📜

8. සම්මප්පධානවිභඞ්ගො

1. සුත්තන්තභාජනීයවණ්ණනා

390. ඉදානි තදනන්තරෙ සම්මප්පධානවිභඞ්ගෙ චත්තාරොති ගණනපරිච්ඡෙදො. තෙන න තතො හෙට්ඨා න උද්ධන්ති සම්මප්පධානපරිච්ඡෙදං දීපෙති. සම්මප්පධානාති කාරණප්පධානා උපායප්පධානා යොනිසොපධානා. ඉධ භික්ඛූති ඉමස්මිං සාසනෙ පටිපන්නකො භික්ඛු. අනුප්පන්නානන්ති අනිබ්බත්තානං. පාපකානන්ති ලාමකානං. අකුසලානං ධම්මානන්ති අකොසල්ලසම්භූතානං ධම්මානං. අනුප්පාදායාති න උප්පාදනත්ථාය. ඡන්දං ජනෙතීති කත්තුකම්යතාසඞ්ඛාතං කුසලච්ඡන්දං ජනෙති උප්පාදෙති. වායමතීති පයොගං පරක්කමං කරොති. වීරියං ආරභතීති කායිකචෙතසිකං වීරියං කරොති. චිත්තං පග්ගණ්හාතීති තෙනෙව සහජාතවීරියෙන චිත්තං උක්ඛිපති. පදහතීති පධානවීරියං කරොති. පටිපාටියා පනෙතානි චත්තාරිපි පදානි ආසෙවනාභාවනාබහුලීකම්මසාතච්චකිරියාහි යොජෙතබ්බානි.

උප්පන්නානං පාපකානන්ති අනුප්පන්නන්ති අවත්තබ්බතං ආපන්නානං පාපධම්මානං. පහානායාති පජහනත්ථාය. අනුප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානන්ති අනිබ්බත්තානං කොසල්ලසම්භූතානං ධම්මානං. උප්පාදායාති උප්පාදනත්ථාය. උප්පන්නානන්ති නිබ්බත්තානං. ඨිතියාති ඨිතත්ථාය. අසම්මොසායාති අනස්සනත්ථං. භිය්යොභාවායාති පුනප්පුනං භාවාය. වෙපුල්ලායාති විපුලභාවාය. භාවනායාති වඩ්ඪියා. පාරිපූරියාති පරිපූරණත්ථාය. අයං තාව චතුන්නං සම්මප්පධානානං උද්දෙසවාරවසෙන එකපදිකො අත්ථුද්ධාරො.

391. ඉදානි පටිපාටියා තානි පදානි භාජෙත්වා දස්සෙතුං කථඤ්ච භික්ඛු අනුප්පන්නානන්තිආදිනා නයෙන නිද්දෙසවාරො ආරද්ධො. තත්ථ යං හෙට්ඨා ධම්මසඞ්ගහෙ ආගතසදිසං, තං තස්ස වණ්ණනායං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. යං පන තස්මිං අනාගතං, තත්ථ ඡන්දනිද්දෙසෙ තාව යො ඡන්දොති යො ඡන්දනියවසෙන ඡන්දො. ඡන්දිකතාති ඡන්දිකභාවො, ඡන්දකරණාකාරො වා. කත්තුකම්යතාති කත්තුකාමතා. කුසලොති ඡෙකො. ධම්මච්ඡන්දොති සභාවච්ඡන්දො. අයඤ්හි ඡන්දො නාම තණ්හාඡන්දො, දිට්ඨිඡන්දො, වීරියඡන්දො, ධම්මච්ඡන්දොති බහුවිධො නානප්පකාරකො. තෙසු ධම්මච්ඡන්දොති ඉමස්මිං ඨානෙ කත්තුකම්යතාකුසලධම්මච්ඡන්දො අධිප්පෙතො.

ඉමං ඡන්දං ජනෙතීති ඡන්දං කුරුමානොව ඡන්දං ජනෙති නාම. සඤ්ජනෙතීති උපසග්ගෙන පදං වඩ්ඪිතං. උට්ඨපෙතීති ඡන්දං කුරුමානොව තං උට්ඨපෙති නාම. සමුට්ඨපෙතීති උපසග්ගෙන පදං වඩ්ඪිතං. නිබ්බත්තෙතීති ඡන්දං කුරුමානොව තං නිබ්බත්තෙති නාම. අභිනිබ්බත්තෙතීති උපසග්ගෙන පදං වඩ්ඪිතං. අපිච ඡන්දං කරොන්තොව ඡන්දං ජනෙති නාම. තමෙව සතතං කරොන්තො සඤ්ජනෙති නාම. කෙනචිදෙව අන්තරායෙන පතිතං පුන උක්ඛිපන්තො උට්ඨපෙති නාම. පබන්ධට්ඨිතිං පාපෙන්තො සමුට්ඨපෙති නාම. තං පාකටං කරොන්තො නිබ්බත්තෙති නාම. අනොසක්කනතාය අලීනවුත්තිතාය අනොලීනවුත්තිතාය අභිමුඛභාවෙන නිබ්බත්තෙන්තො අභිනිබ්බත්තෙති නාම.

394. වීරියනිද්දෙසෙ වීරියං කරොන්තොව වීරියං ආරභති නාම. දුතියපදං උපසග්ගෙන වඩ්ඪිතං. වීරියං කරොන්තොයෙව ච ආසෙවති භාවෙති නාම. පුනප්පුනං කරොන්තො වහුලීකරොති. ආදිතොව කරොන්තො ආරභති. පුනප්පුනං කරොන්තො සමාරභති. භාවනාවසෙන භජන්තො ආසෙවති. වඩ්ඪෙන්තො භාවෙති. සබ්බකිච්චෙසු තදෙව බහුලීකරොන්තො බහුලීකරොතීති වෙදිතබ්බො.

395. චිත්තපග්ගහනිද්දෙසෙ වීරියපග්ගහෙන යොජෙන්තො චිත්තං පග්ගණ්හාති, උක්ඛිපතීති අත්ථො. පුනප්පුනං පග්ගණ්හන්තො සම්පග්ගණ්හාති. එවං සම්පග්ගහිතං යථා න පතති තථා නං වීරියුපත්ථම්භෙන උපත්ථම්භෙන්තො උපත්ථම්භෙති. උපත්ථම්භිතම්පි ථිරභාවත්ථාය පුනප්පුනං උපත්ථම්භෙන්තො පච්චුපත්ථම්භෙති නාම.

