📜

5. ඉන්ද්රියවිභඞ්ගො

1. අභිධම්මභාජනීයවණ්ණනා

219. චක්ඛුද්වාරභාවෙති චක්ඛුද්වාරභාවහෙතු. තංද්වාරිකෙහීති තස්මිං ද්වාරෙ පවත්තනකෙහි චිත්තචෙතසිකෙහි. තෙ හි ‘‘තං ද්වාරං පවත්තිඔකාසභූතං එතෙසං අත්ථී’’ති තංද්වාරිකා. නනු ච තබ්බත්ථුකෙහිපි තං ඉන්දට්ඨං කාරෙති. තෙනාහ අට්ඨකථායං ‘‘තික්ඛෙ තික්ඛත්තා, මන්දෙ ච මන්දත්තා’’ති? සච්චං කාරෙති, තබ්බත්ථුකාපි පන ඉධ ‘‘තංද්වාරිකා’’ඉච්චෙව වුත්තා. අපරිච්චත්තද්වාරභාවංයෙව හි චක්ඛු නිස්සයට්ඨෙන ‘‘වත්ථූ’’ති වුච්චති. අථ වා තංද්වාරිකෙසු තස්ස ඉන්දට්ඨො පාකටොති ‘‘තංද්වාරිකෙහී’’ති වුත්තං. ඉන්දට්ඨො පරෙහි අනුවත්තනීයතා පරමිස්සරභාවොති දස්සෙන්තො ‘‘තඤ්හි…පෙ… අනුවත්තන්තී’’ති ආහ. තත්ථ තන්ති චක්ඛුං. තෙති තංද්වාරිකෙ. කිරියානිට්ඨානවාචී ආවී-සද්දො ‘‘විජිතාවී’’තිආදීසු (දී. නි. 1.258; 2.33; 3.199) වියාති ආහ ‘‘පරිනිට්ඨිතකිච්චජානන’’න්ති.

‘‘ඡ ඉමානි, භික්ඛවෙ, ඉන්ද්රියානි. කතමානි ඡ? චක්ඛුන්ද්රියං…පෙ… මනින්ද්රිය’’න්ති (සං. නි. 5.495-499) එවං කත්ථචි ඡපින්ද්රියානි ආගතානි, කස්මා පන සුත්තන්තෙ ඛන්ධාදයො විය ඉන්ද්රියානි එකජ්ඣං න වුත්තානි, අභිධම්මෙ ච වුත්තානීති ආහ ‘‘තත්ථ සුත්තන්තෙ’’තිආදි. නිස්සරණූපායාදිභාවතොති එත්ථ ලොකුත්තරෙසු මග්ගපරියාපන්නානි නිස්සරණං, ඉතරානි නිස්සරණඵලං, විවට්ටසන්නිස්සිතෙන නිබ්බත්තිතානි සද්ධින්ද්රියාදීනි නිස්සරණූපායො, ඉතරෙසු කානිචි පවත්තිභූතානි, කානිචි පවත්තිඋපායොති වෙදිතබ්බානි.

ඛීණාසවස්ස භාවභූතොති ඡළඞ්ගුපෙක්ඛා විය ඛීණාසවස්සෙව ධම්මභූතො.

ද්වෙඅත්ථාති ඉන්දලිඞ්ගඉන්දසිට්ඨට්ඨා. අත්තනො පච්චයවසෙනාති යථාසකං කම්මාදිපච්චයවසෙන. තංසහිතසන්තානෙති ඉත්ථින්ද්රියසහිතෙ, පුරිසින්ද්රියසහිතෙ ච සන්තානෙ. අඤ්ඤාකාරෙනාති ඉත්ථිආදිතො අඤ්ඤෙන ආකාරෙන. අනුවත්තනීයභාවො ඉත්ථිපුරිසින්ද්රියානං ආධිපච්චන්ති යොජනා. ඉමස්මිඤ්චත්ථෙති ආධිපච්චත්ථෙ.

තෙසන්ති අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියාදීනං තිණ්ණං. යා සුඛදුක්ඛින්ද්රියානං ඉට්ඨානිට්ඨාකාරසම්භොගරසතා වුත්තා, සා ආරම්මණසභාවෙනෙව වෙදිතබ්බා, න එකච්චසොමනස්සින්ද්රියාදීනං විය පරිකප්පවසෙනාති දස්සෙන්තො ‘‘එත්ථ චා’’තිආදිමාහ.

