📜

15. පන්නරසමවග්ගො

1. පච්චයතාකථාවණ්ණනා

711-717. ඉදානි පච්චයතාකථා නාම හොති. තත්ථ යො ධම්මො හෙතුපච්චයෙන පච්චයො, සො යෙසං හෙතුපච්චයෙන පච්චයො, තෙසඤ්ඤෙව යස්මා ආරම්මණානන්තරසමනන්තරපච්චයෙන පච්චයො න හොති, යො වා ආරම්මණපච්චයෙන පච්චයො, සො යස්මා තෙසංයෙව අනන්තරසමනන්තරපච්චයෙන පච්චයො න හොති, තස්මා පච්චයතා වවත්ථිතාති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසඞ්ඝිකානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ යථාපාළිමෙව නිය්යාතීති.

පච්චයතාකථාවණ්ණනා.

2. අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයකථාවණ්ණනා

718-719. ඉදානි අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං සමයෙ ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා’’ති අයමෙව තන්ති, ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජා’’ති අයං නත්ථි, තස්මා අවිජ්ජාව සඞ්ඛාරානං පච්චයො, න පන සඞ්ඛාරා අවිජ්ජායාති ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසඞ්ඝිකානං; තෙ සන්ධාය අවිජ්ජාසඞ්ඛාරාදීනං අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයතාපි අත්ථීති දස්සෙතුං පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස . අවිජ්ජා සඞ්ඛාරෙනාති එත්ථ අපුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරොව ගහිතො. තස්මා සඞ්ඛාරපච්චයාපි අවිජ්ජාති එත්ථ සහජාතඅඤ්ඤමඤ්ඤඅත්ථිඅවිගතසම්පයුත්තවසෙන පච්චයතා වෙදිතබ්බා. උපාදානපච්චයාපි තණ්හාති එත්ථ ඨපෙත්වා කාමුපාදානං සෙසානි තීණි උපාදානානි අවිජ්ජාය සඞ්ඛාරා විය තණ්හාය පච්චයා හොන්තීති වෙදිතබ්බානි. සෙසං යථාපාළිමෙව නිය්යාති. ජරාමරණපච්චයාති පුච්ඡා පරවාදිස්ස, නාමරූපං විඤ්ඤාණපච්චයාති සකවාදිස්සාති.

අඤ්ඤමඤ්ඤපච්චයකථාවණ්ණනා.

3. අද්ධාකථාවණ්ණනා

720-721. ඉදානි අද්ධාකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, කථාවත්ථූනී’’ති (අ. නි. 3.68) සුත්තං නිස්සාය කාලසඞ්ඛාතො අද්ධා නාම පරිනිප්ඵන්නො අත්ථීති යෙසං ලද්ධි; තෙසං ‘‘අද්ධා නාම කොචි පරිනිප්ඵන්නො නත්ථි අඤ්ඤත්ර කාලපඤ්ඤත්තිමත්තා. රූපාදයො පන ඛන්ධාව පරිනිප්ඵන්නා’’ති විභාගං දස්සෙතුං අද්ධා පරිනිප්ඵන්නොති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘සචෙ සො පරිනිප්ඵන්නො, රූපාදීසු අනෙන අඤ්ඤතරෙන භවිතබ්බ’’න්ති චොදෙතුං රූපන්තිආදිමාහ. ඉතරො පටික්ඛිපති. සෙසං යථාපාළිමෙව නිය්යාතීති.

අද්ධාකථාවණ්ණනා.

4. ඛණලයමුහුත්තකථාවණ්ණනා

722-723. ඛණලයමුහුත්තකථාසුපි එසෙව නයො. සබ්බෙපි හෙතෙ ඛණාදයො අද්ධාපරියායා එවාති.

ඛණලයමුහුත්තකථාවණ්ණනා.

5. ආසවකථාවණ්ණනා

724-725. ඉදානි ආසවකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා චතූහි ආසවෙහි උත්තරි අඤ්ඤො ආසවො නාම නත්ථි, යෙන චත්තාරො ආසවා සාසවා සියුං, තස්මා චත්තාරො ආසවා අනාසවාති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි හෙතුවාදානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යදි තෙ ආසවා අනාසවා, එවං සන්තෙ තෙහි මග්ගාදිලක්ඛණප්පත්තෙහි භවිතබ්බ’’න්ති චොදෙතුං මග්ගොතිආදිමාහ. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

ආසවකථාවණ්ණනා.

