📜

7. සත්තමවග්ගො

1. සඞ්ගහිතකථාවණ්ණනා

471-472. ඉදානි සඞ්ගහිතකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා දාමාදීහි බලිබද්දාදයො විය කෙචි ධම්මා කෙහිචි ධම්මෙහි සඞ්ගහිතා නාම නත්ථි, තස්මා ‘‘නත්ථි කෙචි ධම්මා කෙහිචි ධම්මෙහි සඞ්ගහිතා, එවං සන්තෙ එකවිධෙන රූපසඞ්ගහොතිආදි නිරත්ථක’’න්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි රාජගිරිකානඤ්චෙව සිද්ධත්ථිකානඤ්ච; තෙ සන්ධාය අඤ්ඤෙනත්ථෙන සඞ්ගහභාවං දස්සෙතුං පුච්ඡා සකවාදිස්ස, අත්තනො ලද්ධිවසෙන පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. ඉදානි යෙනත්ථෙන සඞ්ගහො ලබ්භති, තං දස්සෙතුං නනු අත්ථි කෙචි ධම්මාතිආදි ආරද්ධං. තං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථමෙව. යා පනෙසා පරවාදිනා ලද්ධිපතිට්ඨාපනත්ථං යථා දාමෙන වාතිආදිකා උපමා ආහටා, සකවාදිනා තං අනභිනන්දිත්වා අප්පටික්කොසිත්වා ‘‘හඤ්චි දාමෙන වා’’ති තස්ස ලද්ධි භින්නාති වෙදිතබ්බා. අයඤ්හෙත්ථ අත්ථො – යදි තෙ දාමාදීහි බලිබද්දාදයො සඞ්ගහිතා නාම, අත්ථි කෙචි ධම්මා කෙහිචි ධම්මෙහි සඞ්ගහිතාති.

සඞ්ගහිතකථාවණ්ණනා.

2. සම්පයුත්තකථාවණ්ණනා

473-474. ඉදානි සම්පයුත්තකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා තිලම්හි තෙලං විය න වෙදනාදයො සඤ්ඤාදීසු අනුපවිට්ඨා, තස්මා ‘‘නත්ථි කෙචි ධම්මා කෙහිචි ධම්මෙහි සම්පයුත්තා, එවං සන්තෙ ඤාණසම්පයුත්තන්තිආදි නිරත්ථකං හොතී’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි රාජගිරිකසිද්ධත්ථිකානඤ්ඤෙව; තෙ සන්ධාය අඤ්ඤෙනෙවත්ථෙන සම්පයුත්තතං දස්සෙතුං පුච්ඡා සකවාදිස්ස, අත්තනො ලද්ධිවසෙන පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමිධාපි හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථමෙව. යො පනෙස පරවාදිනා ‘‘යථා තිලම්හි තෙල’’න්තිආදිකො උපමාපඤ්හො ආහටො, සො යස්මා වෙදනාසඤ්ඤානං විය තිලතෙලානං ලක්ඛණතො නානත්තවවත්ථානං නත්ථි. සබ්බෙසුපි හි තිලඅට්ඨිතචෙසු තිලොති වොහාරමත්තං, තෙනෙව තිලං නිබ්බත්තෙත්වා ගහිතෙ පුරිමසණ්ඨානෙන තිලො නාම න පඤ්ඤායති, තස්මා අනාහටසදිසොව හොතීති.

සම්පයුත්තකථාවණ්ණනා.

3. චෙතසිකකථාවණ්ණනා

475-477. ඉදානි චෙතසිකකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා ඵස්සිකාදයො නාම නත්ථි, තස්මා ‘‘චෙතසිකෙනාපි න භවිතබ්බං, ඉති නත්ථි චෙතසිකො ධම්මො’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි රාජගිරිකසිද්ධත්ථිකානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සහජාතොති සම්පයුත්තසහජාතං සන්ධාය වුත්තං. ඵස්සිකාති තාදිසං වොහාරං අපස්සන්තස්ස පුච්ඡා පරවාදිස්ස. කිං වොහාරෙන, යථා චිත්තනිස්සිතකොති චෙතසිකො, එවං සොපි ඵස්සනිස්සිතත්තා ඵස්සිකොති වුත්තෙ දොසො නත්ථීති පටිඤ්ඤා සකවාදිස්ස. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

චෙතසිකකථාවණ්ණනා.

