📜

17. ඛුද්දකවත්ථුවිභඞ්ගො

1. එකකමාතිකා

832. (1)ජාතිමදො ¶ ¶ ¶ (2)ගොත්තමදො (3)ආරොග්යමදො (4)යොබ්බනමදො (5)ජීවිතමදො (6)ලාභමදො (7)සක්කාරමදො (8) ගරුකාරමදො (9) පුරෙක්ඛාරමදො (10) පරිවාරමදො (11) භොගමදො (12) වණ්ණමදො ¶ (13) සුතමදො (14) පටිභානමදො (15) රත්තඤ්ඤුමදො (16) පිණ්ඩපාතිකමදො (17) අනවඤ්ඤාතමදො (18) ඉරියාපථමදො (19) ඉද්ධිමදො (20) යසමදො (21) සීලමදො (22) ඣානමදො (23) සිප්පමදො (24) ආරොහමදො (25) පරිණාහමදො (26) සණ්ඨානමදො (27) පාරිපූරිමදො (28)මදො (29) පමාදො (30) ථම්භො (31) සාරම්භො (32) අත්රිච්ඡතා (33)මහිච්ඡතා (34) පාපිච්ඡතා (35) සිඞ්ගං (36) තින්තිණං (37) චාපල්යං (38)අසභාගවුත්ති (39) අරති (40) තන්දී (41) විජම්භිතා (42) භත්තසම්මදො (43) චෙතසො ච ලීනත්තං [චෙතසො ලීනත්තං (ස්යා.)] (44) කුහනා (45) ලපනා (46) නෙමිත්තිකතා (47)නිප්පෙසිකතා (48) ලාභෙන ¶ ලාභං නිජිගීසනතා [නිජිගිංසනතා (සී.), ජිගිංසනතා (ස්යා.)] (49) සෙය්යොහමස්මීති මානො (50) සදිසොහමස්මීති මානො (51) හීනො හමස්මීති මානො (52) සෙය්යස්ස සෙය්යොහමස්මීති මානො (53) සෙය්යස්ස සදිසොහමස්මීති මානො (54) සෙය්යස්ස හීනොහමස්මීති මානො (55) සදිසස්ස සෙය්යොහමස්මීති මානො (56) සදිසස්ස සදිසොහමස්මීති මානො (57) සදිසස්ස හීනොහමස්මීති මානො (58) හීනස්ස සෙය්යොහමස්මීති මානො (59) හීනස්ස සදිසොහමස්මීති මානො (60) හීනස්ස හීනොහමස්මීති මානො (61) මානො (62) අතිමානො (63) මානාතිමානො (64) ඔමානො (65)අධිමානො (66) අස්මිමානො (67) මිච්ඡාමානො (68) ඤාතිවිතක්කො (69)ජනපදවිතක්කො ¶ (70) අමරවිතක්කො (71) පරානුද්දයතාපටිසංයුත්තො විතක්කො (72) ලාභසක්කාරසිලොකපටිසංයුත්තො විතක්කො (73) අනවඤ්ඤත්තිපටිසංයුත්තො විතක්කො

එකකං.

2. දුකමාතිකා

833. (1) කොධො ච උපනාහො ච (2) මක්ඛො ච පළාසො [පලාසො (සී. ස්යා.)] ච (3) ඉස්සා ච මච්ඡරියඤ්ච (4) මායා ච සාඨෙය්යඤ්ච (5) අවිජ්ජා ච භවතණ්හා ච ¶ (6) භවදිට්ඨි ච විභවදිට්ඨි ච (7) සස්සතදිට්ඨි ච උච්ඡෙදදිට්ඨි ච (8) අන්තවාදිට්ඨි ච අනන්තවාදිට්ඨි ච (9) පුබ්බන්තානුදිට්ඨි ච අපරන්තානුදිට්ඨි ච (10) අහිරිකඤ්ච අනොත්තප්පඤ්ච (11) දොවචස්සතා ච පාපමිත්තතා ච (12) අනජ්ජවො ච අමද්දවො ච (13) අක්ඛන්ති ච අසොරච්චඤ්ච (14) අසාඛල්යඤ්ච අප්පටිසන්ථාරො ¶ ච (15)ඉන්ද්රියෙසු ¶ අගුත්තද්වාරතා ච භොජනෙ අමත්තඤ්ඤුතා ච (16) මුට්ඨස්සච්චඤ්ච අසම්පජඤ්ඤඤ්ච (17) සීලවිපත්ති ච දිට්ඨිවිපත්ති ච (18) අජ්ඣත්තසංයොජනඤ්ච බහිද්ධාසංයොජනඤ්ච

දුකං.

3. තිකමාතිකා

834. (1) තීණි අකුසලමූලානි (2) තයො අකුසලවිතක්කා (3) තිස්සො අකුසලසඤ්ඤා (4) තිස්සො අකුසලධාතුයො (5) තීණි දුච්චරිතානි (6) තයො ආසවා (7) තීණි සංයොජනානි (8) තිස්සො තණ්හා (9) අපරාපි තිස්සො තණ්හා (10) අපරාපි තිස්සො තණ්හා (11) තිස්සො එසනා (12) තිස්සො විධා (13) තීණි භයානි (14)තීණි තමානි (15) තීණි තිත්ථායතනානි (16) තයො කිඤ්චනා (17) තීණි අඞ්ගණානි ¶ (18) තීණි මලානි (19) තීණි විසමානි (20) අපරානිපි තීණි විසමානි (21) තයො අග්ගී (22) තයො කසාවා (23) අපරෙපි තයො කසාවා (24)අස්සාදදිට්ඨි, අත්තානුදිට්ඨි, මිච්ඡාදිට්ඨි (25) අරති, විහෙසා, අධම්මචරියා (26)දොවචස්සතා, පාපමිත්තතා, නානත්තසඤ්ඤා (27) උද්ධච්චං, කොසජ්ජං, පමාදො (28) අසන්තුට්ඨිතා, අසම්පජඤ්ඤතා, මහිච්ඡතා (29) අහිරිකං, අනොත්තප්පං, පමාදො (30)අනාදරියං, දොවචස්සතා, පාපමිත්තතා (31) අස්සද්ධියං, අවදඤ්ඤුතා, කොසජ්ජං (32) උද්ධච්චං, අසංවරො, දුස්සීල්යං (33) අරියානං අදස්සනකම්යතා, සද්ධම්මං අසොතුකම්යතා, උපාරම්භචිත්තතා (34) මුට්ඨස්සච්චං, අසම්පජඤ්ඤං, චෙතසො වික්ඛෙපො (35)අයොනිසො ¶ මනසිකාරො, කුම්මග්ගසෙවනා, චෙතසො ච ලීනත්තං

තිකං.

4. චතුක්කමාතිකා

835. (1) චත්තාරො ආසවා (2) චත්තාරො ගන්ථා (3) චත්තාරො ඔඝා (4) චත්තාරො යොගා (5) චත්තාරි උපාදානානි (6) චත්තාරො තණ්හුප්පාදා (7) චත්තාරි අගතිගමනානි ¶ (8) චත්තාරො විපරියාසා [විපරියෙසා (සී. ස්යා. ක.)] (9) චත්තාරො අනරියවොහාරා (10) අපරෙපි ¶ චත්තාරො අනරියවොහාරා (11) චත්තාරි දුච්චරිතානි (12) අපරානිපි චත්තාරි දුච්චරිතානි (13)චත්තාරි භයානි (14) අපරානිපි චත්තාරි භයානි (15) චතස්සො දිට්ඨියො

චතුක්කං.

5. පඤ්චකමාතිකා

836. (1) පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානි (2) පඤ්චුද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි (3) පඤ්ච ¶ මච්ඡරියානි (4) පඤ්ච සඞ්ගා (5) පඤ්ච සල්ලා (6) පඤ්ච චෙතොඛිලා (7)පඤ්ච චෙතසොවිනිබන්ධා [චෙතසොවිනිබද්ධා (ක.)] (8) පඤ්ච නීවරණානි (9) පඤ්ච කම්මානි ආනන්තරිකානි (10) පඤ්ච දිට්ඨියො (11) පඤ්ච වෙරා (12) පඤ්ච බ්යසනා (13) පඤ්ච අක්ඛන්තියා ආදීනවා (14) පඤ්ච භයානි (15) පඤ්ච දිට්ඨධම්මනිබ්බානවාදා

පඤ්චකං.

6. ඡක්කමාතිකා

837. (1) ඡ ¶ විවාදමූලානි (2) ඡ ඡන්දරාගා (3) ඡ විරොධවත්ථූනි (4) ඡ තණ්හාකායා (5) ඡ අගාරවා (6) ඡ පරිහානියා ධම්මා (7) අපරෙපි ඡ පරිහානියා ධම්මා (8) ඡ සොමනස්සුපවිචාරා (9) ඡ දොමනස්සුපවිචාරා (10) ඡ උපෙක්ඛුපවිචාරා (11) ඡ ගෙහසිතානි සොමනස්සානි (12) ඡ ගෙහසිතානි දොමනස්සානි (13) ඡ ගෙහසිතා උපෙක්ඛා (14) ඡ දිට්ඨියො

ඡක්කං.

7. සත්තකමාතිකා

838. (1) සත්ත අනුසයා (2) සත්ත සංයොජනානි (3) සත්ත පරියුට්ඨානානි (4)සත්ත අසද්ධම්මා (5) සත්ත දුච්චරිතානි (6) සත්ත මානා (7) සත්ත දිට්ඨියො

සත්තකං.

8. අට්ඨකමාතිකා

839. (1) අට්ඨ ¶ ¶ කිලෙසවත්ථූනි (2) අට්ඨ කුසීතවත්ථූනි (3) අට්ඨසු ලොකධම්මෙසු චිත්තස්ස පටිඝාතො (4) අට්ඨ අනරියවොහාරා (5) අට්ඨ මිච්ඡත්තා (6) අට්ඨ පුරිසදොසා (7) අට්ඨ අසඤ්ඤිවාදා (8) අට්ඨ නෙවසඤ්ඤිනාසඤ්ඤිවාදා ¶

අට්ඨකං.

9. නවකමාතිකා

840. (1) නව ආඝාතවත්ථූනි (2) නව පුරිසමලානි (3) නවවිධා මානා (4)නව තණ්හාමූලකා ධම්මා (5) නව ඉඤ්ජිතානි (6) නව මඤ්ඤිතානි (7) නව ඵන්දිතානි (8) නව පපඤ්චිතානි (9) නව සඞ්ඛතානි

නවකං.

10. දසකමාතිකා

841. (1) දස කිලෙසවත්ථූනි (2) දස ආඝාතවත්ථූනි (3) දස අකුසලකම්මපථා (4) දස සංයොජනානි (5) දස මිච්ඡත්තා (6) දසවත්ථුකා මිච්ඡාදිට්ඨි (7) දසවත්ථුකා අන්තග්ගාහිකා දිට්ඨි

දසකං.

842. අට්ඨාරස තණ්හාවිචරිතානි අජ්ඣත්තිකස්ස උපාදාය, අට්ඨාරස තණ්හාවිචරිතානි බාහිරස්ස ¶ උපාදාය, තදෙකජ්ඣං අභිසඤ්ඤූහිත්වා අභිසඞ්ඛිපිත්වා ඡත්තිංස තණ්හාවිචරිතානි හොන්ති. ඉති අතීතානි ඡත්තිංස තණ්හාවිචරිතානි, අනාගතානි ඡත්තිංස තණ්හාවිචරිතානි, පච්චුප්පන්නානි ඡත්තිංස තණ්හාවිචරිතානි, තදෙකජ්ඣං අභිසඤ්ඤූහිත්වා අභිසඞ්ඛිපිත්වා අට්ඨ තණ්හාවිචරිතසතං හොති. යානි ච ද්වාසට්ඨි දිට්ඨිගතානි බ්රහ්මජාලෙ වෙය්යාකරණෙ වුත්තානි භගවතා.

මාතිකා.

1. එකකනිද්දෙසො

(1) ජාතිමදො

843. තත්ථ ¶ ¶ කතමො ජාතිමදො? ජාතිං පටිච්ච මදො මජ්ජනා මජ්ජිතත්තං මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං උන්නති උන්නාමො [උණ්ණති උණ්ණාමො (ස්යා. ක.) ධ. ස. 1121] ධජො සම්පග්ගාහො කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘ජාතිමදො’’.

(2-27) ගොත්තමදාදී

844. තත්ථ කතමො ගොත්තමදො? ගොත්තං පටිච්ච…පෙ… ආරොග්යං පටිච්ච…පෙ… යොබ්බනං පටිච්ච…පෙ… ජීවිතං පටිච්ච…පෙ… ලාභං ¶ පටිච්ච…පෙ… සක්කාරං පටිච්ච…පෙ… ගරුකාරං පටිච්ච…පෙ… පුරෙක්ඛාරං පටිච්ච…පෙ… පරිවාරං පටිච්ච…පෙ… භොගං පටිච්ච…පෙ… වණ්ණං පටිච්ච…පෙ… සුතං පටිච්ච…පෙ… පටිභානං පටිච්ච…පෙ… රත්තඤ්ඤුතං පටිච්ච…පෙ… පිණ්ඩපාතිකත්තං පටිච්ච…පෙ… අනවඤ්ඤාතං පටිච්ච…පෙ… ඉරියාපථං පටිච්ච…පෙ… ඉද්ධිං පටිච්ච…පෙ… යසං පටිච්ච…පෙ… සීලං පටිච්ච…පෙ… ඣානං පටිච්ච…පෙ… සිප්පං පටිච්ච…පෙ… ආරොහං පටිච්ච…පෙ… පරිණාහං පටිච්ච…පෙ… සණ්ඨානං පටිච්ච…පෙ… පාරිපූරිං පටිච්ච ¶ මදො මජ්ජනා මජ්ජිතත්තං මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං උන්නති උන්නාමො ධජො සම්පග්ගාහො කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘පාරිපූරිමදො’’.

(28) මදො

845. තත්ථ කතමො මදො? යො මදො මජ්ජනා මජ්ජිතත්තං මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං උන්නති උන්නාමො ධජො සම්පග්ගාහො කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘මදො’’.

(29) පමාදො

846. තත්ථ කතමො පමාදො? කායදුච්චරිතෙ වා වචීදුච්චරිතෙ වා මනොදුච්චරිතෙ වා පඤ්චසු වා කාමගුණෙසු චිත්තස්ස වොස්සග්ගො වොස්සග්ගානුප්පදානං කුසලානං වා ධම්මානං භාවනාය අසක්කච්චකිරියතා අසාතච්චකිරියතා අනට්ඨිතකිරියතා ඔලීනවුත්තිතා නික්ඛිත්තඡන්දතා නික්ඛිත්තධුරතා අනාසෙවනා අභාවනා අබහුලීකම්මං අනධිට්ඨානං අනනුයොගො පමාදො, යො එවරූපො පමාදො පමජ්ජනා පමජ්ජිතත්තං – අයං වුච්චති ¶ ‘‘පමාදො’’.

(30) ථම්භො

847. තත්ථ කතමො ථම්භො? යො ථම්භො ථම්භනා ථම්භිතත්තං කක්ඛළියං ඵාරුසියං උජුචිත්තතා අමුදුතා – අයං වුච්චති ‘‘ථම්භො’’.

(31) සාරම්භො

848. තත්ථ ¶ කතමො සාරම්භො? යො සාරම්භො පටිසාරම්භො සාරම්භනා පටිසාරම්භනා පටිසාරම්භිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘සාරම්භො’’.

(32) අත්රිච්ඡතා

849. තත්ථ කතමා අත්රිච්ඡතා? ඉතරීතරචීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙහි ¶ පඤ්චහි වා කාමගුණෙහි අසන්තුට්ඨස්ස භිය්යොකම්යතා ¶ , යා එවරූපා ඉච්ඡා ඉච්ඡාගතා අත්රිච්ඡතා රාගො සාරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘අත්රිච්ඡතා’’.

(33) මහිච්ඡතා

850. තත්ථ කතමා මහිච්ඡතා? ඉතරීතරචීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙහි පඤ්චහි වා කාමගුණෙහි අසන්තුට්ඨස්ස භිය්යොකම්යතා, යා එවරූපා ඉච්ඡා ඉච්ඡාගතා මහිච්ඡතා රාගො සාරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘මහිච්ඡතා’’.

(34) පාපිච්ඡතා

851. තත්ථ කතමා පාපිච්ඡතා? ඉධෙකච්චො අස්සද්ධො සමානො ‘‘සද්ධොති මං ජනො ජානාතූ’’ති ඉච්ඡති, දුස්සීලො සමානො ‘‘සීලවාති මං ජනො ජානාතූ’’ති ඉච්ඡති, අප්පස්සුතො සමානො ‘‘බහුස්සුතොති මං ජනො ජානාතූ’’ති ඉච්ඡති, සඞ්ගණිකාරාමො සමානො ‘‘පවිවිත්තොති මං ජනො ජානාතූ’’ති ඉච්ඡති, කුසීතො සමානො ‘‘ආරද්ධවීරියොති මං ජනො ජානාතූ’’ති ඉච්ඡති, මුට්ඨස්සතී සමානො ‘‘උපට්ඨිතස්සතීති මං ජනො ජානාතූ’’ති ඉච්ඡති, අසමාහිතො සමානො ‘‘සමාහිතොති මං ජනො ජානාතූ’’ති ඉච්ඡති, දුප්පඤ්ඤො ¶ සමානො ‘‘පඤ්ඤවාති මං ජනො ජානාතූ’’ති ඉච්ඡති, අඛීණාසවො සමානො ‘‘ඛීණාසවොති මං ජනො ජානාතූ’’ති ඉච්ඡති – යා එවරූපා ඉච්ඡා ඉච්ඡාගතා පාපිච්ඡතා රාගො සාරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘පාපිච්ඡතා’’.

(35) සිඞ්ගං

852. තත්ථ කතමං සිඞ්ගං? යං සිඞ්ගං සිඞ්ගාරතා චාතුරතා චාතුරියං පරික්ඛත්තතා පාරික්ඛත්තියං – ඉදං වුච්චති ‘‘සිඞ්ගං’’.

(36) තින්තිණං

853. තත්ථ ¶ කතමං තින්තිණං? යං තින්තිණං තින්තිණායනා තින්තිණායිතත්තං ලොලුප්පං ලොලුප්පායනා ලොලුප්පායිතත්තං පුච්ඡඤ්ජිකතා සාධුකම්යතා – ඉදං වුච්චති ‘‘තින්තිණං’’.

(37) චාපල්යං

854. තත්ථ ¶ කතමං චාපල්යං? චීවරමණ්ඩනා පත්තමණ්ඩනා සෙනාසනමණ්ඩනා ඉමස්ස වා පූතිකායස්ස බාහිරානං වා පරික්ඛාරානං මණ්ඩනා විභූසනා කෙළනා පරිකෙළනා ගිද්ධිකතා ගිද්ධිකත්තං චපලතා චාපල්යං – ඉදං වුච්චති ‘‘චාපල්යං’’.

(38) අසභාගවුත්ති

855. තත්ථ කතමං අසභාගවුත්ති? මාතරි වා පිතරි වා ජෙට්ඨෙ වා භාතරි වා ආචරියෙසු වා උපජ්ඣායෙ වා බුද්ධෙ වා සාවකෙසු වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙසු ගරුට්ඨානියෙසු විප්පටිකූලග්ගාහිතා විපච්චනීකසාතතා අනාදරියං ¶ අනාදරියතා අගාරවතා අප්පතිස්සවතා – අයං වුච්චති ‘‘අසභාගවුත්ති’’.

(39) අරති

856. තත්ථ කතමා අරති? පන්තෙසු වා සෙනාසනෙසු අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙසු වා අධිකුසලෙසු ධම්මෙසු අරති අරතිතා අනභිරති අනභිරමණා උක්කණ්ඨිතා ¶ පරිතස්සිතා – අයං වුච්චති ‘‘අරති’’.

(40) තන්දී

857. තත්ථ කතමා තන්දී? යා තන්දී තන්දියනා තන්දිමනකතා ආලස්යං ආලස්යායනා ආලස්යායිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘තන්දී’’.

(41) විජම්භිතා

858. තත්ථ ¶ කතමා විජම්භිතා? යා කායස්ස ජම්භනා විජම්භනා ආනමනා විනමනා සන්නමනා පණමනා බ්යාධියකං – අයං වුච්චති ‘‘විජම්භිතා’’.

(42) භත්තසම්මදො

859. තත්ථ කතමො භත්තසම්මදො? යා භුත්තාවිස්ස භත්තමුච්ඡා භත්තකිලමථො භත්තපරිළාහො කායදුට්ඨුල්ලං – අයං වුච්චති ‘‘භත්තසම්මදො’’.

(43) චෙතසො ච ලීනත්තං

860. තත්ථ කතමං චෙතසො ච ලීනත්තං? යා චිත්තස්ස අකල්යතා අකම්මඤ්ඤතා ඔලීයනා සල්ලීයනා ලීනං ලීයනා ලීයිතත්තං ථිනං ථීයනා ථීයිතත්තං චිත්තස්ස – ඉදං වුච්චති ‘‘චෙතසො ච ලීනත්තං’’.

(44) කුහනා

861. තත්ථ කතමා කුහනා? ලාභසක්කාරසිලොකසන්නිස්සිතස්ස පාපිච්ඡස්ස ඉච්ඡාපකතස්ස පච්චයපටිසෙවනසඞ්ඛාතෙන [පච්චයපටිසෙධනසඞ්ඛාතෙන (සී.)] වා සාමන්තජප්පිතෙන වා ඉරියාපථස්ස වා අඨපනා [ආඨපනා (ක.)] ඨපනා සණ්ඨපනා භාකුටිතා භාකුටියං කුහනා කුහායනා කුහිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘කුහනා’’.

(45) ලපනා

862. තත්ථ ¶ කතමා ලපනා? ලාභසක්කාරසිලොකසන්නිස්සිතස්ස පාපිච්ඡස්ස ඉච්ඡාපකතස්ස යා පරෙසං ආලපනා ලපනා සල්ලපනා උල්ලපනා සමුල්ලපනා උන්නහනා සමුන්නහනා උක්කාචනා සමුක්කාචනා අනුප්පියභාණිතා චාටුකම්යතා මුග්ගසූප්යතා පාරිභටයතා – අයං වුච්චති ‘‘ලපනා’’.

