📜

6. පටිච්චසමුප්පාදවිභඞ්ගො

1. සුත්තන්තභාජනීයං

225. අවිජ්ජාපච්චයා ¶ ¶ ¶ සඞ්ඛාරා, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං, සළායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා සම්භවන්ති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

226. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? දුක්ඛෙ අඤ්ඤාණං, දුක්ඛසමුදයෙ අඤ්ඤාණං, දුක්ඛනිරොධෙ අඤ්ඤාණං, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අඤ්ඤාණං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා? පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො, අපුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො, ආනෙඤ්ජාභිසඞ්ඛාරො, කායසඞ්ඛාරො, වචීසඞ්ඛාරො, චිත්තසඞ්ඛාරො.

තත්ථ කතමො පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො? කුසලා චෙතනා කාමාවචරා රූපාවචරා දානමයා සීලමයා භාවනාමයා – අයං වුච්චති ‘‘පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමො අපුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො? අකුසලා චෙතනා කාමාවචරා ¶ – අයං වුච්චති ‘‘අපුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ ¶ කතමො ආනෙඤ්ජාභිසඞ්ඛාරො? කුසලා චෙතනා අරූපාවචරා – අයං වුච්චති ‘‘ආනෙඤ්ජාභිසඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමො කායසඞ්ඛාරො? කායසඤ්චෙතනා කායසඞ්ඛාරො, වචීසඤ්චෙතනා වචීසඞ්ඛාරො, මනොසඤ්චෙතනා චිත්තසඞ්ඛාරො. ඉමෙ වුච්චන්ති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා’’.

227. තත්ථ ¶ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණං, මනොවිඤ්ඤාණං – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

228. තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’ ¶ . තත්ථ කතමං රූපං? චත්තාරො මහාභූතා, චතුන්නඤ්ච මහාභූතානං උපාදාය රූපං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං’’.

229. තත්ථ කතමං නාමරූපපච්චයා සළායතනං? චක්ඛායතනං, සොතායතනං, ඝානායතනං, ජිව්හායතනං, කායායතනං, මනායතනං – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයා සළායතනං’’.

230. තත්ථ කතමො සළායතනපච්චයා ඵස්සො? චක්ඛුසම්ඵස්සො සොතසම්ඵස්සො ඝානසම්ඵස්සො ජිව්හාසම්ඵස්සො කායසම්ඵස්සො මනොසම්ඵස්සො – අයං වුච්චති ‘‘සළායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

231. තත්ථ ¶ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා, සොතසම්ඵස්සජා වෙදනා, ඝානසම්ඵස්සජා වෙදනා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා වෙදනා, කායසම්ඵස්සජා වෙදනා, මනොසම්ඵස්සජා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

232. තත්ථ ¶ කතමා වෙදනාපච්චයා තණ්හා? රූපතණ්හා, සද්දතණ්හා, ගන්ධතණ්හා, රසතණ්හා, ඵොට්ඨබ්බතණ්හා, ධම්මතණ්හා – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා තණ්හා’’.

233. තත්ථ කතමං තණ්හාපච්චයා උපාදානං? කාමුපාදානං, දිට්ඨුපාදානං, සීලබ්බතුපාදානං, අත්තවාදුපාදානං – ඉදං වුච්චති ‘‘තණ්හාපච්චයා උපාදානං’’.

234. තත්ථ කතමො උපාදානපච්චයා භවො? භවො දුවිධෙන ¶ – අත්ථි කම්මභවො, අත්ථි උපපත්තිභවො. තත්ථ කතමො කම්මභවො? පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො, අපුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො, ආනෙඤ්ජාභිසඞ්ඛාරො – අයං වුච්චති ‘‘කම්මභවො’’. සබ්බම්පි භවගාමිකම්මං කම්මභවො.

තත්ථ කතමො උපපත්තිභවො? කාමභවො, රූපභවො, අරූපභවො, සඤ්ඤාභවො, අසඤ්ඤාභවො, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤාභවො, එකවොකාරභවො, චතුවොකාරභවො, පඤ්චවොකාරභවො – අයං වුච්චති ‘‘උපපත්තිභවො’’. ඉති අයඤ්ච කම්මභවො, අයඤ්ච උපපත්තිභවො. අයං වුච්චති ‘‘උපාදානපච්චයා භවො’’.

235. තත්ථ ¶ කතමා භවපච්චයා ජාති? යා තෙසං තෙසං සත්තානං තම්හි තම්හි සත්තනිකායෙ ජාති සඤ්ජාති ඔක්කන්ති අභිනිබ්බත්ති, ඛන්ධානං පාතුභාවො ¶ , ආයතනානං පටිලාභො – අයං වුච්චති ‘‘භවපච්චයා ජාති’’.

236. තත්ථ කතමං ජාතිපච්චයා ජරාමරණං? අත්ථි ජරා, අත්ථි මරණං. තත්ථ කතමා ජරා? යා තෙසං තෙසං සත්තානං තම්හි තම්හි සත්තනිකායෙ ජරා ජීරණතා ඛණ්ඩිච්චං පාලිච්චං වලිත්තචතා ආයුනො සංහානි ඉන්ද්රියානං පරිපාකො – අයං වුච්චති ‘‘ජරා’’.

තත්ථ කතමං මරණං? යා තෙසං තෙසං සත්තානං තම්හා තම්හා සත්තනිකායා චුති චවනතා භෙදො අන්තරධානං මච්චු මරණං කාලකිරියා [කාලංකිරියා (ක.)] ඛන්ධානං භෙදො කළෙවරස්ස නික්ඛෙපො ජීවිතින්ද්රියස්සුපච්ඡෙදො – ඉදං වුච්චති ‘‘මරණං’’. ඉති අයඤ්ච ජරා, ඉදඤ්ච මරණං. ඉදං වුච්චති ‘‘ජාතිපච්චයා ජරාමරණං’’.

237. තත්ථ ¶ කතමො සොකො? ඤාතිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, භොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, රොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, සීලබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, දිට්ඨිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන බ්යසනෙන සමන්නාගතස්ස, අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන දුක්ඛධම්මෙන ඵුට්ඨස්ස සොකො සොචනා සොචිතත්තං අන්තොසොකො අන්තොපරිසොකො චෙතසො පරිජ්ඣායනා දොමනස්සං සොකසල්ලං – අයං වුච්චති ‘‘සොකො’’.

