මූල > අභිධම්මපිටක > විභඞ්ගපාළි

751. එකවිධෙන ¶ ¶ ¶ ඤාණවත්ථු – පඤ්ච විඤ්ඤාණා න හෙතූ, අහෙතුකා, හෙතුවිප්පයුත්තා, සප්පච්චයා, සඞ්ඛතා, අරූපා, ලොකියා, සාසවා, සංයොජනියා, ගන්ථනියා, ඔඝනියා, යොගනියා, නීවරණියා, පරාමට්ඨා, උපාදානියා, සංකිලෙසිකා, අබ්යාකතා, සාරම්මණා, අචෙතසිකා, විපාකා, උපාදින්නුපාදානියා, අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකා, න සවිතක්කසවිචාරා, න අවිතක්කවිචාරමත්තා, අවිතක්කඅවිචාරා, න පීතිසහගතා, නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බා, නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකා, නෙවාචයගාමිනාපචයගාමිනො, නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛා ¶ , පරිත්තා, කාමාවචරා, න රූපාවචරා, න අරූපාවචරා, පරියාපන්නා, නො අපරියාපන්නා, අනියතා, අනිය්යානිකා,

උප්පන්නවත්ථුකා උප්පන්නාරම්මණා,

(3) පුරෙජාතවත්ථුකා පුරෙජාතාරම්මණා

(4) අජ්ඣත්තිකවත්ථුකා බාහිරාරම්මණා

(5) අසම්භින්නවත්ථුකා අසම්භින්නාරම්මණා

(7) න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ¶ ගොචරවිසයං පච්චනුභොන්ති

(11) න අපුබ්බං අචරිමං උප්පජ්ජන්ති

(12) න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස සමනන්තරා උප්පජ්ජන්ති

(14) පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න කඤ්චි [කිඤ්චි (සී. ක.)] ධම්මං පටිවිජානාති අඤ්ඤත්ර අභිනිපාතමත්තා

(15) පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමනන්තරාපි න කඤ්චි ධම්මං පටිවිජානාති

(16) පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න කඤ්චි ඉරියාපථං කප්පෙති

(17) පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමනන්තරාපි න කඤ්චි ඉරියාපථං කප්පෙති

(18) පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න කායකම්මං න වචීකම්මං පට්ඨපෙති

(19) පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමනන්තරාපි න කායකම්මං න වචීකම්මං පට්ඨපෙති

(20) පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න කුසලාකුසලං ධම්මං සමාදියති

(21) පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමනන්තරාපි න කුසලාකුසලං ධම්මං සමාදියති

(22) පඤ්චහි ¶ විඤ්ඤාණෙහි න සමාපජ්ජති න වුට්ඨාති

(23) පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමනන්තරාපි න සමාපජ්ජති න වුට්ඨාති

(24) පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න චවති න උප්පජ්ජති

(25) පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමනන්තරාපි න චවති න උප්පජ්ජති

(26) පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න සුපති න ¶ පටිබුජ්ඣති න සුපිනං පස්සති

(27) පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමනන්තරාපි න සුපති න පටිබුජ්ඣති න සුපිනං පස්සති, යාථාවකවත්ථුවිභාවනා පඤ්ඤා

(1) ලොකියා පඤ්ඤා, ලොකුත්තරා පඤ්ඤා

(2) කෙනචි විඤ්ඤෙය්යා පඤ්ඤා, කෙනචි න විඤ්ඤෙය්යා පඤ්ඤා

(4) ආසවවිප්පයුත්තා සාසවා පඤ්ඤා, ආසවවිප්පයුත්තා අනාසවා පඤ්ඤා

(5) සංයොජනියා පඤ්ඤා, අසංයොජනියා පඤ්ඤා

(6) සංයොජනවිප්පයුත්තා සංයොජනියා පඤ්ඤා, සංයොජනවිප්පයුත්තා අසංයොජනියා පඤ්ඤා

(7) ගන්ථනියා පඤ්ඤා, අගන්ථනියා පඤ්ඤා

(8) ගන්ථවිප්පයුත්තා ගන්ථනියා පඤ්ඤා, ගන්ථවිප්පයුත්තා අගන්ථනියා පඤ්ඤා

(9) ඔඝනියා පඤ්ඤා, අනොඝනියා පඤ්ඤා

(10) ඔඝවිප්පයුත්තා ඔඝනියා පඤ්ඤා, ඔඝවිප්පයුත්තා අනොඝනියා පඤ්ඤා

(11) යොගනියා පඤ්ඤා, අයොගනියා පඤ්ඤා

(12) යොගවිප්පයුත්තා යොගනියා පඤ්ඤා, යොගවිප්පයුත්තා අයොගනියා පඤ්ඤා

(13) නීවරණියා පඤ්ඤා, අනීවරණියා පඤ්ඤා

(14) නීවරණවිප්පයුත්තා නීවරණියා පඤ්ඤා, නීවරණවිප්පයුත්තා අනීවරණියා පඤ්ඤා

(15) පරාමට්ඨා ¶ පඤ්ඤා, අපරාමට්ඨා පඤ්ඤා

(16) පරාමාසවිප්පයුත්තා පරාමට්ඨා පඤ්ඤා, පරාමාසවිප්පයුත්තා අපරාමට්ඨා පඤ්ඤා

(17) උපාදින්නා පඤ්ඤා, අනුපාදින්නා පඤ්ඤා

(18) උපාදානියා පඤ්ඤා, අනුපාදානියා පඤ්ඤා

(19) උපාදානවිප්පයුත්තා ¶ උපාදානියා පඤ්ඤා, උපාදානවිප්පයුත්තා අනුපාදානියා පඤ්ඤා

(20) සංකිලෙසිකා පඤ්ඤා, අසංකිලෙසිකා පඤ්ඤා

(21) කිලෙසවිප්පයුත්තා සංකිලෙසිකා පඤ්ඤා, කිලෙසවිප්පයුත්තා අසංකිලෙසිකා පඤ්ඤා

(22) සවිතක්කා පඤ්ඤා, අවිතක්කා පඤ්ඤා

(23) සවිචාරා පඤ්ඤා, අවිචාරා පඤ්ඤා

(24) සප්පීතිකා පඤ්ඤා, අප්පීතිකා පඤ්ඤා

(25) පීතිසහගතා පඤ්ඤා, න පීතිසහගතා පඤ්ඤා

(26) සුඛසහගතා පඤ්ඤා, න සුඛසහගතා පඤ්ඤා

(27) උපෙක්ඛාසහගතා පඤ්ඤා, න උපෙක්ඛාසහගතා පඤ්ඤා

(28) කාමාවචරා පඤ්ඤා ¶ , න කාමාවචරා පඤ්ඤා

(29) රූපාවචරා පඤ්ඤා, න රූපාවචරා පඤ්ඤා

(30) අරූපාවචරා පඤ්ඤා, න අරූපාවචරා පඤ්ඤා

(31) පරියාපන්නා පඤ්ඤා, අපරියාපන්නා පඤ්ඤා

(32) නිය්යානිකා පඤ්ඤා, අනිය්යානිකා පඤ්ඤා

(34) සඋත්තරා පඤ්ඤා ¶ , අනුත්තරා පඤ්ඤා

(35) අත්ථජාපිකා පඤ්ඤා, ජාපිතත්ථා පඤ්ඤා

(1) චින්තාමයා පඤ්ඤා, සුතමයා පඤ්ඤා, භාවනාමයා පඤ්ඤා

(2) දානමයා පඤ්ඤා, සීලමයා පඤ්ඤා, භාවනාමයා පඤ්ඤා

(3) අධිසීලෙ පඤ්ඤා, අධිචිත්තෙ පඤ්ඤා, අධිපඤ්ඤාය පඤ්ඤා

(4) ආයකොසල්ලං, අපායකොසල්ලං, උපායකොසල්ලං

(5) විපාකා පඤ්ඤා, විපාකධම්මධම්මා පඤ්ඤා, නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මා පඤ්ඤා

(6) උපාදින්නුපාදානියා පඤ්ඤා, අනුපාදින්නුපාදානියා පඤ්ඤා, අනුපාදින්නඅනුපාදානියා පඤ්ඤා

(7) සවිතක්කසවිචාරා පඤ්ඤා, අවිතක්කවිචාරමත්තා පඤ්ඤා, අවිතක්කඅවිචාරා පඤ්ඤා

(8) පීතිසහගතා පඤ්ඤා, සුඛසහගතා පඤ්ඤා, උපෙක්ඛාසහගතා පඤ්ඤා

(9) ආචයගාමිනී පඤ්ඤා, අපචයගාමිනී පඤ්ඤා, නෙවාචයගාමිනාපචයගාමිනී පඤ්ඤා

(10) සෙක්ඛා පඤ්ඤා, අසෙක්ඛා පඤ්ඤා, නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛා පඤ්ඤා

(11) පරිත්තා පඤ්ඤා, මහග්ගතා පඤ්ඤා, අප්පමාණා පඤ්ඤා

(12) පරිත්තාරම්මණා පඤ්ඤා, මහග්ගතාරම්මණා පඤ්ඤා, අප්පමාණාරම්මණා පඤ්ඤා

(13) මග්ගාරම්මණා පඤ්ඤා, මග්ගහෙතුකා පඤ්ඤා, මග්ගාධිපතිනී පඤ්ඤා

(14) උප්පන්නා පඤ්ඤා ¶ , අනුප්පන්නා පඤ්ඤා, උප්පාදිනී පඤ්ඤා

(15) අතීතා ¶ පඤ්ඤා, අනාගතා පඤ්ඤා, පච්චුප්පන්නා පඤ්ඤා

(16) අතීතාරම්මණා පඤ්ඤා, අනාගතාරම්මණා පඤ්ඤා, පච්චුප්පන්නාරම්මණා පඤ්ඤා

(17) අජ්ඣත්තා ¶ පඤ්ඤා, බහිද්ධා පඤ්ඤා, අජ්ඣත්තබහිද්ධා පඤ්ඤා

(18) අජ්ඣත්තාරම්මණා පඤ්ඤා, බහිද්ධාරම්මණා පඤ්ඤා, අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා පඤ්ඤා

(19) සවිතක්කසවිචාරා පඤ්ඤා අත්ථි විපාකා, අත්ථි විපාකධම්මධම්මා, අත්ථි නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මා

(20) අත්ථි උපාදින්නුපාදානියා, අත්ථි අනුපාදින්නුපාදානියා, අත්ථි අනුපාදින්නඅනුපාදානියා

(21) අත්ථි පීතිසහගතා, අත්ථි සුඛසහගතා, අත්ථි උපෙක්ඛාසහගතා

(22) අත්ථි ආචයගාමිනී, අත්ථි අපචයගාමිනී, අත්ථි නෙවාචයගාමිනාපචයගාමිනී

(23) අත්ථි සෙක්ඛා, අත්ථි අසෙක්ඛා, අත්ථි නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛා

(24) අත්ථි පරිත්තා, අත්ථි මහග්ගතා, අත්ථි අප්පමාණා

(25) අත්ථි පරිත්තාරම්මණා, අත්ථි මහග්ගතාරම්මණා, අත්ථි අප්පමාණාරම්මණා

(26) අත්ථි මග්ගාරම්මණා, අත්ථි මග්ගහෙතුකා, අත්ථි මග්ගාධිපතිනී

(27) අත්ථි උප්පන්නා, අත්ථි අනුප්පන්නා, අත්ථි උප්පාදිනී

(28) අත්ථි අතීතා, අත්ථි අනාගතා ¶ , අත්ථි පච්චුප්පන්නා

(29) අත්ථි ¶ අතීතාරම්මණා, අත්ථි අනාගතාරම්මණා, අත්ථි පච්චුප්පන්නාරම්මණා

(30) අත්ථි අජ්ඣත්තා, අත්ථි බහිද්ධා, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධා

(31) අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණා, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණා, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා

(32) අවිතක්කවිචාරමත්තා පඤ්ඤා අත්ථි විපාකා, අත්ථි විපාකධම්මධම්මා, අත්ථි නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මා

(33) අත්ථි උපාදින්නුපාදානියා, අත්ථි අනුපාදින්නුපාදානියා, අත්ථි අනුපාදින්නඅනුපාදානියා

(34) අත්ථි ¶ ආචයගාමිනී, අත්ථි අපචයගාමිනී, අත්ථි නෙවාචයගාමිනාපචයගාමිනී

(35) අත්ථි සෙක්ඛා, අත්ථි අසෙක්ඛා, අත්ථි නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛා

(36) අත්ථි උප්පන්නා, අත්ථි අනුප්පන්නා, අත්ථි උප්පාදිනී

(37) අත්ථි අතීතා, අත්ථි අනාගතා, අත්ථි පච්චුප්පන්නා

(38) අත්ථි අජ්ඣත්තා, අත්ථි බහිද්ධා, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධා

(39) අවිතක්කඅවිචාරා පඤ්ඤා අත්ථි විපාකා, අත්ථි විපාකධම්මධම්මා, අත්ථි නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මා

(40) අත්ථි උපාදින්නුපාදානියා, අත්ථි අනුප්පාදින්නුපාදානියා, අත්ථි අනුප්පාදින්නඅනුපාදානියා