(46) නෙමිත්තිකතා

863. තත්ථ ¶ ¶ කතමා නෙමිත්තිකතා? ලාභසක්කාරසිලොකසන්නිස්සිතස්ස පාපිච්ඡස්ස ඉච්ඡාපකතස්ස ¶ යං පරෙසං නිමිත්තං නිමිත්තකම්මං ඔභාසො ඔභාසකම්මං සාමන්තජප්පා පරිකථා – අයං වුච්චති ‘‘නෙමිත්තිකතා’’.

(47) නිප්පෙසිකතා

864. තත්ථ කතමා නිප්පෙසිකතා? ලාභසක්කාරසිලොකසන්නිස්සිතස්ස පාපිච්ඡස්ස ඉච්ඡාපකතස්ස යා පරෙසං අක්කොසනා වම්භනා ගරහණා උක්ඛෙපනා සමුක්ඛෙපනා ඛිපනා සඞ්ඛිපනා පාපනා සම්පාපනා අවණ්ණහාරිකා පරපිට්ඨිමංසිකතා – අයං වුච්චති ‘‘නිප්පෙසිකතා’’.

(48) ලාභෙන ලාභං නිජිගීසනතා

865. තත්ථ කතමා ලාභෙන ලාභං නිජිගීසනතා? ලාභසක්කාරසිලොකසන්නිස්සිතො පාපිච්ඡො ඉච්ඡාපකතො ඉතො ලද්ධං ආමිසං අමුත්ර හරති අමුත්ර වා ලද්ධං ආමිසං ඉධ ආහරති, යා එවරූපා ආමිසස්ස එට්ඨි ගවෙට්ඨි පරියෙට්ඨි එසනා ගවෙසනා පරියෙසනා – අයං වුච්චති ‘‘ලාභෙන ලාභං නිජිගීසනතා’’.

(49) සෙය්යොහමස්මීති මානො

866. තත්ථ කතමො සෙය්යොහමස්මීති මානො? ඉධෙකච්චො ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන [විජ්ජට්ඨානෙන (ස්යා.)] වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වත්ථුනා මානං ජප්පෙති, යො එවරූපො මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං උන්නති උන්නාමො ධජො සම්පග්ගාහො කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘සෙය්යොහමස්මීති මානො’’.

(50) සදිසොහමස්මීති මානො

867. තත්ථ ¶ ¶ කතමො සදිසොහමස්මීති මානො? ඉධෙකච්චො ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා ¶ සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වත්ථුනා මානං ජප්පෙති, යො එවරූපො මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං උන්නති උන්නාමො ධජො සම්පග්ගාහො කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘සදිසොහමස්මීති මානො’’.

(51) හීනොහමස්මීති මානො

868. තත්ථ කතමො හීනොහමස්මීති මානො? ඉධෙකච්චො ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වත්ථුනා ඔමානං ජප්පෙති, යො එවරූපො ඔමානො ඔමඤ්ඤනා ඔමඤ්ඤිතත්තං හීළනා ඔහීළනා ඔහීළිතත්තං අත්තුඤ්ඤා අත්තවඤ්ඤා අත්තපරිභවො – අයං වුච්චති ‘‘හීනොහමස්මීති මානො’’.

(52) සෙය්යස්ස සෙය්යොහමස්මීති මානො

869. තත්ථ ¶ කතමො සෙය්යස්ස සෙය්යොහමස්මීති මානො? ඉධෙකච්චො සෙය්යො හොති ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වත්ථුනා පරෙහි සෙය්යං අත්තානං දහති; සො තං නිස්සාය මානං ජප්පෙති. යො එවරූපො මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං උන්නති ¶ උන්නාමො ධජො සම්පග්ගාහො කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘සෙය්යස්ස සෙය්යොහමස්මීති මානො’’.

(53) සෙය්යස්ස සදිසොහමස්මීති මානො

870. තත්ථ කතමො සෙය්යස්ස සදිසොහමස්මීති මානො? ඉධෙකච්චො සෙය්යො හොති ජාතියා ¶ වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වත්ථුනා පරෙහි සදිසං අත්තානං දහති; සො තං නිස්සාය මානං ජප්පෙති. යො එවරූපො මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං උන්නති උන්නාමො ධජො සම්පග්ගාහො කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘සෙය්යස්ස සදිසොහමස්මීති මානො’’.

(54) සෙය්යස්ස හීනොහමස්මීති මානො

871. තත්ථ කතමො සෙය්යස්ස හීනොහමස්මීති මානො? ඉධෙකච්චො සෙය්යො හොති ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා ¶ වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වත්ථුනා පරෙහි හීනං අත්තානං දහති; සො තං නිස්සාය ඔමානං ජප්පෙති. යො එවරූපො ඔමානො ඔමඤ්ඤනා ඔමඤ්ඤිතත්තං හීළනා ඔහීළනා ඔහීළිතත්තං අත්තුඤ්ඤා අත්තවඤ්ඤා අත්තපරිභවො – අයං වුච්චති ‘‘සෙය්යස්ස හීනොහමස්මීති මානො’’.

(55) සදිසස්ස සෙය්යොහමස්මීති මානො

872. තත්ථ කතමො සදිසස්ස සෙය්යොහමස්මීති මානො? ඉධෙකච්චො සදිසො හොති ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා…පෙ… අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන ¶ වත්ථුනා පරෙහි සෙය්යං අත්තානං දහති; සො තං නිස්සාය මානං ජප්පෙති. යො එවරූපො මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං…පෙ… කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘සදිසස්ස සෙය්යොහමස්මීති මානො’’.

(56) සදිසස්ස සදිසොහමස්මීති මානො

873. තත්ථ කතමො සදිසස්ස සදිසොහමස්මීති මානො? ඉධෙකච්චො සදිසො හොති ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා…පෙ… අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වත්ථුනා පරෙහි සදිසං අත්තානං දහති; සො තං නිස්සාය මානං ජප්පෙති. යො එවරූපො මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං උන්නති උන්නාමො ධජො සම්පග්ගාහො කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘සදිසස්ස සදිසොහමස්මීති මානො’’.

(57) සදිසස්ස හීනොහමස්මීති මානො

874. තත්ථ ¶ කතමො සදිසස්ස හීනොහමස්මීති මානො? ඉධෙකච්චො සදිසො හොති ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා…පෙ… අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වත්ථුනා පරෙහි හීනං අත්තානං දහති; සො තං නිස්සාය ඔමානං ජප්පෙති. යො එවරූපො ඔමානො ඔමඤ්ඤනා ඔමඤ්ඤිතත්තං හීළනා ඔහීළනා ඔහීළිතත්තං අත්තුඤ්ඤා අත්තවඤ්ඤා අත්තපරිභවො – අයං වුච්චති ‘‘සදිසස්ස හීනොහමස්මීති මානො’’.

(58) හීනස්ස සෙය්යොහමස්මීති මානො

875. තත්ථ කතමො හීනස්ස සෙය්යොහමස්මීති මානො? ඉධෙකච්චො හීනො හොති ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා…පෙ… අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වත්ථුනා පරෙහි සෙය්යං අත්තානං දහති; සො තං නිස්සාය මානං ජප්පෙති. යො එවරූපො මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං උන්නති ¶ උන්නාමො ධජො සම්පග්ගාහො කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘හීනස්ස සෙය්යොහමස්මීති මානො’’.

(59) හීනස්ස සදිසොහමස්මීති මානො

876. තත්ථ ¶ කතමො හීනස්ස සදිසොහමස්මීති මානො? ඉධෙකච්චො හීනො හොති ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා…පෙ… අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වත්ථුනා පරෙහි සදිසං අත්තානං දහති; සො තං නිස්සාය මානං ජප්පෙති. යො එවරූපො මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං උන්නති උන්නාමො ධජො ¶ සම්පග්ගාහො කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘හීනස්ස සදිසොහමස්මීති මානො’’.

(60) හීනස්ස හීනොහමස්මීති මානො

877. තත්ථ කතමො හීනස්ස හීනොහමස්මීති මානො? ඉධෙකච්චො හීනො හොති ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා…පෙ… අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වත්ථුනා පරෙහි සදිසං අත්තානං දහති; සො තං නිස්සාය ඔමානං ජප්පෙති. යො එවරූපො ඔමානො ඔමඤ්ඤනා ඔමඤ්ඤිතත්තං හීළනා ¶ ඔහීළනා ඔහීළිතත්තං අත්තුඤ්ඤා අත්තවඤ්ඤා අත්තපරිභවො – අයං වුච්චති ‘‘හීනස්ස හීනොහමස්මීති මානො’’.

(61) මානො

878. තත්ථ කතමො මානො? යො මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං උන්නති උන්නාමො ධජො සම්පග්ගාහො කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘මානො’’.

(62) අතිමානො

879. තත්ථ කතමො අතිමානො? ඉධෙකච්චො ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා…පෙ… අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වත්ථුනා පරෙහි අත්තානං අතිමඤ්ඤති. යො එවරූපො මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං උන්නති උන්නාමො ¶ ධජො සම්පග්ගාහො කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘අතිමානො’’.

(63) මානාතිමානො

880. තත්ථ කතමො මානාතිමානො? ඉධෙකච්චො ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා…පෙ… අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වත්ථුනා පුබ්බකාලං පරෙහි සදිසං අත්තානං දහති, අපරකාලං අත්තානං සෙය්යං දහති. යො එවරූපො මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං උන්නති උන්නාමො ධජො සම්පග්ගාහො කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘මානාතිමානො’’.

(64) ඔමානො

881. තත්ථ කතමො ඔමානො? ඉධෙකච්චො ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන ¶ වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වත්ථුනා ඔමානං ජප්පෙති. යො එවරූපො ඔමානො ඔමඤ්ඤනා ඔමඤ්ඤිතත්තං හීළනා ඔහීළනා ඔහීළිතත්තං අත්තුඤ්ඤා අත්තවඤ්ඤා අත්තපරිභවො – අයං වුච්චති ‘‘ඔමානො’’.

(65) අධිමානො

882. තත්ථ ¶ කතමො අධිමානො? අප්පත්තෙ පත්තසඤ්ඤිතා, අකතෙ කතසඤ්ඤිතා, අනධිගතෙ අධිගතසඤ්ඤිතා, අසච්ඡිකතෙ සච්ඡිකතසඤ්ඤිතා, යො එවරූපො මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං උන්නති උන්නාමො ධජො සම්පග්ගාහො කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘අධිමානො’’.

(66) අස්මිමානො

883. තත්ථ ¶ කතමො අස්මිමානො? රූපං අස්මීති මානො, අස්මීති ඡන්දො ¶ , අස්මීති අනුසයො, වෙදනා…පෙ… සඤ්ඤා…පෙ… සඞ්ඛාරා…පෙ… විඤ්ඤාණං අස්මීති මානො, අස්මීති ඡන්දො, අස්මීති අනුසයො, යො එවරූපො මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං උන්නති උන්නාමො ධජො සම්පග්ගාහො කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘අස්මිමානො’’.

(67) මිච්ඡාමානො

884. තත්ථ කතමො මිච්ඡාමානො? ඉධෙකච්චො පාපකෙන වා කම්මායතනෙන පාපකෙන වා සිප්පායතනෙන පාපකෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන පාපකෙන වා සුතෙන පාපකෙන වා පටිභානෙන පාපකෙන වා සීලෙන පාපකෙන වා වතෙන පාපකෙන වා සීලබ්බතෙන පාපිකාය වා දිට්ඨියා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වත්ථුනා මානං ජප්පෙති, යො එවරූපො මානො මඤ්ඤනා මඤ්ඤිතත්තං උන්නති උන්නාමො ධජො සම්පග්ගාහො කෙතුකම්යතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘මිච්ඡාමානො’’.

(68) ඤාතිවිතක්කො

885. තත්ථ කතමො ඤාතිවිතක්කො? ඤාතකෙ ආරබ්භ ගෙහසිතො තක්කො විතක්කො මිච්ඡාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති ‘‘ඤාතිවිතක්කො’’.

(69) ජනපදවිතක්කො

886. තත්ථ ¶ කතමො ජනපදවිතක්කො? ජනපදං ආරබ්භ ගෙහසිතො තක්කො විතක්කො මිච්ඡාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති ‘‘ජනපදවිතක්කො’’.

(70) අමරවිතක්කො

887. තත්ථ කතමො අමරවිතක්කො? දුක්කරකාරිතාපටිසංයුත්තො වා දිට්ඨිගතපටිසංයුත්තො වා ගෙහසිතො තක්කො විතක්කො මිච්ඡාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති ‘‘අමරවිතක්කො’’.

(71) පරානුද්දයතාපටිසංයුත්තො විතක්කො

888. තත්ථ ¶ කතමො පරානුද්දයතාපටිසංයුත්තො විතක්කො? ඉධෙකච්චො ගිහීහි සංසට්ඨො ¶ විහරති සහනන්දී සහසොකී, සුඛිතෙසු සුඛිතො, දුක්ඛිතෙසු දුක්ඛිතො, උප්පන්නෙසු කිච්චකරණීයෙසු අත්තනා වා යොගං ආපජ්ජති. යො තත්ථ ගෙහසිතො තක්කො විතක්කො මිච්ඡාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති ‘‘පරානුද්දයතාපටිසංයුත්තො විතක්කො’’.

(72) ලාභාදිපටිසංයුත්තො විතක්කො

889. තත්ථ කතමො ලාභසක්කාරසිලොකපටිසංයුත්තො විතක්කො? ලාභසක්කාරසිලොකං ආරබ්භ ගෙහසිතො තක්කො විතක්කො මිච්ඡාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති ‘‘ලාභසක්කාරසිලොකපටිසංයුත්තො විතක්කො’’.

(73) අනවඤ්ඤත්තිපටිසංයුත්තො විතක්කො

890. තත්ථ කතමො අනවඤ්ඤත්තිපටිසංයුත්තො විතක්කො? ඉධෙකච්චො ජාතියා වා ගොත්තෙන වා කොලපුත්තියෙන වා වණ්ණපොක්ඛරතාය වා ධනෙන වා අජ්ඣෙනෙන වා කම්මායතනෙන වා සිප්පායතනෙන වා විජ්ජාට්ඨානෙන වා සුතෙන වා පටිභානෙන වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන වත්ථුනා මා ¶ මං පරෙ ¶ අවජානිංසූති. යො තත්ථ ගෙහසිතො තක්කො විතක්කො මිච්ඡාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති ‘‘අනවඤ්ඤත්තිපටිසංයුත්තො විතක්කො’’.

එකකං.

2. දුකනිද්දෙසො

(1) කොධො ච උපනාහො ච

891. (ක) තත්ථ කතමො කොධො? යො කොධො කුජ්ඣනා කුජ්ඣිතත්තං දොසො දුස්සනා දුස්සිතත්තං බ්යාපත්ති බ්යාපජ්ජනා බ්යාපජ්ජිතත්තං විරොධො පටිවිරොධො චණ්ඩික්කං අසුරොපො අනත්තමනතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘කොධො’’.

(ඛ) තත්ථ කතමො උපනාහො? පුබ්බකාලං කොධො, අපරකාලං උපනාහො. යො එවරූපො උපනාහො උපනය්හනා උපනය්හිතත්තං අට්ඨපනා ඨපනා ¶ සණ්ඨපනා අනුසංසන්දනා අනුප්පබන්ධනා දළ්හීකම්මං කොධස්ස – අයං වුච්චති ‘‘උපනාහො’’.

(2) මක්ඛො ච පළාසො ච

892. (ක) තත්ථ කතමො මක්ඛො? යො මක්ඛො මක්ඛායනා මක්ඛායිතත්තං [මක්ඛියනා මක්ඛියිතත්තං (සී. ක.)] නිට්ඨුරියං නිට්ඨුරියකම්මං – අයං වුච්චති ‘‘මක්ඛො’’.

(ඛ) තත්ථ ¶ කතමො පළාසො? යො පළාසො පළාසායනා [පලාසායනා පලාසායිතත්තං (ස්යා.)] පළාසාහාරො විවාදට්ඨානං යුගග්ගාහො අප්පටිනිස්සග්ගො – අයං වුච්චති ‘‘පළාසො’’.

(3) ඉස්සා ච මච්ඡරියඤ්ච

893. (ක) තත්ථ ¶ කතමා ඉස්සා? යා පරලාභසක්කාරගරුකාරමානනවන්දනපූජනාසු ඉස්සා ඉස්සායනා ඉස්සායිතත්තං උසූයා උසූයනා උසූයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඉස්සා’’.

(ඛ) තත්ථ කතමං මච්ඡරියං? පඤ්ච මච්ඡරියානි – ආවාසමච්ඡරියං, කුලමච්ඡරියං, ලාභමච්ඡරියං, වණ්ණමච්ඡරියං, ධම්මමච්ඡරියං. යං එවරූපං මච්ඡෙරං මච්ඡරායනා මච්ඡරායිතත්තං වෙවිච්ඡං කදරියං කටුකඤ්චුකතා අග්ගහිතත්තං [පග්ගහිතත්තං (සී. ක.) ධ. ස. 1127] චිත්තස්ස – ඉදං වුච්චති ‘‘මච්ඡරියං’’.

(4) මායා ච සාඨෙය්යඤ්ච

894. (ක) තත්ථ කතමා මායා? ඉධෙකච්චො කායෙන දුච්චරිතං චරිත්වා, වාචාය දුච්චරිතං චරිත්වා, මනසා දුච්චරිතං චරිත්වා තස්ස පටිච්ඡාදනහෙතුං පාපිකං ඉච්ඡං පණිදහති. ‘‘මා මං ජඤ්ඤා’’ති ඉච්ඡති. ‘‘මා මං ජඤ්ඤා’’ති සඞ්කප්පෙති. ‘‘මා මං ජඤ්ඤා’’ති වාචං භාසති. ‘‘මා ¶ මං ජඤ්ඤා’’ති කායෙන පරක්කමති. යා එවරූපා මායා මායාවිතා අච්චාසරා වඤ්චනා නිකති විකිරණා පරිහරණා ගූහනා පරිගූහනා ඡාදනා පටිච්ඡාදනා අනුත්තානීකම්මං අනාවිකම්මං වොච්ඡාදනා පාපකිරියා – අයං වුච්චති ‘‘මායා’’.

(ඛ) තත්ථ කතමං සාඨෙය්යං? ඉධෙකච්චො සඨො ¶ හොති පරිසඨො. යං තත්ථ සඨං සඨතා සාඨෙය්යං කක්කරතා කක්කරියං [කක්ඛළතා කක්ඛළියං (ස්යා.)] පරික්ඛත්තතා පාරික්ඛත්තියං – ඉදං වුච්චති ‘‘සාඨෙය්යං’’.

(5) අවිජ්ජා ච භවතණ්හා ච

895. (ක) තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

(ඛ) තත්ථ කතමා භවතණ්හා? යො භවෙසු භවච්ඡන්දො භවරාගො භවනන්දී භවතණ්හා භවසිනෙහො භවපරිළාහො භවමුච්ඡා භවජ්ඣොසානං – අයං වුච්චති ‘‘භවතණ්හා’’.

(6) භවදිට්ඨි ච විභවදිට්ඨි ච

896. (ක) තත්ථ ¶ ¶ කතමා භවදිට්ඨි? ‘‘භවිස්සති අත්තා ච ලොකො චා’’ති – යා එවරූපා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… විපරියාසග්ගාහො – අයං වුච්චති ‘‘භවදිට්ඨි’’.

(ඛ) තත්ථ කතමා විභවදිට්ඨි? ‘‘න භවිස්සති අත්තා ච ලොකො චා’’ති – යා එවරූපා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… විපරියාසග්ගාහො – අයං වුච්චති විභවදිට්ඨි.

(7) සස්සතදිට්ඨි ච උච්ඡෙදදිට්ඨි ච

897. (ක) තත්ථ කතමා සස්සතදිට්ඨි? ‘‘සස්සතො අත්තා ච ලොකො චා’’ති – යා එවරූපා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… විපරියාසග්ගාහො – අයං වුච්චති ‘‘සස්සතදිට්ඨි’’.

(ඛ) තත්ථ කතමා උච්ඡෙදදිට්ඨි? ‘‘උච්ඡිජ්ජිස්සති අත්තා ච ලොකො චා’’ති – යා එවරූපා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… විපරියාසග්ගාහො – අයං වුච්චති ‘‘උච්ඡෙදදිට්ඨි’’.

(8) අන්තවාදිට්ඨි ච අනන්තවාදිට්ඨි ච

898. (ක) තත්ථ ¶ කතමා අන්තවාදිට්ඨි? ‘‘අන්තවා අත්තා ච ලොකො චා’’ති – යා එවරූපා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… විපරියාසග්ගාහො – අයං වුච්චති ‘‘අන්තවාදිට්ඨි’’.

(ඛ) තත්ථ කතමා අනන්තවාදිට්ඨි? ‘‘අනන්තවා අත්තා ච ලොකො චා’’ති – යා එවරූපා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… විපරියාසග්ගාහො ¶ – අයං වුච්චති ‘‘අනන්තවාදිට්ඨි’’.

(9) පුබ්බන්තානුදිට්ඨි ච අපරන්තානුදිට්ඨි ච

899. (ක) තත්ථ කතමා පුබ්බන්තානුදිට්ඨි? පුබ්බන්තං ආරබ්භ යා උප්පජ්ජති දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… විපරියාසග්ගාහො – අයං වුච්චති ‘‘පුබ්බන්තානුදිට්ඨි’’.

(ඛ) තත්ථ ¶ කතමා අපරන්තානුදිට්ඨි? අපරන්තං ආරබ්භ යා උප්පජ්ජති දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… විපරියාසග්ගාහො – අයං වුච්චති ‘‘අපරන්තානුදිට්ඨි’’.

(10) අහිරිකඤ්ච අනොත්තප්පඤ්ච

900. (ක) තත්ථ කතමං අහිරිකං? යං න හිරීයති හිරියිතබ්බෙන, න හිරීයති පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං සමාපත්තියා – ඉදං වුච්චති ‘‘අහිරිකං’’.

(ඛ) තත්ථ කතමං අනොත්තප්පං? යං න ඔත්තප්පති ඔත්තප්පිතබ්බෙන න ඔත්තප්පති පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං සමාපත්තියා – ඉදං වුච්චති ‘‘අනොත්තප්පං’’.

