📜

2. වෙදනාත්තිකවණ්ණනා

1. වෙදනාත්තිකෙ තිස්සො වෙදනා රූපං නිබ්බානන්ති ඉමෙ ධම්මා න ලබ්භන්ති, තස්මා එකං ඛන්ධං පටිච්ච ද්වෙ ඛන්ධාතිආදි වුත්තං. පටිසන්ධික්ඛණෙ සුඛාය වෙදනායාති සහෙතුකපටිසන්ධිවසෙන වුත්තං. දුක්ඛවෙදනා පටිසන්ධියං න ලබ්භතීති දුතියවාරෙ පටිසන්ධිග්ගහණං න කතං. තතියවාරෙ පටිසන්ධික්ඛණෙති සහෙතුකපටිසන්ධිවසෙන වුත්තං. සෙසමෙත්ථ ඉතො පරෙසු ච පච්චයෙසු යථාපාළිමෙව නිය්යාති. සබ්බත්ථ තයො තයො වාරා වුත්තා. තෙන වුත්තං හෙතුයා තීණි…පෙ… අවිගතෙ තීණීති.

6. පච්චයසංසන්දනෙ පන සහෙතුකාය විපාකදුක්ඛවෙදනාය අභාවතො හෙතුමූලකනයෙ විපාකෙ ද්වෙති වුත්තං. අධිපතිආදීහි සද්ධිං සංසන්දනෙසුපි විපාකෙ ද්වෙයෙව. කස්මා? විපාකෙ දුක්ඛවෙදනාය අධිපතිඣානමග්ගානං අභාවතො. යෙහි ච සද්ධිං සංසන්දනෙ විපාකෙ ද්වෙ වාරා ලබ්භන්ති, විපාකෙන සද්ධිං සංසන්දනෙ තෙසුපි ද්වෙයෙව.

10. පච්චනීයෙ නපුරෙජාතෙ ආරුප්පෙ ච පටිසන්ධියඤ්ච දුක්ඛවෙදනාය අභාවතො ද්වෙ වාරා ආගතා. නවිප්පයුත්තෙපි ආරුප්පෙ දුක්ඛාභාවතො ද්වෙයෙව. සබ්බඅරූපධම්මපරිග්ගාහකා පන සහජාතාදයො පච්චයා ඉමස්මිං පච්චනීයවාරෙ පරිහායන්ති. කස්මා? වෙදනාසම්පයුත්තස්ස ධම්මස්ස වෙදනාසම්පයුත්තං පටිච්ච සහජාතාදීහි විනා අනුප්පත්තිතො පච්ඡාජාතපච්චයඤ්ච විනාව උප්පත්තිතො.

17. පච්චයසංසන්දනෙ පන නපුරෙජාතෙ එකන්ති ආරුප්පෙ පටිසන්ධියඤ්ච අහෙතුකාදුක්ඛමසුඛවෙදනාසම්පයුත්තං සන්ධාය වුත්තං. නකම්මෙ ද්වෙති අහෙතුකකිරියසම්පයුත්තචෙතනාවසෙන වුත්තං. සුඛාය හි අදුක්ඛමසුඛාය ච වෙදනාය සම්පයුත්තෙ ධම්මෙ පටිච්ච තාහි වෙදනාහි සම්පයුත්තා අහෙතුකකිරියචෙතනා උප්පජ්ජන්ති. නහෙතුපච්චයා නවිපාකෙපි එසෙව නයො. නවිප්පයුත්තෙ එකන්ති ආරුප්පෙ ආවජ්ජනවසෙන වුත්තං. ඉමිනා උපායෙන සබ්බසංසන්දනෙසු ගණනා වෙදිතබ්බා.