406. ඨිතියාතිපදස්ස නිද්දෙසෙ සබ්බෙසම්පි අසම්මොසාදීනං ඨිතිවෙවචනභාවං දස්සෙතුං යා ඨිති සො අසම්මොසොතිආදි වුත්තං. එත්ථ හි හෙට්ඨිමං හෙට්ඨිමං පදං උපරිමස්ස උපරිමස්ස පදස්ස අත්ථො, උපරිමං උපරිමං පදං හෙට්ඨිමස්ස හෙට්ඨිමස්ස අත්ථොතිපි වත්තුං වට්ටති. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති. අයං තාව පාළිවණ්ණනා.

අයං පනෙත්ථ විනිච්ඡයකථා. අයඤ්හි සම්මප්පධානකථා නාම දුවිධා – ලොකියා ලොකුත්තරා ච. තත්ථ ලොකියා සබ්බපුබ්බභාගෙ හොති. සා කස්සපසංයුත්තපරියායෙන ලොකියමග්ගක්ඛණෙ වෙදිතබ්බා. වුත්තඤ්හි තත්ථ –

‘‘චත්තාරො මෙ, ආවුසො, සම්මප්පධානා. කතමෙ චත්තාරො?

ඉධාවුසො, භික්ඛු ‘අනුප්පන්නා මෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා උප්පජ්ජමානා අනත්ථාය සංවත්තෙය්යු’න්ති ආතප්පං කරොති; ‘උප්පන්නා මෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා අප්පහීයමානා අනත්ථාය සංවත්තෙය්යු’න්ති ආතප්පං කරොති; ‘අනුප්පන්නා මෙ කුසලා ධම්මා අනුප්පජ්ජමානා අනත්ථාය සංවත්තෙය්යු’න්ති ආතප්පං කරොති. ‘උප්පන්නා මෙ කුසලා ධම්මා නිරුජ්ඣමානා අනත්ථාය සංවත්තෙය්යු’න්ති ආතප්පං කරොතී’’ති (සං. නි. 2.145).

එත්ථ ච ‘අනුප්පන්නා මෙ කුසලා ධම්මා’ති සමථවිපස්සනා චෙව මග්ගො ච. උප්පන්නාකුසලා නාම සමථවිපස්සනාව. මග්ගො පන සකිං උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣමානො අනත්ථාය සංවත්තනකො නාම නත්ථි. සො හි ඵලස්ස පච්චයං දත්වාව නිරුජ්ඣති. පුරිමස්මිං වා සමථවිපස්සනාව ගහෙතබ්බාති වුත්තං, තං පන න යුත්තං.

තත්ථ ‘‘උප්පන්නා සමථවිපස්සනා නිරුජ්ඣමානා අනත්ථාය සංවත්තන්තී’’ති අත්ථස්ස ආවිභාවත්ථං ඉදං වත්ථු – එකො කිර ඛීණාසවත්ථෙරො ‘මහාචෙතියඤ්ච මහාබොධිඤ්ච වන්දිස්සාමී’ති සමාපත්තිලාභිනා භණ්ඩගාහකසාමණෙරෙන සද්ධිං ජනපදතො මහාවිහාරං ආගන්ත්වා විහාරපරිවෙණං පාවිසි; සායන්හසමයෙ මහාභික්ඛුසඞ්ඝෙ චෙතියං වන්දමානෙ චෙතියං වන්දනත්ථාය න නික්ඛමි. කස්මා? ඛීණාසවානඤ්හි තීසු රතනෙසු මහන්තං ගාරවං හොති. තස්මා භික්ඛුසඞ්ඝෙ වන්දිත්වා පටික්කන්තෙ මනුස්සානං සායමාසභුත්තවෙලාය සාමණෙරම්පි අජානාපෙත්වා ‘චෙතියං වන්දිස්සාමී’ති එකකොව නික්ඛමි. සාමණෙරො ‘කිං නු ඛො ථෙරො අවෙලාය එකකොව ගච්ඡති, ජානිස්සාමී’ති උපජ්ඣායස්ස පදානුපදිකොව නික්ඛමි. ථෙරො අනාවජ්ජනෙන තස්ස ආගමනං අජානන්තො දක්ඛිණද්වාරෙන මහාචෙතියඞ්ගණං ආරුළ්හො. සාමණෙරොපි අනුපදංයෙව ආරුළ්හො.

මහාථෙරො මහාචෙතියං උල්ලොකෙත්වා බුද්ධාරම්මණං පීතිං ගහෙත්වා සබ්බං චෙතසො සමන්නාහරිත්වා හට්ඨපහට්ඨො මහාචෙතියං වන්දති. සාමණෙරො ථෙරස්ස වන්දනාකාරං දිස්වා ‘උපජ්ඣායො මෙ අතිවිය පසන්නචිත්තො වන්දති; කිං නු ඛො පුප්ඵානි ලභිත්වා පූජං කරෙය්යා’ති චින්තෙසි. ථෙරෙ වන්දිත්වා උට්ඨාය සිරසි අඤ්ජලිං ඨපෙත්වා මහාචෙතියං උල්ලොකෙත්වා ඨිතෙ සාමණෙරො උක්කාසිත්වා අත්තනො ආගතභාවං ජානාපෙසි. ථෙරො පරිවත්තෙත්වා ඔලොකෙන්තො ‘‘කදා ආගතොසී’’ති පුච්ඡි. ‘‘තුම්හාකං චෙතියං වන්දනකාලෙ, භන්තෙ; අතිවිය පසන්නා චෙතියං වන්දිත්ථ; කින්නු ඛො පුප්ඵානි ලභිත්වා පූජෙය්යාථා’’ති? ‘‘ආම, සාමණෙර, ඉමස්මිං චෙතියෙ විය අඤ්ඤත්ර එත්තකං ධාතුනිධානං නාම නත්ථි. එවරූපං අසදිසං මහාථූපං පුප්ඵානි ලභිත්වා කො න පූජෙය්යා’’ති? ‘‘තෙන හි, භන්තෙ, අධිවාසෙථ, ආහරිස්සාමී’’ති තාවදෙව ඣානං සමාපජ්ජිත්වා ඉද්ධියා හිමවන්තං ගන්ත්වා වණ්ණගන්ධසම්පන්නානි පුප්ඵානි ගහෙත්වා පරිස්සාවනං පූරෙත්වා මහාථෙරෙ දක්ඛිණමුඛතො පච්ඡිමමුඛෙ අසම්පත්තෙයෙව ආගන්ත්වා පුප්ඵපරිස්සාවනං හත්ථෙ ඨපෙත්වා ‘‘පූජෙථ භන්තෙ’’ති ආහ. ථෙරො ‘‘අතිමන්දානි නො, සාමණෙර, පුප්ඵානී’’ති ආහ. ‘‘ගච්ඡථ, භන්තෙ, භගවතො ගුණෙ ආවජ්ජෙත්වා පූජෙථා’’ති.

