📜

12. ද්වාදසමවග්ගො

1. සංවරො කම්මන්තිකථාවණ්ණනා

630-632. ඉදානි සංවරො කම්මන්තිකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘චක්ඛුනා රූපං දිස්වා නිමිත්තග්ගාහී හොති, න නිමිත්තග්ගාහී හොතී’’ති සුත්තං නිස්සාය ‘‘සංවරොපි අසංවරොපි කම්ම’’න්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසංඝිකානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස.

අථ නං යා සකසමයෙ චෙතනා ‘‘කම්ම’’න්ති වුත්තා යථා සා කායවචීමනොද්වාරෙසු පවත්තමානා කායකම්මාදිනාමං ලභති, තථා ‘‘යදි තෙ සංවරො කම්මං, සොපි චක්ඛුන්ද්රියාදීසු පවත්තමානො චක්ඛුකම්මාදිනාමං ලභෙය්යා’’ති චොදෙතුං චක්ඛුන්ද්රියසංවරො චක්ඛුකම්මන්තිආදිමාහ. ඉතරො තාදිසං සුත්තපදං අපස්සන්තො චතූසු ද්වාරෙසු පටික්ඛිපිත්වා පඤ්චමෙ කායද්වාරෙ පසාදකායං සන්ධාය පටික්ඛිපති, විඤ්ඤත්තිකායං සන්ධාය පටිජානාති. සො හි පසාදකායම්පි විඤ්ඤත්තිකායම්පි කායින්ද්රියන්ත්වෙව ඉච්ඡති. මනොද්වාරෙපි විපාකද්වාරං සන්ධාය පටික්ඛිපති, කම්මද්වාරං සන්ධාය පටිජානාති. අසංවරෙපි එසෙව නයො. ‘‘චක්ඛුනා රූපං දිස්වා’’ති සුත්තං තෙසු ද්වාරෙසු සංවරාසංවරමෙව දීපෙති, න තස්ස කම්මභාවං, තස්මා අසාධකන්ති.

සංවරො කම්මන්තිකථාවණ්ණනා.

2. කම්මකථාවණ්ණනා

633-635. ඉදානි කම්මකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘නාහං, භික්ඛවෙ, සඤ්චෙතනිකානං කම්මාන’’න්ති (අ. නි. 10.217) සුත්තපදං නිස්සාය ‘‘සබ්බං කම්මං සවිපාක’’න්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසංඝිකානං; තෙසං ‘‘චෙතනාහං, භික්ඛවෙ, කම්මං වදාමී’’ති (අ. නි. 6.63) සත්ථාරා අවිසෙසෙන චෙතනා ‘‘කම්ම’’න්ති වුත්තා; සා ච කුසලාකුසලාව සවිපාකා, අබ්යාකතා අවිපාකාති ඉමං විභාගං දස්සෙතුං සබ්බං කම්මන්ති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. පුන සබ්බා චෙතනාති පඤ්හෙසු අබ්යාකතං සන්ධාය පටික්ඛෙපො, කුසලාකුසලෙ සන්ධාය පටිඤ්ඤා වෙදිතබ්බා . විපාකාබ්යාකතාතිආදි සවිපාකාවිපාකචෙතනං සරූපෙන දස්සෙතුං වුත්තං. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙව. ‘‘නාහං, භික්ඛවෙ’’ති සුත්තං සති පච්චයෙ දිට්ඨධම්මාදීසු විපාකපටිසංවෙදනං සන්ධාය වුත්තං, තස්මා අසාධකන්ති.

කම්මකථාවණ්ණනා.

