📜

14. චුද්දසමවග්ගො

1. කුසලාකුසලපටිසන්දහනකථාවණ්ණනා

686-690. ඉදානි කුසලාකුසලපටිසන්දහනකථා නාම හොති. තත්ථ කුසලං වා අකුසලස්ස, අකුසලං වා කුසලස්ස අනන්තරා උප්පජ්ජනකං නාම නත්ථීති තෙසං අඤ්ඤමඤ්ඤං පටිසන්ධානං න යුජ්ජති. යෙ පන යස්මා එකවත්ථුස්මිඤ්ඤෙව රජ්ජති විරජ්ජති ච, තස්මා තං අඤ්ඤමඤ්ඤං පටිසන්දහතීති ලද්ධිං ගහෙත්වා ඨිතා, සෙය්යථාපි මහාසඞ්ඝිකා; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස; පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. ආවට්ටනා පණිධීති උභයං ආවජ්ජනස්සෙව නාමං. තඤ්හි භවඞ්ගං ආවට්ටෙතීති ආවට්ටනා. භවඞ්ගාරම්මණතො අඤ්ඤස්මිං ආරම්මණෙ චිත්තං පණිදහති ඨපෙතීති පණිධි. කුසලං අනාවට්ටෙන්තස්සාති යං තං අකුසලානන්තරං පටිසන්දහන්තං කුසලං උප්පජ්ජති, තං අනාවට්ටෙන්තස්ස උප්පජ්ජතීති පුච්ඡති. ඉතරො පන විනා ආවජ්ජනෙන කුසලස්ස උප්පත්තිං අපස්සන්තො පටික්ඛිපති. කුසලං අයොනිසො මනසිකරොතොති ඉදං යදි අකුසලානන්තරං කුසලං උප්පජ්ජෙය්ය, අකුසලස්සෙව ආවජ්ජනෙන අයොනිසො මනසිකරොතො උප්පජ්ජෙය්යාති චොදනත්ථං වුත්තං. සෙසං යථාපාළිමෙව නිය්යාති. නනු යස්මිංයෙව වත්ථුස්මින්ති වචනං එකාරම්මණෙ සරාගවිරාගුප්පත්තිං දීපෙති, න කුසලාකුසලානං අනන්තරතං, තස්මා අසාධකන්ති.

කුසලාකුසලපටිසන්දහනකථාවණ්ණනා.

2. සළායතනුප්පත්තිකථාවණ්ණනා

691-692. ඉදානි සළායතනුප්පත්තිකථා නාම හොති. තත්ථ උපපත්තෙසියෙන පටිසන්ධිචිත්තෙන සහෙව ඔපපාතිකානං සළායතනං උප්පජ්ජති. ගබ්භසෙය්යකානං අජ්ඣත්තිකායතනෙසු මනායතනකායායතනානෙව පටිසන්ධික්ඛණෙ උප්පජ්ජන්ති. සෙසානි චත්තාරි සත්තසත්තතිරත්තිම්හි. තානි ච ඛො යෙන කම්මුනා පටිසන්ධි ගහිතා, තස්සෙව අඤ්ඤස්ස වා කතත්තාති අයං සකසමයෙ වාදො. යෙසං පන එකකම්මසම්භවත්තා සම්පන්නසාඛාවිටපානං රුක්ඛාදීනං අංකුරො විය බීජමත්තං සළායතනං මාතුකුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධික්ඛණෙයෙව උප්පජ්ජතීති ලද්ධි, සෙය්යථාපි පුබ්බසෙලියානං; තෙ සන්ධාය සළායතනන්ති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සබ්බඞ්ගපච්චඞ්ගීතිආදි සළායතනෙ සති එවරූපො හුත්වා ඔක්කමෙය්යාති චොදනත්ථං වුත්තං. මාතුකුච්ඡිගතස්සාති පුච්ඡා පරවාදිස්ස. පරතො මාතුකුච්ඡිගතස්ස පච්ඡා කෙසාති පුච්ඡා සකවාදිස්ස. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

සළායතනුප්පත්තිකථාවණ්ණනා.