ථෙරො පච්ඡිමමුඛනිස්සිතෙන සොපානෙන ආරුය්හ කුච්ඡිවෙදිකාභූමියං පුප්ඵපූජං කාතුං ආරද්ධො. වෙදිකාභූමි පරිපුණ්ණා; පුප්ඵානි පතිත්වා දුතියභූමියං ජණ්ණුප්පමාණෙන ඔධිනා පූරයිංසු. තතො ඔතරිත්වා පාදපිට්ඨිකපන්තිං පූජෙසි; සාපි පරිපූරි; පරිපුණ්ණභාවං ඤත්වා හෙට්ඨිමතලෙ විකිරන්තො අගමාසි; සබ්බං චෙතියඞ්ගණං පරිපූරි; තස්මිං පරිපුණ්ණෙ ‘‘සාමණෙර, පුප්ඵානි න ඛීයන්තී’’ති ආහ. ‘‘පරිස්සාවනං, භන්තෙ, අධොමුඛං කරොථා’’ති. අධොමුඛං කත්වා චාලෙසි. තදා පුප්ඵානි ඛීණානි. ථෙරො පරිස්සාවනං සාමණෙරස්ස දත්වා සද්ධිං හත්ථිපාකාරෙන චෙතියං තික්ඛත්තුං පදක්ඛිණං කත්වා චතූසු ඨානෙසු වන්දිත්වා පරිවෙණං ගච්ඡන්තො චින්තෙසි – ‘යාව මහිද්ධිකො වතායං සාමණෙරො; සක්ඛිස්සති නු ඛො ඉමං ඉද්ධානුභාවං රක්ඛිතුන්ති? තතො ‘න සක්ඛිස්සතී’ති දිස්වා සාමණෙරං ආහ – ‘‘සාමණෙර, ත්වං ඉදානි මහිද්ධිකො; එවරූපං පන ඉද්ධිං නාසෙත්වා පච්ඡිමකාලෙ කාණපෙසකාරියා හත්ථෙන මද්දිතංකඤ්ජියං පිවිස්සසී’’ති. දහරකභාවස්ස නාමෙස දොසො යං සො උපජ්ඣායස්ස කථාය සංවෙජෙත්වා ‘කම්මට්ඨානං මෙ, භන්තෙ, ආචික්ඛථා’ති න යාචි; ‘අම්හාකං උපජ්ඣායො කිං වදතී’ති තං පන අසුණන්තො විය අගමාසි.

ථෙරො මහාචෙතියඤ්ච මහාබොධිඤ්ච වන්දිත්වා සාමණෙරං පත්තචීවරං ගාහාපෙත්වා අනුපුබ්බෙන කුටෙළිතිස්සමහාවිහාරං අගමාසි. සාමණෙරො උපජ්ඣායස්ස පදානුපදිකො හුත්වා භික්ඛාචාරං න ගච්ඡති. ‘‘කතරං ගාමං පවිසථ, භන්තෙ’’ති පුච්ඡිත්වා පන ‘ඉදානි මෙ උපජ්ඣායො ගාමද්වාරං සම්පත්තො භවිස්සතී’ති ඤත්වා අත්තනො ච උපජ්ඣායස්ස ච පත්තචීවරං ගහෙත්වා ආකාසෙනාගන්ත්වා ථෙරස්ස පත්තචීවරං දත්වා පිණ්ඩාය පවිසති. ථෙරො සබ්බකාලං ඔවදති – ‘‘සාමණෙර, මා එවමකාසි; පුථුජ්ජනිද්ධි නාම චලා අනිබද්ධා; අසප්පායං රූපාදිආරම්මණං ලභිත්වා අප්පමත්තකෙනෙව භිජ්ජති; සන්තාය සමාපත්තියා පරිහීනා බ්රහ්මචරියවාසෙ සන්ථම්භිතුං න සක්කොන්තී’’ති. සාමණෙරො ‘කිං කථෙති මය්හං උපජ්ඣායො’ති සොතුං න ඉච්ඡති, තථෙව කරොති. ථෙරො අනුපුබ්බෙන චෙතියවන්දනං කරොන්තො කම්මුපෙන්දවිහාරං නාම ගතො. තත්ථ වසන්තෙපි ථෙරෙ සාමණෙරො තථෙව කරොති.

අථෙකදිවසං එකා පෙසකාරධීතා අභිරූපා පඨමවයෙ ඨිතා කම්මුපෙන්දගාමතො නික්ඛමිත්වා පදුමස්සරං ඔරුය්හ ගායමානා පුප්ඵානි භඤ්ජති. තස්මිං සමයෙ සාමණෙරො පදුමස්සරමත්ථකෙන ගච්ඡති ගච්ඡන්තො පන, සක්කරලසිකාය කාණමක්ඛිකා විය, තස්සා ගීතසද්දෙ බජ්ඣි; තාවදෙව ඉද්ධි අන්තරහිතා, ඡින්නපක්ඛො කාකො විය අහොසි. සන්තසමාපත්තිබලෙන පන තත්ථෙව උදකපිට්ඨෙ අපතිත්වා සිම්බලිතූලං විය පතමානං අනුපුබ්බෙන පදුමස්සරතීරෙ අට්ඨාසි. සො වෙගෙන ගන්ත්වා උපජ්ඣායස්ස පත්තචීවරං දත්වා නිවත්ති. මහාථෙරො ‘පගෙවෙතං මයා දිට්ඨං, නිවාරියමානොපි න නිවත්තිස්සතී’ති කිඤ්චි අවත්වා පිණ්ඩාය පාවිසි.