(41) අත්ථි පීතිසහගතා, අත්ථි සුඛසහගතා, අත්ථි උපෙක්ඛාසහගතා

(42) අත්ථි ආචයගාමිනී, අත්ථි අපචයගාමිනී, අත්ථි නෙවාචයගාමිනාපචයගාමිනී

(43) අත්ථි ¶ සෙක්ඛා, අත්ථි අසෙක්ඛා, අත්ථි නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛා

(44) අත්ථි පරිත්තාරම්මණා, අත්ථි මහග්ගතාරම්මණා, අත්ථි අප්පමාණාරම්මණා

(45) අත්ථි මග්ගාරම්මණා, අත්ථි මග්ගහෙතුකා, අත්ථි මග්ගාධිපතිනී

(46) අත්ථි උප්පන්නා, අත්ථි අනුප්පන්නා, අත්ථි උප්පාදිනී

(47) අත්ථි අතීතා, අත්ථි අනාගතා, අත්ථි පච්චුප්පන්නා

(48) අත්ථි අතීතාරම්මණා, අත්ථි අනාගතාරම්මණා, අත්ථි පච්චුප්පන්නාරම්මණා

(49) අත්ථි අජ්ඣත්තා, අත්ථි බහිද්ධා, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධා

(50) අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණා, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණා, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා

(51) පීතිසහගතා ¶ පඤ්ඤා සුඛසහගතා පඤ්ඤා අත්ථි විපාකා, අත්ථි විපාකධම්මධම්මා, අත්ථි නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මා ¶

(52) අත්ථි ¶ උපාදින්නුපාදානියා, අත්ථි අනුපාදින්නුපාදානියා, අත්ථි අනුපාදින්නඅනුපාදානියා

(53) අත්ථි සවිතක්කසවිචාරා, අත්ථි අවිතක්කවිචාරමත්තා, අත්ථි අවිතක්කඅවිචාරා

(54) අත්ථි ආචයගාමිනී, අත්ථි අපචයගාමිනී, අත්ථි නෙවාචයගාමිනාපචයගාමිනී

(55) අත්ථි සෙක්ඛා, අත්ථි අසෙක්ඛා, අත්ථි නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛා

(56) අත්ථි පරිත්තා, අත්ථි මහග්ගතා, අත්ථි අප්පමාණා

(57) අත්ථි ¶ පරිත්තාරම්මණා, අත්ථි මහග්ගතාරම්මණා, අත්ථි අප්පමාණාරම්මණා

(58) අත්ථි මග්ගාරම්මණා ¶ , අත්ථි මග්ගහෙතුකා, අත්ථි මග්ගාධිපතිනී

(59) අත්ථි උප්පන්නා, අත්ථි අනුප්පන්නා, අත්ථි උප්පාදිනී

(60) අත්ථි අතීතා, අත්ථි අනාගතා, අත්ථි පච්චුප්පන්නා

(61) අත්ථි අතීතාරම්මණා, අත්ථි අනාගතාරම්මණා, අත්ථි පච්චුප්පන්නාරම්මණා

(62) අත්ථි අජ්ඣතා, අත්ථි බහිද්ධා, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධා

(63) අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණා, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණා, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා

(64) උපෙක්ඛාසහගතා පඤ්ඤා අත්ථි විපාකා, අත්ථි විපාකධම්මධම්මා, අත්ථි නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මා

(65) අත්ථි උපාදින්නුපාදානියා, අත්ථි අනුපාදින්නුපාදානියා, අත්ථි අනුපාදින්නඅනුපාදානියා

(66) අත්ථි ආචයගාමිනී, අත්ථි අපචයගාමිනී, අත්ථි නෙවාචයගාමිනාපචයගාමිනී

(67) අත්ථි ¶ සෙක්ඛා, අත්ථි අසෙක්ඛා, අත්ථි නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛා

(68) අත්ථි පරිත්තා, අත්ථි මහග්ගතා, අත්ථි අප්පමාණා

(69) අත්ථි පරිත්තාරම්මණා, අත්ථි මහග්ගතාරම්මණා, අත්ථි අප්පමාණාරම්මණා

(70) අත්ථි මග්ගාරම්මණා, අත්ථි මග්ගහෙතුකා, අත්ථි මග්ගාධිපතිනී

(71) අත්ථි ¶ ¶ උප්පන්නා, අත්ථි අනුප්පන්නා, අත්ථි උප්පාදිනී

(72) අත්ථි අතීතා, අත්ථි අනාගතා, අත්ථි පච්චුප්පන්නා

(73) අත්ථි අතීතාරම්මණා, අත්ථි අනාගතාරම්මණා, අත්ථි පච්චුප්පන්නාරම්මණා

(74) අත්ථි අජ්ඣත්තා, අත්ථි බහිද්ධා, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධා

(75) අත්ථි අජ්ඣත්තාරම්මණා, අත්ථි බහිද්ධාරම්මණා, අත්ථි අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා

(1) කම්මස්සකතඤාණං, සච්චානුලොමිකං ඤාණං, මග්ගසමඞ්ගිස්ස ඤාණං, ඵලසමඞ්ගිස්ස ඤාණං

(2) දුක්ඛෙ ඤාණං, දුක්ඛසමුදයෙ ඤාණං, දුක්ඛනිරොධෙ ඤාණං, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං

(3) කාමාවචරා පඤ්ඤා, රූපාවචරා පඤ්ඤා, අරූපාවචරා පඤ්ඤා, අපරියාපන්නා පඤ්ඤා

(4) ධම්මෙ ඤාණං, අන්වයෙ ඤාණං, පරියෙ [පරිච්චෙ (සබ්බත්ථ) පස්ස දීඝනිකායෙ] ඤාණං, සම්මුතිඤාණං [සම්මතිඤාණං (ස්යා.) පස්ස දීඝනිකායෙ]

(5) අත්ථි ¶ පඤ්ඤා ආචයාය නො අපචයාය, අත්ථි පඤ්ඤා අපචයාය නො ආචයාය, අත්ථි පඤ්ඤා ආචයාය චෙව අපචයාය ච, අත්ථි පඤ්ඤා නෙවාචයාය නො අපචයාය

(6) අත්ථි පඤ්ඤා නිබ්බිදාය නො පටිවෙධාය, අත්ථි පඤ්ඤා පටිවෙධාය නො නිබ්බිදාය, අත්ථි පඤ්ඤා නිබ්බිදාය චෙව පටිවෙධාය ච, අත්ථි පඤ්ඤා නෙව නිබ්බිදාය නො පටිවෙධාය

(7) හානභාගිනී ¶ පඤ්ඤා, ඨිතිභාගිනී පඤ්ඤා, විසෙසභාගිනී පඤ්ඤා, නිබ්බෙධභාගිනී පඤ්ඤා

(11) ජරාමරණෙ ඤාණං, ජරාමරණසමුදයෙ ඤාණං, ජරාමරණනිරොධෙ ඤාණං, ජරාමරණනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ¶ ඤාණං

(12-21) ජාතියා ඤාණං…පෙ… භවෙ ඤාණං…පෙ… උපාදානෙ ඤාණං…පෙ… තණ්හාය ඤාණං…පෙ… වෙදනාය ඤාණං…පෙ… ඵස්සෙ ඤාණං…පෙ… සළායතනෙ ඤාණං…පෙ… නාමරූපෙ ඤාණං…පෙ… විඤ්ඤාණෙ ඤාණං…පෙ… සඞ්ඛාරෙසු ඤාණං, සඞ්ඛාරසමුදයෙ ඤාණං, සඞ්ඛාරනිරොධෙ ඤාණං, සඞ්ඛාරනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං. එවං චතුබ්බිධෙන ඤාණවත්ථු.

(1) පඤ්චඞ්ගිකො සම්මාසමාධි (2) පඤ්චඤාණිකො සම්මාසමාධි

(1) චතූසු මග්ගෙසු, චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා

(1) නවසු අනුපුබ්බවිහාරසමාපත්තීසු පඤ්ඤා

760. දසවිධෙන ¶ ඤාණවත්ථු – දස තථාගතස්ස තථාගතබලානි යෙහි බලෙහි සමන්නාගතො තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු ¶ සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති. කතමානි දස?

(1) ඉධ තථාගතො ඨානඤ්ච ඨානතො අට්ඨානඤ්ච අට්ඨානතො යථාභූතං පජානාති. යම්පි තථාගතො ඨානඤ්ච ඨානතො අට්ඨානඤ්ච අට්ඨානතො යථාභූතං පජානාති, ඉදම්පි තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති ¶ .

(2) පුන චපරං තථාගතො අතීතානාගතපච්චුප්පන්නානං කම්මසමාදානානං ඨානසො හෙතුසො විපාකං යථාභූතං පජානාති. යම්පි තථාගතො අතීතානාගතපච්චුප්පන්නානං කම්මසමාදානානං ඨානසො හෙතුසො විපාකං යථාභූතං පජානාති, ඉදම්පි තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති.

(3) පුන චපරං තථාගතො සබ්බත්ථගාමිනිං පටිපදං යථාභූතං පජානාති. යම්පි තථාගතො සබ්බත්ථගාමිනිං පටිපදං යථාභූතං පජානාති, ඉදම්පි තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති.

(4) පුන චපරං තථාගතො අනෙකධාතු නානාධාතුලොකං [අනෙකධාතුං නානාධාතුං ලොකං (ස්යා.) ම. නි. 1.148] යථාභූතං පජානාති. යම්පි තථාගතො අනෙකධාතු නානාධාතුලොකං යථාභූතං පජානාති, ඉදම්පි තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති.

(5) පුන චපරං තථාගතො සත්තානං නානාධිමුත්තිකතං යථාභූතං පජානාති. යම්පි තථාගතො සත්තානං ¶ නානාධිමුත්තිකතං ¶ යථාභූතං පජානාති, ඉදම්පි තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති.

(6) පුන චපරං තථාගතො පරසත්තානං පරපුග්ගලානං ඉන්ද්රියපරොපරියත්තං යථාභූතං පජානාති. යම්පි තථාගතො පරසත්තානං පරපුග්ගලානං ඉන්ද්රියපරොපරියත්තං යථාභූතං පජානාති ¶ , ඉදම්පි තථාගතස්ස තථාගතබලං ¶ හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති.

(7) පුන චපරං තථාගතො ඣානවිමොක්ඛසමාධිසමාපත්තීනං සංකිලෙසං වොදානං වුට්ඨානං යථාභූතං පජානාති. යම්පි තථාගතො ඣානවිමොක්ඛසමාධිසමාපත්තීනං සංකිලෙසං වොදානං වුට්ඨානං යථාභූතං පජානාති, ඉදම්පි තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති.

(8) පුන චපරං තථාගතො පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිං යථාභූතං පජානාති. යම්පි තථාගතො පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිං යථාභූතං පජානාති, ඉදම්පි තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති.

(9) පුන චපරං තථාගතො සත්තානං චුතූපපාතං යථාභූතං පජානාති. යම්පි තථාගතො සත්තානං චුතූපපාතං යථාභූතං පජානාති, ඉදම්පි තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති.

(10) පුන චපරං තථාගතො ආසවානං ඛයං යථාභූතං පජානාති. යම්පි තථාගතො ආසවානං ඛයං යථාභූතං පජානාති, ඉදම්පි තථාගතස්ස තථාගතබලං හොති, යං බලං ආගම්ම තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති. ඉමානි ¶ දස තථාගතස්ස තථාගතබලානි, යෙහි බලෙහි සමන්නාගතො තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං ¶ නදති, බ්රහ්මචක්කං පවත්තෙති.

761. පඤ්ච ¶ විඤ්ඤාණා ¶ න හෙතුමෙව, අහෙතුකමෙව, හෙතුවිප්පයුත්තමෙව, සප්පච්චයමෙව, සඞ්ඛතමෙව, අරූපමෙව, ලොකියමෙව, සාසවමෙව, සංයොජනියමෙව, ගන්ථනියමෙව, ඔඝනියමෙව, යොගනියමෙව, නීවරණියමෙව, පරාමට්ඨමෙව, උපාදානියමෙව, සංකිලෙසිකමෙව, අබ්යාකතමෙව, සාරම්මණමෙව, අචෙතසිකමෙව, විපාකමෙව, උපාදින්නුපාදානියමෙව, අසංකිලිට්ඨසංකිලෙසිකමෙව, න සවිතක්කසවිචාරමෙව, න අවිතක්කවිචාරමත්තමෙව, අවිතක්කඅවිචාරමෙව, න පීතිසහගතමෙව, නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බමෙව, නෙව දස්සනෙන න භාවනාය පහාතබ්බහෙතුකමෙව, නෙවාචයගාමිනාපචයගාමිමෙව, නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛමෙව, පරිත්තමෙව, කාමාවචරමෙව, න රූපාවචරමෙව, න අරූපාවචරමෙව, පරියාපන්නමෙව, නො අපරියාපන්නමෙව, අනියතමෙව, අනිය්යානිකමෙව, උප්පන්නං මනොවිඤ්ඤාණවිඤ්ඤෙය්යමෙව, අනිච්චමෙව, ජරාභිභූතමෙව.

762. පඤ්ච විඤ්ඤාණා උප්පන්නවත්ථුකා, උප්පන්නාරම්මණාති උප්පන්නස්මිං වත්ථුස්මිං උප්පන්නෙ ආරම්මණෙ උප්පජ්ජන්ති.

පුරෙජාතවත්ථුකා, පුරෙජාතාරම්මණාති පුරෙජාතස්මිං වත්ථුස්මිං පුරෙජාතෙ ආරම්මණෙ උප්පජ්ජන්ති.

