📜

10. ඉන්ද්රියයමකං

ඉදානි තෙසඤ්ඤෙව මූලයමකෙ දෙසිතානං කුසලාදිධම්මානං ලබ්භමානවසෙන එකදෙසං සංගණ්හිත්වා ධම්මයමකානන්තරං දෙසිතස්ස ඉන්ද්රියයමකස්ස වණ්ණනා හොති. තත්ථ ඛන්ධයමකාදීසු වුත්තනයෙනෙව පාළිවවත්ථානං වෙදිතබ්බං. ඉධාපි හි පණ්ණත්තිවාරාදයො තයො මහාවාරා අවසෙසා අන්තරවාරා ච සද්ධිං කාලප්පභෙදාදීහි ඛන්ධයමකාදීසු ආගතසදිසාව. ඉන්ද්රියානං පන බහුතාය ධාතුයමකතොපි බහුතරානි යමකානි හොන්ති. යථා පන හෙට්ඨා පුග්ගලවාරාදීසු චක්ඛායතනචක්ඛුධාතුමූලකෙ නයෙ චක්ඛායතනචක්ඛුධාතූහි සද්ධිං ජිව්හායතනකායායතනානි න යොජිතානි. ජිව්හායතනකායායතනමූලකානි ච යමකානෙව න ගහිතානි, තථා ඉධාපි චක්ඛුන්ද්රියමූලකෙ නයෙ ජිව්හින්ද්රියකායින්ද්රියානි න යොජිතානි, ජිව්හින්ද්රියකායින්ද්රියමූලකානි ච යමකානෙව න ගහිතානි. තෙසං අග්ගහණෙ කාරණං තත්ථ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. මනින්ද්රියං පන යථා චක්ඛුන්ද්රියාදිමූලකෙහි තථෙව ඉත්ථින්ද්රියාදිමූලකෙහිපි සද්ධිං යස්මා යොජනං ගච්ඡති, තස්මා නික්ඛිත්තපටිපාටියා අයොජෙත්වා සබ්බෙහිපි චක්ඛුන්ද්රියමූලකාදීහි සද්ධිං පරියොසානෙ යොජිතන්ති වෙදිතබ්බං. චක්ඛුන්ද්රියෙන සද්ධිං ඉත්ථින්ද්රියපුරිසින්ද්රියජීවිතින්ද්රියානි යොජිතානි සුඛින්ද්රියදුක්ඛින්ද්රියදොමනස්සින්ද්රියානි පටිසන්ධියං නත්ථීති න ගහිතානි. සොමනස්සින්ද්රියඋපෙක්ඛින්ද්රියානි පටිසන්ධියං උප්පත්තිසබ්භාවතො ගහිතානි. තථා සද්ධින්ද්රියාදීනි පඤ්ච. ලොකුත්තරානි තීණි පටිසන්ධියං අභාවෙනෙව න ගහිතානි. ඉති යානි ගහිතානි, තෙසං වසෙනෙත්ථ චක්ඛුන්ද්රියමූලකෙ නයෙ යමකගණනා වෙදිතබ්බා. යථා චෙත්ථ, එවං සබ්බත්ථ. යානි පන න ගහිතානි, තෙසං වසෙන යමකානි න ගණෙතබ්බානි. ගණෙන්තෙන වා මොඝපුච්ඡාවසෙන ගණෙතබ්බානීති එවං තාව සබ්බවාරෙසු පාළිවවත්ථානමෙව වෙදිතබ්බං.

