📜

6. ඡට්ඨවග්ගො

1. නියාමකථාවණ්ණනා

445-447. ඉදානි නියාමකථා නාම හොති. තත්ථ නියාමොති ‘‘භබ්බො නියාමං ඔක්කමිතුං කුසලෙසු ධම්මෙසු සම්මත්ත’’න්ති (පු. ප. 13) වචනතො අරියමග්ගො වුච්චති. යස්මා පන තස්මිං උප්පජ්ජිත්වා නිරුද්ධෙපි පුග්ගලො අනියතො නාම න හොති, තස්මා ‘‘සො නියාමො නිච්චට්ඨෙන අසඞ්ඛතො’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. තතො ‘‘යදි සො අසඞ්ඛතො, එවරූපෙන තෙන භවිතබ්බ’’න්ති දීපෙන්තො නිබ්බානන්තිආදිමාහ. සංසන්දනපුච්ඡා උත්තානත්ථායෙව.

අත්ථිකෙචීතිආදි නියාමස්ස සඞ්ඛතභාවදීපනත්ථං වුත්තං. මග්ගො අසඞ්ඛතොතිපඤ්හෙ තස්ස උප්පාදනිරොධභාවතො පටික්ඛිපතීති. නියාමො සඞ්ඛතොතිපඤ්හෙ නිරුද්ධෙපි මග්ගෙ නියාමස්ස අත්ථිතං සන්ධාය පටික්ඛිපති. සොතාපත්තිනියාමොතිආදිපඤ්හෙසුපි අනුලොමතො ච පටිලොමතො ච ඉමිනාව නයෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො. පඤ්ච අසඞ්ඛතානීති පුට්ඨො පඤ්චන්නං අසඞ්ඛතානං ආගතට්ඨානං අපස්සන්තො පටික්ඛිපති. දුතියං පුට්ඨො චතුන්නං සම්මත්තනියාමානං නියාමවචනතො නිබ්බානස්ස ච අසඞ්ඛතභාවතො පටිජානාති. මිච්ඡත්තනියාමපඤ්හො නියාමවචනමත්තෙන අසඞ්ඛතතාය අයුත්තභාවදීපනත්ථං වුත්තොති.

නියාමකථාවණ්ණනා.

2. පටිච්චසමුප්පාදකථාවණ්ණනා

448. ඉදානි පටිච්චසමුප්පාදකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං නිදානවග්ගෙ ‘‘උප්පාදා වා තථාගතානං අනුප්පාදා වා තථාගතානං ඨිතාව සා ධාතු ධම්මට්ඨිතතා’’තිආදිවචනතො (සං. නි. 2.20) ‘‘පටිච්චසමුප්පාදො අසඞ්ඛතො’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි පුබ්බසෙලියානඤ්ච මහිසාසකානඤ්ච; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස.

449. අවිජ්ජාඅසඞ්ඛතාති ආදයො පඤ්හා අවිජ්ජාදීනංයෙව පටිච්චසමුප්පාදභාවදස්සනත්ථං වුත්තා. යෙන පනත්ථෙන තත්ථ එකෙකං අඞ්ගං ‘‘පටිච්චසමුප්පාදො’’ති වුච්චති, සො පටිච්චසමුප්පාදවිභඞ්ගෙ වුත්තොයෙව.

451. අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරාති යා තත්ථ ධම්මට්ඨිතතාතිආදි යෙන සුත්තෙන ලද්ධි පතිට්ඨාපිතා, තස්සෙව අත්ථදස්සනෙන ලද්ධිභින්දනත්ථං වුත්තං. අයඤ්හෙත්ථ අත්ථො – යා අයං හෙට්ඨා ‘‘ඨිතාව සා ධාතු ධම්මට්ඨිතතා ධම්මනියාමතා’’ති වුත්තා න සා අඤ්ඤත්ර අවිජ්ජාදීහි විසුං එකා අත්ථි. අවිජ්ජාදීනං පන පච්චයානංයෙවෙතං නාමං. උප්පන්නෙපි හි තථාගතෙ අනුප්පන්නෙපි අවිජ්ජාතො සඞ්ඛාරා සම්භවන්ති, සඞ්ඛාරාදීහි ච විඤ්ඤාණාදීනි, තස්මා ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා’’ති යා එතස්මිං පදෙ සඞ්ඛාරධම්මානං කාරණට්ඨෙන ඨිතතාති ධම්මට්ඨිතතා. තෙසංයෙව ච ධම්මානං කාරණට්ඨෙනෙව නියාමතාති ධම්මනියාමතාති අවිජ්ජා වුච්චති. සා ච අසඞ්ඛතා, නිබ්බානඤ්ච අසඞ්ඛතන්ති පුච්ඡති. පරවාදී ලද්ධිවසෙන පටිජානිත්වා පුන ද්වෙ අසඞ්ඛතානීති පුට්ඨො සුත්තාභාවෙන පටික්ඛිපිත්වා ලද්ධිවසෙනෙව පටිජානාති. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. හෙට්ඨා වුත්තසදිසං පන තත්ථ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති.