යදිපි පුරිසින්ද්රියානන්තරං ජීවිතින්ද්රියං රූපකණ්ඩෙපි (ධ. ස. 584) දෙසිතං, තං පන රූපජීවිතින්ද්රියං, න ච තත්ථ මනින්ද්රියං වත්වා ඉත්ථිපුරිසින්ද්රියානි වුත්තානි. ඉධ පන අට්ඨකථායං ඉන්ද්රියානුක්කමො වුත්තො සබ්බාකාරෙන යමකදෙසනාය සංසන්දතීති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘සො ඉන්ද්රියයමකදෙසනාය සමෙතී’’ති. පුරිමපච්ඡිමානං අජ්ඣත්තිකබාහිරානන්ති චක්ඛාදීනං පුරිමානං අජ්ඣත්තිකානං, ඉත්ථින්ද්රියාදීනං පච්ඡිමානං බාහිරානං. තෙසං මජ්ඣෙ වුත්තං උභයෙසං උපකාරකතාදීපනත්ථන්ති අධිප්පායො. තෙන එවම්පි දෙසනන්තරානුරොධෙන ජීවිතින්ද්රියස්ස අනුක්කමං වත්තුං වට්ටතීති දස්සෙති. කාමඤ්චෙත්ථ එවං වුත්තං, පරතො පන කිච්චවිනිච්ඡයෙ ඉධ පාළියං ආගතනියාමෙනෙව මනින්ද්රියානන්තරං ජීවිතින්ද්රියස්ස, තදනන්තරඤ්ච ඉත්ථිපුරිසින්ද්රියානං කිච්චවිනිච්ඡයං දස්සෙස්සති. සබ්බං තං දුක්ඛං සඞ්ඛාරදුක්ඛභාවෙන, යථාරහං වා දුක්ඛදුක්ඛතාදිභාවෙන. දුවිධත්තභාවානුපාලකස්සාති රූපාරූපවසෙන දුවිධස්ස අත්තභාවස්ස අනුපාලකස්ස. රූපාරූපවසෙන දුවිධම්පි හි ජීවිතින්ද්රියං ඉධ ගහිතං. ‘‘පවත්තී’’ති එතෙන සහජාතධම්මානං පවත්තනරසෙන ජීවිතින්ද්රියෙන වෙදයිතානං පවත්තෙතබ්බතං දීපෙති. ‘‘භාවනාමග්ගසම්පයුත්ත’’න්ති ඉමිනා ඵලභූතං අඤ්ඤින්ද්රියං නිවත්තෙති. භාවනාගහණඤ්චෙත්ථ සක්කා අවත්තුං. ‘‘භාවෙතබ්බත්තා’’ති වුත්තත්තා භාවනාභාවො පාකටොව. දස්සනානන්තරාති සමානජාතිභූමිකෙන අබ්යවහිතතං සන්ධායාහ, න අනන්තරපච්චයං.