4. දානකථාවණ්ණනා

478. ඉදානි දානකථා නාම හොති. තත්ථ දානං නාම තිවිධං – චාගචෙතනාපි, විරතිපි, දෙය්යධම්මොපි. ‘‘සද්ධා හිරියං කුසලඤ්ච දාන’’න්ති (අ. නි. 8.30) ආගතට්ඨානෙ චාගචෙතනා දානං. ‘‘අභයං දෙතී’’ති (අ. නි. 8.39) ආගතට්ඨානෙ විරති. ‘‘දානං දෙති අන්නං පාන’’න්ති ආගතට්ඨානෙ දෙය්යධම්මො. තත්ථ චාගචෙතනා ‘‘දෙති වා දෙය්යධම්මං, දෙන්ති වා එතාය දෙය්යධම්ම’’න්ති දානං. විරති අවඛණ්ඩනට්ඨෙන ලවනට්ඨෙන වා දානං. සා හි උප්පජ්ජමානා භයභෙරවාදිසඞ්ඛාතං දුස්සීල්යචෙතනං දාති ඛණ්ඩෙති ලුනාති වාති දානං. දෙය්යධම්මො දිය්යතීති දානං. එවමෙතං තිවිධම්පි අත්ථතො චෙතසිකො චෙව ධම්මො දෙය්යධම්මො චාති දුවිධං හොති. තත්ථ යෙසං ‘‘චෙතසිකොව ධම්මො දානං, න දෙය්යධම්මො’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි රාජගිරිකසිද්ධත්ථිකානං; තෙ සන්ධාය චෙතසිකොති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං දෙය්යධම්මවසෙන චොදෙතුං ලබ්භාති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, අන්නාදීනි විය සො න සක්කා දාතුන්ති පටික්ඛෙපො ඉතරස්ස. පුන දළ්හං කත්වා පුට්ඨෙ ‘‘අභයං දෙතී’’ති සුත්තවසෙන පටිඤ්ඤා තස්සෙව. ඵස්සපඤ්හාදීසු පන ඵස්සං දෙතීතිආදිවොහාරං අපස්සන්තො පටික්ඛිපතෙව.

479. අනිට්ඨඵලන්තිආදි අචෙතසිකස්ස ධම්මස්ස දානභාවදීපනත්ථං වුත්තං. න හි අචෙතසිකො අන්නාදිධම්මො ආයතිං විපාකං දෙති, ඉට්ඨඵලභාවනියමනත්ථං පනෙතං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. අයම්පි හෙත්ථ අධිප්පායො – යදි අචෙතසිකො අන්නාදිධම්මො දානං භවෙය්ය, හිතචිත්තෙන අනිට්ඨං අකන්තං භෙසජ්ජං දෙන්තස්ස නිම්බබීජාදීහි විය නිම්බාදයො අනිට්ඨමෙව ඵලං නිබ්බත්තෙය්ය. යස්මා පනෙත්ථ හිතඵරණචාගචෙතනා දානං, තස්මා අනිට්ඨෙපි දෙය්යධම්මෙ දානං ඉට්ඨඵලමෙව හොතීති.

එවං පරවාදිනා චෙතසිකධම්මස්ස දානභාවෙ පතිට්ඨාපිතෙ සකවාදී ඉතරෙන පරියායෙන දෙය්යධම්මස්ස දානභාවං සාධෙතුං දානං ඉට්ඨඵලං වුත්තං භගවතාතිආදිමාහ. පරවාදී පන චීවරාදීනං ඉට්ඨවිපාකතං අපස්සන්තො පටික්ඛිපති. සුත්තසාධනං පරවාදීවාදෙපි යුජ්ජති සකවාදීවාදෙපි, න පන එකෙනත්ථෙන. දෙය්යධම්මො ඉට්ඨඵලොති ඉට්ඨඵලභාවමත්තමෙව පටික්ඛිත්තං. තස්මා තෙන හි න වත්තබ්බන්ති ඉට්ඨඵලභාවෙනෙව න වත්තබ්බතා යුජ්ජති . දාතබ්බට්ඨෙන පන දෙය්යධම්මො දානමෙව. දින්නඤ්හි දානානං සඞ්කරභාවමොචනත්ථමෙව අයං කථාති.