3. සද්දො විපාකොතිකථාවණ්ණනා

636-637. ඉදානි සද්දො විපාකොතිකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘සො තස්ස කම්මස්ස කතත්තා උපචිතත්තා උස්සන්නත්තා විපුලත්තා බ්රහ්මස්සරො හොතී’’තිආදීනි (දී. නි. 3.236) අයොනිසො ගහෙත්වා ‘‘සද්දො විපාකො’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසංඝිකානං; තෙසං ‘‘කම්මසමුට්ඨානා අරූපධම්මාව විපාකාති නාමං ලභන්ති. රූපධම්මෙසු පනායං වොහාරො නත්ථී’’ති දස්සෙතුං පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සුඛවෙදනීයොතිආදි ‘‘විපාකො නාම එවරූපො හොතී’’ති දස්සනත්ථං වුත්තං. ‘‘සො තස්ස කම්මස්සා’’ති සුත්තං ලක්ඛණපටිලාභදස්සනත්ථං වුත්තං. මහාපුරිසො හි කම්මස්ස කතත්තා සුචිපරිවාරොපි හොති, න ච පරිවාරො විපාකො, තස්මා අසාධකමෙතන්ති.

සද්දො විපාකොතිකථාවණ්ණනා.

4. සළායතනකථාවණ්ණනා

638-640. ඉදානි සළායතනකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා සළායතනං කම්මස්ස කතත්තා උප්පන්නං, තස්මා ‘‘විපාකො’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසංඝිකානං; තෙ සන්ධාය චක්ඛායතනං විපාකොති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තනයමෙව. සළායතනං විපාකොති එත්ථ මනායතනං සියා විපාකො. සෙසානි කෙවලං කම්මසමුට්ඨානානි, න විපාකො. තස්මා අසාධකමෙතන්ති.

සළායතනකථාවණ්ණනා.

5. සත්තක්ඛත්තුපරමකථාවණ්ණනා

541-545. ඉදානි සත්තක්ඛත්තුපරමකථා නාම හොති, තත්ථ යස්මා ‘‘සත්තක්ඛත්තුපරමො’’ති වුත්තං, තස්මා ‘‘සත්තක්ඛත්තුපරමො පුග්ගලො සත්තක්ඛත්තුපරමතාය නියතො’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි උත්තරාපථකානං; තෙසං ඨපෙත්වා ‘‘අරියමග්ගං අඤ්ඤො තස්ස නියමො නත්ථි, යෙන සො සත්තක්ඛත්තුපරමතාය නියතො භවෙය්යා’’ති ඉමං විභාගං දස්සෙතුං පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස.

මාතා ජීවිතාතිආදීසු අයමධිප්පායො – ද්වෙ නියාමා සම්මත්තනියාමො ච මිච්ඡත්තනියාමො ච. සම්මත්තනියාමො අරියමග්ගො. සො අවිනිපාතධම්මතඤ්චෙව ඵලුප්පත්තිඤ්ච නියමෙති. මිච්ඡත්තනියාමො ආනන්තරියකම්මං. තං අනන්තරා නිරයූපපත්තිං නියමෙති. තත්ථ සත්තක්ඛත්තුපරමො සොතාපත්තිමග්ගෙන අවිනිපාතධම්මතාය ච ඵලුප්පත්තියා ච නියමිතො. සෙසමග්ගනියාමො පනස්ස නත්ථි අනධිගතත්තා, ආනන්තරියම්පි කාතුං සො අභබ්බො. ත්වං පනස්ස නියාමං ඉච්ඡසි, තෙන තං වදාම – ‘‘කිං තෙ සො ඉමිනා මිච්ඡත්තනියාමෙන නියමිතො’’ති.

අභබ්බො අන්තරාති පඤ්හෙසු ආනන්තරියාභාවං සන්ධාය පටික්ඛිපති, සත්තක්ඛත්තුපරමං සන්ධාය පටිජානාති. අත්ථි සො නියාමොති පඤ්හෙ සත්තක්ඛත්තුපරමතාය නියාමං අපස්සන්තො පටික්ඛිපති. අත්ථි තෙ සතිපට්ඨානාතිආදි නියාමසඞ්ඛාතෙ මග්ගධම්මෙ දස්සෙතුං වුත්තං. තස්ස පන පුන පඨමමග්ගානුප්පත්තිතො තෙපි නත්ථි, තස්මා පටික්ඛිපති. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙව. නනු සො සත්තක්ඛත්තුපරමොති එත්ථ භගවා ‘‘අයං පුග්ගලො එත්තකෙ භවෙ සන්ධාවිත්වා පරිනිබ්බායිස්සති, අයං එත්තකෙ’’ති අත්තනො ඤාණබලෙන බ්යාකරොති, න භවනියාමං නාම කිඤ්චි තෙන සත්තක්ඛත්තුපරමො, කොලංකොලො, එකබීජී වාති වුත්තං, තස්මා අසාධකමෙතන්ති.