25-37. අනුලොමපච්චනීයෙ පච්චනීයෙ ලද්ධපච්චයා එව පච්චනීයතො තිට්ඨන්ති. පච්චනීයානුලොමෙ සබ්බා රූපධම්මපරිග්ගාහකා සහජාතාදයො අනුලොමතොව තිට්ඨන්ති, න පච්චනීයතො. අහෙතුකස්ස පන චිත්තුප්පාදස්ස අධිපති නත්ථීති අධිපතිපච්චයො අනුලොමතො න තිට්ඨති. පටිච්චවාරාදීසු පන පච්ඡාජාතො අනුලොමතො න ලබ්භතියෙවාති පරිහීනො. යෙ චෙත්ථ අනුලොමතො ලබ්භන්ති, තෙ පච්චනීයතො ලබ්භමානෙහි සද්ධිං පරිවත්තෙත්වාපි යොජිතායෙව. තෙසු තීණි ද්වෙ එකන්ති තයොව වාරපරිච්ඡෙදා, තෙ සබ්බත්ථ යථානුරූපං සල්ලක්ඛෙතබ්බා. යො චායං පටිච්චවාරෙ වුත්තො, සහජාතවාරාදීසුපි අයමෙව වණ්ණනානයො.

38. පඤ්හාවාරෙ පන සම්පයුත්තකානං ඛන්ධානන්ති තෙන සද්ධිං සම්පයුත්තකානං ඛන්ධානං තෙහියෙව වා හෙතූහි සුඛවෙදනාදීහි වා.

39. විප්පටිසාරිස්සාති දානාදීසු තාව ‘‘කස්මා මයා ඉදං කතං, දුට්ඨු මෙ කතං, අකතං සෙය්යො සියා’’ති එවං විප්පටිසාරිස්ස. ඣානපරිහානියං පන ‘‘පරිහීනං මෙ ඣානං, මහාජානියො වතම්හී’’ති එවං විප්පටිසාරිස්ස. මොහො උප්පජ්ජතීති දොසසම්පයුත්තමොහො. තථා මොහං අරබ්භාති දොසසම්පයුත්තමොහමෙව.

45. සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තං භවඞ්ගං අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තස්ස භවඞ්ගස්සාති තදාරම්මණසඞ්ඛාතං පිට්ඨිභවඞ්ගං මූලභවඞ්ගස්ස. වුට්ඨානස්සාති තදාරම්මණස්ස භවඞ්ගස්ස වා. උභයම්පි හෙතං කුසලාකුසලජවනතො වුට්ඨිතත්තා වුට්ඨානන්ති වුච්චති. කිරියං වුට්ඨානස්සාති එත්ථාපි එසෙව නයො. ඵලං වුට්ඨානස්සාති ඵලචිත්තං භවඞ්ගස්ස. භවඞ්ගෙන හි ඵලතො වුට්ඨිතො නාම හොති. පරතො ‘‘වුට්ඨාන’’න්ති ආගතට්ඨානෙසුපි එසෙව නයො.

46. දුක්ඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තා ඛන්ධාති දොමනස්සසම්පයුත්තා අකුසලා ඛන්ධා. අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තස්ස වුට්ඨානස්සාති තදාරම්මණසඞ්ඛාතස්ස ආගන්තුකභවඞ්ගස්ස වා උපෙක්ඛාසම්පයුත්තමූලභවඞ්ගස්ස වා. සචෙ පන සොමනස්සසහගතං මූලභවඞ්ගං හොති, තදාරම්මණස්ස ච උප්පත්තිකාරණං න හොති, ජවනස්ස ආරම්මණතො අඤ්ඤස්මිම්පි ආරම්මණෙ අදුක්ඛමසුඛවෙදනං අකුසලවිපාකං උප්පජ්ජතෙව. තම්පි හි ජවනතො වුට්ඨිතත්තා වුට්ඨානන්ති වුච්චති. සහජාතපච්චයාදිනිද්දෙසා උත්තානත්ථායෙව. නහෙත්ථ කිඤ්චි අත්ථි, යං න සක්කා සියා හෙට්ඨා වුත්තනයෙන වෙදෙතුං, තස්මා සාධුකං උපලක්ඛෙතබ්බං.

