📜

11. එකාදසමවග්ගො

1-3. තිස්සොපි අනුසයකථාවණ්ණනා

605-613. ඉදානි අනුසයා අබ්යාකතා, අහෙතුකා, චිත්තවිප්පයුත්තාති තිස්සොපි අනුසයකථා නාම හොන්ති. තත්ථ යස්මා පුථුජ්ජනො කුසලාබ්යාකතෙ චිත්තෙ වත්තමානෙ ‘‘සානුසයො’’ති වත්තබ්බො, යො චස්ස තස්මිං ඛණෙ හෙතු, න තෙන හෙතුනා අනුසයා සහෙතුකා, න තෙන චිත්තෙන සම්පයුත්තා, තස්මා ‘‘තෙ අබ්යාකතා, අහෙතුකා, චිත්තවිප්පයුත්තා’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසංඝිකානඤ්චෙව සම්මිතියානඤ්ච; තෙ සන්ධාය තීසුපි කථාසු පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා සක්කා පාළිමග්ගෙනෙව ජානිතුන්ති, තස්මා න විත්ථාරිතන්ති.

තිස්සොපි අනුසයකථාවණ්ණනා.

4. ඤාණකථාවණ්ණනා

614-615. ඉදානි ඤාණකථා නාම හොති. තත්ථ මග්ගඤාණෙන අඤ්ඤාණෙ විගතෙපි පුන චක්ඛුවිඤ්ඤාණාදිවසෙන ඤාණවිප්පයුත්තචිත්තෙ වත්තමානෙ යස්මා තං මග්ගචිත්තං න පවත්තති, තස්මා ‘‘න වත්තබ්බං ඤාණී’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසංඝිකානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යදි අඤ්ඤාණෙ විගතෙ ‘ඤාණී’ති පඤ්ඤත්ති න සියා, රාගාදීසු විගතෙසු වීතරාගාදිපඤ්ඤත්තිපි න සියාති පුග්ගලපඤ්ඤත්තියං අකොවිදොසී’’ති චොදෙතුං රාගෙ විගතෙතිආදිමාහ. ඉතරො තෙසු විගතෙසු සරාගාදිභාවෙ යුත්තිං අපස්සන්තො පටික්ඛිපති. පරියොසානෙ යස්මා ඤාණපටිලාභෙන සො ඤාණීති වත්තබ්බතං අරහති, තස්මා න හෙවන්ති පටික්ඛෙපො සකවාදිස්සාති.

ඤාණකථාවණ්ණනා.

5. ඤාණං චිත්තවිප්පයුත්තන්තිකථාවණ්ණනා

616-617. ඉදානි ඤාණං චිත්තවිප්පයුත්තන්තිකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා අරහා චක්ඛුවිඤ්ඤාණාදිසමඞ්ගී පටිලද්ධං මග්ගඤාණං සන්ධාය ‘‘ඤාණී’’ති වුච්චති, න චස්ස තං තෙන චිත්තෙන සම්පයුත්තං, තස්මා ‘‘ඤාණං චිත්තවිප්පයුත්ත’’න්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි පුබ්බසෙලියානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යදි තෙ ඤාණං චිත්තවිප්පයුත්තං චිත්තවිප්පයුත්තෙසු රූපාදීසු අඤ්ඤතරං සියා’’ති චොදෙතුං රූපන්තිආදිමාහ. ඉතරො පටික්ඛිපති. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තනයමෙව. පරියොසානෙ පන පඤ්ඤවාති පුට්ඨො පටිලාභවසෙන තං පවත්තිං ඉච්ඡති, තස්මා පටිජානාතීති.

ඤාණං චිත්තවිප්පයුත්තන්තිකථාවණ්ණනා.

6. ඉදං දුක්ඛන්තිකථාවණ්ණනා

618-820. ඉදානි ඉදං දුක්ඛන්තිකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං ‘‘ලොකුත්තරමග්ගක්ඛණෙ යොගාවචරො ඉදං දුක්ඛන්ති වාචං භාසති, එවමස්ස ඉදං දුක්ඛන්ති වාචං භාසතො ච ඉදං දුක්ඛන්ති ඤාණං පවත්තතී’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, මග්ගක්ඛණෙ තථා වාචාභාසනං ඤාණප්පවත්තිඤ්ච සන්ධාය පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. යස්මා පන සො සෙසසච්චපටිසංයුත්තං වාචං පුථුජ්ජනොව භාසති , න ච තස්ස තථා ඤාණප්පවත්තීති ඉච්ඡති, තස්මා සමුදයාදිපඤ්හෙසු පටික්ඛිපති. රූපං අනිච්චන්තිආදි දුක්ඛපරියායදස්සනවසෙන වුත්තං. ඉතරො පන සකසමයෙ තාදිසං වොහාරං අපස්සන්තො පටික්ඛිපති. ඉති ච දන්ති චාතිආදි යදි තස්ස දුක්ඛෙ ඤාණං පවත්තති, ඉ-කාර දං-කාර දු-කාර ඛ-කාරෙසු පටිපාටියා චතූහි ඤාණෙහි පවත්තිතබ්බන්ති දස්සෙතුං වුත්තං. ඉතරො පන තථා න ඉච්ඡති, තස්මා පටික්ඛිපති.