අජ්ඣත්තිකවත්ථුකා ¶ , බාහිරාරම්මණාති පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං වත්ථු අජ්ඣත්තිකා ආරම්මණා බාහිරා.

අසම්භින්නවත්ථුකා, අසම්භින්නාරම්මණාති අසම්භින්නස්මිං වත්ථුස්මිං අසම්භින්නෙ ¶ ආරම්මණෙ උප්පජ්ජන්ති.

නානාවත්ථුකා, නානාරම්මණාති අඤ්ඤං චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස වත්ථු ච ආරම්මණඤ්ච, අඤ්ඤං සොතවිඤ්ඤාණස්ස වත්ථු ච ආරම්මණඤ්ච, අඤ්ඤං ඝානවිඤ්ඤාණස්ස වත්ථු ච ආරම්මණඤ්ච, අඤ්ඤං ජිව්හාවිඤ්ඤාණස්ස වත්ථු ච ආරම්මණඤ්ච, අඤ්ඤං කායවිඤ්ඤාණස්ස වත්ථු ච ආරම්මණඤ්ච.

763. න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගොචරවිසයං පච්චනුභොන්තීති චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස ගොචරවිසයං සොතවිඤ්ඤාණං න පච්චනුභොති, සොතවිඤ්ඤාණස්ස ගොචරවිසයම්පි චක්ඛුවිඤ්ඤාණං න පච්චනුභොති. චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස ගොචරවිසයං ඝානවිඤ්ඤාණං න පච්චනුභොති, ඝානවිඤ්ඤාණස්ස ගොචරවිසයම්පි චක්ඛුවිඤ්ඤාණං ¶ න පච්චනුභොති. චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස ගොචරවිසයං ජිව්හාවිඤ්ඤාණං න ¶ පච්චනුභොති, ජිව්හාවිඤ්ඤාණස්ස ගොචරවිසයම්පි චක්ඛුවිඤ්ඤාණං න පච්චනුභොති. චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස ගොචරවිසයං කායවිඤ්ඤාණං න පච්චනුභොති, කායවිඤ්ඤාණස්ස ගොචරවිසයම්පි චක්ඛුවිඤ්ඤාණං න පච්චනුභොති. සොතවිඤ්ඤාණස්ස…පෙ… ඝානවිඤ්ඤාණස්ස…පෙ… ජිව්හාවිඤ්ඤාණස්ස…පෙ… කායවිඤ්ඤාණස්ස ගොචරවිසයං චක්ඛුවිඤ්ඤාණං න පච්චනුභොති, චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස ගොචරවිසයම්පි කායවිඤ්ඤාණං න පච්චනුභොති. කායවිඤ්ඤාණස්ස ගොචරවිසයං සොතවිඤ්ඤාණං න පච්චනුභොති, සොතවිඤ්ඤාණස්ස ගොචරවිසයම්පි කායවිඤ්ඤාණං න පච්චනුභොති. කායවිඤ්ඤාණස්ස ගොචරවිසයං ඝානවිඤ්ඤාණං න පච්චනුභොති, ඝානවිඤ්ඤාණස්ස ගොචරවිසයම්පි කායවිඤ්ඤාණං න පච්චනුභොති. කායවිඤ්ඤාණස්ස ගොචරවිසයං ජිව්හාවිඤ්ඤාණං න ¶ පච්චනුභොති, ජිව්හාවිඤ්ඤාණස්ස ගොචරවිසයම්පි කායවිඤ්ඤාණං න පච්චනුභොති.

764. න අසමන්නාහාරා උප්පජ්ජන්තීති සමන්නාහරන්තස්ස උප්පජ්ජන්ති.

න ¶ අමනසිකාරා උප්පජ්ජන්තීති මනසිකරොන්තස්ස උප්පජ්ජන්ති.

න අබ්බොකිණ්ණා උප්පජ්ජන්තීති න පටිපාටියා උප්පජ්ජන්ති.

න අපුබ්බං අචරිමං උප්පජ්ජන්තීති න එකක්ඛණෙ උප්පජ්ජන්ති.

765. න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස සමනන්තරා උප්පජ්ජන්තීති චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස උප්පන්නසමනන්තරා සොතවිඤ්ඤාණං න උප්පජ්ජති, සොතවිඤ්ඤාණස්ස උප්පන්නසමනන්තරාපි චක්ඛුවිඤ්ඤාණං න උප්පජ්ජති. චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස උප්පන්නසමනන්තරා ඝානවිඤ්ඤාණං න උප්පජ්ජති, ඝානවිඤ්ඤාණස්ස උප්පන්නසමනන්තරාපි චක්ඛුවිඤ්ඤාණං න උප්පජ්ජති. චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස උප්පන්නසමනන්තරා ජිව්හාවිඤ්ඤාණං න උප්පජ්ජති, ජිව්හාවිඤ්ඤාණස්ස උප්පන්නසමනන්තරාපි චක්ඛුවිඤ්ඤාණං න උප්පජ්ජති. චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස උප්පන්නසමනන්තරා කායවිඤ්ඤාණං න උප්පජ්ජති, කායවිඤ්ඤාණස්ස උප්පන්නසමනන්තරාපි චක්ඛුවිඤ්ඤාණං න උප්පජ්ජති. සොතවිඤ්ඤාණස්ස…පෙ… ඝානවිඤ්ඤාණස්ස…පෙ… ජිව්හාවිඤ්ඤාණස්ස…පෙ… කායවිඤ්ඤාණස්ස උප්පන්නසමනන්තරා චක්ඛුවිඤ්ඤාණං න උප්පජ්ජති, චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස උප්පන්නසමනන්තරාපි කායවිඤ්ඤාණං න උප්පජ්ජති. කායවිඤ්ඤාණස්ස උප්පන්නසමනන්තරා සොතවිඤ්ඤාණං න උප්පජ්ජති, සොතවිඤ්ඤාණස්ස උප්පන්නසමනන්තරාපි ¶ කායවිඤ්ඤාණං න උප්පජ්ජති. කායවිඤ්ඤාණස්ස උප්පන්නසමනන්තරා ඝානවිඤ්ඤාණං න උප්පජ්ජති, ඝානවිඤ්ඤාණස්ස ¶ ¶ උප්පන්නසමනන්තරාපි කායවිඤ්ඤාණං න උප්පජ්ජති. කායවිඤ්ඤාණස්ස උප්පන්නසමනන්තරා ජිව්හාවිඤ්ඤාණං න උප්පජ්ජති, ජිව්හාවිඤ්ඤාණස්ස උප්පන්නසමනන්තරාපි කායවිඤ්ඤාණං න උප්පජ්ජති.

766. පඤ්ච විඤ්ඤාණා අනාභොගාති පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං නත්ථි ආවට්ටනා වා ආභොගො වා සමන්නාහාරො වා මනසිකාරො වා.

පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න කඤ්චි ධම්මං පටිවිජානාතීති පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න කඤ්චි ධම්මං පටිවිජානාති.

අඤ්ඤත්ර අභිනිපාතමත්තාති අඤ්ඤත්ර ආපාතමත්තා.

පඤ්චන්නං ¶ විඤ්ඤාණානං සමනන්තරාපි න කඤ්චි ධම්මං පටිවිජානාතීති පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමනන්තරා මනොධාතුයාපි න කඤ්චි ධම්මං පටිවිජානාති.

පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න කඤ්චි ඉරියාපථං කප්පෙතීති පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න කඤ්චි ඉරියාපථං කප්පෙති – ගමනං වා ඨානං වා නිසජ්ජං වා සෙය්යං වා.

පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමනන්තරාපි න කඤ්චි ඉරියාපථං කප්පෙතීති පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමනන්තරා මනොධාතුයාපි න කඤ්චි ඉරියාපථං කප්පෙති – ගමනං වා ඨානං වා නිසජ්ජං වා සෙය්යං වා.

පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න කායකම්මං න වචීකම්මං පට්ඨපෙතීති පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න කායකම්මං න වචීකම්මං පට්ඨපෙති.

පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමනන්තරාපි න කායකම්මං න වචීකම්මං පට්ඨපෙතීති පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමනන්තරා මනොධාතුයාපි න කායකම්මං න වචීකම්මං පට්ඨපෙති.

පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න කුසලාකුසලං ධම්මං සමාදියතීති ¶ පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න කුසලාකුසලං ධම්මං සමාදියති.

පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමනන්තරාපි න කුසලාකුසලං ධම්මං සමාදියතීති පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමනන්තරා මනොධාතුයාපි න කුසලාකුසලං ධම්මං සමාදියති.

පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න සමාපජ්ජති න වුට්ඨාතීති පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න සමාපජ්ජති න වුට්ඨාති.

පඤ්චන්නං ¶ විඤ්ඤාණානං සමනන්තරාපි න සමාපජ්ජති න වුට්ඨාතීති පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං ¶ සමනන්තරා මනොධාතුයාපි න සමාපජ්ජති න වුට්ඨාති.

පඤ්චහි ¶ විඤ්ඤාණෙහි න චවති න උප්පජ්ජතීති පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න චවති න උප්පජ්ජති.

පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමනන්තරාපි න චවති න උප්පජ්ජතීති පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමනන්තරා මනොධාතුයාපි න චවති න උප්පජ්ජති.

පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න සුපති න පටිබුජ්ඣති න සුපිනං පස්සතීති පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න සුපති න පටිබුජ්ඣති න සුපිනං පස්සති.

පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමනන්තරාපි න සුපති න පටිබුජ්ඣති න සුපිනං පස්සතීති පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමනන්තරා මනොධාතුයාපි න සුපති න පටිබුජ්ඣති න සුපිනං පස්සති. එවං යාථාවකවත්ථුවිභාවනා පඤ්ඤා.

767. (1) තීසු භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා ලොකියා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා ලොකුත්තරා පඤ්ඤා.

(2) සබ්බාව පඤ්ඤා ¶ කෙනචි විඤ්ඤෙය්යා, කෙනචි න විඤ්ඤෙය්යා.

(3) තීසු භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා සාසවා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා අනාසවා පඤ්ඤා.

(4) තීසු භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා ආසවවිප්පයුත්තා සාසවා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා ආසවවිප්පයුත්තා අනාසවා පඤ්ඤා.

(5) තීසු ¶ භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා සංයොජනියා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා අසංයොජනියා පඤ්ඤා.

(6) තීසු භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා සංයොජනවිප්පයුත්තා සංයොජනියා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා සංයොජනවිප්පයුත්තා අසංයොජනියා පඤ්ඤා.

(7) තීසු ¶ භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා ගන්ථනියා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා අගන්ථනියා පඤ්ඤා.

(8) තීසු භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා ගන්ථවිප්පයුත්තා ගන්ථනියා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා ගන්ථවිප්පයුත්තා අගන්ථනියා පඤ්ඤා.

(9) තීසු භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා ඔඝනියා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා අනොඝනියා පඤ්ඤා.

(10) තීසු ¶ භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා ඔඝවිප්පයුත්තා ඔඝනියා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා ඔඝවිප්පයුත්තා අනොඝනියා පඤ්ඤා.

(11) තීසු භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා යොගනියා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා අයොගනියා පඤ්ඤා.

(12) තීසු භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා යොගවිප්පයුත්තා යොගනියා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු ¶ පඤ්ඤා යොගවිප්පයුත්තා අයොගනියා පඤ්ඤා.

(13) තීසු භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා නීවරණියා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා අනීවරණියා පඤ්ඤා.

(14) තීසු ¶ භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා නීවරණවිප්පයුත්තා නීවරණියා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා නීවරණවිප්පයුත්තා අනීවරණියා පඤ්ඤා.

(15) තීසු භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා පරාමට්ඨා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා අපරාමට්ඨා පඤ්ඤා.

(16) තීසු භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා පරාමාසවිප්පයුත්තා පරාමට්ඨා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා පරාමාසවිප්පයුත්තා අපරාමට්ඨා පඤ්ඤා.

(17) තීසු භූමීසු විපාකෙ පඤ්ඤා උපාදින්නා පඤ්ඤා, තීසු භූමීසු කුසලෙ තීසු භූමීසු කිරියාබ්යාකතෙ චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා අනුපාදින්නා පඤ්ඤා.

(18) තීසු භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා උපාදානියා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා අනුපාදානියා පඤ්ඤා.

(19) තීසු භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා උපාදානවිප්පයුත්තා උපාදානියා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා උපාදානවිප්පයුත්තා අනුපාදානියා පඤ්ඤා.

(20) තීසු භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා සංකිලෙසිකා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා අසංකිලෙසිකා පඤ්ඤා.

(21) තීසු භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ ¶ පඤ්ඤා කිලෙසවිප්පයුත්තා සංකිලෙසිකා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා කිලෙසවිප්පයුත්තා අසංකිලෙසිකා පඤ්ඤා.

(22) විතක්කසම්පයුත්තා පඤ්ඤා සවිතක්කා පඤ්ඤා, විතක්කවිප්පයුත්තා ¶ පඤ්ඤා අවිතක්කා පඤ්ඤා.