(11) දොවචස්සතා ච පාපමිත්තතා ච

901. (ක) තත්ථ කතමා දොවචස්සතා? සහධම්මිකෙ වුච්චමානෙ දොවචස්සායං දොවචස්සියං දොවචස්සතා විප්පටිකුලග්ගාහිතා විපච්චනීකසාතතා අනාදරියං අනාදරතා අගාරවතා අප්පතිස්සවතා – අයං වුච්චති ‘‘දොවචස්සතා’’.

(ඛ) තත්ථ ¶ කතමා පාපමිත්තතා? යෙ තෙ පුග්ගලා අස්සද්ධා දුස්සීලා අප්පස්සුතා මච්ඡරිනො දුප්පඤ්ඤා, යා තෙසං සෙවනා නිසෙවනා සංසෙවනා භජනා සම්භජනා භත්ති සම්භත්ති සම්පවඞ්කතා – අයං වුච්චති ‘‘පාපමිත්තතා’’.

(12) අනජ්ජවො ච අමද්දවො ච

902. (ක) තත්ථ කතමො අනජ්ජවො? යො අනජ්ජවො අනජ්ජවතා ජිම්හතා වඞ්කතා කුටිලතා – අයං වුච්චති ‘‘අනජ්ජවො’’.

(ඛ) තත්ථ කතමො අමද්දවො ¶ ? යා අමුදුතා අමද්දවතා කක්ඛළියං ඵාරුසියං කක්ඛළතා කඨිනතා [කථිනතා (ස්යා. ක.)] උජුචිත්තතා අමුදුතා – අයං වුච්චති ‘‘අමද්දවො’’.

(13) අක්ඛන්ති ච අසොරච්චඤ්ච

903. (ක) තත්ථ ¶ ¶ කතමා අක්ඛන්ති? යා අක්ඛන්ති අක්ඛමනතා අනධිවාසනතා චණ්ඩික්කං අසුරොපො අනත්තමනතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘අක්ඛන්ති’’.

(ඛ) තත්ථ කතමං අසොරච්චං? කායිකො වීතික්කමො වාචසිකො වීතික්කමො කායිකවාචසිකො වීතික්කමො – ඉදං වුච්චති ‘‘අසොරච්චං’’. සබ්බම්පි දුස්සීල්යං අසොරච්චං.

(14) අසාඛල්යඤ්ච අප්පටිසන්ථාරො ච

904. (ක) තත්ථ කතමං අසාඛල්යං? යා සා වාචා කණ්ඩකා කක්කසා පරකටුකා පරාභිසජ්ජනී කොධසාමන්තා අසමාධිසංවත්තනිකා තථාරූපිං වාචං භාසිතා හොති. යා තත්ථ අසණ්හවාචතා අසඛිලවාචතා ඵරුසවාචතා – ඉදං වුච්චති ‘‘අසාඛල්යං’’.

(ඛ) තත්ථ කතමො අප්පටිසන්ථාරො [අප්පටිසන්ධාරො (ක.)]? ද්වෙ පටිසන්ථාරා – ආමිසපටිසන්ථාරො ච ධම්මපටිසන්ථාරො ච. ඉධෙකච්චො අප්පටිසන්ථාරකො හොති ආමිසපටිසන්ථාරෙන වා ධම්මපටිසන්ථාරෙන වා – අයං වුච්චති ‘‘අප්පටිසන්ථාරො’’.

(15) ඉන්ද්රියෙසු අගුත්තද්වාරතා ච භොජනෙ අමත්තඤ්ඤුතා ච

905. (ක) තත්ථ කතමා ඉන්ද්රියෙසු අගුත්තද්වාරතා? ඉධෙකච්චො චක්ඛුනා රූපං දිස්වා නිමිත්තග්ගාහී හොති අනුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං, තස්ස සංවරාය න පටිපජ්ජති, න රක්ඛති චක්ඛුන්ද්රියං, චක්ඛුන්ද්රියෙ න සංවරං ආපජ්ජති. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ¶ ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ¶ ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය නිමිත්තග්ගාහී හොති අනුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං මනින්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං, තස්ස සංවරාය න පටිපජ්ජති, න රක්ඛති මනින්ද්රියං, මනින්ද්රියෙ න සංවරං ආපජ්ජති ¶ . යා ඉමෙසං ඡන්නං ඉන්ද්රියානං අගුත්ති අගොපනා අනාරක්ඛො අසංවරො – අයං වුච්චති ‘‘ඉන්ද්රියෙසු අගුත්තද්වාරතා’’.

(ඛ) තත්ථ කතමා භොජනෙ අමත්තඤ්ඤුතා? ඉධෙකච්චො අප්පටිසඞ්ඛා අයොනිසො ආහාරං ආහාරෙති දවාය මදාය මණ්ඩනාය විභූසනාය. යා තත්ථ අසන්තුට්ඨිතා අමත්තඤ්ඤුතා අප්පටිසඞ්ඛා භොජනෙ – අයං වුච්චති ‘‘භොජනෙ අමත්තඤ්ඤුතා.’’

(16) මුට්ඨස්සච්චඤ්ච අසම්පජඤ්ඤඤ්ච

906. (ක) තත්ථ කතමං මුට්ඨස්සච්චං? යා අස්සති අනනුස්සති අප්පටිස්සති අස්සති අස්සරණතා අධාරණතා පිලාපනතා සම්මුසනතා – ඉදං වුච්චති ‘‘මුට්ඨස්සච්චං’’.

(ඛ) තත්ථ ¶ කතමං අසම්පජඤ්ඤං? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – ඉදං වුච්චති ‘‘අසම්පජඤ්ඤං’’.

(17) සීලවිපත්ති ච දිට්ඨිවිපත්ති ච

907. (ක) තත්ථ කතමා සීලවිපත්ති? යො කායිකො වීතික්කමො වාචසිකො වීතික්කමො කායිකවාචසිකො වීතික්කමො – අයං වුච්චති ‘‘සීලවිපත්ති’’. සබ්බම්පි දුස්සීල්යං සීලවිපත්ති.

(ඛ) තත්ථ කතමා දිට්ඨිවිපත්ති? ‘‘නත්ථි දින්නං, නත්ථි යිට්ඨං…පෙ… යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තී’’ති – යා එවරූපා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… විපරියාසග්ගාහො ¶ – අයං වුච්චති ‘‘දිට්ඨිවිපත්ති’’. සබ්බාපි මිච්ඡාදිට්ඨි දිට්ඨිවිපත්ති.

(18) අජ්ඣත්තසංයොජනඤ්ච බහිද්ධාසංයොජනඤ්ච

908. (ක) තත්ථ ¶ කතමං අජ්ඣත්තසංයොජනං? පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානි – අජ්ඣත්තසංයොජනං. (ඛ) පඤ්චුද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි – බහිද්ධාසංයොජනං.

දුකං.

3. තිකනිද්දෙසො

(1) තීණි අකුසලමූලානි

909. තත්ථ ¶ කතමානි තීණි අකුසලමූලානි? ලොභො, දොසො, මොහො.

(ක) තත්ථ කතමො ලොභො? යො රාගො සාරාගො අනුනයො අනුරොධො නන්දී නන්දිරාගො චිත්තස්ස සාරාගො ඉච්ඡා මුච්ඡා අජ්ඣොසානං ගෙධො පරිගෙධො සඞ්ගො පඞ්කො එජා මායා ජනිකා සඤ්ජනනී සිබ්බිනී ජාලිනී සරිතා විසත්තිකා සොතං විසටා [විසදා (සී. ක.) ධ. ස. 1141] ආයූහනී [ආයූහිනී (ක.)] දුතියා පණිධි භවනෙත්ති වනං වනථො සන්ථවො [සන්ධවො (ක.)] සිනෙහො අපෙක්ඛා පටිබන්ධු ආසා ආසීසනා ආසීසිතත්තං [ආසිංසනා ආසිංසිතත්තං (සී. ස්යා.)] රූපාසා සද්දාසා ගන්ධාසා රසාසා ඵොට්ඨබ්බාසා ලාභාසා ධනාසා පුත්තාසා ජීවිතාසා ජප්පා අභිජප්පා ජප්පනා ජප්පිතත්තං ලොලුප්පං ලොලුප්පායනා ලොලුප්පායිතත්තං පුච්ඡඤ්ජිකතා සාධුකම්යතා අධම්මරාගො විසමලොභො නිකන්ති නිකාමනා ¶ පත්ථනා පිහනා සම්පත්ථනා කාමතණ්හා භවතණ්හා විභවතණ්හා රූපතණ්හා අරූපතණ්හා නිරොධතණ්හා සද්දතණ්හා රූපතණ්හා ගන්ධතණ්හා රසතණ්හා ඵොට්ඨබ්බතණ්හා ධම්මතණ්හා ඔඝො යොගො ගන්ථො උපාදානං ආවරණං නීවරණං ඡදනං බන්ධනං උපක්කිලෙසො ¶ අනුසයො පරියුට්ඨානං ලතා වෙවිච්ඡං දුක්ඛමූලං දුක්ඛනිදානං දුක්ඛප්පභවො මාරපාසො මාරබළිසං මාරවිසයො තණ්හානදී තණ්හාජාලං තණ්හාගද්දුලං තණ්හාසමුද්දො අභිජ්ඣා ලොභො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘ලොභො’’.

(ඛ) තත්ථ ¶ කතමො දොසො? ‘‘අනත්ථං මෙ අචරී’’ති ආඝාතො ජායති, ‘‘අනත්ථං මෙ චරතී’’ති ආඝාතො ජායති, ‘‘අනත්ථං මෙ චරිස්සතී’’ති ආඝාතො ජායති, ‘‘පියස්ස මෙ මනාපස්ස අනත්ථං අචරි’’…පෙ… අනත්ථං චරති…පෙ… ‘‘අනත්ථං චරිස්සතී’’ති ආඝාතො ජායති, ‘‘අප්පියස්ස මෙ අමනාපස්ස අත්ථං අචරි’’…පෙ… අත්ථං චරති…පෙ… ‘‘අත්ථං චරිස්සතී’’ති ආඝාතො ජායති, අට්ඨානෙ වා පන ආඝාතො ජායති. යො එවරූපො චිත්තස්ස ආඝාතො පටිඝාතො පටිඝං පටිවිරොධො කොපො පකොපො සම්පකොපො දොසො පදොසො සම්පදොසො චිත්තස්ස බ්යාපත්ති මනොපදොසො කොධො කුජ්ඣනා කුජ්ඣිතත්තං දොසො දුස්සනා දුස්සිතත්තං ¶ බ්යාපත්ති බ්යාපජ්ජනා බ්යාපජ්ජිතත්තං විරොධො පටිවිරොධො චණ්ඩික්කං අසුරොපො අනත්තමනතා චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘දොසො’’.

(ග) තත්ථ කතමො මොහො? දුක්ඛෙ අඤ්ඤාණං, දුක්ඛසමුදයෙ අඤ්ඤාණං, දුක්ඛනිරොධෙ අඤ්ඤාණං, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අඤ්ඤාණං, පුබ්බන්තෙ අඤ්ඤාණං, අපරන්තෙ අඤ්ඤාණං, පුබ්බන්තාපරන්තෙ අඤ්ඤාණං, ඉදප්පච්චයතා පටිච්චසමුප්පන්නෙසු ධම්මෙසු අඤ්ඤාණං, යං එවරූපං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘මොහො’’. ඉමානි තීණි අකුසලමූලානි.

(2) තයො අකුසලවිතක්කා

910. තත්ථ ¶ කතමෙ තයො අකුසලවිතක්කා? කාමවිතක්කො, බ්යාපාදවිතක්කො, විහිංසාවිතක්කො.

(ක) තත්ථ කතමො කාමවිතක්කො? කාමපටිසංයුත්තො තක්කො විතක්කො මිච්ඡාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති ‘‘කාමවිතක්කො’’.

(ඛ) තත්ථ ¶ කතමො බ්යාපාදවිතක්කො? බ්යාපාදපටිසංයුත්තො තක්කො විතක්කො මිච්ඡාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති ‘‘බ්යාපාදවිතක්කො’’.

(ග) තත්ථ ¶ කතමො විහිංසාවිතක්කො? විහිංසාපටිසංයුත්තො තක්කො විතක්කො මිච්ඡාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති ‘‘විහිංසාවිතක්කො’’. ඉමෙ තයො අකුසලවිතක්කා.

(3) තිස්සො අකුසලසඤ්ඤා

911. තත්ථ කතමා තිස්සො අකුසලසඤ්ඤා? කාමසඤ්ඤා, බ්යාපාදසඤ්ඤා, විහිංසාසඤ්ඤා.

(ක) තත්ථ කතමා කාමසඤ්ඤා? කාමපටිසංයුත්තා සඤ්ඤා සඤ්ජානනා සඤ්ජානිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘කාමසඤ්ඤා’’.

(ඛ) තත්ථ කතමා බ්යාපාදසඤ්ඤා? බ්යාපාදපටිසංයුත්තා සඤ්ඤා සඤ්ජානනා සඤ්ජානිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘බ්යාපාදසඤ්ඤා’’.

(ග) තත්ථ කතමා විහිංසාසඤ්ඤා? විහිංසාපටිසංයුත්තා සඤ්ඤා සඤ්ජානනා සඤ්ජානිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘විහිංසාසඤ්ඤා’’. ඉමා තිස්සො අකුසලසඤ්ඤා.

(4) තිස්සො අකුසලධාතුයො

912. තත්ථ කතමා තිස්සො අකුසලධාතුයො? කාමධාතු, බ්යාපාදධාතු, විහිංසාධාතු.

තත්ථ ¶ කතමා කාමධාතු? කාමවිතක්කො කාමධාතු. බ්යාපාදවිතක්කො බ්යාපාදධාතු. විහිංසාවිතක්කො විහිංසාධාතු.

(ක) තත්ථ කතමො කාමවිතක්කො? කාමපටිසංයුත්තො තක්කො විතක්කො මිච්ඡාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති ‘‘කාමවිතක්කො’’.

(ඛ) තත්ථ කතමො බ්යාපාදවිතක්කො ¶ ? බ්යාපාදපටිසංයුත්තො තක්කො විතක්කො මිච්ඡාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති ‘‘බ්යාපාදවිතක්කො’’.

(ග) තත්ථ ¶ කතමො විහිංසාවිතක්කො? විහිංසාපටිසංයුත්තො තක්කො විතක්කො මිච්ඡාසඞ්කප්පො – අයං වුච්චති ‘‘විහිංසාවිතක්කො’’. ඉමා තිස්සො අකුසලධාතුයො.

(5) තීණි දුච්චරිතානි

913. තත්ථ කතමානි තීණි දුච්චරිතානි? කායදුච්චරිතං, වචීදුච්චරිතං, මනොදුච්චරිතං.

(ක) තත්ථ කතමං කායදුච්චරිතං? පාණාතිපාතො, අදින්නාදානං, කාමෙසුමිච්ඡාචාරො – ඉදං වුච්චති ‘‘කායදුච්චරිතං’’.

(ඛ) තත්ථ කතමං වචීදුච්චරිතං? මුසාවාදො, පිසුණා වාචා, ඵරුසා වාචා, සම්ඵප්පලාපො – ඉදං වුච්චති ‘‘වචීදුච්චරිතං’’.

(ග) තත්ථ කතමං මනොදුච්චරිතං? අභිජ්ඣා ¶ , බ්යාපාදො, මිච්ඡාදිට්ඨි – ඉදං වුච්චති ‘‘මනොදුච්චරිතං’’.

(ක-ග) තත්ථ කතමං කායදුච්චරිතං? අකුසලං කායකම්මං කායදුච්චරිතං, අකුසලං වචීකම්මං වචීදුච්චරිතං, අකුසලං මනොකම්මං මනොදුච්චරිතං.

තත්ථ කතමං අකුසලං කායකම්මං? අකුසලා කායසඤ්චෙතනා අකුසලං කායකම්මං, අකුසලා වචීසඤ්චෙතනා අකුසලං වචීකම්මං, අකුසලා මනොසඤ්චෙතනා අකුසලං මනොකම්මං. ඉමානි තීණි දුච්චරිතානි.

(6) තයො ආසවා

914. තත්ථ කතමෙ තයො ආසවා? කාමාසවො, භවාසවො, අවිජ්ජාසවො.

(ක) තත්ථ කතමො කාමාසවො? යො කාමෙසු කාමච්ඡන්දො කාමරාගො කාමනන්දී කාමතණ්හා ¶ කාමසිනෙහො කාමපරිළාහො කාමමුච්ඡා කාමජ්ඣොසානං – අයං වුච්චති ‘‘කාමාසවො’’.

(ඛ) තත්ථ ¶ කතමො භවාසවො? යො භවෙසු භවච්ඡන්දො…පෙ… භවජ්ඣොසානං – අයං වුච්චති ‘‘භවාසවො’’.

(ග) තත්ථ කතමො අවිජ්ජාසවො? දුක්ඛෙ අඤ්ඤාණං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී ¶ මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාසවො’’. ඉමෙ තයො ආසවා.

(7) තීණි සංයොජනානි

915. තත්ථ කතමානි තීණි සංයොජනානි? සක්කායදිට්ඨි, විචිකිච්ඡා, සීලබ්බතපරාමාසො.

(ක) තත්ථ කතමා සක්කායදිට්ඨි? ඉධ අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො අරියධම්මෙ අවිනීතො, සප්පුරිසානං අදස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස අකොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො – රූපං අත්තතො සමනුපස්සති රූපවන්තං වා අත්තානං අත්තනි වා රූපං රූපස්මිං වා අත්තානං. වෙදනං…පෙ… සඤ්ඤං…පෙ… සඞ්ඛාරෙ…පෙ… විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං අත්තනි වා විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. යා එවරූපා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… විපරියාසග්ගාහො – අයං වුච්චති ‘‘සක්කායදිට්ඨි’’.

(ඛ) තත්ථ කතමා විචිකිච්ඡා? සත්ථරි කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති, ධම්මෙ කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති, සඞ්ඝෙ කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති, සික්ඛාය කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති, පුබ්බන්තෙ කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති, අපරන්තෙ කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති, පුබ්බන්තාපරන්තෙ කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති ¶ , ඉදප්පච්චයතාපටිච්චසමුප්පන්නෙසු ධම්මෙසු කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති. යා එවරූපා කඞ්ඛා කඞ්ඛායනා කඞ්ඛායිතත්තං ථම්භිතත්තං චිත්තස්ස මනොවිලෙඛො – අයං වුච්චති ‘‘විචිකිච්ඡා’’.

(ග) තත්ථ ¶ කතමො සීලබ්බතපරාමාසො? ‘‘ඉතො බහිද්ධා සමණබ්රාහ්මණානං සීලෙන සුද්ධි වතෙන සුද්ධි සීලබ්බතෙන සුද්ධී’’ති – යා එවරූපා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… විපරියාසග්ගාහො – අයං වුච්චති ‘‘සීලබ්බතපරාමාසො’’. ඉමානි තීණි ¶ සංයොජනානි.

(8) තිස්සො තණ්හා

916. තත්ථ කතමා තිස්සො තණ්හා? කාමතණ්හා, භවතණ්හා, විභවතණ්හා.

තත්ථ කතමා භවතණ්හා? භවදිට්ඨිසහගතො රාගො සාරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘භවතණ්හා’’.

තත්ථ ¶ කතමා විභවතණ්හා? උච්ඡෙදදිට්ඨිසහගතො රාගො සාරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘විභවතණ්හා’’. අවසෙසා තණ්හා කාමතණ්හා.

තත්ථ කතමා කාමතණ්හා? කාමධාතුපටිසංයුත්තො රාගො සාරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘කාමතණ්හා’’.

( ) [(තත්ථ කතමා භවතණ්හා)] රූපධාතුඅරූපධාතුපටිසංයුත්තො රාගො සාරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘භවතණ්හා’’.

( ) [(තත්ථ කතමා විභවතණ්හා) (?)] උච්ඡෙදදිට්ඨිසහගතො රාගො සාරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘විභවතණ්හා’’. ඉමා තිස්සො තණ්හා.

(9) අපරාපි තිස්සො තණ්හා

917. තත්ථ ¶ කතමා අපරාපි තිස්සො තණ්හා? කාමතණ්හා, රූපතණ්හා, අරූපතණ්හා.

(ක) තත්ථ කතමා කාමතණ්හා? කාමධාතුපටිසංයුත්තො රාගො සාරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘කාමතණ්හා’’.

(ඛ) තත්ථ ¶ ¶ කතමා රූපතණ්හා? රූපධාතුපටිසංයුත්තො රාගො සාරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘රූපතණ්හා’’.

(ග) තත්ථ කතමා අරූපතණ්හා? අරූපධාතුපටිසංයුත්තො රාගො සාරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘අරූපතණ්හා’’. ඉමා තිස්සො තණ්හා.

(10) අපරාපි තිස්සො තණ්හා

918. තත්ථ කතමා අපරාපි තිස්සො තණ්හා? රූපතණ්හා, අරූපතණ්හා, නිරොධතණ්හා.

(ක) තත්ථ කතමා රූපතණ්හා? රූපධාතුපටිසංයුත්තො රාගො සාරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘රූපතණ්හා’’.

(ඛ) තත්ථ කතමා අරූපතණ්හා? අරූපධාතුපටිසංයුත්තො රාගො සාරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘අරූපතණ්හා’’.

(ග) තත්ථ කතමා නිරොධතණ්හා? උච්ඡෙදදිට්ඨිසහගතො රාගො සාරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘නිරොධතණ්හා’’. ඉමා තිස්සො තණ්හා.

(11) තිස්සො එසනා

919. තත්ථ ¶ කතමා තිස්සො එසනා? කාමෙසනා, භවෙසනා, බ්රහ්මචරියෙසනා.

(ක) තත්ථ කතමා කාමෙසනා? යො කාමෙසු කාමච්ඡන්දො…පෙ… කාමජ්ඣොසානං – අයං වුච්චති ‘‘කාමෙසනා’’.

(ඛ) තත්ථ කතමා භවෙසනා? යො භවෙසු භවච්ඡන්දො…පෙ… භවජ්ඣොසානං – අයං වුච්චති ‘‘භවෙසනා’’.

(ග) තත්ථ ¶ කතමා බ්රහ්මචරියෙසනා? ‘‘සස්සතො ලොකො’’ති වා, ‘‘අසස්සතො ලොකො’’ති – වා…පෙ… ‘‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති වා යා එවරූපා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… විපරියාසග්ගාහො – අයං වුච්චති ‘‘බ්රහ්මචරියෙසනා’’.

