📜

10. දසමවග්ගො

1. නිරොධකථාවණ්ණනා

571-572. ඉදානි නිරොධකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං ‘‘උපපත්තෙසියන්ති සඞ්ඛං ගතස්ස භවඞ්ගචිත්තස්ස භඞ්ගක්ඛණෙන සහෙව කිරියාති සඞ්ඛං ගතා කුසලා වා අකුසලා වා චත්තාරො ඛන්ධා චිත්තසමුට්ඨානරූපඤ්චාති පඤ්චක්ඛන්ධා උප්පජ්ජන්ති. තෙසු හි අනුප්පන්නෙසු භවඞ්ගෙ නිරුද්ධෙ සන්තතිවිච්ඡෙදො භවෙය්යා’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය උපපත්තෙසියෙති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. තත්ථ උපපත්තෙසියෙති චතූසුපි පදෙසු බහුවචනභුම්මත්ථෙ එකවචනභුම්මං. උපපත්තෙසියෙසු පඤ්චසු ඛන්ධෙසු අනිරුද්ධෙසූති අයඤ්හෙත්ථ අත්ථො. දසන්නන්ති උපපත්තෙසියඛන්ධානඤ්ච කිරියඛන්ධානඤ්ච වසෙන වුත්තං. තත්ථ පඨමපඤ්හෙ ඛන්ධලක්ඛණවසෙන කිරියවසෙන ච පඤ්චෙව නාම තෙ ඛන්ධාති පටික්ඛිපති. දුතියපඤ්හෙ පුරිමපච්ඡිමවසෙන උපපත්තෙසියකිරියවසෙන ච නානත්තං සන්ධාය පටිජානාති. ද්වින්නං පන ඵස්සානං චිත්තානඤ්ච සමොධානං පුට්ඨො සුත්තලෙසාභාවෙන පටික්ඛිපති.

කිරියා චත්තාරොති රූපෙන විනා කුසලා අකුසලා වා චත්තාරො ගහිතා. කිරියාඤාණන්ති පරවාදිනා චක්ඛුවිඤ්ඤාණසමඞ්ගික්ඛණෙ අරහතො අනුඤ්ඤාතං අනාරම්මණඤාණං. නිරුද්ධෙ මග්ගො උප්පජ්ජතීති පුච්ඡා පරවාදිස්ස, අනිරුද්ධෙ අනුප්පජ්ජනතො පටිඤ්ඤා සකවාදිස්ස. මතො මග්ගං භාවෙතීති ඡලෙන පුච්ඡා පරවාදිස්ස. යස්මා පන පටිසන්ධිතො යාව චුතිචිත්තා සත්තො ජීවතියෙව නාම, තස්මා සකවාදී න හෙවන්ති පටික්ඛිපති.

නිරොධකථාවණ්ණනා.

2. රූපංමග්ගොතිකථාවණ්ණනා

573-575. ඉදානි රූපං මග්ගොතිකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං ‘‘සම්මාවාචාකම්මන්තාජීවා රූප’’න්ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහිසාසකසම්මිතියමහාසංඝිකානං; තෙ සන්ධාය මග්ගසමඞ්ගිස්සාති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යදි තෙ සම්මාවාචාදයො රූපං, න විරතියො, යථා සම්මාදිට්ඨාදිමග්ගො සාරම්මණාදිසභාවො, එවං තම්පි රූපං සියා’’ති චොදෙතුං සාරම්මණොතිආදිමාහ. තත්ථ පටික්ඛෙපො ච පටිඤ්ඤා ච පරවාදිනො ලද්ධිඅනුරූපෙන වෙදිතබ්බා. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

රූපං මග්ගොතිකථාවණ්ණනා.