පටිච්චසමුප්පාදකථාවණ්ණනා.

3. සච්චකථාවණ්ණනා

452-454. ඉදානි සච්චකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං ‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, තථානි අවිතථානී’’ති (සං. නි. 5.1090) සුත්තං නිස්සාය ‘‘චත්තාරි සච්චානි නිච්චානි අසඞ්ඛතානී’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි පුබ්බසෙලියානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අයඤ්හිස්ස අධිප්පායො – දුක්ඛසමුදයමග්ගෙසු වත්ථුසච්චං සඞ්ඛතං, ලක්ඛණසච්චං අසඞ්ඛතං. නිරොධෙ වත්ථුසච්චං නාම නත්ථි අසඞ්ඛතමෙව තන්ති. තස්මා ආමන්තාති ආහ. තං පනස්ස ලද්ධිමත්තමෙව. සො හි දුක්ඛං වත්ථුසච්චං ඉච්ඡති, තථා සමුදයං මග්ගඤ්ච. යානි පන නෙසං බාධනපභවනිය්යානිකලක්ඛණානි, තානි ලක්ඛණසච්චං නාමාති, න ච බාධනලක්ඛණාදීහි අඤ්ඤානි දුක්ඛාදීනි නාම අත්ථීති. තාණානීතිආදීසු අධිප්පායො වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

දුක්ඛසච්චන්ති පඤ්හෙ ලද්ධිවසෙන ලක්ඛණං සන්ධාය පටිජානාති. දුක්ඛන්ති පඤ්හෙ වත්ථුං සන්ධාය පටික්ඛිපති. ඉතො පරං සුද්ධිකපඤ්හා ච සංසන්දනපඤ්හා ච සබ්බෙ පාළිඅනුසාරෙනෙව වෙදිතබ්බා. අවසානෙ ලද්ධිපතිට්ඨාපනත්ථං ආහටසුත්තං අත්ථස්ස මිච්ඡා ගහිතත්තා අනාහටසදිසමෙවාති.

සච්චකථාවණ්ණනා.

4. ආරුප්පකථාවණ්ණනා

455-456. ඉදානි ආරුප්පකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං ‘‘චත්තාරො ආරුප්පා ආනෙඤ්ජා’’ති වචනං නිස්සාය ‘‘සබ්බෙපි තෙ ධම්මා අසඞ්ඛතා’’ති ලද්ධි, තෙ සන්ධාය ආකාසානඤ්චායතනන්ති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති. සාධකසුත්තම්පි අත්ථං අජානිත්වා ආහටත්තා අනාහටසදිසමෙවාති.

ආරුප්පකථාවණ්ණනා.