සත්තක්ඛත්තුපරමකථාවණ්ණනා.

646-647. කොලංකොලඑකබීජිකථායොපි ඉමිනාවුපායෙන වෙදිතබ්බා.

කොලංකොලඑකබීජිකථාවණ්ණනා.

8. ජීවිතාවොරොපනකථාවණ්ණනා

648-649. ඉදානි ජීවිතාවොරොපනකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා දොසසම්පයුත්තෙන චිත්තෙන පාණාතිපාතො හොති, දොසො ච දිට්ඨිසම්පන්නස්ස අප්පහීනො, තස්මා ‘‘දිට්ඨිසම්පන්නො සඤ්චිච්ච පාණං ජීවිතා වොරොපෙය්යා’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි පුබ්බසෙලියාපරසෙලියානං; තෙ සන්ධාය දිට්ඨිසම්පන්නොති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සඤ්චිච්ච මාතරන්තිආදිපඤ්හෙසු පන ‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො’’ති සුත්තභයෙන පටික්ඛිපති. සත්ථරි අගාරවොතිආදි සත්ථාරාදීසු සගාරවස්ස සික්ඛාපදස්ස වීතික්කමාභාවදස්සනත්ථං වුත්තං. ඉතරො පන අකුසලවසෙන තස්ස අගාරවො නාම නත්ථීති පටික්ඛිපිත්වා සගාරවභාවඤ්ච සම්පටිච්ඡිත්වා පුන අගාරවොති පුට්ඨො තෙසු තෙසු කිච්චෙසු පසුතතාය වික්ඛිත්තානං අසතියා අමනසිකාරෙන චෙතියෙ අභිවාදනපදක්ඛිණකරණාභාවං සන්ධාය පටිජානාති. පුන ඔහදෙය්යාතිආදිනා නයෙන පුට්ඨො තාදිසාය කිරියාය සඤ්චිච්ච අකරණතො පටික්ඛිපති. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

ජීවිතාවොරොපනකථාවණ්ණනා.

9. දුග්ගතිකථාවණ්ණනා

650-652. ඉදානි දුග්ගතිකථා නාම හොති. තත්ථ යෙ දුග්ගතිඤ්ච දුග්ගතිසත්තානං රූපාදිආරම්මණං තණ්හඤ්චාති උභයම්පි දුග්ගතීති ගහෙත්වා පුන තථා අවිභජිත්වා අවිසෙසෙනෙව ‘‘දිට්ඨිසම්පන්නස්ස පහීනා දුග්ගතී’’ති වදන්ති, සෙය්යථාපි උත්තරාපථකා; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. ආපායිකෙ රූපෙ රජ්ජෙය්යාතිආදි පරවාදිනො ලද්ධියා දිට්ඨිසම්පන්නස්ස දුග්ගති අප්පහීනා, තස්ස වසෙන චොදෙතුං වුත්තං. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙව. නිරයං උපපජ්ජෙය්යාතිආදි දුග්ගතිපහානමෙව දුග්ගතිගාමිනිතණ්හාපහානං වා දීපෙති, න දුග්ගතිසත්තානං රූපාදිආරම්මණාය තණ්හාය පහානං, තස්මා අසාධකන්ති.

දුග්ගතිකථාවණ්ණනා.

653. සත්තමභවිකකථායපි එසෙව නයොති.

ද්වාදසමො වග්ගො.