📜

19-24. පච්චනීයානුලොමපට්ඨානවණ්ණනා

1. ඉදානි කුසලාදීසු ධම්මෙසු පච්චයධම්මං පටික්ඛිපිත්වා පච්චයුප්පන්නස්ස කුසලාදිභාවං අප්පටික්ඛෙපවසෙන ධම්මානං පච්චනීයානුලොමතාය ලද්ධනාමං පච්චනීයානුලොමපට්ඨානං දස්සෙතුං නකුසලං ධම්මං පටිච්ච අකුසලො ධම්මො උප්පජ්ජති හෙතුපච්චයාතිආදි ආරද්ධං. තත්ථ නකුසලං ධම්මං පටිච්චාති කුසලස්ස පච්චයභාවං වාරෙති. අකුසලො ධම්මො උප්පජ්ජතීති අකුසලස්ස උප්පත්තිං අනුජානාති. නකුසලඤ්හි අකුසලං අබ්යාකතං වා, තඤ්ච සහජාතපච්චයං කත්වා උප්පජ්ජමානො කුසලො නාම නත්ථි, තස්මා අකුසලාබ්යාකතවසෙන දෙසනා කතා. තත්ථ ‘‘අකුසලං එකං ඛන්ධං පටිච්ච තයො ඛන්ධා’’ති එවං නකුසලං ධම්මං පටිච්ච විස්සජ්ජනං වෙදිතබ්බං. අබ්යාකතො ධම්මො උප්පජ්ජති හෙතුපච්චයාති අයං පන පඤ්හො ‘‘විපාකාබ්යාකතං කිරියාබ්යාකතං එකං ඛන්ධං පටිච්ච තයො ඛන්ධා චිත්තසමුට්ඨානඤ්ච රූප’’න්ති විස්සජ්ජිතොව. ඉති සබ්බපඤ්හෙසු අවිස්සජ්ජිතස්ස අත්ථානුරූපං විස්සජ්ජිතස්ස ච පාළිආගතමෙව විස්සජ්ජනං. එකෙකස්මිඤ්ච තිකදුකෙ වාරප්පභෙදපච්චයගණනවිධානං සබ්බං හෙට්ඨා වුත්තනයානුසාරෙනෙව වෙදිතබ්බං.

එත්තාවතා ච –

තිකඤ්ච පට්ඨානවරං දුකුත්තමං,

දුකං තිකඤ්චෙව තිකං දුකඤ්ච;

තිකං තිකඤ්චෙව දුකං දුකඤ්ච,

ඡ පච්චනීයානුලොමම්හි නයා සුගම්භීරාති. –

අට්ඨකථායං වුත්තගාථාය දීපිතා. ධම්මපච්චනීයානුලොමපට්ඨානෙ ඡ නයා නිද්දිට්ඨා හොන්ති. පච්චයවසෙන පනෙත්ථ එකෙකස්මිං පට්ඨානෙ අනුලොමාදයො චත්තාරො චත්තාරො නයාති එකෙන පරියායෙන චතුවීසතිනයපටිමණ්ඩිතං පච්චනීයානුලොමපට්ඨානඤ්ඤෙව වෙදිතබ්බං.

පච්චනීයානුලොමපට්ඨානවණ්ණනා.

එවං ධම්මානුලොමාදිවසෙන චතූසු වාරෙසු එකෙකස්මිං චතුවීසතියා චතුවීසතියා නයානං වසෙන ඡන්නවුති නයා හොන්ති. තත්ථ පච්චයනයෙ අග්ගහෙත්වා එකෙකස්මිං පට්ඨානෙ තිකදුකාදීනඤ්ඤෙව ඡන්නං ඡන්නං නයානං වසෙනෙතං චතුවීසතිනයපටිමණ්ඩිතං සමන්තපට්ඨානමහාපකරණං වෙදිතබ්බං. කෙචි පන ‘‘කුසලාරම්මණො ධම්මො අකුසලාරම්මණො ධම්මො’’තිආදිනා නයෙන ආරම්මණමාතිකං නාම ඨපෙත්වා ‘‘කුසලාරම්මණො ධම්මො කුසලාරම්මණස්ස ධම්මස්ස හෙතුපච්චයෙන පච්චයො’’තිආදිනා නයෙන ආරම්මණපට්ඨානං නාම දස්සෙත්වා අපරම්පි ඵස්සාදීනං වසෙනපි ඵස්සපට්ඨානං නාම උද්ධරිත්වා දස්සෙන්ති. තං නෙව පාළියං න අට්ඨකථාසු සන්දිස්සතීති ඉධ න විචාරිතං. සඞ්ගීතිආරුළ්හපාළිවසෙනෙව පනෙත්ථ වණ්ණනා කතාති වෙදිතබ්බා.