62. ඉදානි යස්මිං යස්මිං පච්චයෙ යෙ යෙ වාරා ලද්ධා, සබ්බෙ තෙ සඞ්ඛිපිත්වා ගණනාය දස්සෙතුං හෙතුයා තීණීතිආදි වුත්තං. තත්ථ සබ්බානි තීණි සුද්ධානං තිණ්ණං පදානං වසෙන වෙදිතබ්බානි. ආරම්මණෙ නව එකමූලකෙකාවසානානි. අධිපතියා පඤ්ච සහජාතාධිපතිවසෙන අමිස්සානි තීණි, ආරම්මණාධිපතිවසෙන ච ‘‘සුඛාය සම්පයුත්තො සුඛාය සම්පයුත්තස්ස, අදුක්ඛමසුඛාය සම්පයුත්තො අදුක්ඛමසුඛාය සම්පයුත්තස්සා’’ති ද්වෙ, තානි න ගණෙතබ්බානි. සුඛාය පන සම්පයුත්තො අදුක්ඛමසුඛාය, අදුක්ඛමසුඛාය සම්පයුත්තො සුඛායාති ඉමානි ද්වෙ ගණෙතබ්බානීති එවං පඤ්ච. අනන්තරසමනන්තරෙසු සත්තාති සුඛා ද්වින්නං, තථා දුක්ඛා, අදුක්ඛමසුඛා තිණ්ණම්පීති එවං සත්ත. උපනිස්සයෙ නවාති සුඛසම්පයුත්තො සුඛසම්පයුත්තස්ස තීහිපි උපනිස්සයෙහි, දුක්ඛසම්පයුත්තස්ස පකතූපනිස්සයෙනෙව, උපෙක්ඛාසම්පයුත්තස්ස තීහිපි, දුක්ඛසම්පයුත්තො දුක්ඛසම්පයුත්තස්ස අනන්තරපකතූපනිස්සයෙහි, සුඛසම්පයුත්තස්ස පකතූපනිස්සයෙන, අදුක්ඛමසුඛසම්පයුත්තස්ස ද්විධා, අදුක්ඛමසුඛසම්පයුත්තො අදුක්ඛමසුඛසම්පයුත්තස්ස තිධාපි, තථා සුඛසම්පයුත්තස්ස, දුක්ඛසම්පයුත්තස්ස අනන්තරපකතූපනිස්සයෙහීති එවං නව. පච්චයභෙදතො පනෙත්ථ පකතූපනිස්සයා නව, අනන්තරූපනිස්සයා සත්ත, ආරම්මණූපනිස්සයා චත්තාරොති වීසති උපනිස්සයා. පුරෙජාතපච්ඡාජාතා පනෙත්ථ ඡිජ්ජන්ති. න හි පුරෙජාතා පච්ඡාජාතා වා අරූපධම්මා අරූපධම්මානං පච්චයා හොන්ති.

කම්මෙඅට්ඨාති සුඛසම්පයුත්තො සුඛසම්පයුත්තස්ස ද්විධාපි, දුක්ඛසම්පයුත්තස්ස නානාක්ඛණිකතොව තථා ඉතරස්ස. දුක්ඛසම්පයුත්තො දුක්ඛසම්පයුත්තස්ස ද්විධාපි, සුඛසම්පයුත්තස්ස නත්ථි, ඉතරස්ස නානාක්ඛණිකතොව අදුක්ඛමසුඛසම්පයුත්තො අදුක්ඛමසුඛසම්පයුත්තස්ස ද්විධාපි, ඉතරෙසං නානාක්ඛණිකතොති එවං අට්ඨ. පච්චයභෙදතො පනෙත්ථ නානාක්ඛණිකා අට්ඨ, සහජාතා තීණීති එකාදස කම්මපච්චයා. යථා ච පුරෙජාතපච්ඡාජාතා, එවං විප්පයුත්තපච්චයොපෙත්ථ ඡිජ්ජති. අරූපධම්මා හි අරූපධම්මානං විප්පයුත්තපච්චයො න හොන්ති. නත්ථිවිගතෙසු සත්ත අනන්තරසදිසාව. එවමෙත්ථ තීණි පඤ්ච සත්ත අට්ඨ නවාති පඤ්ච ගණනපරිච්ඡෙදා. තෙසං වසෙන පච්චයසංසන්දනෙ ඌනතරගණනෙන සද්ධිං සංසන්දනෙසු අතිරෙකඤ්ච අලබ්භමානඤ්ච අපනෙත්වා ගණනා වෙදිතබ්බා.