3. පඤ්චවිඤ්ඤාණසමඞ්ගිස්ස මග්ගකථාවණ්ණනා

576. ඉදානි පඤ්චවිඤ්ඤාණසමඞ්ගිස්ස මග්ගකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං ‘‘චක්ඛුනා රූපං දිස්වා න නිමිත්තග්ගාහී හොතී’’ති සුත්තං නිස්සාය ‘‘පඤ්චවිඤ්ඤාණසමඞ්ගිස්ස අත්ථි මග්ගභාවනා’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසංඝිකානං, තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘සචෙ තස්ස මග්ගභාවනා අත්ථි, පඤ්චවිඤ්ඤාණගතිකෙන වා මග්ගෙන, මග්ගගතිකෙහි වා පඤ්චවිඤ්ඤාණෙහි භවිතබ්බං, න ච තානි මග්ගගතිකානි අනිබ්බානාරම්මණත්තා අලොකුත්තරත්තා ච, න මග්ගො පඤ්චවිඤ්ඤාණගතිකො තෙසං ලක්ඛණෙන අසඞ්ගහිතත්තා’’ති චොදෙතුං නනු පඤ්චවිඤ්ඤාණා උප්පන්නවත්ථුකාතිආදිමාහ. තත්රායං අධිප්පායො – යදි පඤ්චවිඤ්ඤාණසමඞ්ගිස්ස මග්ගභාවනා සියා, යෙන මනොවිඤ්ඤාණෙන මග්ගො සම්පයුත්තො, තම්පි පඤ්චවිඤ්ඤාණසමඞ්ගිස්ස සියා. එවං සන්තෙ යදිදං ‘‘පඤ්චවිඤ්ඤාණා උප්පන්නවත්ථුකා’’තිආදි ලක්ඛණං වුත්තං, තං එවං අවත්වා ‘‘ඡ විඤ්ඤාණා’’ති වත්තබ්බං සියා. තථා පන අවත්වා ‘‘පඤ්චවිඤ්ඤාණා’’ත්වෙව වුත්තං, තස්මා න වතබ්බං ‘‘පඤ්චවිඤ්ඤාණසමඞ්ගිස්ස අත්ථි මග්ගභාවනා’’ති. යස්මා චෙත්ථ අයමෙව අධිප්පායො, තස්මා සකවාදී තං ලක්ඛණං පරවාදිං සම්පටිච්ඡාපෙත්වා නො ච වත රෙ වත්තබ්බෙ පඤ්චවිඤ්ඤාණසමඞ්ගිස්ස අත්ථි මග්ගභාවනාති ආහ.

අපරො නයො – පඤ්චවිඤ්ඤාණා උප්පන්නවත්ථුකා, මග්ගො අවත්ථුකොපි හොති. තෙ ච උප්පන්නාරම්මණා, මග්ගො නවත්තබ්බාරම්මණො. තෙ පුරෙජාතවත්ථුකාව මග්ගො අවත්ථුකොපි. තෙ පුරෙජාතාරම්මණා, මග්ගො අපුරෙජාතාරම්මණො. තෙ අජ්ඣත්තිකවත්ථුකාව මග්ගො අවත්ථුකොපි හොති. තෙ ච රූපාදිවසෙන බාහිරාරම්මණා, මග්ගො නිබ්බානාරම්මණො. තෙ අනිරුද්ධං වත්ථුං නිස්සයං කත්වා පවත්තනතො අසම්භින්නවත්ථුකා, මග්ගො අවත්ථුකොපි. තෙ අනිරුද්ධානෙව රූපාදීනි ආරබ්භ පවත්තනතො අසම්භින්නාරම්මණා, මග්ගො නිබ්බානාරම්මණො. තෙ නානාවත්ථුකා, මග්ගො අවත්ථුකො වා එකවත්ථුකො වා. තෙ නානාරම්මණා මග්ගො එකාරම්මණො. තෙ අත්තනො අත්තනොව රූපාදිගොචරෙ පවත්තනතො න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගොචරවිසයං පච්චනුභොන්ති, මග්ගො රූපාදීසු එකම්පි ගොචරං න කරොති. තෙ කිරියමනොධාතුං පුරෙචාරිකං කත්වා උප්පජ්ජනතො න අසමන්නාහාරා න අමනසිකාරා උප්පජ්ජන්ති, මග්ගො නිරාවජ්ජනොව. තෙ සම්පටිච්ඡනාදීහි වොකිණ්ණා උප්පජ්ජන්ති, මග්ගස්ස වොකාරොයෙව නත්ථි. තෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං පුබ්බචරිමභාවෙන උප්පජ්ජන්ති, මග්ගස්ස තෙහි සද්ධිං පුරිමපච්ඡිමතාව නත්ථි, තෙසං අනුප්පත්තිකාලෙ තික්ඛවිපස්සනාසමයෙ, තෙසං අනුප්පත්තිදෙසෙ ආරුප්පෙපි ච උප්පජ්ජනතො. තෙ සම්පටිච්ඡනාදීහි අන්තරිතත්තා න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස සමනන්තරා උප්පජ්ජන්ති, මග්ගස්ස සම්පටිච්ඡනාදීහි අන්තරිතභාවොව නත්ථි. තෙසං අඤ්ඤත්ර අභිනිපාතා ආභොගමත්තම්පි කිච්චං නත්ථි, මග්ගස්ස කිලෙසසමුග්ඝාතනං කිච්චන්ති. යස්මා චෙත්ථ අයම්පි අධිප්පායො, තස්මා සකවාදී ඉමෙහාකාරෙහි පරවාදිං මග්ගස්ස අපඤ්චවිඤ්ඤාණගතිකභාවං සම්පටිච්ඡාපෙත්වා නො ච වත රෙ වත්තබ්බෙ පඤ්චවිඤ්ඤාණසමඞ්ගිස්ස අත්ථි මග්ගභාවනාති ආහ.