238. තත්ථ කතමො පරිදෙවො? ඤාතිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, භොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස ¶ , රොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, සීලබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, දිට්ඨිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන බ්යසනෙන සමන්නාගතස්ස, අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන දුක්ඛධම්මෙන ඵුට්ඨස්ස ආදෙවො පරිදෙවො ¶ ආදෙවනා පරිදෙවනා ආදෙවිතත්තං පරිදෙවිතත්තං වාචා පලාපො විප්පලාපො ලාලප්පො ලාලප්පනා ලාලප්පිතත්තං – අයං වුච්චති පරිදෙවො’’.

239. තත්ථ කතමං දුක්ඛං? යං කායිකං අසාතං කායිකං දුක්ඛං කායසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං කායසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – ඉදං වුච්චති ‘‘දුක්ඛං’’.

240. තත්ථ ¶ කතමං දොමනස්සං? යං චෙතසිකං අසාතං, චෙතසිකං දුක්ඛං, චෙතොසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං, චෙතොසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – ඉදං වුච්චති ‘‘දොමනස්සං’’.

241. තත්ථ කතමො උපායාසො? ඤාතිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, භොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, රොගබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, සීලබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, දිට්ඨිබ්යසනෙන වා ඵුට්ඨස්ස, අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන බ්යසනෙන සමන්නාගතස්ස, අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන දුක්ඛධම්මෙන ඵුට්ඨස්ස ආයාසො උපායාසො ආයාසිතත්තං උපායාසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘උපායාසො’’.

242. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතීති, එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සඞ්ගති හොති, සමාගමො හොති, සමොධානං හොති, පාතුභාවො හොති. තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

සුත්තන්තභාජනීයං.

2. අභිධම්මභාජනීයං

1. පච්චයචතුක්කං

243. අවිජ්ජාපච්චයා ¶ සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා ¶ භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා ¶ සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො ¶ හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

පච්චයචතුක්කං.

2. හෙතුචතුක්කං

244. අවිජ්ජාපච්චයා ¶ සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණහෙතුකං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමහෙතුකං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණහෙතුකං, නාමපච්චයා ඵස්සො නාමහෙතුකො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං; උපාදානපච්චයා ¶ භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණහෙතුකං ¶ , නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං ¶ නාමරූපහෙතුකං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණහෙතුකං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමරූපහෙතුකං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

හෙතුචතුක්කං.

3. සම්පයුත්තචතුක්කං

245. අවිජ්ජාපච්චයා ¶ සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමසම්පයුත්තං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාසම්පයුත්තං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං ¶ , නාමපච්චයා ඵස්සො නාමසම්පයුත්තො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාසම්පයුත්තං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා ¶ සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං ¶ විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං නාමං, නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමරූපසම්පයුත්තං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාසම්පයුත්තං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං නාමං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමසම්පයුත්තං ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං උපාදානසම්පයුත්තං; උපාදානපච්චයා ¶ භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස ¶ සමුදයො හොති.

සම්පයුත්තචතුක්කං.

4. අඤ්ඤමඤ්ඤචතුක්කං

246. අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා; සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො; විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයාපි විඤ්ඤාණං; නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමං; ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං; ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො; වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා; තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයාපි තණ්හා; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා; සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො; විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයාපි විඤ්ඤාණං; නාමපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයාපි නාමං; ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයාපි ¶ ඵස්සො; වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා; තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයාපි තණ්හා; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා ¶ සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා; සඞ්ඛාරපච්චයා ¶ විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො; විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං; නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමරූපං; ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං; ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො; වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා; තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයාපි තණ්හා; උපාදානපච්චයා ¶ භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා; සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො; විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං; නාමරූපපච්චයා සළායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමරූපං; ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං; ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො; වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා; තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයාපි තණ්හා; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අඤ්ඤමඤ්ඤචතුක්කං.

මාතිකා

247. සඞ්ඛාරපච්චයා අවිජ්ජා…පෙ… විඤ්ඤාණපච්චයා අවිජ්ජා…පෙ… නාමපච්චයා ¶ අවිජ්ජා…පෙ… ඡට්ඨායතනපච්චයා අවිජ්ජා…පෙ… ඵස්සපච්චයා ¶ අවිජ්ජා…පෙ… වෙදනාපච්චයා අවිජ්ජා…පෙ… තණ්හාපච්චයා අවිජ්ජා…පෙ… උපාදානපච්චයා අවිජ්ජා…පෙ… අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා ¶ උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

මාතිකා.

5. පච්චයචතුක්කං

248. කතමෙ ¶ ¶ ධම්මා අකුසලා? යස්මිං සමයෙ අකුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති සොමනස්සසහගතං දිට්ඨිගතසම්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

249. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා ¶ සඤ්චෙතයිතත්තං [චෙතයිතත්තං (සී. ක.)] – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං හදයං පණ්ඩරං මනො මනායතනං මනින්ද්රියං විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං’’.

තත්ථ කතමං නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං? යං චිත්තං මනො මානසං හදයං පණ්ඩරං මනො මනායතනං මනින්ද්රියං විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං’’.

තත්ථ ¶ ¶ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ ¶ කතමා වෙදනාපච්චයා තණ්හා? යො රාගො සාරාගො අනුනයො අනුරොධො නන්දී නන්දිරාගො චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා තණ්හා’’.

තත්ථ කතමං තණ්හාපච්චයා උපාදානං? යා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං ¶ දිට්ඨිගහනං දිට්ඨිකන්තාරො දිට්ඨිවිසූකායිකං දිට්ඨිවිප්ඵන්දිතං දිට්ඨිසංයොජනං ගාහො පතිට්ඨාහො අභිනිවෙසො පරාමාසො කුම්මග්ගො මිච්ඡාපථො මිච්ඡත්තං තිත්ථායතනං විපරියාසග්ගාහො [විපරියෙසග්ගාහො (බහූසු)] – ඉදං වුච්චති ‘‘තණ්හාපච්චයා උපාදානං’’.

තත්ථ කතමො උපාදානපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා උපාදානං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘උපාදානපච්චයා භවො’’.

