📜

9. නවමවග්ගො

1. ආනිසංසදස්සාවීකථාවණ්ණනා

547. ඉදානි ආනිසංසදස්සාවීකථා නාම හොති. තත්ථ සකසමයෙ සඞ්ඛාරෙ ආදීනවතො නිබ්බානඤ්ච ආනිසංසතො පස්සන්තස්ස සංයොජනප්පහානං හොතීති නිච්ඡයො. යෙසං පන තෙසු ද්වීසුපි එකංසිකවාදං ගහෙත්වා ‘‘ආනිසංසදස්සාවිනොව සංයොජනප්පහානං හොතී’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථස්ස ‘‘එකංසිකවාදො තයා ගහිතො, ආදීනවොපි දට්ඨබ්බොයෙවා’’ති විභාගදස්සනත්ථං සකවාදී සඞ්ඛාරෙතිආදිමාහ.

සඞ්ඛාරෙච අනිච්චතො මනසිකරොති, නිබ්බානෙ ච ආනිසංසදස්සාවී හොතීති පඤ්හස්මිං අයමධිප්පායො – ආනිසංසදස්සාවිස්ස සංයොජනානං පහානං හොතීති තෙසං ලද්ධි. නනු සඞ්ඛාරෙ අනිච්චතො මනසිකරොතො සංයොජනා පහීයන්තීති ච පුට්ඨො ආමන්තාති පටිජානාති. තෙන තෙ සඞ්ඛාරෙ ච අනිච්චතො මනසිකරොති, නිබ්බානෙ ච ආනිසංසදස්සාවී හොතීති ඉදං ආපජ්ජති, කිං සම්පටිච්ඡසි එතන්ති. තතො පරවාදී එකචිත්තක්ඛණං සන්ධාය පටික්ඛිපති, දුතියං පුට්ඨො නානාචිත්තවසෙන පටිජානාති. සකවාදී පනස්ස අධිප්පායං මද්දිත්වා අනිච්චමනසිකාරස්ස ආනිසංසදස්සාවිතාය ච එකතො පටිඤ්ඤාතත්තා ද්වින්නං ඵස්සානං ද්වින්නං චිත්තානං සමොධානං හොතීති පුච්ඡති. ඉතරො ද්වින්නං සමොධානං අපස්සන්තො පටික්ඛිපති. දුක්ඛතොතිආදිපඤ්හෙසුපි එසෙව නයො. කිං පනෙත්ථ සන්නිට්ඨානං, කිං අනිච්චාදිතො මනසිකරොතො සංයොජනා පහීයන්ති, උදාහු නිබ්බානෙ ආනිසංසදස්සාවිස්ස, උදාහු ද්වෙපි එකතො කරොන්තස්සාති. යදි තාව අනිච්චාදිතො මනසිකරොතො පහානං භවෙය්ය, විපස්සනාචිත්තෙනෙව භවෙය්ය. අථ ආනිසංසදස්සාවිනො, අනුස්සවවසෙන නිබ්බානෙ ආනිසංසං පස්සන්තස්ස විපස්සනාචිත්තෙනෙව භවෙය්ය, අථ ද්වෙපි එකතො කරොන්තස්ස භවෙය්ය, ද්වින්නං ඵස්සාදීනං සමොධානං භවෙය්ය. යස්මා පන අරියමග්ගක්ඛණෙ අනිච්චාදිමනසිකාරස්ස කිච්චං නිප්ඵත්තිං ගච්ඡති පුන නිච්චතොතිආදිගහණස්ස අනුප්පත්තිධම්මභාවතො, නිබ්බානෙ ච පච්චක්ඛතොව ආනිසංසදස්සනං ඉජ්ඣති, තස්මා කිච්චනිප්ඵත්තිවසෙන අනිච්චාදිතො මනසිකරොතො ආරම්මණං කත්වා පවත්තිවසෙන ච නිබ්බානෙ ආනිසංසදස්සාවිස්ස සංයොජනානං පහානං හොතීති වෙදිතබ්බං.

548. නිබ්බානෙ සුඛානුපස්සීති සුත්තං නිබ්බානෙ සුඛානුපස්සනාදිභාවමෙව සාධෙති, න ආනිසංසදස්සාවිතාමත්තෙන සංයොජනානං පහානං. තස්මා ආභතම්පි අනාභතසදිසමෙවාති.