6. ජරාමරණකථාවණ්ණනා

726-727. ඉදානි ජරාමරණකථා නාම හොති. තත්ථ ජරාමරණං නාම අපරිනිප්ඵන්නත්තා ලොකියන්ති වා ලොකුත්තරන්ති වා න වත්තබ්බං. ‘‘ලොකියා ධම්මා ලොකුත්තරා ධම්මා’’ති හි දුකෙ ජරාමරණං නෙව ලොකියපදෙ, න ලොකුත්තරපදෙ නිද්දිට්ඨං. තත්ථ යෙසං ඉමං ලක්ඛණං අනාදියිත්වා ලොකුත්තරානං ධම්මානං ජරාමරණං ලොකුත්තරන්ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසඞ්ඝිකානං, තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ යථාපාළිමෙව නිය්යාතීති.

ජරාමරණකථාවණ්ණනා.

7. සඤ්ඤාවෙදයිතකථාවණ්ණනා

728-729. ඉදානි සඤ්ඤාවෙදයිතකථා නාම හොති. තත්ථ සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්ති නාම න කොචි ධම්මො, චතුන්නං පන ඛන්ධානං නිරොධො. ඉති සා නෙව ලොකියා න ලොකුත්තරා. යස්මා පන ලොකියා න හොති, තස්මා ලොකුත්තරාති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි හෙතුවාදානංයෙව; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසං පුරිමකථාසදිසමෙවාති.

සඤ්ඤාවෙදයිතකථාවණ්ණනා.

8. දුතියසඤ්ඤාවෙදයිතකථාවණ්ණනා

730-731. ඉදානි යස්මා සා ලොකුත්තරා න හොති, තස්මා ලොකියාති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි හෙතුවාදානං, තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසං පුරිමසදිසමෙවාති.

දුතියසඤ්ඤාවෙදයිතකථාවණ්ණනා.

9. තතියසඤ්ඤාවෙදයිතකථාවණ්ණනා

732. ඉදානි යස්මා ‘‘අසුකො මරණධම්මො, අසුකො න මරණධම්මො’’ති සත්තානං මරණධම්මතාය නියාමො නත්ථීති සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපන්නොපි කාලං කරෙය්යාති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි රාජගිරිකානං; තෙසං සමාපන්නායපි මරණධම්මතාය මරණසමයඤ්ච අමරණසමයඤ්ච දස්සෙතුං පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං යස්මා කාලං කරොන්තස්ස නාම මරණන්තිකෙහි ඵස්සාදීහි භවිතබ්බං, තස්මා තෙනාකාරෙන චොදෙතුං අත්ථීතිආදිමාහ.

අඵස්සකස්ස කාලකිරියාතිආදීනි පුට්ඨො සෙසසත්තෙ සන්ධාය පටික්ඛිපති විසං කමෙය්යාතිආදීනි පුට්ඨො සමාපත්තිආනුභාවං සන්ධාය පටික්ඛිපති. දුතියවාරෙ සරීරපකතිං සන්ධාය පටිජානාති. එවං සන්තෙ පන සමාපත්තිආනුභාවො නාම න හොති, තෙනෙව න නිරොධසමාපන්නොති අනුයුඤ්ජති.

733-734. න කාලං කරෙය්යාති පුච්ඡා පරවාදිස්ස. අත්ථි සො නියාමොති පරවාදිස්ස පඤ්හෙ පන යස්මා එවරූපො නියාමො නාම නත්ථි, තස්මා පටික්ඛිපති. චක්ඛුවිඤ්ඤාණසමඞ්ගීතිආදි සකවාදිනා ‘‘නියාමෙ අසන්තෙපි මරණසමයෙනෙව මරති, නාසමයෙනා’’ති දස්සෙතුං වුත්තං. තත්රායමධිප්පායො – යදි නියාමාභාවෙන කාලකිරියා භවෙය්ය, චක්ඛුවිඤ්ඤාණසමඞ්ගිනොපි භවෙය්ය. තතො ‘‘පඤ්චහි විඤ්ඤාණෙහි න චවති, න උපපජ්ජතී’’ති සුත්තවිරොධො සියා. යථා පන චක්ඛුවිඤ්ඤාණසමඞ්ගිස්ස කාලකිරියා න හොති, තථා නිරොධසමාපන්නස්සාපීති.

තතියසඤ්ඤාවෙදයිතකථාවණ්ණනා.

10. අසඤ්ඤසත්තුපිකාකථාවණ්ණනා

735. ඉදානි අසඤ්ඤසත්තුපිකාකථා නාම හොති. තත්ථ සඤ්ඤාවිරාගවසෙන පවත්තභාවනා අසඤ්ඤසමාපත්තිපි නිරොධසමාපත්තිපි සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්ති නාම. ඉති ද්වෙ සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්තියො ලොකියා ච ලොකුත්තරා ච. තත්ථ ලොකියා පුථුජ්ජනස්ස අසඤ්ඤසත්තුපිකා හොති, ලොකුත්තරා අරියානං, සා ච නාසඤ්ඤසත්තුපිකා. ඉමං පන විභාගං අකත්වා අවිසෙසෙන සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්ති අසඤ්ඤසත්තුපිකාති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි හෙතුවාදානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං යස්මා අසඤ්ඤසමාපත්තිං සමාපන්නස්ස අලොභාදයො අත්ථි, න නිරොධසමාපත්තිං, තස්මා තෙසං වසෙන චොදෙතුං අත්ථීතිආදිමාහ.