(23) විචාරසම්පයුත්තා ¶ පඤ්ඤා සවිචාරා පඤ්ඤා, විචාරවිප්පයුත්තා පඤ්ඤා අවිචාරා පඤ්ඤා.

(24) පීතිසම්පයුත්තා පඤ්ඤා සප්පීතිකා පඤ්ඤා, පීතිවිප්පයුත්තා පඤ්ඤා අප්පීතිකා පඤ්ඤා.

(25) පීතිසම්පයුත්තා පඤ්ඤා පීතිසහගතා පඤ්ඤා, පීතිවිප්පයුත්තා පඤ්ඤා න පීතිසහගතා පඤ්ඤා.

(26) සුඛසම්පයුත්තා ¶ පඤ්ඤා සුඛසහගතා පඤ්ඤා, සුඛවිප්පයුත්තා පඤ්ඤා න සුඛසහගතා පඤ්ඤා.

(27) උපෙක්ඛාසම්පයුත්තා පඤ්ඤා උපෙක්ඛාසහගතා පඤ්ඤා, උපෙක්ඛාවිප්පයුත්තා පඤ්ඤා න උපෙක්ඛාසහගතා පඤ්ඤා.

(28) කාමාවචරකුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා කාමාවචරා පඤ්ඤා, රූපාවචරා පඤ්ඤා අරූපාවචරා පඤ්ඤා, අපරියාපන්නා පඤ්ඤා න කාමාවචරා පඤ්ඤා.

(29) රූපාවචරකුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා රූපාවචරා පඤ්ඤා, කාමාවචරා පඤ්ඤා අරූපාවචරා පඤ්ඤා අපරියාපන්නා පඤ්ඤා න රූපාවචරා පඤ්ඤා.

(30) අරූපාවචරකුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා අරූපාවචරා පඤ්ඤා, කාමාවචරා පඤ්ඤා රූපාවචරා පඤ්ඤා අපරියාපන්නා පඤ්ඤා න අරූපාවචරා පඤ්ඤා.

(31) තීසු භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා පරියාපන්නා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා අපරියාපන්නා පඤ්ඤා.

(32) චතූසු ¶ මග්ගෙසු පඤ්ඤා නිය්යානිකා පඤ්ඤා, තීසු භූමීසු කුසලෙ චතූසු භූමීසු විපාකෙ තීසු භූමීසු කිරියාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා අනිය්යානිකා පඤ්ඤා.

(33) චතූසු මග්ගෙසු පඤ්ඤා නියතා පඤ්ඤා, තීසු භූමීසු කුසලෙ චතූසු භූමීසු විපාකෙ තීසු භූමීසු කිරියාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා අනියතා ¶ පඤ්ඤා.

(34) තීසු භූමීසු කුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා සඋත්තරා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා අනුත්තරා පඤ්ඤා.

චතූසු භූමීසු කුසලෙ අරහතො අභිඤ්ඤං උප්පාදෙන්තස්ස සමාපත්තිං උප්පාදෙන්තස්ස කිරියාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා අත්ථජාපිකා පඤ්ඤා, චතූසු භූමීසු විපාකෙ අරහතො උප්පන්නාය අභිඤ්ඤාය උප්පන්නාය සමාපත්තියා කිරියාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා ජාපිතත්ථා පඤ්ඤා.

768. (1. ක) තත්ථ ¶ කතමා චින්තාමයා පඤ්ඤා?

යොගවිහිතෙසු වා කම්මායතනෙසු යොගවිහිතෙසු වා සිප්පායතනෙසු යොගවිහිතෙසු වා විජ්ජාට්ඨානෙසු කම්මස්සකතං වා සච්චානුලොමිකං වා රූපං අනිච්චන්ති වා වෙදනා…පෙ… සඤ්ඤා… සඞ්ඛාරා… විඤ්ඤාණං ¶ අනිච්චන්ති වා, යං එවරූපිං අනුලොමිකං ඛන්තිං දිට්ඨිං රුචිං ¶ මුදිං පෙක්ඛං ධම්මනිජ්ඣානක්ඛන්තිං පරතො අස්සුත්වා පටිලභති – අයං වුච්චති ‘‘චින්තාමයා පඤ්ඤා’’.

(ඛ) තත්ථ කතමා සුතමයා පඤ්ඤා? යොගවිහිතෙසු වා කම්මායතනෙසු යොගවිහිතෙසු වා සිප්පායතනෙසු යොගවිහිතෙසු වා විජ්ජාට්ඨානෙසු කම්මස්සකතං වා සච්චානුලොමිකං වා රූපං අනිච්චන්ති වා වෙදනා…පෙ… සඤ්ඤා… සඞ්ඛාරා… විඤ්ඤාණං අනිච්චන්ති වා, යං එවරූපිං අනුලොමිකං ඛන්තිං දිට්ඨිං රුචිං මුදිං පෙක්ඛං ධම්මනිජ්ඣානක්ඛන්තිං පරතො සුත්වා පටිලභති – අයං වුච්චති ‘‘සුතමයා පඤ්ඤා’’.

(ග) සබ්බාපි සමාපන්නස්ස පඤ්ඤා භාවනාමයා ¶ පඤ්ඤා.

769. (2. ක) තත්ථ කතමා දානමයා පඤ්ඤා? දානං ආරබ්භ දානාධිගච්ඡ යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘දානමයා පඤ්ඤා’’.

(ඛ) තත්ථ කතමා සීලමයා පඤ්ඤා? සීලං ආරබ්භ සීලාධිගච්ඡ යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘සීලමයා පඤ්ඤා’’.

(ග) සබ්බාපි සමාපන්නස්ස පඤ්ඤා භාවනාමයා පඤ්ඤා.

770. (3. ක) තත්ථ කතමා අධිසීලෙ පඤ්ඤා? පාතිමොක්ඛසංවරං සංවරන්තස්ස යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘අධිසීලෙ පඤ්ඤා’’.

(ඛ) තත්ථ කතමා අධිචිත්තෙ පඤ්ඤා? රූපාවචරාරූපාවචරසමාපත්තිං සමාපජ්ජන්තස්ස යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘අධිචිත්තෙ පඤ්ඤා’’.

(ග) තත්ථ ¶ ¶ කතමා අධිපඤ්ඤාය පඤ්ඤා? චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා – අයං වුච්චති ‘‘අධිපඤ්ඤාය පඤ්ඤා’’.

771. (4. ක) තත්ථ කතමං ආයකොසල්ලං? ‘‘ඉමෙ ධම්මෙ මනසිකරොතො අනුප්පන්නා චෙව අකුසලා ධම්මා න උප්පජ්ජන්ති, උප්පන්නා ච අකුසලා ධම්මා පහීයන්ති. ඉමෙ වා පනිමෙ ධම්මෙ මනසිකරොතො අනුප්පන්නා චෙව කුසලා ධම්මා උප්පජ්ජන්ති, උප්පන්නා ච කුසලා ධම්මා ¶ භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා සංවත්තන්තී’’ති – යා තත්ථ පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ¶ ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං වුච්චති ‘‘ආයකොසල්ලං’’.

(ඛ) තත්ථ කතමං අපායකොසල්ලං? ‘‘ඉමෙ ධම්මෙ මනසිකරොතො අනුප්පන්නා චෙව කුසලා ධම්මා න උප්පජ්ජන්ති, උප්පන්නා ච කුසලා ධම්මා නිරුජ්ඣන්ති. ඉමෙ වා පනිමෙ ධම්මෙ මනසිකරොතො අනුප්පන්නා චෙව අකුසලා ධම්මා උප්පජ්ජන්ති, උප්පන්නා ච අකුසලා ධම්මා භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය සංවත්තන්තී’’ති – යා තත්ථ පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං වුච්චති ‘‘අපායකොසල්ලං’’.

(ග) සබ්බාපි තත්රුපායා පඤ්ඤා උපායකොසල්ලං.

772. (5. ක) චතූසු භූමීසු විපාකෙ පඤ්ඤා විපාකා පඤ්ඤා.

(ඛ) චතූසු භූමීසු කුසලෙ පඤ්ඤා විපාකධම්මධම්මා පඤ්ඤා.

(ග) තීසු භූමීසු කිරියාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා නෙවවිපාකනවිපාකධම්මධම්මා පඤ්ඤා.

773. (6. ක) තීසු භූමීසු විපාකෙ පඤ්ඤා උපාදින්නුපාදානියා පඤ්ඤා.

(ඛ) තීසු භූමීසු කුසලෙ තීසු භූමීසු කිරියාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා අනුපාදින්නුපාදානියා පඤ්ඤා.

(ග) චතූසු ¶ මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා අනුපාදින්නඅනුපාදානියා පඤ්ඤා.

774. (7. ක) විතක්කවිචාරසම්පයුත්තා පඤ්ඤා සවිතක්කසවිචාරා පඤ්ඤා.

(ඛ) විතක්කවිප්පයුත්තා විචාරසම්පයුත්තා පඤ්ඤා අවිතක්කවිචාරමත්තා පඤ්ඤා.

(ග) විතක්කවිචාරවිප්පයුත්තා පඤ්ඤා අවිතක්කඅවිචාරා පඤ්ඤා.

775. (8. ක) පීතිසම්පයුත්තා පඤ්ඤා පීතිසහගතා පඤ්ඤා.

(ඛ) සුඛසම්පයුත්තා ¶ පඤ්ඤා සුඛසහගතා පඤ්ඤා.

(ග) උපෙක්ඛාසම්පයුත්තා පඤ්ඤා උපෙක්ඛාසහගතා පඤ්ඤා.

776. (9. ක) තීසු ¶ භූමීසු කුසලෙ පඤ්ඤා ආචයගාමිනී පඤ්ඤා.

(ඛ) චතූසු මග්ගෙසු පඤ්ඤා අපචයගාමිනී පඤ්ඤා.

(ග) චතූසු භූමීසු විපාකෙ තීසු භූමීසු කිරියාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා නෙවාචයගාමිනාපචයගාමිනී පඤ්ඤා.

777. (10. ක) චතූසු මග්ගෙසු තීසු ඵලෙසු පඤ්ඤා සෙක්ඛා පඤ්ඤා.

(ඛ) උපරිට්ඨිමා [උපරිට්ඨිමෙ (ස්යා.), උපරිට්ඨිමං (ක.)] අරහත්තඵලෙ පඤ්ඤා අසෙක්ඛා පඤ්ඤා.

(ග) තීසු භූමීසු කුසලෙ තීසු භූමීසු විපාකෙ තීසු භූමීසු කිරියාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා නෙවසෙක්ඛනාසෙක්ඛා පඤ්ඤා.

778. (11. ක) කාමාවචරකුසලාබ්යාකතෙ ¶ පඤ්ඤා පරිත්තා පඤ්ඤා.

(ඛ) රූපාවචරාරූපාවචරකුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා මහග්ගතා පඤ්ඤා.

(ග) චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා අප්පමාණා පඤ්ඤා.

779. (12. ක) තත්ථ කතමා පරිත්තාරම්මණා පඤ්ඤා? පරිත්තෙ ¶ ධම්මෙ ආරබ්භ යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘පරිත්තාරම්මණා පඤ්ඤා’’.

780. (ඛ) තත්ථ කතමා මහග්ගතාරම්මණා පඤ්ඤා? මහග්ගතෙ ධම්මෙ ආරබ්භ යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘මහග්ගතාරම්මණා පඤ්ඤා’’.

781. (ග) තත්ථ කතමා අප්පමාණාරම්මණා පඤ්ඤා? අප්පමාණෙ ධම්මෙ ආරබ්භ යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘අප්පමාණාරම්මණා ¶ පඤ්ඤා’’.

782. (13. ක) තත්ථ කතමා මග්ගාරම්මණා පඤ්ඤා? අරියමග්ගං ආරබ්භ යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘මග්ගාරම්මණා පඤ්ඤා’’.

(ඛ) චතූසු මග්ගෙසු පඤ්ඤා මග්ගහෙතුකා පඤ්ඤා.

783. (ග) තත්ථ කතමා මග්ගාධිපතිනී පඤ්ඤා? අරියමග්ගං අධිපතිං කරිත්වා යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘මග්ගාධිපතිනී පඤ්ඤා’’.

784. (14) චතූසු ¶ ¶ භූමීසු විපාකෙ පඤ්ඤා සියා උප්පන්නා, සියා උප්පාදිනී, න වත්තබ්බා අනුප්පන්නාති. චතූසු භූමීසු කුසලෙ තීසු භූමීසු කිරියාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා සියා උප්පන්නා, සියා අනුප්පන්නා, න වත්තබ්බා උප්පාදිනීති.

785. (15) සබ්බාව පඤ්ඤා සියා අතීතා, සියා අනාගතා, සියා පච්චුප්පන්නා.

786. (16. ක) තත්ථ කතමා අතීතාරම්මණා පඤ්ඤා? අතීතෙ ධම්මෙ ආරබ්භ යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘අතීතාරම්මණා පඤ්ඤා’’.

787. (ඛ) තත්ථ කතමා අනාගතාරම්මණා පඤ්ඤා? අනාගතෙ ධම්මෙ ආරබ්භ යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘අනාගතාරම්මණා පඤ්ඤා’’.

788. (ග) තත්ථ කතමා පච්චුප්පන්නාරම්මණා පඤ්ඤා? පච්චුප්පන්නෙ ධම්මෙ ආරබ්භ යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා ¶ …පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘පච්චුප්පන්නාරම්මණා පඤ්ඤා’’.