ආනිසංසදස්සාවීකථාවණ්ණනා.

2. අමතාරම්මණකථාවණ්ණනා

549. ඉදානි අමතාරම්මණකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං ‘‘නිබ්බානං මඤ්ඤතී’’තිආදීනං අයොනිසො අත්ථං ගහෙත්වා අමතාරම්මණං සංයොජනං හොතීති ලද්ධි, සෙය්යථාපි පුබ්බසෙලියානං, තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං සචෙ අමතාරම්මණං සංයොජනං, අමතස්ස සංයොජනියාදිභාවො ආපජ්ජතීති චොදෙතුං අමතං සංයොජනියන්තිආදිමාහ. ඉතරො සුත්තවිරොධභයෙන සබ්බං පටික්ඛිපති. ඉමිනා උපායෙන සබ්බවාරෙසු අත්ථො වෙදිතබ්බො. නිබ්බානං නිබ්බානතොති ආහටසුත්තං පන දිට්ඨධම්මනිබ්බානං සන්ධාය භාසිතං, තස්මා අසාධකන්ති.

අමතාරම්මණකථාවණ්ණනා.

3. රූපං සාරම්මණන්තිකථාවණ්ණනා

552-553. ඉදානි රූපං සාරම්මණන්තිකථා නාම හොති. තත්ථ රූපං සප්පච්චයට්ඨෙන සාරම්මණං නාම හොති, න අඤ්ඤං ආරම්මණං කරොතීති ආරම්මණපච්චයවසෙන. යෙසං පන අවිසෙසෙන රූපං සාරම්මණන්ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි උත්තරාපථකානං; තෙ සන්ධාය ආරම්මණත්ථස්ස විභාගදස්සනත්ථං පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ පාළිඅනුසාරෙනෙව වෙදිතබ්බං. න වත්තබ්බන්ති පඤ්හෙ ඔලුබ්භාරම්මණං සන්ධාය පටිඤ්ඤා සකවාදිස්ස. දුතියපඤ්හෙපි පච්චයාරම්මණං සන්ධාය පටිඤ්ඤා තස්සෙව. ඉති සප්පච්චයට්ඨෙනෙවෙත්ථ සාරම්මණතා සිද්ධාති.

රූපං සාරම්මණන්තිකථාවණ්ණනා.

4. අනුසයා අනාරම්මණකථාවණ්ණනා

554-556. ඉදානි අනුසයා අනාරම්මණාතිකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං අනුසයා නාම චිත්තවිප්පයුත්තා අහෙතුකා අබ්යාකතා, තෙනෙව ච අනාරම්මණාති ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානඤ්චෙව එකච්චානඤ්ච උත්තරාපථකානං; තෙ සන්ධාය අනුසයාති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං අනාරම්මණෙන නාම එවංවිධෙන භවිතබ්බන්ති චොදෙතුං රූපන්තිආදිමාහ. කාමරාගොතිආදි කාමරාගානුසයතො අනඤ්ඤත්තා දස්සිතං. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො අනාරම්මණොති පඤ්හෙ චිත්තසම්පයුත්තසඞ්ඛාරක්ඛන්ධං සන්ධාය පටික්ඛිපති. අනුසයං ජීවිතින්ද්රියං කායකම්මාදිරූපඤ්ච සඞ්ඛාරක්ඛන්ධපරියාපන්නං, තං සන්ධාය පටිජානාති. ඉමිනාවුපායෙන සබ්බවාරෙසු අත්ථො වෙදිතබ්බො. සානුසයොති පඤ්හෙ පන අප්පහීනානුසයත්තා සානුසයතා අනුඤ්ඤාතා. න අනුසයානං පවත්තිසබ්භාවා. යො හි අප්පහීනො, න සො අතීතො, නානාගතො, න පච්චුප්පන්නො ච. මග්ගවජ්ඣකිලෙසො පනෙස අප්පහීනත්තාව අත්ථීති වුච්චති. එවරූපස්ස ච ඉදං නාම ආරම්මණන්ති න වත්තබ්බං. තස්මා තං පටික්ඛිත්තං. තං පනෙතං න කෙවලං අනුසයස්ස, රාගාදීනම්පි තාදිසමෙව, තස්මා අනුසයානං අනාරම්මණතාසාධකං න හොතීති.