5. නිරොධසමාපත්තිකථාවණ්ණනා

457-459. ඉදානි නිරොධසමාපත්තිකථා නාම හොති. තත්ථ නිරොධසමාපත්තීති චතුන්නං ඛන්ධානං අප්පවත්ති. යස්මා පන සා කරියමානා කරියති, සමාපජ්ජියමානා සමාපජ්ජියති, තස්මා නිප්ඵන්නාති වුච්චති. සඞ්ඛතාසඞ්ඛතලක්ඛණානං පන අභාවෙන න වත්තබ්බා ‘‘සඞ්ඛතාති වා අසඞ්ඛතා’’ති වා. තත්ථ යෙසං ‘‘යස්මා සඞ්ඛතා න හොති, තස්මා අසඞ්ඛතා’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානඤ්චෙව උත්තරාපථකානඤ්ච; තෙ සන්ධාය නිරොධසමාපත්තීති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. උප්පාදෙන්තීතිආදි සමාපජ්ජනපටිලාභවසෙනෙව වුත්තං. යථා පන රූපාදයො අසඞ්ඛතධම්මෙ උප්පාදෙන්ති; න තථා තං කෙචි උප්පාදෙන්ති නාම. නිරොධා වොදානං වුට්ඨානන්ති ඵලසමාපත්ති වෙදිතබ්බා. අසඞ්ඛතා පන තං නත්ථියෙව, තස්මා පටික්ඛිපති. තෙන හීති යස්මා සඞ්ඛතා න හොති, තස්මා අසඞ්ඛතාති ලද්ධි. ඉදං පන අසඞ්ඛතභාවෙ කාරණං න හොතීති වුත්තම්පි අවුත්තසදිසමෙවාති.

නිරොධසමාපත්තිකථාවණ්ණනා.

6. ආකාසකථාවණ්ණනා

460-462. ඉදානි ආකාසකථා නාම හොති. තත්ථ තිවිධො ආකාසො – පරිච්ඡෙදාකාසො , කසිණුග්ඝාටිමාකාසො, අජටාකාසො. ‘‘තුච්ඡාකාසො’’තිපි තස්සෙව නාමං. තෙසු පරිච්ඡෙදාකාසො සඞ්ඛතො, ඉතරෙ ද්වෙ පඤ්ඤත්තිමත්තා. යෙසං පන ‘‘දුවිධොපි යස්මා සඞ්ඛතො න හොති, තස්මා අසඞ්ඛතො’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි උත්තරාපථකානං මහිසාසකානඤ්ච; තෙ සන්ධාය ආකාසොති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

ආකාසකථාවණ්ණනා.

7. ආකාසො සනිදස්සනොතිකථාවණ්ණනා

463-464. ඉදානි ආකාසො සනිදස්සනොතිකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං තාළච්ඡිද්දාදීසු ඤාණප්පවත්තිං නිස්සාය ‘‘සබ්බොපි අජටාකාසො සනිදස්සනො’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං ; තෙ සන්ධාය ආකාසො සනිදස්සනොති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යදි සනිදස්සනො, එවංවිධො භවෙය්යා’’ති චොදනත්ථං රූපන්තිආදි වුත්තං. චක්ඛුඤ්ච පටිච්චාතිපඤ්හෙසු එවරූපස්ස සුත්තස්ස අභාවෙන පටික්ඛිපිත්වා තුලන්තරිකාදීනං උපලද්ධිං නිස්සාය පටිජානාති. ද්වින්නං රුක්ඛානං අන්තරන්ති එත්ථ රුක්ඛරූපං චක්ඛුනා දිස්වා අන්තරෙ රූපාභාවතො ආකාසන්ති මනොද්වාරවිඤ්ඤාණං උප්පජ්ජති, න චක්ඛුවිඤ්ඤාණං. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. තස්මා අසාධකමෙතන්ති.

ආකාසො සනිදස්සනොතිකථාවණ්ණනා.

10. පථවීධාතුසනිදස්සනාතිආදිකථාවණ්ණනා

465-470. ඉදානි පථවීධාතු සනිදස්සනාතිආදිකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං පාසාණඋදකජාලරුක්ඛචලනානඤ්චෙව පඤ්චින්ද්රියපතිට්ඨොකාසානඤ්ච වණ්ණායතනං කායවිඤ්ඤත්තිකාලෙ හත්ථපාදාදිරූපඤ්ච දිස්වා ‘‘පථවීධාතුආදයො සනිදස්සනා’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය සබ්බකථාසු ආදිපුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසං සබ්බත්ථ පාළිඅනුසාරෙන චෙව හෙට්ඨා වුත්තනයෙන ච වෙදිතබ්බන්ති. පථවීධාතු සනිදස්සනාති ආදිං කත්වා කායකම්මං සනිදස්සනන්ති පරියොසානකථා නිට්ඨිතා.

ඡට්ඨො වග්ගො.