📜

13. අප්පමඤ්ඤාවිභඞ්ගො

1. සුත්තන්තභාජනීයං

642. චතස්සො ¶ ¶ ¶ අප්පමඤ්ඤායො – ඉධ භික්ඛු මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං [චතුත්ථිං (සී.)]. ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ජෙන [අබ්යාපජ්ඣෙන (සී. ස්යා.)] ඵරිත්වා විහරති. කරුණාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං. ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං කරුණාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන ¶ මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ජෙන ඵරිත්වා විහරති. මුදිතාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං. ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මුදිතාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ජෙන ඵරිත්වා විහරති. උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං. ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ජෙන ඵරිත්වා විහරති.

1. මෙත්තා

643. කථඤ්ච භික්ඛු මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති? සෙය්යථාපි නාම එකං පුග්ගලං පියං මනාපං දිස්වා මෙත්තායෙය්ය, එවමෙව සබ්බෙ සත්තෙ මෙත්තාය ඵරති.

තත්ථ ¶ කතමා මෙත්තා? යා සත්තෙසු මෙත්ති මෙත්තායනා මෙත්තායිතත්තං මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මෙත්තා’’.

තත්ථ කතමං චිත්තං? යං චිත්තං මනො මානසං හදයං පණ්ඩරං මනො මනායතනං මනින්ද්රියං විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු ¶ – ඉදං ¶ වුච්චති ‘‘චිත්තං’’. ඉදං චිත්තං ඉමාය මෙත්තාය සහගතං හොති සහජාතං සංසට්ඨං සම්පයුත්තං. තෙන වුච්චති ‘‘මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා’’ති.

644. ‘‘එකං දිස’’න්ති පුරත්ථිමං වා දිසං පච්ඡිමං වා දිසං උත්තරං වා දිසං දක්ඛිණං වා දිසං උද්ධං වා අධො වා තිරියං වා විදිසං වා.

645. ‘‘ඵරිත්වා’’ති ¶ ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා.

646. ‘‘විහරතී’’ති ඉරියති වත්තති පාලෙති යපෙති යාපෙති චරති විහරති. තෙන වුච්චති ‘‘විහරතී’’ති.

647. ‘‘තථා දුතිය’’න්ති යථෙව එකං දිසං තථා දුතියං දිසං තථා තතියං දිසං තථා චතුත්ථං දිසං තථා උද්ධං තථා අධො තථා තිරියං තථා විදිසං.

648. ‘‘සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොක’’න්ති සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං අසෙසං නිස්සෙසං. පරියාදායවචනමෙතං – ‘‘සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොක’’න්ති.

649. ‘‘මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා’’ති තත්ථ කතමා මෙත්තා? යා සත්තෙසු මෙත්ති මෙත්තායනා මෙත්තායිතත්තං මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මෙත්තා’’.

තත්ථ කතමං චිත්තං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘චිත්තං’’. ඉදං චිත්තං ඉමාය මෙත්තාය සහගතං හොති සහජාතං සංසට්ඨං සම්පයුත්තං. තෙන වුච්චති ‘‘මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා’’ති.

650. ‘‘විපුලෙනා’’ති ¶ යං විපුලං තං මහග්ගතං, යං මහග්ගතං තං අප්පමාණං, යං අප්පමාණං සො අවෙරො, යො අවෙරො සො අබ්යාපජ්ජො [අබ්යාපජ්ඣො (සී. ස්යා.)].

651. ‘‘ඵරිත්වා’’ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා.

652. ‘‘විහරතී’’ති…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘විහරතී’’ති.

2. කරුණා

653. කථඤ්ච ¶ භික්ඛු කරුණාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති? සෙය්යථාපි නාම එකං පුග්ගලං දුග්ගතං දුරූපෙතං දිස්වා කරුණායෙය්ය, එවමෙව සබ්බෙ සත්තෙ කරුණාය ඵරති.

තත්ථ කතමා කරුණා? යා සත්තෙසු කරුණා කරුණායනා කරුණායිතත්තං කරුණාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘කරුණා’’.

තත්ථ කතමං ¶ චිත්තං? යං ¶ චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘චිත්තං’’. ඉදං චිත්තං ඉමාය කරුණාය සහගතං හොති සහජාතං සංසට්ඨං සම්පයුත්තං. තෙන වුච්චති ‘‘කරුණාසහගතෙන චෙතසා’’ති.

