📜

17. සත්තරසමවග්ගො

1. අත්ථි අරහතො පුඤ්ඤූපචයකථාවණ්ණනා

776-779. ඉදානි අත්ථි අරහතො පුඤ්ඤූපචයොතිකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං අරහතො දානසංවිභාගචෙතියවන්දනාදීනි කම්මානි දිස්වා අත්ථි අරහතො පුඤ්ඤූපචයොති ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘අරහා නාම පහීනපුඤ්ඤපාපො, සො යදි පුඤ්ඤං කරෙය්ය, පාපම්පි කරෙය්යා’’ති චොදෙතුං අපුඤ්ඤූපචයොති ආහ. ඉතරො පාණාතිපාතාදිකිරියං අපස්සන්තො පටික්ඛිපති. පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරන්තිආදීසු භවගාමිකම්මං අරහතො නත්ථීති පටික්ඛිපති. දානං දදෙය්යාතිආදීසු කිරියචිත්තෙන දානාදිපවත්තිසබ්භාවතො සකවාදී පටිජානාති. ඉතරො චිත්තං අනාදියිත්වා කිරියාපවත්තිමත්තදස්සනෙනෙව ලද්ධිං පතිට්ඨපෙති. සා පන අයොනිසො පතිට්ඨාපිතත්තා අප්පතිට්ඨාපිතා හොතීති.

අත්ථි අරහතො පුඤ්ඤූපචයොතිකථාවණ්ණනා.

2. නත්ථි අරහතො අකාලමච්චූතිකථාවණ්ණනා

780. ඉදානි නත්ථි අරහතො අකාලමච්චූතිකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘නාහං, භික්ඛවෙ, සඤ්චෙතනිකානං කම්මානං කතානං උපචිතානං අපටිසංවෙදිත්වා බ්යන්තීභාවං වදාමී’’ති (අ. නි. 10.217) සුත්තස්ස අත්ථං අයොනිසො ගහෙත්වා ‘‘අරහතා නාම සබ්බකම්මවිපාකං පටිසංවෙදයිත්වාව පරිනිබ්බායිතබ්බං, තස්මා නත්ථි, අරහතො අකාලමච්චූ’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි රාජගිරිකානඤ්චෙව සිද්ධත්ථිකානඤ්ච; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘සචෙ තස්ස නත්ථි අකාලමච්චු, අරහන්තඝාතකෙන නාම න භවිතබ්බ’’න්ති චොදෙතුං නත්ථි අරහන්තඝාතකොති ආහ. ඉතරො ආනන්තරියකම්මස්ස චෙව තාදිසානඤ්ච පුග්ගලානං සබ්භාවතො පටික්ඛිපති.

781. විසං න කමෙය්යාති පඤ්හෙ ‘‘යාව පුබ්බෙ කතකම්මං පරික්ඛයං න ගච්ඡති, තාව න කමතී’’ති ලද්ධියා පටික්ඛිපති. සෙසමෙත්ථ යථාපාළිමෙව නිය්යාති.

782. නාහං,භික්ඛවෙති සුත්තං ඉදං සන්ධාය වුත්තං – සඤ්චෙතනිකානං කම්මානං කතානං විපාකං අපටිසංවෙදිත්වා අවින්දිත්වා අනනුභවිත්වා බ්යන්තීභාවං තෙසං කම්මානං පරිවටුමපරිච්ඡින්නභාවං න වදාමි, තඤ්ච ඛො දිට්ඨධම්මවෙදනීයානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ, න තතො පරං, උපපජ්ජවෙදනීයානං අනන්තරං උපපත්තිං උපපජ්ජිත්වාව න තතො පරං, අපරාපරියවෙදනීයානං යදා විපාකොකාසං ලභන්ති, තථාරූපෙ අපරාපරෙ වා පරියායෙ. එවං සබ්බථාපි සංසාරපවත්තෙ සති ලද්ධවිපාකවාරෙ කම්මෙ න විජ්ජතෙසො ජගතිප්පදෙසො, යත්ථට්ඨිතො මුච්චෙය්ය පාපකම්මාති. එවං සන්තෙ යදෙතං ‘‘අලද්ධවිපාකවාරම්පි කම්මං අවස්සං අරහතො පටිසංවෙදිතබ්බ’’න්ති කප්පනාවසෙන ‘‘නත්ථි අරහතො අකාලමච්චූ’’ති ලද්ධිපතිට්ඨාපනං කතං, තං දුක්කටමෙවාති.

නත්ථි අරහතො අකාලමච්චූතිකථාවණ්ණනා.