සාමණෙරො ගන්ත්වා පදුමස්සරතීරෙ අට්ඨාසි තස්සා පච්චුත්තරණං ආගමයමානො. සාපි සාමණෙරං ආකාසෙන ගච්ඡන්තඤ්ච පුනාගන්ත්වා ඨිතඤ්ච දිස්වා ‘අද්ධා එස මං නිස්සාය උක්කණ්ඨිතො’ති ඤත්වා ‘පටික්කම සාමණෙරා’ති ආහ. සොපි පටිපක්කමි. ඉතරා පච්චුත්තරිත්වා සාටකං නිවාසෙත්වා තං උපසඞ්කමිත්වා ‘කිං, භන්තෙ’ති පුච්ඡි. සො තමත්ථං ආරොචෙසි. සා බහූහි කාරණෙහි ඝරාවාසෙ ආදීනවං බ්රහ්මචරියවාසෙ ආනිසංසඤ්ච දස්සෙත්වා ඔවදමානාපි තස්ස උක්කණ්ඨං විනොදෙතුං අසක්කොන්තී ‘අයං මම කාරණා එවරූපාය ඉද්ධියා පරිහීනො; න දානි යුත්තං පරිච්චජිතු’න්ති. ‘ඉධෙව තිට්ඨා’ති වත්වා ඝරං ගන්ත්වා මාතාපිතූනං තං පවත්තිං ආරොචෙසි. තෙපි ආගන්ත්වා නානප්පකාරං ඔවදමානා වචනං අග්ගණ්හන්තං ආහංසු – ‘‘ත්වං අම්හෙ උච්චාකුලාති මා සල්ලක්ඛෙසි. මයං පෙසකාරා. සක්ඛිස්සසි පෙසකාරකම්මං කාතු’’න්ති? සාමණෙරො ආහ – ‘‘උපාසක, ගිහීභූතො නාම පෙසකාරකම්මං වා කරෙය්ය නළකාරකම්මං වා, කිං ඉමිනා, මා සාටකමත්තෙ ලොභං කරොථා’’ති . පෙසකාරකො උදරෙ බද්ධසාටකං දත්වා ඝරං නෙත්වා ධීතරං අදාසි.

සො පෙසකාරකම්මං උග්ගණ්හිත්වා පෙසකාරෙහි සද්ධිං සාලාය කම්මං කරොති. අඤ්ඤෙසං ඉත්ථියො පාතොව භත්තං සම්පාදෙත්වා ආහරිංසු. තස්ස භරියා න තාව ආගච්ඡති. සො ඉතරෙසු කම්මං විස්සජ්ජෙත්වා භුඤ්ජමානෙසු තසරං වට්ටෙන්තො නිසීදි. සා පච්ඡා ආගමාසි. අථ නං සො ‘අතිචිරෙන ආගතාසී’ති තජ්ජෙසි. මාතුගාමො ච නාම අපි චක්කවත්තිරාජානං අත්තනි පටිබද්ධචිත්තං ඤත්වා දාසං විය සල්ලක්ඛෙති. තස්මා සා එවමාහ – ‘‘අඤ්ඤෙසං ඝරෙ දාරුපණ්ණලොණාදීනි සන්නිහිතානි; බාහිරතො ආහරිත්වා දායකා පෙසකාරකාපි අත්ථි. අහං පන එකිකා; ත්වම්පි ‘මය්හං ඝරෙ ඉදං අත්ථි, ඉදං නත්ථී’ති න ජානාසි. සචෙ ඉච්ඡසි භුඤ්ජ, නො චෙ ඉච්ඡසි මා භුඤ්ජා’’ති. සො ‘න කෙවලං උස්සූරෙ භත්තං ආහරසි, වාචායපි මං ඝට්ටෙසී’ති කුජ්ඣිත්වා අඤ්ඤං පහරණං අපස්සන්තො තමෙව තසරදණ්ඩකං තසරතො ලුඤ්චිත්වා ඛිපි. සා තං ආගච්ඡන්තං දිස්වා ඊසකං පරිවත්ති. තසරදණ්ඩකස්ස ච කොටි නාම තිඛිණා හොති. සා තස්සා පරිවත්තමානාය අක්ඛිකොටියං පවිසිත්වා අට්ඨාසි. සා උභොහි හත්ථෙහි වෙගෙන අක්ඛිං අග්ගහෙසි. භින්නට්ඨානතො ලොහිතං පග්ඝරති.

සො තස්මිං කාලෙ උපජ්ඣායස්ස වචනං අනුස්සරි ‘ඉදං සන්ධාය මං උපජ්ඣායො ‘‘අනාගතෙ කාලෙ කාණපෙසකාරියා හත්ථෙන මද්දිතං කඤ්ජියං පිවිස්සසී’’ති ආහ. ඉදං ථෙරෙන දිට්ඨං භවිස්සති. අහො දීඝදස්සී අය්යො’ති මහාසද්දෙන රොදිතුං ආරභි. තමෙනං අඤ්ඤෙ ‘‘අලං, ආවුසො, මා රොදි; අක්ඛි නාම භින්නං න සක්කා රොදනෙන පටිපාකතිකං කාතු’’න්ති ආහංසු. සො ‘‘නාහං එතමත්ථං රොදාමි; අපිච ඛො ඉදං සන්ධාය රොදාමී’’ති සබ්බං පවත්තිං පටිපාටියා කථෙසි. එවං උප්පන්නා සමථවිපස්සනා නිරුජ්ඣමානා අනත්ථාය සංවත්තන්ති.

අපරම්පි වත්ථු – තිංසමත්තා භික්ඛූ කල්යාණියං මහාචෙතියං වන්දිත්වා අටවිමග්ගෙන මහාමග්ගං ඔතරමානා අන්තරාමග්ගෙ ඣාමක්ඛෙත්තෙ කම්මං කත්වා ආගච්ඡන්තං එකං මනුස්සං අද්දසංසු. තස්ස සරීරං මසිමක්ඛිතං හොති, මසිමක්ඛිතමෙව ච එකං කාසාවං කච්ඡං පීළෙත්වා නිවත්ථං. ඔලොකියමානො ඣාමඛාණුකො විය ඛායති. සො දිවසභාගෙ කම්මං කත්වා උපඩ්ඪඣායමානානං දාරූනං කලාපං උක්ඛිපිත්වා පිට්ඨියං විප්පකිණ්ණෙහි කෙසෙහි කුම්මග්ගෙන ආගන්ත්වා භික්ඛූනං සම්මුඛෙ අට්ඨාසි. සාමණෙරා දිස්වා අඤ්ඤමඤ්ඤං ඔලොකයමානා ‘‘ආවුසො, තුය්හං පිතා, තුය්හං මහාපිතා, තුය්හං මාතුලො’’ති හසමානා ගන්ත්වා ‘‘කො නාමොසි ත්වං, උපාසකා’’ති නාමං පුච්ඡිංසු. සො නාමං පුච්ඡිතො විප්පටිසාරී හුත්වා දාරුකලාපං ඡඩ්ඩෙත්වා වත්ථං සංවිධාය නිවාසෙත්වා මහාථෙරෙ වන්දිත්වා ‘‘තිට්ඨථ තාව, භන්තෙ’’ති ආහ. මහාථෙරා අට්ඨංසු.