ඉදං දුක්ඛන්තිකථාවණ්ණනා.

7. ඉද්ධිබලකථාවණ්ණනා

621-624. ඉදානි ඉද්ධිබලකථා නාම හොති. තත්ථ ඉද්ධිපාදභාවනානිසංසස්ස අත්ථං අයොනිසො ගහෙත්වා ‘‘ඉද්ධිබලෙන සමන්නාගතො කප්පං තිට්ඨෙය්යා’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසංඝිකානං; තෙ සන්ධාය ඉද්ධිබලෙන සමන්නාගතො කප්පං තිට්ඨෙය්යාති පුච්ඡා සකවාදිස්ස. තත්ථ කප්පො නාම මහාකප්පො, කප්පෙකදෙසො, ආයුකප්පොති තිවිධො. ‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, කප්පස්ස අසඞ්ඛ්යෙය්යානී’’ති (අ. නි. 4.156) එත්ථ හි මහාකප්පොව කප්පොති වුත්තො. ‘‘බ්රහ්මකායිකානං දෙවානං කප්පො ආයුප්පමාණ’’න්ති (අ. නි. 4.123) එත්ථ කප්පෙකදෙසා. ‘‘කප්පං නිරයම්හි පච්චති, කප්පං සග්ගම්හි මොදතී’’ති (චූළව. 354) එත්ථ ආයුකප්පො. ආයුකප්පනං ආයුවිධානං කම්මස්ස විපාකවසෙන වා වස්සගණනාය වා ආයුපරිච්ඡෙදොති අත්ථො. තෙසු මහාකප්පං සන්ධාය පුච්ඡති, ඉතරො පටිජානාති.

අථ නං සකවාදී ‘‘සචෙ තෙ ඉද්ධිබලෙන සමන්නාගතො, ‘යො චිරං ජීවති, සො වස්සසතං අප්පං වා භිය්යො’ති (සං. නි. 2.143) එවං පරිච්ඡින්නා ආයුකප්පා උද්ධං මහාකප්පං වා මහාකප්පෙකදෙසං වා ජීවෙය්ය ඉද්ධිමයිකෙනස්ස ආයුනා භවිතබ්බ’’න්ති චොදෙතුං ඉද්ධිමයිකො සො ආයූතිආදිමාහ. ඉතරො ‘‘ජීවිතින්ද්රියං නාම ඉද්ධිමයිකං නත්ථි, කම්මසමුට්ඨානමෙවා’’ති වුත්තත්තා පටික්ඛිපති. කො පනෙත්ථ ඉද්ධිමතො විසෙසො, නනු අනිද්ධිමාපි ආයුකප්පං තිට්ඨෙය්යාති? අයං විසෙසො – ඉද්ධිමා හි යාවතායුකං ජීවිතප්පවත්තියා අන්තරායකරෙ ධම්මෙ ඉද්ධිබලෙන පටිබාහිත්වා අන්තරා අකාලමරණං නිවාරෙතුං සක්කොති, අනිද්ධිමතො එතං බලං නත්ථි. අයමෙතෙසං විසෙසො.

අතීතං අනාගතන්ති ඉදං අවිසෙසෙන කප්පං තිට්ඨෙය්යාති පටිඤ්ඤාතත්තා චොදෙති. ද්වෙ කප්පෙතිආදි ‘‘යදි ඉද්ධිමා ජීවිතපරිච්ඡෙදං අතික්කමිතුං සක්කොති, න කෙවලං එකං අනෙකෙපි කප්පෙ තිට්ඨෙය්යා’’ති චොදනත්ථං වුත්තං. උප්පන්නො ඵස්සොතිආදි න සබ්බං ඉද්ධියා ලබ්භති, ඉද්ධියා අවිසයොපි අත්ථීති දස්සෙතුං වුත්තං. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

ඉද්ධිබලකථාවණ්ණනා.

8. සමාධිකථාවණ්ණනා

625-626. ඉදානි සමාධිකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං එකචිත්තක්ඛණෙ උප්පන්නාපි එකග්ගතා සමාධානට්ඨෙන සමාධීති අග්ගහෙත්වා ‘‘සත්ත රත්තින්දිවානි එකන්තසුඛපටිසංවෙදී විහරිතු’’න්තිආදිවචනං (ම. නි. 1.180) නිස්සාය ‘‘චිත්තසන්තති සමාධී’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි සබ්බත්ථිවාදානඤ්චෙව උත්තරාපථකානඤ්ච; තෙ සන්ධාය චිත්තසන්තතීති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යදි චිත්තසන්තති සමාධි, චිත්තසන්තති නාම අතීතාපි අත්ථි, අනාගතාපි අත්ථි. න හි එකං පච්චුප්පන්නචිත්තමෙව චිත්තසන්තති නාම හොති, කිං තෙ සබ්බාපි සා සමාධී’’ති චොදෙතුං අතීතාතිආදිමාහ, ඉතරො තථා අනිච්ඡන්තො පටික්ඛිපති.