3. සබ්බමිදං කම්මතොතිකථාවණ්ණනා

783. ඉදානි සබ්බමිදං කම්මතොතිකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘කම්මුනා වත්තති ලොකො’’ති සුත්තං නිස්සාය ‘‘සබ්බමිදං කම්මකිලෙසවිපාකවට්ටං කම්මතොව හොතී’’ති යෙසං ලද්ධි , සෙය්යථාපි රාජගිරිකානඤ්චෙව සිද්ධත්ථිකානඤ්ච; තෙ සන්ධාය සබ්බමිදන්ති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘එවං සන්තෙ කම්මම්පි කම්මතො ආපජ්ජතී’’ති චොදෙතුං කම්මම්පි කම්මතොති ආහ. ඉතරො යදි කම්මම්පි කම්මතොව නාම තං කම්මං විපාකොයෙව සියාති පටික්ඛිපති. පුබ්බෙකතහෙතූති ‘‘යදි සබ්බමිදං කම්මතො, පුබ්බෙකතහෙතුනා තෙන භවිතබ්බ’’න්ති චොදෙතුං පුච්ඡති, ඉතරො පුබ්බෙකතහෙතුවාදභයෙන පටික්ඛිපති.

784. කම්මවිපාකතොති ‘‘යදි සබ්බමිදං කම්මතො, යං අතීතභවෙ පවත්තස්ස හෙතුභූතං කම්මං, තම්පි පුරිමතරෙ භවෙ කම්මතොති කම්මවිපාකො සම්පජ්ජති, තෙන තෙ සබ්බමිදං කම්මවිපාකතො ආපජ්ජතී’’ති චොදෙතුං පුච්ඡති. ඉතරො බීජතො අංකුරස්සෙව පච්චුප්පන්නපවත්තස්ස කම්මතො නිබ්බත්තිං සන්ධාය පටික්ඛිපති. දුතියං පුට්ඨො තස්සාපි කම්මස්ස බීජස්ස පුරිමබීජතො විය පුරිමකම්මතො පවත්තත්තා පටිජානාති. පාණං හනෙය්යාතිආදි ‘‘යදි සබ්බං කම්මවිපාකතො, පාණාතිපාතාදීනි කම්මවිපාකෙනෙව කරෙය්යා’’ති චොදෙතුං වුත්තං. ඉතරො දුස්සීල්යචෙතනාපි පුරිමකම්මනිබ්බත්තා එකෙන පරියායෙන විපාකොයෙවාති ලද්ධියා පටිජානාති. අථ නං ‘‘යදි තෙ පාණාතිපාතො කම්මවිපාකතො නිබ්බත්තති, පාණාතිපාතො විය විපාකොපි සඵලො ආපජ්ජතී’’ති චොදෙතුං සඵලොති ආහ. ඉතරො පාණාතිපාතස්ස නිරයසංවත්තනිකාදිභාවතො සඵලතං පස්සන්තො පටිජානාති. කම්මවිපාකස්ස පන ඉදං නාම ඵලන්ති වුත්තට්ඨානං අපස්සන්තො පටික්ඛිපති. අදින්නාදානාදීසුපි එසෙව නයො. ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරො සඵලොති දෙය්යධම්මවසෙන දානඵලං පුච්ඡති. කම්මුනා වත්තතීති සුත්තං ‘‘නත්ථි කම්ම’’න්ති අකම්මවාදිතං පටික්ඛිපිත්වා ‘‘අත්ථි කම්ම’’න්ති කම්මවාදිතං කම්මස්සකතං දීපෙති. න සබ්බස්සෙව කම්මතො නිබ්බත්තිං, තස්මා අසාධකන්ති.

සබ්බමිදං කම්මතොතිකථාවණ්ණනා.

