📜

20. වීසතිමවග්ගො

1. අසඤ්චිච්චකථාවණ්ණනා

857-862. ඉදානි අසඤ්චිච්චකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘ආනන්තරියවත්ථූනි නාම ගරූනි භාරියානි, තස්මා අසඤ්චිච්චාපි තෙසු වත්ථූසු විකොපිතෙසු ආනන්තරිකො හොතී’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි එකච්චානං උත්තරාපථකානං; තෙ සන්ධාය අසඤ්චිච්චාති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, ලද්ධිවසෙන පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යස්මා ආනන්තරියකම්මං නාම කම්මපථප්පත්තං. යදි ච අසඤ්චිච්ච කම්මපථභෙදො සියා, අවසෙසා පාණාතිපාතාදයොපි අසඤ්චිච්ච භවෙය්යු’’න්ති චොදනත්ථං අසඤ්චිච්චපාණං හන්ත්වාතිආදිමාහ. ඉතරො තථාරූපාය ලද්ධියා අභාවෙන පටික්ඛිපති. සෙසං යථාපාළිමෙව නිය්යාති. න වත්තබ්බං මාතුඝාතකොති පුච්ඡා පරවාදිස්ස, රොගපටිකාරාදිකාලෙ අසඤ්චිච්ච ඝාතං සන්ධාය පටිඤ්ඤා සකවාදිස්ස. නනු මාතා ජීවිතා වොරොපිතාති පඤ්හෙපි අසඤ්චිච්ච වොරොපිතං සන්ධාය පටිඤ්ඤා සකවාදිස්සෙව. එවං අධිප්පායං පන අග්ගහෙත්වා හඤ්චීති ලද්ධිපතිට්ඨාපනං ඉතරස්ස. තං අයොනිසො පතිට්ඨාපිතත්තා අප්පතිට්ඨිතමෙව. පිතුඝාතකාදීසුපි එසෙව නයො. සඞ්ඝභෙදකෙ පන ධම්මසඤ්ඤිං සන්ධාය සඞ්ඝභෙදො ආනන්තරිකොති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, ‘‘සඞ්ඝං සමග්ගං භෙත්වාන, කප්පං නිරයම්හි පච්චතී’’ති වචනං අයොනිසො ගහෙත්වා පටිඤ්ඤා පරවාදිස්ස. පුන සබ්බෙති පුට්ඨො සකපක්ඛෙ ධම්මසඤ්ඤිං සන්ධාය පටික්ඛිපති, පරපක්ඛෙ ධම්මසඤ්ඤිං සන්ධාය පටිජානාති. ධම්මසඤ්ඤීති පඤ්හද්වයෙපි එසෙව නයො. නනු වුත්තං භගවතාති සුත්තං එකන්තෙනෙව ධම්මවාදිස්ස ආනන්තරිකභාවදස්සනත්ථං වුත්තං. ආපායිකො නෙරයිකොති ගාථායපි අධම්මවාදීයෙව අධිප්පෙතො. ඉතරො පන අධිප්පායං අග්ගහෙත්වා ලද්ධිං පතිට්ඨපෙති. සා අයොනිසො පතිට්ඨාපිතත්තා අප්පතිට්ඨිතායෙවාති.

අසඤ්චිච්චකථාවණ්ණනා.