789. (17) සබ්බාව පඤ්ඤා සියා අජ්ඣත්තා, සියා බහිද්ධා, සියා අජ්ඣත්තබහිද්ධා.

790. (18. ක) තත්ථ කතමා අජ්ඣත්තාරම්මණා පඤ්ඤා? අජ්ඣත්තෙ ධම්මෙ ආරබ්භ යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… ¶ අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘අජ්ඣත්තාරම්මණා පඤ්ඤා’’.

791. (ඛ) තත්ථ කතමා බහිද්ධාරම්මණා පඤ්ඤා? බහිද්ධාධම්මෙ ආරබ්භ යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘බහිද්ධාරම්මණා පඤ්ඤා’’.

792. (ග) තත්ථ ¶ කතමා අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා පඤ්ඤා? අජ්ඣත්තබහිද්ධා ධම්මෙ ආරබ්භ යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා පඤ්ඤා’’.

793. (1. ක) තත්ථ ¶ කතමං කම්මස්සකතඤාණං? ‘‘අත්ථි දින්නං, අත්ථි යිට්ඨං, අත්ථි හුතං, අත්ථි සුකතදුක්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො, අත්ථි අයං ලොකො, අත්ථි පරො ලොකො, අත්ථි මාතා, අත්ථි පිතා, අත්ථි සත්තා ඔපපාතිකා, අත්ථි ලොකෙ සමණබ්රාහ්මණා සම්මග්ගතා සම්මාපටිපන්නා යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තී’’ති – යා එවරූපා පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ¶ ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං වුච්චති ‘‘කම්මස්සකතඤාණං’’. ඨපෙත්වා සච්චානුලොමිකං ඤාණං, සබ්බාපි සාසවා කුසලා පඤ්ඤා කම්මස්සකතඤාණං.

(ඛ) තත්ථ කතමං සච්චානුලොමිකං ඤාණං? ‘‘රූපං අනිච්ච’’න්ති වා වෙදනා…පෙ… සඤ්ඤා… සඞ්ඛාරා… ‘‘විඤ්ඤාණං අනිච්ච’’න්ති වා යා එවරූපී අනුලොමිකා ඛන්ති දිට්ඨි රුචි මුදි පෙක්ඛා ධම්මනිජ්ඣානක්ඛන්ති – ඉදං වුච්චති ‘‘සච්චානුලොමිකං ඤාණං’’.

(ග) චතූසු මග්ගෙසු පඤ්ඤා මග්ගසමඞ්ගිස්ස ඤාණං.

(ඝ) චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා ඵලසමඞ්ගිස්ස ඤාණං.

794. (2) මග්ගසමඞ්ගිස්ස ¶ ඤාණං දුක්ඛෙපෙතං ඤාණං, දුක්ඛසමුදයෙපෙතං ඤාණං, දුක්ඛනිරොධෙපෙතං ඤාණං, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදායපෙතං ඤාණං.

(ක) තත්ථ කතමං දුක්ඛෙ ඤාණං? දුක්ඛං ආරබ්භ යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං වුච්චති ‘‘දුක්ඛෙ ඤාණං’’.

(ඛ-ඝ) දුක්ඛසමුදයං ආරබ්භ…පෙ… දුක්ඛනිරොධං ආරබ්භ…පෙ… දුක්ඛනිරොධගාමිනිං ¶ පටිපදං ආරබ්භ යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං වුච්චති ‘‘දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං’’.

795. (3) කාමාවචරකුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා කාමාවචරා පඤ්ඤා, රූපාවචරකුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා රූපාවචරා පඤ්ඤා, අරූපාවචරකුසලාබ්යාකතෙ පඤ්ඤා අරූපාවචරා පඤ්ඤා, චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා අපරියාපන්නා පඤ්ඤා.

796. (4. ක) තත්ථ ¶ කතමං ධම්මෙ ඤාණං? චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා ධම්මෙ ඤාණං.

(ඛ) සො ඉමිනා ධම්මෙන ඤාතෙන දිට්ඨෙන පත්තෙන විදිතෙන පරියොගාළ්හෙන අතීතානාගතෙන නයං නෙති. ‘‘යෙ හි කෙචි අතීතමද්ධානං සමණා වා ¶ බ්රාහ්මණා වා දුක්ඛං අබ්භඤ්ඤංසු [අබ්භඤ්ඤිංසු (ස්යා.) එවමුපරිපි], දුක්ඛසමුදයං අබ්භඤ්ඤංසු, දුක්ඛනිරොධං අබ්භඤ්ඤංසු, දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අබ්භඤ්ඤංසු, ඉමඤ්ඤෙව තෙ දුක්ඛං අබ්භඤ්ඤංසු, ඉමඤ්ඤෙව තෙ දුක්ඛසමුදයං අබ්භඤ්ඤංසු, ඉමඤ්ඤෙව තෙ දුක්ඛනිරොධං අබ්භඤ්ඤංසු, ඉමඤ්ඤෙව තෙ දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අබ්භඤ්ඤංසු. යෙ හි කෙචි අනාගතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා දුක්ඛං අභිජානිස්සන්ති, දුක්ඛසමුදයං අභිජානිස්සන්ති, දුක්ඛනිරොධං අභිජානිස්සන්ති, දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අභිජානිස්සන්ති, ඉමඤ්ඤෙව තෙ දුක්ඛං අභිජානිස්සන්ති, ඉමඤ්ඤෙව තෙ දුක්ඛසමුදයං අභිජානිස්සන්ති, ඉමඤ්ඤෙව තෙ දුක්ඛනිරොධං අභිජානිස්සන්ති, ඉමඤ්ඤෙව තෙ දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අභිජානිස්සන්තී’’ති – යා තත්ථ පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං වුච්චති ‘‘අන්වයෙ ඤාණං’’.

(ග) තත්ථ ¶ කතමං පරියෙ ඤාණං? ඉධ භික්ඛු පරසත්තානං පරපුග්ගලානං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාති. සරාගං වා චිත්තං ‘‘සරාගං චිත්ත’’න්ති පජානාති, වීතරාගං වා චිත්තං ‘‘වීතරාගං චිත්ත’’න්ති පජානාති, සදොසං වා චිත්තං ‘‘සදොසං චිත්ත’’න්ති පජානාති, වීතදොසං වා චිත්තං ‘‘වීතදොසං චිත්ත’’න්ති පජානාති, සමොහං වා චිත්තං ‘‘සමොහං චිත්ත’’න්ති පජානාති, වීතමොහං වා චිත්තං ‘‘වීතමොහං චිත්ත’’න්ති පජානාති ¶ , සංඛිත්තං වා චිත්තං ‘‘සංඛිත්තං චිත්ත’’න්ති පජානාති, වික්ඛිත්තං වා චිත්තං ‘‘වික්ඛිත්තං චිත්ත’’න්ති පජානාති, මහග්ගතං වා චිත්තං ‘‘මහග්ගතං චිත්ත’’න්ති පජානාති, අමහග්ගතං වා චිත්තං ‘‘අමහග්ගතං චිත්ත’’න්ති පජානාති, සඋත්තරං වා චිත්තං ‘‘සඋත්තරං චිත්ත’’න්ති පජානාති, අනුත්තරං වා චිත්තං ‘‘අනුත්තරං චිත්ත’’න්ති පජානාති, සමාහිතං වා චිත්තං ‘‘සමාහිතං චිත්ත’’න්ති පජානාති, අසමාහිතං වා චිත්තං ‘‘අසමාහිතං චිත්ත’’න්ති පජානාති, විමුත්තං වා චිත්තං ‘‘විමුත්තං චිත්ත’’න්ති පජානාති, අවිමුත්තං වා චිත්තං ‘‘අවිමුත්තං චිත්ත’’න්ති පජානාතීති – යා තත්ථ පඤ්ඤා ¶ පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං වුච්චති ‘‘පරියෙ ඤාණං’’.

(ඝ) ඨපෙත්වා ධම්මෙ ඤාණං අන්වයෙ ඤාණං පරියෙ ඤාණං, අවසෙසා පඤ්ඤා සම්මුතිඤාණං.

797. (5. ක) තත්ථ කතමා පඤ්ඤා ආචයාය නො අපචයාය? කාමාවචරකුසලෙ පඤ්ඤා ආචයාය නො අපචයාය.

(ඛ) චතූසු මග්ගෙසු පඤ්ඤා අපචයාය ¶ නො ආචයාය.

(ග) රූපාවචරාරූපාවචරකුසලෙ පඤ්ඤා ආචයාය චෙව අපචයාය ච.

(ඝ) අවසෙසා පඤ්ඤා නෙව ආචයාය නො අපචයාය.

798. (6. ක) තත්ථ කතමා පඤ්ඤා නිබ්බිදාය නො පටිවෙධාය? යාය පඤ්ඤාය කාමෙසු වීතරාගො හොති, න ච අභිඤ්ඤායො පටිවිජ්ඣති න ච සච්චානි – අයං වුච්චති ‘‘පඤ්ඤා නිබ්බිදාය නො පටිවෙධාය’’.

(ඛ) ස්වෙව ¶ පඤ්ඤාය කාමෙසු වීතරාගො සමානො අභිඤ්ඤායො පටිවිජ්ඣති න ච සච්චානි – අයං වුච්චති ‘‘පඤ්ඤා පටිවෙධාය නො නිබ්බිදාය’’.

(ග) චතූසු ¶ මග්ගෙසු පඤ්ඤා නිබ්බිදාය චෙව පටිවෙධාය ච.

(ඝ) අවසෙසා පඤ්ඤා නෙව නිබ්බිදාය නො පටිවෙධාය.

799. (7. ක) තත්ථ කතමා හානභාගිනී පඤ්ඤා? පඨමස්ස ඣානස්ස ලාභිං කාමසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති හානභාගිනී පඤ්ඤා.

(ඛ) තදනුධම්මතා සති සන්තිට්ඨති ඨිතිභාගිනී පඤ්ඤා.

(ග) අවිතක්කසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති විසෙසභාගිනී පඤ්ඤා.

(ඝ) නිබ්බිදාසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති විරාගූපසඤ්හිතා නිබ්බෙධභාගිනී පඤ්ඤා. දුතියස්ස ඣානස්ස ලාභිං විතක්කසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති හානභාගිනී පඤ්ඤා. තදනුධම්මතා සති සන්තිට්ඨති ඨිතිභාගිනී පඤ්ඤා. උපෙක්ඛාසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති විසෙසභාගිනී පඤ්ඤා. නිබ්බිදාසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති විරාගූපසඤ්හිතා නිබ්බෙධභාගිනී පඤ්ඤා. තතියස්ස ඣානස්ස ලාභිං පීතිසුඛසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති හානභාගිනී පඤ්ඤා. තදනුධම්මතා සති සන්තිට්ඨති ඨිතිභාගිනී පඤ්ඤා. අදුක්ඛමසුඛසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති විසෙසභාගිනී ¶ පඤ්ඤා. නිබ්බිදාසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති විරාගූපසඤ්හිතා නිබ්බෙධභාගිනී පඤ්ඤා. චතුත්ථස්ස ඣානස්ස ලාභිං උපෙක්ඛාසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති හානභාගිනී පඤ්ඤා. තදනුධම්මතා සති සන්තිට්ඨති ඨිතිභාගිනී පඤ්ඤා. ආකාසානඤ්චායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා ¶ සමුදාචරන්ති විසෙසභාගිනී පඤ්ඤා. නිබ්බිදාසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති විරාගූපසඤ්හිතා නිබ්බෙධභාගිනී ¶ පඤ්ඤා. ආකාසානඤ්චායතනස්ස ලාභිං රූපසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති හානභාගිනී පඤ්ඤා. තදනුධම්මතා සති සන්තිට්ඨති ඨිතිභාගිනී ¶ පඤ්ඤා. විඤ්ඤාණඤ්චායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති විසෙසභාගිනී පඤ්ඤා. නිබ්බිදාසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති විරාගූපසඤ්හිතා නිබ්බෙධභාගිනී පඤ්ඤා. විඤ්ඤාණඤ්චායතනස්ස ලාභිං ආකාසානඤ්චායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති හානභාගිනී පඤ්ඤා. තදනුධම්මතා සති සන්තිට්ඨති ඨිතිභාගිනී පඤ්ඤා. ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති විසෙසභාගිනී පඤ්ඤා. නිබ්බිදාසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති විරාගූපසඤ්හිතා නිබ්බෙධභාගිනී පඤ්ඤා. ආකිඤ්චඤ්ඤායතනස්ස ලාභිං විඤ්ඤාණඤ්චායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති හානභාගිනී පඤ්ඤා. තදනුධම්මතා සති සන්තිට්ඨති ඨිතිභාගිනී පඤ්ඤා. නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති විසෙසභාගිනී පඤ්ඤා. නිබ්බිදාසහගතා සඤ්ඤාමනසිකාරා සමුදාචරන්ති විරාගූපසඤ්හිතා නිබ්බෙධභාගිනී පඤ්ඤා.