තස්සාති ඉන්ද්රියපච්චයභාවස්ස. අනඤ්ඤසාධාරණත්තාති අඤ්ඤෙහි අනින්ද්රියෙහි අසාධාරණත්තා. එවං සාමත්ථියතො කිච්චවිසෙසං වවත්ථපෙත්වා පකරණතොපි තං දස්සෙති ‘‘ඉන්ද්රියකථාය ච පවත්තත්තා’’ති. අඤ්ඤෙසන්ති අඤ්ඤෙසං ඉන්ද්රියසභාවානම්පි සහජාතධම්මානං. යෙහි තෙ ඉන්දට්ඨං කාරෙන්ති, තෙසං වසවත්තාපනං නත්ථි, යථා මනින්ද්රියස්ස පුබ්බඞ්ගමසභාවාභාවතො සයඤ්ච තෙ අඤ්ඤදත්ථු මනින්ද්රියස්සෙව වසෙ වත්තන්ති. තෙනාහ ‘‘තංසම්පයුත්තානිපි හී’’තිආදි. යදි එවං කථං තෙසං ඉන්දට්ඨොති? ‘‘සුඛනාදිලක්ඛණෙ සම්පයුත්තානං අත්තාකාරානුවිධාපනමත්ත’’න්ති වුත්තොවායමත්ථො . ‘‘චෙතසිකත්තා’’ති ඉමිනා සම්පයුත්තධම්මානං චිත්තස්ස පධානතං දස්සෙති. තතො හි ‘‘චෙතසිකා’’ති වුච්චන්ති. සබ්බත්ථාති වසවත්තාපනං සහජාතධම්මානුපාලනන්ති එවං යාව අමතාභිමුඛභාවපච්චයතා ච සම්පයුත්තානන්ති තංකිච්චනිද්දෙසෙ. ‘‘අනුප්පාදනෙ, අනුපත්ථම්භෙ ච සතී’’ති පදං ආහරිත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. න හි පදත්ථො සබ්භාවං බ්යභිචරතීති ජනකුපත්ථම්භකත්තාභාවෙපීති වුත්තං හොති. තප්පච්චයානන්ති ඉත්ථිපුරිසනිමිත්තාදිපච්චයානං කම්මාදීනං. තප්පවත්තනෙ නිමිත්තභාවොති ඉත්ථිනිමිත්තාදිආකාරරූපනිබ්බත්තනෙ කාරණභාවො. ස්වායං ඉත්ථින්ද්රියාදීනං තත්ථ අත්ථිභාවොයෙවාති දට්ඨබ්බං. යස්මිඤ්හි සති යං හොති, අසති ච න හොති, තං තස්ස කාරණන්ති. ‘‘නිමිත්තභාවො අනුවිධාන’’න්ති ඉමිනා අනුවිධානසද්දස්ස කම්මත්ථතං දස්සෙති. සුඛදුක්ඛභාවප්පත්තා වියාති සයං සුඛදුක්ඛසභාවප්පත්තා විය, සුඛන්තා දුක්ඛන්තා ච වියාති අත්ථො. අසන්තස්ස…පෙ… මජ්ඣත්තාකාරානුපාපනං අඤ්ඤාණුපෙක්ඛනාදිවසෙන වෙදිතබ්බං. සමානජාතියන්ති අකුසලෙහි සුඛදුක්ඛෙහි අකුසලූපෙක්ඛාය, අබ්යාකතෙහි අබ්යාකතූපෙක්ඛාය, කුසලසුඛතො කුසලූපෙක්ඛාය. තත්ථාපි භූමිවිභාගෙනායමත්ථො භින්දිත්වා යොජෙතබ්බො. තං සබ්බං ඛන්ධවිභඞ්ගෙ වුත්තඔළාරිකසුඛුමවිභාගෙන දීපෙතබ්බං. ආදිසද්දෙනාති ‘‘කාමරාගබ්යාපාදාදී’’ති එත්ථ වුත්තආදිසද්දෙන. සංයොජනසමුච්ඡින්දනතදුපනිස්සයතා එව සන්ධාය අඤ්ඤාතාවින්ද්රියස්ස කිච්චන්තරාපසුතතා වුත්තා, තස්සාපි උද්ධම්භාගියසංයොජනපටිප්පස්සද්ධිප්පහානකිච්චතා ලබ්භතෙව. අබ්යාපීභාවතො වා අඤ්ඤාතාවින්ද්රියස්ස පටිප්පස්සද්ධිප්පහානකිච්චං න වත්තබ්බං, තතො අඤ්ඤින්ද්රියස්සාපි තං අට්ඨකථායං අනුද්ධටං. මග්ගානන්තරඤ්හි ඵලං ‘‘තාය සද්ධාය අවූපසන්තායා’’තිආදිවචනතො (ධ. ස. අට්ඨ. 505) කිලෙසානං පටිප්පස්සම්භනවසෙන පවත්තති, න ඉතරං. අඤ්ඤථා අරියා සබ්බකාලං අප්පටිප්පස්සද්ධකිලෙසදරථා සියුං. ඉතරස්ස පන නිච්ඡන්දරාගෙසු සත්තවොහාරො විය රුළ්හිවසෙන පටිප්පස්සද්ධිකිච්චතා වෙදිතබ්බා.

