපච්චවෙක්ඛණකාලෙ සද්දං ආරම්මණං කත්වා නිරුත්තිපටිසම්භිදා; ඤාණං පච්චවෙක්ඛණකාලෙ සබ්බත්ථකඤාණං ආරම්මණං කත්වා පටිභානපටිසම්භිදාති.

අත්ථපටිසම්භිදා එතෙසු චෙව උප්පජ්ජතීති ඉදං පන සෙක්ඛාසෙක්ඛානං වසෙන වුත්තං. තථා හි සෙක්ඛානං අත්ථපච්චවෙක්ඛණකාලෙ හෙට්ඨා වුත්තප්පභෙදං අත්ථං ආරම්මණං කත්වා චතූසු ඤාණසම්පයුත්තකුසලචිත්තෙසු අයං උප්පජ්ජති, මග්ගඵලකාලෙ ච මග්ගඵලෙසු. අසෙක්ඛස්ස පන අත්ථං පච්චවෙක්ඛණකාලෙ හෙට්ඨා වුත්තප්පභෙදමෙව අත්ථං ආරම්මණං කත්වා චතූසු ඤාණසම්පයුත්තකිරියචිත්තෙසු උප්පජ්ජති, ඵලකාලෙ ච උපරිමෙ සාමඤ්ඤඵලෙති. එවමෙතා සෙක්ඛාසෙක්ඛානං උප්පජ්ජමානා ඉමාසු භූමීසු උප්පජ්ජන්තීති භූමිදස්සනත්ථං අයං නයො දස්සිතොති.

අභිධම්මභාජනීයවණ්ණනා.

3. පඤ්හාපුච්ඡකවණ්ණනා

747. පඤ්හාපුච්ඡකෙ පාළිඅනුසාරෙනෙව චතුන්නං පටිසම්භිදානං කුසලාදිභාවො වෙදිතබ්බො. ආරම්මණත්තිකෙසු පන නිරුත්තිපටිසම්භිදා සද්දමෙව ආරම්මණං කරොතීති පරිත්තාරම්මණා. අත්ථපටිසම්භිදා කාමාවචරවිපාකකිරියසඞ්ඛාතඤ්චෙව පච්චයසමුප්පන්නඤ්ච අත්ථං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස පරිත්තාරම්මණා; වුත්තප්පභෙදමෙව රූපාවචරාරූපාවචරං අත්ථං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස මහග්ගතාරම්මණා; ලොකුත්තරවිපාකත්ථඤ්චෙව පරමත්ථඤ්ච නිබ්බානං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස අප්පමාණාරම්මණා. ධම්මපටිසම්භිදා කාමාවචරං කුසලධම්මං අකුසලධම්මං පච්චයධම්මඤ්ච පච්චවෙක්ඛන්තස්ස පරිත්තාරම්මණා; රූපාවචරාරූපාවචරං කුසලං ධම්මං පච්චයධම්මඤ්ච පච්චවෙක්ඛන්තස්ස මහග්ගතාරම්මණා ; ලොකුත්තරං කුසලං ධම්මං පච්චයධම්මඤ්ච පච්චවෙක්ඛන්තස්ස අප්පමාණාරම්මණා. පටිභානපටිසම්භිදා කාමාවචරකුසලවිපාකකිරියඤාණානි පච්චවෙක්ඛන්තස්ස පරිත්තාරම්මණා; රූපාවචරාරූපාවචරානි කුසලවිපාකකිරියඤාණානි පච්චවෙක්ඛන්තස්ස තෙසං ආරම්මණානි විජානන්තස්ස මහග්ගතාරම්මණා; ලොකුත්තරානි කුසලවිපාකඤාණානි පච්චවෙක්ඛන්තස්ස අප්පමාණාරම්මණා.