2. ඤාණකථාවණ්ණනා

863-865. ඉදානි ඤාණකථා නාම හොති. තත්ථ දුවිධං ඤාණං – ලොකියඤ්ච ලොකුත්තරඤ්ච. ලොකියං සමාපත්තිඤාණම්පි හොති දානාදිවසෙන පවත්තං කම්මස්සකතඤාණම්පි; ලොකුත්තරං සච්චපරිච්ඡෙදකං මග්ගඤාණම්පි ඵලඤාණම්පි. ඉමං පන විභාගං අකත්වා ‘‘සච්චපරිච්ඡෙදකමෙව ඤාණං න ඉතරං, තස්මා නත්ථි පුථුජ්ජනස්ස ඤාණ’’න්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි හෙතුවාදානං, තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. පඤ්ඤාතිආදි ඤාණවෙවචනදස්සනත්ථං වුත්තං. තෙනෙතං දීපෙති – යදි තස්ස ඤාණං නත්ථි, පඤ්ඤාදයොපි නත්ථි. අථ පඤ්ඤාදයො අත්ථි, ඤාණම්පි අත්ථි. කස්මා? පඤ්ඤාදීනං ඤාණතො අනඤ්ඤත්තාති. පඨමං ඣානන්තිආදි සමාපත්තිඤාණස්ස දස්සනත්ථං වුත්තං. දානං දදෙය්යාතිආදි කම්මස්සකතඤාණස්ස. දුක්ඛං පරිජානාතීති ලොකුත්තරමග්ගඤාණමෙව දීපෙති, න ච ලොකුත්තරමෙව ඤාණන්ති.

ඤාණකථාවණ්ණනා.

3. නිරයපාලකථාවණ්ණනා

866. ඉදානි නිරයපාලකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘නිරයෙ නෙරයිකකම්මානෙව නිරයපාලරූපවසෙන වධෙන්ති, නත්ථි නිරයපාලා නාම සත්තා’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යදි තත්ථ නිරයපාලා න සියුං, කම්මකාරණාපි න භවෙය්යුං. කාරණිකෙසු හි සති කාරණා’’ති චොදෙතුං නත්ථි නිරයෙසූතිආදිමාහ.

867-868. අත්ථි මනුස්සෙසූති පච්චක්ඛෙන ඤාපනත්ථං. යථා හි මනුස්සෙසු සති කාරණිකෙසු කාරණා, එවං තත්ථාපීති අයමෙත්ථ අධිප්පායො. අත්ථි නිරයෙසූති පුච්ඡා පරවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. න වෙස්සභූ නොපි ච පෙත්තිරාජාති පරවාදිනා සකසමයතො සුත්තං ආභතං. තං පන සාසනාවචරිකන්ති සකවාදිනා අනුඤ්ඤාතං. තත්ථ වෙස්සභූති එකො දෙවො. පෙත්තිරාජාති පෙත්තිවිසයෙ පෙතමහිද්ධිකො. සොමාදයො පාකටා එව. ඉදං වුත්තං හොති – අත්තනො කම්මෙහි ඉතො පණුන්නං පරලොකං පත්තං පුරිසං න එතෙ වෙස්සභූආදයො හනන්ති. යෙහි පන සො කම්මෙහි තත්ථ පණුන්නො, තානි සකානි කම්මානියෙව නං තත්ථ හනන්තීති කම්මස්සකතං දීපෙති, න නිරයපාලානං අභාවං. සකවාදිනා පන තමෙනං, භික්ඛවෙති ආභතානි සුත්තපදානි නීතත්ථානෙවාති.

නිරයපාලකථාවණ්ණනා.

4. තිරච්ඡානකථාවණ්ණනා

869-871. ඉදානි තිරච්ඡානකථා නාම හොති. තත්ථ දෙවෙසු එරාවණාදයො දෙවපුත්තා හත්ථිවණ්ණං අස්සවණ්ණං විකුබ්බන්ති, නත්ථි තත්ථ තිරච්ඡානගතා. යෙසං පන තිරච්ඡානවණ්ණිනො දෙවපුත්තෙ දිස්වා ‘‘අත්ථි දෙවෙසු තිරච්ඡානගතා’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං ; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘යදි දෙවයොනියං තිරච්ඡානගතා සියුං, තිරච්ඡානයොනියම්පි දෙවා සියු’’න්ති චොදෙතුං අත්ථි තිරච්ඡානගතෙසූතිආදිමාහ. කීටාතිආදි යෙසං සො අභාවං ඉච්ඡති, තෙ දස්සෙතුං වුත්තං. එරාවණොති පඤ්හෙ තස්ස අත්ථිතාය පටිඤ්ඤා සකවාදිස්ස , න තිරච්ඡානගතස්ස. හත්ථිබන්ධාතිආදි ‘‘යදි තත්ථ හත්ථිආදයො සියුං, හත්ථිබන්ධාදයොපි සියු’’න්ති චොදනත්ථං වුත්තං. තත්ථ යාවසිකාති යවස්ස දායකා. කාරණිකාති හත්ථාචරියාදයො, යෙහි තෙ නානාවිධං කාරණං කරෙය්යුං. භත්තකාරකාති හත්ථිආදීනං භත්තරන්ධකා. න හෙවන්ති තථා අනිච්ඡන්තො පටික්ඛිපතීති.