දානකථාවණ්ණනා.

5. පරිභොගමයපුඤ්ඤකථාවණ්ණනා

483. ඉදානි පරිභොගමයපුඤ්ඤකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘තෙසං දිවා ච රත්තො ච, සදා පුඤ්ඤං පවඩ්ඪතී’’ති (සං. නි. 1.47) ච ‘‘යස්ස භික්ඛවෙ, භික්ඛු චීවරං පරිභුඤ්ජමානො’’ති (අ. නි. 4.51) ච එවමාදීනි සුත්තානි අයොනිසො ගහෙත්වා යෙසං පරිභොගමයං නාම පුඤ්ඤං අත්ථී’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි රාජගිරිකසිද්ධත්ථිකසම්මිතියානං; තෙ සන්ධාය පරිභොගමයන්ති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘පුඤ්ඤං නාම ඵස්සාදයො කුසලා ධම්මා, න තතො පරං, තස්මා ඵස්සාදීහි තෙ වඩ්ඪිතබ්බ’’න්ති චොදෙතුං පරිභොගමයො ඵස්සොතිආදි ආරද්ධං. තං සබ්බං ඉතරෙන තෙසං අවඩ්ඪනතො පටික්ඛිත්තං. ලතාවියාතිආදීනි ‘‘කිරියාය වා භාවනාය වා විනාපි යථා ලතාදීනි සයමෙව වඩ්ඪන්ති, කිං තෙ එවං වඩ්ඪන්තී’’ති චොදනත්ථං වුත්තානි. තථා පනස්ස අවඩ්ඪනතො න හෙවාති පටික්ඛිත්තං.

484. න සමන්නාහරතීති පඤ්හෙ පටිග්ගාහකානං පරිභොගෙන පුරිමචෙතනා වඩ්ඪති, එවං තං හොති පුඤ්ඤන්ති ලද්ධිවසෙන පටිජානාති. තතො අනාවට්ටෙන්තස්සාතිආදීහි පුට්ඨො දායකස්ස චාගචෙතනං සන්ධාය පටික්ඛිපති. තත්ථ අනාවට්ටෙන්තස්සාති දානචෙතනාය පුරෙචාරිකෙන ආවජ්ජනෙන භවඞ්ගං අනාවට්ටෙන්තස්ස අපරිවට්ටෙන්තස්ස. අනාභොගස්සාති නිරාභොගස්ස. අසමන්නාහරන්තස්සාති න සමන්නාහරන්තස්ස. ආවජ්ජනඤ්හි භවඞ්ගං විච්ඡින්දිත්වා අත්තනො ගතමග්ගෙ උප්පජ්ජමානං දානචෙතනං සමන්නාහරති නාම. එවංකිච්චෙන ඉමිනා චිත්තෙන අසමන්නාහරන්තස්ස පුඤ්ඤං හොතීති පුච්ඡති. අමනසිකරොන්තස්සාති මනං අකරොන්තස්ස. ආවජ්ජනෙන හි තදනන්තරං උප්පජ්ජමානං මනං කරොති නාම. එවං අකරොන්තස්සාති අත්ථො. උපයොගවචනස්මිඤ්හි එතං භුම්මං. අචෙතයන්තස්සාති චෙතනං අනුප්පාදෙන්තස්ස. අපත්ථෙන්තස්සාති පත්ථනාසඞ්ඛාතං කුසලච්ඡන්දං අකරොන්තස්ස. අප්පණිදහන්තස්සාති දානචෙතනාවසෙන චිත්තං අට්ඨපෙන්තස්සාති අත්ථො. නනු ආවට්ටෙන්තස්සාති වාරෙ ආභොගස්සාති ආභොගවතො. අථ වා ආභොගා අස්ස, ආභොගස්ස වා අනන්තරං තං පුඤ්ඤං හොතීති අත්ථො.