654. ‘‘එකං දිස’’න්ති පුරත්ථිමං වා දිසං පච්ඡිමං වා දිසං උත්තරං වා දිසං දක්ඛිණං වා දිසං උද්ධං වා අධො වා තිරියං වා විදිසං වා.

655. ‘‘ඵරිත්වා’’ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා.

656. ‘‘විහරතී’’ති ඉරියති වත්තති පාලෙති යපෙති යාපෙති චරති විහරති. තෙන වුච්චති ‘‘විහරතී’’ති.

657. ‘‘තථා ¶ දුතිය’’න්ති යථෙව එකං දිසං තථා දුතියං දිසං තථා තතියං දිසං තථා චතුත්ථං දිසං තථා උද්ධං තථා අධො තථා තිරියං තථා විදිසං.

658. ‘‘සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොක’’න්ති සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං අසෙසං නිස්සෙසං. පරියාදායවචනමෙතං – ‘‘සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොක’’න්ති.

659. ‘‘කරුණාසහගතෙන චෙතසා’’ති තත්ථ කතමා කරුණා? යා සත්තෙසු කරුණා කරුණායනා කරුණායිතත්තං කරුණාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘කරුණා’’.

තත්ථ කතමං චිත්තං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘චිත්තං’’. ඉදං චිත්තං ඉමාය කරුණාය සහගතං හොති සහජාතං ¶ සංසට්ඨං සම්පයුත්තං. තෙන වුච්චති ‘‘කරුණාසහගතෙන චෙතසා’’ති.

660. ‘‘විපුලෙනා’’ති යං විපුලං තං මහග්ගතං, යං මහග්ගතං තං අප්පමාණං, යං අප්පමාණං සො අවෙරො, යො අවෙරො සො අබ්යාපජ්ජො.

661. ‘‘ඵරිත්වා’’ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා.

662. ‘‘විහරතී’’ති…පෙ… තෙන වුච්චති ¶ ‘‘විහරතී’’ති.

3. මුදිතා

663. කථඤ්ච භික්ඛු මුදිතාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති? සෙය්යථාපි නාම එකං පුග්ගලං පියං මනාපං දිස්වා මුදිතො අස්ස, එවමෙව සබ්බෙ සත්තෙ මුදිතාය ඵරති.

තත්ථ කතමා මුදිතා? යා සත්තෙසු මුදිතා මුදිතායනා මුදිතායිතත්තං මුදිතාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මුදිතා’’.

තත්ථ ¶ ¶ කතමං චිත්තං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘චිත්තං’’. ඉදං චිත්තං ඉමාය මුදිතාය සහගතං හොති සහජාතං සංසට්ඨං සම්පයුත්තං. තෙන වුච්චති ‘‘මුදිතාසහගතෙන චෙතසා’’ති.

664. ‘‘එකං දිස’’න්ති පුරත්ථිමං වා දිසං පච්ඡිමං වා දිසං උත්තරං වා දිසං දක්ඛිණං වා දිසං උද්ධං වා අධො වා තිරියං වා විදිසං වා.

665. ‘‘ඵරිත්වා’’ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා.

666. ‘‘විහරතී’’ති…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘විහරතී’’ති.

667. ‘‘තථා දුතිය’’න්ති යථෙව එකං දිසං තථා දුතියං දිසං තථා තතියං දිසං තථා චතුත්ථං දිසං තථා උද්ධං තථා අධො තථා තිරියං තථා විදිසං.

668. ‘‘සබ්බධි ¶ සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොක’’න්ති සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං අසෙසං නිස්සෙසං. පරියාදායවචනමෙතං – ‘‘සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොක’’න්ති.

669. ‘‘මුදිතාසහගතෙන චෙතසා’’ති තත්ථ කතමා මුදිතා? යා සත්තෙසු මුදිතා මුදිතායනා මුදිතායිතත්තං මුදිතාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මුදිතා’’.

තත්ථ කතමං චිත්තං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං ¶ වුච්චති ‘‘චිත්තං’’. ඉදං චිත්තං ඉමාය මුදිතාය සහගතං හොති සහජාතං සංසට්ඨං සම්පයුත්තං. තෙන වුච්චති ‘‘මුදිතාසහගතෙන චෙතසා’’ති.