තත්ථ කතමා භවපච්චයා ජාති? යා තෙසං තෙසං ධම්මානං ජාති සඤ්ජාති නිබ්බත්ති අභිනිබ්බත්ති පාතුභාවො – අයං වුච්චති ‘‘භවපච්චයා ජාති’’.

තත්ථ කතමං ජාතිපච්චයා ජරාමරණං? අත්ථි ජරා, අත්ථි මරණං. තත්ථ කතමා ජරා? යා තෙසං තෙසං ධම්මානං ජරා ජීරණතා ආයුනො සංහානි – අයං වුච්චති ‘‘ජරා’’. තත්ථ කතමං මරණං? යො තෙසං තෙසං ධම්මානං ඛයො වයො භෙදො පරිභෙදො අනිච්චතා අන්තරධානං – ඉදං වුච්චති ‘‘මරණං’’. ඉති අයඤ්ච ජරා, ඉදඤ්ච මරණං. ඉදං වුච්චති ‘‘ජාතිපච්චයා ජරාමරණං’’.

එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතීති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස ¶ සඞ්ගති හොති, සමාගමො හොති, සමොධානං හොති, පාතුභාවො හොති. තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

250. තස්මිං ¶ සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා ¶ වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා ¶ උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

251. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං’’.

නාමපච්චයා ඵස්සොති. තත්ථ කතමං නාමං? ඨපෙත්වා ඵස්සං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’.

තත්ථ කතමො නාමපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඵස්සො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං ¶ , නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති ¶ , ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

253. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ ¶ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ ¶ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො, කායායතනස්ස උපචයො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං’’.

නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? යං රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමං නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං? යං ¶ චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං’’.

තත්ථ ¶ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

254. තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

255. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ ¶ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ ¶ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො, කායායතනස්ස උපචයො ¶ , යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං’’.

නාමරූපපච්චයා සළායතනන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චත්තාරො ¶ ච මහාභූතා, යඤ්ච රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමං නාමරූපපච්චයා සළායතනං? චක්ඛායතනං, සොතායතනං, ඝානායතනං, ජිව්හායතනං, කායායතනං, මනායතනං – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයා සළායතනං’’.

තත්ථ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

පච්චයචතුක්කං.

6. හෙතුචතුක්කං

256. තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණහෙතුකං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමහෙතුකං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං ¶ . එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

257. තත්ථ ¶ ¶ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො’’.

තත්ථ ¶ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණහෙතුකං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණහෙතුකං’’.

තත්ථ කතමං නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමහෙතුකං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමහෙතුකං’’.

තත්ථ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා’’.

තත්ථ කතමා වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා? යො රාගො සාරාගො…පෙ… චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා’’.

තත්ථ කතමං තණ්හාපච්චයා ¶ උපාදානං තණ්හාහෙතුකං? යා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… තිත්ථායතනං විපරියාසග්ගාහො – ඉදං වුච්චති ‘‘තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති’’ති.

258. තස්මිං ¶ ¶ සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණහෙතුකං, නාමපච්චයා ඵස්සො නාමහෙතුකො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

259. තත්ථ ¶ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණහෙතුකං ¶ ? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණහෙතුකං’’.

නාමපච්චයා ඵස්සො නාමහෙතුකොති. තත්ථ කතමං නාමං? ඨපෙත්වා ඵස්සං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’.

තත්ථ කතමො නාමපච්චයා ඵස්සො නාමහෙතුකො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඵස්සො නාමහෙතුකො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

260. තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණහෙතුකං, නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමරූපහෙතුකං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා, වෙදනාපච්චයා ¶ තණ්හා වෙදනාහෙතුකා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ¶ ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

261. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ ¶ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො’’.

තත්ථ ¶ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණහෙතුකං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො, කායායතනස්ස උපචයො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණහෙතුකං’’.

නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමරූපහෙතුකන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? යං රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමං නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමරූපහෙතුකං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමරූපහෙතුකං’’.

තත්ථ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

262. තස්මිං ¶ ¶ සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො, සඞ්ඛාරපච්චයා ¶ විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණහෙතුකං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමරූපහෙතුකං ¶ , ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

263. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාහෙතුකො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණහෙතුකං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො, කායායතනස්ස උපචයො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණහෙතුකං’’.

නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමරූපහෙතුකන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො ¶ , සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චත්තාරො ච මහාභූතා, යඤ්ච රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමං නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමරූපහෙතුකං? චක්ඛායතනං ¶ , සොතායතනං, ඝානායතනං ¶ , ජිව්හායතනං, කායායතනං, මනායතනං – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමරූපහෙතුකං’’.

තත්ථ ¶ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා’’.

තත්ථ කතමා වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා? යො රාගො සාරාගො…පෙ… චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාහෙතුකා’’.

තත්ථ කතමං තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං? යා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… තිත්ථායතනං විපරියාසග්ගාහො – ඉදං වුච්චති ‘‘තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාහෙතුකං’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

හෙතුචතුක්කං.

7. සම්පයුත්තචතුක්කං

තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමසම්පයුත්තං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාසම්පයුත්තං; උපාදානපච්චයා ¶ භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

265. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ ¶ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා ¶ සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං’’.

තත්ථ කතමං නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමසම්පයුත්තං? යං ¶ චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමසම්පයුත්තං’’.

තත්ථ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා’’.

තත්ථ කතමා වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා? යො රාගො සාරාගො…පෙ… චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා’’.

තත්ථ ¶ කතමං තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාසම්පයුත්තං? යා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… තිත්ථායතනං විපරියාසග්ගාහො – ඉදං වුච්චති ‘‘තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාසම්පයුත්තං’’ ¶ …පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

266. තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං, නාමපච්චයා ඵස්සො නාමසම්පයුත්තො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා ¶ , වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාසම්පයුත්තං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

267. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො? යා ¶ චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං’’.

නාමපච්චයා ඵස්සො නාමසම්පයුත්තොති. තත්ථ කතමං නාමං? ඨපෙත්වා ඵස්සං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො ¶ විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’.

තත්ථ කතමො නාමපච්චයා ඵස්සො නාමසම්පයුත්තො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඵස්සො නාමසම්පයුත්තො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

268. තස්මිං ¶ සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං නාමං, නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමසම්පයුත්තං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාසම්පයුත්තං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ¶ ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

269. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො’’.