485. ද්වින්නං ඵස්සානන්තිආදීසුපි එකක්ඛණෙ දායකස්ස ද්වින්නං ඵස්සාදීනං අභාවා පටික්ඛිපති, දායකස්ස ච පරිභුඤ්ජන්තස්ස චාති උභින්නං ඵස්සාදයො සන්ධාය පටිජානාති. අපිචස්ස පඤ්චන්නං විඤ්ඤාණානං සමොධානං හොතීති ලද්ධි, තස්සාපි වසෙන පටිජානාති. අථ නං සකවාදී පරියායස්ස ද්වාරංපිදහිත්වා උජුවිපච්චනීකවසෙන චොදෙතුං කුසලාදිපඤ්හං පුච්ඡති. තත්රාපි කුසලාකුසලානං එකස්සෙකක්ඛණෙ සම්පයොගාභාවං සන්ධාය පටික්ඛිපති. පරිභොගමයං පන චිත්තවිප්පයුත්තං උප්පජ්ජතීති ලද්ධියා පටිජානාති. අථ නං සකවාදී සුත්තෙන නිග්ගණ්හාති.

486. සුත්තසාධනෙ ආරාමරොපකාදීනං අනුස්සරණපටිසඞ්ඛරණාදිවසෙන අන්තරන්තරා උප්පජ්ජමානං පුඤ්ඤං සන්ධාය සදා පුඤ්ඤං පවඩ්ඪතීති වුත්තං. අප්පමාණො තස්ස පුඤ්ඤාභිසන්දොති ඉදං අප්පමාණවිහාරිනො දින්නපච්චයත්තා ච ‘‘එවරූපො මෙ චීවරං පරිභුඤ්ජතී’’ති අනුමොදනවසෙන ච වුත්තං. තං සො පරිභොගමයන්ති සල්ලක්ඛෙති. යස්මා පන පටිග්ගාහකෙන පටිග්ගහෙත්වා අපරිභුත්තෙපි දෙය්යධම්මෙ පුඤ්ඤං හොතියෙව, තස්මා සකවාදීවාදොව බලවා, තත්ථ පටිග්ගාහකෙන පටිග්ගහිතෙති අත්ථො දට්ඨබ්බො. සෙසං උත්තානත්ථමෙවාති.

පරිභොගමයපුඤ්ඤකථාවණ්ණනා.

6. ඉතොදින්නකථාවණ්ණනා

488-491. ඉදානි ඉතො දින්නකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං ‘‘ඉතො දින්නෙන යාපෙන්ති, පෙතා කාලඞ්කතා තහි’’න්ති (පෙ. ව. 19) වචනං නිස්සාය ‘‘යං ඉතො චීවරාදි දින්නං තෙනෙව යාපෙන්තී’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි රාජගිරිකසිද්ධත්ථිකානං; තෙ සන්ධාය ඉතො දින්නෙනාති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස . පුන චීවරාදිවසෙන අනුයුත්තො පටික්ඛිපති. අඤ්ඤො අඤ්ඤස්ස කාරකොති අඤ්ඤස්ස විපාකදායකානං කම්මානං අඤ්ඤො කාරකො, න අත්තනාව අත්තනො කම්මං කරොතීති වුත්තං හොති. එවං පුට්ඨො පන ඉතරො සුත්තවිරොධභයෙන පටික්ඛිපති. දානං දෙන්තන්ති දානං දදමානං දිස්වාති අත්ථො. තත්ථ යස්මා අත්තනො අනුමොදිතත්තා ච තෙසං තත්ථ භොගා උප්පජ්ජන්ති, තස්මාස්ස ඉමිනා කාරණෙන ලද්ධිං පතිට්ඨපෙන්තස්සාපි අප්පතිට්ඨිතාව හොති. න හි තෙ ඉතො දින්නෙනෙව වත්ථුනා යාපෙන්ති. සෙසෙසුපි සුත්තසාධනෙසු එසෙව නයොති.

ඉතො දින්නකථාවණ්ණනා.