670. ‘‘විපුලෙනා’’ති යං විපුලං තං මහග්ගතං, යං මහග්ගතං තං අප්පමාණං, යං අප්පමාණං සො අවෙරො, යො අවෙරො සො අබ්යාපජ්ජො.

671. ‘‘ඵරිත්වා’’ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා.

672. ‘‘විහරතී’’ති ¶ …පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘විහරතී’’ති.

4. උපෙක්ඛා

673. කථඤ්ච භික්ඛු උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති? සෙය්යථාපි නාම එකං පුග්ගලං නෙව මනාපං න අමනාපං දිස්වා උපෙක්ඛකො අස්ස, එවමෙව සබ්බෙ සත්තෙ උපෙක්ඛාය ඵරති.

තත්ථ කතමා උපෙක්ඛා? යා ¶ සත්තෙසු උපෙක්ඛා උපෙක්ඛායනා උපෙක්ඛායිතත්තං උපෙක්ඛාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘උපෙක්ඛා’’.

තත්ථ කතමං චිත්තං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘චිත්තං’’. ඉදං චිත්තං ඉමාය උපෙක්ඛාය සහගතං හොති සහජාතං සංසට්ඨං සම්පයුත්තං. තෙන වුච්චති ‘‘උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා’’ති.

674. ‘‘එකං දිස’’න්ති පුරත්ථිමං වා දිසං පච්ඡිමං වා දිසං උත්තරං වා දිසං දක්ඛිණං වා දිසං උද්ධං වා අධො වා තිරියං වා විදිසං වා.

675. ‘‘ඵරිත්වා’’ති ¶ ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා.

676. ‘‘විහරතී’’ති…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘විහරතී’’ති.

677. ‘‘තථා දුතිය’’න්ති යථෙව එකං දිසං තථා දුතියං දිසං තථා තතියං දිසං තථා චතුත්ථං දිසං තථා උද්ධං තථා අධො තථා තිරියං තථා විදිසං.

678. ‘‘සබ්බධි සබ්බත්තතාය ¶ සබ්බාවන්තං ලොක’’න්ති සබ්බෙන සබ්බං සබ්බථා සබ්බං අසෙසං නිස්සෙසං. පරියාදායවචනමෙතං – ‘‘සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොක’’න්ති.

679. ‘‘උපෙක්ඛාසහගතෙන ¶ චෙතසා’’ති, තත්ථ කතමා උපෙක්ඛා? යා සත්තෙසු උපෙක්ඛා උපෙක්ඛායනා උපෙක්ඛායිතත්තං උපෙක්ඛාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘උපෙක්ඛා’’.

තත්ථ කතමං චිත්තං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘චිත්තං’’. ඉදං චිත්තං ඉමාය උපෙක්ඛාය සහගතං හොති සහජාතං සංසට්ඨං සම්පයුත්තං. තෙන වුච්චති ‘‘උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා’’ති.

680. ‘‘විපුලෙනා’’ති යං විපුලං තං මහග්ගතං, යං මහග්ගතං තං අප්පමාණං, යං අප්පමාණං සො අවෙරො, යො අවෙරො සො අබ්යාපජ්ජො.

681. ‘‘ඵරිත්වා’’ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා.

682. ‘‘විහරතී’’ති…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘විහරතී’’ති.

සුත්තන්තභාජනීයං.

2. අභිධම්මභාජනීයං

683. චතස්සො අප්පමඤ්ඤායො – මෙත්තා, කරුණා, මුදිතා, උපෙක්ඛා.

684. තත්ථ කතමා මෙත්තා? ඉධ ¶ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මෙත්තාසහගතං ¶ , යා තස්මිං සමයෙ මෙත්ති මෙත්තායනා මෙත්තායිතත්තං මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මෙත්තා’’. අවසෙසා ධම්මා මෙත්තාය සම්පයුත්තා.

තත්ථ කතමා මෙත්තා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විතක්කවිචාරානං ¶ වූපසමා…පෙ… දුතියං ¶ ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මෙත්තාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ මෙත්ති මෙත්තායනා මෙත්තායිතත්තං මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මෙත්තා’’. අවසෙසා ධම්මා මෙත්තාය සම්පයුත්තා.

තත්ථ කතමා මෙත්තා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති පීතියා ච විරාගා…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මෙත්තාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ මෙත්ති මෙත්තායනා මෙත්තායිතත්තං මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මෙත්තා’’. අවසෙසා ධම්මා මෙත්තාය සම්පයුත්තා.

685. ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මෙත්තාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ මෙත්ති මෙත්තායනා මෙත්තායිතත්තං මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මෙත්තා’’. අවසෙසා ධම්මා මෙත්තාය සම්පයුත්තා.

ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි අවිතක්කං විචාරමත්තං විවෙකජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මෙත්තාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ මෙත්ති මෙත්තායනා මෙත්තායිතත්තං මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මෙත්තා’’. අවසෙසා ධම්මා මෙත්තාය සම්පයුත්තා.

ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මෙත්තාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ මෙත්ති මෙත්තායනා මෙත්තායිතත්තං මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මෙත්තා’’. අවසෙසා ධම්මා මෙත්තාය සම්පයුත්තා.

ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති පීතියා ¶ ච විරාගා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මෙත්තාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ ¶ මෙත්ති මෙත්තායනා මෙත්තායිතත්තං මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මෙත්තා’’. අවසෙසා ධම්මා මෙත්තාය සම්පයුත්තා.

686. තත්ථ ¶ ¶ කතමා කරුණා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති කරුණාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ කරුණා කරුණායනා කරුණායිතත්තං කරුණාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘කරුණා’’. අවසෙසා ධම්මා කරුණාය සම්පයුත්තා.

තත්ථ කතමා කරුණා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති පීතියා ච විරාගා…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති කරුණාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ කරුණා කරුණායනා කරුණායිතත්තං කරුණාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘කරුණා’’. අවසෙසා ධම්මා කරුණාය සම්පයුත්තා.

තත්ථ කතමා කරුණා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති පීතියා ච විරාගා…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති කරුණාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ කරුණා කරුණායනා කරුණායිතත්තං කරුණාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘කරුණා’’. අවසෙසා ධම්මා කරුණාය සම්පයුත්තා.

687. ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති කරුණාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ කරුණා කරුණායනා කරුණායිතත්තං කරුණාචෙතොවිමුත්ති ¶ – අයං වුච්චති ‘‘කරුණා’’. අවසෙසා ධම්මා කරුණාය සම්පයුත්තා.

ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි අවිතක්කං විචාරමත්තං විවෙකජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති කරුණාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ කරුණා කරුණායනා කරුණායිතත්තං කරුණාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘කරුණා’’. අවසෙසා ධම්මා කරුණාය සම්පයුත්තා.

ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති කරුණාසහගතං, යා තස්මිං ¶ සමයෙ කරුණා ¶ කරුණායනා කරුණායිතත්තං කරුණාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘කරුණා’’. අවසෙසා ධම්මා කරුණාය සම්පයුත්තා.

ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති පීතියා ච විරාගා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති කරුණාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ කරුණා ¶ කරුණායනා කරුණායිතත්තං කරුණාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘කරුණා’’. අවසෙසා ධම්මා කරුණාය සම්පයුත්තා.

688. තත්ථ කතමා මුදිතා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මුදිතාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ මුදිතා මුදිතායනා මුදිතායිතත්තං මුදිතාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මුදිතා’’. අවසෙසා ධම්මා මුදිතාය සම්පයුත්තා.

තත්ථ කතමා මුදිතා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ¶ ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මුදිතාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ මුදිතා මුදිතායතනා මුදිතායිතත්තං මුදිතාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මුදිතා’’. අවසෙසා ධම්මා මුදිතාය සම්පයුත්තා.

තත්ථ කතමා මුදිතා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති පීතියා ච විරාගා…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මුදිතාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ මුදිතා මුදිතායනා මුදිතායිතත්තං මුදිතාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මුදිතා’’. අවසෙසා ධම්මා මුදිතාය සම්පයුත්තා.

689. ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මුදිතාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ මුදිතා මුදිතායනා මුදිතායිතත්තං මුදිතාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මුදිතා’’. අවසෙසා ධම්මා මුදිතාය සම්පයුත්තා.

ඉධ ¶ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි අවිතක්කං විචාරමත්තං විවෙකජං පීතිසුඛං ¶ දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මුදිතාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ මුදිතා මුදිතායනා මුදිතායිතත්තං මුදිතාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මුදිතා’’. අවසෙසා ධම්මා මුදිතාය සම්පයුත්තා.

ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මුදිතාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ මුදිතා මුදිතායනා මුදිතායිතත්තං මුදිතාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මුදිතා’’. අවසෙසා ධම්මා මුදිතාය සම්පයුත්තා.

ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති පීතියා ¶ ච විරාගා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මුදිතාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ මුදිතා මුදිතායනා මුදිතායිතත්තං මුදිතාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මුදිතා’’. අවසෙසා ධම්මා මුදිතාය සම්පයුත්තා.

690. තත්ථ කතමා උපෙක්ඛා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති උපෙක්ඛාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ උපෙක්ඛා උපෙක්ඛායනා උපෙක්ඛායිතත්තං උපෙක්ඛාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘උපෙක්ඛා’’. අවසෙසා ධම්මා උපෙක්ඛාය සම්පයුත්තා.

691. චතස්සො අප්පමඤ්ඤායො – මෙත්තා, කරුණා, මුදිතා, උපෙක්ඛා.

692. තත්ථ කතමා මෙත්තා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මෙත්තාසහගතං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති. ඉමෙ ධම්මා කුසලා. තස්සෙව රූපාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මෙත්තාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ මෙත්ති මෙත්තායනා මෙත්තායිතත්තං මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මෙත්තා’’. අවසෙසා ධම්මා මෙත්තාය සම්පයුත්තා.

තත්ථ ¶ කතමා මෙත්තා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං ¶ උපසම්පජ්ජ විහරති මෙත්තාසහගතං ¶ , තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති. ඉමෙ ධම්මා කුසලා. තස්සෙව රූපාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා ¶ උපචිතත්තා විපාකං විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං…පෙ… තතියං ඣානං…පෙ… පඨමං ඣානං…පෙ… දුතියං ඣානං…පෙ… තතියං ඣානං…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මෙත්තාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ මෙත්ති මෙත්තායනා මෙත්තායිතත්තං මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මෙත්තා’’. අවසෙසා ධම්මා මෙත්තාය සම්පයුත්තා.

693. තත්ථ කතමා කරුණා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති කරුණාසහගතං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති. ඉමෙ ධම්මා කුසලා. තස්සෙව රූපාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති කරුණාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ කරුණා කරුණායනා කරුණායිතත්තං කරුණාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘කරුණා’’. අවසෙසා ධම්මා කරුණාය සම්පයුත්තා.

තත්ථ කතමා කරුණා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති කරුණාසහගතං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති. ඉමෙ ධම්මා කුසලා. තස්සෙව රූපාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ¶ ඣානං…පෙ… තතියං ඣානං…පෙ… පඨමං ඣානං…පෙ… දුතියං ඣානං…පෙ… තතියං ඣානං…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති කරුණාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ කරුණා කරුණායනා කරුණායිතත්තං කරුණාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘කරුණා’’. අවසෙසා ධම්මා කරුණාය සම්පයුත්තා.

694. තත්ථ ¶ කතමා මුදිතා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මුදිතාසහගතං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති. ඉමෙ ධම්මා කුසලා. තස්සෙව රූපාවචරස්ස කුසලස්ස ¶ කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මුදිතාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ මුදිතා මුදිතායනා මුදිතායිතත්තං මුදිතාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මුදිතා’’. අවසෙසා ධම්මා මුදිතාය සම්පයුත්තා.

තත්ථ ¶ කතමා මුදිතා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මුදිතාසහගතං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති. ඉමෙ ධම්මා කුසලා. තස්සෙව රූපාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං…පෙ… තතියං ඣානං…පෙ… පඨමං ඣානං…පෙ… දුතියං ඣානං…පෙ… තතියං ඣානං…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මුදිතාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ මුදිතා මුදිතායනා මුදිතායිතත්තං මුදිතාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මුදිතා’’. අවසෙසා ධම්මා මුදිතාය සම්පයුත්තා.

695. තත්ථ ¶ කතමා උපෙක්ඛා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති උපෙක්ඛාසහගතං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති. ඉමෙ ධම්මා කුසලා. තස්සෙව රූපාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති උපෙක්ඛාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ උපෙක්ඛා උපෙක්ඛායනා උපෙක්ඛායිතත්තං උපෙක්ඛාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘උපෙක්ඛා’’. අවසෙසා ධම්මා උපෙක්ඛාය සම්පයුත්තා.

696. චතස්සො අප්පමඤ්ඤායො – මෙත්තා, කරුණා, මුදිතා, උපෙක්ඛා.