දහරසාමණෙරා ආගන්ත්වා මහාථෙරානං සම්මුඛාපි පරිහාසං කරොන්ති. උපාසකො ආහ – ‘‘භන්තෙ, තුම්හෙ මං පස්සිත්වා පරිහසථ; එත්තකෙනෙව මත්ථකං පත්තම්හාති සල්ලක්ඛෙථ. අහම්පි පුබ්බෙ තුම්හාදිසොව සමණො අහොසිං. තුම්හාකං පන චිත්තෙකග්ගතාමත්තම්පි නත්ථි. අහං ඉමස්මිං සාසනෙ මහිද්ධිකො මහානුභාවො අහොසිං; ආකාසං ගහෙත්වා පථවිං කරොමි, පථවිං ආකාසං; දූරං ගණ්හිත්වා සන්තිකං කරොමි, සන්තිකං දූරං; චක්කවාළසහස්සං ඛණෙන විනිවිජ්ඣාමි. හත්ථෙ මෙ පස්සථ; ඉදානි පන මක්කටහත්ථසදිසා. අහං ඉමෙහෙව හත්ථෙහි ඉධ නිසින්නොව චන්දිමසූරියෙ පරාමසිං. ඉමෙසංයෙව පාදානං චන්දිමසූරියෙ පාදකථලිකං කත්වා නිසීදිං. එවරූපා මෙ ඉද්ධි පමාදෙන අන්තරහිතා. තුම්හෙ මා පමජ්ජිත්ථ. පමාදෙන හි එවරූපං බ්යසනං පාපුණන්ති. අප්පමත්තා විහරන්තා ජාතිජරාමරණස්ස අන්තං කරොන්ති. තස්මා තුම්හෙ මඤ්ඤෙව ආරම්මණං කරිත්වා අප්පමත්තා හොථ, භන්තෙ’’ති තජ්ජෙත්වා ඔවාදමදාසි. තෙ තස්ස කථෙන්තස්සෙව සංවෙගං ආපජ්ජිත්වා විපස්සමානා තිංස ජනා තත්ථෙව අරහත්තං පාපුණිංසූති. එවම්පි උප්පන්නා සමථවිපස්සනා නිරුජ්ඣමානා අනත්ථාය සංවත්තන්තීති වෙදිතබ්බා. අයං තාව ලොකියසම්මප්පධානකථාය විනිච්ඡයො.

ලොකුත්තරමග්ගක්ඛණෙ පනෙතං එකමෙව වීරියං චතුකිච්චසාධනවසෙන චත්තාරි නාමානි ලභති. තත්ථ අනුප්පන්නානන්ති අසමුදාචාරවසෙන වා අනනුභූතාරම්මණවසෙන වා අනුප්පන්නානං; අඤ්ඤථා හි අනමතග්ගෙ සංසාරෙ අනුප්පන්නා පාපකා අකුසලා ධම්මා නාම නත්ථි. අනුප්පන්නා පන උප්පජ්ජමානාපි එතෙයෙව උප්පජ්ජන්ති , පහීයමානාපි එතෙයෙව පහීයන්ති.

තත්ථ එකච්චස්ස වත්තවසෙන කිලෙසා න සමුදාචරන්ති. එකච්චස්ස ගන්ථධුතඞ්ගසමාධිවිපස්සනා නවකම්මිකානං අඤ්ඤතරවසෙන. කථං? එකච්චො හි වත්තසම්පන්නො හොති. තස්ස ද්වාසීතිඛුද්දකවත්තානි (චූළව. 243 ආදයො), චුද්දස මහාවත්තානි (චූළව. 356 ආදයො), චෙතියඞ්ගණබොධියඞ්ගණපානීයමාළඋපොසථාගාරආගන්තුකගමිකවත්තානි ච කරොන්තස්සෙව කිලෙසා ඔකාසං න ලභන්ති; අපරභාගෙ පනස්ස වත්තං විස්සජ්ජෙත්වා භින්නවත්තස්ස විචරතො අයොනිසොමනසිකාරඤ්චෙව සතිවොස්සග්ගඤ්ච ආගම්ම උප්පජ්ජන්ති. එවං අසමුදාචාරවසෙන අනුප්පන්නා උප්පජ්ජන්ති නාම.

එකච්චො ගන්ථයුත්තො හොති; එකම්පි නිකායං ගණ්හාති, ද්වෙපි, තයොපි, චත්තාරොපි, පඤ්චපි. තස්සෙව තෙපිටකං බුද්ධවචනං අත්ථවසෙන පාළිවසෙන අනුසන්ධිවසෙන පුබ්බාපරවසෙන ගණ්හන්තස්ස සජ්ඣායන්තස්ස චින්තෙන්තස්ස වාචෙන්තස්ස දෙසෙන්තස්ස පකාසෙන්තස්ස කිලෙසා ඔකාසං න ලභන්ති; අපරභාගෙ පනස්ස ගන්ථකම්මං පහාය කුසීතස්ස විචරතො අයොනිසොමනසිකාරසතිවොස්සග්ගෙ ආගම්ම උප්පජ්ජන්ති. එවම්පි අසමුදාචාරවසෙන අනුප්පන්නා උප්පජ්ජන්ති නාම.

එකච්චො පන ධුතඞ්ගධරො හොති, තෙරස ධුතඞ්ගගුණෙ සමාදාය වත්තති. තස්ස ධුතඞ්ගගුණෙ පරිහරන්තස්ස කිලෙසා ඔකාසං න ලභන්ති; අපරභාගෙ පනස්ස ධුතඞ්ගානි විස්සජ්ජෙත්වා බාහුල්ලාය ආවට්ටස්ස විචරතො අයොනිසොමනසිකාරසතිවොස්සග්ගෙ ආගම්ම උප්පජ්ජන්ති. එවම්පි අසමුදාචාරවසෙන අනුප්පන්නා උප්පජ්ජන්ති නාම.

එකච්චො පන අට්ඨසු සමාපත්තීසු චිණ්ණවසී හොති. තස්ස පඨමජ්ඣානාදීසු ආවජ්ජනවසීආදීනං වසෙන විහරන්තස්ස කිලෙසා ඔකාසං න ලභන්ති; අපරභාගෙ පනස්ස පරිහීනජ්ඣානස්ස වා විස්සට්ඨජ්ඣානස්ස වා භස්සාදීසු අනුයුත්තස්ස විහරතො අයොනිසොමනසිකාරසතිවොස්සග්ගෙ ආගම්ම උප්පජ්ජන්ති. එවම්පි අසමුදාචාරවසෙන අනුප්පන්නා කිලෙසා උප්පජ්ජන්ති නාම.