තිරච්ඡානකථාවණ්ණනා.

5. මග්ගකථාවණ්ණනා

872-875. ඉදානි මග්ගකථා නාම හොති. තත්ථ යෙසං ‘‘පුබ්බෙව ඛො පනස්ස කායකම්මං වචීකම්මං ආජීවො සුපරිසුද්ධො හොතී’’ති (අ. නි. 3.431) ඉදඤ්චෙව සුත්තං සම්මාවාචාකම්මන්තාජීවානඤ්ච චිත්තවිප්පයුත්තතං නිස්සාය ‘‘නිප්පරියායෙන පඤ්චඞ්ගිකොව මග්ගො’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහිසාසකානං, තෙ සන්ධාය පඤ්චඞ්ගිකොති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සම්මාවාචා මග්ගඞ්ගං, සා ච න මග්ගොතිආදි පරසමයවසෙන වුත්තං. පරසමයස්මිඤ්හි සම්මාවාචාදයො මග්ගඞ්ගන්ති ආගතා. රූපත්තා පන මග්ගො න හොතීති වණ්ණිතා. සම්මාදිට්ඨි මග්ගඞ්ගන්තිආදි මග්ගඞ්ගස්ස අමග්ගතා නාම නත්ථීති දස්සනත්ථං වුත්තං. පුබ්බෙව ඛො පනස්සාති සුත්තෙ පරිසුද්ධසීලස්ස මග්ගභාවනා නාම හොති, න ඉතරස්සාති ආගමනියපටිපදාය විසුද්ධිභාවදස්සනත්ථං ‘‘කායකම්මං වචීකම්මං ආජීවො සුපරිසුද්ධො හොතී’’ති වුත්තං, න ඉමෙහි විනා පඤ්චඞ්ගිකභාවදස්සනත්ථං. තෙනෙවාහ ‘‘එවමස්සායං අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡතී’’ති. සකවාදිනා ආභතසුත්තං නීතත්ථමෙවාති.

මග්ගකථාවණ්ණනා.

6. ඤාණකථාවණ්ණනා

876-877. ඉදානි ඤාණකථා නාම හොති. තත්ථ ධම්මචක්කප්පවත්තනෙ ද්වාදසාකාරඤාණං සන්ධාය ‘‘ද්වාදසවත්ථුකං ඤාණං ලොකුත්තර’’න්ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි පුබ්බසෙලියානං, තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘සචෙ තං ද්වාදසවත්ථුකං, ද්වාදසහි මග්ගඤාණෙහි භවිතබ්බ’’න්ති චොදෙතුං ද්වාදසාතිආදිමාහ. ඉතරො මග්ගස්ස එකත්තං සන්ධාය පටික්ඛිපති, එකෙකස්මිං සච්චෙ සච්චඤාණකිච්චඤාණකතඤාණානං වසෙන ඤාණනානත්තං සන්ධාය පටිජානාති. ද්වාදස සොතාපත්තිමග්ගාතිආදීසුපි එසෙව නයො. නනු වුත්තං භගවතාති සුත්තං සද්ධිං පුබ්බභාගපරභාගෙහි ඤාණනානත්තං දීපෙති, න අරියමග්ගස්ස ද්වාදස ඤාණතං. තස්මා අසාධකන්ති.

ඤාණකථාවණ්ණනා.

වීසතිමො වග්ගො.

චතුත්ථපණ්ණාසකො සමත්තො.