7. පථවීකම්මවිපාකොතිකථාවණ්ණනා

492. ඉදානි පථවී කම්මවිපාකොතිකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා ‘‘අත්ථි ඉස්සරියසංවත්තනියං කම්මං, ආධිපච්චසංවත්තනියං කම්ම’’න්ති එත්ථ ඉස්සරානං භාවො ඉස්සරියං නාම , අධිපතීනඤ්ච භාවො ආධිපච්චං නාම, පථවිස්සරියආධිපච්චසංවත්තනිකඤ්ච කම්මං අත්ථීති වුත්තං. තස්මා යෙසං ‘‘පථවී කම්මවිපාකො’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය පථවීති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සුඛවෙදනීයාතිආදි කම්මවිපාකසභාවදස්සනවසෙන වුත්තං. ‘‘ඵස්සො හොතී’’තිආදිනා නයෙන නිද්දිට්ඨෙසු විපාකෙසු ඵස්සො සුඛවෙදනීයාදිභෙදො හොති. සො ච සඤ්ඤාදයො ච සුඛවෙදනාදීහි සම්පයුත්තා, වෙදනාදයො සඤ්ඤාදීහි, සබ්බෙපි සාරම්මණා, අත්ථි ච නෙසං පුරෙචාරිකආවට්ටනාදිසඞ්ඛාතං ආවජ්ජනං, කම්මපච්චයභූතා චෙතනා, යො තත්ථ ඉට්ඨවිපාකො, තස්ස පත්ථනා, පණිධානවසෙන පවත්තා මූලතණ්හා, කිං තෙ එවරූපා පථවීති පුච්ඡති. ඉතරො පටික්ඛිපති. පටිලොමපුච්ඡාදීනි උත්තානත්ථානෙව.

493. කම්මවිපාකො පරෙසං සාධාරණොති පඤ්හෙ ඵස්සාදයො සන්ධාය පටික්ඛිපති, කම්මසමුට්ඨානං රූපඤ්ච පථවීආදීනංයෙව ච සාධාරණභාවං සන්ධාය පටිජානාති. අසාධාරණමඤ්ඤෙසන්ති සුත්තං පරසමයතො ආහරිත්වා දස්සිතං. සබ්බෙ සත්තා පථවිං පරිභුඤ්ජන්තීති පඤ්හෙ පථවිං අනිස්සිතෙ සන්ධාය පටික්ඛිපති, නිස්සිතෙ සන්ධාය පටිජානාති. පථවිං අපරිභුඤ්ජිත්වා පරිනිබ්බායන්තීති පඤ්හෙ ආරුප්පෙ පරිනිබ්බායන්තානං වසෙන පටිජානාති. කම්මවිපාකං අඛෙපෙත්වාති ඉදං පරසමයවසෙන වුත්තං. කම්මවිපාකඤ්හි ඛෙපෙත්වාව පරිනිබ්බායන්තීති තෙසං ලද්ධි. සකසමයෙ පන කතොකාසස්ස කම්මස්ස උප්පන්නං විපාකං අඛෙපෙත්වා පරිනිබ්බානං නත්ථි. තෙසඤ්ච ලද්ධියා පථවී සාධාරණවිපාකත්තා උප්පන්නවිපාකොයෙව හොති. තං විපාකභාවෙන ඨිතං අඛෙපෙත්වා පරිනිබ්බානං න යුජ්ජතීති චොදෙතුං වට්ටති. ඉතරො ලද්ධිවසෙන පටික්ඛිපති. චක්කවත්තිසත්තස්ස කම්මවිපාකන්ති පඤ්හෙ අසාධාරණං ඵස්සාදිං සන්ධාය පටික්ඛිපති, සාධාරණං සන්ධාය පටිජානාති. පථවීසමුද්දසූරියචන්දිමාදයො හි සබ්බෙසං සාධාරණකම්මවිපාකොති තෙසං ලද්ධි.

494. ඉස්සරියසංවත්තනියන්ති එත්ථ ඉස්සරියං නාම බහුධනතා. ආධිපච්චං නාම සෙසජනෙ අත්තනො වසෙ වත්තෙත්වා තෙහි ගරුකාතබ්බට්ඨෙන අධිපතිභාවො. තත්ථ කම්මං පටිලාභවසෙන තංසංවත්තනිකං නාම හොති, න ජනකවසෙන. තස්මා විපාකභාවෙ අසාධකමෙතන්ති.

පථවී කම්මවිපාකොතිකථාවණ්ණනා.