(ක) තත්ථ කතමා කාමෙසනා, කාමරාගො, තදෙකට්ඨං අකුසලං කායකම්මං වචීකම්මං මනොකම්මං – අයං වුච්චති ‘‘කාමෙසනා’’.

(ඛ) තත්ථ කතමා භවෙසනා, භවරාගො තදෙකට්ඨං අකුසලං කායකම්මං වචීකම්මං මනොකම්මං – අයං වුච්චති ‘‘භවෙසනා’’.

(ග) තත්ථ කතමා බ්රහ්මචරියෙසනා, අන්තග්ගාහිකා ¶ දිට්ඨි තදෙකට්ඨං අකුසලං කායකම්මං වචීකම්මං මනොකම්මං – අයං වුච්චති ‘‘බ්රහ්මචරියෙසනා’’. ඉමා තිස්සො එසනා.

(12) තිස්සො විධා

920. තත්ථ ¶ කතමා තිස්සො විධා? ‘‘සෙය්යොහමස්මී’’ති විධා, ‘‘සදිසොහමස්මී’’ති විධා, ‘‘හීනොහමස්මී’’ති විධා – ඉමා තිස්සො විධා.

(13) තීණි භයානි

921. තත්ථ කතමානි තීණි භයානි? ජාතිභයං, ජරාභයං, මරණභයං.

(ක) තත්ථ කතමං ජාතිභයං? ජාතිං පටිච්ච භයං භයානකං ඡම්භිතත්තං ලොමහංසො චෙතසො උත්රාසො – ඉදං වුච්චති ‘‘ජාතිභයං’’.

(ඛ) තත්ථ කතමං ජරාභයං? ජරං පටිච්ච භයං භයානකං ඡම්භිතත්තං ලොමහංසො චෙතසො උත්රාසො – ඉදං වුච්චති ‘‘ජරාභයං’’.

(ග) තත්ථ ¶ ¶ කතමං මරණභයං? මරණං පටිච්ච භයං භයානකං ඡම්භිතත්තං ලොමහංසො චෙතසො උත්රාසො – ඉදං වුච්චති ‘‘මරණභයං’’. ඉමානි තීණි භයානි.

(14) තීණි තමානි

922. තත්ථ කතමානි තීණි තමානි? අතීතං වා අද්ධානං ආරබ්භ කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති න සම්පසීදති, අනාගතං වා අද්ධානං ආරබ්භ කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති න සම්පසීදති, එතරහි වා පච්චුප්පන්නං අද්ධානං ආරබ්භ කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති න සම්පසීදති – ඉමානි තීණි තමානි.

(15) තීණි තිත්ථායතනානි

923. තත්ථ කතමානි තීණි තිත්ථායතනානි? ඉධෙකච්චො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවංවාදී හොති එවංදිට්ඨී – ‘‘යං කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, සබ්බං තං පුබ්බෙ කතහෙතූ’’ති; ඉධ පනෙකච්චො සමණො ¶ වා බ්රාහ්මණො වා එවංවාදී හොති එවංදිට්ඨී – ‘‘යං කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, සබ්බං තං ඉස්සරනිම්මානහෙතූ’’ති; ඉධ පනෙකච්චො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවංවාදී හොති එවංදිට්ඨී – ‘‘යං කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං ¶ වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, සබ්බං තං අහෙතු අප්පච්චයා’’ති – ඉමානි තීණි තිත්ථායතනානි.

(16) තයො කිඤ්චනා

924. තත්ථ කතමෙ තයො කිඤ්චනා [කතමානි තීණි කිඤ්චනානි (?) දී. නි. 3.305]? රාගො කිඤ්චනං, දොසො කිඤ්චනං, මොහො කිඤ්චනං – ඉමෙ තයො කිඤ්චනා.

(17) තීණි අඞ්ගණානි

තත්ථ කතමානි තීණි අඞ්ගණානි? රාගො අඞ්ගණං, දොසො අඞ්ගණං, මොහො අඞ්ගණං – ඉමානි තීණි අඞ්ගණානි.

(18) තීණි මලානි

තත්ථ ¶ කතමානි තීණි මලානි? රාගො මලං, දොසො මලං, මොහො මලං – ඉමානි තීණි මලානි.

(19) තීණි විසමානි

තත්ථ කතමානි තීණි විසමානි? රාගො විසමං, දොසො විසමං, මොහො විසමං – ඉමානි තීණි විසමානි.

(20) අපරානිපි තීණි විසමානි

තත්ථ කතමානි අපරානිපි තීණි විසමානි? කායවිසමං, වචීවිසමං, මනොවිසමං – ඉමානි තීණි විසමානි.

(21) තයො අග්ගී

තත්ථ ¶ කතමෙ තයො අග්ගී? රාගග්ගි, දොසග්ගි, මොහග්ගි – ඉමෙ තයො අග්ගී.

(22) තයො කසාවා

තත්ථ කතමෙ තයො කසාවා? රාගකසාවො, දොසකසාවො, මොහකසාවො – ඉමෙ තයො කසාවා.

(23) අපරෙපි තයො කසාවා

තත්ථ කතමෙ අපරෙපි තයො කසාවා? කායකසාවො, වචීකසාවො, මනොකසාවො – ඉමෙ තයො කසාවා.

(24. ක) අස්සාදදිට්ඨි

925. තත්ථ ¶ කතමා අස්සාදදිට්ඨි? ඉධෙකච්චො සමණො වා බ්රාහ්මණො ¶ වා එවංවාදී හොති එවංදිට්ඨී – ‘‘නත්ථි කාමෙසු දොසො’’ති. සො කාමෙසු පාතබ්යතං ආපජ්ජති. අයං වුච්චති ‘‘අස්සාදදිට්ඨි’’.

(ඛ) අත්තානුදිට්ඨි

තත්ථ කතමා අත්තානුදිට්ඨි? ඉධ අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො අරියධම්මෙ අවිනීතො, සප්පුරිසානං අදස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස අකොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො – රූපං අත්තතො සමනුපස්සති රූපවන්තං වා අත්තානං අත්තනි වා රූපං රූපස්මිං වා අත්තානං. වෙදනං…පෙ… සඤ්ඤං…පෙ… සඞ්ඛාරෙ…පෙ… විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං අත්තනි වා විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. යා එවරූපා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… විපරියාසග්ගාහො – අයං වුච්චති ‘‘අත්තානුදිට්ඨි’’.

(ග) මිච්ඡාදිට්ඨි

තත්ථ ¶ කතමා මිච්ඡාදිට්ඨි? ‘‘නත්ථි දින්නං, නත්ථි යිට්ඨං…පෙ… යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තී’’ති – යා එවරූපා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… විපරියාසග්ගාහො – අයං වුච්චති ‘‘මිච්ඡාදිට්ඨි’’. සස්සතදිට්ඨි අස්සාදදිට්ඨි, සක්කායදිට්ඨි අත්තානුදිට්ඨි, උච්ඡෙදදිට්ඨි මිච්ඡාදිට්ඨි.

(25. ක) අරති

926. තත්ථ කතමා අරති? පන්තෙසු වා සෙනාසනෙසු අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙසු වා අධිකුසලෙසු ධම්මෙසු අරති අරතිතා අනභිරති අනභිරමණා උක්කණ්ඨිතා පරිතස්සිතා – අයං වුච්චති ‘‘අරති’’.

(ඛ) විහෙසා

තත්ථ ¶ කතමා විහෙසා? ඉධෙකච්චො පාණිනා වා ලෙඩ්ඩුනා වා දණ්ඩෙන වා සත්ථෙන වා රජ්ජුයා වා අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන සත්තෙ විහෙඨෙති, යා එවරූපා හෙඨනා විහෙඨනා ¶ හිංසනා විහිංසනා රොසනා විරොසනා පරූපඝාතො – අයං වුච්චති ‘‘විහෙසා’’.

(ග) අධම්මචරියා

තත්ථ ¶ කතමා අධම්මචරියා? කායෙන අධම්මචරියාවිසමචරියා, වාචාය අධම්මචරියාවිසමචරියා, මනසා අධම්මචරියාවිසමචරියා – අයං වුච්චති ‘‘අධම්මචරියා’’.

(26. ක) දොවචස්සතා

927. තත්ථ කතමා දොවචස්සතා? සහධම්මිකෙ වුච්චමානෙ දොවචස්සායං දොවචස්සියං දොවචස්සතා විප්පටිකුලග්ගාහිතා විපච්චනීකසාතතා අනාදරියං අනාදරතා අගාරවතා අප්පතිස්සවතා – අයං වුච්චති ‘‘දොවචස්සතා’’.

(ඛ) පාපමිත්තතා

තත්ථ කතමා පාපමිත්තතා? යෙ තෙ පුග්ගලා අස්සද්ධා දුස්සීලා අප්පස්සුතා මච්ඡරිනො දුප්පඤ්ඤා, යා තෙසං සෙවනා නිසෙවනා සංසෙවනා භජනා සම්භජනා භත්ති සම්භත්ති තංසම්පවඞ්කතා – අයං වුච්චති ‘‘පාපමිත්තතා’’.

(ග) නානත්තසඤ්ඤා

තත්ථ කතමා නානත්තසඤ්ඤා? කාමසඤ්ඤා, බ්යාපාදසඤ්ඤා, විහිංසාසඤ්ඤා – අයං වුච්චති ‘‘නානත්තසඤ්ඤා’’. සබ්බාපි අකුසලා සඤ්ඤා නානත්තසඤ්ඤා.

(27. ක) උද්ධච්චං

928. තත්ථ ¶ කතමං උද්ධච්චං? යං චිත්තස්ස උද්ධච්චං අවූපසමො චෙතසො වික්ඛෙපො භන්තත්තං චිත්තස්ස – ඉදං වුච්චති ‘‘උද්ධච්චං’’.

(ඛ) කොසජ්ජං

තත්ථ කතමං කොසජ්ජං? කායදුච්චරිතෙ වා වචීදුච්චරිතෙ වා මනොදුච්චරිතෙ වා පඤ්චසු ¶ වා කාමගුණෙසු චිත්තස්ස වොස්සග්ගො වොස්සග්ගානුප්පදානං කුසලානං ධම්මානං භාවනාය අසක්කච්චකිරියතා අසාතච්චකිරියතා අනට්ඨිතකිරියතා ඔලීනවුත්තිතා නික්ඛිත්තඡන්දතා නික්ඛිත්තධුරතා අනාසෙවනා අභාවනා අබහුලීකම්මං අනධිට්ඨානං අනනුයොගො පමාදො – ඉදං වුච්චති ¶ ‘‘කොසජ්ජං’’.

(ග) පමාදො

තත්ථ කතමො පමාදො? කායදුච්චරිතෙ වා වචීදුච්චරිතෙ වා මනොදුච්චරිතෙ වා පඤ්චසු වා කාමගුණෙසු චිත්තස්ස වොස්සග්ගො වොස්සග්ගානුප්පදානං කුසලානං ධම්මානං භාවනාය අසක්කච්චකිරියතා අසාතච්චකිරියතා අනට්ඨිතකිරියතා ඔලීනවුත්තිතා නික්ඛිත්තඡන්දතා නික්ඛිත්තධුරතා අනාසෙවනා අභාවනා අබහුලීකම්මං අනධිට්ඨානං අනනුයොගො පමාදො, යො එවරූපො පමාදො පමජ්ජනා පමජ්ජිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘පමාදො’’.

(28. ක) අසන්තුට්ඨිතා

929. තත්ථ ¶ කතමා අසන්තුට්ඨිතා? ඉතරීතරචීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙහි පඤ්චහි වා කාමගුණෙහි අසන්තුට්ඨස්ස භිය්යොකම්යතා, යා එවරූපා ඉච්ඡා ඉච්ඡාගතා අසන්තුට්ඨිතා රාගො සාරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘අසන්තුට්ඨිතා’’.

(ඛ) අසම්පජඤ්ඤතා

තත්ථ ¶ කතමා අසම්පජඤ්ඤතා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අසම්පජඤ්ඤතා’’.

(ග) මහිච්ඡතා

තත්ථ කතමා මහිච්ඡතා? ඉතරීතරචීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙහි පඤ්චහි වා කාමගුණෙහි අසන්තුට්ඨස්ස භිය්යොකම්යතා, යා එවරූපා ඉච්ඡා ඉච්ඡාගතා මහිච්ඡතා රාගො සාරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘මහිච්ඡතා’’.

(29. ක) අහිරිකං

930. තත්ථ කතමං අහිරිකං? යං න හිරීයති හිරීයිතබ්බෙන, න හිරීයති පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං සමාපත්තියා – ඉදං වුච්චති ‘‘අහිරිකං’’.

(ඛ) අනොත්තප්පං

තත්ථ කතමං අනොත්තප්පං? යං න ඔත්තප්පති ඔත්තප්පිතබ්බෙන, න ¶ ඔත්තප්පති පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං සමාපත්තියා – ඉදං වුච්චති ‘‘අනොත්තප්පං’’.

(ග) පමාදො

තත්ථ කතමො පමාදො? කායදුච්චරිතෙ වා වචීදුච්චරිතෙ වා මනොදුච්චරිතෙ වා පඤ්චසු වා කාමගුණෙසු චිත්තස්ස වොස්සග්ගො වොස්සග්ගානුප්පදානං ¶ කුසලානං ධම්මානං භාවනාය අසක්කච්චකිරියතා අසාතච්චකිරියතා අනට්ඨිතකිරියතා ඔලීනවුත්තිතා නික්ඛිත්තඡන්දතා නික්ඛිත්තධුරතා අනාසෙවනා අභාවනා අබහුලීකම්මං අනධිට්ඨානං අනනුයොගො පමාදො, යො එවරූපො පමාදො පමජ්ජනා පමජ්ජිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘පමාදො’’.

(30. ක) අනාදරියං

931. තත්ථ ¶ කතමං අනාදරියං? යං අනාදරියං අනාදරතා අගාරවතා අප්පතිස්සවතා අනද්දා අනද්දායනා අනද්දායිතත්තං [අනාදා අනාදායනා අනාදායිතත්තං (ස්යා.)] අසීල්යං අචිත්තීකාරො – ඉදං වුච්චති ‘‘අනාදරියං’’.

(ඛ) දොවචස්සතා

තත්ථ කතමා දොවචස්සතා? සහධම්මිකෙ වුච්චමානෙ දොවචස්සායං දොවචස්සියං දොවචස්සතා විප්පටිකුලග්ගාහිතා විපච්චනීකසාතතා අනාදරියං ¶ අනාදරතා අගාරවතා අප්පතිස්සවතා – අයං වුච්චති ‘‘දොවචස්සතා’’.

(ග) පාපමිත්තතා

තත්ථ කතමා පාපමිත්තතා? යෙ තෙ පුග්ගලා අස්සද්ධා දුස්සීලා අප්පස්සුතා මච්ඡරිනො දුප්පඤ්ඤා, යා තෙසං සෙවනා නිසෙවනා සංසෙවනා පටිසෙවනා භජනා සම්භජනා භත්ති සම්භත්ති තංසම්පවඞ්කතා – අයං වුච්චති ‘‘පාපමිත්තතා’’.

(31. ක) අස්සද්ධියං

932. තත්ථ කතමං අස්සද්ධියං? ඉධෙකච්චො අස්සද්ධො හොති, න සද්දහති බුද්ධං වා ධම්මං වා සඞ්ඝං වා, යං එවරූපං අස්සද්ධියං අස්සද්දහනා අනොකප්පනා අනභිප්පසාදො – ඉදං වුච්චති ‘‘අස්සද්ධියං’’.

(ඛ) අවදඤ්ඤුතා

තත්ථ ¶ කතමා අවදඤ්ඤුතා? පඤ්ච මච්ඡරියානි – ආවාසමච්ඡරියං, කුලමච්ඡරියං, ලාභමච්ඡරියං, වණ්ණමච්ඡරියං, ධම්මමච්ඡරියං. යං එවරූපං මච්ඡෙරං මච්ඡරායනා මච්ඡරායිතත්තං වෙවිච්ඡං කදරියං කටුකඤ්චුකතා අග්ගහිතත්තං චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘අවදඤ්ඤුතා’’.

(ග) කොසජ්ජං

තත්ථ ¶ කතමං කොසජ්ජං? කායදුච්චරිතෙ වා වචීදුච්චරිතෙ වා මනොදුච්චරිතෙ වා පඤ්චසු වා කාමගුණෙසු චිත්තස්ස වොස්සග්ගො, වොස්සග්ගානුප්පදානං කුසලානං ධම්මානං, භාවනාය අසක්කච්චකිරියතා අසාතච්චකිරියතා අනට්ඨිතකිරියතා ඔලීනවුත්තිතා නික්ඛිත්තඡන්දතා ¶ නික්ඛිත්තධුරතා අනාසෙවනා අභාවනා අබහුලීකම්මං අනධිට්ඨානං අනනුයොගො පමාදො – ඉදං වුච්චති ‘‘කොසජ්ජං’’.

(32. ක) උද්ධච්චං

933. තත්ථ කතමං උද්ධච්චං? යං චිත්තස්ස උද්ධච්චං අවූපසමො චෙතසො වික්ඛෙපො භවන්තත්තං චිත්තස්ස – ඉදං වුච්චති ‘‘උද්ධච්චං’’.

(ඛ) අසංවරො

තත්ථ කතමො අසංවරො? ඉධෙකච්චො චක්ඛුනා රූපං දිස්වා නිමිත්තග්ගාහී හොති අනුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං, තස්ස සංවරාය න පටිපජ්ජති, න රක්ඛති චක්ඛුන්ද්රියං, චක්ඛුන්ද්රියෙ න සංවරං ආපජ්ජති. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය නිමිත්තග්ගාහී හොති අනුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං මනින්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ¶ ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං, තස්ස සංවරාය ¶ න පටිපජ්ජති, න රක්ඛති මනින්ද්රියං, මනින්ද්රියෙ න සංවරං ආපජ්ජති – අයං වුච්චති ‘‘අසංවරො’’.

(ග) දුස්සීල්යං

තත්ථ කතමං දුස්සීල්යං? කායිකො වීතික්කමො, වාචසිකො වීතික්කමො, කායිකවාචසිකො වීතික්කමො – ඉදං වුච්චති ‘‘දුස්සීල්යං’’.

(33. ක) අරියානං අදස්සනකම්යතා

934. තත්ථ ¶ කතමා අරියානං අදස්සනකම්යතා? තත්ථ කතමෙ අරියා? අරියා වුච්චන්ති බුද්ධා ච බුද්ධසාවකා ච. යා ඉමෙසං අරියානං අදස්සනකම්යතා අදට්ඨුකම්යතා අසමෙතුකම්යතා අසමාගන්තුකම්යතා – අයං වුච්චති ‘‘අරියානං අදස්සනකම්යතා’’.

(ඛ) සද්ධම්මං අසොතුකම්යතා

තත්ථ කතමා සද්ධම්මං අසොතුකම්යතා? තත්ථ කතමො සද්ධම්මො? චත්තාරො සතිපට්ඨානා, චත්තාරො සම්මප්පධානා, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා, පඤ්චින්ද්රියානි, පඤ්ච බලානි, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො – අයං වුච්චති ‘‘සද්ධම්මො’’. යා ඉමස්ස සද්ධම්මස්ස අසොතුකම්යතා අසවනකම්යතා අනුග්ගහෙතුකම්යතා අධාරෙතුකම්යතා – අයං වුච්චති ‘‘සද්ධම්මං අසොතුකම්යතා’’.

(ග) උපාරම්භචිත්තතා

තත්ථ කතමා උපාරම්භචිත්තතා? තත්ථ ¶ කතමො උපාරම්භො? යො උපාරම්භො අනුපාරම්භො උපාරම්භනා අනුපාරම්භනා අනුපාරම්භිතත්තං උඤ්ඤා අවඤ්ඤා පරිභවො රන්ධගවෙසිතා – අයං වුච්චති ‘‘උපාරම්භචිත්තතා’’.

(34. ක) මුට්ඨස්සච්චං

935. තත්ථ කතමං මුට්ඨස්සච්චං? යා අස්සති අනනුස්සති අප්පටිස්සති අස්සති අස්සරණතා අධාරණතා පිලාපනතා සම්මුසනතා – ඉදං වුච්චති ‘‘මුට්ඨස්සච්චං’’.

(ඛ) අසම්පජඤ්ඤං

තත්ථ කතමං අසම්පජඤ්ඤං? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං ¶ …පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – ඉදං වුච්චති ‘‘අසම්පජඤ්ඤං’’.

(ග) චෙතසො වික්ඛෙපො

තත්ථ ¶ කතමො චෙතසො වික්ඛෙපො? යං චිත්තස්ස උද්ධච්චං අවූපසමො චෙතසො වික්ඛෙපො භන්තත්තං චිත්තස්ස – අයං වුච්චති ‘‘චෙතසො වික්ඛෙපො’’.

(35. ක) අයොනිසො මනසිකාරො

936. තත්ථ කතමො අයොනිසො මනසිකාරො? අනිච්චෙ ‘‘නිච්ච’’න්ති අයොනිසො මනසිකාරො, දුක්ඛෙ ‘‘සුඛ’’න්ති අයොනිසො මනසිකාරො, අනත්තනි ‘‘අත්තා’’ති අයොනිසො මනසිකාරො, අසුභෙ ¶ ‘‘සුභ’’න්ති අයොනිසො මනසිකාරො, සච්චවිප්පටිකුලෙන වා චිත්තස්ස ආවට්ටනා අනාවට්ටනා ආභොගො සමන්නාහාරො මනසිකාරො – අයං වුච්චති ‘‘අයොනිසො මනසිකාරො’’.

(ඛ) කුම්මග්ගසෙවනා

තත්ථ කතමා කුම්මග්ගසෙවනා? තත්ථ කතමො කුම්මග්ගො? මිච්ඡාදිට්ඨි, මිච්ඡාසඞ්කප්පො, මිච්ඡාවාචා, මිච්ඡාකම්මන්තො, මිච්ඡාආජීවො, මිච්ඡාවායාමො, මිච්ඡාසති, මිච්ඡාසමාධි – අයං වුච්චති ‘‘කුම්මග්ගො’’. යා ඉමස්ස කුම්මග්ගස්ස සෙවනා නිසෙවනා සංසෙවනා භජනා සම්භජනා භත්ති සම්භත්ති තංසම්පවඞ්කතා – අයං වුච්චති ‘‘කුම්මග්ගසෙවනා’’.

