📜

23. තෙවීසතිමවග්ගො

1. එකාධිප්පායකථාවණ්ණනා

908. ඉදානි එකාධිප්පායකථා නාම හොති. තත්ථ කාරුඤ්ඤෙන වා එකෙන අධිප්පායෙන එකාධිප්පායො, සංසාරෙ වා එකතො භවිස්සාමාති ඉත්ථියා සද්ධිං බුද්ධපූජාදීනි කත්වා පණිධිවසෙන එකො අධිප්පායො අස්සාති එකාධිප්පායො. එවරූපො ද්වින්නම්පි ජනානං එකාධිප්පායො මෙථුනො ධම්මො පටිසෙවිතබ්බොති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානඤ්චෙව වෙතුල්ලකානඤ්ච; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ යථාපාළිමෙව නිය්යාතීති.

එකාධිප්පායකථාවණ්ණනා.

2. අරහන්තවණ්ණකථාවණ්ණනා

909. ඉදානි අරහන්තවණ්ණකථා නාම හොති. තත්ථ ඉරියාපථසම්පන්නෙ ආකප්පසම්පන්නෙ පාපභික්ඛූ දිස්වා ‘‘අරහන්තානං වණ්ණෙන අමනුස්සා මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවන්තී’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි එකච්චානං උත්තරාපථකානං; තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසමෙත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

අරහන්තවණ්ණකථාවණ්ණනා.

3-7. ඉස්සරියකාමකාරිකාකථාවණ්ණනා

910-914. ඉදානි ඉස්සරියකාමකාරිකාකථා නාම හොති. ඡද්දන්තජාතකාදීනි සන්ධාය ‘‘බොධිසත්තො ඉස්සරියකාමකාරිකාහෙතු විනිපාතං ගච්ඡති, ගබ්භසෙය්යං ඔක්කමති, දුක්කරකාරිකං අකාසි, අපරන්තපං අකාසි, අඤ්ඤං සත්ථාරං උද්දිසී’’ති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං, තෙ සන්ධාය පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. සෙසං පඨමකථායං උත්තානත්ථමෙව. දුතියකථායං ඉද්ධිමාති යදි ඉස්සරියකාමකාරිකාහෙතු ගච්ඡෙය්ය, ඉද්ධියා ගච්ඡෙය්ය, න කම්මවසෙනාති චොදනත්ථං වුත්තං. ඉතරො පන පඨමපඤ්හෙ භාවනාමයං සන්ධාය පටික්ඛිපති. දුතියපඤ්හෙ පුඤ්ඤිද්ධිං සන්ධාය පටිජානාති. තතියකථායං ඉස්සරියකාමකාරිකාහෙතු නාම දුක්කරකාරිකා මිච්ඡාදිට්ඨියා කරියති. යදි ච සො තං කරෙය්ය, සස්සතාදීනිපි ගණ්හෙය්යාති චොදනත්ථං සස්සතො ලොකොතිආදි වුත්තං. චතුත්ථකථායම්පි එසෙව නයොති.

ඉස්සරියකාමකාරිකාකථාවණ්ණනා.

8. පතිරූපකථාවණ්ණනා

915-916. ඉදානි රාගපතිරූපකථා නාම හොති. තත්ථ මෙත්තාකරුණාමුදිතායො සන්ධාය ‘‘න රාගො රාගපතිරූපකො’’ති ච ඉස්සාමච්ඡරියකුක්කුච්චානි සන්ධාය ‘‘න දොසො දොසපතිරූපකො’’ති ච හසිතුප්පාදං සන්ධාය ‘‘න මොහො මොහපතිරූපකො’’ති ච දුම්මඞ්කූනං පුග්ගලානං නිග්ගහං පෙසලානං භික්ඛූනං අනුග්ගහං පාපගරහිතං කල්යාණපසංසං ආයස්මතො පිලින්දවච්ඡස්ස වසලවාදං භගවතො ඛෙළාසකවාදං මොඝපුරිසවාදඤ්ච සන්ධාය ‘‘න කිලෙසො කිලෙසපතිරූපකො’’ති ච යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි අන්ධකානං; තෙ සන්ධාය සබ්බකථාසු පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං යස්මා ඵස්සාදිපතිරූපකා නඵස්සාදයො නාම නත්ථි, තස්මා රාගාදිපතිරූපකා නරාගාදයොපි නත්ථීති චොදෙතුං අත්ථි න ඵස්සොතිආදිමාහ . ඉතරො තෙසං අභාවා පටික්ඛිපති. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

පතිරූපකථාවණ්ණනා.

