📜

8. සම්මප්පධානවිභඞ්ගො

1. සුත්තන්තභාජනීයවණ්ණනා

390. කාරණප්පධානාති ‘‘අනුප්පන්නපාපකානුප්පාදාදිඅත්ථා’’ති ගහිතා තථෙව තෙ හොන්තීති තං අත්ථං සාධෙන්තියෙවාති එතස්ස අත්ථස්ස දීපකො සම්මා-සද්දොති යථාධිප්පෙතත්ථස්ස අනුප්පන්නපාපකානුප්පාදාදිනො කාරණභූතා, පධානකාරණභූතාති අත්ථො. සම්මාසද්දස්ස උපායයොනිසොඅත්ථදීපකතං සන්ධාය ‘‘උපායප්පධානා යොනිසොපධානා’’ති වුත්තං. පටිපන්නකොති භාවනමනුයුත්තො. භුසං යොගො පයොගො, පයොගොව පරක්කමො පයොගපරක්කමො. එතානීති ‘‘වායමතී’’තිආදීනි ‘‘ආසෙවමානො වායමතී’’තිආදිනා යොජෙතබ්බානි.

අනුප්පන්නාති අවත්තබ්බතං ආපන්නානන්ති භූමිලද්ධාරම්මණාධිග්ගහිතාවික්ඛම්භිතාසමුග්ඝාතිතුප්පන්නානං.

391. ධම්මච්ඡන්දොති තණ්හාදිට්ඨිවීරියච්ඡන්දා විය න අඤ්ඤො ධම්මො, අථ ඛො ඡන්දනියසභාවො එවාති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘සභාවච්ඡන්දො’’ති. තත්ථ ‘‘යො කාමෙසු කාමච්ඡන්දො’’තිආදීසු (ධ. ස. 1103) තණ්හා ඡන්දොති වුත්තාති වෙදිතබ්බො, ‘‘සබ්බෙව නු ඛො, මාරිස, සමණබ්රාහ්මණා එකන්තවාදා එකන්තසීලා එකන්තඡන්දා එකන්තඅජ්ඣොසානා’’ති (දී. නි. 2.366) එත්ථ දිට්ඨි, පමාදනිද්දෙසෙ ‘‘නික්ඛිත්තඡන්දතා නික්ඛිත්තධුරතා’’ති වීරියන්ති වණ්ණෙති.

394. වායමතිවීරියං ආරභතීති පදද්වයස්සපි නිද්දෙසො වීරියනිද්දෙසොයෙවාති අධිප්පායෙනාහ ‘‘වීරියනිද්දෙසෙ’’ති.

406. සබ්බපුබ්බභාගෙති සබ්බමග්ගානං පුබ්බභාගෙ. පුරිමස්මින්ති ‘‘අනුප්පන්නා මෙ කුසලා ධම්මා අනුප්පජ්ජමානා අනත්ථාය සංවත්තෙය්යු’’න්ති එත්ථාපි ‘‘සමථවිපස්සනාව ගහෙතබ්බා’’ති වුත්තං අට්ඨකථායං, තං පන මග්ගානුප්පන්නතාය භාවතො අනුප්පජ්ජමානෙ ච තස්මිං වට්ටානත්ථසංවත්තනතො න යුත්තන්ති පටික්ඛිපති.

මහන්තංගාරවං හොති, තස්මා ‘‘සඞ්ඝගාරවෙන යථාරුචි වින්දිතුං න සක්කා’’ති සඞ්ඝෙන සහ න නික්ඛමි. අතිමන්දානි නොති නනු අතිමන්දානීති අත්ථො. සන්තසමාපත්තිතො අඤ්ඤං සන්ථම්භනකාරණං බලවං නත්ථීති ‘‘තතො පරිහීනා සන්ථම්භිතුං න සක්කොන්තී’’ති ආහ. න හි මහාරජ්ජුම්හි ඡින්නෙ සුත්තතන්තූ සන්ධාරෙතුං සක්කොන්තීති. සමථෙ වත්ථුං දස්සෙත්වා තෙන සමානගතිකා විපස්සනා චාති ඉමිනා අධිප්පායෙනාහ ‘‘එවං උප්පන්නා සමථවිපස්සනා…පෙ… සංවත්තන්තී’’ති.

