📜

21. එකවීසතිමවග්ගො

1. සාසනකථාවණ්ණනා

878. ඉදානි ¶ ¶ සාසනකථා නාම හොති. තත්ථ තිස්සො සඞ්ගීතියො සන්ධාය ‘‘සාසනං නවං කත’’න්ති ච ‘‘අත්ථි කොචි තථාගතස්ස සාසනං නවං කරොතී’’ති ච ‘‘ලබ්භා තථාගතස්ස සාසනං නවං කාතු’’න්ති ච යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි එකච්චානං උත්තරාපථකානං; තෙ සන්ධාය තීසුපි කථාසු පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සතිපට්ඨානාතිආදි සාසනං නාම සතිපට්ඨානාදයො චෙව අරියධම්මා, කුසලාදීනඤ්ච දෙසනා. තත්ථ යෙසං භගවතා දෙසිතා සතිපට්ඨානාදයො, ඨපෙත්වා තෙ අඤ්ඤෙසං වා සතිපට්ඨානාදීනං කරණෙන අකුසලාදීනං වා කුසලාදිභාවකරණෙන සාසනං නවංකතං නාම භවෙය්ය, කිං තං එවං කතං කෙනචි, අත්ථි වා කොචි එවං කරොති, ලබ්භා වා එවං කාතුන්ති තීසුපි පුච්ඡාසු චොදනත්ථං වුත්තං. සෙසං සබ්බත්ථ යථාපාළිමෙව නිය්යාතීති.

සාසනකථාවණ්ණනා.

2. අවිවිත්තකථාවණ්ණනා

879-880. ඉදානි ¶ අවිවිත්තකථා නාම හොති. තත්ථ යස්ස පුග්ගලස්ස යො ධම්මො පච්චුප්පන්නො, සො තෙන අවිවිත්තො නාමාති ඉදං සකසමයෙ සන්නිට්ඨානං. යස්මා පන පුථුජ්ජනෙන තෙධාතුකා ධම්මා අපරිඤ්ඤාතා, තස්මා සො එකක්ඛණෙයෙව සබ්බෙහිපි තෙධාතුකෙහි ධම්මෙහි අවිවිත්තොති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි තෙසඤ්ඤෙව, තෙ ¶ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. ඵස්සෙහීතිආදි සබ්බෙසං ඵස්සාදීනං එකක්ඛණෙ පවත්තිදොසදස්සනත්ථං වුත්තං. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

අවිවිත්තකථාවණ්ණනා.

3. සඤ්ඤොජනකථාවණ්ණනා

881-882. ඉදානි ¶ සඤ්ඤොජනකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා අරහා සබ්බං බුද්ධවිසයං න ජානාති, තස්මා තස්ස තත්ථ අවිජ්ජාවිචිකිච්ඡාහි අප්පහීනාහි භවිතබ්බන්ති සඤ්ඤාය ‘‘අත්ථි කිඤ්චි සඤ්ඤොජනං අප්පහාය අරහත්තප්පත්තී’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසඞ්ඝිකානං, තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අත්ථි කිඤ්චි සක්කායදිට්ඨීතිආදි අරහතො සබ්බසංයොජනප්පහානදස්සනත්ථං වුත්තං. සබ්බං බුද්ධවිසයන්ති පඤ්හද්වයෙ අරහතො සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණාභාවෙන පටිසෙධො කතො, න අවිජ්ජාවිචිකිච්ඡානං අප්පහානෙන. ඉතරො පන තෙසං අප්පහීනතං සන්ධාය තෙන හීති ලද්ධිං පතිට්ඨපෙති. සා අයොනිසො පතිට්ඨාපිතත්තා අප්පතිට්ඨිතාව හොතීති.

සඤ්ඤොජනකථාවණ්ණනා.

