📜

8. සම්මප්පධානවිභඞ්ගො

1. සුත්තන්තභාජනීයවණ්ණනා

390. කාරණසද්දො යුත්තිවාචකො ‘‘සබ්බමෙතං අකාරණං වදතී’’තිආදීසු විය, තස්මා කාරණප්පධානාති යුත්තිප්පධානා, අනුප්පන්නපාපකානුප්පාදනාදිකිරියාය අනුරූපප්පධානාති එවං වා එත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. අනුප්පන්නපාපකාදීනං අනුප්පාදාදි අනුප්පන්නපාපකානුප්පාදාදි.

391. ‘‘න අඤ්ඤො ධම්මොති යථා තණ්හායනමිච්ඡාභිනිවෙසවායමනසභාවානං තණ්හාදීනං ඡන්දපරියායො අඤ්ඤධම්මො නාම හොති කත්තුකම්යතාසඞ්ඛාතස්ස ඡන්දනියස්ස තෙසු අභාවා, ධම්මච්ඡන්දො පන තංසභාවත්තා අඤ්ඤධම්මො න හොති. තෙනාහ ‘‘ධම්මච්ඡන්දොති සභාවච්ඡන්දො’’ති.

406. අට්ඨකථායන්ති පොරාණට්ඨකථායං. වට්ටානත්ථසංවත්තනතොති සංසාරදුක්ඛසම්භවතො.

න සක්කොන්තීති ආහ ‘‘සන්තාය සමාපත්තියා පරිහීනා බ්රහ්මචරියවාසෙ සන්ථම්භිතුං න සක්කොන්තී’’ති.

තත්ථ දුවිධායාති යොජෙතබ්බං. උප්පන්නායෙවාති උප්පන්නපුබ්බා එව උප්පජ්ජන්ති සමුදාචාරාදිවසෙන.

සබ්බාසු අවත්ථාසූති පකතත්තාදිඅවත්ථාසු. පකතත්තාවත්ථෙන හි සබ්බෙන සබ්බං තානි න චරිතබ්බානි. ඉතරාවත්ථෙන ච තදවත්ථාය තානි තානියෙව චරිතබ්බානි. වත්තබ්බන්තිආදීනීති ආදි-සද්දෙන ‘‘න එකච්ඡන්නෙ අනාවාසෙ වත්ථබ්බං, න එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වා අනාවාසෙ වා වත්ථබ්බං, න එකාසනෙ නිසීදිතබ්බං, න නීචෙ ආසනෙ නිසින්නෙ උච්චෙ ආසනෙ නිසීදිතබ්බං, න ඡමායං නිසින්නෙ ආසනෙ නිසීදිතබ්බං, න එකචඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බං, න නීචෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමන්තෙ උච්චෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බං, න ඡමායං චඞ්කමන්තෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බ’’න්ති ඉමානි සඞ්ගණ්හාති. තෙසන්ති පාරිවාසිකවුඩ්ඪතරාදීනං වසෙන. සම්පිණ්ඩෙත්වාති සඞ්කඩ්ඪිත්වා. එකෙකං කත්වාති නවාපි එකමෙකං කත්වා. ‘‘අභිවාදනපච්චුට්ඨානඤ්ජලිකම්මසාමීචිකම්මං න සාදිතබ්බං, ආසනාභිහාරං, සෙය්යාභිහාරං, පාදොදකං, පාදපීඨං, පාදකථලිකං, පත්තචීවරපටිග්ගහණං න සාදිතබ්බ’’න්ති ඉදං සබ්බම්පි අසාදියනසාමඤ්ඤෙන එකං. දසාති ‘‘න සීලවිපත්තියා, න ආචාරවිපත්තියා, න දිට්ඨිවිපත්තියා, න ආජීවවිපත්තියා, න භික්ඛූ භික්ඛූහි භෙදෙතබ්බා, න ගිහිද්ධජො ධාරෙතබ්බො, න තිත්ථියද්ධජො ධාරෙතබ්බො, න තිත්ථියා සෙවිතබ්බා, භික්ඛූ සෙවිතබ්බා, භික්ඛුසික්ඛාය සික්ඛිතබ්බ’’න්ති (චූළව. 60) එවමාගතා දස.