577. සුඤ්ඤතං ආරබ්භාති ‘‘යථා ලොකුත්තරමග්ගො සුඤ්ඤතං නිබ්බානං ආරබ්භ, ලොකියො සුද්ධසඞ්ඛාරපුඤ්ජං ආරබ්භ උප්පජ්ජති, කිං තෙ එවං චක්ඛුවිඤ්ඤාණ’’න්ති පුච්ඡති. ඉතරො ‘‘චක්ඛුඤ්ච පටිච්ච රූපෙ චා’’ති වචනතො පටික්ඛිපති. දුතියං පුට්ඨො ‘‘න නිමිත්තග්ගාහී’’ති වචනතො යං තත්ථ අනිමිත්තං, තදෙව සුඤ්ඤතන්ති සන්ධාය පටිජානාති. චක්ඛුඤ්ච පටිච්චාති පඤ්හද්වයෙපි එසෙව නයො.

578-579. චක්ඛුවිඤ්ඤාණං අතීතානාගතං ආරබ්භාති එත්ථ අයමධිප්පායො – මනොවිඤ්ඤාණසමඞ්ගිස්ස අත්ථි මග්ගභාවනා, මනොවිඤ්ඤාණඤ්ච අතීතානාගතම්පි ආරබ්භ උප්පජ්ජති, කිං තෙ එවං චක්ඛුවිඤ්ඤාණම්පීති. ඵස්සං ආරබ්භාතිආදීසුපි එසෙව නයො. චක්ඛුනාරූපං දිස්වා න නිමිත්තග්ගාහීති එත්ථ ජවනක්ඛණෙ න නිමිත්තග්ගාහිතා වුත්තා, න චක්ඛුවිඤ්ඤාණක්ඛණෙ. තස්මා ලොකියමග්ගම්පි සන්ධායෙතං අසාධකන්ති.

පඤ්චවිඤ්ඤාණසමඞ්ගිස්ස මග්ගකථාවණ්ණනා.

4. පඤ්චවිඤ්ඤාණා කුසලාපීතිකථාවණ්ණනා

580-583. ඉදානි පඤ්චවිඤ්ඤාණා කුසලාපීතිකථා නාම හොති. සා හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව අත්ථතො වෙදිතබ්බාති.

පඤ්චවිඤ්ඤාණා කුසලාපීතිකථාවණ්ණනා.