(ග) චෙතසො ච ලීනත්තං

තත්ථ කතමං චෙතසො ච ලීනත්තං? යා චිත්තස්ස අකල්යතා අකම්මඤ්ඤතා ඔලීයනා සල්ලීයනා ලීනං ලීයනා ලීයිතත්තං ථිනං ථියනා ථියිතත්තං චිත්තස්ස – ඉදං වුච්චති ‘‘චෙතසො ච ලීනත්තං’’.

තිකං.

4. චතුක්කනිද්දෙසො

(1) චත්තාරො ආසවා

937. තත්ථ ¶ කතමෙ චත්තාරො ආසවා? කාමාසවො, භවාසවො, දිට්ඨාසවො, අවිජ්ජාසවො.

(ක) කාමාසවො

තත්ථ කතමො කාමාසවො? යො ¶ කාමෙසු කාමච්ඡන්දො ¶ කාමරාගො කාමනන්දී කාමතණ්හා කාමසිනෙහො කාමපරිළාහො කාමමුච්ඡා කාමජ්ඣොසානං – අයං වුච්චති ‘‘කාමාසවො’’.

(ඛ) භවාසවො

තත්ථ කතමො භවාසවො? යො භවෙසු භවච්ඡන්දො…පෙ… භවජ්ඣොසානං – අයං වුච්චති ‘‘භවාසවො’’.

(ග) දිට්ඨාසවො

තත්ථ කතමො දිට්ඨාසවො? ‘‘සස්සතො ලොකො’’ති වා, ‘‘අසස්සතො ලොකො’’ති වා, ‘‘අන්තවා ලොකො’’ති වා, ‘‘අනන්තවා ලොකො’’ති වා, ‘‘තං ජීවං තං සරීර’’න්ති වා, ‘‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’’න්ති වා, ‘‘හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති වා, ‘‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති වා, ‘‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති වා, ‘‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති වා. යා එවරූපා දිට්ඨි ¶ දිට්ඨිගතං…පෙ… විපරියාසග්ගාහො – අයං වුච්චති ‘‘දිට්ඨාසවො’’. සබ්බාපි මිච්ඡාදිට්ඨි දිට්ඨාසවො.

(ඝ) අවිජ්ජාසවො

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාසවො? දුක්ඛෙ අඤ්ඤාණං, දුක්ඛසමුදයෙ අඤ්ඤාණං ¶ , දුක්ඛනිරොධෙ අඤ්ඤාණං, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අඤ්ඤාණං, පුබ්බන්තෙ අඤ්ඤාණං, අපරන්තෙ අඤ්ඤාණං, පුබ්බන්තාපරන්තෙ අඤ්ඤාණං, ඉදප්පච්චයතා පටිච්චසමුප්පන්නෙසු ධම්මෙසු අඤ්ඤාණං. යං එවරූපං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාසවො’’. ඉමෙ චත්තාරො ආසවා.

(2-5) චත්තාරො ගන්ථාදී

938. තත්ථ කතමෙ චත්තාරො ගන්ථා ¶ …පෙ… ¶ චත්තාරො ඔඝා…පෙ… චත්තාරො යොගා…පෙ… චත්තාරි උපාදානානි? කාමුපාදානං, දිට්ඨුපාදානං, සීලබ්බතුපාදානං, අත්තවාදුපාදානං.

(ක) කාමුපාදානං

තත්ථ කතමං කාමුපාදානං? යො කාමෙසු කාමච්ඡන්දො…පෙ… කාමජ්ඣොසානං – ඉදං වුච්චති ‘‘කාමුපාදානං’’.

(ඛ) දිට්ඨුපාදානං

තත්ථ කතමං දිට්ඨුපාදානං? ‘‘නත්ථි දින්නං, නත්ථි යිට්ඨං…පෙ… යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තී’’ති. යා එවරූපා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… විපරියාසග්ගාහො – ඉදං වුච්චති ‘‘දිට්ඨුපාදානං’’. ඨපෙත්වා සීලබ්බතුපාදානඤ්ච අත්තවාදුපාදානඤ්ච සබ්බාපි මිච්ඡාදිට්ඨි දිට්ඨුපාදානං.

(ග) සීලබ්බතුපාදානං

තත්ථ කතමං සීලබ්බතුපාදානං? ඉතො බහිද්ධා සමණබ්රාහ්මණානං සීලෙන සුද්ධි වතෙන සුද්ධි සීලබ්බතෙන සුද්ධීති. යා එවරූපා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… විපරියාසග්ගාහො – ඉදං වුච්චති ‘‘සීලබ්බතුපාදානං’’.

(ඝ) අත්තවාදුපාදානං

තත්ථ ¶ කතමං අත්තවාදුපාදානං? ඉධ අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො අරියධම්මෙ අවිනීතො, සප්පුරිසානං අදස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස අකොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො – රූපං අත්තතො සමනුපස්සති රූපවන්තං වා අත්තානං ¶ අත්තනි වා රූපං රූපස්මිං වා අත්තානං. වෙදනං…පෙ… සඤ්ඤං…පෙ… සඞ්ඛාරෙ…පෙ… විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං අත්තනි වා විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. යා එවරූපා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… විපරියාසග්ගාහො – ඉදං වුච්චති ‘‘අත්තවාදුපාදානං’’. ඉමානි චත්තාරි උපාදානානි.

(6) චත්තාරො තණ්හුප්පාදා

939. තත්ථ ¶ කතමෙ චත්තාරො තණ්හුප්පාදා? චීවරහෙතු වා භික්ඛුනො තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, පිණ්ඩපාතහෙතු වා භික්ඛුනො තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, සෙනාසනහෙතු වා භික්ඛුනො තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, ඉතිභවාභවහෙතු වා භික්ඛුනො තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති – ඉමෙ චත්තාරො තණ්හුප්පාදා.

(7) චත්තාරි අගතිගමනානි

තත්ථ කතමානි චත්තාරි අගතිගමනානි? ඡන්දාගතිං ¶ ගච්ඡති, දොසාගතිං ගච්ඡති, මොහාගතිං ගච්ඡති, භයාගතිං ගච්ඡති. යා එවරූපා අගති අගතිගමනං ඡන්දගමනං වග්ගගමනං වාරිගමනං – ඉමානි චත්තාරි අගතිගමනානි.

(8) චත්තාරො විපරියාසා

තත්ථ ¶ කතමෙ චත්තාරො විපරියාසා? අනිච්චෙ ‘‘නිච්ච’’න්ති සඤ්ඤාවිපරියාසො චිත්තවිපරියාසො දිට්ඨිවිපරියාසො, දුක්ඛෙ ‘‘සුඛ’’න්ති සඤ්ඤාවිපරියාසො චිත්තවිපරියාසො දිට්ඨිවිපරියාසො, අනත්තනි ‘‘අත්තා’’ති සඤ්ඤාවිපරියාසො චිත්තවිපරියාසො දිට්ඨිවිපරියාසො, අසුභෙ ‘‘සුභ’’න්ති සඤ්ඤාවිපරියාසො චිත්තවිපරියාසො දිට්ඨිවිපරියාසො – ඉමෙ චත්තාරො විපරියාසා.

(9) චත්තාරො අනරියවොහාරා

තත්ථ ¶ කතමෙ චත්තාරො අනරියවොහාරා? අදිට්ඨෙ දිට්ඨවාදිතා, අස්සුතෙ සුතවාදිතා, අමුතෙ මුතවාදිතා, අවිඤ්ඤාතෙ විඤ්ඤාතවාදිතා – ඉමෙ චත්තාරො අනරියවොහාරා.

(10) අපරෙපි චත්තාරො අනරියවොහාරා

තත්ථ කතමෙ අපරෙපි චත්තාරො අනරියවොහාරා? දිට්ඨෙ අදිට්ඨවාදිතා, සුතෙ අස්සුතවාදිතා, මුතෙ අමුතවාදිතා, විඤ්ඤාතෙ අවිඤ්ඤාතවාදිතා – ඉමෙ චත්තාරො අනරියවොහාරා.

(11) චත්තාරි දුච්චරිතානි

තත්ථ කතමානි චත්තාරි දුච්චරිතානි? පාණාතිපාතො, අදින්නාදානං, කාමෙසුමිච්ඡාචාරො, මුසාවාදො – ඉමානි චත්තාරි දුච්චරිතානි.

(12) අපරානිපි චත්තාරි දුච්චරිතානි

තත්ථ කතමානි අපරානිපි චත්තාරි දුච්චරිතානි? මුසාවාදො, පිසුණා වාචා, ඵරුසා වාචා, සම්ඵප්පලාපො – ඉමානි චත්තාරි දුච්චරිතානි.

(13) චත්තාරි භයානි

තත්ථ කතමානි චත්තාරි භයානි? ජාතිභයං, ජරාභයං, බ්යාධිභයං, මරණභයං – ඉමානි චත්තාරි භයානි.

(14) අපරානිපි චත්තාරි භයානි

තත්ථ ¶ කතමානි අපරානිපි චත්තාරි භයානි? රාජභයං, චොරභයං, අග්ගිභයං, උදකභයං – ඉමානි චත්තාරි භයානි.

තත්ථ ¶ කතමානි අපරානිපි චත්තාරි භයානි? ඌමිභයං, කුම්භීලභයං [කුම්භීරභයං, කුම්භීළභයං (?) (කුම්භ + ඊර + අ = භය)], ආවට්ටභයං, සුසුකාභයං – ඉමානි චත්තාරි භයානි.

තත්ථ කතමානි අපරානිපි චත්තාරි භයානි? අත්තානුවාදභයං, පරානුවාදභයං, දණ්ඩභයං, දුග්ගතිභයං – ඉමානි චත්තාරි භයානි.

(15) චතස්සො දිට්ඨියො

තත්ථ ¶ කතමා චතස්සො දිට්ඨියො? ‘‘සයඞ්කතං සුඛදුක්ඛ’’න්ති සච්චතො ථෙතතො දිට්ඨි උප්පජ්ජති, ‘‘පරඞ්කතං සුඛදුක්ඛ’’න්ති සච්චතො ථෙතතො දිට්ඨි ¶ උප්පජ්ජති, ‘‘සයඞ්කතඤ්ච පරඞ්කතඤ්ච සුඛදුක්ඛ’’න්ති සච්චතො ථෙතතො දිට්ඨි උප්පජ්ජති, ‘‘අසයඞ්කාරං අපරඞ්කාරං අධිච්චසමුප්පන්නං සුඛදුක්ඛ’’න්ති සච්චතො ථෙතතො දිට්ඨි උප්පජ්ජති – ඉමා චතස්සො දිට්ඨියො.

චතුක්කං.

5. පඤ්චකනිද්දෙසො

(1) පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානි

940. තත්ථ කතමානි පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානි? සක්කායදිට්ඨි, විචිකිච්ඡා, සීලබ්බතපරාමාසො, කාමච්ඡන්දො, බ්යාපාදො – ඉමානි පඤ්චොරම්භාගියානි සංයොජනානි.

(2) පඤ්චුද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි

තත්ථ කතමානි පඤ්චුද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි? රූපරාගො, අරූපරාගො, මානො, උද්ධච්චං, අවිජ්ජා – ඉමානි පඤ්චුද්ධම්භාගියානි සංයොජනානි.

(3) පඤ්ච මච්ඡරියානි

තත්ථ ¶ කතමානි පඤ්ච මච්ඡරියානි? ආවාසමච්ඡරියං, කුලමච්ඡරියං, ලාභමච්ඡරියං, වණ්ණමච්ඡරියං, ධම්මමච්ඡරියං – ඉමානි පඤ්ච මච්ඡරියානි.

(4) පඤ්ච සඞ්ගා

තත්ථ කතමෙ පඤ්ච සඞ්ගා? රාගසඞ්ගො, දොසසඞ්ගො, මොහසඞ්ගො, මානසඞ්ගො, දිට්ඨිසඞ්ගො – ඉමෙ පඤ්ච සඞ්ගා.

(5) පඤ්ච සල්ලා

තත්ථ කතමෙ පඤ්ච සල්ලා? රාගසල්ලං, දොසසල්ලං, මොහසල්ලං, මානසල්ලං, දිට්ඨිසල්ලං – ඉමෙ පඤ්ච සල්ලා.

(6) පඤ්ච චෙතොඛිලා

941. තත්ථ කතමෙ පඤ්ච චෙතොඛිලා? සත්ථරි කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති ¶ න සම්පසීදති, ධම්මෙ කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති න සම්පසීදති, සඞ්ඝෙ ¶ කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති න සම්පසීදති, සික්ඛාය කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති න සම්පසීදති, සබ්රහ්මචාරීසු කුපිතො හොති අනත්තමනො ආහතචිත්තො ඛිලජාතො – ඉමෙ පඤ්ච චෙතොඛිලා.

(7) පඤ්ච චෙතසො විනිබන්ධා

තත්ථ කතමෙ පඤ්ච චෙතසො විනිබන්ධා? කාමෙ අවීතරාගො හොති අවිගතච්ඡන්දො අවිගතපෙමො අවිගතපිපාසො අවිගතපරිළාහො අවිගතතණ්හො; කායෙ අවීතරාගො හොති… රූපෙ අවීතරාගො හොති… යාවදත්ථං ¶ උදරාවදෙහකං භුඤ්ජිත්වා සෙය්යසුඛං පස්සසුඛං මිද්ධසුඛං අනුයුත්තො විහරති; අඤ්ඤතරං දෙවනිකායං පණිධාය බ්රහ්මචරියං චරති – ‘‘ඉමිනාහං සීලෙන වා ¶ වතෙන වා තපෙන වා බ්රහ්මචරියෙන වා දෙවො වා භවිස්සාමි දෙවඤ්ඤතරො වා’’ති – ඉමෙ පඤ්ච චෙතසොවිනිබන්ධා.

(8) පඤ්ච නීවරණානි

තත්ථ කතමානි පඤ්ච නීවරණානි? කාමච්ඡන්දනීවරණං, බ්යාපාදනීවරණං, ථිනමිද්ධනීවරණං, උද්ධච්චකුක්කුච්චනීවරණං, විචිකිච්ඡානීවරණං – ඉමානි පඤ්ච නීවරණානි.

(9) පඤ්ච කම්මානි ආනන්තරිකානි

තත්ථ කතමානි පඤ්ච කම්මානි ආනන්තරිකානි? මාතා ජීවිතා වොරොපිතා හොති, පිතා ජීවිතා වොරොපිතො හොති, අරහන්තො ජීවිතා වොරොපිතො හොති, දුට්ඨෙන චිත්තෙන තථාගතස්ස ලොහිතං උප්පාදිතං හොති ¶ , සඞ්ඝො භින්නො හොති – ඉමානි පඤ්ච කම්මානි ආනන්තරිකානි.

(10) පඤ්ච දිට්ඨියො

තත්ථ කතමා පඤ්ච දිට්ඨියො? ‘‘සඤ්ඤී අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’’ති ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති, ‘‘අසඤ්ඤී අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’’ති ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති, ‘‘නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’’ති ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති, සතො වා පන සත්තස්ස උච්ඡෙදං විනාසං විභවං පඤ්ඤාපෙන්ති, දිට්ඨධම්මනිබ්බානං වා පනෙකෙ අභිවදන්ති – ඉමා පඤ්ච දිට්ඨියො.

(11) පඤ්ච වෙරා

942. තත්ථ කතමෙ පඤ්ච වෙරා? පාණාතිපාතො, අදින්නාදානං, කාමෙසුමිච්ඡාචාරො, මුසාවාදො, සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා – ඉමෙ පඤ්ච වෙරා.

(12) පඤ්ච බ්යසනා

තත්ථ ¶ ¶ කතමෙ පඤ්ච බ්යසනා? ඤාතිබ්යසනං, භොගබ්යසනං, රොගබ්යසනං, සීලබ්යසනං, දිට්ඨිබ්යසනං – ඉමෙ පඤ්ච බ්යසනා.

(13) පඤ්ච අක්ඛන්තියා ආදීනවා

තත්ථ කතමෙ පඤ්ච අක්ඛන්තියා ආදීනවා? බහුනො ජනස්ස අප්පියො හොති අමනාපො, වෙරබහුලො ච හොති, වජ්ජබහුලො ච, සම්මූළ්හො කාලඞ්කරොති, කායස්ස භෙදා ¶ පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජති – ඉමෙ පඤ්ච අක්ඛන්තියා ආදීනවා.

(14) පඤ්ච භයානි

තත්ථ කතමානි පඤ්ච භයානි? ආජීවකභයං, අසිලොකභයං, පරිසසාරජ්ජභයං, මරණභයං, දුග්ගතිභයං – ඉමානි පඤ්ච භයානි.

(15) පඤ්ච දිට්ඨධම්මනිබ්බානවාදා

943. තත්ථ කතමෙ පඤ්ච දිට්ඨධම්මනිබ්බානවාදා?

(ක) ඉධෙකච්චො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවංවාදී හොති එවංදිට්ඨි [එවංදිට්ඨි (ස්යා.)] – ‘‘යතො ඛො, භො ¶ , අයං අත්තා පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරෙති, එත්තාවතා ඛො, භො, අයං අත්තා පරමදිට්ඨධම්මනිබ්බානප්පත්තො හොතී’’ති. ඉත්ථෙකෙ සතො සත්තස්ස පරමදිට්ඨධම්මනිබ්බානං පඤ්ඤපෙන්ති.

(ඛ) තමඤ්ඤො එවමාහ – ‘‘අත්ථි ඛො, භො, එසො අත්තා යං ත්වං වදෙසි නෙසො නත්ථීති වදාමි. නො ච ඛො, භො, අයං අත්තා එත්තාවතා පරමදිට්ඨධම්මනිබ්බානප්පත්තො හොති. තං කිස්ස හෙතු? කාමා හි, භො, අනිච්චා දුක්ඛා විපරිණාමධම්මා. තෙසං විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා. යතො ඛො, භො, අයං අත්තා ¶ විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, එත්තාවතා ඛො, භො, අයං අත්තා පරමදිට්ඨධම්මනිබ්බානප්පත්තො හොතී’’ති. ඉත්ථෙකෙ සතො සත්තස්ස පරමදිට්ඨධම්මනිබ්බානං පඤ්ඤපෙන්ති.

(ග) තමඤ්ඤො එවමාහ – ‘‘අත්ථි ඛො, භො, එසො අත්තා යං ත්වං වදෙසි. නෙසො නත්ථීති වදාමි. නො ච ඛො, භො, අයං අත්තා එත්තාවතා පරමදිට්ඨධම්මනිබ්බානප්පත්තො හොති. තං කිස්ස හෙතු? යදෙව තත්ථ විතක්කිතං විචාරිතං එතෙන එතං ඔළාරිකං අක්ඛායති. යතො ඛො, භො, අයං අත්තා විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, එත්තාවතා ඛො, භො, අයං අත්තා පරමදිට්ඨධම්මනිබ්බානප්පත්තො හොතී’’ති. ඉත්ථෙකෙ සතො සත්තස්ස පරමදිට්ඨධම්මනිබ්බානං පඤ්ඤපෙන්ති.

(ඝ) තමඤ්ඤො ¶ එවමාහ – ‘‘අත්ථි ඛො, භො, එසො අත්තා යං ත්වං වදෙසි. නෙසො නත්ථීති වදාමි. නො ච ඛො, භො, අයං අත්තා එත්තාවතා පරමදිට්ඨධම්මනිබ්බානප්පත්තො ¶ හොති. තං කිස්ස හෙතු? යදෙව තත්ථ පීතිගතං චෙතසො උප්පිලාවිතං, එතෙන එතං ඔළාරිකං අක්ඛායති. යතො ඛො, භො, අයං අත්තා පීතියා ච විරාගා…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, එත්තාවතා ඛො, භො, අයං අත්තා පරමදිට්ඨධම්මනිබ්බානප්පත්තො ¶ හොතී’’ති. ඉත්ථෙකෙ සතො සත්තස්ස පරමදිට්ඨධම්මනිබ්බානං පඤ්ඤපෙන්ති.

(ඞ) තමඤ්ඤො එවමාහ – ‘‘අත්ථි ඛො, භො, එසො අත්තා යං ත්වං වදෙසි. නෙසො නත්ථීති වදාමි. නො ච ඛො, භො, අයං අත්තා එත්තාවතා පරමදිට්ඨධම්මනිබ්බානප්පත්තො හොති. තං කිස්ස හෙතු? යදෙව තත්ථ සුඛපීති චෙතසො ආභොගො, එතෙන එතං ඔළාරිකං අක්ඛායති. යතො ඛො, භො, අයං අත්තා සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, එත්තාවතා ඛො, භො, අයං අත්තා පරමදිට්ඨධම්මනිබ්බානප්පත්තො හොතී’’ති. ඉත්ථෙකෙ සතො සත්තස්ස පරමදිට්ඨධම්මනිබ්බානං පඤ්ඤපෙන්ති. ඉමෙ පඤ්ච දිට්ඨධම්මනිබ්බානවාදා.

පඤ්චකං.

6. ඡක්කනිද්දෙසො

(1) ඡ විවාදමූලානි

944. තත්ථ ¶ කතමානි ඡ විවාදමූලානි? කොධො, මක්ඛො, ඉස්සා, සාඨෙය්යං, පාපිච්ඡතා, සන්දිට්ඨිපරාමාසිතා – ඉමානි ඡ විවාදමූලානි.

(2) ඡ ඡන්දරාගා

තත්ථ කතමෙ ඡ ඡන්දරාගා? ඡන්දරාගා ගෙහසිතා ධම්මා. මනාපියෙසු රූපෙසු ගෙහසිතො රාගො සාරාගො චිත්තස්ස සාරාගො, මනාපියෙසු සද්දෙසු…පෙ… මනාපියෙසු ගන්ධෙසු…පෙ… මනාපියෙසු රසෙසු…පෙ… මනාපියෙසු ඵොට්ඨබ්බෙසු…පෙ… මනාපියෙසු ධම්මෙසු ගෙහසිතො රාගො ¶ සාරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – ඉමෙ ඡ ඡන්දරාගා.