අත්ථපටිසම්භිදා සහජාතහෙතුවසෙන සියා මග්ගහෙතුකා, වීරියජෙට්ඨිකාය මග්ගභාවනාය සියා මග්ගාධිපති, ඡන්දචිත්තජෙට්ඨිකාය නවත්තබ්බා, ඵලකාලෙපි නවත්තබ්බා එව. ධම්මපටිසම්භිදා මග්ගං පච්චවෙක්ඛණකාලෙ මග්ගාරම්මණා, මග්ගං ගරුං කත්වා පච්චවෙක්ඛන්තස්ස ආරම්මණාධිපතිවසෙන මග්ගාධිපති. පටිභානපටිසම්භිදා මග්ගඤාණං පච්චවෙක්ඛණකාලෙ මග්ගාරම්මණා, මග්ගං ගරුං කත්වා පච්චවෙක්ඛන්තස්ස මග්ගාධිපති, සෙසඤාණං පඤ්චවෙක්ඛණකාලෙ නවත්තබ්බාරම්මණා . නිරුත්තිපටිසම්භිදා පච්චුප්පන්නමෙව සද්දං ආරම්මණං කරොතීති පච්චුප්පන්නාරම්මණා.

අත්ථපටිසම්භිදා අතීතං විපාකත්ථං කිරියත්ථං පච්චයසමුප්පන්නඤ්ච පච්චවෙක්ඛන්තස්ස අතීතාරම්මණා, අනාගතං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස අනාගතාරම්මණා, පච්චුප්පන්නං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස පච්චුප්පන්නාරම්මණා, ලොකුත්තරං පරමත්ථං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස නවත්තබ්බාරම්මණා. ධම්මපටිසම්භිදා අතීතං කුසලං අකුසලං පච්චයධම්මඤ්ච පච්චවෙක්ඛන්තස්ස අතීතාරම්මණා, අනාගතං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස අනාගතාරම්මණා, පච්චුප්පන්නං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස පච්චුප්පන්නාරම්මණා. පටිභානපටිසම්භිදා අතීතං කුසලඤාණං විපාකඤාණං කිරියඤාණඤ්ච පච්චවෙක්ඛන්තස්ස අතීතාරම්මණා, අනාගතං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස අනාගතාරම්මණා, පච්චුප්පන්නං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස පච්චුප්පන්නාරම්මණා.

නිරුත්තිපටිසම්භිදා සද්දාරම්මණත්තා බහිද්ධාරම්මණා. ඉතරාසු තීසු අත්ථපටිසම්භිදා අජ්ඣත්තං විපාකත්ථං කිරියත්ථං පච්චයසමුප්පන්නඤ්ච පච්චවෙක්ඛන්තස්ස අජ්ඣත්තාරම්මණා, බහිද්ධා පච්චවෙක්ඛන්තස්ස බහිද්ධාරම්මණා, අජ්ඣත්තබහිද්ධා පච්චවෙක්ඛන්තස්ස අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා , පරමත්ථං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස බහිද්ධාරම්මණා එව. ධම්මපටිසම්භිදා අජ්ඣත්තං කුසලාකුසලං පච්චයධම්මං පච්චවෙක්ඛණකාලෙ අජ්ඣත්තාරම්මණා, බහිද්ධා කුසලාකුසලං පච්චයධම්මං පච්චවෙක්ඛණකාලෙ බහිද්ධාරම්මණා, අජ්ඣත්තබහිද්ධා කුසලාකුසලං පච්චයධම්මං පච්චවෙක්ඛණකාලෙ අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා. පටිභානපටිසම්භිදා අජ්ඣත්තං කුසලවිපාකකිරියඤාණං පච්චවෙක්ඛණකාලෙ අජ්ඣත්තාරම්මණා, බහිද්ධා…පෙ… අජ්ඣත්තබහිද්ධා කුසලවිපාකකිරියඤාණං පච්චවෙක්ඛණකාලෙ අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණාති.

ඉධාපි තිස්සො පටිසම්භිදා ලොකියා; අත්ථපටිසම්භිදා ලොකියලොකුත්තරා. ඉමස්මිඤ්හි පටිසම්භිදාවිභඞ්ගෙ සම්මාසම්බුද්ධෙන තයොපි නයා ලොකියලොකුත්තරමිස්සකත්තා එකපරිච්ඡෙදාව කථිතා. තීසුපි හි එතාසු තිස්සො පටිසම්භිදා ලොකියා, අත්ථපටිසම්භිදා ලොකියලොකුත්තරාති. එවමයං පටිසම්භිදාවිභඞ්ගොපි තෙපරිවට්ටං නීහරිත්වාව භාජෙත්වා දස්සිතොති.

සම්මොහවිනොදනියා විභඞ්ගට්ඨකථාය

පටිසම්භිදාවිභඞ්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.