736. ඉධාපි අසඤ්ඤීති පඤ්හෙ ඉධ සඤ්ඤාවිරාගවසෙන සමාපන්නත්තා අසඤ්ඤිතා අනුඤ්ඤාතා, තත්රාපි අසඤ්ඤසත්තෙනෙව. තස්මා ඉමං පටිඤ්ඤං ගහෙත්වා ලද්ධිං පතිට්ඨපෙන්තෙන ඡලෙන පතිට්ඨාපිතා හොති. ඉධ වා නිරොධසමාපත්තිං සන්ධාය අසඤ්ඤිතා අනුඤ්ඤාතා. තත්රාපි ඉතො චුතස්ස අනාගාමිනො නිරොධසමාපත්තිමෙව තස්මාපි ඉමාය පටිඤ්ඤාය පතිට්ඨාපිතා ලද්ධි අප්පතිට්ඨිතායෙවාති.

අසඤ්ඤසත්තුපිකාකථාවණ්ණනා.

11. කම්මූපචයකථාවණ්ණනා

737. ඉදානි කම්මූපචයකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං කම්මූපචයො නාම කම්මතො අඤ්ඤො චිත්තවිප්පයුත්තො අබ්යාකතො අනාරම්මණොති ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානඤ්චෙව සම්මිතියානඤ්ච; තෙ සන්ධාය අඤ්ඤං කම්මන්ති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යදි කම්මතො අඤ්ඤො කම්මූපචයො, ඵස්සාදිතොපි අඤ්ඤෙන ඵස්සූපචයාදිනා භවිතබ්බ’’න්ති චොදෙතුං අඤ්ඤො ඵස්සොතිආදිමාහ. ඉතරො ලද්ධියා අභාවෙන පටික්ඛිපති.

738-739. කම්මෙනසහජාතොති පඤ්හෙසු චිත්තවිප්පයුත්තං සන්ධාය පටික්ඛිපති, චිත්තසම්පයුත්තං සන්ධාය පටිජානාති. කුසලොති පඤ්හෙසුපි චිත්තවිප්පයුත්තං සන්ධාය පටිජානාති. පරතො අකුසලොතිපඤ්හෙසුපි එසෙව නයො.

740. සාරම්මණොති පුට්ඨො පන එකන්තං අනාරම්මණමෙව ඉච්ඡති, තස්මා පටික්ඛිපති. චිත්තං භිජ්ජමානන්ති යදා චිත්තං භිජ්ජමානං හොති, තදා කම්මං භිජ්ජතීති අත්ථො. භුම්මත්ථෙ වා පච්චත්තං, චිත්තෙ භිජ්ජමානෙති අත්ථො. අයමෙව වා පාඨො. තත්ථ යස්මා සම්පයුත්තො භිජ්ජති, විප්පයුත්තො න භිජ්ජති, තස්මා පටිජානාති චෙව පටික්ඛිපති ච.

741. කම්මම්හි කම්මූපචයොති කම්මෙ සති කම්මූපචයො, කම්මෙ වා පතිට්ඨිතෙ කම්මූපචයො, කම්මූපචයතොව විපාකො නිබ්බත්තති. තස්මිං පන කම්මෙ නිරුද්ධෙ යාව අංකුරුප්පාදා බීජං විය යාව විපාකුප්පාදා කම්මූපචයො තිට්ඨතීතිස්ස ලද්ධි, තස්මා පටිජානාති. තඤ්ඤෙව කම්මං, සො කම්මූපචයො, සො කම්මවිපාකොති යස්මා කම්මම්හි කම්මූපචයො, සො ච යාව විපාකුප්පාදා තිට්ඨතීතිස්ස ලද්ධි, තස්මා නං තෙසං තිණ්ණම්පි එකත්තං පුච්ඡති විපාකො සාරම්මණොති ඉදං විපාකො විය විපාකධම්මධම්මොපි ආරම්මණපටිබද්ධොයෙවාති චොදනත්ථං පුච්ඡති. ඉතරො පන ලද්ධිවසෙනෙකං පටිජානාති, එකං පටික්ඛිපති. පටිලොමෙපි එසෙව නයො. සෙසමෙත්ථ යථාපාළිමෙව නිය්යාතීති.

කම්මූපචයකථාවණ්ණනා.

පන්නරසමො වග්ගො.

තතියපණ්ණාසකො සමත්තො.