(3) ඡ විරොධවත්ථූනි

තත්ථ කතමානි ඡ විරොධවත්ථූනි? අමනාපියෙසු රූපෙසු චිත්තස්ස ආඝාතො පටිඝාතො චණ්ඩික්කං අසුරොපො අනත්තමනතා චිත්තස්ස, අමනාපියෙසු සද්දෙසු…පෙ… අමනාපියෙසු ගන්ධෙසු…පෙ… අමනාපියෙසු රසෙසු…පෙ… අමනාපියෙසු ඵොට්ඨබ්බෙසු…පෙ… අමනාපියෙසු ධම්මෙසු චිත්තස්ස ¶ ආඝාතො පටිඝාතො චණ්ඩික්කං අසුරොපො අනත්තමනතා චිත්තස්ස – ඉමානි ඡ විරොධවත්ථූනි.

(4) ඡ තණ්හාකායා

තත්ථ කතමෙ ඡ තණ්හාකායා? රූපතණ්හා, සද්දතණ්හා, ගන්ධතණ්හා, රසතණ්හා, ඵොට්ඨබ්බතණ්හා, ධම්මතණ්හා – ඉමෙ ඡ තණ්හාකායා.

(5) ඡ අගාරවා

945. තත්ථ ¶ ¶ කතමෙ ඡ අගාරවා? සත්ථරි අගාරවො විහරති අප්පතිස්සො, ධම්මෙ අගාරවො විහරති අප්පතිස්සො, සඞ්ඝෙ අගාරවො විහරති අප්පතිස්සො, සික්ඛාය අගාරවො විහරති අප්පතිස්සො, අප්පමාදෙ අගාරවො විහරති අප්පතිස්සො, පටිසන්ථාරෙ අගාරවො විහරති අප්පතිස්සො – ඉමෙ ඡ අගාරවා.

(6) ඡ පරිහානියා ධම්මා

තත්ථ කතමෙ ඡ පරිහානියා ධම්මා? කම්මාරාමතා, භස්සාරාමතා, නිද්දාරාමතා, සඞ්ගණිකාරාමතා, සංසග්ගාරාමතා, පපඤ්චාරාමතා – ඉමෙ ඡ පරිහානියා ධම්මා.

(7) අපරෙපි ඡ පරිහානියා ධම්මා

946. තත්ථ කතමෙ අපරෙපි ඡ පරිහානියා ධම්මා? කම්මාරාමතා, භස්සාරාමතා, නිද්දාරාමතා, සඞ්ගණිකාරාමතා, දොවචස්සතා, පාපමිත්තතා – ඉමෙ ඡ පරිහානියා ධම්මා.

(8) ඡ සොමනස්සුපවිචාරා

තත්ථ ¶ කතමෙ ඡ සොමනස්සුපවිචාරා? චක්ඛුනා රූපං දිස්වා සොමනස්සට්ඨානියං රූපං උපවිචරති, සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය සොමනස්සට්ඨානියං ධම්මං උපවිචරති – ඉමෙ ඡ සොමනස්සුපවිචාරා.

(9) ඡ දොමනස්සුපවිචාරා

තත්ථ කතමෙ ඡ දොමනස්සුපවිචාරා? චක්ඛුනා රූපං දිස්වා දොමනස්සට්ඨානියං රූපං උපවිචරති, සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ජිව්හාය රසං සායිත්වා ¶ …පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය දොමනස්සට්ඨානියං ධම්මං උපවිචරති – ඉමෙ ඡ දොමනස්සුපවිචාරා.

(10) ඡ උපෙක්ඛුපවිචාරා

තත්ථ කතමෙ ඡ උපෙක්ඛුපවිචාරා? චක්ඛුනා රූපං දිස්වා උපෙක්ඛාට්ඨානියං රූපං උපවිචරති, සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය උපෙක්ඛාට්ඨානියං ධම්මං උපවිචරති – ඉමෙ ඡ උපෙක්ඛුපවිචාරා.

(11) ඡ ගෙහසිතානි සොමනස්සානි

947. තත්ථ ¶ කතමානි ඡ ගෙහසිතානි සොමනස්සානි? මනාපියෙසු රූපෙසු ගෙහසිතං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා, මනාපියෙසු සද්දෙසු…පෙ… මනාපියෙසු ගන්ධෙසු…පෙ… මනාපියෙසු රසෙසු…පෙ… මනාපියෙසු ඵොට්ඨබ්බෙසු…පෙ… මනාපියෙසු ධම්මෙසු ගෙහසිතං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං ¶ චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං ¶ වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – ඉමානි ඡ ගෙහසිතානි සොමනස්සානි.

(12) ඡ ගෙහසිතානි දොමනස්සානි

තත්ථ කතමානි ඡ ගෙහසිතානි දොමනස්සානි? අමනාපියෙසු රූපෙසු ගෙහසිතං චෙතසිකං අසාතං චෙතසිකං දුක්ඛං චෙතොසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා, අමනාපියෙසු සද්දෙසු…පෙ… අමනාපියෙසු ගන්ධෙසු…පෙ… අමනාපියෙසු රසෙසු…පෙ… අමනාපියෙසු ඵොට්ඨබ්බෙසු…පෙ… අමනාපියෙසු ධම්මෙසු ගෙහසිතං චෙතසිකං අසාතං චෙතසිකං දුක්ඛං චෙතොසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – ඉමානි ඡ ගෙහසිතානි දොමනස්සානි.

(13) ඡ ගෙහසිතා උපෙක්ඛා

තත්ථ ¶ කතමා ඡ ගෙහසිතා උපෙක්ඛා? උපෙක්ඛාට්ඨානියෙසු රූපෙසු ගෙහසිතං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා, උපෙක්ඛාට්ඨානියෙසු සද්දෙසු…පෙ… උපෙක්ඛාට්ඨානියෙසු ගන්ධෙසු…පෙ… උපෙක්ඛාට්ඨානියෙසු රසෙසු…පෙ… උපෙක්ඛාට්ඨානියෙසු ඵොට්ඨබ්බෙසු…පෙ… උපෙක්ඛාට්ඨානියෙසු ධම්මෙසු ගෙහසිතං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – ඉමා ඡ ගෙහසිතා උපෙක්ඛා.

(14) ඡ දිට්ඨියො

948. තත්ථ කතමා ඡ දිට්ඨියො? ‘‘අත්ථි මෙ අත්තා’’ති වා අස්ස සච්චතො ථෙතතො දිට්ඨි උප්පජ්ජති, ‘‘නත්ථි මෙ අත්තා’’ති වා අස්ස සච්චතො ථෙතතො දිට්ඨි උප්පජ්ජති, ‘‘අත්තනා වා අත්තානං සඤ්ජානාමී’’ති වා අස්ස සච්චතො ථෙතතො දිට්ඨි උප්පජ්ජති, ‘‘අත්තනා වා අනත්තානං සඤ්ජානාමී’’ති වා අස්ස සච්චතො ථෙතතො දිට්ඨි උප්පජ්ජති, ‘‘අනත්තනා වා අත්තානං සඤ්ජානාමී’’ති වා අස්ස සච්චතො ථෙතතො දිට්ඨි උප්පජ්ජති; අථ වා පනස්ස ¶ එවංදිට්ඨි හොති – ‘‘සො මෙ අයං අත්තා වදො වෙදෙය්යො තත්ර තත්ර දීඝරත්තං කල්යාණපාපකානං කම්මානං විපාකං පච්චනුභොති. න සො ජාතො නාහොසි, න සො ජාතො න භවිස්සති, නිච්චො ධුවො සස්සතො අවිපරිණාමධම්මො’’ති වා පනස්ස සච්චතො ථෙතතො දිට්ඨි උප්පජ්ජති. ඉමා ඡ දිට්ඨියො.

ඡක්කං.

7. සත්තකනිද්දෙසො

(1) සත්තානුසයා

949. තත්ථ ¶ කතමෙ සත්තානුසයා? කාමරාගානුසයො, පටිඝානුසයො, මානානුසයො, දිට්ඨානුසයො, විචිකිච්ඡානුසයො, භවරාගානුසයො, අවිජ්ජානුසයො – ඉමෙ සත්ත අනුසයා.

(2) සත්ත සංයොජනානි

තත්ථ ¶ කතමානි සත්ත සංයොජනානි? කාමරාගසංයොජනං, පටිඝසංයොජනං, මානසංයොජනං, දිට්ඨිසංයොජනං, විචිකිච්ඡාසංයොජනං, භවරාගසංයොජනං, අවිජ්ජාසංයොජනං – ඉමානි සත්ත සංයොජනානි.

(3) සත්ත පරියුට්ඨානානි

තත්ථ කතමානි සත්ත පරියුට්ඨානානි? කාමරාගපරියුට්ඨානං, පටිඝපරියුට්ඨානං, මානපරියුට්ඨානං, දිට්ඨිපරියුට්ඨානං, විචිකිච්ඡාපරියුට්ඨානං, භවරාගපරියුට්ඨානං, අවිජ්ජාපරියුට්ඨානං – ඉමානි සත්ත පරියුට්ඨානානි.

(4) සත්ත අසද්ධම්මා

950. තත්ථ කතමෙ සත්ත අසද්ධම්මා? අස්සද්ධො හොති, අහිරිකො හොති, අනොත්තප්පී හොති, අප්පස්සුතො හොති, කුසීතො හොති, මුට්ඨස්සතී ¶ හොති, දුප්පඤ්ඤො හොති – ඉමෙ සත්ත අසද්ධම්මා.

(5) සත්ත දුච්චරිතානි

තත්ථ කතමානි සත්ත දුච්චරිතානි? පාණාතිපාතො, අදින්නාදානං, කාමෙසුමිච්ඡාචාරො, මුසාවාදො, පිසුණා වාචා, ඵරුසා වාචා, සම්ඵප්පලාපො – ඉමානි සත්ත දුච්චරිතානි.

(6) සත්ත මානා

තත්ථ කතමෙ සත්ත මානා? මානො, අතිමානො, මානාතිමානො, ඔමානො, අධිමානො, අස්මිමානො, මිච්ඡාමානො – ඉමෙ සත්ත මානා.

(7) සත්ත දිට්ඨියො

951. (ක) තත්ථ ¶ කතමා සත්ත දිට්ඨියො? ඉධෙකච්චො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවංවාදී හොති එවංදිට්ඨි – ‘‘යතො ඛො, භො, අයං අත්තා රූපී ¶ චාතුමහාභූතිකො [චාතුම්මහාභූතිකො (සී. ස්යා.)] මාතාපෙත්තිකසම්භවො කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජති විනස්සති න හොති පරං මරණා, එත්තාවතා ඛො භො, අයං අත්තා සම්මා සමුච්ඡින්නො හොතී’’ති. ඉත්ථෙකෙ සතො සත්තස්ස උච්ඡෙදං විනාසං විභවං පඤ්ඤපෙන්ති.

(ඛ) තමඤ්ඤො එවමාහ – ‘‘අත්ථි ඛො, භො, එසො අත්තා යං ත්වං වදෙසි. ‘නෙසො නත්ථී’ති වදාමි. නො ච ඛො, භො, අයං අත්තා එත්තාවතා සම්මා සමුච්ඡින්නො හොති. අත්ථි ඛො භො අඤ්ඤො අත්තා දිබ්බො රූපී කාමාවචරො කබළීකාරභක්ඛො. තං ¶ ත්වං න ජානාසි න පස්සසි. තමහං ජානාමි පස්සාමි. සො ඛො, භො, අත්තා යතො කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජති විනස්සති න හොති පරං මරණා, එත්තාවතා ඛො, භො, අයං අත්තා සම්මාසමුච්ඡින්නො හොතී’’ති. ඉත්ථෙකෙ සතො සත්තස්ස උච්ඡෙදං විනාසං විභවං ¶ පඤ්ඤපෙන්ති.

(ග) තමඤ්ඤො එවමාහ – ‘‘අත්ථි ඛො, භො, එසො අත්තා යං ත්වං වදෙසි. ‘නෙසො නත්ථී’ති වදාමි. නො ච ඛො, භො, අයං අත්තා එත්තාවතා සම්මා සමුච්ඡින්නො හොති. අත්ථි ඛො, භො, අඤ්ඤො අත්තා දිබ්බො රූපී මනොමයො සබ්බඞ්ගපච්චඞ්ගී අහීනින්ද්රියො. තං ත්වං න ජානාසි න පස්සසි. තමහං ජානාමි පස්සාමි. සො ඛො, භො, අත්තා යතො කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජති විනස්සති න හොති පරං මරණා, එත්තාවතා ඛො, භො, අයං අත්තා සම්මා සමුච්ඡින්නො හොතී’’ති. ඉත්ථෙකෙ සතො සත්තස්ස උච්ඡෙදං විනාසං විභවං පඤ්ඤපෙන්ති.

(ඝ) තමඤ්ඤො එවමාහ – ‘‘අත්ථි ඛො, භො, එසො අත්තා යං ත්වං වදෙසි. ‘නෙසො නත්ථී’ති වදාමි. නො ච ඛො, භො, අයං අත්තා එත්තාවතා සම්මා සමුච්ඡින්නො හොති. අත්ථි ඛො, භො, අඤ්ඤො අත්තා සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා අනන්තො ආකාසොති ආකාසානඤ්චායතනූපගො. තං ත්වං න ජානාසි න පස්සසි. තමහං ජානාමි පස්සාමි. සො ඛො, භො, අත්තා යතො කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජති ¶ විනස්සති න හොති පරං මරණා, එත්තාවතා ඛො, භො, අයං අත්තා සම්මා සමුච්ඡින්නො හොතී’’ති. ඉත්ථෙකෙ සතො සත්තස්ස උච්ඡෙදං විනාසං විභවං පඤ්ඤපෙන්ති.

(ඞ) තමඤ්ඤො ¶ එවමාහ – ‘‘අත්ථි ඛො, භො, එසො අත්තා යං ත්වං වදෙසි. ‘නෙසො නත්ථී’ති වදාමි. නො ච ඛො, භො, අයං අත්තා එත්තාවතා සම්මා සමුච්ඡින්නො හොති. අත්ථි ඛො, භො, අඤ්ඤො අත්තා සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම අනන්තං විඤ්ඤාණන්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනූපගො. තං ත්වං න ජානාසි න පස්සසි. තමහං ජානාමි පස්සාමි. සො ඛො, භො, අත්තා යතො කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජති විනස්සති න හොති පරං මරණා, එත්තාවතා ඛො, භො, අයං අත්තා සම්මා සමුච්ඡින්නො හොතී’’ති. ඉත්ථෙකෙ සතො සත්තස්ස උච්ඡෙදං විනාසං විභවං පඤ්ඤපෙන්ති.

(ච) තමඤ්ඤො එවමාහ – ‘‘අත්ථි ඛො, භො, එසො අත්තා යං ත්වං වදෙසි. ‘නෙසො නත්ථී’ති වදාමි. නො ච ඛො, භො, අයං අත්තා එත්තාවතා සම්මා සමුච්ඡින්නො හොති. අත්ථි ඛො, භො, අඤ්ඤො අත්තා සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම නත්ථි කිඤ්චීති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනූපගො. තං ත්වං න ජානාසි න පස්සසි. තමහං ¶ ජානාමි පස්සාමි. සො ඛො, භො, අත්තා යතො කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජති විනස්සති න හොති පරං මරණා, එත්තාවතා ඛො, භො, අයං අත්තා සම්මා සමුච්ඡින්නො හොතී’’ති. ඉත්ථෙකෙ සතො සත්තස්ස උච්ඡෙදං විනාසං විභවං පඤ්ඤපෙන්ති.

(ඡ) තමඤ්ඤො එවමාහ – ‘‘අත්ථි ඛො පන එසො අත්තා යං ත්වං වදෙසි. ‘නෙසො නත්ථී’ති වදාමි. නො ච ඛො, භො, අයං අත්තා එත්තාවතා සම්මා සමුච්ඡින්නො හොති. අත්ථි ඛො, භො, අඤ්ඤො අත්තා සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනූපගො. තං ත්වං න ජානාසි න පස්සසි. තමහං ජානාමි පස්සාමි. සො ඛො, භො, අත්තා යතො කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජති විනස්සති න හොති පරං මරණා, එත්තාවතා ඛො, භො, අයං ¶ අත්තා සම්මා සමුච්ඡින්නො හොතී’’ති. ඉත්ථෙකෙ සතො සත්තස්ස උච්ඡෙදං විනාසං විභවං පඤ්ඤපෙන්ති. ඉමා සත්ත දිට්ඨියො.

සත්තකං.

8. අට්ඨකනිද්දෙසො

(1) අට්ඨ කිලෙසවත්ථූනි

952. තත්ථ ¶ කතමානි අට්ඨ කිලෙසවත්ථූනි? ලොභො, දොසො, මොහො, මානො, දිට්ඨි, විචිකිච්ඡා, ථිනං, උද්ධච්චං – ඉමානි අට්ඨ කිලෙසවත්ථූනි.

(2) අට්ඨ කුසීතවත්ථූනි

953. තත්ථ ¶ කතමානි අට්ඨ කුසීතවත්ථූනි?

(ක) ඉධ භික්ඛුනා කම්මං කාතබ්බං හොති. තස්ස එවං හොති – ‘‘කම්මං ඛො මෙ කාතබ්බං භවිස්සති. කම්මං ඛො පන මෙ කරොන්තස්ස කායො කිලමිස්සති. හන්දාහං නිපජ්ජාමී’’ති. සො නිපජ්ජති; න වීරියං ආරභති අප්පත්තස්ස පත්තියා, අනධිගතස්ස අධිගමාය, අසච්ඡිකතස්ස සච්ඡිකිරියාය. ඉදං පඨමං කුසීතවත්ථු.

(ඛ) පුන චපරං භික්ඛුනා කම්මං කතං හොති. තස්ස එවං හොති – ‘‘අහං ඛො කම්මං අකාසිං. කම්මං ඛො පන මෙ කරොන්තස්ස කායො කිලන්තො. හන්දාහං නිපජ්ජාමී’’ති. සො නිපජ්ජති; න වීරියං ආරභති අප්පත්තස්ස පත්තියා, අනධිගතස්ස අධිගමාය, අසච්ඡිකතස්ස සච්ඡිකිරියාය. ඉදං දුතියං කුසීතවත්ථු.

(ග) පුන චපරං භික්ඛුනා මග්ගො ගන්තබ්බො හොති. තස්ස එවං ¶ හොති – ‘‘මග්ගො ඛො මෙ ගන්තබ්බො භවිස්සති. මග්ගං ඛො පන මෙ ගච්ඡන්තස්ස කායො කිලමිස්සති. හන්දාහං නිපජ්ජාමී’’ති. සො නිපජ්ජති; න වීරියං ආරභති අප්පත්තස්ස පත්තියා, අනධිගතස්ස අධිගමාය, අසච්ඡිකතස්ස සච්ඡිකිරියාය. ඉදං තතියං කුසීතවත්ථු.

(ඝ) පුන චපරං භික්ඛුනා ¶ මග්ගො ගතො හොති. තස්ස එවං හොති – ‘‘අහං ඛො මග්ගං අගමාසිං. මග්ගං ඛො පන මෙ ගච්ඡන්තස්ස කායො කිලන්තො. හන්දාහං නිපජ්ජාමී’’ති. සො නිපජ්ජති ¶ ; න වීරියං ආරභති අප්පත්තස්ස පත්තියා, අනධිගතස්ස අධිගමාය, අසච්ඡිකතස්ස සච්ඡිකිරියාය. ඉදං චතුත්ථං කුසීතවත්ථු.

(ඞ) පුන චපරං භික්ඛු ගාමං වා නිගමං වා පිණ්ඩාය චරන්තො න ලභති ලූඛස්ස වා පණීතස්ස වා භොජනස්ස යාවදත්ථං පාරිපූරිං. තස්ස එවං හොති – ‘‘අහං ඛො ගාමං වා නිගමං වා පිණ්ඩාය චරන්තො නාලත්ථං ලූඛස්ස වා පණීතස්ස වා භොජනස්ස යාවදත්ථං පාරිපූරිං. තස්ස මෙ කායො කිලන්තො අකම්මඤ්ඤො. හන්දාහං නිපජ්ජාමී’’ති. සො නිපජ්ජති; න වීරියං ආරභති අප්පත්තස්ස පත්තියා, අනධිගතස්ස අධිගමාය, අසච්ඡිකතස්ස සච්ඡිකිරියාය. ඉදං පඤ්චමං කුසීතවත්ථු.

(ච) පුන චපරං භික්ඛු ගාමං වා නිගමං වා පිණ්ඩාය චරන්තො ලභති ලූඛස්ස වා පණීතස්ස වා භොජනස්ස යාවදත්ථං පාරිපූරිං. තස්ස එවං හොති – ‘‘අහං ඛො ගාමං වා නිගමං වා පිණ්ඩාය චරන්තො අලත්ථං ලූඛස්ස වා පණීතස්ස වා ¶ භොජනස්ස යාවදත්ථං පාරිපූරිං. තස්ස මෙ කායො කිලන්තො අකම්මඤ්ඤො මාසාචිතං මඤ්ඤෙ. හන්දාහං නිපජ්ජාමී’’ති. සො නිපජ්ජති; න වීරියං ආරභති අප්පත්තස්ස පත්තියා, අනධිගතස්ස අධිගමාය, අසච්ඡිකතස්ස සච්ඡිකිරියාය. ඉදං ඡට්ඨං කුසීතවත්ථු.

(ඡ) පුන චපරං භික්ඛුනො උප්පන්නො හොති අප්පමත්තකො ආබාධො. තස්ස එවං හොති – ‘‘උප්පන්නො ඛො මෙ අයං අප්පමත්තකො ආබාධො. අත්ථි කප්පො නිපජ්ජිතුං ¶ . හන්දාහං නිපජ්ජාමී’’ති. සො නිපජ්ජති; න වීරියං ආරභති අප්පත්තස්ස පත්තියා, අනධිගතස්ස අධිගමාය, අසච්ඡිකතස්ස සච්ඡිකිරියාය. ඉදං සත්තමං කුසීතවත්ථු.

(ජ) පුන චපරං භික්ඛු ගිලානා වුට්ඨිතො [ගිලානවුට්ඨිතො (සද්දනීභි) අ. නි. 6.16 පාළියා ටීකා පස්සිතබ්බා] හොති අචිරවුට්ඨිතො ගෙලඤ්ඤා. තස්ස එවං හොති – ‘‘අහං ඛො ගිලානා වුට්ඨිතො අචිරවුට්ඨිතො ගෙලඤ්ඤා. තස්ස මෙ කායො දුබ්බලො අකම්මඤ්ඤො. හන්දාහං නිපජ්ජාමී’’ති. සො නිපජ්ජති; න වීරියං ආරභති අප්පත්තස්ස පත්තියා, අනධිගතස්ස අධිගමාය, අසච්ඡිකතස්ස සච්ඡිකිරියාය. ඉදං අට්ඨමං කුසීතවත්ථු. ඉමානි අට්ඨ කුසීතවත්ථූනි.