එත්තාවතා ච –

සම්මූළ්හා යත්ථ පජා, තන්තාකුලාදිභාවමාපන්නා;

නෙකවිධදුක්ඛගහනං, සංසාරං නාතිවත්තන්ති.

පච්චයභෙදෙ කුසලො, ලොකෙ ගරුතම්පි පච්චයාකාරං;

අතිනිප්පුණගම්භීරං, ජවනබ්භූමිං බුද්ධඤාණස්ස.

කුසලාදිධම්මභෙදං, නිස්සාය නයෙහි විවිධගණනෙහි;

විත්ථාරෙන්තො සත්තම-මභිධම්මප්පකරණං සත්ථා.

සුවිහිතසන්නිට්ඨානො , පට්ඨානං නාම යං පකාසෙසි;

සද්ධාය සමාරද්ධා, යා අට්ඨකථා මයා තස්ස.

ආචරියානං වාදං, අවිහාය විභජ්ජවාදිසිස්සානං;

අතිබහුවිධන්තරායෙ, ලොකම්හි අනන්තරායෙන.

සා එවං අජ්ජ කතා, චුද්දසමත්තෙහි භාණවාරෙහි;

අත්ථං පකාසයන්තී, පට්ඨානවරස්ස සකලස්ස.

සන්නිට්ඨානං පත්තා යථෙව නිට්ඨං තථා බහුජනස්ස;

සම්පාපුණන්තු සීඝං, කල්යාණා සබ්බසඞ්කප්පා.

එත්තාවතා –

සත්තප්පකරණං නාථො, අභිධම්මමදෙසයි;

දෙවාතිදෙවො දෙවානං, දෙවලොකම්හි යං පුරෙ.

තස්ස අට්ඨකථා එසා, සකලස්සාපි නිට්ඨිතා;

චිරට්ඨිතත්ථං ධම්මස්ස, නිට්ඨපෙන්තෙන තං මයා.

යං පත්තං කුසලං තස්ස, ආනුභාවෙන පාණිනො;

සබ්බෙ සද්ධම්මරාජස්ස, ඤත්වා ධම්මං සුඛාවහං.

පාපුණන්තු විසුද්ධාය, සුඛාය පටිපත්තියා;

අසොකමනුපායාසං, නිබ්බානසුඛමුත්තමං.

චිරං තිට්ඨතු සද්ධම්මො, ධම්මෙ හොන්තු සගාරවා;

සබ්බෙපි සත්තා කාලෙන, සම්මා දෙවො පවස්සතු.

යථා රක්ඛිංසු පොරාණා, සුරාජානො තථෙවිමං;

රාජා රක්ඛතු ධම්මෙන, අත්තනොව පජං පජන්ති.

පට්ඨානප්පකරණ-අට්ඨකථා නිට්ඨිතා.

නිට්ඨිතා ච පඤ්චපකරණට්ඨකථාති.

නිගමනකථා

පරමවිසුද්ධසද්ධාබුද්ධිවීරියපටිමණ්ඩිතෙන සීලාචාරජ්ජවමද්දවාදිගුණසමුදයසමුදිතෙන සකසමයසමයන්තරගහනජ්ඣොගාහණසමත්ථෙන පඤ්ඤාවෙය්යත්තියසමන්නාගතෙන තිපිටකපරියත්තිප්පභෙදෙ සාට්ඨකථෙ සත්ථුසාසනෙ අප්පටිහතඤාණප්පභාවෙන මහාවෙය්යාකරණෙන කරණසම්පත්තිජනිතසුඛවිනිග්ගතමධුරොදාරවචනලාවණ්ණයුත්තෙන යුත්තමුත්තවාදිනා වාදීවරෙන මහාකවිනා පභින්නපටිසම්භිදාපරිවාරෙ ඡළභිඤ්ඤාදිප්පභෙදගුණපටිමණ්ඩිතෙ උත්තරිමනුස්සධම්මෙ සුප්පතිට්ඨිතබුද්ධීනං ථෙරවංසප්පදීපානං ථෙරානං මහාවිහාරවාසීනං වංසාලඞ්කාරභූතෙන විපුලවිසුද්ධබුද්ධිනා බුද්ධඝොසොති ගරූහි ගහිතනාමධෙය්යෙන ථෙරෙන කතා අයං සකලස්සපි අභිධම්මපිටකස්ස අට්ඨකථා –

තාව තිට්ඨතු ලොකස්මිං, ලොකනිත්ථරණෙසිනං;

දස්සෙන්තී කුලපුත්තානං, නයං පඤ්ඤාවිසුද්ධියා.

යාව බුද්ධොති නාමම්පි, සුද්ධචිත්තස්ස තාදිනො;

ලොකම්හි ලොකජෙට්ඨස්ස, පවත්තති මහෙසිනොති.

අභිධම්මපිටක-අට්ඨකථා නිට්ඨිතා.