800. (8) තත්ථ කතමා චතස්සො පටිසම්භිදා? අත්ථපටිසම්භිදා, ධම්මපටිසම්භිදා, නිරුත්තිපටිසම්භිදා, පටිභානපටිසම්භිදා. අත්ථෙ ඤාණං අත්ථපටිසම්භිදා, ධම්මෙ ඤාණං ධම්මපටිසම්භිදා, තත්ර ධම්මනිරුත්තාභිලාපෙ ඤාණං නිරුත්තිපටිසම්භිදා, ඤාණෙසු ඤාණං පටිභානපටිසම්භිදා ¶ . ඉමා චතස්සො පටිසම්භිදා.

801. (9) තත්ථ කතමා චතස්සො පටිපදා? දුක්ඛපටිපදා දන්ධාභිඤ්ඤා පඤ්ඤා, දුක්ඛපටිපදා ඛිප්පාභිඤ්ඤා පඤ්ඤා, සුඛපටිපදා දන්ධාභිඤ්ඤා පඤ්ඤා, සුඛපටිපදා ඛිප්පාභිඤ්ඤා පඤ්ඤා.

(ක) තත්ථ කතමා දුක්ඛපටිපදා දන්ධාභිඤ්ඤා පඤ්ඤා? කිච්ඡෙන ¶ කසිරෙන සමාධිං උප්පාදෙන්තස්ස දන්ධං තණ්ඨානං අභිජානන්තස්ස යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛපටිපදා දන්ධාභිඤ්ඤා පඤ්ඤා’’.

(ඛ) තත්ථ කතමා දුක්ඛපටිපදා ඛිප්පාභිඤ්ඤා පඤ්ඤා? කිච්ඡෙන කසිරෙන සමාධිං උප්පාදෙන්තස්ස ඛිප්පං තණ්ඨානං අභිජානන්තස්ස යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘දුක්ඛපටිපදා ඛිප්පාභිඤ්ඤා පඤ්ඤා’’.

(ග) තත්ථ ¶ ¶ කතමා සුඛපටිපදා දන්ධාභිඤ්ඤා පඤ්ඤා? අකිච්ඡෙන අකසිරෙන සමාධිං උප්පාදෙන්තස්ස දන්ධං තණ්ඨානං අභිජානන්තස්ස යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘සුඛපටිපදා දන්ධාභිඤ්ඤා පඤ්ඤා’’.

(ඝ) තත්ථ කතමා සුඛපටිපදා ඛිප්පාභිඤ්ඤා පඤ්ඤා? අකිච්ඡෙන අකසිරෙන සමාධිං උප්පාදෙන්තස්ස ඛිප්පං තණ්ඨානං අභිජානන්තස්ස යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘සුඛපටිපදා ඛිප්පාභිඤ්ඤා පඤ්ඤා’’. ඉමා චතස්සො පටිපදා.

802. (10) තත්ථ ¶ කතමානි චත්තාරි ආරම්මණානි? පරිත්තා පරිත්තාරම්මණා පඤ්ඤා, පරිත්තා අප්පමාණාරම්මණා පඤ්ඤා, අප්පමාණා පරිත්තාරම්මණා පඤ්ඤා, අප්පමාණා අප්පමාණාරම්මණා පඤ්ඤා.

(ක) තත්ථ කතමා පරිත්තා පරිත්තාරම්මණා පඤ්ඤා? සමාධිස්ස න නිකාමලාභිස්ස ආරම්මණං ථොකං ඵරන්තස්ස යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘පරිත්තා පරිත්තාරම්මණා පඤ්ඤා’’.

(ඛ) තත්ථ කතමා පරිත්තා අප්පමාණාරම්මණා පඤ්ඤා? සමාධිස්ස න නිකාමලාභිස්ස ආරම්මණං විපුලං ඵරන්තස්ස යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘පරිත්තා අප්පමාණාරම්මණා පඤ්ඤා’’.

(ග) තත්ථ කතමා අප්පමාණා පරිත්තාරම්මණා පඤ්ඤා? සමාධිස්ස නිකාමලාභිස්ස ආරම්මණං ථොකං ඵරන්තස්ස යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘අප්පමාණා පරිත්තාරම්මණා පඤ්ඤා’’.

(ඝ) තත්ථ කතමා අප්පමාණා අප්පමාණාරම්මණා පඤ්ඤා? සමාධිස්ස නිකාමලාභිස්ස ආරම්මණං විපුලං ඵරන්තස්ස යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො ¶ සම්මාදිට්ඨි ¶ – අයං වුච්චති ‘‘අප්පමාණා අප්පමාණාරම්මණා පඤ්ඤා’’. ඉමානි චත්තාරි ආරම්මණානි.

(11) මග්ගසමඞ්ගිස්ස ඤාණං ජරාමරණෙපෙතං ඤාණං, ජරාමරණසමුදයෙපෙතං ඤාණං, ජරාමරණනිරොධෙපෙතං ඤාණං, ජරාමරණනිරොධගාමිනියා ¶ පටිපදායපෙතං ඤාණං.

(ක) තත්ථ ¶ කතමං ජරාමරණෙ ඤාණං? ජරාමරණං ආරබ්භ යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං වුච්චති ‘‘ජරාමරණෙ ඤාණං’’.

(ඛ-ඝ) ජරාමරණසමුදයං ආරබ්භ…පෙ… ජරාමරණනිරොධං ආරබ්භ…පෙ… ජරාමරණනිරොධගාමිනිං පටිපදං ආරබ්භ යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං වුච්චති ‘‘ජරාමරණනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං’’.

803. (12-21) ධම්මසමඞ්ගිස්ස ඤාණං ජාතියාපෙතං ඤාණං…පෙ… භවෙපෙතං ඤාණං…පෙ… උපාදානෙපෙතං ඤාණං…පෙ… තණ්හායපෙතං ඤාණං…පෙ… වෙදනායපෙතං ඤාණං…පෙ… ඵස්සෙපෙතං ඤාණං…පෙ… සළායතනෙපෙතං ඤාණං…පෙ… නාමරූපෙපෙතං ඤාණං…පෙ… විඤ්ඤාණෙපෙතං ඤාණං…පෙ… සඞ්ඛාරෙසුපෙතං ඤාණං, සඞ්ඛාරසමුදයෙපෙතං ඤාණං, සඞ්ඛාරනිරොධෙපෙතං ඤාණං, සඞ්ඛාරනිරොධගාමිනියා පටිපදායපෙතං ඤාණං.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරෙසු ඤාණං? සඞ්ඛාරෙ ආරබ්භ යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරෙසු ඤාණං’’.

සඞ්ඛාරසමුදයං ආරබ්භ…පෙ… සඞ්ඛාරනිරොධං ආරබ්භ…පෙ… සඞ්ඛාරනිරොධගාමිනිං පටිපදං ආරබ්භ යා උප්පජ්ජති පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං. එවං චතුබ්බිධෙන ඤාණවත්ථු.

804. (1) තත්ථ ¶ ¶ ¶ කතමො පඤ්චඞ්ගිකො සම්මාසමාධි? පීතිඵරණතා, සුඛඵරණතා, චෙතොඵරණතා, ආලොකඵරණතා, පච්චවෙක්ඛණානිමිත්තං. ද්වීසු ඣානෙසු පඤ්ඤා පීතිඵරණතා. තීසු ඣානෙසු පඤ්ඤා සුඛඵරණතා. පරචිත්තෙ ඤාණං චෙතොඵරණතා. දිබ්බචක්ඛු ආලොකඵරණතා. තම්හා තම්හා සමාධිම්හා වුට්ඨිතස්ස පච්චවෙක්ඛණාඤාණං පච්චවෙක්ඛණානිමිත්තං. අයං වුච්චති පඤ්චඞ්ගිකො සම්මාසමාධි.

(2) තත්ථ ¶ කතමො පඤ්චඤාණිකො සම්මාසමාධි? ‘‘අයං සමාධි පච්චුප්පන්නසුඛො චෙව ආයතිඤ්ච සුඛවිපාකො’’ති පච්චත්තඤ්ඤෙව ඤාණං උප්පජ්ජති. ‘‘අයං සමාධි අරියො නිරාමිසො’’ති පච්චත්තඤ්ඤෙව ඤාණං උප්පජ්ජති. ‘‘අයං සමාධි අකාපුරිසසෙවිතො’’ති පච්චත්තඤ්ඤෙව ඤාණං උප්පජ්ජති. ‘‘අයං සමාධි සන්තො පණීතො පටිප්පස්සද්ධලද්ධො එකොදිභාවාධිගතො න සසඞ්ඛාරනිග්ගය්හවාරිතගතො’’ති පච්චත්තඤ්ඤෙව ඤාණං උප්පජ්ජති. සො ඛො පනාහං ඉමං සමාධිං සතො සමාපජ්ජාමි සතො වුට්ඨහාමී’’ති පච්චත්තඤ්ඤෙව ඤාණං උප්පජ්ජති. අයං පඤ්චඤාණිකො සම්මාසමාධි. එවං පඤ්චවිධෙන ඤාණවත්ථු.

805. තත්ථ කතමා ඡසු අභිඤ්ඤාසු පඤ්ඤා? ඉද්ධිවිධෙ ඤාණං, සොතධාතුවිසුද්ධියා ඤාණං, පරචිත්තෙ ඤාණං, පුබ්බෙනිවාසානුස්සතියා ඤාණං, සත්තානං චුතූපපාතෙ ඤාණං, ආසවානං ඛයෙ ඤාණං – ඉමා ඡසු අභිඤ්ඤාසු පඤ්ඤා. එවං ඡබ්බිධෙන ඤාණවත්ථු.

806. තත්ථ ¶ ¶ කතමානි සත්තසත්තති ඤාණවත්ථූනි? ජාතිපච්චයා ජරාමරණන්ති ඤාණං, අසති ජාතියා නත්ථි ජරාමරණන්ති ඤාණං, අතීතම්පි අද්ධානං ජාතිපච්චයා ජරාමරණන්ති ඤාණං, අසති ජාතියා නත්ථි ජරාමරණන්ති ඤාණං, අනාගතම්පි අද්ධානං ජාතිපච්චයා ජරාමරණන්ති ඤාණං, අසති ජාතියා නත්ථි ජරාමරණන්ති ඤාණං. යම්පිස්ස තං ධම්මට්ඨිතිඤාණං තම්පි ඛයධම්මං වයධම්මං විරාගධම්මං නිරොධධම්මන්ති ඤාණං; භවපච්චයා ජාතීති ඤාණං…පෙ… උපාදානපච්චයා ¶ භවොති ඤාණං…පෙ… තණ්හාපච්චයා උපාදානන්ති ඤාණං…පෙ… වෙදනාපච්චයා තණ්හාති ඤාණං…පෙ… ඵස්සපච්චයා වෙදනාති ඤාණං…පෙ… සළායතනපච්චයා ඵස්සොති ඤාණං…පෙ… නාමරූපපච්චයා සළායතනන්ති ඤාණං…පෙ… විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපන්ති ඤාණං…පෙ… සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණන්ති ඤාණං…පෙ… අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරාති ඤාණං, අසති අවිජ්ජාය නත්ථි සඞ්ඛාරාති ඤාණං, අතීතම්පි අද්ධානං අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරාති ඤාණං, අසති අවිජ්ජාය නත්ථි සඞ්ඛාරාති ඤාණං, අනාගතම්පි අද්ධානං ¶ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරාති ඤාණං, අසති අවිජ්ජාය නත්ථි සඞ්ඛාරාති ඤාණං. යම්පිස්ස තං ධම්මට්ඨිතිඤාණං තම්පි ඛයධම්මං වයධම්මං විරාගධම්මං නිරොධධම්මන්ති ඤාණං. ඉමානි සත්තසත්තති ඤාණවත්ථූනි. එවං සත්තවිධෙන ඤාණවත්ථු.

807. තත්ථ කතමා චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා? සොතාපත්තිමග්ගෙ පඤ්ඤා, සොතාපත්තිඵලෙ පඤ්ඤා ¶ , සකදාගාමිමග්ගෙ පඤ්ඤා, සකදාගාමිඵලෙ පඤ්ඤා, අනාගාමිමග්ගෙ පඤ්ඤා, අනාගාමිඵලෙ පඤ්ඤා, අරහත්තමග්ගෙ පඤ්ඤා, අරහත්තඵලෙ පඤ්ඤා – ඉමා චතූසු මග්ගෙසු චතූසු ඵලෙසු පඤ්ඤා. එවං අට්ඨවිධෙන ඤාණවත්ථු.

808. තත්ථ ¶ කතමා නවසු අනුපුබ්බවිහාරසමාපත්තීසු පඤ්ඤා? පඨමජ්ඣානසමාපත්තියා පඤ්ඤා, දුතියජ්ඣානසමාපත්තියා පඤ්ඤා, තතියජ්ඣානසමාපත්තියා පඤ්ඤා, චතුත්ථජ්ඣානසමාපත්තියා පඤ්ඤා, ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියා පඤ්ඤා, විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තියා පඤ්ඤා, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තියා පඤ්ඤා, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා පඤ්ඤා, සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්තියා වුට්ඨිතස්ස පච්චවෙක්ඛණාඤාණං – ඉමා නවසු අනුපුබ්බවිහාරසමාපත්තීසු පඤ්ඤා. එවං නවවිධෙන ඤාණවත්ථු.