4. ඉද්ධිකථාවණ්ණනා

883-884. ඉදානි ඉද්ධිකථා නාම හොති. තත්ථ ඉද්ධි නාමෙසා කත්ථචි ඉජ්ඣති, කත්ථචි න ඉජ්ඣති, අනිච්චාදීනං නිච්චාදිකරණෙ එකන්තෙනෙව න ඉජ්ඣති. සභාගසන්තතිං පන පරිවත්තෙත්වා විසභාගසන්තතිකරණෙ වා සභාගසන්තතිවසෙනෙව ¶ චිරතරප්පවත්තනෙ වා යෙසං අත්ථාය කරියති, තෙසං පුඤ්ඤාදීනි කාරණානි නිස්සාය කත්ථචි ඉජ්ඣති, භික්ඛූනං අත්ථාය පානීයස්ස සප්පිඛීරාදිකරණෙ විය මහාධාතුනිධානෙ දීපාදීනං චිරසන්තානප්පවත්තනෙ විය චාති ඉදං සකසමයෙ සන්නිට්ඨානං. යං ¶ පන ආයස්මා පිලින්දවච්ඡො රඤ්ඤො පාසාදං සුවණ්ණන්ත්වෙව අධිමුච්චි, තං නිස්සාය යෙසං ‘‘අත්ථි අධිප්පායඉද්ධී’’ති ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය අත්ථි අධිප්පායඉද්ධීති පුච්ඡා සකවාදිස්ස. තත්ථ අධිප්පායඉද්ධීති අධිප්පායඉද්ධි, යථාධිප්පායං ඉජ්ඣනඉද්ධීති අත්ථො. ආමන්තාති ලද්ධිමත්තෙ ඨත්වා පටිඤ්ඤා පරවාදිස්ස. අථ නං අනිච්චාදීනං නිච්චාදිතාය අනුයුඤ්ජිතුං නිච්චපණ්ණා රුක්ඛා හොන්තූතිආදිමාහ. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙව. ලද්ධිපතිට්ඨාපනෙ සුවණ්ණො ච පනාසීති රඤ්ඤො පුඤ්ඤූපනිස්සයෙන ආසි, න කෙවලං ථෙරස්ස අධිප්පායෙනෙව. තස්මා අසාධකමෙතන්ති.

ඉද්ධිකථාවණ්ණනා.

5. බුද්ධකථාවණ්ණනා

885. ඉදානි ¶ බුද්ධකථා නාම හොති. තත්ථ ඨපෙත්වා තස්මිං තස්මිං කාලෙ සරීරවෙමත්තතං ආයුවෙමත්තතං පභාවෙමත්තතඤ්ච සෙසෙහි බුද්ධධම්මෙහි බුද්ධානං බුද්ධෙහි හීනාතිරෙකතා නාම නත්ථි. යෙසං පන අවිසෙසෙනෙව අත්ථීති ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය අත්ථි බුද්ධානන්ති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං බුද්ධධම්මෙහි අනුයුඤ්ජිතුං සතිපට්ඨානතොතිආදිමාහ. ඉතරො තෙසං වසෙන හීනාතිරෙකතං අපස්සන්තො පටික්ඛිපතියෙවාති.

බුද්ධකථාවණ්ණනා.

6. සබ්බදිසාකථාවණ්ණනා

886. ඉදානි සබ්බදිසාකථා නාම හොති. තත්ථ චතූසු දිසාසු හෙට්ඨා ¶ උපරීති සමන්තතො ලොකධාතුසන්නිවාසං, සබ්බලොකධාතූසු ච ¶ බුද්ධා අත්ථීති අත්තනො විකප්පසිප්පං උප්පාදෙත්වා ‘‘සබ්බදිසාසු බුද්ධා තිට්ඨන්තී’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි මහාසඞ්ඝිකානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. පුරත්ථිමායාති පුට්ඨො සක්යමුනිං සන්ධාය පටික්ඛිපති. පුන පුට්ඨො ලද්ධිවසෙන අඤ්ඤලොකධාතුයං ඨිතං සන්ධාය පටිජානාති. කින්නාමො සො භගවාතිආදි ‘‘සචෙ ත්වං ජානාසි, නාමාදිවසෙන නං කථෙහී’’ති චොදනත්ථං වුත්තං. ඉමිනා උපායෙන සබ්බත්ථ අත්ථො වෙදිතබ්බොති.