අනුසයා අනාරම්මණාතිකථාවණ්ණනා.

5. ඤාණං අනාරම්මණන්තිකථාවණ්ණනා

557-558. ඉදානි ඤාණං අනාරම්මණන්තිකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා අරහා චක්ඛුවිඤ්ඤාණසමඞ්ගී ඤාණීති වුච්චති, තස්ස ඤාණස්ස තස්මිං ඛණෙ ආරම්මණං නත්ථි, තස්මා ඤාණං අනාරම්මණන්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ අනුසයකථායං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති.

ඤාණං අනාරම්මණන්තිකථාවණ්ණනා.

6. අතීතානාගතාරම්මණකථාවණ්ණනා

559-561. ඉදානි අතීතානාගතාරම්මණකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා අතීතානාගතාරම්මණං නාම නත්ථි, තස්මා තදාරම්මණෙන චිත්තෙන ආරම්මණස්ස නත්ථිතාය අනාරම්මණෙන භවිතබ්බන්ති අතීතං අනාරම්මණන්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි උත්තරාපථකානං, තෙ සන්ධාය අතීතාරම්මණන්ති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ යථාපාළිමෙව නිය්යාතීති.

අතීතානාගතාරම්මණකථාවණ්ණනා.

7. විතක්කානුපතිතකථාවණ්ණනා

562. ඉදානි විතක්කානුපතිතකථා නාම හොති. තත්ථ විතක්කානුපතිතා නාම දුවිධා – ආරම්මණතො ච සම්පයොගතො ච. තත්ථ අසුකචිත්තං නාම විතක්කස්සාරම්මණං න හොතීති නියමාභාවතො සියා සබ්බං චිත්තං විතක්කානුපතිතං, විතක්කවිප්පයුත්තචිත්තසබ්භාවතො පන න සබ්බං චිත්තං විතක්කානුපතිතං. ඉති ඉමං විභාගං අකත්වා අවිසෙසෙනෙව සබ්බං චිත්තං විතක්කානුපතිතන්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි උත්තරාපථකානං, තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ පාළිවසෙනෙව නිය්යාතීති.

විතක්කානුපතිතකථාවණ්ණනා.

8. විතක්කවිප්ඵාරසද්දකථාවණ්ණනා

563. ඉදානි විතක්කවිප්ඵාරසද්දකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා ‘‘විතක්කවිචාරා වචීසඞ්ඛාරා’’ති වුත්තා, තස්මා සබ්බසො විතක්කයතො විචාරයතො අන්තමසො මනොධාතුපවත්තිකාලෙපි විතක්කවිප්ඵාරො සද්දොයෙවාති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි පුබ්බසෙලියානං; තෙ සන්ධාය සබ්බසොති පුච්ඡා සකවාදිස්ස පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං යදි විතක්කවිප්ඵාරමත්තං සද්දො, ඵස්සාදිවිප්ඵාරොපි සද්දො භවෙය්යාති චොදෙතුං සබ්බසො ඵුසයතොතිආදිමාහ. ඉතරො තාදිසං සුත්තලෙසං අපස්සන්තො පටික්ඛිපති. විතක්කවිප්ඵාරො සද්දො සොතවිඤ්ඤෙය්යොති විතක්කස්ස විප්ඵාරමත්තමෙව සද්දොති කත්වා පුච්ඡති, න විතක්කවිප්ඵාරසමුට්ඨිතං සුත්තපමත්තානං සද්දං, ඉතරො පටික්ඛිපති. නනු විතක්කවිප්ඵාරසද්දො න සොතවිඤ්ඤෙය්යොති ඉදං තස්සෙව ලද්ධියා දස්සෙති. සො හි විතක්කවිප්ඵාරමත්තමෙව සද්දං වදති, සො න සොතවිඤ්ඤෙය්යොති. ඉතරො පන ‘‘විතක්කවිප්ඵාරසද්දං සුත්වා ආදිසතී’’ ති (දී. නි. 3.148) වචනතො සොතවිඤ්ඤෙය්යොවාති වදති.