3. අනන්තරපච්චයකථාවණ්ණනා

693-697. ඉදානි අනන්තරපච්චයකථා නාම හොති. තත්ථ නච්චගීතාදීසු රූපදස්සනසද්දසවනාදීනං ලහුපරිවත්තිතං දිස්වා ‘‘ඉමානි විඤ්ඤාණානි අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස අනන්තරා උප්පජ්ජන්තී’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි උත්තරාපථකානං; තෙ සන්ධාය චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්සාති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සොතවිඤ්ඤාණං රූපාරම්මණංයෙවාති යදි චක්ඛුවිඤ්ඤාණස්ස අනන්තරා උප්පජ්ජෙය්ය, විපාකමනොධාතු විය රූපාරම්මණං සියාති චොදෙතුං වුත්තං. චක්ඛුඤ්ච පටිච්ච රූපෙ ච උප්පජ්ජති සොතවිඤ්ඤාණන්ති පඤ්හෙසු සුත්තාභාවෙන පටික්ඛිපිත්වා අනන්තරුප්පත්තිං සල්ලක්ඛෙන්තො ලද්ධිවසෙන පටිජානාති. තඤ්ඤෙව චක්ඛුවිඤ්ඤාණංතං සොතවිඤ්ඤාණන්ති යථා පඨමජවනානන්තරං දුතියජවනං මනොවිඤ්ඤාණභාවෙන තඤ්ඤෙව හොති, කිං තෙ තථා එතම්පි ද්වයං එකමෙවාති පුච්ඡති. ඉමිනා නයෙන සබ්බවාරෙසු අත්ථො වෙදිතබ්බො. නච්චති ගායතීතිආදිවචනං ආරම්මණසමොධානෙ ලහුපරිවත්තිතාය වොකිණ්ණභාවං දීපෙති, න අනන්තරපච්චයතං, තස්මා අසාධකන්ති.

අනන්තරපච්චයකථාවණ්ණනා.

4. අරියරූපකථාවණ්ණනා

698-699. ඉදානි අරියරූපකථා නාම හොති. තත්ථ සම්මාවාචාකම්මන්තා රූපං, තඤ්ච ඛො ‘‘සබ්බං රූපං චත්තාරි ච මහාභූතානි චතුන්නඤ්ච මහාභූතානං උපාදායරූප’’න්ති (ම. නි. 3.67) වචනතො උපාදායරූපන්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි උත්තරාපථකානං; තෙ සන්ධාය අරියරූපං මහාභූතානං උපාදායාති පුච්ඡා සකවාදිස්ස. තත්ථ අරියානං රූපං, අරියං වා රූපන්ති අරියරූපං. ආමන්තාති ලද්ධියං ඨත්වා පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. කුසලන්ති පුට්ඨො ලද්ධිවසෙනෙව පටිජානාති. අනාසවපුච්ඡාදීසුපි එසෙව නයො. යං කිඤ්චි රූපන්ති සුත්තං ඨපෙත්වා භූතානි සෙසරූපස්ස උපාදාභාවං දීපෙති, න සම්මාවාචාකම්මන්තානං. තෙසඤ්හි රූපමත්තඤ්ඤෙව අසිද්ධං, කුතො උපාදාරූපතා; තස්මා අසාධකන්ති.

අරියරූපකථාවණ්ණනා.

5. අඤ්ඤො අනුසයොතිකථාවණ්ණනා

700-701. ඉදානි අඤ්ඤො අනුසයොතිකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා පුථුජ්ජනො කුසලාබ්යාකතෙ චිත්තෙ වත්තමානෙ සානුසයොති වත්තබ්බො, න පරියුට්ඨිතොති තස්මා අඤ්ඤො අනුසයො, අඤ්ඤං පරියුට්ඨානන්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය අඤ්ඤො කාමරාගානුසයොති පුච්ඡා සකවාදිස්ස පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසං හෙට්ඨා අනුසයකථායං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. සානුසයොතිආදි පන තස්මිං සමයෙ අනුසයස්ස අප්පහීනත්තා සානුසයොති වත්තබ්බතං, අනුප්පන්නත්තා ච පරියුට්ඨිතොති අවත්තබ්බතං දීපෙති, න අනුසයපරියුට්ඨානානං අඤ්ඤත්තං, තස්මා අසාධකන්ති.

අඤ්ඤො අනුසයොතිකථාවණ්ණනා.