එත්ථාහ – කස්මා පන එත්තකානෙව ඉන්ද්රියානි වුත්තානි, එතානි එව ච වුත්තානීති? ආධිපච්චත්ථසම්භවතොති චෙ. ආධිපච්චං නාම ඉස්සරියන්ති වුත්තමෙතං. තයිදං ආධිපච්චං අත්තනො කිච්චෙ බලවන්ති අඤ්ඤෙසම්පි සභාවධම්මානං ලබ්භතෙව. පච්චයාධීනවුත්තිකා හි පච්චයුප්පන්නා . තස්මා තෙ තෙහි අනුවත්තීයන්ති, තෙ ච තෙ අනුවත්තන්තීති? සච්චමෙතං, තථාපි අත්ථි තෙසං විසෙසො. ස්වායං විසෙසො ‘‘චක්ඛුවිඤ්ඤාණාදිප්පවත්තියඤ්හි චක්ඛාදීනං සිද්ධමාධිපච්ච’’න්තිආදිනා (විභ. අට්ඨ. 219) අට්ඨකථායං දස්සිතොයෙව.

අපිච ඛන්ධපඤ්චකෙ යායං සත්තපඤ්ඤත්ති, තස්සා විසෙසනිස්සයො ඡ අජ්ඣත්තිකානි ආයතනානීති තානි තාව ආධිපච්චත්ථං උපාදාය ‘‘චක්ඛුන්ද්රියං…පෙ… මනින්ද්රිය’’න්තිආදිතො වුත්තානි. තානි පන යෙන ධම්මෙන පවත්තන්ති, අයං සො ධම්මො තෙසං ඨිතිහෙතූති දස්සනත්ථං ජීවිතං. තයිමෙ ඉන්ද්රියපටිබද්ධා ධම්මා ඉමෙසං වසෙන ‘‘ඉත්ථී, පුරිසො’’ති වොහරීයන්තීති දස්සනත්ථං භාවද්වයං. ස්වායං සත්තසඤ්ඤිතො ධම්මපුඤ්ජො පබන්ධවසෙන පවත්තමානො ඉමාහි වෙදනාහි සංකිලිස්සතීති දස්සනත්ථං වෙදනාපඤ්චකං. තතො විසුද්ධත්ථිකානං වොදානසම්භාරදස්සනත්ථං සද්ධාදිපඤ්චකං. තතො වොදානසම්භාරා ඉමෙහි විසුජ්ඣන්ති, විසුද්ධිප්පත්තා, නිට්ඨිතකිච්චා ච හොන්තීති දස්සනත්ථං අන්තෙ අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියාදීනි තීණි වුත්තානි. සබ්බත්ථ ‘‘ආධිපච්චත්ථං උපාදායා’’ති පදං යොජෙතබ්බං. එත්තාවතා අධිප්පෙතත්ථසිද්ධීති අඤ්ඤෙසං අග්ගහණං.