809. (1) තත්ථ කතමං තථාගතස්ස ඨානඤ්ච ඨානතො අට්ඨානඤ්ච අට්ඨානතො යථාභූතං ඤාණං? ඉධ තථාගතො ‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො කඤ්චි සඞ්ඛාරං නිච්චතො උපගච්ඡෙය්ය, නෙතං ¶ ඨානං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං පුථුජ්ජනො කඤ්චි සඞ්ඛාරං නිච්චතො උපගච්ඡෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො කඤ්චි සඞ්ඛාරං සුඛතො උපගච්ඡෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං පුථුජ්ජනො කඤ්චි සඞ්ඛාරං සුඛතො උපගච්ඡෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘අට්ඨානමෙතං ¶ අනවකාසො යං දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො කඤ්චි ධම්මං අත්ථතො උපගච්ඡෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං පුථුජ්ජනො කඤ්චි ධම්මං අත්ථතො උපගච්ඡෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං දිට්ඨිසම්පන්නො ¶ පුග්ගලො මාතරං ජීවිතා වොරොපෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං පුථුජ්ජනො මාතරං ජීවිතා වොරොපෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’’ති පජානාති.

අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො පිතරං ජීවිතා වොරොපෙය්ය…පෙ… අරහන්තං ¶ ජීවිතා වොරොපෙය්ය…පෙ… පදුට්ඨෙන චිත්තෙන තථාගතස්ස ලොහිතං උප්පාදෙය්ය…පෙ… සඞ්ඝං භින්දෙය්ය…පෙ… අඤ්ඤං සත්ථාරං උද්දිසෙය්ය…පෙ… අට්ඨමං භවං නිබ්බත්තෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං පුථුජ්ජනො අට්ඨමං භවං නිබ්බත්තෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’’ති පජානාති.

‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං එකිස්සා ලොකධාතුයා ද්වෙ අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා අපුබ්බං අචරිමං උප්පජ්ජෙය්යුං, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං එකිස්සා ලොකධාතුයා එකො අරහං සම්මාසම්බුද්ධො උප්පජ්ජෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං එකිස්සා ලොකධාතුයා ද්වෙ රාජානො චක්කවත්තී [චක්කවත්ති (සී. ස්යා.)] අපුබ්බං අචරිමං උප්පජ්ජෙය්යුං, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං එකිස්සා ලොකධාතුයා එකො රාජා චක්කවත්තී උප්පජ්ජෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’’ති පජානාති.

‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො ¶ යං ඉත්ථී අරහං අස්ස සම්මාසම්බුද්ධො, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං පුරිසො අරහං අස්ස සම්මාසම්බුද්ධො, ඨානමෙතං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං ඉත්ථී රාජා අස්ස චක්කවත්තී, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං පුරිසො රාජා අස්ස චක්කවත්තී, ඨානමෙතං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං ඉත්ථී සක්කත්තං කරෙය්ය, මාරත්තං ¶ කරෙය්ය, බ්රහ්මත්තං කරෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං පුරිසො සක්කත්තං කරෙය්ය, මාරත්තං කරෙය්ය, බ්රහ්මත්තං කරෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’’ති පජානාති.

‘‘අට්ඨානමෙතං ¶ අනවකාසො යං කායදුච්චරිතස්ස ඉට්ඨො කන්තො මනාපො විපාකො නිබ්බත්තෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං කායදුච්චරිතස්ස අනිට්ඨො අකන්තො අමනාපො විපාකො නිබ්බත්තෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං වචීදුච්චරිතස්ස…පෙ… යං මනොදුච්චරිතස්ස ඉට්ඨො කන්තො මනාපො විපාකො නිබ්බත්තෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං වචීදුච්චරිතස්ස…පෙ… යං මනොදුච්චරිතස්ස අනිට්ඨො අකන්තො අමනාපො විපාකො නිබ්බත්තෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’’ති පජානාති.

‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං කායසුචරිතස්ස අනිට්ඨො අකන්තො අමනාපො විපාකො නිබ්බත්තෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං කායසුචරිතස්ස ඉට්ඨො කන්තො මනාපො විපාකො ¶ නිබ්බත්තෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං වචීසුචරිතස්ස…පෙ… යං මනොසුචරිතස්ස අනිට්ඨො අකන්තො අමනාපො විපාකො නිබ්බත්තෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති ¶ යං වචීසුචරිතස්ස…පෙ… යං මනොසුචරිතස්ස ඉට්ඨො කන්තො මනාපො විපාකො නිබ්බත්තෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’’ති පජානාති.

‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං කායදුච්චරිතසමඞ්ගී තන්නිදානං තප්පච්චයා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං කායදුච්චරිතසමඞ්ගී තන්නිදානං තප්පච්චයා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං වචීදුච්චරිතසමඞ්ගී…පෙ… යං මනොදුච්චරිතසමඞ්ගී තන්නිදානං තප්පච්චයා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං වචීදුච්චරිතසමඞ්ගී…පෙ… යං මනොදුච්චරිතසමඞ්ගී තන්නිදානං තප්පච්චයා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’’ති පජානාති.

‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං කායසුචරිතසමඞ්ගී තන්නිදානං තප්පච්චයා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං කායසුචරිතසමඞ්ගී තන්නිදානං තප්පච්චයා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං ¶ සග්ගං ¶ ලොකං උපපජ්ජෙය්ය, ඨානමෙතං ¶ විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං වචීසුචරිතසමඞ්ගී…පෙ… යං මනොසුචරිතසමඞ්ගී තන්නිදානං තප්පච්චයා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං වචීසුචරිතසමඞ්ගී ¶ …පෙ… යං මනොසුචරිතසමඞ්ගී තන්නිදානං තප්පච්චයා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’’ති පජානාති. ‘‘යෙ යෙ ධම්මා යෙසං යෙසං ධම්මානං හෙතූ පච්චයා උපාදාය තං තං ඨානං, යෙ යෙ ධම්මා යෙසං යෙසං ධම්මානං න හෙතූ අප්පච්චයා උපාදාය තං තං අට්ඨාන’’න්ති. යා තත්ථ පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං තථාගතස්ස ඨානඤ්ච ඨානතො අට්ඨානඤ්ච අට්ඨානතො යථාභූතං ඤාණං.

810. (2) තත්ථ කතමං තථාගතස්ස අතීතානාගතපච්චුප්පන්නානං කම්මසමාදානානං ඨානසො හෙතුසො විපාකං යථාභූතං ඤාණං? ඉධ තථාගතො පජානාති – ‘‘අත්ථෙකච්චානි පාපකානි කම්මසමාදානානි ගතිසම්පත්තිපටිබාළ්හානි න විපච්චන්ති. අත්ථෙකච්චානි පාපකානි කම්මසමාදානානි උපධිසම්පත්තිපටිබාළ්හානි න විපච්චන්ති. අත්ථෙකච්චානි පාපකානි කම්මසමාදානානි කාලසම්පත්තිපටිබාළ්හානි න විපච්චන්ති. අත්ථෙකච්චානි පාපකානි කම්මසමාදානානි පයොගසම්පත්තිපටිබාළ්හානි න විපච්චන්ති.

‘‘අත්ථෙකච්චානි ¶ පාපකානි කම්මසමාදානානි ගතිවිපත්තිං ආගම්ම විපච්චන්ති. අත්ථෙකච්චානි පාපකානි කම්මසමාදානානි උපධිවිපත්තිං ආගම්ම විපච්චන්ති. අත්ථෙකච්චානි පාපකානි කම්මසමාදානානි කාලවිපත්තිං ආගම්ම විපච්චන්ති. අත්ථෙකච්චානි පාපකානි කම්මසමාදානානි පයොගවිපත්තිං ආගම්ම විපච්චන්ති.

‘‘අත්ථෙකච්චානි කල්යාණානි කම්මසමාදානානි ගතිවිපත්තිපටිබාළ්හානි න විපච්චන්ති. අත්ථෙකච්චානි කල්යාණානි කම්මසමාදානානි උපධිවිපත්තිපටිබාළ්හානි න විපච්චන්ති. අත්ථෙකච්චානි කල්යාණානි කම්මසමාදානානි කාලවිපත්තිපටිබාළ්හානි න විපච්චන්ති. අත්ථෙකච්චානි කල්යාණානි කම්මසමාදානානි පයොගවිපත්තිපටිබාළ්හානි න විපච්චන්ති.

‘‘අත්ථෙකච්චානි කල්යාණානි කම්මසමාදානානි ගතිසම්පත්තිං ආගම්ම විපච්චන්ති. අත්ථෙකච්චානි කල්යාණානි කම්මසමාදානානි උපධිසම්පත්තිං ආගම්ම විපච්චන්ති. අත්ථෙකච්චානි ¶ කල්යාණානි කම්මසමාදානානි කාලසම්පත්තිං ආගම්ම විපච්චන්ති. අත්ථෙකච්චානි ¶ කල්යාණානි කම්මසමාදානානි පයොගසම්පත්තිං ආගම්ම විපච්චන්තී’’ති. යා තත්ථ ¶ පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං තථාගතස්ස අතීතානාගතපච්චුප්පන්නානං කම්මසමාදානානං ඨානසො හෙතුසො විපාකං යථාභූතං ඤාණං.

811. (3) තත්ථ කතමං තථාගතස්ස සබ්බත්ථගාමිනිං පටිපදං යථාභූතං ඤාණං? ඉධ තථාගතො ‘‘අයං මග්ගො අයං පටිපදා නිරයගාමී’’ති [නිරයගාමිනීති (ස්යා.)] පජානාති, ‘‘අයං මග්ගො අයං පටිපදා තිරච්ඡානයොනිගාමී’’ති [තිරච්ඡානගාමිනීති (ස්යා.) එවමුපරිපි. අට්ඨකථා ඔලොකෙතබ්බා] පජානාති, ‘‘අයං මග්ගො අයං පටිපදා පෙත්තිවිසයගාමී’’ති පජානාති, ‘‘අයං මග්ගො අයං පටිපදා මනුස්සලොකගාමී’’ති පජානාති, ‘‘අයං මග්ගො අයං පටිපදා දෙවලොකගාමී’’ති පජානාති, ‘‘අයං මග්ගො අයං පටිපදා නිබ්බානගාමී’’ති පජානාතීති ¶ . යා තත්ථ පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං තථාගතස්ස සබ්බත්ථගාමිනිං පටිපදං යථාභූතං ඤාණං.

812. (4) තත්ථ කතමං තථාගතස්ස අනෙකධාතුනානාධාතුලොකං යථාභූතං ඤාණං? ඉධ තථාගතො ඛන්ධනානත්තං පජානාති, ආයතනනානත්තං පජානාති, ධාතුනානත්තං පජානාති, අනෙකධාතුනානාධාතුලොකනානත්තං පජානාතීති. යා තත්ථ පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං තථාගතස්ස අනෙකධාතුනානාධාතුලොකං යථාභූතං ඤාණං.

813. (5) තත්ථ කතමං තථාගතස්ස සත්තානං නානාධිමුත්තිකතං යථාභූතං ඤාණං? ඉධ තථාගතො පජානාති – ‘‘සන්ති සත්තා හීනාධිමුත්තිකා, සන්ති සත්තා පණීතාධිමුත්තිකා. හීනාධිමුත්තිකා සත්තා හීනාධිමුත්තිකෙ සත්තෙ සෙවන්ති භජන්ති පයිරුපාසන්ති. පණීතාධිමුත්තිකා සත්තා පණීතාධිමුත්තිකෙ සත්තෙ සෙවන්ති භජන්ති පයිරුපාසන්ති.

‘‘අතීතම්පි අද්ධානං හීනාධිමුත්තිකා සත්තා හීනාධිමුත්තිකෙ සත්තෙ සෙවිංසු භජිංසු පයිරුපාසිංසු, පණීතාධිමුත්තිකා සත්තා පණීතාධිමුත්තිකෙ සත්තෙ සෙවිංසු භජිංසු පයිරුපාසිංසු.

‘‘අනාගතම්පි අද්ධානං හීනාධිමුත්තිකා සත්තා හීනාධිමුත්තිකෙ සත්තෙ සෙවිස්සන්ති භජිස්සන්ති පයිරුපාසිස්සන්ති, පණීතාධිමුත්තිකා සත්තා පණීතාධිමුත්තිකෙ ¶ සත්තෙ ¶ සෙවිස්සන්ති භජිස්සන්ති පයිරුපාසිස්සන්තී’’ති. යා තත්ථ පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං තථාගතස්ස සත්තානං නානාධිමුත්තිකතං යථාභූතං ඤාණං.

814. (6) තත්ථ ¶ ¶ කතමං තථාගතස්ස පරසත්තානං පරපුග්ගලානං ඉන්ද්රියපරොපරියත්තං යථාභූතං ඤාණං? ඉධ තථාගතො සත්තානං ආසයං පජානාති, අනුසයං පජානාති, චරිතං පජානාති, අධිමුත්තිං පජානාති, අප්පරජක්ඛෙ මහාරජක්ඛෙ තික්ඛින්ද්රියෙ මුදින්ද්රියෙ ස්වාකාරෙ ද්වාකාරෙ සුවිඤ්ඤාපයෙ දුවිඤ්ඤාපයෙ භබ්බාභබ්බෙ සත්තෙ පජානාති.