නනුඅතීතං නිරුද්ධන්තිආදි ‘‘චිත්තසන්තතියං පච්චුප්පන්නමෙව චිත්තං කිච්චකරං, අතීතානාගතං නිරුද්ධත්තා අනුප්පන්නත්තා ච නත්ථි, කථං තං සමාධි නාම හොතී’’ති දස්සෙතුං වුත්තං. එකචිත්තක්ඛණිකොති පුච්ඡා පරවාදිස්ස. තතො යා සකසමයෙ ‘‘සමාධිං, භික්ඛවෙ, භාවෙථා’’තිආදීසු පච්චුප්පන්නකුසලචිත්තසම්පයුත්තා එකග්ගතා සමාධීති වුත්තා, තං සන්ධාය පටිඤ්ඤා සකවාදිස්ස. චක්ඛුවිඤ්ඤාණසමඞ්ගීතිආදි ‘‘එකචිත්තක්ඛණිකො’’ති වචනමත්තං ගහෙත්වා ඡලෙන වුත්තං, තෙනෙව සකවාදිනා පටික්ඛිත්තං. නනු වුත්තං භගවතාති සුත්තං පුරිමපච්ඡිමවසෙන පවත්තමානස්ස සමාධිස්ස අබ්බොකිණ්ණතං සාධෙති, න සන්තතියා සමාධිභාවං, තස්මා අසාධකන්ති.

සමාධිකථාවණ්ණනා.

9. ධම්මට්ඨිතතාකථාවණ්ණනා

627. ඉදානි ධම්මට්ඨිතතාකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘ඨිතාව සා ධාතූ’’ති වචනං නිස්සාය ‘‘පටිච්චසමුප්පාදසඞ්ඛාතා ධම්මට්ඨිතතා නාම එකා අත්ථි, සා ච පරිනිප්ඵන්නා’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යදි පරිනිප්ඵන්නානං අවිජ්ජාදීනං අඤ්ඤා ධම්මට්ඨිතතා නාම පරිනිප්ඵන්නා අත්ථි, තායපි ච තෙ ධම්මට්ඨිතතාය අඤ්ඤා ඨිතතා පරිනිප්ඵන්නා ආපජ්ජතී’’ති චොදෙතුං තාය ඨිතතාතිආදිමාහ. පරවාදී එවරූපාය ලද්ධියා අභාවෙන පටික්ඛිපති. දුතියං පුට්ඨො අනන්තරපච්චයතඤ්චෙව අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයතඤ්ච සන්ධාය පටිජානාති. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථමෙවාති.

ධම්මට්ඨිතතාකථාවණ්ණනා.

10. අනිච්චතාකථාවණ්ණනා

628. ඉදානි අනිච්චතාකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘අනිච්චානං රූපාදීනං අනිච්චතාපි රූපාදයො විය පරිනිප්ඵන්නා’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යදි තෙ රූපාදයො විය අනිච්චතා පරිනිප්ඵන්නා, තස්සාපි අඤ්ඤාය පරිනිප්ඵන්නාය අනිච්චතාය භවිතබ්බ’’න්ති චොදෙතුං තාය අනිච්චතායාතිආදිමාහ. ඉතරො ද්වින්නං අනිච්චතාය එකතො අභාවෙන පටික්ඛිපිත්වා පුන යස්මා සා අනිච්චතා නිච්චා න හොති, තෙනෙව අනිච්චෙන සද්ධිං අන්තරධායති, තස්මා පටිජානාති. අථස්ස සකවාදී ලෙසොකාසං අදත්වා යා තෙන දුතියා අනිච්චතා පටිඤ්ඤාතා , තායපි තතො පරායපීති පරම්පරවසෙන අනුපච්ඡෙදදොසං ආරොපෙන්තො තාය තායෙවාතිආදිමාහ. ජරා පරිනිප්ඵන්නාතිආදි යස්මා උප්පන්නස්ස ජරාමරණතො අඤ්ඤා අනිච්චතා නාම නත්ථි, තස්මා අනිච්චතාවිභාගානුයුඤ්ජනවසෙන වුත්තං. තත්රාපි පරවාදිනො පුරිමනයෙනෙව පටිඤ්ඤා ච පටික්ඛෙපො ච වෙදිතබ්බො.

629. රූපං පරිනිප්ඵන්නන්තිආදි යෙසං සා අනිච්චතා, තෙහි සද්ධිං සංසන්දනත්ථං වුත්තං. තත්ථ ‘‘යථා පරිනිප්ඵන්නානං රූපාදීනං අනිච්චතාජරාමරණානි අත්ථි, එවං පරිනිප්ඵන්නානං අනිච්චතාදීනං තානි නත්ථී’’ති මඤ්ඤමානො එකන්තෙන පටික්ඛිපතියෙවාති.

අනිච්චතාකථාවණ්ණනා.

එකාදසමො වග්ගො.