අථ වා පවත්තිනිවත්තීනං නිස්සයාදිදස්සනත්ථම්පි එතානි එව වුත්තානි. පවත්තියා හි විසෙසතො මූලනිස්සයභූතානි ඡ අජ්ඣත්තිකානි ආයතනානි. යථාහ ‘‘ඡසු ලොකො සමුප්පන්නො’’තිආදි (සු. නි. 171). තස්සා උප්පත්ති ඉත්ථිපුරිසින්ද්රියෙහි. විසභාගවත්ථුසරාගනිමිත්තා හි යෙභුය්යෙන සත්තකායස්ස අභිනිබ්බත්ති. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘තිණ්ණං ඛො පන, මහාරාජ, සන්නිපාතා ගබ්භස්සාවක්කන්ති හොති, ඉධ මාතාපිතරො ච සන්නිපතිතා හොන්ති, මාතා ච උතුනී හොති, ගබ්භො ච පච්චුපට්ඨිතො හොතී’’ති (ම. නි. 1.408; 2.411; මි. ප. 4.1.6). අවට්ඨානං ජීවිතින්ද්රියෙන තෙන අනුපාලෙතබ්බතො. තෙනාහ ‘‘ආයු ඨිති යපනා යාපනා’’තිආදි. උපභොගො වෙදනාහි . වෙදනාවසෙන හි ඉට්ඨාදිසබ්බවිසයුපභොගො. යථාහ – ‘‘වෙදයති වෙදයතීති ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මා වෙදනාති වුච්චතී’’ති (සං. නි. 3.79). එවං පවත්තියා නිස්සයසමුප්පාදට්ඨිතිසම්භොගදස්සනත්ථං චක්ඛුන්ද්රියං යාව උපෙක්ඛින්ද්රියන්ති චුද්දසින්ද්රියානි දෙසිතානි. යථා චෙතානි පවත්තියා, එවං ඉතරානි නිවත්තියා. විවට්ටසන්නිස්සිතෙන හි නිබ්බත්තිතානි සද්ධාදීනි පඤ්ච ඉන්ද්රියානි නිවත්තියා නිස්සයො. උප්පාදො අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියෙන තස්ස පඨමං උප්පජ්ජනතො. අවට්ඨානං අඤ්ඤින්ද්රියෙන. උපභොගො අඤ්ඤාතාවින්ද්රියෙන අග්ගඵලසමුපභොගතො. එවම්පි එතානි එව ඉන්ද්රියානි දෙසිතානි. එත්තාවතා යථාධිප්පෙතත්ථසිද්ධිතො අඤ්ඤෙසං අග්ගහණං. එතෙනාපි නෙසං දෙසනානුක්කමොපි සංවණ්ණිතො වෙදිතබ්බො.

220. කුසලාකුසලවීරියාදීනීති එත්ථ ආදි-සද්දෙන කුසලසමාධිආදීනං, අබ්යාකතවීරියාදීනඤ්ච සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. පච්චයාදීති ආදි-සද්දෙන දෙසාරම්මණාදයො ගහිතා, යථාවුත්තවීරියාදීනි, චක්ඛාදීනි ච සඞ්ගණ්හාති. ඉච්චෙවං සබ්බසඞ්ගාහිකානි වීරියින්ද්රියාදිපදානි, චක්ඛුන්ද්රියාදිපදානි ච. තෙනාති ‘‘එවං සන්තෙපී’’තිආදිනා භූමිවිභාගකථනෙන. තන්නිවත්තනෙනාති සබ්බෙසං සබ්බභූමිකත්තනිවත්තනෙන. අවිජ්ජමානසඞ්ගාහකත්තන්ති තස්සං තස්සං භූමියං අනුපලබ්භමානස්ස ඉන්ද්රියස්ස සඞ්ගාහකතා.

අභිධම්මභාජනීයවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. පඤ්හපුච්ඡකවණ්ණනා

ඉධ ඉමස්මිං ‘‘සත්තින්ද්රියා අනාරම්මණා’’ති එවං එකන්තානාරම්මණත්තෙ වුච්චමානෙ න ආභට්ඨං ජීවිතින්ද්රියං න භාසිතං. ටීකායං පන අනාභට්ඨන්ති කතසමාසං කත්වා වුත්තං. රූපධම්මෙසු සඞ්ගහිතතන්ති ‘‘රූප’’න්ති ගණිතතං. අරූපකොට්ඨාසෙන අරූපභාවෙන සියාපක්ඛෙ සඞ්ගහිතං. කස්මා? තස්ස පරිත්තාරම්මණාදිතා අත්ථීති. යස්මා පන රූපාරූපමිස්සකස්සෙව වසෙන සියාපක්ඛසඞ්ගහො යුත්තො, න එකදෙසස්ස, තස්මා එකදෙසස්ස තං අනිච්ඡන්තො ආහ ‘‘අධිප්පායො’’ති. ඉදානි තමත්ථං පකාසෙතුං ‘‘අරූපකොට්ඨාසෙන පනා’’තිආදි වුත්තං. නවත්තබ්බතාති පරිත්තාරම්මණාදිභාවෙන නවත්තබ්බතා. කථං පන රූපකොට්ඨාසෙනස්සානාරම්මණස්ස නවත්තබ්බතාති චොදනං සන්ධායාහ ‘‘න හි අනාරම්මණ’’න්තිආදි. ‘‘අවිජ්ජමානාරම්මණානාරම්මණෙසූ’’ති ඉමිනා ‘‘අනාරම්මණා’’ති බාහිරත්ථසමාසො අයන්ති දස්සෙති . නවත්තබ්බෙසූති සාරම්මණභාවෙන නවත්තබ්බෙසු. අනාරම්මණත්තාති ආරම්මණරහිතත්තා. ‘‘නවින්ද්රියා සියා පරිත්තාරම්මණා, සියා මහග්ගතාරම්මණා, සියා අප්පමාණාරම්මණා, සියා න වත්තබ්බා ‘පරිත්තාරම්මණා’තිපි ‘මහග්ගතාරම්මණා’තිපි ‘අප්පමාණාරම්මණා’තිපී’’තිආදීසු (විභ. 223) විය න සාරම්මණස්සෙව නවත්තබ්බතං දස්සෙති. යථා ච න සාරම්මණස්සෙව නවත්තබ්බතාපරියායො, අථ ඛො අනාරම්මණස්සාපීති සාරම්මණෙ නියමාභාවො. එවං නවත්තබ්බං සාරම්මණමෙවාති අයම්පි නියමො නත්ථීති දස්සෙන්තො ‘‘නවත්තබ්බස්ස වා සාරම්මණත’’න්ති ආහ. තස්ස න දස්සෙතීති සම්බන්ධො. ‘‘න හී’’තිආදිනා තමෙවත්ථං විවරති.