8. ජරාමරණං විපාකොතිකථාවණ්ණනා

495. ඉදානි ජරාමරණං විපාකොතිකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං ‘‘අත්ථි දුබ්බණ්ණසංවත්තනියං කම්මං අප්පායුකසංවත්තනියං කම්ම’’න්ති එත්ථ දුබ්බණ්ණතා නාම ජරා. අප්පායුකතා නාම මරණං. තංසංවත්තනියඤ්ච කම්මං අත්ථි. තස්මා ජරාමරණං විපාකොති ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. පටිලොමපඤ්හෙ අනාරම්මණන්ති රූපධම්මානං තාව අනාරම්මණමෙව, අරූපානං පන ජරාමරණං සම්පයොගලක්ඛණාභාවා අනාරම්මණමෙව.

496. අකුසලානං ධම්මානං ජරාමරණං අකුසලානං ධම්මානං විපාකොති පඤ්හෙ ජරාමරණෙන නාම අනිට්ඨවිපාකෙන භවිතබ්බන්ති ලද්ධියා පටිජානාති . තෙනෙව කාරණෙන කුසලානං ධම්මානං ජරාමරණස්ස කුසලවිපාකතං පටික්ඛිපති. පරතො චස්ස අකුසලවිපාකතඤ්ඤෙව පටිජානාති.

කුසලානඤ්ච අකුසලානඤ්චාති පුච්ඡාවසෙන එකතො කතං, එකක්ඛණෙ පන තං නත්ථි. අබ්යාකතානං අවිපාකානං ජරාමරණං විපාකොති වත්තබ්බතාය පරියායො නත්ථි, තස්මා අබ්යාකතවසෙන පුච්ඡා න කතා.

497. දුබ්බණ්ණසංවත්තනියන්ති එත්ථ දුබ්බණ්ණියං නාම අපරිසුද්ධවණ්ණතා. අප්පායුකතා නාම ආයුනො චිරං පවත්තිතුං අසමත්ථතා. තත්ථ අකුසලකම්මං කම්මසමුට්ඨානස්ස දුබ්බණ්ණරූපස්ස කම්මපච්චයො හොති, අසදිසත්තා පනස්ස තංවිපාකො න හොති. උතුසමුට්ඨානාදිනො පන තංපටිලාභවසෙන ආයුනො ච උපච්ඡෙදකවසෙන පච්චයො හොති. එවමෙතං පරියායෙන තංසංවත්තනිකං නාම හොති, න විපාකඵස්සාදීනං විය ජනකවසෙන, තස්මා විපාකභාවෙ අසාධකං. සෙසමෙත්ථ හෙට්ඨා වුත්තසදිසමෙවාති.

ජරාමරණං විපාකොතිකථාවණ්ණනා.

9. අරියධම්මවිපාකකථාවණ්ණනා

498. ඉදානි අරියධම්මවිපාකකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං කිලෙසප්පහානමත්තමෙව සාමඤ්ඤඵලං, න චිත්තචෙතසිකා ධම්මාති ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය නත්ථි අරියධම්මවිපාකොති පුච්ඡා සකවාදිස්ස. තත්ථ අරියධම්මවිපාකොති මග්ගසඞ්ඛාතස්ස අරියධම්මස්ස විපාකො. කිලෙසක්ඛයමත්තං අරියඵලන්ති ලද්ධියා පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සාමඤ්ඤන්ති සමණභාවො, මග්ගස්සෙතං නාමං. ‘‘සාමඤ්ඤඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි සාමඤ්ඤඵලඤ්චා’’ති හි වුත්තං. බ්රහ්මඤ්ඤෙපි එසෙව නයො.

සොතාපත්තිඵලං න විපාකොතිආදීසු සොතාපත්තිමග්ගාදීනං අපචයගාමිතං සන්ධාය අරියඵලානං නවිපාකභාවං පටිජානාති, දානඵලාදීනං පටික්ඛිපති . සො හි ආචයගාමිත්තිකස්ස එවං අත්ථං ධාරෙති – විපාකසඞ්ඛාතං ආචයං ගච්ඡන්ති, තං වා ආචිනන්තා ගච්ඡන්තීති ආචයගාමිනො, විපාකං අපචිනන්තා ගච්ඡන්තීති අපචයගාමිනොති. තස්මා එවං පටිජානාති ච පටික්ඛිපති ච.