5. පඤ්චවිඤ්ඤාණා සාභොගාතිකථාවණ්ණනා

584-586. ඉදානි පඤ්චවිඤ්ඤාණා සාභොගාතිකථා නාම හොති. තත්ථ ආභොගො නාම කුසලාකුසලවසෙන හොති සත්ථාරා ච ‘‘චක්ඛුනා රූපං දිස්වා නිමිත්තග්ගාහී හොති, න නිමිත්තග්ගාහී හොතී’’තිආදි වුත්තං, තං අයොනිසො ගහෙත්වා ‘‘පඤ්චවිඤ්ඤාණා සාභොගා’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසංඝිකානං, තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ පුරිමකථාසදිසමෙවාති.

පඤ්චවිඤ්ඤාණා සාභොගාතිකථාවණ්ණනා.

6. ද්වීහි සීලෙහීතිකථාවණ්ණනා

587-589. ඉදානි ද්වීහි සීලෙහීතිකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘සීලෙ පතිට්ඨාය නරො සපඤ්ඤො’’තිආදිවචනතො (සං. නි. 1.23) යස්මා ලොකියෙන සීලෙන සීලවා ලොකුත්තරං මග්ගං භාවෙති, තස්මා ‘‘පුරිමෙන ච ලොකියෙන මග්ගක්ඛණෙ ලොකුත්තරෙන චාති ද්වීහි සීලෙහි සමන්නාගතො නාම හොතී’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසංඝිකානංයෙව, තෙ සන්ධාය මග්ගසමඞ්ගීති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යදි සො එකක්ඛණෙ ලොකියලොකුත්තරෙහි ද්වීහි සීලෙහි සමන්නාගතො, ද්වීහි ඵස්සාදීහිපි තෙන සමන්නාගතෙන භවිතබ්බ’’න්ති චොදෙතුං ද්වීහි ඵස්සෙහීතිආදිමාහ. ඉතරො තථාරූපං නයං අපස්සන්තො පටික්ඛිපති. ලොකියෙන ච ලොකුත්තරෙන චාති පඤ්හෙ පුබ්බෙ සමාදින්නඤ්ච මග්ගක්ඛණෙ උප්පන්නසම්මාවාචාදීනි ච සන්ධාය පටිජානාති.

ලොකියෙ සීලෙ නිරුද්ධෙති පුච්ඡා පරවාදිස්ස, ඛණභඞ්ගනිරොධං සන්ධාය පටිඤ්ඤා සකවාදිස්ස. ඉතරො පන තං වීතික්කමං විය සල්ලක්ඛෙන්තො දුස්සීලොතිආදිමාහ. ලද්ධිපතිට්ඨාපනං පනස්ස පුබ්බෙ අභින්නසීලතංයෙව දීපෙති, න ද්වීහි සමන්නාගතතං. තස්මා අප්පතිට්ඨිතාව ලද්ධීති.

ද්වීහි සීලෙහීතිකථාවණ්ණනා.

7. සීලං අචෙතසිකන්තිකථාවණ්ණනා

590-594. ඉදානි සීලං අචෙතසිකන්තිකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා සීලෙ උප්පජ්ජිත්වා නිරුද්ධෙපි සමාදානහෙතුකො සීලොපචයො නාම අත්ථි, යෙන සො සීලවායෙව නාම හොති, තස්මා ‘‘සීලං අචෙතසික’’න්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසංඝිකානං, තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ ‘‘දානං අචෙතසික’’න්තිකථායං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. ලද්ධිපතිට්ඨාපනම්පි අයොනිසො ගහිතත්තා අප්පතිට්ඨාපනමෙවාති.

සීලං අචෙතසිකන්තිකථාවණ්ණනා.

8. සීලං න චිත්තානුපරිවත්තීතිකථාවණ්ණනා

595-597. ඉදානි සීලං න චිත්තානුපරිවත්තීතිකථා නාම හොති. තත්ථ න චිත්තානුපරිවත්තීති භාසන්තරමෙව නානං, සෙසං පුරිමකථාසදිසමෙවාති.