එකච්චො පන විපස්සකො හොති; සත්තසු වා විපස්සනාසු අට්ඨාරසසු වා මහාවිපස්සනාසු කම්මං කරොන්තො විහරති. තස්සෙවං විහරතො කිලෙසා ඔකාසං න ලභන්ති; අපරභාගෙ පනස්ස විපස්සනාකම්මං පහාය කායදළ්හීබහුලස්ස විහරතො අයොනිසොමනසිකාරසතිවොස්සග්ගෙ ආගම්ම උප්පජ්ජන්ති. එවම්පි අසමුදාචාරවසෙන අනුප්පන්නා කිලෙසා උප්පජ්ජන්ති නාම.

එකච්චො පන නවකම්මිකො හොති, උපොසථාගාරභොජනසාලාදීනි කරොති. තස්ස තෙසං උපකරණානි චින්තෙන්තස්ස කිලෙසා ඔකාසං න ලභන්ති; අපරභාගෙ පනස්ස නවකම්මෙ නිට්ඨිතෙ වා විස්සට්ඨෙ වා අයොනිසොමනසිකාරසතිවොස්සග්ගෙ ආගම්ම උප්පජ්ජන්ති. එවම්පි අසමුදාචාරවසෙන අනුප්පන්නා කිලෙසා උප්පජ්ජන්ති නාම.

එකච්චො පන බ්රහ්මලොකා ආගතො සුද්ධසත්තො හොති. තස්ස අනාසෙවනාය කිලෙසා ඔකාසං න ලභන්ති; අපරභාගෙ පනස්ස ලද්ධාසෙවනස්ස අයොනිසොමනසිකාරසතිවොස්සග්ගෙ ආගම්ම උප්පජ්ජන්ති. එවම්පි අසමුදාචාරවසෙන අනුප්පන්නා කිලෙසා උප්පජ්ජන්ති නාම. එවං තාව අසමුචාරවසෙන අනුප්පන්නතා වෙදිතබ්බා.

කථං අනනුභූතාරම්මණවසෙන? ඉධෙකච්චො අනනුභූතපුබ්බං මනාපියාදිභෙදං ආරම්මණං ලභති. තස්ස තත්ථ අයොනිසොමනසිකාරසතිවොස්සග්ගෙ ආගම්ම රාගාදයො කිලෙසා උප්පජ්ජන්ති. එවං අනනුභූතාරම්මණවසෙන අනුප්පන්නා උප්පජ්ජන්ති නාම. ලොකුත්තරමග්ගක්ඛණෙ පන එකමෙව වීරියං.

යෙ ච එවං අනුප්පන්නා උප්පජ්ජෙය්යුං, තෙ යථා නෙව උප්පජ්ජන්ති, එවං නෙසං අනුප්පාදකිච්චං උප්පන්නානඤ්ච පහානකිච්චං සාධෙති. තස්මා උප්පන්නානං පාපකානන්ති එත්ථ පන චතුබ්බිධං උප්පන්නං – වත්තමානුප්පන්නං, භුත්වා විගතුප්පන්නං, ඔකාසකතුප්පන්නං, භූමිලද්ධුප්පන්නන්ති. තත්ථ යෙ කිලෙසා විජ්ජමානා උප්පාදාදිසමඞ්ගිනො – ඉදං වත්තමානුප්පන්නං නාම. කම්මෙ පන ජවිතෙ ආරම්මණරසං අනුභවිත්වා නිරුද්ධවිපාකො භුත්වා විගතං නාම. කම්මං උප්පජ්ජිත්වා නිරුද්ධං භුත්වා විගතං නාම. තදුභයම්පි භුත්වා විගතුප්පන්නන්ති සඞ්ඛං ගච්ඡති. කුසලාකුසලකම්මං අඤ්ඤස්ස කම්මස්ස විපාකං පටිබාහිත්වා අත්තනො විපාකස්ස ඔකාසං කරොති. එවං කතෙ ඔකාසෙ විපාකො උප්පජ්ජමානො ඔකාසකරණතො පට්ඨාය උප්පන්නොති වුච්චති. ඉදං ඔකාසකතුප්පන්නං නාම.

පඤ්චක්ඛන්ධා පන විපස්සනාය භූමි නාම. තෙ අතීතාදිභෙදා හොන්ති. තෙසු අනුසයිතකිලෙසා පන අතීතා වා අනාගතා වා පච්චුප්පන්නා වාති න වත්තබ්බා. අතීතක්ඛන්ධෙසු අනුසයිතාපි හි අප්පහීනාව හොන්ති. අනාගතක්ඛන්ධෙසු, පච්චුප්පන්නක්ඛන්ධෙසු අනුසයිතාපි අප්පහීනාව හොන්ති. ඉදං භූමිලද්ධුප්පන්නං නාම. තෙනාහු පොරාණා – ‘‘තාසු තාසු භූමීසු අසමුග්ඝාතිතා කිලෙසා භූමිලද්ධුප්පන්නාති සඞ්ඛං ගච්ඡන්තී’’ති.

අපරම්පි චතුබ්බිධං උප්පන්නං – සමුදාචාරුප්පන්නං, ආරම්මණාධිගහිතුප්පන්නං, අවික්ඛම්භිතුප්පන්නං, අසමුග්ධාතිතුප්පන්නන්ති. තත්ථ සම්පති වත්තමානංයෙව ‘සමුදාචාරුප්පන්නං’ නාම. සකිං චක්ඛූනි උම්මීලෙත්වා ආරම්මණෙ නිමිත්තෙ ගහිතෙ අනුස්සරිතානුස්සරිතක්ඛණෙ කිලෙසා නුප්පජ්ජිස්සන්තීති න වත්තබ්බා. කස්මා? ආරම්මණස්ස අධිගහිතත්තා. යථා කිං? යථා ඛීරරුක්ඛස්ස කුඨාරියා ආහතාහතට්ඨානෙ ඛීරං න නික්ඛමිස්සතීති න වත්තබ්බං, එවං. ඉදං ‘ආරම්මණාධිගහිතුප්පන්නං’ නාම. සමාපත්තියා අවික්ඛම්භිතකිලෙසා පන ඉමස්මිං නාම ඨානෙ නුප්පජ්ජිස්සන්තීති න වත්තබ්බා. කස්මා? අවික්ඛම්භිතත්තා. යථා කිං? යථා සචෙ ඛීරරුක්ඛං කුඨාරියා ආහනෙය්යුං, ‘ඉමස්මිං නාම ඨානෙ ඛීරං න නික්ඛමෙය්යා’ති න වත්තබ්බං, එවං. ඉදං ‘අවික්ඛම්භිතුප්පන්නං’ නාම. මග්ගෙන අසමුග්ඝාතිතකිලෙසා පන භවග්ගෙ නිබ්බත්තස්සාපි නුප්පජ්ජිස්සන්තීති පුරිමනයෙනෙව විත්ථාරෙතබ්බං. ඉදං ‘අසමුග්ඝාතිතුප්පන්නං’ නාම.

