📜

19. එකූනවීසතිමවග්ගො

1. කිලෙසපජහනකථාවණ්ණනා

828-831. ඉදානි ¶ කිලෙසපජහනකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘යස්මා කිලෙසපහානං නාම අත්ථි, පහීනකිලෙසස්ස ච අතීතාපි කිලෙසා පහීනාව හොන්ති, අනාගතාපි, පච්චුප්පන්නාපි, තස්මා අතීතෙපි කිලෙසෙ පජහති, අනාගතෙපි, පච්චුප්පන්නෙපී’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි එකච්චානං උත්තරාපථකානං; තෙ සන්ධාය අතීතෙතිආදිපුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස ¶ . සෙසං යථාපාළිමෙව නිය්යාති. නත්ථි කිලෙසෙ ජහතීති ඉමස්මිං පන පරවාදිස්ස පඤ්හෙ යස්මා කචවරං පජහන්තස්ස කචවරෙ ඡඩ්ඩනවායාමො විය කිලෙසෙ පජහන්තස්ස න අතීතාදිභෙදෙසු කිලෙසෙසු වායාමො අත්ථි, නිබ්බානාරම්මණෙ පන අරියමග්ගෙ පවත්තිතෙ කිලෙසා අනුප්පන්නායෙව නුප්පජ්ජන්තීති පහීනා නාම හොන්ති, තස්මා න හෙවන්ති පටික්ඛිපති. තෙන හි අතීතෙ කිලෙසෙ පජහතීතිආදි පන යස්මා ‘‘නත්ථි කිලෙසපජහනා’’ති න වත්තබ්බං, තස්මා අතීතාදිභෙදෙ පජහතීති ඡලෙන වුත්තං.

කිලෙසපජහනකථාවණ්ණනා.

2. සුඤ්ඤතකථාවණ්ණනා

832. ඉදානි ¶ සුඤ්ඤතකථා නාම හොති. තත්ථ සුඤ්ඤතාති ද්වෙ සුඤ්ඤතා ඛන්ධානඤ්ච අනත්තලක්ඛණං නිබ්බානඤ්ච. තෙසු අනත්තලක්ඛණං ¶ තාව එකච්චං එකෙන පරියායෙන සියා සඞ්ඛාරක්ඛන්ධපරියාපන්නං, නිබ්බානං, අපරියාපන්නමෙව. ඉමං පන විභාගං අග්ගහෙත්වා ‘‘සුඤ්ඤතා සඞ්ඛාරක්ඛන්ධපරියාපන්නා’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං, තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අනිමිත්තන්ති සබ්බනිමිත්තරහිතං නිබ්බානං. ‘‘අප්පණිහිතො’’තිපි තස්සෙව නාමං. කස්මා පනෙතං ආභතන්ති? අවිභජ්ජවාදීවාදෙ දොසාරොපනත්ථං. යස්ස හි අවිභජිත්වා ‘‘එකදෙසෙනෙව සුඤ්ඤතා සඞ්ඛාරක්ඛන්ධපරියාපන්නා’’ති ලද්ධි, තස්ස නිබ්බානම්පි සඞ්ඛාරක්ඛන්ධපරියාපන්නන්ති ආපජ්ජති. ඉමස්ස දොසස්සාරොපනත්ථං ‘‘අනිමිත්තං අප්පණිහිත’’න්ති ආභතං. ඉතරො තස්ස පරියාපන්නභාවං අනිච්ඡන්තො පටික්ඛිපති. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො න අනිච්චොතිආදි නිබ්බානසඞ්ඛාතාය සුඤ්ඤතාය අනිච්චභාවාපත්තිදොසදස්සනත්ථං වුත්තං.

833. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධස්ස සුඤ්ඤතාති ‘‘යදි අඤ්ඤස්ස ඛන්ධස්ස සුඤ්ඤතා අඤ්ඤක්ඛන්ධපරියාපන්නා, සඞ්ඛාරක්ඛන්ධසුඤ්ඤතායපි සෙසක්ඛන්ධපරියාපන්නාය භවිතබ්බ’’න්ති චොදනත්ථං වුත්තං. සඞ්ඛාරක්ඛන්ධස්ස සුඤ්ඤතා න වත්තබ්බාතිආදි ‘‘යදි සඞ්ඛාරක්ඛන්ධසුඤ්ඤතා සෙසක්ඛන්ධපරියාපන්නා ¶ න හොති, සෙසක්ඛන්ධසුඤ්ඤතාපි සඞ්ඛාරක්ඛන්ධපරියාපන්නා න හොතී’’ති පටිලොමදස්සනත්ථං වුත්තං.

834. සුඤ්ඤමිදං, භික්ඛවෙ, සඞ්ඛාරාති සුත්තං පරසමයතො ආභතං. තත්ථ සඞ්ඛාරාති ‘‘සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා’’ති ආගතට්ඨානෙ විය පඤ්චක්ඛන්ධා, තෙ ච අත්තත්තනියසුඤ්ඤත්තා සුඤ්ඤතාති සාසනාවචරං හොති, න විරුජ්ඣති, තස්මා අනුඤ්ඤාතං. යස්මා පනෙතං න සුඤ්ඤතාය සඞ්ඛාරක්ඛන්ධපරියාපන්නභාවං දීපෙති, තස්මා අසාධකන්ති.