‘‘කම්මඤ්චා’’ති පච්චත්තවසෙන වුත්තං කම්මං ‘‘අවිපක්කවිපාකස්සා’’ති එත්ථ ‘‘කම්මස්සා’’ති සාමිවචනවසෙන පරිණාමෙත්වා යොජෙතබ්බං. භූතාපගතුප්පන්නන්ති වුත්තන්ති සම්බන්ධො. ඉධාති ඉමිස්සා සම්මොහවිනොදනියා. ‘‘එවං කතෙ ඔකාසෙ විපාකො…පෙ… උප්පන්නොති වුච්චතී’’ති වදන්තො විපාකමෙව වදති. තත්ථාති අට්ඨසාලිනියං. මග්ගෙන සමුච්ඡින්නා ථාමගතා කාමරාගාදයො ‘‘අනුසයා’’ති වුච්චන්තීති ආහ ‘‘අනුසයිත…පෙ… මග්ගෙන පහාතබ්බා’’ති.

ආහතඛීරරුක්ඛො විය ආරම්මණං, කථං? නිමිත්තග්ගාහවසෙන. තමෙවත්ථං විවරති ‘‘අධිගත’’න්තිආදිනා. තත්ථ නිමිත්තග්ගාහවසෙන ආරම්මණස්ස අධිග්ගහිතත්තා තං ආරම්මණං අනුස්සරිතානුස්සරිතක්ඛණෙ කිලෙසුප්පත්තිහෙතුභාවෙන උප්පත්තිට්ඨානතො අධිගතමෙව නාම හොතීති ආහ ‘‘අධිගතං නිමිත්තග්ගාහවසෙනා’’ති, තං ආරම්මණං පාතුභූතකිලෙසන්ති අධිප්පායො. කිලෙසුප්පත්තිනිමිත්තතාය උප්පත්තිරහං කිලෙසං ‘‘ආරම්මණං අන්තොගධකිලෙස’’න්ති වුත්තං. තඤ්ච ඛො ගාහකෙ ලබ්භමානං ගහෙතබ්බෙ උපචරිත්වා, යථා නිස්සිතෙ ලබ්භමානං නිස්සයෙ උපචරිත්වා ‘‘මඤ්චා උක්කුට්ඨිං කරොන්තී’’ති. ඉදානි උපචාරං මුඤ්චිත්වා නිප්පරියායෙනෙව අත්ථං දස්සෙන්තො ‘‘නිමිත්තග්ගාහ…පෙ… සදිසා’’ති ආහ. විත්ථාරෙතබ්බන්ති ‘‘යථා කිං? සචෙ ඛීරරුක්ඛ’’න්තිආදිනා විත්ථාරෙතබ්බං.

තිධාති අතීතාදිවසෙන තිධා. ආභතො උපමාවසෙන. අප්පහීනතාදස්සනත්ථම්පීති පි-සද්දෙන ‘‘තිධා නවත්තබ්බතාදස්සනත්ථම්පී’’ති වුත්තමෙව සම්පිණ්ඩෙති. එවං මග්ගෙන පහීනකිලෙසා දට්ඨබ්බා මග්ගෙ අනුප්පන්නෙ උප්පත්තිරහානම්පි උප්පන්නෙ සබ්බෙන සබ්බං අභාවතො.

සුත්තන්තභාජනීයවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. පඤ්හපුච්ඡකවණ්ණනා

427. වීරියජෙට්ඨිකායපන මග්ගභාවනාය න වත්තබ්බානි සම්මප්පධානානි ‘‘මග්ගාධිපතීනී’’ති වා ‘‘නමග්ගාධිපතීනී’’ති වාති වාති එත්ථ පඨමස්ස වීරියන්තරාභාවො, ඉතරස්ස ඉතරාධිපතිනො, නමග්ගභූතවීරියාධිපතිනො ච අභාවො නවත්තබ්බතාය කාරණන්ති ඉමමත්ථමාහ ‘‘මග්ගාධිපතීනී’’තිආදිනා. තදාති වීරියජෙට්ඨිකමග්ගභාවනාකාලෙ.

පඤ්හපුච්ඡකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සම්මප්පධානවිභඞ්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.