තත්ථ ¶ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං? යං චිත්තං මනො මානසං …පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං’’.

තත්ථ කතමං ¶ විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං නාමං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො, කායායතනස්ස උපචයො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං නාමං’’.

නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමසම්පයුත්තන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? යං රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ ¶ කතමං නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමසම්පයුත්තං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමසම්පයුත්තං’’.

තත්ථ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

270. තස්මිං ¶ සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං නාමං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමසම්පයුත්තං ¶ ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො, ඵස්සපච්චයා ¶ වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා වෙදනාසම්පයුත්තා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං තණ්හාසම්පයුත්තං; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

271. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො අවිජ්ජාසම්පයුත්තො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං නාමං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො, කායායතනස්ස උපචයො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි ¶ රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං නාමං’’.

නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමසම්පයුත්තං ඡට්ඨායතනන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ ¶ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චත්තාරො ච මහාභූතා, යඤ්ච රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමං නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමසම්පයුත්තං ඡට්ඨායතනං? චක්ඛායතනං, සොතායතනං, ඝානායතනං, ජිව්හායතනං, කායායතනං, මනායතනං ¶ – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයා සළායතනං නාමසම්පයුත්තං ඡට්ඨායතනං’’.

තත්ථ ¶ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

සම්පයුත්තචතුක්කං.

8. අඤ්ඤමඤ්ඤචතුක්කං

272. තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා; සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො; විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයාපි විඤ්ඤාණං; නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමං; ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං; ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො; වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා; තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයාපි තණ්හා; උපාදානපච්චයා ¶ භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

273. තත්ථ ¶ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමා සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං.

තත්ථ කතමො විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ ¶ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං’’.

තත්ථ කතමං නාමපච්චයාපි විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයාපි විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ ¶ කතමං නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං’’.

තත්ථ ¶ කතමං ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො ¶ , සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමං’’.

තත්ථ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමං ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමො වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා වෙදනාපච්චයා තණ්හා? යො රාගො සාරාගො…පෙ… චිත්තස්ස සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා තණ්හා’’.

තත්ථ කතමා තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා’’.

තත්ථ කතමං තණ්හාපච්චයා උපාදානං? යා දිට්ඨි දිට්ඨිගතං…පෙ… තිත්ථායතනං විපරියාසග්ගාහො – ඉදං වුච්චති ‘‘තණ්හාපච්චයා උපාදානං’’.

තත්ථ කතමා උපාදානපච්චයාපි තණ්හා? යො රාගො…පෙ… චිත්තස්ස ¶ සාරාගො – අයං වුච්චති ‘‘උපාදානපච්චයාපි තණ්හා’’.

තත්ථ ¶ කතමො උපාදානපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා උපාදානං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘උපාදානපච්චයා භවො’’.

තත්ථ කතමා භවපච්චයා ජාති? යා තෙසං තෙසං ධම්මානං ජාති සඤ්ජාති නිබ්බත්ති අභිනිබ්බති පාතුභාවො – අයං වුච්චති ‘‘භවපච්චයා ජාති’’.

තත්ථ කතමං ජාතිපච්චයා ජරාමරණං? අත්ථි ජරා, අත්ථි මරණං. තත්ථ කතමා ජරා? යා තෙසං තෙසං ධම්මානං ජරා ජීරණතා ආයුනො සංහානි – අයං වුච්චති ¶ ‘‘ජරා’’. තත්ථ කතමං මරණං? යො තෙසං තෙසං ධම්මානං ඛයො වයො භෙදො පරිභෙදො අනිච්චතා අන්තරධානං – ඉදං වුච්චති ‘‘මරණං’’. ඉති අයඤ්ච ජරා, ඉදඤ්ච මරණං. ඉදං වුච්චති ‘‘ජාතිපච්චයා ජරාමරණං’’.

එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතීති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සඞ්ගති හොති, සමාගමො හොති, සමොධානං හොති, පාතුභාවො හොති. තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

274. තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා; සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො; විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයාපි විඤ්ඤාණං; නාමපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයාපි නාමං; ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො; වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා; තණ්හාපච්චයා උපාදානං ¶ , උපාදානපච්චයාපි තණ්හා; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

275. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ ¶ කතමා සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා’’.

තත්ථ ¶ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ කතමො විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං’’.

තත්ථ කතමං නාමපච්චයාපි විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයාපි විඤ්ඤාණං’’.

නාමපච්චයා ¶ ඵස්සොති. තත්ථ කතමං නාමං? ඨපෙත්වා ඵස්සං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’.

තත්ථ කතමො නාමපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඵස්සො’’ ¶ .

තත්ථ කතමං ඵස්සපච්චයාපි නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයාපි නාමං’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

276. තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා; සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො; විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං; නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමරූපං; ඡට්ඨායතනපච්චයා ¶ ඵස්සො, ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං; ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො; වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා; තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයාපි තණ්හා; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

277. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො.

තත්ථ ¶ කතමා සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං ¶ වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ කතමො විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො ¶ , කායායතනස්ස උපචයො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං’’.

නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො ¶ , සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? යං රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමං නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං’’.

නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? යං රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමං නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං ¶ වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං’’.

තත්ථ කතමං ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමරූපං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ¶ ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො, කායායතනස්ස උපචයො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමං ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

278. තස්මිං ¶ ¶ සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා; සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො; විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං; නාමරූපපච්චයා සළායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමරූපං; ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං; ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො; වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයාපි වෙදනා; තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයාපි තණ්හා; උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස ¶ සමුදයො හොති.

279. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමා සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ කතමො විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ ¶ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති නාමං. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො, කායායතනස්ස උපචයො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං ¶ – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං’’.

නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? යං රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං ¶ වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ ¶ කතමං නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයාපි විඤ්ඤාණං’’.

නාමරූපපච්චයා සළායතනන්ති. අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චත්තාරො ච මහාභූතා, යඤ්ච රූපං නිස්සාය මනොවිඤ්ඤාණධාතු වත්තති – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමං නාමරූපපච්චයා සළායතනං? චක්ඛායතනං, සොතායතනං, ඝානායතනං, ජිව්හායතනං, කායායතනං, මනායතනං – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමරූපපච්චයා සළායතනං’’.