පවත්තිවාරවණ්ණනා

1-86. අත්ථවිනිච්ඡයෙ පනෙත්ථ ඉදං නයමුඛං – සචක්ඛුකානං න ඉත්ථීනන්ති බ්රහ්මපාරිසජ්ජාදීනඤ්චෙව රූපීනං පුරිසනපුංසකානඤ්ච වසෙන වුත්තං. තෙසඤ්හි ඉත්ථින්ද්රියං නුප්පජ්ජති. සචක්ඛුකානං න පුරිසානන්ති රූපීබ්රහ්මානඤ්චෙව ඉත්ථිනපුංසකානඤ්ච වසෙන වුත්තං. තෙසඤ්හි පුරිසින්ද්රියං නුප්පජ්ජති. අචක්ඛුකානං උපපජ්ජන්තානං තෙසං ජීවිතින්ද්රියං උප්පජ්ජතීති එකවොකාරචතුවොකාරකාමධාතුසත්තෙ සන්ධාය වුත්තං. සචක්ඛුකානං විනා සොමනස්සෙනාති උපෙක්ඛාසහගතානං චතුන්නං මහාවිපාකපටිසන්ධීනං වසෙන වුත්තං. සචක්ඛුකානං විනා උපෙක්ඛායාති සොමනස්සසහගතපටිසන්ධිකානං වසෙන වුත්තං. උපෙක්ඛාය අචක්ඛුකානන්ති අහෙතුකපටිසන්ධිවසෙන වුත්තං. අහෙතුකානන්ති අහෙතුකපටිසන්ධිචිත්තෙන සද්ධිං සද්ධින්ද්රියාදීනං අභාවතො වුත්තං. තත්ථ හි එකන්තෙනෙව සද්ධාසතිපඤ්ඤායො නත්ථි. සමාධිවීරියානි පන ඉන්ද්රියප්පත්තානි න හොන්ති. සහෙතුකානං අචක්ඛුකානන්ති ගබ්භසෙය්යකවසෙන චෙව අරූපීවසෙන ච වුත්තං. අඤ්ඤො හි සහෙතුකො අචක්ඛුකො නාම නත්ථි. සචක්ඛුකානං අහෙතුකානන්ති අපායෙ ඔපපාතිකවසෙන වුත්තං. සචක්ඛුකානං ඤාණවිප්පයුත්තානන්ති කාමධාතුයං දුහෙතුකපටිසන්ධිකානං වසෙන වුත්තං. සචක්ඛුකානං ඤාණසම්පයුත්තානන්ති රූපීබ්රහ්මානො චෙව කාමාවචරදෙවමනුස්සෙ ච සන්ධාය වුත්තං. ඤාණසම්පයුත්තානං අචක්ඛුකානන්ති අරූපිනො ච තිහෙතුකගබ්භසෙය්යකෙ ච සන්ධාය වුත්තං.

190. ජීවිතින්ද්රියමූලකෙ විනා සොමනස්සෙන උපපජ්ජන්තානන්ති ද්වෙපි ජීවිතින්ද්රියානි සන්ධාය වුත්තං. පවත්තෙසොමනස්සවිප්පයුත්තචිත්තස්ස උප්පාදක්ඛණෙති අරූපජීවිතින්ද්රියං සන්ධාය වුත්තං. ඉමිනා නයෙන සබ්බත්ථාපි පටිසන්ධිපවත්තිවසෙන ජීවිතින්ද්රියයොජනා වෙදිතබ්බා. සොමනස්සින්ද්රියාදිමූලකෙසුපි පටිසන්ධිපවත්තිවසෙනෙවත්ථො ගහෙතබ්බො. පටිලොමනයෙ පන නිරොධවාරෙ ච එතෙසඤ්චෙව අඤ්ඤෙසඤ්ච ධම්මානං යථාලාභවසෙන චුතිපටිසන්ධිපවත්තෙසු තීසුපි අනුප්පාදනිරොධා වෙදිතබ්බා.

281. අනාගතවාරෙ එතෙනෙව භාවෙනාති එතෙන පුරිසභාවෙනෙව, අන්තරා ඉත්ථිභාවං අනාපජ්ජිත්වා පුරිසපටිසන්ධිග්ගහණෙනෙවාති අත්ථො. කතිචි භවෙ දස්සෙත්වා පරිනිබ්බායිස්සන්තීති කතිචි පටිසන්ධියො ගහෙත්වා ඉත්ථිභාවං අප්පත්වාව පරිනිබ්බායිස්සන්තීති අත්ථො. දුතියපුච්ඡායපි එසෙව නයො.