විතක්කවිප්ඵාරසද්දකථාවණ්ණනා.

9. නයථාචිත්තස්ස වාචාතිකථාවණ්ණනා

564. ඉදානි නයථාචිත්තස්ස වාචාතිකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා කොචි අඤ්ඤං භණිස්සාමීති අඤ්ඤං භණති, තස්මා නයථාචිත්තස්ස වාචා චිත්තානුරූපා චිත්තානුගතිකා න හොති, විනාපි චිත්තෙන පවත්තතීති යෙසං ලද්ධි; සෙය්යථාපි පුබ්බසෙලියානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යදි තංසමුට්ඨාපකං චිත්තං න සියා, ඵස්සාදයොපි තස්මිං ඛණෙ න සියු’’න්ති චොදෙතුං අඵස්සකස්සාතිආදිමාහ. න භණිතුකාමොතිආදීසු යස්මා අඤ්ඤං භණිස්සාමීති අඤ්ඤං භණන්තොපි භණිතුකාමොයෙව නාම හොති, තස්මා න හෙවාති පටික්ඛිපති.

565. නනු අත්ථි කොචි අඤ්ඤං භණිස්සාමීතිආදීසු චීවරන්ති භණිතුකාමො චීරන්ති භණෙය්ය. තත්ථ අඤ්ඤං භණිතුකාමතාචිත්තං, අඤ්ඤං භණනචිත්තං, ඉති පුබ්බභාගෙන චිත්තෙන අසදිසත්තා අයථාචිත්තො නාම හොති, තෙනස්ස කෙවලං අනාපත්ති නාම හොති, න පන චීරන්ති වචනසමුට්ඨාපකචිත්තං නත්ථි, ඉති අචිත්තකා සා වාචාති අත්ථං සන්ධාය ඉමිනා උදාහරණෙන ‘‘නයථාචිත්තස්ස වාචා’’ති පතිට්ඨාපිතාපි අප්පතිට්ඨාපිතාව හොතීති.

නයථාචිත්තස්ස වාචාතිකථාවණ්ණනා.

10. නයථාචිත්තස්ස කායකම්මන්තිකථාවණ්ණනා

566-567. ඉදානි නයථාචිත්තස්ස කායකම්මන්තිකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා කොචි අඤ්ඤත්ර ගච්ඡිස්සාමීති අඤ්ඤත්ර ගච්ඡති, තස්මා නයථාචිත්තස්ස කායකම්මං චිත්තානුරූපං චිත්තානුගතිකං න හොති, විනාපි චිත්තෙන පවත්තතීති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි පුබ්බසෙලියානංයෙව, තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති.

නයථාචිත්තස්ස කායකම්මන්තිකථාවණ්ණනා.

11. අතීතානාගතසමන්නාගතකථාවණ්ණනා

568-570. ඉදානි අතීතානාගතෙහි සමන්නාගතකථා නාම හොති. තත්ථ සමන්නාගතපඤ්ඤත්ති පටිලාභපඤ්ඤත්තීති ද්වෙ පඤ්ඤත්තියො වෙදිතබ්බා. තාසු පච්චුප්පන්නධම්මසමඞ්ගී සමන්නාගතොති වුච්චති. අට්ඨ සමාපත්තිලාභිනො පන සමාපත්තියො කිඤ්චාපි න එකක්ඛණෙ පවත්තන්ති, අඤ්ඤා අතීතා හොන්ති, අඤ්ඤා අනාගතා, අඤ්ඤා පච්චුප්පන්නා, පටිවිජ්ඣිත්වා අපරිහීනතාය පන ලාභීති වුච්චති. තත්ථ යෙසං ඉමං විභාගං අග්ගහෙත්වා යස්මා ඣානලාභීනං අතීතානාගතානි ඣානානිපි අත්ථි, තස්මා ‘‘තෙ අතීතෙනපි අනාගතෙනපි සමන්නාගතා’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං. තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති. ‘‘අට්ඨවිමොක්ඛඣායී’’තිආදි පන ලාභීභාවස්ස සාධකං, න සමන්නාගතභාවස්සාති.

අතීතානාගතසමන්නාගතකථාවණ්ණනා.

නවමො වග්ගො.