ඉමෙසු උප්පන්නෙසු වත්තමානුප්පන්නං, භුත්වාවිගතුප්පන්නං, ඔකාසකතුප්පන්නං, සමුදාචාරුප්පන්නන්ති චතුබ්බිධං උප්පන්නං න මග්ගවජ්ඣං; භූමිලද්ධුප්පන්නං, ආරම්මණාධිග්ගහිතුප්පන්නං, අවික්ඛම්භිතුප්පන්නං, අසමුග්ඝාතිතුප්පන්නන්ති චතුබ්බිධං මග්ගවජ්ඣං. මග්ගො හි උප්පජ්ජමානො එතෙ කිලෙසෙ පජහති. සො යෙ කිලෙසෙ පජහති, තෙ අතීතා වා අනාගතා වා පච්චුප්පන්නා වාති න වත්තබ්බා. වුත්තම්පි චෙතං –

‘‘හඤ්චි අතීතෙ කිලෙසෙ පජහති, තෙන හි ඛීණං ඛෙපෙති, නිරුද්ධං නිරොධෙති, විගතං විගමෙති, අත්ථඞ්ගතං අත්ථං ගමෙති, අතීතං යං නත්ථි තං පජහති. හඤ්චි අනාගතෙ කිලෙසෙ පජහති, තෙන හි අජාතං පජහති, අනිබ්බත්තං අනුප්පන්නං අපාතුභූතං පජහති, අනාගතං යං නත්ථි තං පජහති. හඤ්චි පච්චුප්පන්නෙ කිලෙසෙ පජහති, තෙන හි රත්තො රාගං පජහති, දුට්ඨො දොසං, මූළ්හො මොහං, විනිබද්ධො මානං, පරාමට්ඨො දිට්ඨිං, වික්ඛෙපගතො උද්ධච්චං, අනිට්ඨඞ්ගතො විචිකිච්ඡං, ථාමගතො අනුසයං පජහති; කණ්හසුක්කධම්මා යුගනද්ධා සමමෙව වත්තන්ති; සංකිලෙසිකා මග්ගභාවනා හොති…පෙ… තෙන හි නත්ථි මග්ගභාවනා, නත්ථි ඵලසච්ඡිකිරියා, නත්ථි කිලෙසප්පහානං, නත්ථි ධම්මාභිසමයො’ති. ‘අත්ථි මග්ගභාවනා…පෙ… අත්ථි ධම්මාභිසමයො’ති. යථා කථං විය? සෙය්යථාපි තරුණො රුක්ඛො…පෙ… අපාතුභූතානෙව න පාතුභවන්ති’’ති (පටි. ම. 3.21).

ඉති පාළියං අජාතඵලරුක්ඛො ආගතො; ජාතඵලරුක්ඛෙන පන දීපෙතබ්බං. යථා හි සඵලො තරුණඅම්බරුක්ඛො. තස්ස ඵලානි මනුස්සා පරිභුඤ්ජෙය්යුං, සෙසානි පාතෙත්වා පච්ඡියො පූරෙය්යුං. අථඤ්ඤො පුරිසො තං ඵරසුනා ඡින්දෙය්ය. තෙනස්ස නෙව අතීතානි ඵලානි නාසිතානි හොන්ති, න අනාගතපච්චුප්පන්නානි ච නාසිතානි; අතීතානි හි මනුස්සෙහි පරිභුත්තානි, අනාගතානි අනිබ්බත්තානි න සක්කා නාසෙතුං . යස්මිං පන සමයෙ සො ඡින්නො තදා ඵලානියෙව නත්ථීති පච්චුප්පන්නානිපි අනාසිතානි. සචෙ පන රුක්ඛො අච්ඡින්නො අස්ස, අථස්ස පථවීරසඤ්ච ආපොරසඤ්ච ආගම්ම යානි ඵලානි නිබ්බත්තෙය්යුං, තානි නාසිතානි හොන්ති. තානි හි අජාතානෙව න ජායන්ති, අනිබ්බත්තානෙව න නිබ්බත්තන්ති, අපාතුභූතානෙව න පාතුභවන්ති. එවමෙව මග්ගො නාපි අතීතාදිභෙදෙ කිලෙසෙ පජහති, නාපි න පජහති. යෙසඤ්හි කිලෙසානං මග්ගෙන ඛන්ධෙසු අපරිඤ්ඤාතෙසු උප්පත්ති සියා, මග්ගෙන උප්පජ්ජිත්වා ඛන්ධානං පරිඤ්ඤාතත්තා තෙ කිලෙසා අජාතාව න ජායන්ති, අනිබ්බත්තාව න නිබ්බත්තන්ති, අපාතුභූතාව න පාතුභවන්ති. තරුණපුත්තාය ඉත්ථියා පුන අවිජායනත්ථං බ්යාධිතානං රොගවූපසමත්ථං පීතභෙසජ්ජෙහි චාපි අයමත්ථො විභාවෙතබ්බො. එවං මග්ගො යෙ කිලෙසෙ පජහති, තෙ අතීතා වා අනාගතා වා පච්චුප්පන්නා වාති න වත්තබ්බා. න ච මග්ගො කිලෙසෙ න පජහති. යෙ පන මග්ගො කිලෙසෙ පජහති, තෙ සන්ධාය ‘උප්පන්නානං පාපකාන’න්තිආදි වුත්තං.