63-64. හෙතුයා සද්ධිං ආරම්මණං න ලබ්භති, තථා අනන්තරාදයො. අධිපතියා ද්වෙති දුක්ඛපදං ඨපෙත්වා සෙසානි ද්වෙ. දුක්ඛසම්පයුත්තො හි හෙතු අධිපති නාම නත්ථි, තස්මා සො න ලබ්භතීති අපනීතො. සෙසද්වයෙසුපි එසෙව නයො. ඉති හෙතුමූලකෙ ද්වෙයෙව ගණනපරිච්ඡෙදා, තෙසං වසෙන ඡ ඝටනානි වුත්තානි. තෙසු පඨමං අවිපාකභූතානං ඤාණවිප්පයුත්තනිරාධිපතිධම්මානං වසෙන වුත්තං, දුතියං තෙසඤ්ඤෙව විපාකභූතානං, තතියචතුත්ථානි තෙසඤ්ඤෙව ඤාණසම්පයුත්තානං, පඤ්චමං අවිපාකභූතසාධිපතිඅමොහවසෙන, ඡට්ඨං විපාකභූතසාධිපතිඅමොහවසෙන. පඨමං වා සබ්බහෙතුවසෙන, දුතියං සබ්බවිපාකහෙතුවසෙන, තතියං සබ්බාමොහහෙතුවසෙන, චතුත්ථං සබ්බවිපාකාමොහහෙතුවසෙන. පඤ්චමං සබ්බසාධිපතිඅමොහවසෙන, ඡට්ඨං සබ්බසාධිපතිවිපාකාමොහවසෙන.

66. ආරම්මණමූලකෙ අධිපතියා චත්තාරීති ආරම්මණාධිපතිවසෙන සුඛං සුඛස්ස, අදුක්ඛමසුඛස්ස, අදුක්ඛමසුඛං අදුක්ඛමසුඛස්ස, සුඛස්සාති එවං චත්තාරි. උපනිස්සයෙපි ආරම්මණූපනිස්සයවසෙන චත්තාරො වුත්තා. ඝටනානි පනෙත්ථ එකමෙව. අධිපතිමූලකාදීසුපි හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව යං ලබ්භති යඤ්ච න ලබ්භති, තං සබ්බං සාධුකං සල්ලක්ඛෙත්වා සංසන්දනඝටනගණනා වෙදිතබ්බා.

83-87. පච්චනීයම්හි කුසලත්තිකෙ වුත්තනයෙනෙව අනුලොමතො පච්චයෙ උද්ධරිත්වා තත්ථ ලද්ධානං වාරානං වසෙන පච්චනීයතො ගණනවසෙන නහෙතුයා නවාති සබ්බපච්චයෙසු නව වාරා දස්සිතා . තෙ එකමූලකෙකාවසානානං නවන්නං විස්සජ්ජනානං වසෙන ‘‘සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තො ධම්මො සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තස්ස ධම්මස්ස නහෙතුපච්චයෙන පච්චයො, සුඛාය වෙදනාය සම්පයුත්තෙන චිත්තෙන දානං දත්වා’’තිආදිනා නයෙන පාළිං උද්ධරිත්වා දස්සෙතබ්බා. පච්චයසංසන්දනෙ පනෙත්ථ නහෙතුපච්චයා…පෙ… නඋපනිස්සයෙ අට්ඨාති නානාක්ඛණිකකම්මපච්චයවසෙන වෙදිතබ්බා. දුබ්බලකම්මඤ්හි විපාකස්ස න උපනිස්සයො හොති. කෙවලං පන නානාක්ඛණිකකම්මපච්චයෙනෙව පච්චයො හොති. සෙසමෙත්ථ අනුලොමපච්චනීයපච්චනීයානුලොමෙසු ච තෙසං තෙසං පච්චයානං යොගෙ ලද්ධවාරවසෙන සක්කා හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව ගණෙතුං, තස්මා න විත්ථාරිතන්ති.

වෙදනාත්තිකවණ්ණනා.