697. තත්ථ ¶ කතමා මෙත්තා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපාවචරං ඣානං භාවෙති කිරියං නෙව කුසලං නාකුසලං න ච කම්මවිපාකං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරං විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මෙත්තාසහගතං, යා ¶ තස්මිං සමයෙ මෙත්ති මෙත්තායනා මෙත්තායිතත්තං මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘මෙත්තා’’. අවසෙසා ධම්මා මෙත්තාය සම්පයුත්තා.

තත්ථ කතමා මෙත්තා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපාවචරං ඣානං භාවෙති කිරියං නෙව කුසලං නාකුසලං න ච කම්මවිපාකං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරං විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං…පෙ… තතියං ඣානං…පෙ… පඨමං ඣානං…පෙ… දුතියං ඣානං…පෙ… තතියං ඣානං…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති මෙත්තාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ මෙත්ති මෙත්තායනා මෙත්තායිතත්තං මෙත්තාචෙතොවිමුත්ති ¶ – අයං වුච්චති ‘‘මෙත්තා’’. අවසෙසා ධම්මා මෙත්තාය සම්පයුත්තා.

698. තත්ථ ¶ කතමා කරුණා…පෙ… තත්ථ කතමා මුදිතා…පෙ… තත්ථ කතමා උපෙක්ඛා? ඉධ භික්ඛු යස්මිං සමයෙ රූපාවචරං ඣානං භාවෙති කිරියං නෙව කුසලං නාකුසලං න ච කම්මවිපාකං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරං සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති උපෙක්ඛාසහගතං, යා තස්මිං සමයෙ උපෙක්ඛා උපෙක්ඛායනා උපෙක්ඛායිතත්තං උපෙක්ඛාචෙතොවිමුත්ති – අයං වුච්චති ‘‘උපෙක්ඛා’’. අවසෙසා ධම්මා උපෙක්ඛාය සම්පයුත්තා.

අභිධම්මභාජනීයං.

3. පඤ්හාපුච්ඡකං

699. චතස්සො අප්පමඤ්ඤායො – ඉධ භික්ඛු මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති තථා දුතියං තථා තතියං තථා චතුත්ථං, ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ජෙන ඵරිත්වා විහරති; කරුණාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති තථා දුතියං තථා තතියං තථා චතුත්ථං, ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං කරුණාසහගතෙන චෙතසා ¶ විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ජෙන ඵරිත්වා විහරති; මුදිතාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති තථා දුතියං තථා තතියං තථා චතුත්ථං, ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මුදිතාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන ¶ අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ජෙන ඵරිත්වා විහරති; උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති තථා දුතියං තථා තතියං තථා චතුත්ථං, ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ජෙන ඵරිත්වා විහරති.

700. චතුන්නං අප්පමඤ්ඤානං කති කුසලා, කති අකුසලා, කති අබ්යාකතා…පෙ… කති සරණා, කති අරණා?

1. තිකං

701. සියා ¶ ¶ කුසලා, සියා අබ්යාකතා. තිස්සො අප්පමඤ්ඤායො සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා, උපෙක්ඛා අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා. සියා විපාකා, සියා විපාකධම්මධම්මා, සියා නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මා. සියා උපාදින්නුපාදානියා, සියා අනුපාදින්නුපාදානියා. අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකා. තිස්සො අප්පමඤ්ඤායො සියා සවිතක්කසවිචාරා, සියා අවිතක්කවිචාරමත්තා, සියා අවිතක්කඅවිචාරා; උපෙක්ඛා අවිතක්කඅවිචාරා. තිස්සො අප්පමඤ්ඤායො සියා පීතිසහගතා, සියා සුඛසහගතා, න උපෙක්ඛාසහගතා, සියා න වත්තබ්බා පීතිසහගතාති; උපෙක්ඛා උපෙක්ඛාසහගතා. නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බා. නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා. සියා ආචයගාමිනො, සියා නෙවාචයගාමිනාපචයගාමිනො, නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛා, මහග්ගතා, න වත්තබ්බා පරිත්තාරම්මණාතිපි, මහග්ගතාරම්මණාතිපි, අප්පමාණාරම්මණාතිපි. මජ්ඣිමා, අනියතා, න වත්තබ්බා මග්ගාරම්මණාතිපි, මග්ගහෙතුකාතිපි ¶ , මග්ගාධිපතිනොතිපි. සියා උප්පන්නා, සියා අනුප්පන්නා, සියා උප්පාදිනො. සියා අතීතා, සියා අනාගතා, සියා පච්චුප්පන්නා. න වත්තබ්බා අතීතාරම්මණාතිපි, අනාගතාරම්මණාතිපි, පච්චුප්පන්නාරම්මණාතිපි. සියා අජ්ඣත්තා, සියා බහිද්ධා, සියා අජ්ඣත්තබහිද්ධා, බහිද්ධාරම්මණා, අනිදස්සනඅප්පටිඝා.