සුඤ්ඤතකථාවණ්ණනා.

3. සාමඤ්ඤඵලකථාවණ්ණනා

835-836. ඉදානි සාමඤ්ඤඵලකථා නාම හොති. තත්ථ මග්ගවීථියම්පි ඵලසමාපත්තිවීථියම්පි අරියමග්ගස්ස විපාකචිත්තං ¶ සාමඤ්ඤඵලං නාමාති ¶ සකසමයෙ සන්නිට්ඨානං. යෙසං පන තථා අග්ගහෙත්වා ‘‘කිලෙසපහානඤ්චෙව ඵලුප්පත්ති ච සාමඤ්ඤඵලං, තස්මා අසඞ්ඛත’’න්ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි පුබ්බසෙලියානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා යථා පාළිමෙව නිය්යාතීති.

සාමඤ්ඤඵලකථාවණ්ණනා.

4. පත්තිකථාවණ්ණනා

837-840. ඉදානි පත්තිකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘යං යං පටිලබ්භති, තස්ස තස්ස පටිලාභො පත්ති නාම. සා ච අසඞ්ඛතා’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි පුබ්බසෙලියානඤ්ඤෙව; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමිධාපි හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා යථාපාළිමෙව නිය්යාතීති ¶ . න වත්තබ්බන්තිආදි යාය ලද්ධියා පත්ති අසඞ්ඛතාති මඤ්ඤති, තං පකාසෙතුං වුත්තං. තත්ථ සකවාදී ‘‘න හෙවං වත්තබ්බෙ’’ති පටික්ඛිපන්තො කෙවලං පත්තියා රූපාදිභාවං න සම්පටිච්ඡති. න හි පත්ති නාම කොචි ධම්මො අත්ථි, න පන අසඞ්ඛතභාවං අනුජානාති. ඉතරො පන පටික්ඛෙපමත්තෙනෙව අසඞ්ඛතාති ලද්ධිං පතිට්ඨපෙති, සා අයොනිසො පතිට්ඨාපිතත්තා අප්පතිට්ඨිතායෙවාති.

පත්තිකථාවණ්ණනා.

5. තථතාකථාවණ්ණනා

841-843. ඉදානි තථතාකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං ‘‘රූපාදීනං සබ්බධම්මානං රූපාදිසභාවතාසඞ්ඛාතා තථතා නාම අත්ථි, සා ච සඞ්ඛතෙසු රූපාදීසු අපරියාපන්නත්තා අසඞ්ඛතා’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි එකච්චානං උත්තරාපථකානං, තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස ¶ , පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමිධාපි හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා පාකටමෙවාති.

තථතාකථාවණ්ණනා.

6. කුසලකථාවණ්ණනා

844-846. ඉදානි ¶ කුසලකථා නාම හොති. තත්ථ අනවජ්ජම්පි කුසලං ඉට්ඨපාකම්පි. අනවජ්ජං නාම කිලෙසවිප්පයුත්තං. අයං නයො ඨපෙත්වා අකුසලං සබ්බධම්මෙ භජති. ඉට්ඨවිපාකං නාම ආයතිං උපපත්තිපවත්තෙසු ඉට්ඨඵලනිප්ඵාදකං පුඤ්ඤං. අයං නයො කුසලත්තිකෙ ආදිපදමෙව භජති. යෙසං පන ඉමං විභාගං අග්ගහෙත්වා අනවජ්ජභාවමත්තෙනෙව නිබ්බානං කුසලන්ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං, තෙසං ඉට්ඨවිපාකට්ඨෙන නිබ්බානස්ස කුසලතාභාවං දීපෙතුං ¶ පුච්ඡා සකවාදිස්ස, අත්තනො ලද්ධිවසෙන පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමිධාපි හෙට්ඨා වුත්තනයත්තා උත්තානත්ථමෙවාති.

කුසලකථාවණ්ණනා.

7. අච්චන්තනියාමකථාවණ්ණනා

847. ඉදානි අච්චන්තනියාමකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං ‘‘සකිං නිමුග්ගො නිමුග්ගොව හොතී’’ති (අ. නි. 7.15) සුත්තං නිස්සාය ‘‘අත්ථි පුථුජ්ජනස්ස අච්චන්තනියාමතා’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි එකච්චානං උත්තරාපථකානං, තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. මාතුඝාතකොතිආදි ‘‘නියතමිච්ඡාදිට්ඨිකස්ස ච මාතුඝාතකාදීනඤ්ච සමානෙ මිච්ඡත්තනියාමෙ මාතුඝාතකාදීහිපි තෙ අච්චන්තනියතෙහි භවිතබ්බ’’න්ති චොදනත්ථං වුත්තං. ඉතරො ‘‘නියතමිච්ඡාදිට්ඨිකො සංසාරඛාණුකො භවන්තරෙපි නියතොව ඉමෙ පන එකස්මිඤ්ඤෙව අත්තභාවෙ’’ති ලද්ධියා න හෙවන්ති පටික්ඛිපති ¶ .