6. පරියුට්ඨානං චිත්තවිප්පයුත්තන්තිකථාවණ්ණනා

702. ඉදානි පරියුට්ඨානං චිත්තවිප්පයුත්තන්තිකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා අනිච්චාදිතො මනසිකරොතොපි රාගාදයො උප්පජ්ජන්ති. වුත්තම්පි චෙතං – ‘‘අප්පෙකදා, භො භාරද්වාජ, අසුභතො මනසිකරිස්සාමීති සුභතොව මනසිකරොතී’’ති (සං. නි. 4.127). තස්මා පරියුට්ඨානං චිත්තවිප්පයුත්තන්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානංයෙව; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

පරියුට්ඨානං චිත්තවිප්පයුත්තන්තිකථාවණ්ණනා.

7. පරියාපන්නකථාවණ්ණනා

703-705. ඉදානි පරියාපන්නකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා කාමරාගො කාමධාතුං අනුසෙති, කාමධාතුපරියාපන්නොති ච වුච්චති, තස්මා රූපරාගාරූපරාගාපි රූපධාතුඅරූපධාතුයො අනුසෙන්ති. රූපධාතුඅරූපධාතුපරියාපන්නායෙව ච නාම හොන්තීති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානඤ්චෙව සම්මිතියානඤ්ච; තෙ සන්ධාය රූපරාගොති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස . තත්ථ අනුසෙතීති යථා කාමරාගො කාමවිතක්කසඞ්ඛාතං කාමධාතුං සහජාතවසෙන අනුසෙති, කිං තෙ එවං රූපරාගො රූපධාතුන්ති පුච්ඡති. පරියාපන්නොති යථා ච සො තිවිධාය කාමධාතුයා කිලෙසකාමවසෙන පරියාපන්නත්තා කාමධාතුපරියාපන්නො, කිං තෙ එවං රූපරාගොපි රූපධාතුපරියාපන්නොති පුච්ඡති. ඉතරො පනස්ස අධිප්පායං අසල්ලක්ඛෙන්තො කෙවලං ලද්ධිවසෙන ආමන්තාති පටිජානාති. අථ නං තමත්ථං සල්ලක්ඛාපෙතුං කුසලවිපාකකිරියසඞ්ඛාතෙහි සමාපත්තෙසියාදීහි සංසන්දිත්වා පුච්ඡිතුං සමාපත්තෙසියොතිආදිමාහ. සෙසමෙත්ථ යථාපාළිමෙව නිය්යාති. නනු කාමරාගොතිආදිවචනම්පි කාමරාගස්සෙව කාමධාතුයං අනුසයභාවං පරියාපන්නතඤ්ච දීපෙති, න ඉතරෙසං ඉතරධාතූසූති.

පරියාපන්නකථාවණ්ණනා.

8. අබ්යාකතකථාවණ්ණනා

706-708. ඉදානි අබ්යාකතකථා නාම හොති. තත්ථ විපාකකිරියරූපනිබ්බානසඞ්ඛාතං චතුබ්බිධං අබ්යාකතං අවිපාකත්තා අබ්යාකතන්ති වුත්තං. දිට්ඨිගතං ‘‘සස්සතො ලොකොති ඛො, වච්ඡ, අබ්යාකතමෙත’’න්ති (සං. නි. 4.416 ථොකං විසදිසං) සස්සතාදිභාවෙන අකථිතත්තා. යෙසං පන ඉමං විභාගං අග්ගහෙත්වා පුරිමාබ්යාකතං විය දිට්ඨිගතම්පි අබ්යාකතන්ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානඤ්චෙව උත්තරාපථකානඤ්ච; තෙසං තං විභාගං දස්සෙතුං දිට්ඨිගතං අබ්යාකතන්ති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ යථාපාළිමෙව නිය්යාතීති.

අබ්යාකතකථාවණ්ණනා.

9. අපරියාපන්නකථාවණ්ණනා

709-710. ඉදානි අපරියාපන්නකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා පුථුජ්ජනො ඣානලාභී කාමෙසු වීතරාගොති වත්තබ්බො හොති, න පන විගතදිට්ඨිකොති , තස්මා දිට්ඨිගතං අපරියාපන්නන්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි පුබ්බසෙලියානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ යථාපාළිමෙව නිය්යාතීති.

අපරියාපන්නකථාවණ්ණනා.

චුද්දසමො වග්ගො.