(3) අට්ඨසු ලොකධම්මෙසු චිත්තස්ස පටිඝාතො

954. තත්ථ ¶ ¶ කතමෙසු අට්ඨසු ලොකධම්මෙසු චිත්තස්ස පටිඝාතො? ලාභෙ සාරාගො, අලාභෙ පටිවිරොධො, යසෙ සාරාගො, අයසෙ පටිවිරොධො, පසංසාය සාරාගො, නින්දාය පටිවිරොධො, සුඛෙ සාරාගො, දුක්ඛෙ පටිවිරොධො – ඉමෙසු අට්ඨසු ලොකධම්මෙසු චිත්තස්ස පටිඝාතො.

(4) අට්ඨඅනරියවොහාරා

955. තත්ථ කතමෙ අට්ඨ අනරියවොහාරා? අදිට්ඨෙ දිට්ඨවාදිතා, අස්සුතෙ සුතවාදිතා, අමුතෙ මුතවාදිතා, අවිඤ්ඤාතෙ විඤ්ඤාතවාදිතා, දිට්ඨෙ අදිට්ඨවාදිතා, සුතෙ අස්සුතවාදිතා, මුතෙ අමුතවාදිතා, විඤ්ඤාතෙ අවිඤ්ඤාතවාදිතා – ඉමෙ අට්ඨ අනරියවොහාරා.

(5) අට්ඨ මිච්ඡත්තා

956. තත්ථ කතමෙ අට්ඨ මිච්ඡත්තා? මිච්ඡාදිට්ඨි, මිච්ඡාසඞ්කප්පො, මිච්ඡාවාචා, මිච්ඡාකම්මන්තො, මිච්ඡාආජීවො, මිච්ඡාවායාමො, මිච්ඡාසති, මිච්ඡාසමාධි – ඉමෙ අට්ඨ මිච්ඡත්තා.

(6) අට්ඨ පුරිසදොසා

957. තත්ථ ¶ ¶ කතමෙ අට්ඨ පුරිසදොසා? (ක) ඉධ භික්ඛූ භික්ඛුං ආපත්තියා චොදෙන්ති. සො භික්ඛු භික්ඛූහි ආපත්තියා චොදියමානො [චොදියමානො (සී. ස්යා.) අ. නි. 8.14] ‘‘න සරාමි න සරාමී’’ති අස්සතියාව නිබ්බෙඨෙති. අයං පඨමො පුරිසදොසො.

(ඛ) පුන චපරං භික්ඛූ භික්ඛුං ආපත්තියා චොදෙන්ති. සො භික්ඛු භික්ඛූහි ආපත්තියා චොදියමානො චොදකංයෙව පටිප්ඵරති – ‘‘කිං නු ඛො තුය්හං බාලස්ස අබ්යත්තස්ස භණිතෙන! ත්වම්පි නාම මං භණිතබ්බං මඤ්ඤසී’’ති! අයං දුතියො පුරිසදොසො.

(ග) පුන ¶ චපරං භික්ඛූ භික්ඛුං ආපත්තියා චොදෙන්ති. සො භික්ඛු භික්ඛූහි ආපත්තියා චොදියමානො චොදකංයෙව [චොදකස්සෙව (ස්යා.) අ. නි. 8.14] පච්චාරොපෙති – ‘‘ත්වම්පි ඛොසි ඉත්ථන්නාමං ආපත්තිං ආපන්නො. ත්වං තාව පඨමං පටිකරොහී’’ති. අයං තතියො පුරිසදොසො.

(ඝ) පුන චපරං භික්ඛූ භික්ඛුං ආපත්තියා චොදෙන්ති. සො භික්ඛු භික්ඛූහි ආපත්තියා චොදියමානො අඤ්ඤෙනාඤ්ඤං පටිචරති, බහිද්ධා කථං අපනාමෙති, කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාතුකරොති. අයං චතුත්ථො පුරිසදොසො.

(ඞ) පුන චපරං භික්ඛූ භික්ඛුං ආපත්තියා චොදෙන්ති. සො භික්ඛු ¶ භික්ඛූහි ආපත්තියා චොදියමානො සඞ්ඝමජ්ඣෙ බාහාවික්ඛෙපකං භණති. අයං පඤ්චමො පුරිසදොසො.

(ච) පුන චපරං භික්ඛූ භික්ඛුං ආපත්තියා චොදෙන්ති. සො භික්ඛු භික්ඛූහි ආපත්තියා චොදියමානො අනාදියිත්වා සඞ්ඝං, අනාදියිත්වා චොදකං, සාපත්තිකොව [ආපත්තිකොව (ක.) අ. නි. 8.14] යෙනකාමං පක්කමති. අයං ඡට්ඨො පුරිසදොසො.

(ඡ) පුන චපරං භික්ඛූ භික්ඛුං ආපත්තියා චොදෙන්ති. සො භික්ඛු භික්ඛූහි ආපත්තියා චොදියමානො ‘‘නෙවාහං ආපන්නොම්හි, න පනාහං අනාපන්නොම්හී’’ති තුණ්හීභූතො සඞ්ඝං විහෙසෙති. අයං ¶ සත්තමො පුරිසදොසො.

(ජ) පුන චපරං භික්ඛූ භික්ඛුං ආපත්තියා චොදෙන්ති. සො භික්ඛු භික්ඛූහි ආපත්තියා චොදියමානො එවමාහ – ‘‘කිං නු ඛො තුම්හෙ ආයස්මන්තො අතිබාළ්හං ¶ මයි බ්යාවටා. ඉදානාහං සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තිස්සාමී’’ති. සො සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තිත්වා එවමාහ – ‘‘ඉදානි ඛො තුම්හෙ ආයස්මන්තො අත්තමනා හොථා’’ති. අයං අට්ඨමො පුරිසදොසො. ඉමෙ අට්ඨ පුරිසදොසා.

(7) අට්ඨ අසඤ්ඤීවාදා

958. තත්ථ කතමෙ අට්ඨ අසඤ්ඤීවාදා? ‘‘රූපී අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’’ති – අසඤ්ඤීති නං පඤ්ඤපෙන්ති; අරූපී අත්තා…පෙ… රූපී ච අරූපී ච…පෙ… නෙවරූපීනාරූපී…පෙ… ‘‘අන්තවා අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’’ති – අසඤ්ඤීති නං පඤ්ඤපෙන්ති; ‘‘අනන්තවා අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’’ති – අසඤ්ඤීති නං පඤ්ඤපෙන්ති; ‘‘අන්තවා ¶ ච අනන්තවා ච අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’’ති – අසඤ්ඤීති නං පඤ්ඤපෙන්ති; ‘‘නෙවන්තවා නානන්තවා අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’’ති – අසඤ්ඤීති නං පඤ්ඤපෙන්ති. ඉමෙ අට්ඨ අසඤ්ඤීවාදා.

(8) අට්ඨ නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීවාදා

959. තත්ථ කතමෙ අට්ඨ නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීවාදා? ‘‘රූපී අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’’ති ¶ – නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීති ¶ නං පඤ්ඤපෙන්ති; ‘‘අරූපී අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’’ති – නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීති නං පඤ්ඤපෙන්ති; ‘‘රූපී ච අරූපී ච අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’’ති – නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීති නං පඤ්ඤපෙන්ති; ‘‘නෙවරූපීනාරූපී අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’’ති – නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීති නං පඤ්ඤපෙන්ති; ‘‘අන්තවා අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’’ති – නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීති නං පඤ්ඤපෙන්ති; ‘‘අනන්තවා අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’’ති – නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීති නං පඤ්ඤපෙන්ති; ‘‘අන්තවා ච අනන්තවා ච අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’’ති – නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීති නං පඤ්ඤපෙන්ති; ‘‘නෙවන්තවා නානන්තවා අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’’ති – නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීති නං පඤ්ඤපෙන්ති. ඉමෙ අට්ඨ නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීවාදා.

අට්ඨකං.

9. නවකනිද්දෙසො

(1) නව ආඝාතවත්ථූනි

960. තත්ථ කතමානි නව ආඝාතවත්ථූනි? ‘‘අනත්ථං මෙ අචරී’’ති ආඝාතො ජායති ¶ ; ‘‘අනත්ථං මෙ චරතී’’ති ආඝාතො ජායති; ‘‘අනත්ථං ¶ මෙ චරිස්සතී’’ති ආඝාතො ජායති; ‘‘පියස්ස මෙ මනාපස්ස අනත්ථං අචරි’’…පෙ… අනත්ථං චරති…පෙ… අනත්ථං චරිස්සතීති ආඝාතො ජායති; අප්පියස්ස මෙ අමනාපස්ස අත්ථං අචරි…පෙ… අත්ථං චරති…පෙ… අත්ථං චරිස්සතීති ආඝාතො ජායති. ඉමානි නව ආඝාතවත්ථූනි.

(2) නව පුරිසමලානි

961. තත්ථ කතමානි නව පුරිසමලානි? කොධො, මක්ඛො, ඉස්සා, මච්ඡරියං, මායා, සාඨෙය්යං, මුසාවාදො, පාපිච්ඡතා, මිච්ඡාදිට්ඨි – ඉමානි නව පුරිසමලානි.

(3) නවවිධා මානා

962. තත්ථ ¶ කතමෙ නවවිධා මානා? ‘‘සෙය්යස්ස සෙය්යොහමස්මී’’ති මානො, ‘‘සෙය්යස්ස ¶ සදිසොහමස්මී’’ති මානො, ‘‘සෙය්යස්ස හීනොහමස්මී’’ති මානො, ‘‘සදිසස්ස සෙය්යොහමස්මී’’ති මානො, ‘‘සදිසස්ස සදිසොහමස්මී’’ති මානො, ‘‘සදිසස්ස හීනොහමස්මී’’ති මානො, ‘‘හීනස්ස සෙය්යොහමස්මී’’ති මානො, ‘‘හීනස්ස සදිසොහමස්මී’’ති මානො, ‘‘හීනස්ස හීනොහමස්මී’’ති මානො – ඉමෙ නවවිධා මානා.

(4) නව තණ්හාමූලකා ධම්මා

963. තත්ථ කතමෙ නව තණ්හාමූලකා ධම්මා? තණ්හං පටිච්ච පරියෙසනා, පරියෙසනං පටිච්ච ලාභො, ලාභං පටිච්ච විනිච්ඡයො, විනිච්ඡයං පටිච්ච ඡන්දරාගො, ඡන්දරාගං පටිච්ච අජ්ඣොසානං, අජ්ඣොසානං පටිච්ච පරිග්ගහො, පරිග්ගහං පටිච්ච මච්ඡරියං, මච්ඡරියං පටිච්ච ආරක්ඛො, ආරක්ඛාධිකරණං දණ්ඩාදාන-සත්ථාදාන-කලහ-විග්ගහවිවාද-තුවංතුවං-පෙසුඤ්ඤ-මුසාවාදා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති – ඉමෙ නව තණ්හාමූලකා ධම්මා.

(5) නව ඉඤ්ජිතානි

964. තත්ථ කතමානි නව ඉඤ්ජිතානි? ‘‘අස්මී’’ති ඉඤ්ජිතමෙතං, ‘‘අහමස්මී’’ති ඉඤ්ජිතමෙතං ¶ , ‘‘අයමහමස්මී’’ති ඉඤ්ජිතමෙතං ‘‘භවිස්ස’’න්ති ඉඤ්ජිතමෙතං, ‘‘රූපී භවිස්ස’’න්ති ඉඤ්ජිතමෙතං, ‘‘අරූපී භවිස්ස’’න්ති ඉඤ්ජිතමෙතං, ‘‘සඤ්ඤී භවිස්ස’’න්ති ඉඤ්ජිතමෙතං, ‘‘අසඤ්ඤී භවිස්ස’’න්ති ඉඤ්ජිතමෙතං, ‘‘නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී භවිස්ස’’න්ති ඉඤ්ජිතමෙතං – ඉමානි නව ඉඤ්ජිතානි.

(6-9) නව මඤ්ඤිතාදීනි

965. තත්ථ කතමානි නව මඤ්ඤිතානි… නව ඵන්දිතානි… නව පපඤ්චිතානි… නව සඞ්ඛතානි? ‘‘අස්මී’’ති සඞ්ඛතමෙතං, ‘‘අහමස්මී’’ති සඞ්ඛතමෙතං ¶ , ‘‘අයමහමස්මී’’ති සඞ්ඛතමෙතං, ‘‘භවිස්ස’’න්ති ¶ සඞ්ඛතමෙතං, ‘‘රූපී භවිස්ස’’න්ති සඞ්ඛතමෙතං, ‘‘අරූපී භවිස්ස’’න්ති සඞ්ඛතමෙතං, ‘‘සඤ්ඤී භවිස්ස’’න්ති සඞ්ඛතමෙතං ¶ , ‘‘අසඤ්ඤී භවිස්ස’’න්ති සඞ්ඛතමෙතං, ‘‘නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී භවිස්ස’’න්ති සඞ්ඛතමෙතං – ඉමානි නව සඞ්ඛතානි.

නවකං.

10. දසකනිද්දෙසො

(1) දස කිලෙසවත්ථූනි

966. තත්ථ කතමානි දස කිලෙසවත්ථූනි? ලොභො, දොසො, මොහො, මානො, දිට්ඨි, විචිකිච්ඡා, ථිනං, උද්ධච්චං, අහිරිකං, අනොත්තප්පං – ඉමානි දස කිලෙසවත්ථූනි.

(2) දස ආඝාතවත්ථූනි

967. තත්ථ කතමානි දස ආඝාතවත්ථූනි? ‘‘අනත්ථං මෙ අචරී’’ති ආඝාතො ජායති, ‘‘අනත්ථං මෙ චරතී’’ති ආඝාතො ජායති, ‘‘අනත්ථං මෙ චරිස්සතී’’ති ආඝාතො ජායති, ‘‘පියස්ස මෙ මනාපස්ස අනත්ථං අචරි’’…පෙ… අනත්ථං චරති…පෙ… අනත්ථං චරිස්සතීති ¶ ආඝාතො ජායති, අප්පියස්ස මෙ අමනාපස්ස අත්ථං අචරි…පෙ… අත්ථං චරති…පෙ… අත්ථං චරිස්සතීති ආඝාතො ජායති, අට්ඨානෙ වා පන ආඝාතො ජායති – ඉමානි දස ආඝාතවත්ථූනි.

(3) දස අකුසලකම්මපථා

968. තත්ථ කතමෙ දස අකුසලකම්මපථා? පාණාතිපාතො, අදින්නාදානං, කාමෙසුමිච්ඡාචාරො, මුසාවාදො, පිසුණා වාචා, ඵරුසා වාචා, සම්ඵප්පලාපො, අභිජ්ඣා, බ්යාපාදො, මිච්ඡාදිට්ඨි – ඉමෙ දස අකුසලකම්මපථා.

(4) දස සංයොජනානි

969. තත්ථ කතමානි දස සංයොජනානි? කාමරාගසංයොජනං, පටිඝසංයොජනං ¶ , මානසංයොජනං, දිට්ඨිසංයොජනං, විචිකිච්ඡාසංයොජනං, සීලබ්බතපරාමාසසංයොජනං, භවරාගසංයොජනං, ඉස්සාසංයොජනං, මච්ඡරියසංයොජනං, අවිජ්ජාසංයොජනං – ඉමානි දස සංයොජනානි.

(5) දස මිච්ඡත්තා

970. තත්ථ කතමෙ දස මිච්ඡත්තා? මිච්ඡාදිට්ඨි, මිච්ඡාසඞ්කප්පො, මිච්ඡාවාචා, මිච්ඡාකම්මන්තො, මිච්ඡාආජීවො, මිච්ඡාවායාමො, මිච්ඡාසති, මිච්ඡාසමාධි ¶ , මිච්ඡාඤාණං, මිච්ඡාවිමුත්ති – ඉමෙ දස මිච්ඡත්තා.

(6) දසවත්ථුකා මිච්ඡාදිට්ඨි

971. තත්ථ කතමා දසවත්ථුකා මිච්ඡාදිට්ඨි? නත්ථි දින්නං, නත්ථි යිට්ඨං, නත්ථි හුතං, නත්ථි සුකතදුක්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො, නත්ථි අයං ලොකො, නත්ථි ¶ පරො ලොකො, නත්ථි මාතා, නත්ථි පිතා, නත්ථි සත්තා ඔපපාතිකා, නත්ථි ලොකෙ සමණබ්රාහ්මණා සම්මග්ගතා [සමග්ගතා (ක.)] සම්මා පටිපන්නා ¶ යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තීති – අයං දසවත්ථුකා මිච්ඡාදිට්ඨි.

(7) දසවත්ථුකා අන්තග්ගාහිකා දිට්ඨි

972. තත්ථ කතමා දසවත්ථුකා අන්තග්ගාහිකා දිට්ඨි? සස්සතො ලොකොති වා, අසස්සතො ලොකොති වා, අන්තවා ලොකොති වා, අනන්තවා ලොකොති වා, තං ජීවං තං සරීරන්ති වා, අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරන්ති වා, හොති තථාගතො පරං මරණාති වා, න හොති තථාගතො පරං මරණාති වා, හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණාති වා, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණාති වා – අයං දසවත්ථුකා අන්තග්ගාහිකා දිට්ඨි.

දසකං.

11. තණ්හාවිචරිතනිද්දෙසො

(1) අජ්ඣත්තිකස්ස උපාදාය

973. තත්ථ ¶ කතමානි අට්ඨාරස තණ්හාවිචරිතානි අජ්ඣත්තිකස්ස උපාදාය? අස්මීති හොති, ඉත්ථස්මීති හොති, එවස්මීති හොති, අඤ්ඤථාස්මීති හොති, භවිස්සන්ති හොති, ඉත්ථං භවිස්සන්ති හොති, එවං භවිස්සන්ති හොති, අඤ්ඤථා භවිස්සන්ති හොති, අසස්මීති හොති, සාතස්මීති හොති, සියන්ති හොති, ඉත්ථං සියන්ති හොති, එවං සියන්ති හොති, අඤ්ඤථා සියන්ති හොති, අපාහං ¶ සියන්ති හොති, අපාහං ඉත්ථං සියන්ති හොති, අපාහං එවං සියන්ති හොති, අපාහං අඤ්ඤථා සියන්ති හොති.

974. කථඤ්ච අස්මීති හොති? කඤ්චි ධම්මං අනවකාරිං [අනවකාරී (සී. ක.)] කරිත්වා රූපං…පෙ… වෙදනං… සඤ්ඤං… සඞ්ඛාරෙ… විඤ්ඤාණං අස්මීති ඡන්දං පටිලභති, අස්මීති මානං පටිලභති ¶ , අස්මීති දිට්ඨිං පටිලභති. තස්මිං සති ඉමානි පපඤ්චිතානි හොන්ති – ඉත්ථස්මීති වා එවස්මීති වා අඤ්ඤථාස්මීති වා.

(2) කථඤ්ච ¶ ඉත්ථස්මීති හොති? ඛත්තියොස්මීති වා, බ්රාහ්මණොස්මීති වා, වෙස්සොස්මීති වා, සුද්දොස්මීති වා, ගහට්ඨොස්මීති වා, පබ්බජිතොස්මීති වා, දෙවොස්මීති වා, මනුස්සොස්මීති වා, රූපීස්මීති වා, අරූපීස්මීති වා, සඤ්ඤීස්මීති වා, අසඤ්ඤීස්මීති වා, නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීස්මීති වා – එවං ඉත්ථස්මීති හොති.

(3) කථඤ්ච එවස්මීති හොති? පරපුග්ගලං [පරං පුග්ගලං (ස්යා.)] උපනිධාය යථා සො ඛත්තියො තථාහං ඛත්තියොස්මීති වා, යථා සො බ්රාහ්මණො තථාහං බ්රාහ්මණොස්මීති වා, යථා සො වෙස්සො තථාහං වෙස්සොස්මීති වා යථා සො සුද්දො තථාහං සුද්දොස්මීති වා, යථා සො ගහට්ඨො තථාහං ¶ ගහට්ඨොස්මීති වා, යථා සො පබ්බජිතො තථාහං පබ්බජිතොස්මීති වා, යථා සො දෙවො තථාහං දෙවොස්මීති වා, යථා සො මනුස්සො තථාහං මනුස්සොස්මීති වා, යථා සො රූපී තථාහං රූපීස්මීති වා, යථා සො අරූපී තථාහං අරූපීස්මීති වා, යථා සො සඤ්ඤී තථාහං සඤ්ඤීස්මීති වා, යථා සො අසඤ්ඤී තථාහං අසඤ්ඤීස්මීති වා, යථා සො නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී තථාහං නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීස්මීති වා – එවං එවස්මීති හොති.

(4) කථඤ්ච අඤ්ඤථාස්මීති හොති? පරපුග්ගලං උපනිධාය යථා සො ඛත්තියො නාහං තථා ඛත්තියොස්මීති වා යථා සො බ්රාහ්මණො නාහං තථා බ්රාහ්මණොස්මීති වා, යථා සො වෙස්සො නාහං තථා වෙස්සොස්මීති වා, යථා සො සුද්දො නාහං තථා සුද්දොස්මීති වා, යථා සො ගහට්ඨො නාහං තථා ගහට්ඨොස්මීති වා, යථා සො පබ්බජිතො නාහං තථා පබ්බජිතොස්මීති වා, යථා සො දෙවො නාහං තථා දෙවොස්මීති වා, යථා සො මනුස්සො නාහං තථා මනුස්සොස්මීති ¶ වා, යථා සො රූපී නාහං තථා රූපීස්මීති වා, යථා සො අරූපී නාහං තථා අරූපීස්මීති වා, යථා සො සඤ්ඤී නාහං තථා සඤ්ඤීස්මීති වා, යථා සො අසඤ්ඤී නාහං තථා අසඤ්ඤීස්මීති වා, යථා සො නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී නාහං තථා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීස්මීති වා – එවං අඤ්ඤථාස්මීති හොති.