2. දුකං

702. මෙත්තා හෙතු, තිස්සො අප්පමඤ්ඤායො න හෙතූ, සහෙතුකා, හෙතුසම්පයුත්තා. මෙත්තා හෙතු ¶ චෙව සහෙතුකා ච; තිස්සො අප්පමඤ්ඤායො න වත්තබ්බා හෙතූ චෙව සහෙතුකා චාති, සහෙතුකා චෙව න ච හෙතූ. මෙත්තා හෙතු චෙව හෙතුසම්පයුත්තා ච; තිස්සො අප්පමඤ්ඤායො න වත්තබ්බා හෙතූ චෙව හෙතුසම්පයුත්තා චාති, හෙතුසම්පයුත්තා චෙව න ච හෙතූ. තිස්සො අප්පමඤ්ඤායො න හෙතූ සහෙතුකා; මෙත්තා න වත්තබ්බා න හෙතු සහෙතුකාතිපි, න හෙතු අහෙතුකාතිපි.

සප්පච්චයා, සඞ්ඛතා, අනිදස්සනා, අප්පටිඝා, අරූපා, ලොකියා, කෙනචි විඤ්ඤෙය්යා, කෙනචි න විඤ්ඤෙය්යා, නො ආසවා, සාසවා, ආසවවිප්පයුත්තා ¶ , න වත්තබ්බා ආසවා චෙව සාසවා චාති, සාසවා චෙව නො ච ආසවා, න වත්තබ්බා ආසවා ¶ චෙව ආසවසම්පයුත්තා චාතිපි, ආසවසම්පයුත්තා චෙව නො ච ආසවාතිපි. ආසවවිප්පයුත්තා සාසවා.

නො සංයොජනා…පෙ… නො ගන්ථා…පෙ… නො ඔඝා…පෙ… නො යොගා…පෙ… නො නීවරණා…පෙ… නො පරාමාසා ¶ …පෙ… සාරම්මණා, නො චිත්තා, චෙතසිකා, චිත්තසම්පයුත්තා, චිත්තසංසට්ඨා, චිත්තසමුට්ඨානා, චිත්තසහභුනො, චිත්තානුපරිවත්තිනො, චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානා, චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානසහභුනො, චිත්තසංසට්ඨසමුට්ඨානානුපරිවත්තිනො, බාහිරා, නො උපාදා, සියා උපාදින්නා, සියා අනුපාදින්නා.

නො උපාදානා…පෙ… නො කිලෙසා…පෙ… න දස්සනෙන පහාතබ්බා, න භාවනාය පහාතබ්බා, න දස්සනෙන පහාතබ්බහෙතුකා, න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා. තිස්සො අප්පමඤ්ඤායො සියා සවිතක්කා, සියා අවිතක්කා; උපෙක්ඛා අවිතක්කා. තිස්සො අප්පමඤ්ඤායො සියා සවිචාරා, සියා අවිචාරා; උපෙක්ඛා අවිචාරා. තිස්සො අප්පමඤ්ඤායො සියා සප්පීතිකා, සියා අප්පීතිකා; උපෙක්ඛා අප්පීතිකා. තිස්සො අප්පමඤ්ඤායො සියා පීතිසහගතා, සියා න පීතිසහගතා; උපෙක්ඛා න පීතිසහගතා. තිස්සො අප්පමඤ්ඤායො සුඛසහගතා, උපෙක්ඛා න සුඛසහගතා. උපෙක්ඛා උපෙක්ඛාසහගතා, තිස්සො අප්පමඤ්ඤායො න උපෙක්ඛාසහගතා, න කාමාවචරා, රූපාවචරා, න අරූපාවචරා, පරියාපන්නා, අනිය්යානිකා, අනියතා, සඋත්තරා, අරණාති.

පඤ්හාපුච්ඡකං.

අප්පමඤ්ඤාවිභඞ්ගො නිට්ඨිතො.