4. ඉන්ද්රියබද්ධකථාවණ්ණනා

786-787. ඉදානි ඉන්ද්රියබද්ධකථා නාම හොති. තත්ථ දුවිධං දුක්ඛං – ඉන්ද්රියබද්ධං, අනින්ද්රියබද්ධඤ්ච. ඉන්ද්රියබද්ධං දුක්ඛවත්ථුතාය දුක්ඛං, අනින්ද්රියබද්ධං උදයබ්බයපටිපීළනට්ඨෙන ‘‘යදනිච්චං තං දුක්ඛ’’න්ති සඞ්ගහිතත්තා දුක්ඛං. ඉමං විභාගං අග්ගහෙත්වා ‘‘යස්ස පරිඤ්ඤාය භගවති බ්රහ්මචරියං වුස්සති, තං ඉන්ද්රියබද්ධමෙව දුක්ඛං, න ඉතර’’න්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි හෙතුවාදානං, තෙසං ඉතරස්සාපි දුක්ඛභාවං දස්සෙතුං ඉන්ද්රියබද්ධඤ්ඤෙවාති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යස්මා භගවතා ‘යදනිච්චං තං දුක්ඛ’න්ති වුත්තං, තස්මා ඉන්ද්රියබද්ධෙනෙව තෙන අනිච්චෙන භවිතබ්බ’’න්ති චොදෙතුං ඉන්ද්රියබද්ධඤ්ඤෙව අනිච්චන්තිආදිමාහ. නනුඅනින්ද්රියබද්ධං අනිච්චන්ති නනු පථවීපබ්බතපාසාණාදි අනින්ද්රියබද්ධම්පි අනිච්චන්ති අත්ථො.

788. න වත්තබ්බං ඉන්ද්රියබද්ධඤ්ඤෙව දුක්ඛන්ති පඤ්හෙ ආමන්තාති පටිඤ්ඤා සකවාදිස්ස. අනින්ද්රියබද්ධඤ්හි දුක්ඛදොමනස්සානං ආරම්මණං හොති. උණ්හකාලස්මිඤ්හි අග්ගි සීතකාලෙ ච වාතො දුක්ඛස්ස ආරම්මණං, නිච්චම්පි භොගවිනාසාදයො දොමනස්සස්ස. තස්මා විනාපි අනිච්චට්ඨෙන අනින්ද්රියබද්ධං දුක්ඛන්ති වත්තබ්බං. කම්මකිලෙසෙහි පන අනිබ්බත්තත්තා දුක්ඛං අරියසච්චන්ති න වත්තබ්බං, තථා මග්ගෙන අපරිඤ්ඤෙය්යත්තා. යස්මා පන තිණකට්ඨාදිනිරොධො වා උතුබීජාදිනිරොධො වා දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං නාම න හොති, තස්මා ඉන්ද්රියබද්ධං දුක්ඛඤ්චෙව අරියසච්චඤ්ච, ඉතරං පන දුක්ඛමෙවාති ඉදං නානත්තං දස්සෙතුං පටිජානාති. යථා ඉන්ද්රියබද්ධස්සාතිආදිවචනං ඉන්ද්රියබද්ධස්ස පරිඤ්ඤාය බ්රහ්මචරියවාසං පරිඤ්ඤාතස්ස පුන අනුප්පත්තිං දීපෙති. තෙනෙවෙත්ථ සකවාදිනා පටික්ඛෙපො කතො. ‘‘යදනිච්චං තං දුක්ඛ’’න්ති වචනෙන පන සඞ්ගහිතස්ස අනින්ද්රියබද්ධස්ස දුක්ඛභාවං පටිසෙධෙතුං න සක්කාති, තස්මා අසාධකන්ති.

ඉන්ද්රියබද්ධකථාවණ්ණනා.

5. ඨපෙත්වා අරියමග්ගන්තිකථාවණ්ණනා

789-790. ඉදානි ඨපෙත්වා අරියමග්ගන්තිකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘යස්මා අරියමග්ගො ‘දුක්ඛනිරොධගාමිනිපටිපදා’ති වුත්තො, තස්මා ඨපෙත්වා අරියමග්ගං අවසෙසා සඞ්ඛාරා දුක්ඛා’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි හෙතුවාදානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යදි එවං සමුදයස්සාපි දුක්ඛභාවො ආපජ්ජතී’’ති චොදෙතුං දුක්ඛසමුදයොපීති ආහ. ඉතරො හෙතුලක්ඛණං සන්ධාය පටික්ඛිපති. පුන පුට්ඨො පවත්තපරියාපන්නභාවං සන්ධාය පටිජානාති. තීණෙවාති පඤ්හෙසු සුත්තවිරොධභයෙන පටික්ඛිපති, ලද්ධිවසෙන පටිජානාති. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

ඨපෙත්වා අරියමග්ගන්තිකථාවණ්ණනා.