තත්ථ රූපනිබ්බානානං සුඛාදිසම්පයුත්තභාවෙන නවත්තබ්බතා, න පරිත්තාරම්මණාදිභාවෙනාති චොදනං මනසි කත්වා ආහ ‘‘අථාපී’’තිආදි. තත්ථ අථාපි වත්තතීති සම්බන්ධො. සියා අනාරම්මණන්තිපි වත්තබ්බං සියාති අනාරම්මණං ධම්මායතනං සාරම්මණෙහි විසුං කත්වා එවං වත්තබ්බං සියා. නවත්තබ්බ-සද්දො යදි සාරම්මණෙස්වෙව වත්තෙය්ය, න චෙවං වුත්තං, අවචනෙ ච අඤ්ඤං කාරණං නත්ථීති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘න හි පඤ්හපුච්ඡකෙ සාවසෙසා දෙසනා අත්ථී’’ති. තස්මා නවත්තබ්බ-සද්දො අනාරම්මණෙසුපි වත්තතෙවාති අධිප්පායො. යාපි ‘‘අට්ඨින්ද්රියා සියා අජ්ඣත්තාරම්මණා’’ති අජ්ඣත්තාරම්මණාදිභාවෙන නවත්තබ්බතා වුත්තා, සා ජීවිතින්ද්රියස්ස ආකිඤ්චඤ්ඤායතනකාලෙ පඨමාරුප්පවිඤ්ඤාණාභාවමත්තාරම්මණතං සන්ධාය වුත්තා, න සාරම්මණස්සෙව නවත්තබ්බතාදස්සනත්ථං, නාපි අනාරම්මණස්ස පරිත්තාරම්මණාදිභාවෙන නවත්තබ්බතාභාවදස්සනත්ථන්ති දස්සෙන්තො ‘‘අට්ඨින්ද්රියා සියා අජ්ඣත්තාරම්මණාති එත්ථ චා’’තිආදිමාහ. තත්ථ සියා අජ්ඣත්තාරම්මණාතීති ඉති-සද්දො ආදිඅත්ථො. තෙන අවසිට්ඨපාළිසඞ්ගණ්හනෙන ‘‘සියා න වත්තබ්බා ‘අජ්ඣත්තාරම්මණා’තිපි ‘බහිද්ධාරම්මණා’තිපි ‘අජ්ඣත්තබහිද්ධාරම්මණා’තිපී’’ති ඉමාය පාළියා වුත්තමත්ථං ජීවිතින්ද්රියස්ස දස්සෙන්තො ‘‘ජීවිතින්ද්රියස්ස…පෙ… නවත්තබ්බතා වෙදිතබ්බා’’ති ආහ, තං වුත්තත්ථමෙව.

පඤ්හපුච්ඡකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඉන්ද්රියවිභඞ්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.