තත්ථ කතමං ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමරූපං? අත්ථි නාමං, අත්ථි රූපං. තත්ථ කතමං නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමං’’. තත්ථ කතමං රූපං? චක්ඛායතනස්ස උපචයො, සොතායතනස්ස උපචයො, ඝානායතනස්ස උපචයො, ජිව්හායතනස්ස උපචයො, කායායතනස්ස උපචයො, යං වා පනඤ්ඤම්පි අත්ථි රූපං චිත්තජං චිත්තහෙතුකං චිත්තසමුට්ඨානං – ඉදං වුච්චති ‘‘රූපං’’. ඉති ඉදඤ්ච නාමං, ඉදඤ්ච රූපං. ඉදං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමරූපං’’.

තත්ථ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ ¶ ¶ කතමං ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

අඤ්ඤමඤ්ඤචතුක්කං.

9. අකුසලනිද්දෙසො

280. කතමෙ ¶ ධම්මා අකුසලා? යස්මිං සමයෙ අකුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති සොමනස්සසහගතං දිට්ඨිගතසම්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… සොමනස්සසහගතං දිට්ඨිගතවිප්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා…පෙ… සොමනස්සසහගතං ¶ දිට්ඨිගතවිප්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

281. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’.

තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො…පෙ….

තත්ථ ¶ කතමො තණ්හාපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘තණ්හාපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා ¶ භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

282. කතමෙ ¶ ධම්මා අකුසලා? යස්මිං සමයෙ අකුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං දිට්ඨිගතසම්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

283. තත්ථ ¶ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති අවිජ්ජා…පෙ….

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

284. කතමෙ ධම්මා අකුසලා? යස්මිං සමයෙ අකුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං දිට්ඨිගතසම්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතං දිට්ඨිගතවිප්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතං දිට්ඨිගතවිප්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං ¶ , ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා ¶ , තණ්හාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

285. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

286. කතමෙ ¶ ධම්මා අකුසලා? යස්මිං සමයෙ අකුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති දොමනස්සසහගතං පටිඝසම්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා…පෙ… දොමනස්සසහගතං පටිඝසම්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පටිඝං, පටිඝපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

287. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං ¶ චෙතසිකං අසාතං චෙතසිකං දුක්ඛං චෙතොසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමං වෙදනාපච්චයා පටිඝං? යො චිත්තස්ස ආඝාතො…පෙ… චණ්ඩික්කං අසුරොපො [අසුලොපො (ස්යා.)] අනත්තමනතා චිත්තස්ස – ඉදං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා පටිඝං’’ ¶ .

තත්ථ කතමො පටිඝපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘පටිඝපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ ¶ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

288. කතමෙ ධම්මා අකුසලා? යස්මිං සමයෙ අකුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං විචිකිච්ඡාසම්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ ¶ , තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා විචිකිච්ඡා, විචිකිච්ඡාපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

289. තත්ථ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං, චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ ¶ කතමා වෙදනාපච්චයා විචිකිච්ඡා? යා කඞ්ඛා කඞ්ඛායනා කඞ්ඛායිතත්තං විමති විචිකිච්ඡා ¶ ද්වෙළ්හකං ද්විධාපථො [ද්වෙධාපථො (සී. ස්යා.)] සංසයො අනෙකංසග්ගාහො ආසප්පනා පරිසප්පනා අපරියොගාහණා [අපරියොගාහනා (සී. ස්යා. ක.)] ඡම්භිතත්තං චිත්තස්ස මනොවිලෙඛො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා විචිකිච්ඡා’’.

තත්ථ කතමො විචිකිච්ඡාපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා විචිකිච්ඡං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘විචිකිච්ඡාපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

290. කතමෙ ¶ ධම්මා අකුසලා? යස්මිං සමයෙ අකුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං උද්ධච්චසම්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා උද්ධච්චං, උද්ධච්චපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

291. තත්ථ ¶ කතමා අවිජ්ජා? යං අඤ්ඤාණං අදස්සනං…පෙ… අවිජ්ජාලඞ්ගී මොහො අකුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජා’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමං වෙදනාපච්චයා උද්ධච්චං? යං චිත්තස්ස උද්ධච්චං අවූපසමො චෙතසො වික්ඛෙපො භන්තත්තං චිත්තස්ස ¶ – ඉදං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා උද්ධච්චං’’.

තත්ථ කතමො උද්ධච්චපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො ¶ චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘උද්ධච්චපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

අකුසලනිද්දෙසො.

10. කුසලනිද්දෙසො

292. කතමෙ ¶ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරං කුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති සොමනස්සසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

293. තත්ථ කතමෙ කුසලමූලා? අලොභො, අදොසො, අමොහො.

තත්ථ ¶ කතමො අලොභො? යො අලොභො අලුබ්භනා අලුබ්භිතත්තං අසාරාගො අසාරජ්ජනා අසාරජ්ජිතත්තං අනභිජ්ඣා අලොභො කුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අලොභො’’.

තත්ථ කතමො අදොසො? යො අදොසො අදුස්සනා අදුස්සිතත්තං අබ්යාපාදො ¶ අබ්යාපජ්ජො අදොසො කුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අදොසො’’.

තත්ථ කතමො අමොහො? යා පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි – අයං වුච්චති ‘‘අමොහො’’. ඉමෙ වුච්චන්ති ‘‘කුසලමූලා’’.

තත්ථ ¶ කතමො කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං…පෙ… විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං…පෙ… නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං…පෙ… ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො…පෙ… ඵස්සපච්චයා වෙදනා…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ ¶ කතමො වෙදනාපච්චයා පසාදො? යා සද්ධා සද්දහනා ඔකප්පනා අභිප්පසාදො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා පසාදො’’.

තත්ථ කතමො පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

294. කතමෙ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරං කුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති සොමනස්සසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණං වා…පෙ… සොමනස්සසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා…පෙ… සොමනස්සසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා ¶ විඤ්ඤාණං ¶ , විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

295. තත්ථ ¶ කතමෙ කුසලමූලා? අලොභො, අදොසො.