6. න වත්තබ්බං සඞ්ඝො දක්ඛිණං පටිග්ගණ්හාතීතිකථාවණ්ණනා

791-792. ඉදානි න වත්තබ්බං සඞ්ඝො දක්ඛිණං පටිග්ගණ්හාතීතිකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘පරමත්ථතො මග්ගඵලානෙව සඞ්ඝො, මග්ගඵලෙහි අඤ්ඤො සඞ්ඝො නාම නත්ථි, මග්ගඵලානි ච න කිඤ්චි පටිග්ගණ්හන්ති, තස්මා න වත්තබ්බං සඞ්ඝො දක්ඛිණං පටිග්ගණ්හාතී’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි එතරහි මහාපුඤ්ඤවාදීසඞ්ඛාතානං වෙතුල්ලකානං; තෙ සන්ධාය න වත්තබ්බන්ති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යදි සඞ්ඝො න පටිග්ගණ්හෙය්ය, න නං සත්ථා ආහුනෙය්යාතිආදීහි ථොමෙය්යා’’ති චොදෙතුං නනු සඞ්ඝො ආහුනෙය්යොතිආදිමාහ. සඞ්ඝස්ස දානං දෙන්තීති ‘‘යෙ තෙ සඞ්ඝස්ස දෙන්ති, තෙ පටිග්ගාහකෙසු අසති කස්ස දදෙය්යු’’න්ති චොදනත්ථං වුත්තං. ආහුතිං ජාතවෙදො වාති සුත්තං පරසමයතො ආගතං. තත්ථ මහාමෙඝන්ති මෙඝවුට්ඨිං සන්ධාය වුත්තං. වුට්ඨිඤ්හි මෙදනී පටිග්ගණ්හාති, න මෙඝමෙව. මග්ගො පටිග්ගණ්හාතීති ‘‘මග්ගඵලානි සඞ්ඝො’’ති ලද්ධියා වදති, න ච මග්ගඵලානෙව සඞ්ඝො. මග්ගඵලපාතුභාවපරිසුද්ධෙ පන ඛන්ධෙ උපාදාය පඤ්ඤත්තා අට්ඨ පුග්ගලා සඞ්ඝො, තස්මා අසාධකමෙතන්ති.

න වත්තබ්බං සඞ්ඝො දක්ඛිණං පටිග්ගණ්හාතීතිකථාවණ්ණනා.

7. න වත්තබ්බං සඞ්ඝො දක්ඛිණං විසොධෙතීතිකථාවණ්ණනා

793-794. ඉදානි න වත්තබ්බං සඞ්ඝො දක්ඛිණං විසොධෙතීතිකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘මග්ගඵලානෙව සඞ්ඝො නාම, න ච තානි දක්ඛිණං විසොධෙතුං සක්කොන්ති, තස්මා න වත්තබ්බං සඞ්ඝො දක්ඛිණං විසොධෙතී’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි තෙසඤ්ඤෙව; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. ආහුනෙය්යොතිආදි ‘‘යදි සඞ්ඝො දක්ඛිණං විසොධෙතුං න සක්කුණෙය්ය, න නං සත්ථා එවං ථොමෙය්යා’’ති දස්සනත්ථං වුත්තං. විසොධෙතීති මහප්ඵලං කරොති. සඞ්ඝස්මිඤ්හි අප්පං දින්නං බහු හොති, බහු දින්නං බහුතරං. දක්ඛිණෙය්යාති දක්ඛිණාරහා දක්ඛිණාය අනුච්ඡවිකා, දක්ඛිණං විසොධෙතුං සමත්ථාති අත්ථො. දක්ඛිණං ආරාධෙන්තීති සම්පාදෙන්ති, අප්පමත්තිකායපි දක්ඛිණාය මහන්තං ඵලං පාපුණන්තීති අත්ථො. සෙසං හෙට්ඨා වුත්තනයමෙවාති.

න වත්තබ්බං සඞ්ඝො දක්ඛිණං විසොධෙතීතිකථාවණ්ණනා.

8. න වත්තබ්බං සඞ්ඝො භුඤ්ජතීතිකථාවණ්ණනා

795-796. ඉදානි න වත්තබ්බං සඞ්ඝො භුඤ්ජතීතිකථා නාම හොති. තත්රාපි ‘‘මග්ගඵලානෙව සඞ්ඝො නාම, න ච තානි කිඤ්චි භුඤ්ජන්ති, තස්මා න වත්තබ්බං සඞ්ඝො භුඤ්ජති, පිවති, ඛාදති, සායතී’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි තෙසංයෙව; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යදි සඞ්ඝො න භුඤ්ජෙය්ය, සඞ්ඝභත්තාදිකරණං නිරත්ථකං භවෙය්යා’’ති චොදෙතුං නනු අත්ථි කෙචි සඞ්ඝභත්තානි කරොන්තීතිආදිමාහ. ගණභොජනන්තිආදි ‘‘යදි සඞ්ඝො න භුඤ්ජෙය්ය, කස්ස ගණභොජනාදීනි සියු’’න්ති චොදනත්ථං වුත්තං. අට්ඨ පානානීති ඉදම්පි ‘‘යදි සඞ්ඝො න පිවෙය්ය, කස්සෙතානි පානානි සත්ථා අනුජානෙය්යා’’ති චොදනත්ථං වුත්තං. සෙසමිධාපි හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති.