(5) කථඤ්ච ¶ භවිස්සන්ති හොති? කඤ්චි ධම්මං අනවකාරිං කරිත්වා ¶ රූපං…පෙ… වෙදනං… සඤ්ඤං… සඞ්ඛාරෙ… විඤ්ඤාණං භවිස්සන්ති ඡන්දං පටිලභති, භවිස්සන්ති මානං පටිලභති ¶ , භවිස්සන්ති දිට්ඨිං පටිලභති. තස්මිං සති ඉමානි පපඤ්චිතානි හොන්ති – ඉත්ථං භවිස්සන්ති වා, එවං භවිස්සන්ති වා, අඤ්ඤථා භවිස්සන්ති වා.

(6) කථඤ්ච ඉත්ථං භවිස්සන්ති හොති? ඛත්තියො භවිස්සන්ති වා, බ්රාහ්මණො භවිස්සන්ති වා, වෙස්සො භවිස්සන්ති වා, සුද්දො භවිස්සන්ති වා, ගහට්ඨො භවිස්සන්ති වා, පබ්බජිතො භවිස්සන්ති වා, දෙවො භවිස්සන්ති වා, මනුස්සො භවිස්සන්ති වා, රූපී භවිස්සන්ති වා, අරූපී භවිස්සන්ති වා, සඤ්ඤී භවිස්සන්ති වා, අසඤ්ඤී භවිස්සන්ති වා, නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී භවිස්සන්ති වා – එවං ඉත්ථං භවිස්සන්ති හොති.

(7) කථඤ්ච එවං භවිස්සන්ති හොති? පරපුග්ගලං උපනිධාය යථා සො ඛත්තියො තථාහං ඛත්තියො භවිස්සන්ති වා, යථා සො බ්රාහ්මණො තථාහං බ්රාහ්මණො භවිස්සන්ති වා…පෙ… යථා සො නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී තථාහං නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී භවිස්සන්ති වා – එවං භවිස්සන්ති හොති.

(8) කථඤ්ච අඤ්ඤථා භවිස්සන්ති හොති? පරපුග්ගලං උපනිධාය යථා සො ඛත්තියො නාහං තථා ඛත්තියො භවිස්සන්ති වා, යථා සො බ්රාහ්මණො නාහං තථා බ්රාහ්මණො භවිස්සන්ති වා…පෙ… යථා සො නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී නාහං තථා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී භවිස්සන්ති වා – එවං අඤ්ඤථා භවිස්සන්ති හොති.

(9) කථඤ්ච ¶ අසස්මීති හොති? කඤ්චි ධම්මං අනවකාරිං කරිත්වා රූපං…පෙ… වෙදනං… සඤ්ඤං… සඞ්ඛාරෙ… විඤ්ඤාණං නිච්චොස්මි ධුවොස්මි සස්සතොස්මි අවිපරිණාමධම්මොස්මීති – එවං අසස්මීති හොති.

(10) කථඤ්ච ¶ සාතස්මීති හොති? කඤ්චි ධම්මං අනවකාරිං කරිත්වා රූපං…පෙ… වෙදනං… සඤ්ඤං… සඞ්ඛාරෙ… විඤ්ඤාණං උච්ඡිජ්ජිස්සාමි විනස්සිස්සාමි න භවිස්සාමීති – එවං සාතස්මීති හොති.

(11) කථඤ්ච සියන්ති හොති? කඤ්චි ධම්මං අනවකාරිං කරිත්වා රූපං…පෙ… වෙදනං… සඤ්ඤං… සඞ්ඛාරෙ… විඤ්ඤාණං සියන්ති ඡන්දං පටිලභති, සියන්ති මානං පටිලභති ¶ ¶ , සියන්ති දිට්ඨිං පටිලභති. තස්මිං සති ඉමානි පපඤ්චිතානි හොන්ති – ඉත්ථං සියන්ති වා, එවං සියන්ති වා, අඤ්ඤථා සියන්ති වා.

(12) කථඤ්ච ඉත්ථං සියන්ති හොති? ඛත්තියො සියන්ති වා, බ්රාහ්මණො සියන්ති වා, වෙස්සො සියන්ති වා, සුද්දො සියන්ති වා, ගහට්ඨො සියන්ති වා, පබ්බජිතො සියන්ති වා, දෙවො සියන්ති වා, මනුස්සො සියන්ති වා, රූපී සියන්ති වා, අරූපී සියන්ති වා, සඤ්ඤී සියන්ති වා, අසඤ්ඤී සියන්ති වා, නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී සියන්ති වා – එවං ඉත්ථං සියන්ති හොති.

(13) කථඤ්ච එවං සියන්ති හොති? පරපුග්ගලං උපනිධාය යථා සො ඛත්තියො තථාහං ඛත්තියො සියන්ති වා, යථා සො බ්රාහ්මණො තථාහං බ්රාහ්මණො සියන්ති වා…පෙ… යථා සො නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී ¶ තථාහං නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී සියන්ති වා – එවං එවං සියන්ති හොති.

(14) කථඤ්ච අඤ්ඤථා සියන්ති හොති? පරපුග්ගලං උපනිධාය යථා සො ඛත්තියො නාහං තථා ඛත්තියො සියන්ති වා, යථා සො බ්රාහ්මණො නාහං තථා බ්රාහ්මණො සියන්ති වා…පෙ… යථා සො නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී නාහං තථා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී සියන්ති වා – එවං අඤ්ඤථා සියන්ති හොති.

(15) කථඤ්ච අපාහං සියන්ති හොති? කඤ්චි ධම්මං අනවකාරිං කරිත්වා රූපං… වෙදනං… සඤ්ඤං… සඞ්ඛාරෙ… විඤ්ඤාණං අපාහං සියන්ති ඡන්දං පටිලභති, අපාහං සියන්ති මානං පටිලභති, අපාහං සියන්ති දිට්ඨිං පටිලභති. තස්මිං සති ඉමානි පපඤ්චිතානි හොන්ති – අපාහං ඉත්ථං සියන්ති වා, අපාහං එවං සියන්ති වා, අපාහං අඤ්ඤථා සියන්ති වා.

(16) කථඤ්ච අපාහං ඉත්ථං සියන්ති හොති? අපාහං ඛත්තියො සියන්ති වා, අපාහං බ්රාහ්මණො සියන්ති වා, අපාහං වෙස්සො සියන්ති වා, අපාහං සුද්දො සියන්ති වා, අපාහං ගහට්ඨො සියන්ති වා, අපාහං පබ්බජිතො සියන්ති ¶ වා, අපාහං දෙවො සියන්ති වා, අපාහං මනුස්සො සියන්ති වා, අපාහං රූපී සියන්ති වා, අපාහං අරූපී සියන්ති වා, අපාහං සඤ්ඤී ¶ සියන්ති වා, අපාහං අසඤ්ඤී සියන්ති ¶ වා, අපාහං නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී සියන්ති වා – එවං අපාහං ඉත්ථං සියන්ති හොති. (17) කථඤ්ච අපාහං එවං සියන්ති හොති? පරපුග්ගලං උපනිධාය යථා සො ඛත්තියො අපාහං තථා ඛත්තියො සියන්ති වා, යථා සො බ්රාහ්මණො ¶ අපාහං තථා බ්රාහ්මණො සියන්ති වා…පෙ… යථා සො නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී අපාහං තථා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී සියන්ති වා – එවං අපාහං එවං සියන්ති හොති.

(18) කථඤ්ච අපාහං අඤ්ඤථා සියන්ති හොති? පරපුග්ගලං උපනිධාය යථා සො ඛත්තියො අපාහං න තථා ඛත්තියො සියන්ති වා, යථා සො බ්රාහ්මණො අපාහං න තථා බ්රාහ්මණො සියන්ති වා…පෙ… යථා සො නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී අපාහං න තථා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී සියන්ති වා – එවං අපාහං අඤ්ඤථා සියන්ති හොති.

ඉමානි අට්ඨාරස තණ්හාවිචරිතානි අජ්ඣත්තිකස්ස උපාදාය.

(2) බාහිරස්ස උපාදාය

975. තත්ථ කතමානි අට්ඨාරස තණ්හාවිචරිතානි බාහිරස්ස උපාදාය? ඉමිනා අස්මීති හොති, ඉමිනා ඉත්ථස්මීති හොති, ඉමිනා එවස්මීති හොති, ඉමිනා අඤ්ඤථාස්මීති හොති, ඉමිනා භවිස්සන්ති හොති, ඉමිනා ඉත්ථං භවිස්සන්ති හොති, ඉමිනා එවං භවිස්සන්ති හොති, ඉමිනා අඤ්ඤථා භවිස්සන්ති හොති, ඉමිනා අසස්මීති හොති, ඉමිනා සාතස්මීති හොති, ඉමිනා සියන්ති හොති, ඉමිනා ඉත්ථං සියන්ති හොති, ඉමිනා එවං සියන්ති හොති, ඉමිනා අඤ්ඤථා සියන්ති හොති, ඉමිනා අපාහං සියන්ති හොති, ඉමිනා අපාහං ඉත්ථං සියන්ති හොති, ඉමිනා අපාහං එවං සියන්ති හොති, ඉමිනා අපාහං අඤ්ඤථා සියන්ති හොති.

976. (1) කථඤ්ච ¶ ඉමිනා අස්මීති හොති? කඤ්චි ¶ ධම්මං අවකාරිං කරිත්වා රූපං… වෙදනං… සඤ්ඤං… සඞ්ඛාරෙ… විඤ්ඤාණං ඉමිනා අස්මීති ඡන්දං පටිලභති ¶ , ඉමිනා අස්මීති මානං පටිලභති, ඉමිනා අස්මීති දිට්ඨිං පටිලභති. තස්මිං සති ඉමානි පපඤ්චිතානි හොන්ති – ඉමිනා ඉත්ථස්මීති වා, ඉමිනා එවස්මීති වා, ඉමිනා අඤ්ඤථාස්මීති වා.

(2) කථඤ්ච ¶ ඉමිනා ඉත්ථස්මීති හොති? ඉමිනා ඛත්තියොස්මීති වා, ඉමිනා බ්රාහ්මණොස්මීති වා, ඉමිනා වෙස්සොස්මීති වා, ඉමිනා සුද්දොස්මීති වා, ඉමිනා ගහට්ඨොස්මීති වා, ඉමිනා පබ්බජිතොස්මීති වා, ඉමිනා දෙවොස්මීති වා, ඉමිනා මනුස්සොස්මීති වා, ඉමිනා රූපීස්මීති වා, ඉමිනා අරූපීස්මීති වා, ඉමිනා සඤ්ඤීස්මීති වා, ඉමිනා අසඤ්ඤීස්මීති වා, ඉමිනා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීස්මීති වා – එවං ඉමිනා ඉත්ථස්මීති හොති.

(3) කථඤ්ච ඉමිනා එවස්මීති හොති? පරපුග්ගලං උපනිධාය යථා සො ඛත්තියො ඉමිනා තථාහං ඛත්තියොස්මීති වා, යථා සො බ්රාහ්මණො ඉමිනා තථාහං බ්රාහ්මණොස්මීති වා…පෙ… යථා සො නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී ඉමිනා තථාහං නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීස්මීති වා – එවං ඉමිනා එවස්මීති හොති.

(4) කථඤ්ච ඉමිනා අඤ්ඤථාස්මීති හොති? පරපුග්ගලං උපනිධාය යථා සො ඛත්තියො ඉමිනා නාහං තථා ඛත්තියොස්මීති වා, යථා සො බ්රාහ්මණො ඉමිනා නාහං තථා බ්රාහ්මණොස්මීති වා…පෙ… යථා සො නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී ඉමිනා නාහං තථා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීස්මීති වා – එවං ඉමිනා අඤ්ඤථාස්මීති හොති.

(5) කථඤ්ච ¶ ඉමිනා භවිස්සන්ති හොති? කඤ්චි ධම්මං අවකාරිං කරිත්වා රූපං… වෙදනං… සඤ්ඤං… සඞ්ඛාරෙ… විඤ්ඤාණං ඉමිනා භවිස්සන්ති ඡන්දං පටිලභති, ඉමිනා භවිස්සන්ති මානං පටිලභති, ඉමිනා භවිස්සන්ති දිට්ඨිං පටිලභති. තස්මිං සති ඉමානි පපඤ්චිතානි හොන්ති – ඉමිනා ඉත්ථං භවිස්සන්ති වා, ඉමිනා එවං භවිස්සන්ති වා, ඉමිනා අඤ්ඤථා භවිස්සන්ති වා.

(6) කථඤ්ච ¶ ඉමිනා ඉත්ථං භවිස්සන්ති හොති? ඉමිනා ඛත්තියො භවිස්සන්ති වා…පෙ… ¶ ඉමිනා අරූපී භවිස්සන්ති වා, ඉමිනා සඤ්ඤී භවිස්සන්ති වා, ඉමිනා අසඤ්ඤී භවිස්සන්ති වා, ඉමිනා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී භවිස්සන්ති වා – එවං ඉමිනා ඉත්ථං භවිස්සන්ති හොති.

(7) කථඤ්ච ඉමිනා එවං භවිස්සන්ති හොති? පරපුග්ගලං උපනිධාය යථා සො ඛත්තියො ඉමිනා තථාහං ඛත්තියො භවිස්සන්ති වා, යථා සො ¶ බ්රාහ්මණො ඉමිනා තථාහං බ්රාහ්මණො භවිස්සන්ති වා…පෙ… යථා සො නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී ඉමිනා තථාහං නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී භවිස්සන්ති වා – එවං ඉමිනා එවං භවිස්සන්ති හොති.

(8) කථඤ්ච ඉමිනා අඤ්ඤථා භවිස්සන්ති හොති? පරපුග්ගලං උපනිධාය ¶ යථා සො ඛත්තියො ඉමිනා නාහං තථා ඛත්තියො භවිස්සන්ති වා, යථා සො බ්රාහ්මණො ඉමිනා නාහං තථා බ්රාහ්මණො භවිස්සන්ති වා…පෙ… යථා සො නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී ඉමිනා නාහං තථා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී භවිස්සන්ති වා – එවං ඉමිනා අඤ්ඤථා භවිස්සන්ති හොති.

(9) කථඤ්ච ඉමිනා අසස්මීති හොති? කඤ්චි ධම්මං අවකාරිං [අවකාරී (සී.)] කරිත්වා රූපං…පෙ… වෙදනං… සඤ්ඤං… සඞ්ඛාරෙ… විඤ්ඤාණං ඉමිනා නිච්චොස්මි ධුවොස්මි සස්සතොස්මි අවිපරිණාමධම්මොස්මීති – එවං ඉමිනා අසස්මීති හොති.

(10) කථඤ්ච ඉමිනා සාතස්මීති හොති? කඤ්චි ධම්මං අවකාරිං කරිත්වා රූපං…පෙ… වෙදනං… සඤ්ඤං… සඞ්ඛාරෙ… විඤ්ඤාණං ඉමිනා උච්ඡිජ්ජිස්සාමි විනස්සිස්සාමි න භවිස්සාමීති – එවං ඉමිනා සාතස්මීති හොති.

(11) කථඤ්ච ඉමිනා සියන්ති හොති? කඤ්චි ධම්මං අවකාරිං කරිත්වා රූපං…පෙ… වෙදනං… සඤ්ඤං… සඞ්ඛාරෙ… විඤ්ඤාණං ඉමිනා සියන්ති ඡන්දං පටිලභති, ඉමිනා සියන්ති මානං පටිලභති, ඉමිනා සියන්ති දිට්ඨිං පටිලභති. තස්මිං සති ඉමානි පපඤ්චිතානි හොන්ති – ඉමිනා ඉත්ථං සියන්ති වා, ඉමිනා එවං සියන්ති වා, ඉමිනා අඤ්ඤථා සියන්ති වා.

(12) කථඤ්ච ¶ ඉමිනා ඉත්ථං සියන්ති හොති? ඉමිනා ඛත්තියො සියන්ති වා, ඉමිනා බ්රාහ්මණො සියන්ති වා, ඉමිනා වෙස්සො සියන්ති වා, ඉමිනා සුද්දො සියන්ති වා, ඉමිනා ගහට්ඨො සියන්ති වා, ඉමිනා පබ්බජිතො සියන්ති වා, ඉමිනා දෙවො සියන්ති වා, ඉමිනා මනුස්සො සියන්ති වා, ඉමිනා රූපී සියන්ති වා, ඉමිනා අරූපී සියන්ති වා, ඉමිනා ¶ සඤ්ඤී ¶ සියන්ති වා, ඉමිනා අසඤ්ඤී සියන්ති වා, ඉමිනා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී සියන්ති වා – එවං ඉමිනා ඉත්ථං සියන්ති හොති.

(13) කථඤ්ච ¶ ඉමිනා එවං සියන්ති හොති? පරපුග්ගලං උපනිධාය යථා සො ඛත්තියො ඉමිනා තථාහං ඛත්තියො සියන්ති වා, යථා සො බ්රාහ්මණො ඉමිනා තථාහං බ්රාහ්මණො සියන්ති වා…පෙ… යථා සො නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී ඉමිනා තථාහං නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී සියන්ති වා – එවං ඉමිනා එවං සියන්ති හොති.

(14) කථඤ්ච ඉමිනා අඤ්ඤථා සියන්ති හොති? පරපුග්ගලං උපනිධාය යථා සො ඛත්තියො ඉමිනා නාහං තථා ඛත්තියො සියන්ති වා, යථා සො බ්රාහ්මණො ඉමිනා නාහං තථා බ්රාහ්මණො සියන්ති වා…පෙ… යථා සො නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී ඉමිනා නාහං තථා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී සියන්ති වා – එවං ඉමිනා අඤ්ඤථා සියන්ති හොති.

(15) කථඤ්ච ඉමිනා අපාහං සියන්ති හොති? කඤ්චි ධම්මං අවකාරිං කරිත්වා රූපං…පෙ… වෙදනං… සඤ්ඤං… සඞ්ඛාරෙ… විඤ්ඤාණං ඉමිනා අපාහං සියන්ති ඡන්දං පටිලභති, ඉමිනා අපාහං සියන්ති මානං පටිලභති, ඉමිනා අපාහං සියන්ති දිට්ඨිං පටිලභති. තස්මිං සති ඉමානි පපඤ්චිතානි හොන්ති – ඉමිනා අපාහං ඉත්ථං සියන්ති වා, ඉමිනා අපාහං එවං සියන්ති වා, ඉමිනා අපාහං අඤ්ඤථා සියන්ති වා.

(16) කථඤ්ච ඉමිනා අපාහං ඉත්ථං සියන්ති හොති? ඉමිනා අපාහං ඛත්තියො සියන්ති වා, ඉමිනා ¶ අපාහං බ්රාහ්මණො සියන්ති වා, ඉමිනා අපාහං වෙස්සො සියන්ති වා, ඉමිනා අපාහං සුද්දො සියන්ති වා, ඉමිනා අපාහං ගහට්ඨො සියන්ති වා, ඉමිනා අපාහං පබ්බජිතො සියන්ති වා, ඉමිනා අපාහං දෙවො සියන්ති වා, ඉමිනා අපාහං මනුස්සො සියන්ති වා, ඉමිනා අපාහං රූපී සියන්ති වා, ඉමිනා අපාහං අරූපී සියන්ති වා, ඉමිනා අපාහං සඤ්ඤී ¶ සියන්ති වා, ඉමිනා අපාහං අසඤ්ඤී සියන්ති වා, ඉමිනා අපාහං නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී සියන්ති වා – එවං ඉමිනා අපාහං ඉත්ථං සියන්ති හොති.

(17) කථඤ්ච ඉමිනා අපාහං එවං සියන්ති හොති? පරපුග්ගලං උපනිධාය යථා සො ඛත්තියො ඉමිනා අපාහං තථා ඛත්තියො සියන්ති වා, යථා සො බ්රාහ්මණො ඉමිනා අපාහං තථා බ්රාහ්මණො සියන්ති වා…පෙ… යථා සො නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී ඉමිනා අපාහං තථා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී සියන්ති වා – එවං ඉමිනා අපාහං එවං සියන්ති හොති.

(18) කථඤ්ච ¶ ඉමිනා අපාහං අඤ්ඤථා සියන්ති හොති? පරපුග්ගලං ¶ උපනිධාය යථා සො ඛත්තියො ඉමිනා අපාහං න තථා ඛත්තියො සියන්ති වා, යථා සො බ්රාහ්මණො ඉමිනා අපාහං න තථා බ්රාහ්මණො සියන්ති වා…පෙ… යථා සො නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී ඉමිනා අපාහං න තථා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී සියන්ති වා – එවං ඉමිනා අපාහං අඤ්ඤථා සියන්ති හොති.

ඉමානි අට්ඨාරස තණ්හාවිචරිතානි බාහිරස්ස උපාදාය.

ඉති ඉමානි අට්ඨාරස තණ්හාවිචරිතානි අජ්ඣත්තිකස්ස උපාදාය, ඉමානි ¶ අට්ඨාරස තණ්හාවිචරිතානි බාහිරස්ස උපාදාය, තදෙකජ්ඣං අභිසඤ්ඤූහිත්වා අභිසඞ්ඛිපිත්වා ඡත්තිංස තණ්හාවිචරිතානි හොන්ති. ඉති එවරූපානි අතීතානි ඡත්තිංස තණ්හාවිචරිතානි, අනාගතානි ඡත්තිංස තණ්හාවිචරිතානි, පච්චුප්පන්නානි ඡත්තිංස තණ්හාවිචරිතානි, තදෙකජ්ඣං අභිසඤ්ඤූහිත්වා අභිසඞ්ඛිපිත්වා අට්ඨතණ්හාවිචරිතසතං හොති.

977. තත්ථ කතමානි ද්වාසට්ඨි දිට්ඨිගතානි බ්රහ්මජාලෙ වෙය්යාකරණෙ වුත්තානි භගවතා? චත්තාරො සස්සතවාදා, චත්තාරො එකච්චසස්සතිකා, චත්තාරො අන්තානන්තිකා, චත්තාරො අමරාවික්ඛෙපිකා, ද්වෙ අධිච්චසමුප්පන්නිකා, සොළස සඤ්ඤීවාදා, අට්ඨ අසඤ්ඤීවාදා, අට්ඨ නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීවාදා, සත්ත උච්ඡෙදවාදා, පඤ්ච දිට්ඨධම්මනිබ්බානවාදා – ඉමානි ද්වාසට්ඨි දිට්ඨිගතානි බ්රහ්මජාලෙ වෙය්යාකරණෙ වුත්තානි භගවතාති.

ඛුද්දකවත්ථුවිභඞ්ගො නිට්ඨිතො.