361. පච්චුප්පන්නෙන අතීතවාරෙ සුද්ධාවාසානං උපපත්තිචිත්තස්ස භඞ්ගක්ඛණෙ මනින්ද්රියඤ්ච නුප්පජ්ජිත්ථාති චිත්තයමකෙ විය උප්පාදක්ඛණාතික්කමවසෙන අත්ථං අග්ගහෙත්වා තස්මිං භවෙ අනුප්පන්නපුබ්බවසෙන ගහෙතබ්බොති. ඉමිනා නයමුඛෙන සබ්බස්මිම්පි පවත්තිවාරෙ අත්ථවිනිච්ඡයො වෙදිතබ්බො.

පවත්තිවාරවණ්ණනා.

පරිඤ්ඤාවාරවණ්ණනා

435-482. පරිඤ්ඤාවාරෙ පන චක්ඛුමූලකාදීසු එකමෙව චක්ඛුසොතයමකං දස්සිතං. යස්මා පන සෙසානිපි ලොකියඅබ්යාකතානි චෙව ලොකියඅබ්යාකතමිස්සකානි ච පරිඤ්ඤෙය්යානෙව, තස්මා තානි අනුපදිට්ඨානිපි ඉමිනාව දස්සිතානි හොන්ති. යස්මා පන අකුසලං එකන්තතො පහාතබ්බමෙව, එකන්තං කුසලං භාවෙතබ්බමෙව, ලොකුත්තරාබ්යාකතං සච්ඡිකාතබ්බං, තස්මා ‘‘දොමනස්සින්ද්රියං පජහතී’’ති ‘‘අනඤ්ඤාතඤ්ඤස්සාමීතින්ද්රියං භාවෙතී’’ති ‘‘අඤ්ඤාතාවින්ද්රියං සච්ඡිකරොතී’’ති වුත්තං. අඤ්ඤින්ද්රියං පන භාවෙතබ්බම්පි අත්ථි සච්ඡිකාතබ්බම්පි, තං භාවනාවසෙනෙව ගහිතං. තත්ථ ද්වෙ පුග්ගලාති සකදාගාමිමග්ගසමඞ්ගී ච, අරහත්තමග්ගසමඞ්ගී ච. තෙසු එකො සමුච්ඡින්දිතුං අසමත්ථත්තා දොමනස්සින්ද්රියං න පජහති නාම. එකො පහීනදොසත්තා චක්ඛුන්ද්රියං න පරිජානාතීති අනුප්පාදං ආපාදෙතුං අසමත්ථතාය න පරිජානාති. ඉමිනා නයෙන සබ්බවිස්සජ්ජනෙසු අත්ථො වෙදිතබ්බොති.

පරිඤ්ඤාවාරවණ්ණනා.

ඉන්ද්රියයමකවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

නිගමනකථා

එත්තාවතා ච –

යස්සොවාදෙ ඨත්වා, නිට්ඨිතකිච්චස්ස කිච්චසම්පන්නො;

යුවතිජනොපි අතීතො, සුවිහිතනියමො යමස්සාණං.

දෙවපරිසාය මජ්ඣෙ, දෙවපුරෙ සබ්බදෙවදෙවෙන;

යමකං නාම පකාසිතං, යමාමලලොමෙන යං තෙන.

පාළිවවත්ථානවිධිං, පුච්ඡාවිස්සජ්ජනෙ ච අත්ථනයං;

දස්සෙතුං ආරද්ධා, යමකඅට්ඨකථා මයා තස්ස.

සා සුබහුඅන්තරායෙ, ලොකම්හි යථා අනන්තරායෙන;

අයමජ්ජ පඤ්චමත්තෙහි, තන්තියා භාණවාරෙහි.

නිට්ඨං පත්තා එවං, නිට්ඨානං පාපුණන්තු සබ්බෙපි;

හිතසුඛනිබ්බත්තිකරා, මනොරථා සබ්බසත්තානන්ති.

යමකප්පකරණ-අට්ඨකථා නිට්ඨිතා.

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

අභිධම්මපිටකෙ