න වත්තබ්බං සඞ්ඝො භුඤ්ජතීතිකථාවණ්ණනා.

9. න වත්තබ්බං සඞ්ඝස්ස දින්නං මහප්ඵලන්තිකථාවණ්ණනා

797-798. ඉදානි න වත්තබ්බං සඞ්ඝස්ස දින්නං මහප්ඵලන්තිකථා නාම හොති. තත්රාපි ‘‘මග්ගඵලානෙව සඞ්ඝො නාම, න ච සක්කා තෙසං කිඤ්චි දාතුං, න ච තෙහි පටිග්ගණ්හිතුං, නාපි තෙසං දානෙන කොචි උපකාරො ඉජ්ඣති, තස්මා න වත්තබ්බං සඞ්ඝස්ස දින්නං මහප්ඵල’’න්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි තෙසංයෙව; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. ආහුනෙය්යොතිආදි ‘‘යදි සඞ්ඝස්ස දින්නං මහප්ඵලං න භවෙය්ය, න නං සත්ථා එවං ථොමෙය්යා’’ති දස්සනත්ථං වුත්තං. සෙසං යථාපාළිමෙව නිය්යාතීති.

න වත්තබ්බං සඞ්ඝස්ස දින්නං මහප්ඵලන්තිකථාවණ්ණනා.

10. න වත්තබ්බං බුද්ධස්ස දින්නං මහප්ඵලන්තිකථාවණ්ණනා

799. ඉදානි න වත්තබ්බං බුද්ධස්ස දින්නං මහප්ඵලන්තිකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘බුද්ධො භගවා න කිඤ්චි පරිභුඤ්ජති, ලොකානුවත්තනත්ථං පන පරිභුඤ්ජමානං විය අත්තානං දස්සෙති, තස්මා නිරුපකාරත්තා න වත්තබ්බං තස්මිං දින්නං මහප්ඵල’’න්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි තෙසංයෙව; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. ද්විපදානං අග්ගොතිආදි ‘‘මනුස්සදුස්සීලෙපි දානං සහස්සගුණං හොති, කිමඞ්ගං පන එවරූපෙ අග්ගපුග්ගලෙ’’ති දස්සනත්ථං වුත්තං. සෙසමෙත්ථ යථාපාළිමෙව නිය්යාතීති.

න වත්තබ්බං බුද්ධස්ස දින්නං මහප්ඵලන්තිකථාවණ්ණනා.

11. දක්ඛිණාවිසුද්ධිකථාවණ්ණනා

800-801. ඉදානි දක්ඛිණාවිසුද්ධිකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘යදි පටිග්ගාහකතො දක්ඛිණා විසුජ්ඣෙය්ය, මහප්ඵලා භවෙය්ය. දායකෙන දානං දින්නං, පටිග්ගාහකෙන විපාකො නිබ්බත්තිතොති අඤ්ඤො අඤ්ඤස්ස කාරකො භවෙය්ය, පරංකතං සුඛදුක්ඛං ආපජ්ජෙය්ය, අඤ්ඤො කරෙය්ය, අඤ්ඤො පටිසංවෙදෙය්ය. තස්මා දායකතොව දානං විසුජ්ඣති, නො පටිග්ගාහකතො, දායකස්සෙව චිත්තවිසුද්ධි විපාකදායිකා හොතී’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි උත්තරාපථකානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. ආහුනෙය්යාතිආදි ‘‘යදි පටිග්ගාහකතො දානං න විසුජ්ඣෙය්ය, කිමස්ස ආහුනෙය්යාදිභාවො කරෙය්යා’’ති දස්සනත්ථං වුත්තං. අඤ්ඤො අඤ්ඤස්ස කාරකොති යදි දායකස්ස දානචෙතනා පටිග්ගාහකෙන කතා භවෙය්ය, යුත්තරූපං සියා. තස්ස පන දානචෙතනා පරිසුද්ධා පටිග්ගාහකසඞ්ඛාතං වත්ථුං පටිච්ච මහාවිපාකට්ඨෙන විසුජ්ඣති, තස්මා අචොදනා එසා ‘‘පටිග්ගාහකතො දානං විසුජ්ඣතී’’ති.

දක්ඛිණාවිසුද්ධිකථාවණ්ණනා.

සත්තරසමො වග්ගො.