තත්ථ අනුප්පන්නානන්ති එත්ථ තත්ථ දුවිධාය සම්මප්පධානකථාය, තත්ථ වා පාළියං ‘‘අනුප්පන්නාන’’න්ති එතස්ස අයං විනිච්ඡයොති අධිප්පායො. එතෙයෙවාති අනමතග්ගෙ සංසාරෙ උප්පන්නායෙව.

චුද්දස මහාවත්තානි ඛන්ධකෙ වුත්තානි ආගන්තුකආවාසිකගමිකඅනුමොදන භත්තග්ග පිණ්ඩචාරික ආරඤ්ඤික සෙනාසන ජන්තාඝරවච්චකුටි ආචරියඋපජ්ඣායසද්ධිවිහාරිකඅන්තෙවාසිකවත්තානි චුද්දස. තතො අඤ්ඤානි පන කදාචි තජ්ජනීයකම්මකතාදිකාලෙ පාරිවාසිකාදිකාලෙ ච චරිතබ්බානි ද්වාසීති ඛුද්දකවත්තානීති කථිතානි දට්ඨබ්බානි. න හි තානි සබ්බාසු අවත්ථාසු චරිතබ්බානි, තස්මා මහාවත්තෙ අගණිතානි. තත්ථ ‘‘පාරිවාසිකානං භික්ඛූනං වත්තං පඤ්ඤාපෙස්සාමී’’ති ආරභිත්වා ‘‘න උපසම්පාදෙතබ්බං…පෙ… න ඡමායං චඞ්කමන්තෙ චඞ්කමෙ චඞ්කමිතබ්බ’’න්ති (චූළව. 76) වුත්තානි පකතත්තෙ චරිතබ්බවත්තාවසානානි ඡසට්ඨි, තතො පරං ‘‘න, භික්ඛවෙ, පාරිවාසිකෙන භික්ඛුනා පාරිවාසිකවුඩ්ඪතරෙන භික්ඛුනා සද්ධිං, මූලායපටිකස්සනාරහෙන, මානත්තාරහෙන, මානත්තචාරිකෙන, අබ්භානාරහෙන භික්ඛුනා සද්ධිං එකච්ඡන්නෙ ආවාසෙ වත්ථබ්බ’’න්තිආදීනි (චූළව. 82) පකතත්තෙ චරිතබ්බෙහි අනඤ්ඤත්තා විසුං විසුං අගණෙත්වා පාරිවාසිකවුඩ්ඪතරාදීසු පුග්ගලන්තරෙසු චරිතබ්බත්තා තෙසං වසෙන සම්පිණ්ඩෙත්වා එකෙකං කත්වා ගණෙතබ්බානි පඤ්චාති එකසත්තති වත්තානි, උක්ඛෙපනීයකම්මකතවත්තෙසු වත්තපඤ්ඤාපනවසෙන වුත්තං ‘‘න පකතත්තස්ස භික්ඛුනො අභිවාදනං පච්චුට්ඨානං…පෙ… නහානෙ පිට්ඨිපරිකම්මං සාදිතබ්බ’’න්ති (චූළව. 75) ඉදං අභිවාදනාදීනං අස්සාදියනං එකං, ‘‘න පකතත්තො භික්ඛු සීලවිපත්තියා අනුද්ධංසෙතබ්බො’’තිආදීනි (චූළව. 51) ච දසාති එවං ද්වාසීති හොන්ති. එතෙස්වෙව කානිචි තජ්ජනීයකම්මකතාදිවත්තානි, කානිචි පාරිවාසිකාදිවත්තානීති අග්ගහිතග්ගහණෙන ද්වාසීතිවත්තන්ති දට්ඨබ්බං.