815. කතමො ච සත්තානං ආසයො? ‘‘සස්සතො ලොකො’’ති වා, ‘‘අසස්සතො ලොකො’’ති වා, ‘‘අන්තවා ලොකො’’ති වා, ‘‘අනන්තවා ලොකො’’ති වා, ‘‘තං ජීවං තං සරීර’’න්ති වා, ‘‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’’න්ති වා, ‘‘හොති තථාගතො පරං මරණාති වා, ‘‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති වා, ‘‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති වා, ‘‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති වා, ඉති භවදිට්ඨිසන්නිස්සිතා වා සත්තා හොන්ති විභවදිට්ඨිසන්නිස්සිතා වා. එතෙ වා පන උභො අන්තෙ අනුපගම්ම ඉදප්පච්චයතා පටිච්චසමුප්පන්නෙසු ධම්මෙසු අනුලොමිකා ඛන්ති පටිලද්ධා හොති යථාභූතං ඤාණං. අයං සත්තානං ආසයො.

816. කතමො ච සත්තානං අනුසයො? සත්තානුසයා – කාමරාගානුසයො, පටිඝානුසයො, මානානුසයො, දිට්ඨානුසයො, විචිකිච්ඡානුසයො, භවරාගානුසයො, අවිජ්ජානුසයො. යං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං එත්ථ සත්තානං රාගානුසයො අනුසෙති. යං ලොකෙ අප්පියරූපං අසාතරූපං එත්ථ සත්තානං පටිඝානුසයො අනුසෙති. ඉති ඉමෙසු ද්වීසු ධම්මෙසු අවිජ්ජානුපතිතා. තදෙකට්ඨො මානො ච දිට්ඨි ච විචිකිච්ඡා ච දට්ඨබ්බා. අයං සත්තානං අනුසයො.

817. කතමඤ්ච සත්තානං චරිතං? පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො, අපුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො ¶ , ආනෙඤ්ජාභිසඞ්ඛාරො, පරිත්තභූමකො වා මහාභූමකො වා – ඉදං සත්තානං චරිතං.

818. කතමා ¶ ච සත්තානං අධිමුත්ති? සන්ති සත්තා හීනාධිමුත්තිකා, සන්ති සත්තා පණීතාධිමුත්තිකා. හීනාධිමුත්තිකා සත්තා හීනාධිමුත්තිකෙ සත්තෙ සෙවන්ති භජන්ති ¶ පයිරුපාසන්ති. පණීතාධිමුත්තිකා සත්තා පණීතාධිමුත්තිකෙ සත්තෙ සෙවන්ති භජන්ති පයිරුපාසන්ති.

අතීතම්පි ¶ අද්ධානං හීනාධිමුත්තිකා සත්තා හීනාධිමුත්තිකෙ සත්තෙ සෙවිංසු භජිංසු පයිරුපාසිංසු. පණීතාධිමුත්තිකා සත්තා පණීතාධිමුත්තිකෙ සත්තෙ සෙවිංසු භජිංසු පයිරුපාසිංසු.

අනාගතම්පි අද්ධානං හීනාධිමුත්තිකා සත්තා හීනාධිමුත්තිකෙ සත්තෙ සෙවිස්සන්ති භජිස්සන්ති පයිරුපාසිස්සන්ති. පණීතාධිමුත්තිකා සත්තා පණීතාධිමුත්තිකෙ සත්තෙ සෙවිස්සන්ති භජිස්සන්ති පයිරුපාසිස්සන්ති. අයං සත්තානං අධිමුත්ති.

819. කතමෙ තෙ සත්තා මහාරජක්ඛා? දස කිලෙසවත්ථූනි – ලොභො, දොසො, මොහො, මානො, දිට්ඨි, විචිකිච්ඡා, ථිනං, උද්ධච්චං, අහිරිකං, අනොත්තප්පං. යෙසං සත්තානං ඉමානි දස කිලෙසවත්ථූනි ආසෙවිතානි භාවිතානි බහුලීකතානි උස්සදගතානි, ඉමෙ තෙ සත්තා මහාරජක්ඛා.

820. කතමෙ තෙ සත්තා අප්පරජක්ඛා? යෙසං සත්තානං ඉමානි දස කිලෙසවත්ථූනි අනාසෙවිතානි අභාවිතානි අබහුලීකතානි අනුස්සදගතානි, ඉමෙ තෙ සත්තා අප්පරජක්ඛා.

821. කතමෙ තෙ සත්තා මුදින්ද්රියා? පඤ්චින්ද්රියානි – සද්ධින්ද්රියං, වීරියින්ද්රියං, සතින්ද්රියං, සමාධින්ද්රියං, පඤ්ඤින්ද්රියං. යෙසං සත්තානං ඉමානි පඤ්චින්ද්රියානි අනාසෙවිතානි අභාවිතානි අබහුලීකතානි අනුස්සදගතානි, ඉමෙ ¶ තෙ සත්තා මුදින්ද්රියා.

822. කතමෙ තෙ සත්තා තික්ඛින්ද්රියා? යෙසං සත්තානං ඉමානි පඤ්චින්ද්රියානි ආසෙවිතානි භාවිතානි බහුලීකතානි උස්සදගතානි, ඉමෙ තෙ සත්තා තික්ඛින්ද්රියා.

823. කතමෙ ¶ තෙ සත්තා ද්වාකාරා? යෙ තෙ සත්තා පාපාසයා පාපානුසයා පාපචරිතා පාපාධිමුත්තිකා මහාරජක්ඛා මුදින්ද්රියා, ඉමෙ තෙ සත්තා ද්වාකාරා.

824. කතමෙ තෙ සත්තා ස්වාකාරා? යෙ තෙ සත්තා කල්යාණාසයා කල්යාණචරිතා කල්යාණාධිමුත්තිකා අප්පරජක්ඛා තික්ඛින්ද්රියා, ඉමෙ තෙ සත්තා ස්වාකාරා.

825. කතමෙ ¶ තෙ සත්තා දුවිඤ්ඤාපයා? යෙ ච තෙ සත්තා ද්වාකාරා, තෙව තෙ සත්තා දුවිඤ්ඤාපයා. යෙ ච තෙ සත්තා ස්වාකාරා, තෙව තෙ සත්තා සුවිඤ්ඤාපයා.

826. කතමෙ තෙ සත්තා අභබ්බා? යෙ තෙ සත්තා කම්මාවරණෙන සමන්නාගතා කිලෙසාවරණෙන සමන්නාගතා විපාකාවරණෙන සමන්නාගතා අස්සද්ධා අච්ඡන්දිකා දුප්පඤ්ඤා අභබ්බා නියාමං ඔක්කමිතුං කුසලෙසු ධම්මෙසු සම්මත්තං, ඉමෙ තෙ සත්තා අභබ්බා.

827. කතමෙ ¶ තෙ සත්තා භබ්බා? යෙ තෙ සත්තා න කම්මාවරණෙන සමන්නාගතා න කිලෙසාවරණෙන සමන්නාගතා න විපාකාවරණෙන සමන්නාගතා සද්ධා ඡන්දිකා පඤ්ඤවන්තො භබ්බා නියාමං ඔක්කමිතුං කුසලෙසු ධම්මෙසු සම්මත්තං, ඉමෙ තෙ සත්තා භබ්බාති. යා තත්ථ පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං තථාගතස්ස පරසත්තානං පරපුග්ගලානං ඉන්ද්රියපරොපරියත්තං යථාභූතං ඤාණං.

828. (7) තත්ථ කතමං තථාගතස්ස ඣානවිමොක්ඛසමාධිසමාපත්තීනං සංකිලෙසං ¶ වොදානං යථාභූතං ඤාණං? ඣායීති. චත්තාරො ඣායී. අත්ථෙකච්චො ඣායී සම්පත්තියෙව [සම්පත්තියෙව (ක.)] සමානං විපත්තීති පච්චෙති, අත්ථෙකච්චො ඣායී විපත්තිංයෙව [විපත්තියෙව (ක.)] සමානං සම්පත්තීති පච්චෙති, අත්ථෙකච්චො ඣායී සම්පත්තියෙව සමානං සම්පත්තීති පච්චෙති, අත්ථෙකච්චො ඣායී විපත්තියෙව සමානං විපත්තීති පච්චෙති – ඉමෙ චත්තාරො ඣායී.

අපරෙපි චත්තාරො ඣායී. අත්ථෙකච්චො ඣායී දන්ධං සමාපජ්ජති ඛිප්පං වුට්ඨාති, අත්ථෙකච්චො ඣායී ඛිප්පං සමාපජ්ජති දන්ධං වුට්ඨාති, අත්ථෙකච්චො ඣායී ¶ දන්ධං සමාපජ්ජති දන්ධං වුට්ඨාති, අත්ථෙකච්චො ඣායී ඛිප්පං සමාපජ්ජති ඛිප්පං වුට්ඨාති – ඉමෙ චත්තාරො ඣායී.

අපරෙපි චත්තාරො ඣායී. අත්ථෙකච්චො ඣායී සමාධිස්මිං සමාධිකුසලො හොති, න සමාධිස්මිං සමාපත්තිකුසලො; අත්ථෙකච්චො ඣායී සමාධිස්මිං සමාපත්තිකුසලො හොති, න සමාධිස්මිං සමාධිකුසලො; අත්ථෙකච්චො ඣායී සමාධිස්මිං සමාධිකුසලො ච හොති, සමාධිස්මිං සමාපත්තිකුසලො ච; අත්ථෙකච්චො ඣායී නෙව සමාධිස්මිං සමාධිකුසලො හොති, න සමාධිස්මිං සමාපත්තිකුසලො – ඉමෙ චත්තාරො ඣායී.

‘‘ඣාන’’න්ති ¶ . චත්තාරි ඣානානි – පඨමං ඣානං, දුතියං ඣානං, තතියං ඣානං, චතුත්ථං ඣානං.

‘‘විමොක්ඛො’’ති. අට්ඨ විමොක්ඛා. රූපී රූපානි පස්සති – අයං පඨමො විමොක්ඛො.

අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී බහිද්ධා රූපානි පස්සති – අයං දුතියො විමොක්ඛො.

සුභන්තෙව අධිමුත්තො හොති – අයං තතියො විමොක්ඛො.

සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘‘අනන්තො ¶ ආකාසො’’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති – අයං චතුත්ථො විමොක්ඛො.

සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති – අයං පඤ්චමො විමොක්ඛො.

සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ¶ ‘‘නත්ථි කිඤ්චි’’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති – අයං ඡට්ඨො විමොක්ඛො.

සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති – අයං සත්තමො විමොක්ඛො.

සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරති – අයං අට්ඨමො විමොක්ඛො.

‘‘සමාධී’’ති. තයො සමාධී – සවිතක්කසවිචාරො සමාධි, අවිතක්කවිචාරමත්තො සමාධි, අවිතක්කඅවිචාරො සමාධි.

‘‘සමාපත්තී’’ති ¶ ¶ . නව අනුපුබ්බවිහාරසමාපත්තියො – පඨමජ්ඣානසමාපත්ති, දුතියජ්ඣානසමාපත්ති, තතියජ්ඣානසමාපත්ති, චතුත්ථජ්ඣානසමාපත්ති, ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්ති, විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්ති, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්ති, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්ති, සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්ති.

‘‘සංකිලෙස’’න්ති හානභාගියො ධම්මො. ‘‘වොදාන’’න්ති විසෙසභාගියො ධම්මො. ‘‘වුට්ඨාන’’න්ති. වොදානම්පි වුට්ඨානං, තම්හා තම්හා සමාධිම්හා වුට්ඨානම්පි වුට්ඨානන්ති. යා තත්ථ පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං තථාගතස්ස ඣානවිමොක්ඛසමාධිසමාපත්තීනං සංකිලෙසං වොදානං වුට්ඨානං යථාභූතං ඤාණං.

829. (8) තත්ථ කතමං තථාගතස්ස පුබ්බෙනිවාසානුස්සති යථාභූතං ඤාණං ¶ ? ඉධ තථාගතො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො තිස්සොපි ජාතියො චතස්සොපි ජාතියො පඤ්චපි ජාතියො දසපි ජාතියො වීසම්පි ජාතියො තිංසම්පි ජාතියො චත්තාලීසම්පි ජාතියො පඤ්ඤාසම්පි ජාතියො ජාතිසතම්පි ජාතිසහස්සම්පි ජාතිසතසහස්සම්පි අනෙකෙපි සංවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි විවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙ ‘‘අමුත්රාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො අමුත්ර උදපාදිං; තත්රාපාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො ඉධූපපන්නො’’ති. ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරතීති. යා තත්ථ පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං තථාගතස්ස පුබ්බෙනිවාසානුස්සති යථාභූතං ඤාණං.

830. (9) තත්ථ ¶ කතමං තථාගතස්ස සත්තානං චුතූපපාතං යථාභූතං ඤාණං? ඉධ තථාගතො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති – ‘‘ඉමෙ වත භොන්තො සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා මනොදුච්චරිතෙන ¶ සමන්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා. තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං ¶ උපපන්නා. ඉමෙ වා පන භොන්තො ¶ සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා වචීසුචරිතෙන සමන්නාගතා මනොසුචරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං අනුපවාදකා සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා. තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නා’’ති. ඉති දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාතීති. යා තත්ථ පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං තථාගතස්ස සත්තානං චුතූපපාතං යථාභූතං ඤාණං.

831. (10) තත්ථ කතමං තථාගතස්ස ආසවානං ඛයං යථාභූතං ඤාණං? ඉධ තථාගතො ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරතීති. යා තත්ථ පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – ඉදං තථාගතස්ස ආසවානං ඛයං යථාභූතං ඤාණන්ති.