9. අපරිනිප්ඵන්නකථාවණ්ණනා

917-918. ඉදානි අපරිනිප්ඵන්නකථා නාම හොති. තත්ථ –

‘‘දුක්ඛමෙව හි සම්භොති, දුක්ඛං තිට්ඨති වෙති ච;

නාඤ්ඤත්ර දුක්ඛා සම්භොති, නාඤ්ඤං දුක්ඛා නිරුජ්ඣතී’’ති. (සං. නි. 1.171) –

වචනං නිස්සාය දුක්ඛඤ්ඤෙව පරිනිප්ඵන්නං, සෙසා ඛන්ධායතනධාතුඉන්ද්රියධම්මා අපරිනිප්ඵන්නාති යෙසං ලද්ධි, සෙය්යථාපි එකච්චානං උත්තරපථකානඤ්චෙව හෙතුවාදානඤ්ච; තෙ සන්ධාය රූපං අපරිනිප්ඵන්නන්ති පුච්ඡා සකවාදිස්ස, පටිඤ්ඤා ඉතරස්ස. අථ නං ‘‘සචෙ රූපං අපරිනිප්ඵන්නං, න අනිච්චාදිසභාවං සියා’’ති චොදෙතුං රූපං න අනිච්චන්තිආදිමාහ. ඉතරො තථාරූපං රූපං අපස්සන්තො පටික්ඛිපති. සකවාදී නනු රූපං අනිච්චන්තිආදි වචනෙන තස්ස එකං ලද්ධිං පටිසෙධෙත්වා දුතියං පුච්ඡන්තො දුක්ඛඤ්ඤෙව පරිනිප්ඵන්නන්තිආදිමාහ. අථස්ස තම්පි ලද්ධිං පටිසෙධෙතුං න යදනිච්චන්තිආදිමාහ. තත්රායං අධිප්පායො – න කෙවලඤ්හි පඨමසච්චමෙව දුක්ඛං. යං පන කිඤ්චි අනිච්චං, තං දුක්ඛමෙව. රූපඤ්ච අනිච්චං, තස්මා තම්පි පරිනිප්ඵන්නං. ඉති යං ත්වං වදෙසි ‘‘රූපං අපරිනිප්ඵන්නං, දුක්ඛඤ්ඤෙව පරිනිප්ඵන්න’’න්ති, තං නො වත රෙ වත්තබ්බෙ ‘‘දුක්ඛඤ්ඤෙව පරිනිප්ඵන්න’’න්ති. වෙදනාදිමූලිකාදීසුපි යොජනාසු එසෙව නයො. ධම්මායතනධම්මධාතූසු පන ඨපෙත්වා නිබ්බානං සෙසධම්මානං වසෙන අනිච්චතා වෙදිතබ්බා. ඉන්ද්රියානි අනිච්චානෙවාති.

අපරිනිප්ඵන්නකථාවණ්ණනා.

තෙවීසතිමො වග්ගො.

නිගමනකථා

එත්තාවතා ච –

පණ්ණාසකෙහි චතූහි, තීහි වග්ගෙහි චෙව ච;

සඞ්ගහෙත්වා කථා සබ්බා, ඌනතිසතභෙදනා.

කථාවත්ථුප්පකරණං, කථාමග්ගෙසු කොවිදො;

යං ජිනො දෙසයි තස්ස, නිට්ඨිතා අත්ථවණ්ණනා.

ඉමං තෙරසමත්තෙහි, භාණවාරෙහි තන්තියා;

චිරට්ඨිතත්ථං ධම්මස්ස, සඞ්ඛරොන්තෙන යං මයා.

යං පත්තං කුසලං තෙන, ලොකොයං සනරාමරො;

ධම්මරාජස්ස සද්ධම්ම-රසමෙවාධිගච්ඡතූති.

කථාවත්ථු-අට්ඨකථා නිට්ඨිතා.

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

අභිධම්මපිටකෙ