සබ්බදිසාකථාවණ්ණනා.

7. ධම්මකථාවණ්ණනා

887-888. ඉදානි ධම්මකථා නාම හොති. තත්ථ යස්මා රූපාදයො රූපාදිසභාවෙන නියතා ¶ න තං සභාවං විජහන්ති, තස්මා සබ්බධම්මා නියතාති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානඤ්චෙව එකච්චානඤ්ච උත්තරාපථකානං; තෙ සන්ධාය සබ්බෙ ධම්මාති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘සචෙ තෙ නියතා, මිච්ඡත්තනියතා වා සියුං සම්මත්තනියතා වා, ඉතො අඤ්ඤො නියාමො නාම නත්ථී’’ති චොදෙතුං මිච්ඡත්තනියතාතිආදිමාහ. තත්ථ පටික්ඛෙපො ච පටිඤ්ඤා ච පරවාදිස්ස. රූපං රූපට්ඨෙනාතිආදි යෙනත්ථෙන නියතාති වදති, තස්ස වසෙන චොදෙතුං වුත්තං. තත්රායං අධිප්පායො – රූපඤ්හි රූපට්ඨෙන නියතන්ති රූපං රූපමෙව, න වෙදනාදිසභාවන්ති අධිප්පායෙන වත්තබ්බං, ඉතො අඤ්ඤථා න වත්තබ්බං. කස්මා? රූපට්ඨතො අඤ්ඤස්ස රූපස්ස අභාවා. රූපසභාවො හි රූපට්ඨො, රූපසභාවො ච රූපමෙව, න රූපතො අඤ්ඤො. වෙදනාදීහි පනස්ස නානත්තපඤ්ඤාපනත්ථං එස වොහාරො හොතීති. තස්මා ‘‘රූපං රූපට්ඨෙන නියත’’න්ති වදන්තෙන රූපං නියතන්ති වුත්තං හොති. නියතඤ්ච නාම මිච්ඡත්තනියතං ¶ වා සියා සම්මත්තනියතං වා, ඉතො අඤ්ඤො නියාමො නාම නත්ථීති. අථ කස්මා පටිජානාතීති? අත්ථන්තරවසෙන. රූපං රූපට්ඨෙන නියතන්ති එත්ථ හි රූපං රූපමෙව, න වෙදනාදිසභාවන්ති අයමත්ථො. තස්මා පටිජානාති. ඉතො අඤ්ඤථා පනස්ස නියතත්තං නත්ථීති පුන තෙනෙව නයෙන චොදෙතුං මිච්ඡත්තනියතන්තිආදිමාහ ¶ . තං සබ්බං උත්තානත්ථමෙව. තෙන හි රූපන්ති ලද්ධිපි අයොනිසො පතිට්ඨාපිතත්තා අප්පතිට්ඨිතාව හොතීති.

ධම්මකථාවණ්ණනා.

8. කම්මකථාවණ්ණනා

889-891. ඉදානි කම්මකථා නාම හොති. තත්ථ ‘‘යස්මා දිට්ඨධම්මවෙදනීයාදීනි දිට්ඨධම්මවෙදනීයට්ඨාදීහි නියතානි, තස්මා සබ්බෙ කම්මා නියතා’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි තෙසඤ්ඤෙව; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. දිට්ඨධම්මවෙදනීයට්ඨෙන නියතන්ති එත්ථ දිට්ඨධම්මවෙදනීයං දිට්ඨධම්මවෙදනීයට්ඨමෙව. සචෙ දිට්ඨෙව ධම්මෙ විපාකං දාතුං සක්කොති දෙති, නො චෙ අහොසිකම්මං නාම හොතීති ඉමමත්ථං සන්ධාය පටිඤ්ඤා සකවාදිස්ස. මිච්ඡත්තසම්මත්තනියාමවසෙන පනෙතං අනියතමෙවාති සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති.

කම්මකථාවණ්ණනා.

එකවීසතිමො වග්ගො.