📜

16. සොළසමවග්ගො

1. නිග්ගහකථාවණ්ණනා

743-744. ඉදානි නිග්ගහකථා නාම හොති. තත්ථ යෙ ලොකෙ බලප්පත්තා වසීභූතා, තෙ යදි පරස්ස චිත්තං නිග්ගණ්හිතුං න සක්කුණෙය්යුං, කා තෙසං බලප්පත්ති, කො වසීභාවො. බලප්පත්තියා පන වසීභාවෙන ච අද්ධා තෙ පරස්ස චිත්තං නිග්ගණ්හන්තීති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසඞ්ඝිකානං; තෙ සන්ධාය පරො පරස්සාති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. තත්ථ නිග්ගණ්හාතීති සංකිලෙසාපත්තිතො නිවාරෙති. සෙසමෙත්ථ යථාපාළිමෙව නිය්යාතීති. පග්ගහකථායපි එසෙව නයො.

නිග්ගහකථාවණ්ණනා.

3. සුඛානුප්පදානකථාවණ්ණනා

747-748. ඉදානි සුඛානුප්පදානකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘බහූනං වත නො භගවා සුඛධම්මානං උපහත්තා’’ති (ම. නි. 2.148) සුත්තං නිස්සාය පරො පරස්ස සුඛං අනුප්පදෙතීති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි හෙතුවාදානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. දුක්ඛං අනුප්පදෙතීති පුට්ඨො පන තාදිසං සුත්තපදං අපස්සන්තො පටික්ඛිපති. අත්තනො සුඛන්තිආදිපඤ්හෙ යං අත්තනො පරස්ස වා, තං අනුප්පදාතුං න සක්කා. යං තස්සෙව, කිං තත්ථ අනුප්පදානං නාමාති පටික්ඛිපති. නෙවත්තනොතිආදිපඤ්හෙ පන යං එවරූපං, න තං අනුප්පදින්නං නාම භවිතුමරහතීති ලද්ධියාපටිජානාති. නො ච වත රෙතිතාදිසස්ස සුඛස්ස අභාවා වුත්තං. සුඛධම්මානං උපහත්තාතිවචනං භගවතො පරෙසං සුඛුප්පත්තියා පච්චයභාවං දීපෙති, න අන්නාදීනං විය සුඛස්ස අනුප්පදානං, තස්මා අසාධකන්ති.

සුඛානුප්පදානකථාවණ්ණනා.

4. අධිගය්හමනසිකාරකථාවණ්ණනා

749-753. ඉදානි අධිගය්හ මනසිකාරකථා නාම හොති. තත්ථ දුවිධො මනසිකාරො නයතො ච ආරම්මණතො ච. තත්ථ එකසඞ්ඛාරස්සාපි අනිච්චතාය දිට්ඨාය සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චාති අවසෙසෙසු නයතො මනසිකාරො හොති. අතීතෙ පන සඞ්ඛාරෙ මනසිකරොන්තො න අනාගතෙ මනසිකාතුං සක්කොති. අතීතාදීසු අඤ්ඤතරං මනසිකරොතො ආරම්මණතො මනසිකාරො හොති . තත්ථ පච්චුප්පන්නෙ මනසිකරොන්තො යෙන චිත්තෙන තෙ මනසිකරොති, තං පච්චුප්පන්නක්ඛණෙ මනසිකාතුං න සක්කොති. තත්ථ යෙසං ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’තිආදිවචනං නිස්සාය ‘‘මනසිකරොන්තො නාම අධිගය්හ අධිගණ්හිත්වා සඞ්ගණ්හිත්වා සබ්බෙ සඞ්ඛාරෙ එකතො මනසිකරොතී’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි පුබ්බසෙලියාපරසෙලියානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස.

අථ නං යස්මා සබ්බෙ එකතො මනසිකරොන්තෙන යෙන චිත්තෙන තෙ මනසිකරොති, තම්පි මනසිකාතබ්බං හොති. තස්මා තංචිත්තතාය චොදෙතුං තෙන චිත්තෙනාති ආහ. ඉතරො ආරම්මණං කත්වා න සක්කා ජානිතුන්ති සන්ධාය පටික්ඛිපති. එවංලක්ඛණං චිත්තන්ති ඤාතත්තා පන තම්පි චිත්තං ඤාතමෙව හොතීති සන්ධාය පටිජානාති. අථ වා තඤ්ඤෙව තස්ස ආරම්මණං න හොතීති පටික්ඛිපති. ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා, යදා පඤ්ඤාය පස්සතී’’තිආදීනි නිස්සාය උප්පන්නලද්ධිවසෙන පටිජානාති. සෙසපඤ්හද්වයෙපි එසෙව නයො. තෙන ඵස්සෙනාතිආදීසු පන තථාරූපං සුත්තං අපස්සන්තො පටික්ඛිපතෙව. අතීතාදිපඤ්හෙසු හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව පටික්ඛෙපපටිඤ්ඤා වෙදිතබ්බා. සෙසං යථාපාළිමෙව නිය්යාතීති. සබ්බෙ සඞ්ඛාරාතිආදිවචනං නයතො දස්සනං සන්ධාය වුත්තං, න එකක්ඛණෙ ආරම්මණතො, තස්මා අසාධකන්ති.