ඉධ විපාකානුභවනවසෙන තදාරම්මණං, අවිපක්කවිපාකස්ස සබ්බථා අවිගතත්තා භවිත්වා විගතමත්තවසෙන කම්මඤ්ච ‘‘භුත්වා විගතුප්පන්න’’න්ති වුත්තං, න අට්ඨසාලිනියං (ධ. ස. අට්ඨ. 1) විය රජ්ජනාදිවසෙන අනුභුත්වාපගතං ජවනං, උප්පජ්ජිත්වා නිරුද්ධතාවසෙන භූතාපගතසඞ්ඛාතං සෙසසඞ්ඛතඤ්ච ‘‘භූතාපගතුප්පන්න’’න්ති, තස්මා ඉධ ඔකාසකතුප්පන්නං විපාකමෙව වදති, න තත්ථ විය කම්මම්පීති. අනුසයිතකිලෙසාති අප්පහීනා මග්ගෙන පහාතබ්බා අධිප්පෙතා. තෙනාහ ‘‘අතීතා වා…පෙ… න වත්තබ්බා’’ති. තෙසඤ්හි අම්බතරුණොපමාය වත්තමානාදිතා න වත්තබ්බාති.

ආහතඛීරරුක්ඛො විය නිමිත්තග්ගාහවසෙන අධිගතං ආරම්මණං, අනාහතඛීරරුක්ඛො විය අවික්ඛම්භිතතාය අන්තොගධකිලෙසං ආරම්මණං දට්ඨබ්බං, නිමිත්තග්ගාහකාවික්ඛම්භිතකිලෙසා වා පුග්ගලා ආහතානාහතඛීරරුක්ඛසදිසා. පුරිමනයෙනෙවාති අවික්ඛම්භිතුප්පන්නෙ විය ‘‘ඉමස්මිං නාම ඨානෙ නුප්පජ්ජිස්සන්තීති න වත්තබ්බා අසමුග්ඝාටිතත්තා’’ති යොජෙත්වා විත්ථාරෙතබ්බං.

පාළියන්ති පටිසම්භිදාපාළියං (පටි. ම. 3.21). මග්ගෙන පහීනකිලෙසානමෙව තිධා නවත්තබ්බතං අපාකටං පාකටං කාතුං අජාතඵලරුක්ඛො ආභතො, අතීතාදීනං අප්පහීනතාදස්සනත්ථම්පි ‘‘ජාතඵලරුක්ඛෙන දීපෙතබ්බ’’න්ති ආහ. තත්ථ යථා අච්ඡින්නෙ රුක්ඛෙ නිබ්බත්තිරහානි ඵලානි ඡින්නෙ අනුප්පජ්ජමානානි න කදාචි සසභාවානි අහෙසුං හොන්ති භවිස්සන්ති චාති අතීතාදිභාවෙන න වත්තබ්බානි, එවං මග්ගෙන පහීනකිලෙසා ච දට්ඨබ්බා. යථා ච ඡෙදෙ අසති ඵලානි උප්පජ්ජිස්සන්ති, සති ච නුප්පජ්ජිස්සන්තීති ඡෙදස්ස සාත්ථකතා, එවං මග්ගභාවනාය ච සාත්ථකතා යොජෙතබ්බා.

සුත්තන්තභාජනීයවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. පඤ්හපුච්ඡකවණ්ණනා

427. පඤ්හපුච්ඡකෙ යං වුත්තං ‘‘වීරියජෙට්ඨිකාය පන අඤ්ඤස්ස වීරියස්ස අභාවා න වත්තබ්බානි මග්ගාධිපතීනීති වා න මග්ගාධිපතීනීති වා’’ති, එත්ථ ‘‘මග්ගාධිපතීනී’’ති න වත්තබ්බතාය එව අඤ්ඤස්ස වීරියස්ස අභාවො කාරණන්ති දට්ඨබ්බං. ඡන්දස්ස පන චිත්තස්ස වා නමග්ගභූතස්ස අධිපතිනො තදා අභාවා ‘‘න මග්ගාධිපතීනී’’ති න වත්තබ්බානීති වුත්තං. ඡන්දචිත්තානං විය නමග්ගභූතස්ස අඤ්ඤස්ස වීරියාධිපතිනො අභාවාති වා අධිප්පායො. සම්මප්පධානානං තදා මග්ගසඞ්ඛාතඅධිපතිභාවතො වා ‘‘න මග්ගාධිපතීනී’’ති නවත්තබ්බතා වුත්තාති වෙදිතබ්බා.

පඤ්හපුච්ඡකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

සම්මප්පධානවිභඞ්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.