න කෙවලඤ්ච මග්ගො කිලෙසෙයෙව පජහති, කිලෙසානං පන අප්පහීනත්තා යෙ උප්පජ්ජෙය්යුං උපාදින්නක්ඛන්ධා, තෙපි පජහතියෙව. වුත්තම්පි චෙතං ‘‘සොතාපත්තිමග්ගඤාණෙන අභිසඞ්ඛාරවිඤ්ඤාණස්ස නිරොධෙන සත්ත භවෙ ඨපෙත්වා අනමතග්ගෙ සංසාරෙ යෙ උප්පජ්ජෙය්යුං නාමඤ්ච රූපඤ්ච එත්ථෙතෙ නිරුජ්ඣන්තී’’ති (චූළනි. අජිතමාණවපුච්ඡානිද්දෙස 6) විත්ථාරො. ඉති මග්ගො උපාදින්නතො අනුපාදින්නතො ච වුට්ඨාති. භවවසෙන පන සොතාපත්තිමග්ගො අපායභවතො වුට්ඨාති . සකදාගාමිමග්ගො සුගතිභවෙකදෙසතො; අනාගාමිමග්ගො සුගතිකාමභවතො; වුට්ඨාති අරහත්තමග්ගො රූපාරූපභවතො වුට්ඨාති, සබ්බභවෙහි වුට්ඨාතියෙවාතිපි වදන්ති.

අථ මග්ගක්ඛණෙ කථං අනුප්පන්නානං උප්පාදාය භාවනා හොති? කථං වා උප්පන්නානං ඨිතියාති? මග්ගප්පවත්තියා එව. මග්ගො හි පවත්තමානො පුබ්බෙ අනුප්පන්නපුබ්බත්තා අනුප්පන්නො නාම වුච්චති. අනාගතපුබ්බඤ්හි ඨානං ගන්ත්වා අනනුභූතපුබ්බං වා ආරම්මණං අනුභවිත්වා වත්තාරො භවන්ති – ‘අනාගතට්ඨානං ආගතම්හ, අනනුභූතං ආරම්මණං අනුභවාමා’ති. යා චස්ස පවත්ති, අයමෙව ඨිති නාමාති ඨිතියා භාවෙතීති වත්තුං වට්ටති. එවමෙතස්ස භික්ඛුනො ඉදං ලොකුත්තරමග්ගක්ඛණෙ වීරියං ‘‘අනුප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං අනුප්පාදායා’’තිආදීනි චත්තාරි නාමානි ලභති. අයං ලොකුත්තරමග්ගක්ඛණෙ සම්මප්පධානකථා. එවමෙත්ථ ලොකියලොකුත්තරමිස්සකා සම්මප්පධානා නිද්දිට්ඨාති.

සුත්තන්තභාජනීයවණ්ණනා.

2. අභිධම්මභාජනීයවණ්ණනා

408. අභිධම්මභාජනීයෙ සබ්බානිපි සම්මප්පධානානි ධම්මසඞ්ගණියං විභත්තස්ස දෙසනානයස්ස මුඛමත්තමෙව දස්සෙන්තෙන නිද්දිට්ඨානි. තත්ථ නයභෙදො වෙදිතබ්බො. කථං? පඨමසම්මප්පධානෙ තාව සොතාපත්තිමග්ගෙ ඣානාභිනිවෙසෙ සුද්ධිකපටිපදා, සුද්ධිකසුඤ්ඤතා, සුඤ්ඤතපටිපදා, සුද්ධිකඅප්පණිහිතා, අප්පණිහිතපටිපදාති ඉමෙසු පඤ්චසු ඨානෙසු ද්වින්නං ද්වින්නං චතුක්කපඤ්චකනයානං වසෙන දස නයා හොන්ති. එවං සෙසෙසුපීති වීසතියා අභිනිවෙසෙසු ද්වෙ නයසතානි. තානි චතූහි අධිපතීහි චතුග්ගුණිතානි අට්ඨ. ඉති සුද්ධිකානි ද්වෙ සාධිපතීනි අට්ඨාති සබ්බම්පි නයසහස්සං හොති. තථාදුතියසම්මප්පධානාදීසු සුද්ධිකසම්මප්පධානෙ චාති සොතාපත්තිමග්ගෙ පඤ්චනයසහස්සානි. යථා ච සොතාපත්තිමග්ගෙ, එවං සෙසමග්ගෙසුපීති කුසලවසෙනෙව වීසති නයසහස්සානි. විපාකෙ පන සම්මප්පධානෙහි කත්තබ්බකිච්චං නත්ථීති විපාකවාරො න ගහිතොති. සම්මප්පධානානි පනෙත්ථ නිබ්බත්තිතලොකුත්තරානෙව කථිතානීති වෙදිතබ්බානි.

අභිධම්මභාජනීයවණ්ණනා.

3. පඤ්හාපුච්ඡකවණ්ණනා

427. පඤ්හාපුච්ඡකෙ පාළිඅනුසාරෙනෙව සම්මප්පධානානං කුසලාදිභාවො වෙදිතබ්බො. ආරම්මණත්තිකෙසු පන සබ්බානිපි එතානි අප්පමාණං නිබ්බානං ආරබ්භ පවත්තිතො අප්පමාණාරම්මණානෙව, න මග්ගාරම්මණානි; සහජාතහෙතුවසෙන පන මග්ගහෙතුකානි; වීමංසං ජෙට්ඨකං කත්වා මග්ගභාවනාකාලෙ මග්ගාධිපතීනි; ඡන්දචිත්තජෙට්ඨිකාය මග්ගභාවනාය න වත්තබ්බානි මග්ගාධිපතීනීති; වීරියජෙට්ඨිකාය පන අඤ්ඤස්ස වීරියස්ස අභාවා න වත්තබ්බානි මග්ගාධිපතීනීති වා න මග්ගාධිපතීනීති වා; අතීතාදීසු එකාරම්මණභාවෙනපි න වත්තබ්බානි; නිබ්බානස්ස පන බහිද්ධාධම්මත්තා බහිද්ධාරම්මණානි නාම හොන්තීති. එවමෙතස්මිං පඤ්හාපුච්ඡකෙ නිබ්බත්තිතලොකුත්තරානෙව සම්මප්පධානානි කථිතානි. සම්මාසම්බුද්ධෙන හි සුත්තන්තභාජනීයස්මිංයෙව ලොකියලොකුත්තරමිස්සකා සම්මප්පධානා කථිතා; අභිධම්මභාජනීයපඤ්හාපුච්ඡකෙසු පන ලොකුත්තරායෙවාති. එවමයං සම්මප්පධානවිභඞ්ගොපි තෙපරිවට්ටං නීහරිත්වාව භාජෙත්වා දස්සිතොති.

සම්මොහවිනොදනියා විභඞ්ගට්ඨකථාය

සම්මප්පධානවිභඞ්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.