තත්ථ කතමො අලොභො? යො අලොභො අලුබ්භනා අලුබ්භිතත්තං අසාරාගො අසාරජ්ජනා අසාරජ්ජිතත්තං අනභිජ්ඣා අලොභො කුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අලොභො’’.

තත්ථ කතමො අදොසො? යො අදොසො අදුස්සනා අදුස්සිතත්තං අබ්යාපාදො අබ්යාපජ්ජො අදොසො කුසලමූලං – අයං වුච්චති ‘‘අදොසො’’. ඉමෙ වුච්චන්ති ‘‘කුසලමූලා’’.

තත්ථ ¶ කතමො කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

296. කතමෙ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරං කුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා ¶ භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

297. තත්ථ ¶ කතමෙ කුසලමූලා? අලොභො, අදොසො, අමොහො – ඉමෙ වුච්චන්ති ‘‘කුසලමූලා’’.

තත්ථ කතමො කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’…පෙ… අයං වුච්චති – ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

කතමෙ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරං කුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතං ¶ ඤාණවිප්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණං වා සද්දාරම්මණං වා ගන්ධාරම්මණං වා රසාරම්මණං වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං වා ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

299. තත්ථ කතමෙ කුසලමූලා? අලොභො, අදොසො – ඉමෙ වුච්චන්ති ¶ ‘‘කුසලමූලා’’.

තත්ථ කතමො කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

300. කතමෙ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති පථවීකසිණං [පඨවීකසිණං (සී. ස්යා.)], තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා ¶ විඤ්ඤාණං ¶ , විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

301. තත්ථ කතමෙ කුසලමූලා? අලොභො, අදොසො, අමොහො – ඉමෙ වුච්චන්ති ‘‘කුසලමූලා’’.

තත්ථ කතමො කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

302. කතමෙ ¶ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ අරූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතං සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ ¶ විහරති, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

303. තත්ථ කතමෙ කුසලමූලා? අලොභො, අදොසො, අමොහො – ඉමෙ වුච්චන්ති ‘‘කුසලමූලා’’.

තත්ථ කතමො කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

304. කතමෙ ¶ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං ¶ උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ¶ ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතෙසං ධම්මානං සමුදයො හොති.

305. තත්ථ කතමෙ කුසලමූලා? අලොභො, අදොසො, අමොහො.

තත්ථ ¶ කතමො අලොභො…පෙ… අදොසො…පෙ… අමොහො? යා පඤ්ඤා පජානනා…පෙ… අමොහො ධම්මවිචයො සම්මාදිට්ඨි ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො මග්ගඞ්ගං මග්ගපරියාපන්නං – අයං වුච්චති ‘‘අමොහො’’. ඉමෙ වුච්චන්ති ‘‘කුසලමූලා’’.

තත්ථ කතමො කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමො වෙදනාපච්චයා පසාදො? යා සද්ධා සද්දහනා ඔකප්පනා අභිප්පසාදො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා පසාදො’’.

තත්ථ කතමො පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ජාතිපච්චයා ජරාමරණං’’.

එවමෙතෙසං ¶ ධම්මානං සමුදයො හොතීති. එවමෙතෙසං ධම්මානං සඞ්ගති හොති, සමාගමො හොති, සමොධානං හොති, පාතුභාවො හොති. තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතෙසං ධම්මානං සමුදයො හොතී’’ති.

කුසලනිද්දෙසො.

11. අබ්යාකතනිද්දෙසො

306. කතමෙ ¶ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං චක්ඛුවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං රූපාරම්මණං, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

307. තත්ථ කතමො සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාචක්ඛුවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො ¶ , සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං’’.

තත්ථ කතමං නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාචක්ඛුවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං’’.

තත්ථ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ ¶ කතමො වෙදනාපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා වෙදනං, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො ¶ – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

308. තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරහෙතුකං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණහෙතුකං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමහෙතුකං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනහෙතුකො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සහෙතුකා, වෙදනාපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

309. තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරසම්පයුත්තං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං විඤ්ඤාණසම්පයුත්තං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං නාමසම්පයුත්තං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ඡට්ඨායතනසම්පයුත්තො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ඵස්සසම්පයුත්තා, වෙදනාපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

310. තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයාපි සඞ්ඛාරො; විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයාපි ¶ විඤ්ඤාණං; නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයාපි නාමං; ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයාපි ඡට්ඨායතනං; ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයාපි ඵස්සො; වෙදනාපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ¶ ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

311. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං සොතවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං සද්දාරම්මණං…පෙ… ඝානවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං ගන්ධාරම්මණං…පෙ… ජිව්හාවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං රසාරම්මණං…පෙ… කායවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති සුඛසහගතං ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

312. තත්ථ ¶ ¶ කතමො සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරො’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං කායිකං සාතං කායිකං සුඛං කායසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං කායසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමො වෙදනාපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා වෙදනං, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

313. කතමෙ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකා මනොධාතු උප්පන්නා හොති උපෙක්ඛාසහගතා රූපාරම්මණා වා සද්දාරම්මණා වා ගන්ධාරම්මණා වා රසාරම්මණා වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා ¶ විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

314. තත්ථ කතමො සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං ¶ වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමො වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ ¶ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

315. කතමෙ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකා මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති සොමනස්සසහගතා රූපාරම්මණා වා සද්දාරම්මණා වා ගන්ධාරම්මණා වා රසාරම්මණා වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණා වා ධම්මාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

316. තත්ථ කතමො සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ ¶ කතමො වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

317. කතමෙ ¶ ¶ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකා මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති උපෙක්ඛාසහගතා රූපාරම්මණා වා සද්දාරම්මණා වා ගන්ධාරම්මණා වා රසාරම්මණා වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණා වා ධම්මාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

318. තත්ථ කතමො සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමො වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ ¶ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

319. කතමෙ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකා මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති සොමනස්සසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා…පෙ… සොමනස්සසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… සොමනස්සසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා…පෙ… සොමනස්සසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ¶ ඤාණසම්පයුත්තා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණා වා…පෙ… ධම්මාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

320. තත්ථ කතමො සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමො වෙදනාපච්චයා පසාදො? යා ¶ සද්ධා සද්දහනා ඔකප්පනා අභිප්පසාදො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා පසාදො’’.