සීලං න චිත්තානුපරිවත්තීතිකථාවණ්ණනා.

9. සමාදානහෙතුකථාවණ්ණනා

598-600. ඉදානි සමාදානහෙතුකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘ආරාමරොපා’’ති ගාථාය අත්ථං අයොනිසො ගහෙත්වා ‘‘සදා පුඤ්ඤං පවඩ්ඪතී’’ති වචනතො ‘‘සමාදානහෙතුකං සීලං වඩ්ඪතී’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසංඝිකානඤ්ඤෙව, තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, චිත්තවිප්පයුත්තං සීලොපචයං සන්ධාය පටිඤ්ඤා පරවාදිස්ස. සෙසං පුරිමකථාසදිසමෙවාති.

සමාදානහෙතුකථාවණ්ණනා.

10. විඤ්ඤත්ති සීලන්තිකථාවණ්ණනා

601-602. ඉදානි විඤ්ඤත්ති සීලන්තිකථා නාම හොති. තත්ථ කායවිඤ්ඤත්ති කායකම්මං, වචීවිඤ්ඤත්ති වචීකම්මන්ති ගහිතත්තා ‘‘විඤ්ඤත්ති සීල’’න්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසංඝිකානඤ්චෙව සම්මිතියානඤ්ච; තෙ සන්ධාය විඤ්ඤත්තීති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං යස්මා සීලං නාම විරති, න රූපධම්මො, තස්මා තෙනත්ථෙන චොදෙතුං පාණාතිපාතා වෙරමණීතිආදිමාහ. අභිවාදනං සීලන්තිආදි යථාරූපං විඤ්ඤත්තිං සො ‘‘සීල’’න්ති මඤ්ඤති තං උද්ධරිත්වා දස්සෙතුං වුත්තං. යස්මා පන සා විරති න හොති, තස්මා පුන පාණාතිපාතාතිආදිමාහ. ලද්ධි පනස්ස ඡලෙන පතිට්ඨිතත්තා අප්පතිට්ඨිතායෙවාති.

විඤ්ඤත්ති සීලන්තිකථාවණ්ණනා.

11. අවිඤ්ඤත්ති දුස්සීල්යන්තිකථාවණ්ණනා

603-604. ඉදානි අවිඤ්ඤත්ති දුස්සීල්යන්තිකථා නාම හොති. තත්ථ චිත්තවිප්පයුත්තං අපුඤ්ඤූපචයඤ්චෙව ආණත්තියා ච පාණාතිපාතාදීසු අඞ්ගපාරිපූරිං සන්ධාය ‘‘අවිඤ්ඤත්ති දුස්සීල්ය’’න්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසංඝිකානං, තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘සචෙ සා දුස්සීල්යං, පාණාතිපාතාදීසු අඤ්ඤතරා සියා’’ති චොදෙතුං පාණාතිපාතොතිආදිමාහ. පාපකම්මං සමාදියිත්වාති ‘‘අසුකං නාම ඝාතෙස්සාමි, අසුකං භණ්ඩං අවහරිස්සාමී’’ති එවං පාපසමාදානං කත්වා. උභො වඩ්ඪන්තීති පුට්ඨො දානක්ඛණෙ පාපස්ස අනුප්පත්තිං සන්ධාය පටික්ඛිපති. දුතියං පුට්ඨො චිත්තවිප්පයුත්තං පාපූපචයං සන්ධාය පටිජානාති. සෙසමෙත්ථ පරිභොගමයකථායං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. ලද්ධිපතිට්ඨාපනම්පිස්ස පාපසමාදින්නපුබ්බභාගමෙව සාධෙති; න අවිඤ්ඤත්තියා දුස්සීලභාවන්ති.

අවිඤ්ඤත්ති දුස්සීල්යන්තිකථාවණ්ණනා.

දසමො වග්ගො.

දුතියපණ්ණාසකො සමත්තො.