848. විචිකිච්ඡා උප්පජ්ජෙය්යාති ‘‘අයං නියතො වා නො වා’’ති එවං උප්පජ්ජෙය්යාති පුච්ඡති. ඉතරො අනුප්පත්තිකාරණං අපස්සන්තො පටිජානාති. නුප්පජ්ජෙය්යාති පුට්ඨො පන යං දිට්ඨිං ආසෙවන්තො නියාමං ඔක්කන්තො, තත්ථ අනුප්පත්තිං සන්ධාය පටිජානාති. තතො පහීනාති පුට්ඨො මග්ගෙන අප්පහීනත්තා පටික්ඛිපති, තං දිට්ඨිං ආරබ්භ අසමුදාචාරතො පටිජානාති. අථ නං යස්මා පහානං නාම විනා අරියමග්ගෙන නත්ථි, තස්මා තස්ස වසෙන චොදෙතුං සොතාපත්තිමග්ගෙනාතිආදිමාහ. සො එකමග්ගෙනාපි අප්පහීනත්තා ¶ පටික්ඛිපති. පුන කතමෙනාති පුට්ඨො මිච්ඡාමග්ගං සන්ධාය අකුසලෙනාතිආදිමාහ.

849. උච්ඡෙදදිට්ඨි උප්පජ්ජෙය්යාති දුතියනියාමුප්පත්තිං පුච්ඡති. ඉතරො යස්මා ‘‘යෙපි තෙ ඔක්කලා වයභිඤ්ඤා නත්ථිකවාදා අකිරියවාදා අහෙතුකවාදා’’ති (ම. නි. 3.143) වචනතො තිස්සොපි නියතමිච්ඡාදිට්ඨියො එකස්ස උප්පජ්ජන්ති, තස්මා පටිජානාති.

850. අථ ¶ නං ‘‘න ච නාම සො අච්චන්තනියාමො’’ති චොදෙතුං හඤ්චීතිආදිමාහ. අච්චන්තනියතස්ස හි දුතියනියාමො නිරත්ථකො. නුප්පජ්ජෙය්යාති පඤ්හෙ යං සස්සතදිට්ඨියා සස්සතන්ති ගහිතං, තදෙව උච්ඡිජ්ජිස්සතීති ගහෙත්වා අනුප්පත්තිං සන්ධාය පටිජානාති. පහීනාති පුට්ඨො මග්ගෙන අප්පහීනත්තා පටික්ඛිපති, වුත්තනයෙන අනුප්පජ්ජනතො පටිජානාති. සස්සතදිට්ඨි උප්පජ්ජෙය්යාතිආදීසුපි එසෙව නයො. සෙසං විචිකිච්ඡාවාරෙ වුත්තනයමෙව.

851-852. න වත්තබ්බන්ති පුච්ඡා පරවාදිස්ස, සුත්තස්ස අත්ථිතාය පටිඤ්ඤා සකවාදිස්ස. න පන සො භවන්තරෙපි නිමුග්ගොව. ඉමස්මිඤ්ඤෙව හි භවෙ අභබ්බො සො තං දිට්ඨිං පජහිතුන්ති අයමෙත්ථ අධිප්පායො, තස්මා අසාධකමෙතන්ති. සබ්බකාලං උම්මුජ්ජිත්වා නිමුජ්ජතීතිආදි වචනමත්තෙ අභිනිවෙසං අකත්වා අත්ථො පරියෙසිතබ්බොති දස්සනත්ථං වුත්තන්ති.

අච්චන්තනියාමකථාවණ්ණනා.

8. ඉන්ද්රියකථාවණ්ණනා

853-856. ඉදානි ඉන්ද්රියකථා නාම හොති. තත්ථ ලොකියා සද්ධා සද්ධා ¶ එව නාම, න සද්ධින්ද්රියං. තථා ලොකියං වීරියං…පෙ… සති… සමාධි… පඤ්ඤා පඤ්ඤායෙව නාම, න පඤ්ඤින්ද්රියන්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි හෙතුවාදානඤ්චෙව මහිසාසකානඤ්ච; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස ¶ . නත්ථි ලොකියා සද්ධාතිආදි යස්මා ලොකියාපි සද්ධාදයොව ධම්මා අධිපතියට්ඨෙන ඉන්ද්රියං, න සද්ධාදීහි අඤ්ඤං සද්ධින්ද්රියාදි නාම අත්ථි, තස්මා ලොකියානම්පි සද්ධාදීනඤ්ඤෙව සද්ධින්ද්රියාදිභාවදස්සනත්ථං වුත්තං. අත්ථි ලොකියො මනොතිආදි යථා තෙ ලොකියාපි මනාදයො ධම්මා මනින්ද්රියාදීනි, එවං ලොකියා සද්ධාදයොපි සද්ධින්ද්රියානීති උපමාය තස්සත්ථස්ස විභාවනත්ථං වුත්තං. සෙසමෙත්ථ යථාපාළිමෙව නිය්යාතීති.

ඉන්ද්රියකථාවණ්ණනා.

එකූනවීසතිමො වග්ගො.