තත්ථ කතමො පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො ¶ ? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ ¶ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

321. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති පථවීකසිණං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති – ඉමෙ ධම්මා කුසලා.

තස්සෙව රූපාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති පථවීකසිණං, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං ¶ , ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො ¶ , භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

322. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ අරූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතං සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ ¶ විහරති, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති – ඉමෙ ධම්මා කුසලා.

තස්සෙව අරූපාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතං සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

323. කතමෙ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති – ඉමෙ ධම්මා කුසලා.

තස්සෙව ලොකුත්තරස්ස කුසලස්ස ඣානස්ස කතත්තා භාවිතත්තා විපාකං විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො ¶ , භවපච්චයා ¶ ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතෙසං ධම්මානං සමුදයො හොති.

324. කතමෙ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ අකුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං චක්ඛුවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං රූපාරම්මණං…පෙ… සොතවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං සද්දාරම්මණං…පෙ… ඝානවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං ගන්ධාරම්මණං…පෙ… ජිව්හාවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං රසාරම්මණං…පෙ… කායවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති දුක්ඛසහගතං ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

325. තත්ථ කතමො සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාකායවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ ¶ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං කායිකං අසාතං කායිකං දුක්ඛං කායසම්ඵස්සජං අසාතං දුක්ඛං වෙදයිතං කායසම්ඵස්සජා අසාතා දුක්ඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමො වෙදනාපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා ¶ වෙදනං, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

326. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං ¶ සමයෙ අකුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකා මනොධාතු උප්පන්නා හොති උපෙක්ඛාසහගතා රූපාරම්මණා වා සද්දාරම්මණා වා ගන්ධාරම්මණා වා රසාරම්මණා වා ඵොට්ඨබ්බාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

327. තත්ථ ¶ කතමො සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති සඞ්ඛාරො.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමො වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ ¶ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං ¶ , වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

328. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ අකුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකා මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති උපෙක්ඛාසහගතා රූපාරම්මණා වා…පෙ… ධම්මාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

329. තත්ථ කතමො සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

330. කතමෙ ¶ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ මනොධාතු උප්පන්නා හොති කිරියා නෙව කුසලා නාකුසලා න ච කම්මවිපාකා උපෙක්ඛාසහගතා රූපාරම්මණා වා…පෙ… ඵොට්ඨබ්බාරම්මණා වා…පෙ… මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති කිරියා ¶ නෙව කුසලා නාකුසලා න ච කම්මවිපාකා සොමනස්සසහගතා රූපාරම්මණා වා…පෙ… ධම්මාරම්මණා වා…පෙ… මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති කිරියා නෙව කුසලා නාකුසලා න ච කම්මවිපාකා උපෙක්ඛාසහගතා රූපාරම්මණා වා…පෙ… ධම්මාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

331. කතමෙ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති කිරියා නෙව කුසලා නාකුසලා න ච කම්මවිපාකා සොමනස්සසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා…පෙ… සොමනස්සසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… සොමනස්සසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා…පෙ… සොමනස්සසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණා වා…පෙ… ධම්මාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ¶ ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ¶ ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

332. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ රූපාවචරං ඣානං භාවෙති කිරියං නෙව කුසලං නාකුසලං න ච කම්මවිපාකං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරං විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති පථවීකසිණං, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ¶ ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

333. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ අරූපාවචරං ඣානං භාවෙති කිරියං නෙව කුසලං නාකුසලං න ච කම්මවිපාකං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරං සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතං සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, තස්මිං සමයෙ සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං ¶ , විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ¶ ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

අබ්යාකතනිද්දෙසො.

12. අවිජ්ජාමූලකකුසලනිද්දෙසො

334. කතමෙ ¶ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරං කුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති සොමනස්සසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං රූපාරම්මණං වා…පෙ… ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

335. තත්ථ කතමො අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො’’…පෙ… අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං සාතං චෙතසිකං සුඛං චෙතොසම්ඵස්සජං සාතං සුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා සාතා සුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ ¶ කතමො වෙදනාපච්චයා පසාදො? යා සද්ධා සද්දහනා ඔකප්පනා අභිප්පසාදො – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා පසාදො’’.

තත්ථ කතමො පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො ¶ සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

336. තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා ¶ නාමං, නාමපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

337. තස්මිං ¶ සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

338. තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

339. කතමෙ ¶ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරං කුසලං චිත්තං උප්පන්නං හොති සොමනස්සසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… සොමනස්සසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං…පෙ… සොමනස්සසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණසම්පයුත්තං ¶ සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතං ඤාණවිප්පයුත්තං සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණං වා…පෙ… ධම්මාරම්මණං වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

340. කතමෙ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි ¶ …පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති පථවීකසිණං, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා ¶ සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

341. කතමෙ ¶ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ අරූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතං සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

342. කතමෙ ධම්මා කුසලා? යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ¶ , වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො ¶ , අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතෙසං ධම්මානං සමුදයො හොති.

අවිජ්ජාමූලකකුසලනිද්දෙසො.

13. කුසලමූලකවිපාකනිද්දෙසො

343. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරස්ස කුසලස්ස ¶ කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං චක්ඛුවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං රූපාරම්මණං, තස්මිං සමයෙ ¶ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

344. තත්ථ කතමො කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

345. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං සොතවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං සද්දාරම්මණං…පෙ… ඝානවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං ගන්ධාරම්මණං…පෙ… ජිව්හාවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං රසාරම්මණං…පෙ… කායවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති සුඛසහගතං ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං…පෙ… මනොධාතු උප්පන්නා හොති උපෙක්ඛාසහගතා රූපාරම්මණා වා…පෙ… ඵොට්ඨබ්බාරම්මණා වා…පෙ… මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති සොමනස්සසහගතා රූපාරම්මණා වා…පෙ… ධම්මාරම්මණා වා…පෙ… මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති උපෙක්ඛාසහගතා ¶ රූපාරම්මණා වා…පෙ… ධම්මාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො ¶ , සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා ¶ , වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

346. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ කාමාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකා මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති සොමනස්සසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා…පෙ… සොමනස්සසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… සොමනස්සසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා…පෙ… සොමනස්සසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණසම්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතා ඤාණවිප්පයුත්තා සසඞ්ඛාරෙන රූපාරම්මණා වා…පෙ… ධම්මාරම්මණා ¶ වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

347. කතමෙ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ රූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති පථවීකසිණං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති – ඉමෙ ධම්මා කුසලා.