අධිගය්හමනසිකාරකථාවණ්ණනා.

5. රූපං හෙතූතිකථාවණ්ණනා

754-756. ඉදානි රූපං හෙතූති කථානාම හොති. තත්ථ හෙතූති කුසලමූලාදිනො හෙතුහෙතුස්සාපි නාමං, යස්ස කස්සචි පච්චයස්සාපි. ඉමං පන විභාගං අකත්වා ‘‘චත්තාරො මහාභූතා හෙතූ’’ති වචනමත්තං නිස්සාය අවිසෙසෙනෙව රූපං හෙතූති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි උත්තරාපථකානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අලොභො හෙතූති කිං තෙ රූපං අලොභසඞ්ඛාතො හෙතූති පුච්ඡති, ඉතරො පටික්ඛිපති. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. මහාභූතා උපාදායරූපානං උපාදායහෙතූති එත්ථ පච්චයට්ඨෙන හෙතුභාවො වුත්තො, න මූලට්ඨෙන, තස්මා අසාධකන්ති.

රූපං හෙතූතිකථාවණ්ණනා.

757-759. සහෙතුකකථායම්පි ඉමිනාව නයෙන අත්ථො වෙදිතබ්බොති.

රූපං සහෙතුකන්තිකථාවණ්ණනා.

7. රූපං කුසලාකුසලන්තිකථාවණ්ණනා

760-764. ඉදානි රූපං කුසලාකුසලන්තිකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘කායකම්මං වචීකම්මං කුසලම්පි අකුසලම්පී’’තිවචනං නිස්සාය කායවචීකම්මසඞ්ඛාතං කායවිඤ්ඤත්තිවචීවිඤ්ඤත්තිරූපං කුසලම්පි අකුසලම්පීති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහිසාසකානඤ්චෙව සම්මිතියානඤ්ච; තෙ සන්ධාය රූපං කුසලන්ති පුච්ඡා සකවාදිස්ස පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යදි තෙ රූපං කුසලං, එවංවිධෙන අනෙන භවිතබ්බ’’න්ති චොදෙතුං සාරම්මණන්ති ආදිමාහ. පරතො අකුසලපඤ්හෙපි එසෙව නයො. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

රූපං කුසලාකුසලන්තිකථාවණ්ණනා.

8. රූපං විපාකොතිකථාවණ්ණනා

765-767. ඉදානි රූපං විපාකොතිකථා නාම හොති. තත්ථ යං කම්මස්ස කතත්තා උප්පන්නා චිත්තචෙතසිකා විය කම්මස්ස කතත්තා උප්පන්නං තං රූපම්පි විපාකොති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානඤ්චෙව සම්මිතියානඤ්ච; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යදි තෙ රූපං විපාකො, එවංවිධෙන අනෙන භවිතබ්බ’’න්ති චොදෙතුං සුඛවෙදනීයන්තිආදිමාහ. සෙසං යථාපාළිමෙව නිය්යාතීති.

රූපං විපාකොතිකථාවණ්ණනා.

9. රූපං රූපාවචරාරූපාවචරන්තිකථාවණ්ණනා

768-770. ඉදානි රූපං රූපාවචරාරූපාවචරන්තිකථා නාම හොති. තත්ථ යං කාමාවචරකම්මස්ස කතත්තා රූපං, තං යස්මා කාමාවචරං, තස්මා රූපාවචරාරූපාවචරකම්මානම්පි කතත්තා රූපෙන රූපාවචරාරූපාවචරෙන භවිතබ්බන්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය අත්ථි රූපං රූපාවචරාරූපාවචරන්ති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ හෙට්ඨා වුත්තනයමෙවාති.

රූපං රූපාවචරාරූපාවචරන්තිකථාවණ්ණනා.

10. රූපාරූපධාතුපරියාපන්නකථාවණ්ණනා

771-775. ඉදානි රූපරාගො රූපධාතුපරියාපන්නො අරූපරාගො අරූපධාතුපරියාපන්නොති කථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා කාමරාගො කාමධාතුපරියාපන්නො, තස්මා රූපරාගාරූපරාගෙහිපි රූපධාතුඅරූපධාතුපරියාපන්නෙහි භවිතබ්බන්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං, තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. කෙවලඤ්හි තත්ථ ‘‘රූපධාතුං අනුසෙති, අරූපධාතුං අනුසෙතී’’ති පදං විසෙසො. සා ච ලද්ධි අන්ධකානඤ්චෙව සම්මිතියානඤ්ච. අයං අන්ධකානංයෙවාති.

රූපරාගො රූපධාතුපරියාපන්නො අරූපරාගො අරූපධාතුපරියාපන්නොතිකථාවණ්ණනා.

රූපාරූපධාතුපරියාපන්නකථාවණ්ණනා.

සොළසමො වග්ගො.