500. කාමාවචරං කුසලං සවිපාකං ආචයගාමීතිආදිකා පුච්ඡා පරවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ච පටික්ඛෙපො ච සකවාදිස්ස. ලොකියඤ්හි කුසලං විපාකචුතිපටිසන්ධියො චෙව වට්ටඤ්ච ආචිනන්තං ගච්ඡතීති ආචයගාමි. ලොකුත්තරකුසලං චුතිපටිසන්ධියො චෙව වට්ටඤ්ච අපචිනන්තං ගච්ඡතීති අපචයගාමි. එවමෙතං සවිපාකමෙව හොති, න අපචයගාමිවචනමත්තෙන අවිපාකං. ඉමමත්ථං සන්ධායෙත්ථ සකවාදිනො පටිඤ්ඤා ච පටික්ඛෙපො ච වෙදිතබ්බාති.

අරියධම්මවිපාකකථාවණ්ණනා.

10. විපාකො විපාකධම්මධම්මොතිකථාවණ්ණනා

501. ඉදානි විපාකො විපාකධම්මධම්මොතිකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා විපාකො විපාකස්ස අඤ්ඤමඤ්ඤාදිපච්චයවසෙන පච්චයො හොති, තස්මා විපාකොපි විපාකධම්මධම්මොති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. තස්ස විපාකොති තස්ස විපාකධම්මධම්මස්ස විපාකස්ස යො විපාකො, සොපි තෙ විපාකධම්මධම්මො හොතීති පුච්ඡති. ඉතරො ආයතිං විපාකදානාභාවං සන්ධාය පටික්ඛිපති. දුතියං පුට්ඨො තප්පච්චයාපි අඤ්ඤස්ස විපාකස්ස උප්පත්තිං සන්ධාය පටිජානාති. එවං සන්තෙ පනස්ස කුසලාකුසලස්ස විය තස්සාපි විපාකස්ස විපාකො, තස්සාපි විපාකොති වට්ටානුපච්ඡෙදො ආපජ්ජතීති පුට්ඨො සමයවිරොධභයෙන පටික්ඛිපති.

විපාකොති වාතිආදිම්හි වචනසාධනෙ පන යදි විපාකස්ස විපාකධම්මධම්මෙන එකත්ථතා භවෙය්ය, කුසලාකුසලබ්යාකතානං එකත්ථතං ආපජ්ජෙය්යාති පටික්ඛිපති. විපාකො ච විපාකධම්මධම්මො චාති එත්ථ අයං අධිප්පායො – සො හි චතූසු විපාකක්ඛන්ධෙසු එකෙකං අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයාදීසු පච්චයට්ඨෙන විපාකධම්මධම්මතං පච්චයුප්පන්නට්ඨෙන ච විපාකං මඤ්ඤමානො ‘‘විපාකො විපාකධම්මධම්මො’’ති පුට්ඨො ආමන්තාති පටිජානාති. අථ නං සකවාදී ‘‘යස්මා තයා එකක්ඛණෙ චතූසු ඛන්ධෙසු විපාකො විපාකධම්මධම්මොපි අනුඤ්ඤාතො, තස්මා තෙසං සහගතාදිභාවො ආපජ්ජතී’’ති චොදෙතුං එවමාහ. ඉතරො කුසලාකුසලසඞ්ඛාතං විපාකධම්මධම්මං සන්ධාය පටික්ඛිපති. තඤ්ඤෙව අකුසලන්ති යදි තෙ විපාකො විපාකධම්මධම්මො, යො අකුසලවිපාකො, සො අකුසලං ආපජ්ජති. කස්මා? විපාකධම්මධම්මෙන එකත්තා. තඤ්ඤෙව කුසලන්තිආදීසුපි එසෙව නයො.

502. අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයාති ඉදං සහජාතානං පච්චයමත්තවසෙන වුත්තං, තස්මා අසාධකං. මහාභූතානම්පි ච අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයතා වුත්තා, න ච තානි විපාකානි, න ච විපාකධම්මධම්මානීති.

විපාකො විපාකධම්මධම්මොතිකථාවණ්ණනා.

සත්තමො වග්ගො.