තස්සෙව රූපාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති පථවීකසිණං, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං ¶ . එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

348. කතමෙ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ අරූපූපපත්තියා මග්ගං භාවෙති සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතං සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති – ඉමෙ ධම්මා කුසලා.

තස්සෙව අරූපාවචරස්ස කුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤාසහගතං සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං ¶ , ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො ¶ , භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

349. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ ලොකුත්තරං ඣානං භාවෙති නිය්යානිකං අපචයගාමිං දිට්ඨිගතානං පහානාය පඨමාය භූමියා පත්තියා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං, තස්මිං සමයෙ ඵස්සො හොති…පෙ… අවික්ඛෙපො හොති – ඉමෙ ධම්මා කුසලා.

තස්සෙව ලොකුත්තරස්ස කුසලස්ස ඣානස්ස කතත්තා භාවිතත්තා විපාකං විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති දුක්ඛපටිපදං දන්ධාභිඤ්ඤං සුඤ්ඤතං, තස්මිං සමයෙ කුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා පසාදො, පසාදපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතෙසං ධම්මානං සමුදයො හොති.

කුසලමූලකවිපාකනිද්දෙසො.

14. අකුසලමූලකවිපාකනිද්දෙසො

350. කතමෙ ¶ ¶ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ අකුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං චක්ඛුවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං රූපාරම්මණං, තස්මිං සමයෙ අකුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා ¶ විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

351. තත්ථ කතමො අකුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං ¶ – අයං වුච්චති ‘‘අකුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’…පෙ… තෙන වුච්චති ‘‘එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

352. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ අකුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකං සොතවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං සද්දාරම්මණං…පෙ… ඝානවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං ගන්ධාරම්මණං…පෙ… ජිව්හාවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති උපෙක්ඛාසහගතං රසාරම්මණං…පෙ… කායවිඤ්ඤාණං උප්පන්නං හොති දුක්ඛසහගතං ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං…පෙ… මනොධාතු උප්පන්නා හොති උපෙක්ඛාසහගතා රූපාරම්මණා වා…පෙ… ඵොට්ඨබ්බාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අකුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො ¶ හොති.

353. කතමෙ ධම්මා අබ්යාකතා? යස්මිං සමයෙ අකුසලස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා විපාකා මනොවිඤ්ඤාණධාතු උප්පන්නා හොති උපෙක්ඛාසහගතා රූපාරම්මණා වා…පෙ… ධම්මාරම්මණා වා යං යං වා පනාරබ්භ, තස්මිං සමයෙ අකුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං, නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං, ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො ¶ , ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො, අධිමොක්ඛපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති ¶ , ජාතිපච්චයා ජරාමරණං. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

354. තත්ථ කතමො අකුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො? යා චෙතනා සඤ්චෙතනා සඤ්චෙතයිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘අකුසලමූලපච්චයා සඞ්ඛාරො’’.

තත්ථ කතමං සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං’’.

තත්ථ ¶ කතමං විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං? වෙදනාක්ඛන්ධො, සඤ්ඤාක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො – ඉදං වුච්චති ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමං’’.

තත්ථ කතමං නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං? යං චිත්තං මනො මානසං…පෙ… තජ්ජාමනොවිඤ්ඤාණධාතු – ඉදං වුච්චති ‘‘නාමපච්චයා ඡට්ඨායතනං’’.

තත්ථ ¶ කතමො ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො? යො ඵස්සො ඵුසනා සම්ඵුසනා සම්ඵුසිතත්තං – අයං වුච්චති ‘‘ඡට්ඨායතනපච්චයා ඵස්සො’’.

තත්ථ කතමා ඵස්සපච්චයා වෙදනා? යං චෙතසිකං නෙව සාතං නාසාතං චෙතොසම්ඵස්සජං අදුක්ඛමසුඛං වෙදයිතං චෙතොසම්ඵස්සජා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා – අයං වුච්චති ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’.

තත්ථ කතමො වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො? යො චිත්තස්ස අධිමොක්ඛො අධිමුච්චනා තදධිමුත්තතා – අයං වුච්චති ‘‘වෙදනාපච්චයා අධිමොක්ඛො’’.

තත්ථ කතමො අධිමොක්ඛපච්චයා භවො? ඨපෙත්වා අධිමොක්ඛං, වෙදනාක්ඛන්ධො සඤ්ඤාක්ඛන්ධො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො – අයං වුච්චති ‘‘අධිමොක්ඛපච්චයා භවො’’.

තත්ථ කතමා භවපච්චයා ජාති? යා තෙසං තෙසං ධම්මානං ජාති සඤ්ජාති නිබ්බත්ති අභිනිබ්බත්ති පාතුභාවො – අයං වුච්චති ‘‘භවපච්චයා ජාති’’.

තත්ථ කතමං ජාතිපච්චයා ජරාමරණං? අත්ථි ජරා, අත්ථි මරණං. තත්ථ කතමා ජරා? යා තෙසං තෙසං ධම්මානං ජරා ජීරණතා ආයුනො සංහානි ¶ – අයං වුච්චති ජරා. තත්ථ කතමං මරණං? යො තෙසං තෙසං ධම්මානං ඛයො වයො භෙදො පරිභෙදො අනිච්චතා අන්තරධානං – ඉදං වුච්චති ‘‘මරණං’’. ඉති අයඤ්ච ජරා, ඉදඤ්ච මරණං. ඉදං වුච්චති ‘‘ජාතිපච්චයා ජරාමරණං’’.

එවමෙතස්ස ¶ කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතීති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සඞ්ගති හොති, සමාගමො හොති, සමොධානං ¶ හොති, පාතුභාවො හොති. තෙන ¶ වුච්චති එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති.

අකුසලමූලකවිපාකනිද්දෙසො.

අභිධම්මභාජනීයං.

පටිච්චසමුප්පාදවිභඞ්ගො [පච්චයාකාරවිභඞ්ගො (සී. ස්යා.)] නිට්ඨිතො.